“Хөдөлмөрийн салбарт түгээмэл хэрэглэгддэг нэршил, ойлголт, тодорхойлолтууд”

“Хөдөлмөрийн салбарт түгээмэл хэрэглэгддэг нэршил,

ойлголт, тодорхойлолтууд”

УЛААНБААТАР ХОТ 2014 ОН

Хянасан:С.Чулуунцэцэг, Хөдөлмөрийн судалгааны институтын Хөдөлмөрийн харилцааны судалгаа шинжилгээний секторын эрхлэгч

Хэвлэлд бэлтгэсэн:Н.Жаргалсайхан, Г. Мягмардулам, Д.Нэргүй, Ш.Аззаяа, Хөдөлмөрийн судалгааны институтын Хөдөлмөрийн харилцааны судалгаа шинжилгээний эрдэм шинжилгээний ажилтан

Боловсруулсан:Н.Жаргалсайхан, Хөдөлмөрийн судалгааны институтын Хөдөлмөрийн харилцааны судалгаа шинжилгээний эрдэм шинжилгээний ажилтан

“Мөнхийн Үсэг” ХХК-д хэвлэв

“Хөдөлмөрийн салбарт түгэээмэл хэрэглэгддэг нэршил, ойлголт, тодорхойлолтууд”

Гарчиг

Өмнөх үг..........................................................................................4

НЭГ. НЭР ТОМЬЁО, ОЙЛГОЛТ,ТОДОРХОЙЛОЛТ........................5

ХОЁР. ҮЗҮҮЛЭЛТ ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ.......................................71

ГУРАВ. АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛЫН ЖАГСААЛТ.....................77

ДӨРӨВ. ЖАГСААЛТ.....................................................................80

3


Өмнөх үг

Хөдөлмөрийн судалгааны институтээс хөдөлмөрийн салбарт өргөн хэрэглэгддэг нэршил, ойлголтыг эмхтгэн “Хөдөлмөрийн салбарт түгээмэл хэрэглэгддэг нэршил, ойлголт, тодорхойлолтууд” товхимолыг хэрэглэгч таны гарт өргөн барьж байна. Энэхүү товхимолд хөдөлмөрийн салбарын нэр томьёо, тэдгээрийн товч ойлголт, тодорхойлолт, тайлбарыг цагаан толгойн үсгийн дарааллаар оруулсан болно.

Уг товхимолыг хөдөлмөрийн салбарын үйл ажиллагаанд оролцдог, хөдөлмөрийн салбарт судалгаа шинжилгээний ажил хийж байгаа хүмүүс, түүнчлэн хөдөлмөрийн эдийн засаг, нийгмийн салбарт суралцаж байгаа оюутан залуусын дотны туслах байна гэдэгт итгэж байна.

Бид ажил эрхлэлт, боловсрол, мэргэжил, цалин хөлс, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал зэрэг хөдөлмөрийн зах зээлийн харилцаанд гардаг олон талт асуудлын хүрээнд товч ойлголт, мэдээллийг оруулахыг хичээн ажиллалаа. Үүнд Монгол улсын Хөдөлмөрийн тухай хууль, холбогдох бусад хууль, тогтоомж, дүрэм, журам, Монгол хэлний тайлбар толь зэрэг олон эх сурвалжуудыг ашиглав.

Товхимолыг арга зүйн талаас хянаж, мэргэжлийн зөвлөлгөө өгч, товхимолыг бэлтгэх ажилд идэвх санаачлагатай ажилласан Хөдөлмөрийн харилцааны судалгаа шинжилгээний секторын хамт олонд талархал илэрхийлье.

Мөн анх удаа хөдөлмөрийн салбарын нэр томъёо, ойлголт тодорхойлолтыг эмхтгэн гаргаж байгаа тул дадлага, туршлага дутагдсан, алдаа эндэгдэл гаргасан байх аваас цаашид улам сайжруулах, засаж залруулахад уншигч, хэрэглэгч таны санал бодол хамгаас чухал гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.

Та бүхэнд аливаа санал зөвлөмж байх аваас Хөдөлмөрийн судалгааны институтын [email protected] цахим хаягаар ирүүлнэ үү.

ХӨДӨЛМӨРИЙН СУДАЛГААНЫИНСТИТУТЫН ЗАХИРАЛ М. ЧИМЭДДОРЖ

4


НЭГ. НЭР ТОМЬЁО, ОЙЛГОЛТ ТОДОРХОЙЛОЛТ

1. Аж ахуйн нэгж.Enterprise

Улсын бүртгэлд бүртгэгдэж, аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа компани,нөхөрлөл, хоршоо, төрийн болон орон нутгийн өмчит аж ахуйн тооцоотой үйлдвэрийн газар, тэдгээртэй адилтгах орлогын албан татвар төлөх үүрэг бүхий хуулийн этгээдийг;

Тайлбар: Өөрийн нэрийн өмнөөс үйлдвэрлэл, үйлчилгээ тогтвортой эрхэлж, үйл ажиллагаатай холбогдон үүсэх үүргийг эд хөрөнгөөрөө хариуцаж байгаа этгээдийг аж ахуйн нэгж гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль 4.1.5 2006/06/29

2. Ажил олгогч.Employer

Хөдөлмөрийн гэрээний үндсэн дээр ажилтан авч ажиллуулж байгаа этгээдийг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн тухай хууль 3.1.1 1999/05/14

3. Ажил олгогчийн төлөөлөгчид.Employer’s representatives

Аж ахуйн нэгж, байгууллагын удирдлага, ажил олгогчоос эрх олгосон этгээд буюу дүрэмдээ ажил олгогчийн эрх, хууль ёсны

ашиг сонирхлыг төлөөлөн хамгаалах үүрэг хүлээсэн байгууллагыг;


5


4. Ажилтан.Employee

Ажил олгогчтой хөдөлмөрийн гэрээ байгуулан ажиллаж байгаа иргэнийг;

Тайлбар: Монгол улсын “хөдөлмөрийн тухай хууль” –д нэр томьёоны хувьд “ажилчин” гэхийн оронд “ажилтан” гэж хэллэгшүүлэхээр оруулсан нь орчин үеийн хөдөлмөр эрхлэгч хүмүүс боловсрол, мэргэжлийн ямар нэг түвшнийг хангадаг болсныг харгалзсан байна.


5. Ажилчин. Worker

Бие булчингийн хүчээ үнэлэн хөлсний хөдөлмөр эрхлэх хүн.

Эх сурвалж: Я. Цэвэл Монгол хэлний тайлбар толь. Нэмж дэлгэрүүлсэн хоёрдугаар хэвлэл. Улаанбаатар хот 2013 .

6. Ажиллагч.Worker

Цалин хөлс, орлого олох зорилгоор эдийн засгийн үйл ажиллагаанд оролцож, хөдөлмөр эрхлэлтийн аль нэг статуст хамрагдаж буй иргэнийг хэлнэ. Цалин хөлс, орлого олох зорилгоор эдийн засгийн үйл ажиллагаанд сүүлийн долоо хоногт нэгээс дээш цагаар оролцсон бол ажиллагч гэж үзнэ.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.12

6


7. Ажиллагсад. Ex-employees

Гарлаас нь авч үзвэл ажиллагсад нь өнгөрсөн цагийн утгатай буюу хуучин ажиллаж байсан , магадгүй тэтгэвэрт орсон буюу талийгаач болсон, одоо ажиллаагүй гэсэн утгатай.


8. Ажиллагчид. Current employees

Ажиллаж байгаа хүмүүс, одоо ажиллаж байгаа гэсэн утгатай.


9. Ажилтны төлөөлөгчид.Employee’s representatives

Ажилтны эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг төлөөлөн хамгаалах үүрэг хүлээсэн үйлдвэрчний эвлэл, хэрэв ийм байгууллага байхгүй бол нийт ажилтны хурлаас сонгогдсон төлөөлөгчдийг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн тухай хууль 3.1. 7 1999/05/14

10. Ажилд зуучлах.Employment service

Ажил хайж байгаа иргэнд хүсэл сонирхол, мэргэжил, ур чадварт нь тохирсон ажил олоход, ажил олгогчид эрэлт хэрэгцээнд нь нийцсэн ажилтан олоход туслалцаа үзүүлэх үйлчилгээг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль 3.1.10 2011/05/14

7


11. Ажлын байр.Work place

Иргэн, ажилтны гүйцэтгэх ажил үүрэгтэйгээ холбоотойгоор хүрэлцэн очих ёстой ажил олгогчийн шууд ба шууд бус хяналтын дор байх бүх байрыг;

Эх сурвалж: Монгол Улсын Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүү ахуйн тухай хууль. 3.1.9 2008/05/22

12. Ажлын байран дахь эрсдэл.Worplace hazard

Иргэнийг үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлого, мэргэжлээс шалтгаалах өвчинд хүргэж болзошгүй ажлын байрны нөхцөлийг;


13. Ажлын шинэ байр.New Job place

Эдийн засгийн үйл ажиллагааны хүрээнд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ бий болгох болон өргөтгөх замаар алба ба албан бус салбарт шинээр бий болсон ажил, үүрэг, албан тушаалыг хэлнэ. Ажиллагчдын шилжилт хөдөлгөөн, тухайлбал ажилтан тэтгэвэрт гарсны дараа орных нь хүнийг авах, ажлын байр/орон тоо шилжих, нэгтгэн зохион байгуулах зэрэг тохиолдлыг ажлын шинэ байранд тооцохгүй.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.15.1.

14. Ажлын байрны тодорхойлолт.Job description, job profile

Байгууллагын дотор уг ажлын эзлэх байр суурь, байршил,

8


шийдвэрлэх зорилт, гүйцэтгэх үүрэг хүлээх хариуцлагыг иж бүрэн авч үзэж тодорхойлсон баримт бичиг.

Эх сурвалж: Ажлын байрны тодорхойлолт боловсруулах зөвлөмж. Хөдөлмөр нийгмийн зөвшлийн гурван талт Үндэсний хорооны хурал. 2001/09/18

15. Ахуйн байр.Changing room

Иргэн, ажилтны хөдөлмөрлөх хэвийн үйл ажиллагааг хангахад чиглэсэн, тусгайлан төхөөрөмжилсөн хувцас солих, түр амрах, хооллох. Бие засах, усанд орох, дулаацах зэрэг зориулалтын өрөө тасалгааг;


16. Ажилгүй.Unemployed, jobless

Монгол улсын төрийн албаны тухай хуульд заасан төрийн улс төрийн болон төрийн жинхэнэ албан тушаалд ажиллаагүй, түүнчлэн Хөдөлмөрийн тухай хуульд заасан хөдөлмөрийн гэрээ контракт, Иргэний хуулийн 359 дүгээр зүйлд заасан хөлсөөр ажиллах гэрээ, тэдгээртэй адилтгах гэрээгээр ажил гүйцэтгээгүй, хувиараа ажил, үйлчилгээ эрхлээгүй байхыг;


17. Ажилгүй байсан.Have been unemployed

Сүүлийн долоо хоногт Хөдөлмөрийн тухай болон Иргэний хуулийн 359 дүгээр зүйлд заасан хөлсөөр болон ажил гүйцэтгэх гэрээгээр ямар нэг ажил гүйцэтгээгүй, хувиараа ажил үйлчилгээ эрхэлж орлого олоогүй байхыг;

9


Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.18.1.а

18. Ажилгүйдэл.Unemployment

Хөдөлмөрийн чадвартай хүн ажил хөдөлмөр эрхлэхийг хүсэж, түүнийг идэвхтэй эрж байгаа ч ажил олдохгүй байдал.

Эх сурвалж: Хөдөлмөрийн зах зээл, сургалтын агуулгын стандарт, төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн холбогдолтой нэр томьёоны толь. Улаанбаатар хот 2002

19. Ажилгүйдэлд өртөж болзошгүй болсон.(possible) layoff unemployment

Хөдөлмөрийн гэрээ цуцлах мэдэгдэл авсан, эрүүл мэндийн шалтгаанаар ажлаа өөрчлөх шаардлагатай болсон, эрхэлж байсан хувийн аж ахуй нь эрсдэлд орсны улмаас сэргээх боломжгүй болсон тухайгаа аймаг, нийслэл дүүргийн хөдөлмөр эрхлэлтийн байгууллага, хөдөлмөрийн биржид, мэдэгдэж бүртгүүлсэн иргэнийг;


20. Ажилгүйдлийн тэтгэмж.Unemployment relief

Ажилгүй болохоосоо өмнө ажилгүйдлийн даатгалын шимтгэлийг энэ хуульд заасан болзол, журмын дагуу төлсөн ажилгүй хүнд нийгмийн даатгалын сангаас амьжиргааны эх үүсвэр болгож, эргэж төлөгдөх нөхцөлгүйгээр олгох мөнгөн хөрөнгийг ойлгоно.

Эх сурвалж: Нийгмийн даатгалын сангаас олгох ажилгүйдлийн тэтгэмжийн тухай 2-р зүйлийн 1 дэх хэсэг.

10


21. Ажилгүйчүүд.Unemployed people

Монгол улсын хуулиар зөвшөөрөгдсөн хөдөлмөрлөх насны , хөдөлмөр эрхлэх чадвартай, цалин хөлстэй ажил болон хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэггүй , тухайн үед ажиллахад бэлэн , цалин хөлстэй ажил идэвхтэй эрж хайж байгаа хөдөлмөр зохицуулалтын албанд бүртгүүлсэн хүмүүсийг ажилгүйчүүд гэнэ.

Эх сурвалж: Хөдөлмөрийн зах зээл, сургалтын агуулгын стандарт, төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн холбогдолтой нэр томьёоны толь, Улаанбаатар хот, 2002

22. Ажилгүйдлийн бүтэц.Patterns of uneployment

Ажилгүйдлийг тодорхой тохиолдлоос хамруулан бүс, орон нутгаар, оршин суугаа газар, ажилгүйчүүдийн урьдах ажил эрхлэлт, салбар, насны бүлэг, хүйс, мэргэжил, иргэншлийн байдлаар гаргасан ангилал.

Эх сурвалж: Хөдөлмөрийн зах зээл, сургалтын агуулгын стандарт, төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн холбогдолтой нэр томьёоны толь, Улаанбаатар хот , 2002

23. Ажилгүй иргэн.Unemployed citizen

Ажилгүй, ажил хийхэд бэлэн, ажил идэвхтэй хайж байгаа хөдөлмөрийн насны хөдөлмөрийн чадвартай иргэнийг;


24. Ажил хайгч.Job seeker

Ажилгүй эсхүл ажилтай боловч ажлын нөхцөлөө сайжруулах, нэмэлт орлого олох зорилгоор ажил хайж хөдөлмөр эрхлэлтийн

11


байгууллага, хөдөлмөрийн биржид бүртгүүлсэн болон хандсан иргэнийг;


25. Ажил хийхэд бэлэн иргэн.Labour ready

Хөдөлмөрийн тухай хуульд заасан хөдөлмөрийн гэрээ, контракт, Иргэний хуулийн 359 дүгээр зүйлд заасан хөлсөөр ажиллах гэрээ, тэдгээртэй адилтгах гэрээ байгуулахаас татгалзахгүй байхыг;


26. Ажил идэвхтэй хайж байгаа.Actively looking for a job

Аймаг, нийслэл, дүүргийн хөдөлмөр эрхлэлтийн байгууллага, хөдөлмөрийн биржид бүртгүүлж ажлын байрны талаар мэдээлэл авах, ажлын зар, цахим хуудсаар ажил олгогчид хандах, нийтийн үйлчилгээний газрын мэдээллийн самбар, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд зар тавих зэрэг ажил олох оролдлого хийснийг;


27. Ажил олоход хүндрэлтэй иргэн.People who have difficulties in finding a job

Хөдөлмөр эрхлэлтийн нэмэлт үйлчилгээ, нийгмийн халамжийн дэмжлэг, туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай өрхийн хөдөлмөрийн насны хөдөлмөрийн чадвартай иргэнболон Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн хамгааллын тухай хуулийн 3.1-д заасан иргэн, хорих ангиас суллагдсан болон хөдөлмөрийн насанд хүрээд асрамжийн газраас гарсан иргэн, 6 сараас дээш хугацаагаар ажил олж чадахгүй байгаа иргэнийг;

12


Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль 2011/06/17 3.1.7

28. Ажлаас халагдах мэдэгдэл авсан.Got (job)warning

Хөдөлмөрийн гэрээ цуцлах мэдэгдэл авсан гэрээ дүгнэх үед хүндэтгэх шалтгаангүйгээр хийвэл зохих ажлынхаа үр дүнг хангаагүй буюу хангалттай ажиллаж чадаагүй гэж өмчлөгч үзсэн;


29. Ажил хаялт.Labor strike

Хөдөлмөрийн хамтын маргааныг шийдвэрлэх зорилгоор ажилтнаас үүрэгт ажлаа сайн дурын үндсэн дээр тодорхой хугацаагаар бүрэн буюу хэсэгчлэн зогсоохыг;


30. Аж ахуй эрхлэгч.Enterpriser

Монгол Улсад бүртгэлтэй, аж ахуй эрхэлж байгаа ашгийн төлөө болон ашгийн төлөө бус хуулийн этгээд, хуулийн этгээдийн эрхгүй байгууллага хувь хүнийг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Өрсөлдөөний тухай хууль4.1.3 2010/06/10 /Шинэчилсэн найруулга/

31. Аж ахуй эрхлэх зохион байгуулалтын хэлбэрт ороогүй. Don’t have an organized from of an entity

Холбогдох хуулийн дагуу хоршоо, нөхөрлөл, компанийн хэлбэрээр аж ахуй эрхэлдэггүй, өрхийн нэг гишүүн эсвэл түүнээс дээш тооны өрхийн гишүүний эзэмшилд байдаг, тухайн өрх дангаараа эсвэл

13


бусад өрхтэй хамтран эзэмшдэг үйлдвэрлэлийнхээ зарим хэсгийг зах зээлд борлуулдаг (бараа солилцоо хийдэг), аж ахуйн зохион байгуулалтад ороогүй өрхийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний нэгжийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.13.4

32. Ажиллах хүч.Labour force

Хөдөлмөрийн чадвартай ажил эрхэлж буй болон ажил идэвхтэй хайж буй насанд хүрсэн нийт хүмүүсийн тоо.

Тайлбар: Энэ нэр томьёо нь хөдөлмөрийн чадвартай зарим хүмүүс ажилгүй байх болон зарим нь түр ажиллахыг илэрхийлдэг ажиллах хүчний эрэлт гэсэн нэр томьёоноос ялгаатай юм. Ажиллах хүч нь хөдөлмөрийн чадвартай, хөдөлмөрийн насны хүн амаас дараах зарим зүйлээр ялгаатай.

• Хөдөлмөрийн чадвартай, хөдөлмөрийн насны зарим хүмүүс эчнээ суралцаж байгаа, гэрийн ажилтай, эрүүл мэндийн хувьд сул зэргээс шалтгаалан цалин хөлс бүхий хөдөлмөрийг гүйцэтгэж чадахгүй буюу бэлэн биш байдаг.

• Албан ёсоор тэтгэвэрт гарсан хүмүүс ч ажлаа үргэлжлүүлэн хийх, ажиллахад бэлэн байдаг.

Эх сурвалж: Хөдөлмөрийн зах зээл, сургалтын агуулгын стандарт, төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн холбогдолтой нэр томьёоны толь, Улаанбаатар хот 2002

33. Ажиллах хүчний илүүдэл.Surplus of labour force

Ажилтны талаас ямар нэгэн гэм буруугүй ч гэрээгээр ажиллуулагч ажиллах хүчний тоог хязгаарласнаас гарах ажилгүйдэл.

14



34. Ажиллах хүчний эрэлт.Labour force demand

Ажил олгогчид хэрэгцээтэй хөдөлмөрийн үйлчилгээний хэмжээ.

Тайлбар: Ажил олгогчийн авах хүсэлттэй хөдөлмөрийн үйлчилгээний бүтэц ба хэмжээ. Үүнд хөлсний хөдөлмөрийн үйлчилгээ ба хөдөлмөрийн зах зээл дээр байгаа ажлын бусад үйлчилгээ багтана. Ажиллах хүчний эрэлт нь зөвхөн хөдөлмөрийн нэг л төрлийг эсвэл нэг дүүрэг, эсвэл үндэсний болон тивийг хамарсан байж болно.


35. Ажиллах хүчний нийлүүлэлт.Labour force supply

Ажиллах хүчний нийлүүлэлт оролцох хүмүүсийн санал ба тэдний өөрдсдийн нийлүүлэх хөдөлмөрийн хэмжээ.

Тайлбар: Ажиллах хүчний нийлүүлэлтэд ажиллаж буй хүмүүсийн хөдөлмөрийн үйлчилгээ болон ажил эрж буй хүмүүсийн хөдөлмөрийн үйлчилгээ багтана. Ажил эрж буй хүмүүсийн тоо бүтэц нь ажил олгогчдын хөдөлмөрийн нөхцөл, цалин хөлснөөс мөн түүнчлэн хүн амын хөдөлгөөн, хүн ам зүй, нийгэм, соёлын шинж төлөвөөс хамааран өөрчлөгдөж байдаг.


15


36. Албан бус хөдөлмөр эрхлэгч.Informal employee

Албан ёсны бүртгэл, нийгмийн хамгаалалд бүрэн хамрагдаагүй, аж ахуй эрхлэх зохион байгуулалтын хэлбэрт ороогүй, хөдөө аж ахуйн бус бөгөөд хуулиар хориглоогүй ажил, үйлчилгээ эрхэлж буй иргэдийг хамруулна.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009-06- 19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.13

37. Албан ёсны хөдөлмөр эрхлэлтийн бүртгэлд бүрэн хамрагдаагүй иргэн.Citizen Not registered in employment registration

Хөдөлмөр эрхлэлтийн статистик болон захиргааны бүртгэл, албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн орлогын албан татварын талаарх мэдээлэлд хамрагдаагүй иргэнийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.13.1

38. Албан боловсрол.Formal education

Боловсролын албан ёсны байгууллагаар дамжуулж,суралцагчийн ерөнхий болон мэргэжлийн зохих төвшний боловсрол эзэмших хэрэгцээг хангадаг боловсролын зохион байгуулагдсан үйл ажиллагааг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Боловсролын тухай хууль 3.1.6 2002 /05/05

16


39. Албан бус боловсрол.Informal (Non-formal) education

Боловсролын албан ёсны тогтолцооноос гадуур иргэнд боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх зохион байгуулалттай үйл ажиллагааг;


40. Албан ажлаа түр эрхлээгүй байгаа байнгын ажилтан. Temporary not working employee wits

Ээлжийн амралтаа авсан, ажил хаясан, үйлдвэрлэлийн сул зогсолт гарч байгууллагын эдийн засгийн үйл ажиллагаа түр хугацаагаар тасалдсан болон зургаан сар хүртэлх хугацаагаар өвчтөй байсан, хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан, суралцах, жирэмсний болон амаржсаны амралттай, хүүхэд асрах чөлөөтэй зэрэг шалтгаанаар ажлаа хийгээгүй боловч хөдөлмөрийн гэрээ цуцлаагүй бөгөөд ажлын байр нь хадгалагдаж эргэн ажиллах, байнгын ажлын байранд албан ёсны гэрээтэй иргэнийг хамааруулна.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.12.1.1.1

41. Албадан хөдөлмөр. Permanent job

Хөдөлмөрийн сахилгыг сахиулах, ажил хаялтад оролцсоныг болон улс төр, эдийн засаг, нийгмийн тогтолцооны талаарх өөрийн үзэл бодлоо илэрхийлснийг цээрлүүлэх, нийгмийн гарал үүсэл, яс үндэс, арьсны өнгө, шашин шүтлэгээр нь ялгаварлах зорилгоор, эсхүл ажилтны амь нас, эрүүл мэндэд аюултай байдал үүссэн зэргийг үл харгалзан ажилтнаас гүйцэтгэхийг шаардсан ажил, үүргийг

Эх сурвалж: Хөдөлмөрийн тухай Монгол улсын хууль 2003/05/22 3.1.14

17


42. Албан татвар.Tax

Хууль тогтоомжийн дагуу иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлого, эд хөрөнгө, бараа, ажил, үйлчилгээнд тодорхой хугацаанд, хувь, хэмжээгээр ногдуулж, хариу төлбөргүйгээр улс, орон нутгийн төсөвт оруулж байгаа мөнгөн хөрөнгө;

Эх сурвалж: Монгол улсын Татварын тухай хууль 3.1 1992

43. Арга хэмжээ. Measure, action

Хөтөлбөрийн бүрэлдэхүүнд багтах, тоо хэмжээ, цаг хугацаа, чанарын шалгуур үзүүлэлтээр тодорхойлогдох ажил үйлчилгээг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Төсвийн тухай хууль 4.1.17 2011/12/23

44. Байгууллага.Organization

Тодорхой чиг үүрэг, бүрэн эрх бүхий хуулиар хүлээн зөвшөөрөгдсөн хуулийн этгээдийг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Байгууллагын нууцын тухай хууль 3.1.2 1995

45. Байгууллага татан буугдсан.Organization is liguidafed

Үйл ажиллагааг нь зогсоон аж ахуй нэгжийг улсын бүртгэлээс хассанаар тухайн аж ахуйн нэгжийг татан буугдсанд тооцож, энэ тухай бүртгэх байгууллага нийтэд мэдээлнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Аж ахуй нэгжийн тухай хууль 6.6. 1991/05/17

18


46. Байнгын ажлын байр.Fermanent job place

Ажил олгогчийн заасан ажлын байранд, тогтоосон горимын дагуу түүнээс олгосон хөдөлмөрийн багаж хэрэгслээр, ажил олгогч, эсхүл түүний төлөөлөгчийн удирдлагын дор баталсан норм, үнэлгээ, сүлжээгээр цалин хөлс авч, ажлын өдөр, ээлжийн давтамжтайгаар гүйцэтгэх ажил, үүргийг;


47. Байнгын ажилтан.Full time employee

Байнгын ажлын байранд ажиллах албан ёсны гэрээтэй бөгөөд ажил олгогч нь татвар болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийг хариуцан төлдөг, хөдөлмөрийн харилцаа нь хөдөлмөрийн тухай болон төрийн албаны тухай хууль тогтоомжоор зохицуулагддаг иргэнийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.12.1.1

48. Бага боловсрол.Primary education

Бага боловсролыг 6 жилд эзэмшүүлнэ.

Тайлбар: 2006 ба түүнээс хойших онуудад 5-р ангийг төгссөн иргэдийг бага боловсрол эзэмшсэн гэж тооцно.

Эх сурвалж: Монгол улсын Бага дунд боловсролын тухай хууль 7.2 2006/12/08

19


49. Бизнес инкубацийн үйлчилгээ.Business incubator service

Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч болон хувиараа хөдөлмөр эрхлэхийг хүссэн иргэн, түүнчлэн малчинд мэдээлэл , мэргэжлийн зөвлөгөө өгөх, аж ахуй эрхлэх ур чадвар эзэмшүүлэх, үйлдвэрлэлийн байр түрээслэх зэргээр дэмжлэг үзүүлж, аж ахуй эрхлэх таатай орчныг бүрдүүлэхийг;


50. Боловсролын түвшин.Educational level

Тухайн шатанд эзэмшвэл зохих сургуулийн өмнөх, бага, дунд, дээд боловсролын агуулгын стандартаар тогтоосон мэдлэгийн хэмжээг;


51. Боловсролгүй.Uneducated

2006 ба түүнээс хойших онуудад 5-р ангийг төгсөөгүй;

Эх сурвалж: Монгол улсын Боловсролын тухай Монгол улсын хууль 7.2 2006/12/08

52. Бүрэн дунд боловсрол.Completed seconday education

Бүрэн дунд боловсролыг 12 жилд эзэмшүүлнэ.

Тайлбар: 2006 ба түүнээс хойших онуудад 11-р ангийг төгссөн иргэдийг Бүрэн дунд боловсролтой гэж тооцно.

20


Эх сурвалж: Монгол улсын Бага дунд боловсролын тухай хууль 7.2 2006/12/08

53. Бүрэн бус цагаар ажиллагч. Part-time employee

Хөдөлмөрийн болон ажил гүйцэтгэх, хөлсөөр ажиллах гэрээ байгуулан ажиллаж, хөдөлмөрийн харилцаа нь Хөдөлмөрийн болон Иргэний хуулиар зохицуулагддаг боловч долоо хоногийн ажлыг цаг, ердийн өдрийн үргэлжлэлээс бага хугацаагаар ажиллаж, цалин хөлс, орлого олдог, татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийг ажил олгогч болон өөрөө хариуцан төлдөг иргэнийг хамруулна.(Үүнд: цагийн ажил хийж буй хөдөлмөрийн насны суралцагчийг хамруулахгүй).Ажиллах хэлбэр, цагийг харгалзан бүрэн бус хөдөлмөр эрхлэлтэд хамааруулна.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.12.1.3

54. Бүрэн бус хөдөлмөр эрхлэлт. Part-time employment

Тухайн хугацааны үндсэн үйл ажиллагаандаа ажлын цагийн тогтоосон доод хязгаараас бага цагаар ажилладаг эсхүл нэмэлт цагаар ажиллах хүсэлтэй бөгөөд ажиллахад бэлэн байгаа түүнчлэн тухайн хүний эзэмшсэн мэргэжил ур чадварыг бүрэн ашиглахгүй, бүтээмж доогуур байхыг хамруулна.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.16

55. Бүх гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл.Total responsibility partnership

Нөхөрлөлийн хүлээсэн үүргийг гишүүд нь нөхөрлөлд оруулсан эд

21


хөрөнгө болон хувийн өмчийн эд хөрөнгөөрөө хамтран хариуцдаг нөхөрлөлийг бүх гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Нөхөрлөлийн тухай хууль 19.1 1999/07/16

56. Бүх нийтийн ерөнхий боловсрол.Public high school education

Боловсрол гэж 12 жилийн сургалтын агуулгын төвшинг ойлгоно;/Энэ заалтад 2006 оны 12 дугаар сарын 8-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт орсон/


57. Гадаад улсын хөрөнгө оруулалттай.With foreign investment

Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу байгуулагдсан, өөрийн хөрөнгө нь 100 мянган америк доллар буюу түүнтэй тэнцэх төгрөгөөс дээш, түүний 25-аас доошгүй хувь нь гадаадын хөрөнгө оруулагчийн хувь хөрөнгөөс бүрдсэн аж ахуйн нэгжийг гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж гэнэ./2002 оны 1 дүгээр сарын 3 –ны өдрийн хууль, 2008/05/29 өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Эх сурвалж: Монгол улсын Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн 3 –р бүлэг 11.1 2008/05/29

58. Гадаадын хөрөнгө оруулалт.Foreign investment

Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр аж ахуйн нэгж байгуулах, эсхүл Монголын аж ахуйн нэгжтэй хамтран ажиллах зорилгоор гадаадын хөрөнгө оруулагчаас Монгол улсад оруулж буй эд хөрөнгийн болон оюуны үнэт зүйлсийг хэлнэ;

22


Эх сурвалж: Монгол улсын Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн 3.1 1993/05/10

59. Гадаадын хөрөнгө оруулагч.Foreign investor

Монгол улсад хөрөнгө оруулалт хийж буй гадаадын хуулийн этгээд, хувь хүн / монгол улсад байнга оршин суудаггүй гадаадын иргэн болон харъяалалгүй хүн, түүнчлэн гадаадад байнга оршин суудаг Монгол улсын иргэн/-ийг хэлнэ;

Эх сурвалж: Монгол улсын Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн 3.2 1993/05/10

60. Гүйцэтгэж байгаа ажил, албан тушаалдаа мэргэжлийн ур чадварын хувьд тэнцэхгүй болсон.Didn’t qualify for job position due to lack of professional skill

Ажилтан мэргэжил, ур чадварын, хувьд гүйцэтгэж байгаа ажил, албан тушаалдаа тэнцэхгүй болсон нь тогтоогдсон;


61. Гүйцэтгэж байгаа ажил, албан тушаалдаа эрүүл мэндийн хувьд тэнцэхгүй болсон.Didn’t qualify for job position due to health condition

Ажилтан эрүүл мэндийн, хувьд гүйцэтгэж байгаа ажил, албан тушаалдаа тэнцэхгүй болсон нь тогтоогдсон;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн тухай Монгол улсын хууль 40.1.2 1999/05/14

23


62. Гэрээт ажиллагч.Contract worker

Ажил гүйцэтгэх, хөлсөөр ажиллах гэрээ байгуулан эсхүл аман гэрээ болон 2 талын тохиролцоогоор ажилладаг, хөдөлмөрийн харилцаа нь Иргэний хууль болон бусад холбогдох хууль тогтоомжоор зохицуулагддаг, ажил олгогчдод ажил, үйлчилгээ үзүүлснийхээ төлөө мөнгөн ба мөнгөн бус хэлбэрээр цалин хөлс, урамшуулал авдаг иргэнийг хамруулна.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.12.1.4

63. Гэрийн ажилтай хүн ам.Housebound

Хүүхэд өндөр настан, өвчтөн асардаг, гэр бүлийн хүний ажлын онцлогоос шалтгаалан хөдөлмөр эрхлээгүй зэрэг тухайн хугацааны үндсэн үйл ажиллагаанд тооцогдож буй хөдөлмөрийн насны хүн ам.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.10

64. Дипломын болон бакалаврын дээд.University diploma and bachelor

Гадаад, дотоодын их, дээд сургууль, коллежийг өдөр, орой, эчнээгээр төгссөн, дипломын дээд, бакалавр, магистр, докторын зэргийн диплом болон түүнтэй адилтгах боловсролын баримт бичиг бүхий хүмүүсийг дээд боловсролтой гэж үзнэ. Дээд боловсрол эзэмшүүлэх дипломын сургалт 90 багц цагаас доошгүй байх бөгөөд өмнөх төвшний сургалтын багц цагийг оролцуулан бакалаврын сургалт 120 багц цагаас доошгүй байна. Түүнчлэн улсын багшийн их сургуулийг 1964 оноос өмнө 3 жилээр, Намын

24


дээд сургуулийг 1966 оноос өмнө, Намын дээд сургуулийн дэргэдэх2 жилийн курс, Марксизм-Ленинизмийн оройн дээд сургууль, Дорно дахины хөдөлмөрчдийн их сургууль (КУТВ) төгссөн хүнийг дипломын дээд боловсролтой гэж үзнэ;

Эх сурвалж: Монгол улсын Дээд боловсролын тухай хууль 8.7 2002/05/03

65. Дундаж цалин.Average salary

Ажилтанд тодорхой хугацаанд олгосон цалин хөлсний нийлбэр дүнг тухайн хугацаан дахь нийт сарын тоонд хувааж ажилтны сарын дундаж цалинг.

Эх сурвалж: Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн яамны сайдын тушаал 2005/05/05 55 Дундаж цалин хөлс тодорхойлох журам

66. Даатгуулагч.Insured person

Хууль болон гэрээний үндсэн дээр нийгмийн даатгалын санд нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж даатгуулсан, нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр авах эрх бүхий этгээдийг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Нийгмийн даатгалын тухай хууль 2.1.1 1994/05/31

67. Зарим гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл.Partly responsibility partnership

Нөхөрлөлийн хүлээсэн үүргийг наад зах нь нэг гишүүн нөхөрлөлд оруулсан хөрөнгө болон хувийн өмчийн эд хөрөнгөөрөө бүрэн хариуцдаг, бусад гишүүд нь гагцхүү нөхөрлөлд оруулсан хөрөнгийнхөө хэмжээгээр хариуцдаг нөхөрлөлийг зарим гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл гэнэ;

25


Эх сурвалж: Монгол улсын Нөхөрлөлийн тухай хууль 27.1 1999/07/16

68. Инноваци.Innovation

Шинэ мэдлэгийг баялаг болгон хувиргах цогц үйл явцыг.

Тайлбар: “Innovation” гэдэг үгийг Д.Алтангэрэлийн толиноос харвал “шинэчлэл” гэсэн энгийн ойлголт гарна. Энэ нь шинэчлэх эсвэл өөрчлөхийг илэрхийлэх “innovates” (in-болгох+novus-шинэ) гэсэн латин үгнээс гаралтай. Тэгэхээр инноваци гэдгийг “шинэ санаа” гэж ойлгож болох нь. Өөрөөр хэлбэл шинэ санааг нийгэмд хэрэгцээтэй, зах зээлд хөлөө олох чадвартай шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ болгох үйл явц юм;.

Эх сурвалж: Монгол улсын Инновацийн тухай хууль 3.1.1 2012/05/22

69. Инновацийн үйл ажиллагаа.Innovative activity

Шинэ санаа шинэ мэдлэгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах замаар өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн, технологи, ажил, үйлчилгээг бий болгож зах зээлд нийлүүлэхэд чиглэсэн арга хэмжээ;


70. Инновацийн бүтээгдэхүүн.Innovation production

Хуулиар тогтоосон шаардлага, нөхцөлийг хангасан, зах зээл дээрх ижил төстэй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнээс техник, эдийн засгийн үзүүлэлт, шинжлэх ухааны багтаамж, нэмүү өртөг бий болгох болон өрсөлдөх чадвараар илүү инновацийн үйл ажиллагааны үр дүнг;

26



71. Компани.Company

Хувьцаа оруулсан хөрөнгө нь тодорхой тооны хувьцаанд хуваагддаг, өөрийн тусгайлсан хөрөнгөтэй, ашгийн төлөө үндсэн зорилготой хуулийн этгээдийг компани гэнэ;

Эх сурвалж: Монгол улсын Иргэний тухай хууль 34 – р зүйл 1 2002/01/10 /Шинэчилсэн найруулга/

72. Концесс.Concession

Төрийн эсхүл орон нутгийн өөрийн өмчийн эд хөрөнгийг дэд бүтэц болон нийгмийн суурь үйлчилгээг нийтэд үзүүлэх зорилгоор энэ хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуу гэрээний үндсэн дээр эзэмших, ашиглах шинээр бий болгох, шинэчлэн сайжруулах онцгой эрхийг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Концессын тухай хууль 3.1.1 2010/01/28

73. Концессын гэрээ.Concession contract

Концессыг хэрэгжүүлэхээр эрх бүхий этгээд, концесс эзэмшигч нарын хооронд бичгээр байгуулсан гэрээг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Концессын тухай хууль 3.1.3 2010/01/28

74. Магистр, доктор.Master, doctor /Phd/

Дээд боловсрол эзэмшсэний дээр гадаад, дотоодод магистрын зэрэг хамгаалсан, зохих баримт бичиг бүхий хүмүүсийг хамруулна.

27


Магистрын сургалт 150 багц цагаас доошгүй байна. Мөн гадаад, дотоодод боловсролын (Ph.D) болон шинжлэх ухааны (Sc.D) докторын зэрэг хамгаалсан, түүнийг нотлох баримт бичиг бүхий хүмүүсийг хамруулна. Докторын сургалт 210 багц цагаас доошгүй байна;

Эх сурвалж: Монгол улсын Дээд боловсролын тухай хууль 8.6 2002/05/03

75. Мал аж ахуй эрхлэгч.Live-stock breeder

Жилийн дөрвөн улирлын туршид өөрийн мал аж ахуйг эрхэлж, түүний бүтээгдэхүүн, ашиг шимээр орлого олж, амьжиргааны эх үүсвэрээ хангаж буй иргэнийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009-06- 19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.17.5

76. Малчин.Herder

Мал аж ахуй эрхэлж үндсэн орлогоо олдог иргэнийг;


77. Малчин өрх.Herder family / house hold

Хувийнхаа өмчийн малыг байнга маллаж, ашиг шимээр нь үндсэн орлогоо олдог гэр бүлийг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хууль 4.1.2 2006/06/14

28


78. Мал бүхий этгээд.Live-stock owner

Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 4.1.2-т зааснаас бусад мал өмчилж байгаа хувь хүнийг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хууль 4.1.3 2006/06/14

79. Модуль.Modul

Тодорхой ажил, мэргэжлийн чадамж эзэмшүүлэхэд чиглэсэн харилцан уялдаа бүхий сургалтын нэгж ажилбарыг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Мэргэжлийн Боловсрол сургалтын тухай хууль 4.1.4 2009/02/13

80. Монголын хөрөнгө оруулагч.Mongolian investor

Хөрөнгө оруулалт хийж буй Монголын хуулийн этгээд, хувь хүн/Монгол улсын иргэн, Монгол улсад байнга оршин суудаг гадаадын иргэн болон харьяалалгүй хүн/-ийгхэлнэ;.

Эх сурвалж: Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай Монгол улсын хуулийн 1993/05/10 3.3

81. Мэргэжилтэй ажилтан.Professional employee

Тодорхой ажил эрхлэх, мэдлэг ба зохих ур чадварыг зориулалтын сургалтаар олж авсан, эсвэл эрх бүхий байгууллагаас баталгаажуулсан мэргэжилтэй хүнийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Мэргэжлийн Боловсрол сургалтын үндсэн нэр томьёоны тайлбар толь

29


82. Мэргэжлийн суурь чадвар.Basic professional skill

Нийгмийн харилцаанд оролцоход шаардагдах мэдлэг, чадвар төлөвшлийг;


83. Мэргэжлийн үндсэн чадвар.Primary professoinal skill

Аливаа ажил үүрэг бие даан гүйцэтгэх, ажиллах, өөрчлөлтөд зохицон өсөж хөгжих чадварыг;


84. Мэргэжлийн ур чадвар.Professional skills

Тодорхой ажил мэргэжлийн даалгавар гүйцэтгэхэд зайлшгүй шаардлагатай мэдлэг, туршлага, дадлага.


85. Мэргэжлийн чиглэл.Major direction

Тодорхой мэргэжил, мэргэшилд хамаарах ажил үүргийг гүйцэтгэхэд зайлшгүй хэрэгтэй мэдлэг, чадварын төрөл ба үүргийн цогц юм. Монгол улсын “Үндэсний ажил мэргэжлийн ангилал ба тодорхойлолтод” (ISCO -08 ҮAMAT – 08) ижил мэргэжлийг нарийн жагсаалтаар их бага бүлэг болгож мэргэжлийн чиглэлийг харуулсан байна.

Эх сурвалж: Үндэсний ажил мэргэжлийн ангилал 2008 / YAMAT/

30


86. Мэргэжлийн хөрвөх чадвар.Transferable skills, mobility within ahd between jobs

Мэргэжлийн шинэ хүрээ, хөдөлмөрийн зах зээлийн нөхцөлд хүний өсөж хөгжих, дасан зохицох чадвар.


87. Мэргэжлийн сургалт.Vocational training

Тодорхой ажил, хөдөлмөр эрхлэхэд шаардагдах мэргэжлийн ур чадвар олгох, дээшлүүлэх, давтан сургах, дадлагажуулах, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёл төлөвшүүлэх, аж ахуй эрхлэх мэдлэг олгох үйл ажиллагааг ойлгоно;

Эх сурвалж: Монгол улсын Мэргэжлийн Боловсрол сургалтын тухай хууль 10.1 2009/02/13

88. Мэргэжлийн боловсрол сургалтын стандарт.Vocatoinal and training standard

Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын стандарт нь мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар эзэмшүүлэх, төлөвшүүлэх сургалтын агуулга, түүний үнэлгээ, багшийн мэргэжил, сургалтын орчинд тавих үндсэн шаардлага;


89. Мэргэжлийн сургалт үйлчилгээний төв.Technical vocational education and training /TVET/

Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн;

31


Эх сурвалж: Монгол улсын Мэргэжлийн Боловсрол сургалтын тухай хууль 12.1 2009/02/13

90. Мэргэжил.Profession (major)

Тодорхой ажил хөдөлмөр эрхлэхэд шаардагдах мэдлэг, чадвар, дадлын цогцыг хэлнэ;


91. Мэргэшил.Qualification

Тодорхой мэргэжлийн хүрээнд ажил гүйцэтгэхэд шаардагдах мэргэжлийн мэдлэг, чадвар, дадлын төвшинг;


92. Мэргэжлийн стандарт.Frofessional standart

Мэргэжлийн холбоод болон ажил олгогчдын байр сууриас эдийн засгийн тодорхой үйл ажиллагааны хүрээнд мэргэжлийн үйл ажиллагааны агуулга болон ажилтнуудын мэргэшилд тавих шаардлагыг тодорхойлсон баримт бичиг.


93. Мэргэжлийн чиг баримжаа ба зөвлөлгөө.Career guidance and counseling

Иргэний хөдөлмөрийн зах зээлд гарахын өмнө мэргэжил сонгоход болон гарсны дараа хувь хүний хувьд хөгжихтэй холбоотой шийдвэр гаргахад нь туслалцаа үзүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа юм.

32



94. Мэргэжлийн боловсрол.Vocational education

Тодорхой мэргэжлийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх хэрэгцээнд нийцүүлж зохион байгуулалттай сургалтаар эзэмшүүлсэн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёлын төлөвшлийг ойлгоно;


95. Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчин.Work related injury

Хөдөлмөрлөх явцад үүссэн үйлдвэрлэлийн сөрөг хүчин зүйлийн нөлөөллөөс шалтгаалсан өвчнийг;


96. Норм.Rate

Ер энгийн гэсэн утга бүхий латин үг, хууль болгон тогтоосон, нийтээр дагаж журамлах хэв хэмжээ.

Эх сурвалж: Я. Цэвэл Монгол хэлний тайлбар толь. Нэмж дэлгэрүүлсэн хоёрдугаар хэвлэл. Улаанбаатар хот 2013

97. Нийгмийн даатгалын байгууллага.Social insurance organization

Ажил олгогч, даатгуулагчийн төлсөн шимтгэл болон хуульд заасан бусад эх үүсвэрээр нийгмийн даатгалын сангийн хөрөнгийг бүрдүүлж, даатгуулагчдад тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр олгох үйл

33


ажиллагааг эрхэлж байгаа хуулийн этгээдийг;


98. Нөхөрлөл, хоршооны гишүүн.Member of partnership, cooperative

Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний нөхөрлөл, хоршоонд өөрийн эд хөрөнгө, хөдөлмөрөө сайн дураар нэгтгэж гишүүнээр элссэн, үйлдвэрлэл, борлуулалт зэрэг байгууллагын бусад ажлын зохион байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаа болон гишүүдийн дунд ашиг хуваарилах асуудлыг шийдвэрлэхэд бусад гишүүдтэй адил тэгш оролцдог иргэнийг хэлнэ;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хоршооны тухай хууль 3.1 1998/01/18

99. Нөхөрлөл.Partnership

Гишүүдийн оруулсан хувь хөрөнгөөс бүрдэх эд хөрөнгөтэй, хүлээсэн үүргээ уг эд хөрөнгө болон гишүүдийн хувийн өмчийн эд хөрөнгөөр хуульд заасны дагуу хариуцдаг хуулийн этгээдийг нөхөрлөл гэнэ;

Эх сурвалж: Монгол улсын Иргэний хууль 4-р бүлэг 2- р дэд бүлэг 35.1 2002/01/10

100. Нийгмийн даатгалын сан.Social insurance fund

Ажил олгогч, даатгуулагчийн хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлогоос тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр, үйлчилгээнд зарцуулах, нийгмийн даатгалын үйл ажиллагааны зардлыг нөхөх зорилгоор төлсөн

шимтгэлийн орлого, бусад эх үүсвэрээс бүрдүүлсэн мөнгөн хөрөнгийг;


34


101. Нийгмийн даатгалын шимтгэл.Social insurance fee

Нийгмийн даатгалд даатгуулах зорилгоор даатгуулагч болон ажил олгогчоос хуульд заасан хугацаанд нийгмийн даатгалын санд төлөх урьдчилсан төлбөрийг;


102. Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн хугацаа.Social insurance duration of payment

Ажил олгогч болон даатгуулагч нийгмийн даатгалын шимтгэлийг даатгалын санд шилжүүлсэн өдрийг;


103. Нэг бүрийн хамгаалах хэрэгсэл.Individual safety equipment

Үйлдвэрлэлийн хортой, аюултай хүчин зүйлийн нөлөөллөөс ажилтныг хамгаалах зориулалт бүхий хэрэгслийг;

Эх сурвалж: Монгол Улсын Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль 3.1.12 2008/05/22

104. Нээлттэй хувьцаат компани.Publicly traded company

Хувьцаа эзэмшигчийн оруулсан хөрөнгө нь хувьцаанд хуваагдаж, хувьцаа нь үнэт цаасны арилжаа эрхлэх байгууллагад бүртгэгдэж, нийтэд чөлөөтэй арилжаалагддаг компанийг хэлнэ;

Эх сурвалж: Монгол Улсын Компанийн тухай хууль/Шинэчилсэн найруулга/ 3.7 2012/10/06

35


105. Нэмэгдэл хөлс.Increment

Нэмэгдэл хөлс гэж ажилтан, албан хаагчийн ажлын байрны тодорхойлолтод заагаагүй буюу зааснаас илүү ажил үүрэг гүйцэтгэсэн, эсвэл үндсэн ажил, үүргээ ердийн бус горимоор гүйцэтгэсэн тохиолдолд ажил олгогчоос нэмэгдүүлэн олгож буй хөлсийг хэлнэ. Нэмэгдэл хөлсөнд илүү болон шөнийн цагаар, нийтээр амрах баярын болон долоо хоногийн амралтын өдрүүдэд ажилласны нэмэгдэл хөлс, ажил мэргэжил, албан тушаал хавсран болон хослон ажилласан, эзгүй байгаа ажилтны үүргийг түр орлон гүйцэтгэсэн, ажлын байрны тодорхойлолтод заагаагүй ажил үүрэг гүйцэтгэсний нэмэгдэл хөлс, хууль тогтоомж, хамтын гэрээ хэлэлцээр, хөдөлмөрийн дотоод журам, бусад эрхийн актаар тогтоон олгож буй тэдгээртэй адилтгах нэмэгдэл хөлс хамаарна.

Эх сурвалж: Монгол улсын Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын тушаал 2005/05/05 55 тоот 3.б

106. Нэмэгдэл.Addition, increment

Нэмэгдэл гэж ажилтан, албан хаагчийг хэвийн бус нөхцөлтэй ажлын байранд болон ердийнхөөс илүү өндөр үүрэг хариуцлага хүлээлгэн ажиллуулсан, эсхүл мэргэжлийн өндөр ур чадвар, ажлын дадлага, туршлагыг нь ашигласны төлөө ажил олгогчоос үндсэн цалин дээр нь нэмж төлж буй хөлсийг хэлнэ.Нэмэгдэлд хөдөлмөрийн нөхцөлийн, ажилласан /төрийн алба хаасан хугацааны/ хугацааны, албан ажлын онцгой нөхцөлийн, цол зэрэг дэвийн, мэргэжлийн ба эрдмийн зэргийн, ур чадварын нэмэгдэл, хууль тогтоомж, хамтын гэрээ хэлэлцээр, хөдөлмөрийн дотоод журам, бусад эрхийн актаар тогтоон олгож буй тэдгээртэй адилтгах нэмэгдлүүд орно.

Эх сурвалж: Монгол улсын Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын тушаал 2005/05/05 55 тоот 3.в

36


107. Орон нутгийн өмчийн.Urban property / Host country

Орон нутгийн өмчийн зүйлс нь энэ хуулийн З дугаар зүйлд заасны дагуу нийтийн зориулалттай өмч, орон нутгийн өөрийн өмчөөс бүрдэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн 74,1

108. Орон тооны цомхтголд орсон.Laid- off

Аж ахуйн нэгж, байгууллага болон түүний салбар, нэгжийг татан буулгасан, орон тоо хасагдсан, эсхүл ажилтны тоог цөөрүүлсэн;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн тухай Монгол улсын хууль 40.1.1 1999/05/14

109. Өөрийн хүсэлтээр халагдсан.Quit their job

Хууль болон хөдөлмөрийн гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол ажилтан хөдөлмөрийн гэрээ цуцлах тухай өргөдлөө ажил олгогчид өгсөн өдрөөс хойш 30 хоног өнгөрмөгц ажлын байраа орхих эрхтэй, энэ тохиолдолд хөдөлмөрийн гэрээ цуцлагдсанд тооцно.

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн тухай хууль 39.1 1999/05/14

110. Өрхийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд цалин хөлсгүй оролцогч.Non salaried worker of production and service

Мал аж ахуйгаас бусад өрхийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, аж ахуй эрхлэх үйл ажиллагаанд цалин хөлсгүй оролцон, хувийн хэрэглээгээ хангаж буй тухайн өрхийн гишүүн болон тухайн өрхөд хамт амьдрахгүйгээр аж ахуй эрхлэх үйл ажиллагаанд нь оролцож байгаа иргэнийг хэлнэ.

37


Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.17.6

111. Өмчийн оролцоотой.Parastatal /Co-founder

Төрийн өмчийн хувьцаатай буюу төр хувь хөрөнгөө оруулсан хуулийн этгээдийг төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээд гэнэ;

Эх сурвалж: Монгол улсын Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн 21,1

112. Роялти.Royalty

Оюуны өмчийг лицензийн гэрээгээр ашиглан олсон ашгаас лиценз түрээслүүлэгчид ногдох хувь хэмжээг;


113. Сан.Fund

Нэг буюу хэд хэдэн үүсгэн байгуулагч нийгэмд ашиг тустай , нэгдмэл зорилгод хүрэхийн тулд эд хөрөнгө төвлөрүүлэх замаар байгуулсан гишүүнчлэлгүй хуулийн этгээдийг сан гэнэ.


114. Стандарт.Standart

Албан ёсоор зөвшөөрөгдсөн хэм хэмжээ.

Тайлбар: Стандарт нь ямар нэг зүйлийн чанар, төвшинд

38


үнэлэлт өгөх эсвэл дүн шинжилгээ хийхэд чиглэнэ.

Эх сурвалж: Хөдөлмөрийн зах зээл, сургалтын агуулгын стандарт, төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн холбогдолтой нэр томъёоны толь, Улаанбаатар хот 2002

115. Сургалтын байгууллага.Educational organization

Боловсролын нэг буюу хэд хэдэн төвшний боловсролын агуулгыг хэрэгжүүлдэг хуулийн этгээдийг;


116. Сургалтын орчин.Education environment

Боловсролын стандартыг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах материаллаг нөхцөл болон сурах, сургах харилцааг хэлнэ;

Эх сурвалж: Монгол улсын Боловсролын тухай хууль3.1.10 2002/05/03 /2006/12/08 өдрийн хуулиар нэмсэн/

117. Суурь боловсрол.Basic education

2006 ба түүнээс хойших онуудад 9-р ангийг төгссөн.

Эх сурвалж: Монгол улсын Боловсролын тухай ууль 7.2 2006/12/08

118. Техникийн боловсрол.Technical education

Техник, технологийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх хэрэгцээнд нийлүүлж зохион байгуулалттай сургалтаар эзэмшүүлсэн үйлдвэрлэл, техник, технологийн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёлын төлөвшлийг;

39


Эх сурвалж: Монгол улсын Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хууль 4.1.3 2009/02/13

119. Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол.Technical and vocational education

Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв (хуучнаар техник, мэргэжлийн сургууль - ТМС) төгссөн, мэргэжлийн үнэмлэхтэй хүмүүсийг техникийн болон мэргэжлийн боловсролтой гэж үзнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны даргын 2006/09/01 1/103 тоот тушаалын 2-р хавсралт А8

120. Технологи.Technology

Оюуны бүтээлийг хэрэглээний бүтээгдэхүүн болгон хувиргахад чиглэгдсэн хүн, техник мэдээлэл, зохион байгуулалтын харилцан уялдаатай үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх аргуудын цогцыг хэлнэ.

Эх сурвалж: Монгол Улсын Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хууль. 3.1.1 1998/05/07

121. Тусгай мэргэжлийн дунд.Vocational school= college

Гадаад, дотоодын тусгай мэргэжлийн дунд сургууль (хуучнаар техникум), түүнтэй адилтгах сургууль төгссөн, үнэмлэх, дипломтой хүмүүсийг тусгай мэргэжлийн дунд боловсролтой гэж үзнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны даргын 1/103 тоот тушаалын 2-р хавсралт А7 2006/09/01

122. Төлбөр.Payment

Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас

40


хөдөлмөрийн чадвараа 30 буюу түүнээс дээш хувиар алдсан даатгуулагчид нийгмийн даатгалын сангаас нөхөн олгох хиймэл эрхтэн, засал эмчилгээ /протез, ортопед/-ний үнэ, рашаан болон мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний сувиллын газрын үйлчилгээний хувьсах зардлыг;


123. Төлөвшил.Behavior

Суралцагчийн итгэл үнэмшлийн цогцыг хэлнэ;

Эх сурвалж: Монгол улсын Боловсролын тухай хууль 3.1.11 2006/12/08

124. Төрийн өмчит хуулийн этгээдийн ойлголт, ангилал.State owned organization categories

Төр чиг үүргээ хэрэгжүүлэх болон нийгмийн хэрэгцээг хангах зорилгоор төр өөрийн өмчөөр дангаараа байгуулсан хуулийн этгээдийг төрийн өмчит хуулийн этгээд гэнэ. Төрийн өмчит хуулийн этгээдийг эд хөрөнгийн эрхийн байдлаар нь дор дурдсанаар ангилна

1/ төрийн байгууллага, албан газар 2/ төрийн өмчит үйлдвэрийн газар

Эх сурвалж: Монгол улсын Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн 13 1996/05/27

125. Төрийн өмчит аж ахуйн тооцоотой үйлдвэрийн газар.State owned self sustained organization

Өөрт олгогдсон эд хөрөнгийн үндсэн дээр өөрийгөө санхүүжүүлэх зарчмаар ажиллаж бие даан иргэний гүйлгээнд ордог хуулийн этгээдийг аж ахуйн тооцоотой үйлдвэрийн газар гэнэ;

Эх сурвалж: Монгол улсын Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай” хуулийн 15.2 1996/05/27

41


126. Төсвийн байгууллага.Budget organization

Төрийн чиг үүрэгт хамаарах ажил , үйлчилгээг улсын буюу орон нутгийн төсвийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлдэг байгууллагыг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хууль 4.1.4 2002/06/27

127. Төрийн бус байгууллага.Non-Governmental Organization

Иргэд, төрийн байгууллага / хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх байгууллага/-аас бусад хуулийн этгээдээс

нийгмийн болон өөрсдийн ашиг сонирхол, үзэл бодлын үүднээс сайн дурын үндсэн дээр байгуулагдан үйл ажиллагаагаа төрөөс

хараат бус, өөрийгөө удирдах зарчмаар явуулдаг ашгийн төлөө бус байгууллагыг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Төрийн бус байгууллагын тухай хууль 4.1 1997/01/31

128. Төрийн өмч.State property

Төрийн өмч нь төрийн нийтийн зориулалттай өмч, төрийн өөрийн өмчөөс бүрдэнэ. Төрийн нийтийн зориулалттай өмч, төрийн өөрийн өмч нь Иргэний хуулийн 84 дүгээр зүйлд заасны дагуу үл хөдлөх болон хөдлөх хөрөнгөнд хуваагдана./Энэ зүйлд 2002 оны 7 дугаар сарын 4-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт орсон/


129. Төрийн өмчийн.State owned

Төр чиг үүргээ хэрэгжүүлэх болон нийгмийн хэрэгцээг хангах зорилгоор өөрийн өмчөөр дангаараа байгуулсан хуулийн этгээдийг төрийн өмчит хуулийн этгээд гэнэ

42



130. Тусгай хувцас.Protective clothing

Үйлдвэрлэлийн хортой , аюултай хүчин зүйлийн нөлөөллөөс хамгаалах зориулалт бүхий хувцас, гутал, малгай, бээлий зэрэг хэрэгслийг;.


131. Түр ажлын байр.Temporary job

Хөдөлмөрийн харилцаа нь хөдөлмөрийн болон иргэний хуулиар зохицуулагддаг тодорхой ажил, үйлчилгээг хөдөлмөрийн ба хөлсөөр ажиллах, ажил гүйцэтгэх гэрээг үйл ажиллагааны онцлогоос хамааран зургаан сар хүртэлх хугацаагаар байгуулж, тодорхой нэг ажил үүргийг гүйцэтгэснээр дуусгавар болдог, байнгын давтамжгүй, тохиолдлын шинж чанартай ажил үүрэг, албан тушаалыг тус тус ойлгоно.

Эх сурвалж: Монгол Улсын Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын “Маягт, заавар баталж мөрдүүлэх тухай” тушаал 2011/05/10 А/67

132. Түр ажилтан.Temporary employee

Хөдөлмөрийн харилцаа нь хөдөлмөрийн болон иргэний хуулиар зохицуулагддаг тодорхой ажил, үйлчилгээг хөдөлмөрийн ба хөлсөөр ажиллах, ажил гүйцэтгэх гэрээг үйл ажиллагааны онцлогоос хамааран зургаан сар хүртэлх хугацаагаар байгуулж, цалин хөлс, орлого олдог, эдийн засгийн идэвхтэй хүн амд хамаарах, татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийг өөрөө бие даан хариуцаж төлдөг иргэнийг хамруулна.(Цагийн ажил хийж буй хөдөлмөрийн насны суралцагчийг хамруулахгүй)

43


Эх сурвалж: Монгол Улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.12.1.2

133. Төрийн алба.State department

Төрийн зорилт, чиг үүргийг Монгол Улсын Үндсэн хууль, хууль тогтоомжид заасан бүрэн эрхийн хүрээнд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг төрийн алба гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын төрийн албаны тухай хууль 3.1 2002/06/28

134. Төрийн захиргааны алба.Administrative Office of the State

Төрийн захиргааны албан тушаалд төрийн бодлого боловсруулахад мэргэшлийн зөвлөгөө өгөх, уг бодлогыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг төрийн захиргааны удирдлагаар хангах чиг үүрэг бүхий албан тушаал хамаарна.


135. Төрийн тусгай алба.Federal bureau of investigation

Төрийн тусгай албан тушаалд Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуульд заасан журмын дагуу үндэсний болон хүн амын аюулгүй байдлыг хангах, хууль дээдлэх үндсэн зарчмыг сахиулах, нийгмийн хэв журмыг хамгаалахтай холбогдсон төрийн тусгай чиг үүргийг хэрэгжүүлэх албан тушаал хамаарна.


44


136. Төрийн үйлчилгээний алба.Government service department

Төрийн үйлчилгээний албан тушаалд төрийн суурь үйлчилгээг адил тэгш, чанартай, хүртээмжтэй хүргэх болон төрийн байгууллагын хэвийн үйл ажиллагааг хангахад туслах чиг үүрэг бүхий хөдөлмөрийн гэрээний үндсэн дээр ажиллах албан тушаал хамаарна.


137. Төрийн албан хаагч.State officials

Төрийн албан тушаалыг эрхэлж, бүрэн эрхээ хэрэгжүүлсний төлөө төрөөс цалин хөлс авч, ажиллах нөхцөл, баталгаагаар хангагдан ажиллаж байгаа этгээдийг төрийн албан хаагч гэнэ.


138. Тэтгэвэр.Pension

Даатгуулагчийг өндөр наслахад насан туршид нь, тахир дутуу болоход хөдөлмөрийн чадвар нь сэргээгдэх хүртэл, эсхүл өндөр насны тэтгэвэр авах насанд хүртэл, нас барахад нь түүний гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүд /хүүхэд 16 нас, сургуульд суралцаж байгаа бол 19 нас хүртэл/-ийн нийгмийн баталгааг хангах зорилгоор нийгмийн даатгалын сангаас сар бүр олгох мөнгөн хөрөнгийг.


45


139. Тэтгэвэрт гарсан.Retired

Ажилтан 60 нас хүрч өндөр насны тэтгэвэр авах эрх үүссэн;


140. Тэтгэмж.Benefit

Хөдөлмөрийн чадвараа түр алдах, жирэмслэх, амаржих, нас барах тохиолдолд даатгуулагчид нийгмийн даатгалын сангаас нэг удаа олгох мөнгөн хөрөнгийг;


141. Улирлын ажлын байр.Seasonal job

Улирлын чанартай байнгын ажлын байранд ажиллах албан ёсны гэрээтэй бөгөөд ажил олгогч нь татвар болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийг хариуцан төлдөг, хөдөлмөрийн харилцаа нь Хөдөлмөрийн тухай болон бусад холбогдох хууль тогтоомжоор зохицуулагддаг ажил, үүрэг, албан тушаалыг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.15.1.2

142. Улирлын ажилтан.Seasonal employee

Улирлын чанартай байнгын ажлын байранд ажиллах албан ёсны гэрээтэй бөгөөд ажил олгогч нь татвар болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийг хариуцан төлдөг, хөдөлмөрийн харилцаа нь Хөдөлмөрийн тухай болон бусад холбогдох хууль тогтоомжоор зохицуулагддаг иргэнийг хамааруулна.

46


Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.12.1.1.2

143. Улсын төсөвт үйлдвэрийн газар.State owned enterprise

Өөрт олгогдсон эд хөрөнгийн үндсэн дээр төсвийн хөрөнгөөр санхүүждэг, зөвхөн төрийн хэрэгцээнд зориулсан үйлдвэрлэл, ажил, үйлчилгээ эрхэлдэг хуулийн этгээдийг улсын төсөвт үйлдвэрийн газар гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн 15.3 1996/05/27

144. Улс төрийн алба.Political position

Төрийн улс төрийн албан тушаалд Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуулиар тогтоосон болзол, журам, шалгуурын дагуу сонгогддог болон уг сонгуулийн үр дүнд томилолтын журмаар ажиллах, мөн тэдгээрийн бүрэн эрхийнх нь хугацаанд өөрт нь үйлчлэх орон тооны дараах албан тушаал хамаарна.

Эх сурвалж: Монгол улсын төрийн албаны тухай 6.1 хууль 2002/06/28

145. Урт хугацаагаар ажилгүй байгаа иргэн.Long-term unemployed citizen

Зургаан сар буюу түүнээс дээш хугацаагаар хөдөлмөр эрхлээгүй иргэнийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009-06-19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.19

47


146. Үндсэн цалин.Fixed salary

Үндсэн цалинд хийснээр болон цагаар тарифт цалин, албан тушаалын цалин, ажлын онцлог, ажилтны онцгой ур чадварыг үндэслэн контракт болон хөдөлмөрийн гэрээгээр тусгайлан тохирсон цалин тэдгээртэй адилтгах хэлбэрээр тогтоосон бусад баталгаат хөлс хамаарна.

Эх сурвалж: Монгол улсын Нийгмийн хамгаалал , хөдөлмөрийн сайдын тушаал 55 тоот 3.а 2005/05/05

147. Үндсэн үйл ажиллагаа.Primary activity

Тухайн хүн 2 болон түүнээс дээш төрлийн ажлыг хөлсөөр болон хувиараа эрхэлж байгаа бол тухайн хугацаанд хамгийн их цаг зарцуулсан эсхүл хамгийн их орлого олсон ажлыг хэлнэ.

Эх сурвалж: Монгол Улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009-06-19,16-ны өдрийн01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.8

148. Үйлдвэрлэлийн аюултай хүчин зүйл.Industrial dangerous properties

Ажлын ээлжийн хугацаанд хурц хордлого, үйлдвэрлэлийн осолд хүргэх, хүний эрүүл мэнд,амь насанд аюул учруулах хүчин

зүйлийг;


149. Үйлдвэрлэлийн хортой хүчин зүйл.Industrial toxic

Хүний эрүүл мэндэд нөлөөлж өвчлүүлэх, сэтгэхүйд өөрчлөлт оруулах, хөдөлмөрлөх чадварыг бууруулах, мэргэжлийн өвчин бий болох уршиг бүхий үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийг;

48



150. Үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийн аюулгүй байдал. Industral eguipment safety

Зураг төсөл, техникийн баримт бичигт заасан нөхцөлийн дагуу тоног төхөөрөмжийг ажиллуулахад хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны шаардлага хангасан байхыг;


151. Хаалттай хувьцаат компани.Privately traded company

Хувьцаа эзэмшигчийн оруулсан хөрөнгө нь хувьцаанд хуваагдаж, хувьцаа нь үнэт цаасны хадгаламжийн үйл ажиллагаа эрхлэх байгууллагад бүртгэгдэж, үнэт цаасны арилжаа эрхлэх байгууллагаас гадуур зах зээлд хаалттай хүрээнд арилжаалагддаг компанийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Компанийн тухай хууль/Шинэчилсэн найруулга/ 3.8 2012/10/06

152. Хамтын хамгаалах хэрэгсэл.Collective safety equipment

Үйлдвэрийн хортой, аюултай, хүчин зүйлийн нөлөөллөөс хоёр ба түүнээс дээш тооны ажилтныг хамгаалах зориулалт бүхий хэрэгслийг;.


153. Хамтын хэлэлцээр.Collective bargaining

Иргэний хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон хууль ёсны ашиг

49


сонирхлыг хамтран хамгаалах зорилгоор улсын хэмжээнд болон тодорхой бүс нутаг, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, салбар мэргэжлийн хүрээнд ажил олгогч, ажилтны төлөөлөгчид, төрийн захиргааны байгууллагын хооронд байгуулсан тохиролцоог.

Эх сурвалж: Монгол Улсын Хөдөлмөрийн тухай хууль. 3.1.5 1999/05/14

154. Хамтын гэрээ.Collective agreement

Тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагын нийт ажилтны хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон хууль ёсны ашиг сонирхлыг хуулиар тогтоосон баталгаанаас илүү нөхцөлөөр хангах болон энэ хуулиар шууд зохицуулаагүй асуудлаар ажил олгогч, ажилтны төлөөлөгчдийн хооронд байгуулсан тохиролцоог


155. Хамтарсан.Joint

Төрийн өмчит хуулийн этгээдийн эд хөрөнгийг бүхэлд нь эсхүл зарим хэсгийг нь хувь нийлүүлж гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчийн хөрөнгөтэй нийлүүлж хамтарсан үйлдвэр байгуулах замаар болон, Төрийн өмчит хуулийн этгээдийн эд хөрөнгийн зарим хэсэг / хувьцаа, ногдол хувь/-ийг хөрөнгө оруулагчид худалдах, Төрийн өмчит хуулийн этгээдийг шинэчлэх, өргөтгөх зорилгоор бусад этгээдийн хөрөнгө нэмж оруулах,төрийн өмчит хуулийн этгээдийн өрийг бусад этгээдэд худалдан барагдуулж уг этгээдэд өр төлсөн хэмжээгээр төрийн өмчийн хувьцаа эзэмшүүлэх зэрэг орно.

Эх сурвалж: Монгол улсын Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн 57,1 1996/05/27

50


156. Холбоо.Association

Нэгдмэл , тодорхой зорилго тавьсан хэд хэдэн этгээд сайн дурын үндсэн дээр нэгдэж байгуулсан, гишүүнчлэл бүхий хуулийн этгээдийг холбоо гэнэ.


157. Хоршоо.Partnership

Эдийн засгийн болон нийгэм, соёлын нийтлэг хэрэгцээгээ хангах зорилгоор хэд хэдэн этгээд сайн дураараа нэгдсэн, ардчилсан, хамтын удирдлага, хяналт бүхий, дундын эд хөрөнгө дээр үндэслэн үйл ажиллагаа явуулахаар хамтран байгуулсан хуулийн этгээдийг хоршоо гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Хоршооны тухай хууль/ Шинэчилсэн найруулга / 3.1 1998/01/08

158. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн.Disable person

Бие мах бодь, оюун санаа, сэтгэл мэдрэл, мэдрэхүйн согогийн улмаас бусдын адил нийгмийн харилцаанд оролцох чадвар нь бүрэн болон 12 сараас дээш хугацаагаар хязгаарлагдсан хүнийг “хөгжлийн бэрхшээлтэй” гэж ойлгоно.

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн хамгааллын тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/ 3.1 2005/12/08

159. Хөдөө аж ахуйн бус ажил, үйлчилгээ.Non-agricultural job, service

Газар тариалан, ойн аж ахуй, мал аж ахуй, шавьж үржүүлгийн ажил, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн анхан шатны боловсруулалт,

51


хадгалалт,үйлдвэрлэлт, тээвэрлэлт, хөдөө аж ахуйн машин, техникийн ашиглалт, засвар үйлчилгээнээс бусад ажил үйлчилгээг хамруулна.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009-06-19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.13.3

160. Хөдөлмөрийн зах зээл.Labour market

Зах зээлийн эдийн засгийн бүрэлдэхүүн хэсэг, ажил олгогчдын болон хөлсний ажиллах хүчний хоорондын сонирхол зохицолдох, нийгмийн харилцааны тогтолцоо юм.

Эх сурвалж: Л.Лханям, Хөдөлмөрийн эдийн засаг Улаанбаатар хот 2008

161. Хөдөлмөрийн болон харилцааны соёл.Labour and communication skill

Тодорхой мэргэжлийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх хэрэгцээнд нийцүүлж зохион байгуулалттай сургалтаар эзэмшүүлсэн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёлын төлөвшлийг.

Эх сурвалж: Монгол улсын Мэргэжлийн боловсрол сургалтын тухай хууль 4.1.3 2009/02/13

162. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ.Minimum wage

Тодорхой боловсрол, тусгай мэргэжил үл шаардах энгийн ажилд хөдөлмөрийн гэрээ болон хөлсөөр ажиллах гэрээ, тэдгээртэй адилтгах бусад гэрээгээр ажиллаж байгаа ажилтан болон ажиллагч/цаашид ажилтан гэх/-ийн хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор эрх бүхий этгээдээс тогтоосон цагийн үндсэн цалин/хөлс/-гийн нийтээр дагаж мөрдвөл зохих хамгийн

52


доод хязгаарыг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний тухай хууль 3.1 2010/04/16

163. Хөдөлмөрийн нөхцөл.Job, working condition

Хөдөлмөрлөх явцад ажилтны ажиллах чадвар, эрүүл мэндэд дагнасан буюу хамссан байдлаар нөлөөлөх ажлын байрны болон үйлдвэрлэлийн орчны хүчин зүйлийг;

Тайлбар: Ажил олгогчоос ажилтныг хөдөлмөрийн хэвийн нөхцөлд ажиллуулах нь тэдний үүрэг бөгөөд хэрэв тэд энэ үүргээ биелүүлээгүйгээс ажилтны эрүүл мэнд, амь нас хохирвол ажил олгогч хууль зүйн хариуцлага хүлээнэ.

Хөдөлмөрийн нөхцөл нь хэвийн , хэвийн бус гэж ангилагдана.

Эх сурвалж: Монгол Улсын Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль. 3.1.4. 2008/05/22

164. Хөдөлмөрийн аюулгүй нөхцөл.Workplace safety

Ажилтанд нөлөөлөх үйлдвэрлэлийн хортой ба аюултай хүчин зүйлийн нөлөөллийн төвшин нь хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын тогтоосон хэм хэмжээнээс хэтрээгүй байхыг;

Эх сурвалж: Монгол Улсын Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүү ахуйн тухай хууль. 3.1.17. 2008/05/22

165. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал.Occupational safety

Хөдөлмөрлөх явцад хүний эрүүл мэнд, хөдөлмөрлөх чадварт үйлдвэрлэлийн аюултай, хортой хүчин зүйлийн нөлөөллийн түвшин нь эрүүл ахуйн зөвшөөрөгдсөн хэмжээнээс хэтрээгүй байхыг;

53



166. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй.Occupational safety and health

Хөдөлмөрлөх явцад хүний ажиллах чадвар, эрүүл мэндийг хэвээр хадгалах, эрүүл, аюулгүй нөхцөлийг бүрдүүлэхэд чиглэсэн нийгэм, эдийн засаг, зохион байгуулалт, техник, технологи, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн арга хэмжээ авах, эмчлэх, сувилах, нөхөн сэргээх, эрсдэлээс хамгаалах үйл ажиллагааг;


167. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн стандарт.Occupational safety and health standard

Хөдөлмөрийн нөхцөл, аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн талаар эрх бүхий байгууллагаас тогтоосон хэм хэмжээг;


168. Хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргаан.Individual labour dispute

Хөдөлмөрлөх эрх, түүнтэй холбогдсон хууль ёсны ашиг сонирхлын хүрээнд хөдөлмөрийн гэрээний талуудын хооронд үүссэн саналын зөрүүг;


169. Хөдөлмөрийн хамтын маргаан.Collective labour dispute

Хамтын гэрээ, хэлэлцээр байгуулах, биелүүлэх, биелэлтэд нь хяналт тавих явцад гэрээ, хэлэлцээрт оролцогч талуудын хооронд

54


үүссэн саналын зөрүүг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн тухайхууль 3.1.9 1999/05/14

170. Хөдөлмөрийн насны хүмүүст.Working age population

Тус улсын хуулиар зөвшөөрөгдсөн 16-54 насны эмэгтэйчүүд,16-59 насны эрэгтэйчүүд;

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн газрын даргын 72 -р тушаал. 2,3 1999

171. Хөдөлмөрийн бүрэн чадвартай.Capable of working=fully capable of labour

Хөдөлмөрийн бүрэн чадвартай мөн чадвараа тодорхой хувиар алдсан боловч хөдөлмөр эрхлэх боломжтой хүмүүс;

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн газрын даргын 72 -р тушаал. 1999

172. Хөдөлмөрийн насны, хөдөлмөрийн чадвартай хүн ам.Working age population that is fully capable of working

Хөдөлмөрийн бүрэн чадвартай хүн ам, хөдөлмөрийн чадвараа хэсэгчлэн алдсан боловч түр хугацааны /6 сарын дотор/ дараа нөхөн сэргээгдэх боломжтой хөдөлмөрийн насны хүн амыг хамруулна.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.4

55


173. Хөдөлмөрийн насны, хөдөлмөрийн чадваргүй хүн ам.Working aged, disabled population

Хөдөлмөрийн чадвараа байнга буюу удаан хугацаагаар бүрэн болон хэсэгчлэн алдсан бөгөөд алдагдсан хөдөлмөрийн чадвар нь нөхөн сэргээгдэх боломжгүй хөдөлмөрийн насны хүн амыг хамруулна.


174. Хөдөлмөрийн насны суралцагч.Working age student

Бүх шатны сургууль (их, дээд сургууль, коллеж, мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв /зургаан сараас дээш хугацаагаар сурч буй/ болон ЕБС)-д суралцаж буй хөдөлмөрийн насны иргэнийг хэлнэ.


175. Хөдөлмөрийн чадвартай, хөдөлмөр эрхлээгүй хөдөлмөрийн насны хүн ам.Unemployed working age population that is fully capable of working

Хөдөлмөрийн насны хөдөлмөрийн чадвартай боловч хүндэтгэх ба хүндэтгэх бус шалтгаанаар хөдөлмөр эрхлээгүй хүн ам.


56


176. Хөдөлмөрийн чадваргүй боловч хөдөлмөрлөх боломжтой хөдөлмөрийн насны хүн ам.Disabled working age population that is capable of working

Тухайн хугацааны үндсэн үйл ажиллагааных нь байдлаар эдийн засгийн хүн амд тооцогдож, цалин хөлс, орлого олж буй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг хамруулна.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16 2.5.1 тоот тушаалын хавсралт

177. Хөдөлмөрийн чадвараа алдсан.Incapable of work

Насанд хүрээгүй хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийг эрүүл мэндийн байгууллагын мэргэжлийн эмч нарын хяналтын комисс, 16 насанд хүрсэн иргэний хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь хэмжээг эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комисс тус тус тогтооно.

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн хамгааллын тухай хууль 10.1.16 2005/12/08

178. Хөдөлмөрийн чадвараа 70 хүртлэх хувиар алдсан. Up to 70% incapacitation

Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа тогтооход баримтлах “Ердийн өвчний жагсаалт”-ыг нэгдүгээр, ”Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний жагсаалт”-ыг хоёрдугаар хавсралтад заасан

Эх сурвалж: Монгол улсын Эрүүлмэндийн сайд,нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын хамтарсан тушаал 2008/12/17 №274/137-н хавсралт

179. Хөдөлмөрийн эрүүл ахуй.Occupational health

Хөдөлмөрлөх явцад хими, физик, биологийн хүчин зүйлээс

57


шалтгаалан хүний бие махбодь, сэтгэхүйд өөрчлөлт орж өвчлөх, хөдөлмөрийн чадвараа түр болон бүрэн алдахаас урьдчилан сэргийлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагааг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль 3.1.3 2008/05/22

180. Хөдөлмөр эрхлэлтийн статус.Employment status

Эдийн засгийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа тухайн хүний ажиллаж байгаа байгууллага, бусад хүмүүстэй харьцах эрх мэдэл, ажил үүрэг, хүлээх хариуцлагаар тодорхойлогдоно.

Тайлбар: Ажил олгогч, ажилтан, хувираа хөдөлмөр эрхлэгч, нөхөрлөл хоршооны гишүүн, мал аж ахуй эрхлэгч,өрхийн үйлдвэрлэлд оролцогч гэх мэт үүрэг хариуцлагыг ойлгоно.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009-06-19,16-ны өдрийн01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.17 ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.5.1

181. Хөдөлмөрийн сахилгын зөрчил гаргасан.Disciplinary action

Ажилтан хөдөлмөрийн сахилгын зөрчлийг давтан гаргасан, эсхүл хөдөлмөрийн харилцааг шууд зогсоохоор хөдөлмөрийн гэрээнд тухайлан заасан ноцтой зөрчил гаргасан.


182. Хөдөлмөрийн гэрээ дуусгавар болсон.Termination of a labour contract

Хөдөлмөрийн гэрээний хугацаа дуусаж, цаашид сунгагдахгүй болсон;

58



183. Хөдөлмөрийн гэрээ.Employment contract

Нэг талаас ажилтан нь ажил олгогчоос хуульд нийцүүлэн тогтоосон хөдөлмөрийн дотоод журмын дагуу тодорхой ажил гүйцэтгэх, нөгөө талаас ажил олгогч нь ажилтанд хөдөлмөрийн үр дүнд тохирсон цалин хөлс олгох, хууль тогтоомж болон хамтын гэрээ, хэлэлцээрт заасан хөдөлмөрийн нөхцөлөөр хангах тухай харилцан үүрэг хүлээсэн тохиролцоог;


184. Хөдөлмөр эрхлэлтийн нийтлэг үйлчилгээ.General employment services

Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, зөвлөгөө өгөх, мэдээллээр хангах, зуучлах, ажилгүйдлийн тэтгэмж олгох, бүртгэлд хамруулах зэрэг бусад үйлчилгээ.;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль 6.2 2011/06/17

185. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих арга хэмжээ.Employment support activity

Хөдөлмөрт бэлтгэх, сургалт зохион байгуулах, малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчийг дэмжих, нөхөрлөл хоршоо байгуулах иргэнийг дэмжих, ажил олгогчийг дэмжих, Засгийн газар болон Хөдөлмөр эрхлэлтийн үндэсний зөвлөлийн шийдвэрээр тодорхойлсон бусад төсөл хөтөлбөр зэрэг арга хэмжээг.


59


186. Хөтөлбөр.Guidebook / Programe

Төсөв хуваарилах зорилгоор үр дүнг нь тооцож, тайлагнаж болохуйц өөр хоорондоо уялдаа бүхий төрийн чиг үүргийг хангахад чиглэсэн багц арга хэмжээг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Төсвийн тухай хууль 4.1.16 2011/12/23

187. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан.Employment support fund

Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх зорилгоор Хөдөлмөр эрхлэлтийн санг байгуулна. /Сан нь улсын төсөв, орон нутгийн төсвөөс хуваарилсан болон бусад эх үүсвэрээс бүрдсэн хөрөнгө байна./


188. Хөрөнгө.Capital

Аливаа этгээд нь хуулиар хориглоогүй, нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зан суртахууны хэм хэмжээнд харшлахгүйгээр эдийн баялаг болох эд юмс болон эдийн бус баялаг болох оюуны үнэт зүйлс, эрхийг олж авч болох бөгөөд энэ тохиолдолд дээрх баялаг нь хөрөнгө болно.

Эх сурвалж: Монгол улсын Иргэний тухай хууль 10 дугаар бүлэг 83.1 2002/01/10

189. Хөрөнгө оруулалтын гэрээ.Investment contract

Хуулийн этгээд байгуулахгүйгээр тодорхой төсөл хэрэгжүүлэх зорилгоор байгуулсан, концесс, бүтээгдэхүүн хуваах тухай маркетинг, менежмент, санхүүгийн түрээс (лизинг)-ийн болон

60


франчайзийн хэлбэрийн хөрөнгө оруулалт хийх хэлцлийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хууль 3.4 1993/05/10

190. Хувьцаат компани.Shareholding company

Дүрмийн сан нь нэг бүрийн нэрлэсэн үнэ бүхий тодорхой тооны хувьцаанд хуваагддаг, хувьцаа эзэмшигчид нь хувьцаагаа нийтэд чөлөөтөй худалддаг, эсхүл хувьцаа эзэмшигч нь бусад хувьцаа эзэмшигчдийн хувьцааг тэргүүн ээлжинд худалдан авах давуу эрхтэй компанийг хувьцаат компани гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Иргэний тухай хууль/Шинэчилсэн найруулга/ 32 –р зүйл 4 2002/01/10

191. Хувьцаа.Stock /Share

Компанид хөрөнгө оруулж, түүнийг үндэслэн хувь нийлүүлэгчдийн хуралд оролцож санал өгөх, ногдол ашиг авах, компанийг татан буулгасны дараа үлдсэн эд хөрөнгийг худалдан борлуулснаас олсон орлогоос хувь хүртэх болон хуулиар тогтоосон бусад эрхийг гэрчилсэн үнэт цаас;

Эх сурвалж: Монгол улсын Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль 3.1.5 2002

192. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч.Self-employed

Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний нөхөрлөл, хоршоонд өөрийн эд хөрөнгө, хөдөлмөрөө сайн дураар нэгтгэж гишүүнээр элссэн, үйлдвэрлэл, борлуулалт зэрэг байгууллагын бусад ажлын зохион байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаа болон гишүүдийн дунд ашиг хуваарилах асуудлыг шийдвэрлэхэд бусад гишүүдтэй адил тэгш оролцдог иргэнийг хэлнэ.

61



193. Хураамж.Charge/ Fee

Хууль тогтоомжийн дагуу төрийн зохих байгууллагаас иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад үйлчилгээ үзүүлсний төлөө тэднээс тухай бүрд авч улс, орон нутгийн төсөвт оруулж байгаа мөнгөн хөрөнгө

Эх сурвалж: Монгол улсын Татварын тухай Монгол улсын хууль 3.2 1992

194. Хуулийн этгээд.Legal entity

Өмчлөлдөө буюу эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрхдээ тусгайлсан хөрөнгөтэй, өөрийн нэрээр эрх олж, үүрэг хүлээдэг, үйл ажиллагаанаасаа бий болох үр дагаврыг эд хөрөнгөөрөө хариуцдаг, нэхэмжлэгч, хариуцагч байж чадах тодорхой үйл ажиллагаа эрхэлдэг зохион байгуулалтын нэгдлийг хуулийн этгээд гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын иргэний хууль 5-р бүлэг 25.1 2002/01/04

195. Хүүхдийн хөдөлмөр эрхлэлтChild employment

Эдийн засгийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа 5-11 насны, хөнгөн ажлыг 7 хоногт 14 –өөс дээш цагаар хийж байгаа 12-14 насны , 7 хоногт 43 ба түүнээс дээш цагаар ажиллаж байгаа 15-17 насны бүх хүүхдийг тус тус хамруулна.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009-06-19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.17 ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.5.1

62


196. Хэлцэл.Negotiation

Иргэний эрх, үүргийг үүсгэх, өөрчлөх, шилжүүлэх, дуусгавар болгох зорилгоор хүсэл зоригоо илэрхийлсэн иргэн, хуулийн этгээдийн үйлдэл /эс үйлдэхүй/-г хэлцэл гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын иргэний хууль 5-р бүлэг 39.1 2002/01/04

197. Хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани.Limited liability company

Хувьцаа эзэмшигчийн оруулсан хөрөнгө нь хувьцаанд хуваагдаж, түүнийг захиран зарцуулах эрх нь хууль болон компанийн дүрмээр хязгаарлагддаг компанийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Компанийн тухай Монгол улсын хууль /Шинэчилсэн найруулга/ 3.5 2011/10/06

198. Цалин, хөлс.Salary, wage

Цалин хөлс нь үндсэн цалин , нэмэгдэл хөлс, шагнал урамшууллаас бүрдэнэ.

Тайлбар: Тухайн ажил үйлчилгээнд олгох тогтмол үнээр илэрхийлсэн хөдөлмөрийн хөлс буюу тодорхой хугацааны цалин.

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн тухай хууль 47,1 1999/05/14

199. Цалин хөлстэй ажиллагч.Employee who work with salary, wage.

Хөдөлмөрийн болон ажил гүйцэтгэх, хөлсөөр ажиллах гэрээ байгуулан эсхүл аман гэрээ болон 2 талын тохиролцоогоор ажилладаг, хөдөлмөрийн харилцаа нь Хөдөлмөрийн тухай

63


хууль, Иргэний хууль болон бусад холбогдох хууль тогтоомжоор зохицуулагддаг, ажил олгогчдод ажил, үйлчилгээ үзүүлснийхээ төлөө мөнгөн ба мөнгөн бус хэлбэрээр цалин хөлс авдаг иргэнийг хэлнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.17.1

200. Цэргийн албанд татагдсан.Called to active military duty

Ажилтан цэргийн жинхэнэ албанд татагдсан;


201. Цэргийн жинхэнэ алба хаасан.Finished military service

Байлдагч, түрүүчийн алба нь хугацаат цэргийн алба, гэрээт цэргийн албанаас бүрдэнэ. Хугацаат цэргийн алба хаах хугацаа12 сар, гэрээт цэргийн алба хаах анхны хугацаа 24 сар байх бөгөөд гэрээний хугацааг цаашид 31 нас хүртэл үргэлжлүүлэн сунгаж болно. Байлдагч, түрүүчийн цэргийн алба хааж дуусгасан хугацааг тэднийг бэлтгэлээр халах тухай ангийн захирагчийн тушаал гарсан өдрөөс тооцно.

Эх сурвалж: Монгол улсын иргэний цэргийн үүргийн эрх зүйн байдлын тухай хууль. 14.1 14.4 1997/10/23

202. Шатлал.Staging / Ranking

Аливаа нэгэн юм нөгөөд шилжин орох дараалал, үелэл.

Эх сурвалж: Я. Цэвэл Монгол хэлний тайлбар толь. Нэмж дэлгэрүүлсэн хоёрдугаар хэвлэл. 2013 он Улаанбаатар хот.

64


203. Шагнал, урамшуулал.Bonus incentive

Ажилтан, албан хаагчийн ажлын үр дүн, эсхүл тухайн байгууллагын ажлын эцсийн үр дүнд оруулсан хувь нэмэр, хүчин чармайлтыг үнэлэн ажил олгогчоос олж буй мөнгөн урамшууллыг хэлнэ. Үүнд урамшуулал, онцгой үүрэг даалгавар гүйцэтгэсний төлөө олгосон нэг удаагийн мөнгөн урамшуулал, хууль тогтоомж, хамтын гэрээ хэлэлцээр, хөдөлмөрийн дотоод журам, бусад эрхийн актаар тогтоон олгож буй мөнгөн урамшуулал орно.

Эх сурвалж: Монгол улсын Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын тушаал 55 тоот 3.г 2005/05/05

204. Шинэ мэдлэг.New knowledge

Шинжлэх ухаан, технологийн үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон эдийн засаг, нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор ашиглаж болохуйц, эрхийн хамгаалалт хийгдсэн оюуны бүтээлийг;


205. Шинэ ажлын байр.New job place

Эдийн засгийн үйл ажиллагааны хүрээнд үйлдвэрлэл, үйлчилгээг бий болгох болон өргөтгөх замаар албан ба албан бус салбарт шинээр бий болсон ажил, үүрэг, албан тушаалыг хэлнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын 2009/06/19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.15.1.2

65


206. Шилжин суурьшсан.Settled.., relocated

Иргэн байнга оршин сууж байгаа засаг захиргааны нэг нэгжээсээ нөгөөд 180 хоногоос дээш хугацаагаар оршин суухыг бүрмөсөн шилжин суурьших, 180 хоног ба түүнээс доош хугацаагаар оршин суухыг түр шилжин суурьших гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Иргэний бүртгэлийн тухай хууль 25.1. 1999/10/14

207. Шимтгэл төлөгч.Fee payer

Хууль тогтоомжийн дагуу нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөх үүрэг хүлээсэн хуулийн этгээдийг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Нийгмийн даатгалын тухай Монгол улсын хууль 2.1.7 1994/05/31

208. Эд хөрөнгө.Property

Аливаа этгээдийн эзэмшилд байгаа эд юмсыг хөрөнгө гэнэ.

Эх сурвалж: Монгол улсын Иргэний хууль 10-р бүлэг 84.1 2002/01/10

209. Эдийн засгийн үйл ажиллагаа.Economical /operation/ activity

Зах зээлд болон хувийн хэрэглээнд зориулж үйлдвэрлэсэн бараа, үйлчилгээг хамруулна. Үндэсний тооцооны системийн хүрээнд бараа, үйлчилгээнд худалдах, солилцох, өөрийн аж ахуйд хэрэглэх зорилгоор боловсруулсан түүхий эд материал, зах зээлд нийлүүлж байгаа бүхий л бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ зах зээлд худалдах, өөртөө хэрэглэх зорилгоор өрхөд үйлдвэрлэж байгаа бараа, үйлчилгээг хамруулна.

66



210. Эдийн засгийн үйл ажиллагааны албан салбар.Economical activity sector

Үндэсний тооцооны системийн хүрээнд албан ёсны бүртгэлд бүрэн хамрагдан хуулийн этгээдийн хяналтад эсвэл хуулийн этгээд болж тодорхой цаг хугацаанд зах зээлд худалдах, өөртөө хэрэглэхэд зориулан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагааг хамруулна.


211. Эдийн засгийн үйл ажиллагааны албан бус салбар.Informal economical activity sector

Албан ёсны бүртгэл, мэдээлэл, татварт бүрэн хамаарагдаагүй, орлогыг нь тодорхойлоход бэрхшээлтэй хэдий ч орлого олох зорилгоор бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагааг хамруулна.


212. Эдийн засгийн бус үйл ажиллагаа.Non-economical activity

Хүүхэд өндөр настан асрах, гэр цэвэрлэх, хоол унд бэлтгэх зэрэг цалин хөлс, орлого олохгүй үйл ажиллагааг хамруулна.

67



213. Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам.Economically active population

Үндэсний тооцооны системийн хүрээнд, тухайн цаг хугацаанд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, үйлчилгээ үзүүлэхэд ажиллах хүчээ нийлүүлж байгаа ажиллагч, нийлүүлэхэд бэлэн байгаа ажилгүй иргэдийг хамруулна


214. Эдийн засгийн байнгын идэвхтэй хүн ам.Continuously economically active population

Урт хугацаагаар буюу сүүлийн 12 сарын хугацаанд эрхэлсэн үндсэн үйл ажиллагааны шинж байдлаараа ажиллаж байсан болон ажилгүй байсан хөдөлмөрийн насны хүн амыг хамруулна.


215. Эдийн засгийн тухайн үеийн идэвхтэй хүн ам.Actual economically active population

Сүүлийн долоо хоногт эрхэлсэн үндсэн үйл ажиллагааны шинж байдлаараа ажиллаж байсан болон ажилгүй байсан нь тодорхойлогдох ажиллагч болон ажилгүй иргэдийг хамруулна.

Эх сурвалж: Монгол улсын Үндэсний статистикийн хорооны дарга, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн

68


сайдын 2009-06-19,16-ны өдрийн 01/68/94 тоот тушаалын хавсралт 2.7.2

216. Эдийн засгийн идэвхгүй хүн ам.Economically inactive population

Эдийн засгийн идэвхтэй хүн амд хамаарагдахгүй хөдөлмөрийн насны нийт хүн ам болон хөдөлмөрийн насанд хүрээгүй хүн ам, хөдөлмөрийн наснаас дээш насны хүн ам, хөдөлмөрийн нөхцөлөөс шалтгаалан тэтгэврийн наснаас өмнө тэтгэвэр, тэтгэмж тогтоолгосон хүн ам,хөдөлмөрийн чадвараа 6 сараас дээш хугацаагаар түр болон бүрэн алдсан, өдрөөр суралцагч,хүндэтгэх ба хүндэтгэх бус шалтгаанаар хөдөлмөр эрхлээгүй хүн амыг хамруулна.


217. Эдийн засгийн байнгын идэвхгүй хүн ам.Continuously economically inactive population

Урт хугацаагаар буюу сүүлийн 12 сарын хугацаанд эрхэлсэн үндсэн үйл ажиллагаагаараа эдийн засгийн идэвхтэй хүн амд тооцогдохгүй (ажиглагч болон ажилгүй иргэнд хамаарахгүй) хүн амыг, тухайлбал оюутан, сурагч, гэрийн ажилтай болон өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон хүн амыг хамруулна.


218. Эдийн засгийн тухайн үеийн идэвхгүй хүн ам.Actual economically inactive population

Сүүлийн долоо хоногт сургуульд суралцаж байгаа, гэрийн ажилтай, өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон болон өндөр настай,

69


хөгжлийн бэрхшээлтэй зэрэг шалтгаанаар тухайн хугацаанд ажиллагч болон ажилгүй иргэний алинд ч хамаарахгүй хүн амыг хамруулна.


219. Эдгээр статуст хамрагдах боломжгүй ажиллагч.Labourer not belonging to and of these statuses

Тэдний талаар зохих мэдээлэл хангалтгүй эсхүл дээр дурдсан статусын аль нэгэнд хамаарах боломжгүй иргэнийг хэлнэ.


220. Эрсдэлийн үнэлгээ.Risk assessment

Ажлын байрны эрсдэлд үнэлэлт өгөх үйл явцыг;

Эх сурвалж: Монгол улсын Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль 3.1.8 2008/05/22

70


ХОЁР. ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ БОЛОН АЖИЛЛАХ ХҮЧНИЙ СТАТИСТИКИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТИЙГ ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ.

Эх сурвалж: “Хөдөлмөр эрхлэлт, ажиллах хүчний статистикийн үзүүлэлтийг тооцох аргачлал” Улаанбаатар 2009.

1. Хөдөлмөрийн насны, хөдөлмөрийн чадвартай хүн ам:Working age population that is capable of working

Хөдөлмөрийн насны нийт хүн амаас хөдөлмөрийн чадваргүй, хөдөлмөрийн насны хүн амыг хасаж тооцно.

2. Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам:Economically active population

Хөдөлмөрийн насны, эдийн засгийн үйл ажиллагаанд оролцож, ажиллах хүчээ нийлүүлж байгаа ажиллагч, нийлүүлэхэд бэлэн байгаа ажилгүй иргэн, хөдөлмөрийн насанд хүрээгүй болон хөдөлмөрийн наснаас дээш насны эдийн засгийн үйл ажиллагаанд оролцож байгаа хүн амын тооны нийлбэрээр тооцно.

3. Эдийн засгийн байнгын идэвхтэй хүн ам:Continuously economically active population

Урт хугацаагаар буюу сүүлийн 12 сарын хугацаанд эрхэлсэн үндсэн үйл ажиллагааны шинж байдлаар ажиллаж байсан болон ажилгүй байсан болон ажилгүй байсан хөдөлмөрийн насны хүн амын тооны нийлбэрээр тооцно.

4. Эдийн засгийн тухайн үеийн идэвхтэй хүн ам:Actual economically active population

Ажиллаж байсан болон ажилгүй байсан нь сүүлийн 7 хоногт эрхэлсэн үндсэн үйл ажиллагааны шинж байдлаар тодорхойлогдож байгаа ажиллагч болон ажилгүй иргэдийн тооны нийлбэрээр тооцно.

71


5. Ажиллах хүчний оролцооны түвшин:Labour force participation rate

Эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тоог хөдөлмөрийн насны хүн амын тоонд харьцуулж тооцно.

Эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тооАХОТ = ---------------------------------------------------------- x 100

Хөдөлмөрийн насны хүн амын тоо

6. Хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин:Employment rate

Ажиллагчдын тоог эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тоонд харьцуулж тооцно.

Ажиллагчдын тооХЭТ = --------------------------------------------------------- x 100

Эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тоо

7. Ажилгүйдлийн түвшин:Unemployment rate

Ажилгүй иргэдийн тоог эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тоонд харьцуулж тооцно.

Ажилгүй иргэдийн тооАТ = --------------------------------------------------------- x 100


8. Урт хугацааны ажилгүйдлийн түвшин:Long term unemployment rate

Урт хугацаагаар ажилгүй байгаа иргэдийн тоог эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тоонд харьцуулж тооцно.

Урт хугацаагаар ажилгүй байгаа иргэдийн тоо УХАТ = ------------------------------------------------------------------- x 100


72

73


9. Залуучуудын ажилгүйдлийн түвшин:Youth unemployment rate

15-24 насны ажилгүй иргэдийн тоог 15-24 насны эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тоонд харьцуулж тооцно.

15-24 насны ажилгүй иргэдийн тооЗАТ = ----------------------------------------------------------------------- x 100

15-24 насны эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тоо

10. Эдийн засгийн идэвхгүй хүн ам:Economically inactive population

Хөдөлмөрийн насны, эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам буюу ажиллах хүчинд хамаарагдахгүй хүн амын тоо, эдийн засгийн идэвхтэй үйл ажиллагаанд оролцдоггүй, хөдөлмөрийн насанд хүрээгүй хүн амын тоо, хөдөлмөрийн наснаас дээш насны хүн амын тооны нийлбэрээр тооцно.

11. Эдийн засгийн байнгын идэвхгүй хүн ам:Continuously economically inactive population

Нийт хүн амын тооноос эдийн засгийн байнгын идэвхтэй хүн амын тоог хасаж тооцно.

12. Эдийн засгийн тухайн үеийн идэвхгүй хүн ам:Actual economically inactive population

Нийт хүн амын тооноос эдийн засгийн тухайн үеийн идэвхтэй хүн амын тоог хасаж тооцно.

13. Эдийн засгийн идэвхгүй байдлын түвшин:Economic inactivity rate

Эдийн засгийн идэвхгүй хүн амын тоог хөдөлмөрийн насны хүн амын тоонд харьцуулж тооцно.

Эдийн засгийн идэвхгүй хүн амын тоо ЭЗИБТ = ---------------------------------------------------------- x 100

Хөдөлмөрийн насны хүн амын тоо

74


14. Хөдөлмөрийн чадвартай хөдөлмөр эрхлээгүй хөдөлмөрийн насны хүн ам:Unemployed working age population that is capable of working

Хөдөлмөрийн чадвартай, хөдөлмөрийн насны хүн амын тооноос эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тоо, хөдөлмөрийн наснаас өмнө тэтгэвэр, тэтгэмж тогтоолгон авч буй, эдийн засгийн үйл ажиллагаанд оролцоогүй хүн амын тоог хасаж тооцно.

15. Бүрэн бус хөдөлмөр эрхлэлт:Under-employment

Нэмэлт цагаар ажиллах хүсэлтэй, цагаар ажиллагч болон ажилтай боловч нэмэлт ажил хайж буй хөдөлмөр эрхлэгчийн нийлбэрээр ил хэлбэрийн бүрэн бус хөдөлмөр эрхлэлтийг тооцно.

16. Хөдөлмөр эрхэлж буй хүүхдийн тоо:Number of children employment

Эдийн засгийн үйл ажиллагаа эрхэлж буй 5-11 насны бүх хүүхэд, хөнгөн ажлыг 7 хоногт 14-өөс дээш цагаар хийж байгаа 12-14 насны хүүхэд, 7 хоногт 43 ба түүнээс дээш цагаар ажил эрхэлж байгаа 15-17 насны хүүхдийн тооны нийлбэрээр тооцно.

17. Хөдөлмөрийн бүтээмж:Labour efficiency

Нэгж хөдөлмөрийн (хөдөлмөр эрхэлж буй хүн ам буюу ажиллагчид) орцод ногдох гарцын хэмжээгээр тодорхойлно. Өөрөөр хэлбэл нэгж ажиллагчид ногдох ДНБ (нэмэгдэл өртөг) –ний хэмжээгээр тодорхойлно.Бүтээмжийн аргачлал.

Хөдөлмөрийн бүтээмжийг дараах томьёогоор тооцно.

Y P - Хөдөлмөрийн бүтээмжP = ---------- Y - Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (зэрэгцүүлэх үнээр)

N N – Ажиллагчдын тоо

y

е

G G

G G

75


Хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлтийг дараах байдлаар тодорхойлно.

G = G X (1- E ) G = Хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлтp y e p

G = ДНБ –ий өсөлт (зэрэгцүүлэх үнээр)E = Хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмж

18. Хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмж:Employment population ratio

ДНБ – ийн өөрчлөлтөд ногдох ажиллагчдын тооны өөрчлөлтийн хувиар илэрхийлнэ.Хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмжийг дараах томьёогоор тооцно.

e eE = -------- E = --------

e e

y y

E E – Хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмжe e

G G -- Ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлтe e

G G - ДНБ – ий (өсөлт зэрэгцүүлэх үнээр)y y

Хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмжийн тайлбар

Хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмж (E)

ДНБ – ий өсөлт

Эерэг /+/ Сөрөг /-/

E<0(-) Ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт (+) Бүтээмжийн өсөлт

(+) Ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт(-) Бүтээмжийн өсөлт

0<=E<=1(+) Ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт (+) Бүтээмжийн өсөлт

(-) Ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт (-) Бүтээмжийн өсөлт

E>1(+) Ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт(-) Бүтээмжийн өсөлт

(-) Ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт (+) Бүтээмжийн өсөлт

Эх үүсвэр: ОУХБ-аас гаргасан “Хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмжийн үзүүлэлтүүд”

76


• E<0 байх үеийн ДНБ –ий өсөлт эерэг /+/ үед ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт сөрөг, бүтээмжийн өсөлт эерэг байхыг харуулж байна. Жишээ нь: Эдийн засгийн жилийн дундаж өсөлт нь 2.0 хувь. Хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмж нь -0.2 байвал ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт ойролцоогоор -0.4 хувь харин бүтээмжийн дундаж өсөлт 2.4 хувь байна.

• 0<=E<=1 байх үеийн ДНБ –ий өсөлт нь эерэг /+/ үед ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт, бүтээмжийн өсөлт хоёулаа эерэг байхыг харуулж байна. Гэхдээ хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмж энэ мужид байвал ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт эрчимтэй, харин бүтээмжийн өсөлт бага байдгийг анхаарах хэрэгтэй. Жишээ нь: Эдийн засгийн жилийн дундаж өсөлт нь 2.0 хувь, хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмж нь 0.6 байвал ажиллагчдын жилийн дундаж өсөлт1.2 хувь, харин бүтээмжийн хувьд 0.8 хувь байна.

• E>1 байх үеийн ДНБ –ий өсөлт эерэг /+/ үед ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт эерэг, бүтээмжийн өсөлт сөрөг байхыг харуулж байна.

• E>1 байх үеийн ДНБ –ий өсөлт сөрөг /-/ үед ажиллагчдын тооны жилийн дундаж өсөлт сөрөг, бүтээмжийн өсөлт эерэг байхыг харуулж байна.


ГУРАВ. АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛЫН ЖАГСААЛТ

1. МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬТөрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1992 он №1 дүгээрт нийтлэгдсэн.

2. МОНГОЛ УЛСЫН ИРГЭНИЙ ХУУЛЬ 2002/01/010 Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 2002 он №7 дугаарт нийтлэгдсэн.

3. МОНГОЛ УЛСЫН АЖ АХУЙН НЭГЖИЙН ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАРЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ /Шинэчилсэн найруулга/ 2006/06/29Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1993 он №1 дүгээрт нийтлэгдсэн.

4. МОНГОЛ УЛСЫН ХӨДӨЛМӨРИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ 1999/05/14Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1999 он №25 дугаарт нийтлэгдсэн.

5. МОНГОЛ УЛСЫН ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙГ ДЭМЖИХ ТУХАЙ ХУУЛЬ 2011/06/17Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 2001 он №19 дүгээрт нийтлэгдсэн.

6. МОНГОЛ УЛСЫН ХӨДӨЛМӨРИЙН ХӨЛСНИЙ ДООД ХЭМЖЭЭНИЙ ТУХАЙ ХУУЛЬ 2010/04/16

7. МОНГОЛ УЛСЫН ХӨДӨЛМӨРИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ЭРҮҮЛ АХУЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ 2008/05/22

8. МОНГОЛ УЛСЫН НИЙГМИЙН ДААТГАЛЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1994 он №8 дугаарт нийтлэгдсэн.

9. МОНГОЛ УЛСЫН НИЙГМИЙН ДААТГАЛЫН САНГААС ОЛГОХ АЖИЛГҮЙДЛИЙН ТЭТГЭМЖИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ 1994/07/05Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1994 он №8 дугаарт нийтлэгдсэн

10. МОНГОЛ УЛСЫН НИЙГМИЙН ХАЛАМЖИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 2006 он №4 дугаарт нийтлэгдсэн

77


11. МОНГОЛ УЛСЫН АЖ АХУЙН НЭГЖИЙН АЛБАН ТАТВАРЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ 2006/06/29Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1993 он №1 дүгээрт нийтлэгдсэн.

12. МОНГОЛ УЛСЫН МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ 2009/02/13Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 2009 он №10 дугаарт нийтлэгдсэн

13. МОНГОЛ УЛСЫН ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ 2002./05/03Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 2002 он №19 дүгээрт нийтлэгдсэн.

14. МОНГОЛ УЛСЫН БОЛОВСРОЛЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ 2002/05/03Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 2002 он №19 дүгээрт нийтлэгдсэн.

15. МОНГОЛ УЛСЫН БАГА ДУНД БОЛОВСРОЛЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ 2002/05/03Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 2002 он №19 дүгээрт нийтлэгдсэн.

16. МОНГОЛ УЛСЫН ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ 2007/07/27

17. МОНГОЛ УЛСЫН КОМПАНИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ 2011/10/06 Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1999 он №34 дүгээрт нийтлэгдсэн

18. МОНГОЛ УЛСЫН НӨХӨРЛӨЛИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ 1995/05/11Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1995 он №8, 9 дугаарт нийтлэгдсэн

19. МОНГОЛ УЛСЫН ХОРШООНЫ ТУХАЙ ХУУЛЬ 1998/01/08 Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1998 он №2 дугаарт нийтлэгдсэн

20. МОНГОЛ УЛСЫН ТӨРИЙН БОЛОН ОРОН НУТГИЙН ӨМЧИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ 2006/06/29Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1996 он №11 дугаарт нийтлэгдсэн

21. МОНГОЛ УЛСЫН ГАДААДЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ 1993/05/10Төрийн мэдээлэл эмхтгэлийн 1993 он №1,№2 , 1998 он №2,

78


1995 он №2 дугаарт нийтлэгдсэн.22. МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ ТӨРӨӨС АЖЛБАН

БУС ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН ТАЛААР БАРИМТЛАХ БОДЛОГО БАТЛАХ ТУХАЙ 2006/01/05

23. МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ТОГТООЛ “ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙГ ДЭМЖИХ ХӨТӨЛБӨР” 2005/04/01

24. ҮНДЭСНИЙ СТАТИСТИКИЙН ХОРООНЫ ДАРГА, НИЙГМИЙН ХАМГААЛАЛ,ХӨДӨЛМӨРИЙН САЙДЫН ХАМТАРСАН ТУШААЛ. 2009/06/16

25. Я. Цэвэл Монгол хэлний тайлбар толь. Нэмж дэлгэрүүлсэн хоёрдугаар хэвлэл. Улаанбаатар хот 2013 .

26. Хөдөлмөрийн зах зээл, сургалтын агуулгын стандарт, төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн холбогдолтой нэр томьёоны толь, Улаанбаатар хот , 2002

27. Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн яамны сайдын тушаал 2005/05/05 55 Дундаж цалин хөлс тодорхойлох журам

79


1. Аж ахуйн нэгж.....................................................................................52. Ажил олгогч........................................................................................53. Ажил олгогчийн төлөөлөгчид............................................................54. Ажилтан..............................................................................................65. Ажилчин..............................................................................................66. Ажиллагч............................................................................................67. Ажиллагсад........................................................................................78. Ажиллагчид........................................................................................79. Ажилтны төлөөлөгчид.......................................................................710. Ажилд зуучлах....................................................................................711. Ажлын байр........................................................................................812. Ажлын байран дахь эрсдэл...............................................................813. Ажлын шинэ байр..............................................................................814. Ажлын байрны тодорхойлолт............................................................815. Ахуйн байр..........................................................................................916. Ажилгүй..............................................................................................917. Ажилгүй байсан..................................................................................918. Ажилгүйдэл.......................................................................................1019. Ажилгүйдэлд өртөж болзошгүй болсон..........................................1020. Ажилгүйдлийн тэтгэмж....................................................................1021. Ажилгүйчүүд.....................................................................................1122. Ажилгүйдлийн бүтэц........................................................................1123. Ажилгүй иргэн..................................................................................1124. Ажил хайгч........................................................................................1125. Ажил хийхэд бэлэн иргэн................................................................1226. Ажил идэвхтэй хайж байгаа............................................................1227. Ажил олоход хүндрэлтэй иргэн.......................................................1228. Ажлаас халагдах мэдэгдэл авсан...................................................1329. Ажил хаялт.......................................................................................1330. Аж ахуй эрхлэгч...............................................................................1331. Аж ахуй эрхлэх зохион байгуулалтын хэлбэрт ороогүй.................1332. Ажиллах хүч.....................................................................................1433. Ажиллах хүчний илүүдэл.................................................................1434. Ажиллах хүчний эрэлт.....................................................................1535. Ажиллах хүчний нийлүүлэлт...........................................................1536. Албан бус хөдөлмөр эрхлэгч..........................................................1637. Албан ёсны хөдөлмөр эрхлэлтийн бүртгэлд бүрэн хамрагдаагүй

иргэн.................................................................................................1638. Албан боловсрол.............................................................................1639. Албан бус боловсрол.......................................................................1740. Албан ажлаа түр эрхлээгүй байгаа байнгын ажилтан...................1741. Албадан хөдөлмөр...........................................................................1742. Албан татвар....................................................................................18

80


43. Арга хэмжээ......................................................................................1844. Байгууллага......................................................................................1845. Байгууллага татан буугдсан.............................................................1846. Байнгын ажлын байр.......................................................................1947. Байнгын ажилтан.............................................................................1948. Бага боловсрол................................................................................1949. Бизнес инкубацийн үйлчилгээ.........................................................2050. Боловсролын түвшин.......................................................................2051. Боловсролгүй....................................................................................2052. Бүрэн дунд боловсрол.....................................................................2053. Бүрэн бус цагаар ажиллагч.............................................................2154. Бүрэн бус хөдөлмөр эрхлэлт..........................................................2155. Бүх гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл..............................2156. Бүх нийтийн ерөнхий боловсрол.....................................................2257. Гадаад улсын хөрөнгө оруулалттай................................................2258. Гадаадын хөрөнгө оруулалт............................................................2259. Гадаадын хөрөнгө оруулагч............................................................2360. Гүйцэтгэж байгаа ажил, албан тушаалдаа мэргэжлийн ур

чадварын хувьд тэнцэхгүй болсон..................................................2361. Гүйцэтгэж байгаа ажил, албан тушаалдаа эрүүл мэндийн хувьд

тэнцэхгүй болсон..............................................................................2362. Гэрээт ажиллагч...............................................................................2463. Гэрийн ажилтай хүн ам....................................................................2464. Дипломын болон бакалаврын дээд................................................2465. Дундаж цалин...................................................................................2566. Даатгуулагч......................................................................................2567. Зарим гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл..........................2568. Инноваци..........................................................................................2669. Инновацийн үйл ажиллагаа.............................................................2670. Инновацийн бүтээгдэхүүн...............................................................2671. Компани............................................................................................2772. Концесс.............................................................................................2773. Концессын гэрээ..............................................................................2774. Магистр, доктор................................................................................2775. Мал аж ахуй эрхлэгч........................................................................2876. Малчин..............................................................................................2877. Малчин өрх.......................................................................................2878. Мал бүхий этгээд.............................................................................2979. Модуль..............................................................................................2980. Монголын хөрөнгө оруулагч............................................................2981. Мэргэжилтэй ажилтан......................................................................2982. Мэргэжлийн суурь чадвар...............................................................3083. Мэргэжлийн үндсэн чадвар.............................................................30

81


84. Мэргэжлийн ур чадвар.....................................................................3085. Мэргэжлийн чиглэл..........................................................................3086. Мэргэжлийн хөрвөх чадвар.............................................................3187. Мэргэжлийн сургалт.........................................................................3188. Мэргэжлийн боловсрол сургалтын стандарт..................................3189. Мэргэжлийн сургалт үйлчилгээний төв..........................................3190. Мэргэжил..........................................................................................3291. Мэргэшил..........................................................................................3292. Мэргэжлийн стандарт......................................................................3293. Мэргэжлийн чиг баримжаа ба зөвлөлгөө.......................................3294. Мэргэжлийн боловсрол....................................................................3395. Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчин......................................................3396. Норм.................................................................................................3397. Нийгмийн даатгалын байгууллага...................................................3398. Нөхөрлөл, хоршооны гишүүн..........................................................3499. Нөхөрлөл..........................................................................................34100. Нийгмийн даатгалын сан.................................................................34101. Нийгмийн даатгалын шимтгэл.........................................................35102. Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн хугацаа...............................35103. Нэг бүрийн хамгаалах хэрэгсэл.......................................................35104. Нээлттэй хувьцаат компани............................................................35105. Нэмэгдэл хөлс..................................................................................36106. Нэмэгдэл...........................................................................................36107. Орон нутгийн өмчийн.......................................................................37108. Орон тооны цомхтголд орсон..........................................................37109. Өөрийн хүсэлтээр халагдсан..........................................................37110. Өрхийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд цалин хөлсгүй оролцогч..........37111. Өмчийн оролцоотой.........................................................................38112. Роялти...............................................................................................38113. Сан....................................................................................................38114. Стандарт...........................................................................................38115. Сургалтын байгууллага....................................................................39116. Сургалтын орчин..............................................................................39117. Суурь боловсрол..............................................................................39118. Техникийн боловсрол.......................................................................39119. Техникийн болон мэргэжлийн.........................................................40120. Технологи..........................................................................................40121. Тусгай мэргэжлийн дунд..................................................................40122. Төлбөр..............................................................................................40123. Төлөвшил.........................................................................................41124. Төрийн өмчит хуулийн этгээдийн ойлголт, ангилал.......................41125. Төрийн өмчит аж ахуйн тооцоотой үйлдвэрийн газар...................41126. Төсвийн байгууллага.......................................................................42

82


127. Төрийн бус байгууллага...................................................................42128. Төрийн өмч.......................................................................................42129. Төрийн өмчийн.................................................................................42130. Тусгай хувцас...................................................................................43131. Түр ажлын байр................................................................................43132. Түр ажилтан......................................................................................43133. Төрийн алба.....................................................................................44134. Төрийн захиргааны алба.................................................................44135. Төрийн тусгай алба..........................................................................44136. Төрийн үйлчилгээний алба..............................................................45137. Төрийн албан хаагч.........................................................................45138. Тэтгэвэр............................................................................................45139. Тэтгэвэрт гарсан...............................................................................46140. Тэтгэмж.............................................................................................46141. Улирлын ажлын байр.......................................................................46142. Улирлын ажилтан.............................................................................46143. Улсын төсөвт үйлдвэрийн газар......................................................47144. Улс төрийн алба...............................................................................47145. Урт хугацаагаар ажилгүй байгаа иргэн...........................................47146. Үндсэн цалин....................................................................................48147. Үндсэн үйл ажиллагаа.....................................................................48148. Үйлдвэрлэлийн аюултай хүчин зүйл...............................................48149. Үйлдвэрлэлийн хортой хүчин зүйл..................................................48150. Үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийн аюулгүй байдал..................49151. Хаалттай хувьцаат компани............................................................49152. Хамтын хамгаалах хэрэгсэл............................................................49153. Хамтын хэлэлцээр...........................................................................49154. Хамтын гэрээ....................................................................................50155. Хамтарсан........................................................................................50156. Холбоо..............................................................................................51157. Хоршоо.............................................................................................51158. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн..........................................................51159. Хөдөө аж ахуйн бус ажил, үйлчилгээ.............................................51160. Хөдөлмөрийн зах зээл.....................................................................52161. Хөдөлмөрийн болон харилцааны соёл..........................................52162. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ..............................................52163. Хөдөлмөрийн нөхцөл.......................................................................53164. Хөдөлмөрийн аюулгүй нөхцөл........................................................53165. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал........................................................53166. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй....................................54167. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн стандарт..................54168. Хөдөлмөрийн ганцаарчилсан маргаан...........................................54169. Хөдөлмөрийн хамтын маргаан........................................................54

83


170. Хөдөлмөрийн насны хүмүүст..........................................................55171. Хөдөлмөрийн бүрэн чадвартай......................................................55172. Хөдөлмөрийн насны, хөдөлмөрийн чадвартай хүн ам.................55173. Хөдөлмөрийн насны, хөдөлмөрийн чадваргүй хүн ам..................56174. Хөдөлмөрийн насны суралцагч......................................................56175. Хөдөлмөрийн чадвартай, хөдөлмөр эрхлээгүй

хөдөлмөрийн насны хүн ам.............................................................56176. Хөдөлмөрийн чадваргүй боловч хөдөлмөрлөх боломжтой

хөдөлмөрийн насны хүн ам.............................................................57177. Хөдөлмөрийн чадвараа алдсан......................................................57178. Хөдөлмөрийн чадвараа 70 хүртлэх хувиар алдсан......................57179. Хөдөлмөрийн эрүүл ахуй................................................................57180. Хөдөлмөр эрхлэлтийн статус..........................................................58181. Хөдөлмөрийн сахилгын зөрчил гаргасан.......................................58182. Хөдөлмөрийн гэрээ дуусгавар болсон...........................................58183. Хөдөлмөрийн гэрээ..........................................................................59184. Хөдөлмөр эрхлэлтийн нийтлэг үйлчилгээ......................................59185. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих арга хэмжээ...................................59186. Хөтөлбөр..........................................................................................60187. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан..................................................60188. Хөрөнгө.............................................................................................60189. Хөрөнгө оруулалтын гэрээ..............................................................60190. Хувьцаат компани............................................................................61191. Хувьцаа.............................................................................................61192. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч...........................................................61193. Хураамж............................................................................................62194. Хуулийн этгээд.................................................................................62195. Хүүхдийн хөдөлмөр эрхлэлт...........................................................62196. Хэлцэл..............................................................................................63197. Хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани.......................................63198. Цалин хөлс.......................................................................................63199. Цалин хөлстэй ажиллагч.................................................................63200. Цэргийн албанд татагдсан...............................................................64201. Цэргийн жинхэнэ алба хаасан........................................................64202. Шатлал..............................................................................................64203. Шагнал, урамшуулал.......................................................................65204. Шинэ мэдлэг.....................................................................................65205. Шинэ ажлын байр............................................................................65206. Шилжин суурьшсан..........................................................................66207. Шимтгэл төлөгч................................................................................66208. Эд хөрөнгө........................................................................................66209. Эдийн засгийн үйл ажиллагаа.........................................................66210. Эдийн засгийн үйл ажиллагааны албан салбар............................67

84


211. Эдийн засгийн үйл ажиллагааны албан бус салбар......................67212. Эдийн засгийн бус үйл ажиллагаа..................................................67213. Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам......................................................68214. Эдийн засгийн байнгын идэвхтэй хүн ам........................................68215. Эдийн засгийн тухайн үеийн идэвхтэй хүн ам...............................68216. Эдийн засгийн идэвхгүй хүн ам.......................................................69217. Эдийн засгийн байнгын идэвхгүй хүн ам........................................69218. Эдийн засгийн тухайн үеийн идэвхгүй хүн ам................................69219. Эдгээр статуст хамрагдах боломжгүй ажиллагч............................70220. Эрсдэлийн үнэлгээ...........................................................................70

85


Тэмдэглэл

86