ДЭЛХИЙН ЗАМ ТЭЭВРИЙН ГАЗАРЗҮЙ

Газарзүйн багш: Г. Туул

Улаанбаатар-2013 он

Дэлхийн зам тээврийн талаар шинэ мэдлэг олгох, аж ахуйн ач холбогдлыг Монгол орны жишээн дээр харьцуулан тодорхойлох, амьдрал ахуйдаа хэрэглээ болгоход оршино.

Хичээлийн зорилго

Сурагчдад дэлхийн зам тээврийн талаарх онолын мэдлэг олгох.

Шинэ мэдлэг хүлээн авахад бэлэн болгох, чиглүүлэх.

Хичээлийн зорилт

Зам тээвэр нь материаллаг баялагийг үйлдвэрлэдэггүй боловч ачаа бараа, хүмүүс, мэдээллийн орон зайн шилжих хөдөлгөөний хэрэгсэл болдогоороо аж ахуйн ач холбогдолтой. Жилдээ дэлхийн хэмжээнд 1 триллион зорчигч, 100 тэрбум\ тн ачаа тээвэрлэж байна.

Ердийн шороон замаар нутгийн гүнрүү нэвтэрнэ.

Ачаа барааг хэрэглэгчдэд шууд хүргэж өгнө. Дэлхийн зорчигч тээврийн 80%-ийг , дунд ба

богино зайд ачааг тээвэрлэнэ. Хэрэглээгээр АНУ тэргүүлж Баруун Европ,

Канад, Австрали, Япон орнууд удаална. Дэлхийд Африкийн Сахарын цөлийг нэвтрэн

гарах зам, АНУ-д Атлант ба Номхон далайн эргүүдийн хотуудыг холбосон зам, Канадаас АНУ-ыг дайран Мехсик, Латин Америкийн орнууд хүрэх замууд нь урт болон барилга байгууламжийн хувьд дэлхийд тэргүүлнэ.

АВТОЗАМЫН ТЭЭВЭР

АНУ, Канад, ОХУ, Энэтхэг, Хятад, Австрали, Аргентин, Франц,

Герман , Бразил төмөр замаар тэргүүлнэ. Цаг уурын нөхцөлөөс шалтгаалахгүйгээр тогтмол үйлчилгээтэй,

их хэмжээний ачааг бөөнөөр нь алс хол тээвэрлэнэ. Япон, Франц, Итали, Герман, АНУ-д 200 км/цагийн хурдтай галт

тэргийг ашиглаж байна. Цахилгаанжсан төмөр замын уртаар ОХУ тэргүүлж АНУ-д 90

гаруй хувийг дулааны чирэгч гүйцэтгэдэг. ХХI зуунд тив алгассан төмөр замын сүлжээ байгуулахаар

төлөвлөөд байна. Хуучин “Торгоны зам”-ын дагуу Туркын Стамбулаас Ташкентийг

дайран Бээжин хүрэх 10 000 гаруй км урт төмөр зам. Ази-Номхон далайн магистрали /Их зам/ замыг барьж байгуулах

бэлтгэлийг хийж байна. Үүнд: Сингапур---Бангкок----Бээжин---

Якутаас цаашаа Беренгийн хоолойн ёроолоор барих хонгилоор

дамнан Канадын Ванкувер----АНУ-ын Сан-Францискод хүрнэ.

Төмөр замын тээвэр

Сүүлийн үед шинээр хөгжиж байгаа тээврийн төрөл. Шингэн түлш, хийг хоолойгоор урсган тээвэрлэнэ. Орчин үед нүүрс болон төмрийн хүдрийг тээвэрлэх

болсон. Дамжуулах хоолой нь хуурай газар болон усан

доогуур байж болно. Сүүлийн үед тивээс тив алгассан хоолойг олон

улсад ашиглаж байна. Үүнд: Транс-Аляска, Дружба-1, Дружба-2 зэрэг 4000-5000 км урт хоолойнууд АНУ болон ОХУ-уудад бий. Мөн Газар дундын тэнгисийн ёроолоор, Мехсикийн булан, Берингийн хоолойгоор дамжуулж байна.

Дамжуулах хоолойн тээвэр

Сүүлийн үед хамгийн эрчимтэй хөгжиж байгаа тээврийн төрөл юм.

Хүн ам, шуудан, түргэн муудаж чанараа алдах бараа бүтээгдэхүүнийг тээвэрлэнэ.

Богино хугацаанд хурдан шуурхай тээвэрлэн хэрэглэгчдэд хүргэж өгдөг.

Ихэнхдээ олон улс болон дотоодын тээвэрт үйлчилнэ. Австрали, Финлянд, Японы компаниуд шилдэгт

багтана. Ялангуяа Хойт Америк, Европын хооронд хамгийн сайн хөгжсөн. Орчин үед тийрэлтэт суудлын нисэх онгоц нь 800-2500 км хурдлах болсон.

Дэлхийд нисэх онгоцны үйлдвэрлэлтээр АНУ тэргүүлж олон улсын агаарын харилцаанд 1000 гаруй нисэх буудал үйлчилж байна.

Агаарын тээвэр

Хамгийн хямд бөгөөд ачаа эргэлтээрээ эхний байранд орно. Далайгаар тээвэрлэх ачааны талаас илүү хувь нь нефть,

нефтэн бүтээгдэхүүнийг тусгай зориулалтын танкераар зөөвөрлөнө.

Сүүлийн үед байгалийн хийг хөргөж шингэн төлөвт шилжүүлэн тээвэрлэж байгаа. Мөн томоохон гол мөрөн, боомт болон сувгууд чухал үүрэгтэй. Үүнд:

Атлантын далайд: Европ---Африк---Америк тивийг холбосон гол боомтууд...

Номхон далайд: Америкийн баруун эргийн дагуух хотууд---Зүүн Өмнөд Азийн орнууд--- Сингапурыг холбосон боомтууд.

Мөн Газар дундын тэнгис---Улаан тэнгисийг холбосон Суэцийн суваг нь 173км, Панам, Килийн суваг, Балти-Хар тэнгисийг холбосон боомт хотууд үйлчилдэг. Гол мөрөн: Гол мөрний тээвэр нь дотоодын тээвэрт үйлчилнэ. Орос, Хятад, Европын орнуудад сайн хөгжсөн.

Усан замын тээвэр

ДЭЛХИЙН УЛС ТӨРИЙН ЗУРАГ

Тээвэр тус бүрийн эзлэх хувь

№ Зам тээвэр Эзлэх хувь /%/

1 Дэлхийн хэмжээнд 100

2 Автозам 9,5

3 Төмөр зам 15

4 Дамжуулах хоолой 12

5 Усан зам 61

6 Агаарын зам 2,5

усан

зам

төмөр з

ам

хоолойн

зам

авто

зам

агаа

рын

зам

нийт

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

эзлэх хувь

ТЭЭВЭР ТУС БҮРИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ

Эзлэх хувь

усан зам

төмөр зам

хоолойн тээвэр

авто зам

агаарын зам

Сурах бичгийн хуудас 86-89 “дэлхийн зам тээврийн газарзүй” уншиж тэмдэглэх

tuul_go.blog.gogo.mn Хүснэгт 3.7 Зам тээврийн уртаар

график байгуулж, дүгнэлт хийх

ГЭРИЙН ДААЛГАВАР

Анхаарал тавьсанд баярлалаа