Η Βιομηχανική Επανάσταση

Lucien Hector Jonas – Υψικάμινοι και χαλυβουργεία του Denain-Anzin

Κων/νος Βακουφτσής, 1ο ΓΕΛ Συκεών, 2012-2013

α. Από την προβιομηχανική στη βιομηχανική εποχή

• Οικονομική κατάσταση Ευρώπης στις αρχές του 19ου αι .

οικονομία αγροτική βιοτεχνική παραγωγή (κατά βάση) μικρές πόλεις

• Βασικά γνωρίσματα του νέου συστήματος: εισβολή μηχανής νέες πηγές ενέργειας (ατμός >

γαιάνθρακας, ηλεκτρισμός) νέες πρώτες ύλες

αύξηση παραγωγικότητας πλεόνασμα προς επένδυση (κοινώς κεφάλαιο)

αύξηση πληθυσμού δημιουργία μεγάλων πόλεων

Κλωστική μηχανή του Χάργκρεϊβς (Hargreaves), «κλώστρια Τζένη»

Joseph Quentin, Η Εργασία στο ορυχείο, 1900, Plaque de verre négative, Arras, Musée des Beaux-Arts

Jules Adler, Στα ορυχεία, 1901, Dunkerque, Musée des Beaux-Arts

Amédée Wetter, Εργασία στη γραμμή του άνθρακα, 1913, Montluçon, musée des Musiques populaires

β. Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία

• Στην Αγγλία υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες :1) Στα τέλη 18ου αι. αδυναμία ικανοποιήσεως της αγοράς με βαμβακερά υφάσματα.2) Τεχνολογικές δυνατότητες μεγάλης αυξήσεως παραγωγής κλωστής και υφασμάτων.3) Εφεύρεση μηχανικής ανέμης (της «κλώστριας Τζένης»), άλλων εφευρέσεων και τεχνολογικών εφαρμογών τους στην παραγωγή, με αποκορύφωμα την ατμομηχανή.4) Υπήρχαν τα απαραίτητα κεφάλαια προς επένδυση (από Εμπορική Επανάσταση),5) Υπήρχε διαθέσιμο εργατικό δυναμικό από άνεργους αγρότες.6) Διέθετε ελεγχόμενες πηγές πρώτων υλών και αγορές βιομηχανικών προϊόντων της.7) Διέθετε τον απαραίτητο εμπορικό στόλο για ασφαλή μεταφορά των προϊόντων της.8) Διέθετε ανεπτυγμένο σύστημα πλωτής και οδικής συγκοινωνίας.9) Διέθετε μεγάλες ποσότητες εξορύξιμου γαιάνθρακα.10) Ανεξέλεγκτη παραγωγή προϊόντων λόγω παρακμής μεσαιωνικών συντεχνιών.11) Απρόσκοπτη λειτουργία αγοράς χάρις στο αναπτυγμένο πιστωτικό σύστημα και νομοθεσία.

Ο μηχανικός Τζορτζ Στίβενσον (George Stephenson, 1781-1848) κατασκεύασε την πρώτη ατμάμαξα το 1821 για μεταφορά επιβατών και αγαθών, ενώ το 1825 με τη βελτιωμένη ατμομηχανή Ρόκετ έπεισε τους διευθυντές των σιδηροδρόμων Στόκτον-Ντάρλιγκτον να χρησιμοποιήσουν ατμό αντί για τα άλογα. Λίγο αργότερα κατασκεύασε την πρώτη τακτική σιδηροδρομική γραμμή, που συνέδεε τις βιομηχανικές πόλεις Μάντσεστερ και Λίβερπουλ Για πρώτη φορά έγινε δυνατή η χερσαία μετακίνηση με ταχύτητα πάνω από 40 χιλιόμετρα την ώρα.

André Rixens, Εργάτες στο χυτήριο, 1887, Ecomusée du Creusot Montceau-les-Mines

γ. Η εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ

• Για ποιους λόγους καθυστέρησε η Β.Ε στην Ευρώπη;

παρεμβάσεις κυβερνήσεων που δεν επέτρεπαν την ελεύθερη λειτουργία της αγοράς

εθνικοί πόροι σε ιδιώτες ευνοούμενους

μεταφορά κεφαλαίων κι επενδύσεις σε Αγγλία

Παγκόσμιο («αυτορρυθμιζόμενο») οικονομικό σύστημα μέχρι Α΄

παγκόσμιο πόλεμο.

Ernest-Georges Bergès, Επίσκεψη στο εργοστάσιο μετά από μια νύχτα στου διευθυντή, 1901, Saint-Etienne, Musée d'Art moderne

δ. Οι κοινωνικές συνέπειες• Οι τεχνολογικές αλλαγές: Προκαλούν οικονομικές και κοινωνικές

μετατοπίσεις και αναστατώσεις. Βλάπτουν συμφέροντα ορισμένων

κοινωνικών ομάδων και ευνοούν συμφέροντα άλλων.

• Η ραγδαία εκβιομηχάνιση Ευρώπης δημιούργησε: Βιομηχανικές μεγαλουπόλεις, όπου

συνέρρεαν ακτήμονες από ύπαιθρο για εργασία.

Νέα κοινωνική τάξη (εργατική) αντικείμενο εκμετάλλευσης από βιομηχάνους.

Η μεγαλοαστική τάξη (με οικονομική ισχύ) αποκτά και πολιτική επιρροή.

Σκληρές συνθήκες εργαζομένων διανοούμενοι διατυπώνουν σοσιαλιστικές θεωρίες.

Εμφάνιση συνδικαλισμού και γυναικείου κινήματος.

• Κάρολος Μαρξ (1818-1883). Μεγάλος ριζοσπάστης στοχαστής: Στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» (1847) πρεσβεύει ανατροπή κοινωνικού καθεστώτος από εργάτες, την πιο προοδευτική τάξη, προορισμένη να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να επιτύχει την κοινωνική επανάσταση και την κομμουνιστική αταξική κοινωνία.

• Αντίθετα ο Βρετανός σοσιαλιστής Ρόμπερτ Όουεν (1771-1858) υποστηρίζει αγαστή συνεργασία μεταξύ εργοδοτών και εργατών.

Ferdinand-Joseph Gueldry, Η διαλογή του μαλλιού, 1913, Roubaix, musée d'Art et d'Industrie

Lewis Hine, Breaker Boys, 1910

ε. Πηγές

Η παιδική εργασία κατά τον 19ο αιώνα

«Ανάμεσα στα παιδιά που απασχολούνται στα ορυχεία της Αγγλίας υπάρχουν πάντα και παντού μερικά που είναι μικρότερα από έξι ετών. Τα παιδιά μπαίνουν συνήθως στα ορυχεία στις τέσσερις το πρωί μαζί με τους άντρες και μένουν εκεί έντεκα με δώδεκα ώρες. Αυτά τα δυστυχισμένα πλάσματα στερούνται τον καθαρό αέρα, είναι κακοντυμένα και έχουν κακή διατροφή. Χλωμά πρόσωπα, κοκκινισμένα μάτια, πρησμένα κορμιά, βαθουλωμένα μάγουλα, δερματικά εξανθήματα και άσθμα τα διακρίνουν από πλευράς υγείας από άλλα παιδιά της ίδιας κοινωνικής τάξης ».

Lein Weissensteiner, Zeitbilder. Geschichte und Sozialkunde 7 [=Εικόνες Εποχών. Ιστορία και Κοινωνιολογία 7], Βιέννη 1988.

Η παιδική εργασία κάτω από άθλιες συνθήκες ήταν ένα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο, ειδικά τα πρώτα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης

στ. ΠαραθέματαΤο συνδικαλιστικό κίνημα«Η οργάνωση των συνδικάτων υπήρξε στόχος των αγωνιζόμενων εργατών από τις αρχές του 19ου αιώνα. Ανάμεσα στις πρώτες εργατικές κινητοποιήσεις του αιώνα συμπεριλαμβάνονταν εκείνες οι συχνά βίαιες εξεγέρσεις που οργανώθηκαν αρχικά στην Αγγλία και αργότερα στην ηπειρωτική Ευρώπη εναντίον της εισαγωγής μηχανών στα εργοστάσια.

Το γυναικείο κίνημαΗ βιομηχανική κοινωνία στην Ευρώπη και την Αμερική χαρακτηρίστηκε από μια έξαρση των λεγόμενων φεμινιστικών κινημάτων. Τα κινήματα αυτά απαιτούσαν τα ίδια δικαιώματα για τις γυναίκες και τους άνδρες. Υποστήριζαν ότι οι γυναίκες καταπιέζονταν από τους άνδρες και ότι αυτή η καταπίεση έπρεπε να σταματήσει. Το πρώτο σημαντικό φεμινιστικό φυλλάδιο ήταν "Η διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών" (1792), το οποίο ανέφερε ότι οι γυναίκες δεν υπήρχαν απλώς για την ανατροφή των παιδιών και για την ευχαρίστηση των ανδρών, αλλά έπρεπε να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες με τους άνδρες στην εκπαίδευση, στην εργασία και την πολιτική. Η Elizabeth Cady Stanton συγκάλεσε την πρώτη Συνέλευση για τα Δικαιώματα των Γυναικών στη Νέα Υόρκη, το 1848, για να διακηρύξει μια λίστα δικαιωμάτων για τις γυναίκες. Η Συνέλευση αυτή έδωσε το έναυσμα για το κίνημα που ονομάστηκε "Εθνική Ένωση για το Δικαίωμα ψήφου των Γυναικών" (1869). Στη Βρετανία οι λεγόμενες "σουφραζέτες" προκάλεσαν αναταραχές, συχνά με βίαιο τρόπο, για να διεκδικήσουν την ψήφο για τις γυναίκες. Παράλληλα, οι φεμινίστριες συνέβαλαν σημαντικά στην ανάπτυξη κινημάτων κατά του αλκοολισμού και υπέρ της ποτοαπαγόρευσης στις ΗΠΑ. Ωστόσο, έξω από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, στις Κάτω Χώρες και τη Σκανδιναβία τα φεμινιστικά κινήματα είχαν μικρή επιρροή πριν από το 1945.

Ερωτήσεις1) Να εξηγήσετε, αφού συμβουλευτείτε και τα παραθέματα, γιατί ο συνδικαλισμός και το γυναικείο κίνημα εμφανίστηκαν παράλληλα με τη Βιομηχανική Επανάσταση.2) Μπορείτε με βάση τις παρακάτω φωτογραφίες να εντοπίσετε κάποιες από τις σημαντικές κοινωνικές αλλαγές που επέφερε η βιομηχανική επανάσταση; Ποιά στοιχεία των φωτογραφιών σας βοηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση;