Embed Size (px)
Citation preview
Η ελιά και το λάδι
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΠΑΡΑΔΟΣΗ-ΙΣΤΟΡΙΑΓΕΩΓΡΑΦΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΤΕΧΝΗΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ
Η ελιά και το λάδι στην αρχαία Ελλάδα.
Τι αναφέρει η μυθολογίαΣύμφωνα με τη μυθολογία την ελιά έφερε στους Έλληνες η Αθηνά, η οποία δίδαξε και την καλλιέργειά της. Είναι χαρακτηριστικό το γνωστό επεισόδιο της φιλονικίας της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα για το όνομα της Αθήνας.Στην Ακρόπολη υπήρχε η ιερή ελιά της Αθηνάς, η πρώτη ελιά που η θεά χάρισε στους Έλληνες, και στην Ακαδημία οι 12 ιερές ελιές, οι μορίαι, και ο ιερός ελαιώνας από τον οποίο προερχόταν το λάδι που δινόταν ως έπαθλο στους νικητές των Παναθηναίων. Ενδεικτικό της σημασίας της ελιάς για την Αθήνα είναι ότι οι Αθηναίοι στα νομίσματά τους απεικόνιζαν την Αθηνά με στεφάνι ελιάς στο κράνος της και έναν αμφορέα με λάδι ή ένα κλαδί ελιάς.
Μονομαχία Αθηνάς-Ποσειδώνα
Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι ο Ηρακλής (του οποίου το ρόπαλο ήταν από αγριελιά) έφερε βλαστάρι ελιάς από τη χώρα των Υπερβορείων (μυθικός λαός που οι Ελληνες πίστευαν ότι κατοικούσε πέρα από τον Βορρά ή κατά άλλη ερμηνεία στον ουρανό) και το φύτεψε στην Ολυμπία. Με τα κλαδιά του κοτίνου, της αγριελιάς αυτής, στεφανώνονταν οι ολυμπιονίκες. Με κλάδους ελιάς ήταν στεφανωμένο και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός στην Ολυμπία, έργο του Φειδία, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.
Το λάδι ως αιτία πολέμουΤο λάδι αποτελούσε σημαντικότατο παράγοντα της αρχαίας ελληνικής οικονομίας. Οι Σπαρτιάτες εισβάλλοντας στην Αττική κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο κατέστρεψαν τους ελαιώνες της, αλλά και οι Αθηναίοι με τον Περικλή έκοψαν τα ελαιόδενδρα των πεδιάδων της Κυνουρίας και της Αργολίδος.
Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν αρκετές παρόμοιες περιπτώσεις, κατά τις οποίες ο εχθρικός Στράτος με την καταστροφή των ελαιοδένδρων έπληττε την οικονομία του τόπου για πολλά χρόνια έως ότου ξανααναπτυχθεί ο ελαιώνας. Κάποιες φορές η μεγάλη παραγωγή λαδιού δεν ήταν ευλογία για τον τόπο. Στην περίπτωση της Θυρεάτιδος ο πλούτος της πεδιάδας στο λάδι φαίνεται ότι αποτέλεσε μία από τις αιτίες συγκρούσεων μεταξύ Σπάρτης και Άργους επί εννέα αιώνες
Θεραπευτικές ιδιότητεsΤο λάδι χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα και για τις θεραπευτικές ιδιότητές του. Στον Ιπποκράτειο Κώδικα αναφέρονται περισσότερες από 60 φαρμακευτικές χρήσεις του. Ήταν κατάλληλο για τη θεραπεία δερματικών παθήσεων, ως επουλωτικό και αντισηπτικό σε τραύματα, εγκαύματα και γυναικολογικές ασθένειες. Επίσης το χρησιμοποιούσαν ως εμετικό αλλά και για προβλήματα των αφτιών. Ως τροφή βοηθούσε την αντιμετώπιση καρδιακών παθήσεων. Εκτός από το λάδι, για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες χρησιμοποιούσαν και τα φύλλα και άνθη της ελιάς από τα οποία παρασκεύαζαν αφέψημα πού το χρησιμοποιούσαν ως κολλύριο, για την αντιμετώπιση της φλόγωσης των ούλων και τού έλκους του στομάχου.
ΙπποκράτηςΣτις επιγραφές του φημισμένου Ασκληπιού της Λεβήνας, στην Κρήτη, όπου λατρευόταν η Υγιεία Σώτειρα, αναφέρεται ότι «ο θεός έδωσε μια οδηγία να τοποθετηθεί πάνω στο στρείδι το όστρακο, αφού καεί και τριφτεί για να γίνει λείο με λάδι αρωματισμένο με ρόδα και μολόχα με λάδι ». Στο ιερό του Ασκληπιού χρησιμοποιούσαν το έλαιον για να παρασκευάσουν ειδικές αλοιφές και ιάματα.
Ο Δημόκριτος έδινε μεγάλη σημασία στην επάλειψη του σώματος με λάδι για τη διατήρηση της υγείας. Όταν μάλιστα τον ρωτούσαν πώς μπορεί να είναι κανείς υγιής απαντούσε: «Μουσκεύοντας το εσωτερικό με μέλι και το εξωτερικό με λάδι».
Ο στρατηγός Αννίβας γνώριζε ότι το λάδι το λάδι ξεκουράζει όλο το σώμα, γι αυτό, μέσα στο χειμώνα, στις όχθες του ποταμού Τρεβία, διέταξε τους στρατιώτες του, πριν τη μάχη κι αφού φάνε καλά, να τριφτούν στη συνέχεια με ελαιόλαδο.
Στην Ιλιάδα, ο Οδυσσέας μαζί με το Διομήδη πλένονται πρώτα με ζεστό νερό και αμέσως μετά αλείφονται με λάδι. Στην Οδύσσεια παρακολουθούμε το λουτρό του Τηλέμαχου στη Σπάρτη, όπου, αφού τον έπλυναν, άλειψαν το σώμα του με ελαιόλαδο.
Σε άλλες πηγές διαβάζουμε ότι οι Έλληνες άλειφαν όχι μόνο τις χαίτες των αλόγων τους με λάδι αλλά και τα δικά τους μαλλιά, κυρίως οι γυναίκες, συχνά και τα ίδια τους τα ρούχα. Στις «Εκκλησιάζουσες», για παράδειγμα, του Αριστοφάνη, μια νεαρή γυναίκα ζητά από μιαν άλλη να πλησιάσει και να μυρίσει τα μαλλιά της που μόλις είχε αλείψει με αρωματικό ελαιόλαδο.
Στο βιβλίο του «Διαιτητική και Θεραπευτική», ο Ιπποκράτης γράφει για το λάδι: «Οι ασκήσεις στη σκόνη και οι ασκήσεις με λάδι διαφέρουν στο εξής: Η σκόνη είναι κρύα, το λάδι είναι ζεστό. Το χειμώνα το λάδι ευνοεί περισσότερο την ανάπτυξη, γιατί εμποδίζει την ψυχρότητα να απομακρυνθεί από το σώμα. Το καλοκαίρι το λάδι με την παραγωγή λιώνει τη σάρκα καθώς αυτή ζεσταίνεται λόγω εποχής Η εντριβή με λάδι και νερό μαλακώνει το σώμα και δεν το αφήνει να ζεσταθεί υπερβολικά».
Ο ευλογημένος καρπός των Ελλήνων από την αρχαιότητα
Ο καθηγητής Αρχαιολογίας Π. Φάκλαρης παραθέτει σειρά στοιχείων που μαρτυρούν την παρουσία του ελαιόδενδρου στον ελλαδικό χώρο από τη Νεολιθική ακόμη εποχή και αποδεικνύουν την κυρίαρχη σημασία που είχαν για τους Ελληνες το ελαιόλαδο, η βρώσιμη ελιά, το ξύλο, ακόμη και τα φύλλα του δένδρου.Η εξέταση των αρχαιολογικών στοιχείων που αφορούν τη χρήση και τη σημασία της ελιάς στην αρχαιότητα επιβεβαιώνει ότι αυτή αποτελούσε ένα από τα χρησιμότερα και πιο αγαπητά δέντρα των Ελλήνων, λόγω της ιερότητόςτης, της οικονομικής σημασίας της και των ποικίλων χρήσεων των προϊόντων της στην καθημερινή και στη θρησκευτική ζωή.
Παλαιότερα είχε υποστηριχθεί εσφαλμένα ότι η καλλιέργειά της μεταφέρθηκε στην Ελλάδα από την Παλαιστίνη. Νεότερα στοιχεία που προέκυψαν από ανάλυση γύρης μαρτυρούν την παρουσία της στον ελλαδικό χώρο από τη νεολιθική εποχή. Συστηματική καλλιέργειά της πιστοποιήθηκε και στη μυκηναϊκή περίοδο σε διάφορα σημεία της Ελλάδας. Αλλά και οι πινακίδες της Γραμμικής Β' από τα αρχεία των ανακτόρων Κνωσού, Πύλου και Μυκηνών μαρτυρούν την οικονομική σημασία της κατά τον 14ο και τον 13ο αι. π.Χ.
Γραμμικής Β
Στην περιποίηση του σώματος χρησιμοποιούσαν τα ειδικά αρωματισμένα λάδια αλλά και τα αρώματα που είχαν ως βάση το ελαιόλαδο. Οι θεές του Ολύμπου χρησιμοποιούσαν ένα είδος «αλοιφής» από λάδι ελιάς, το οποίο πίστευαν ότι είχε θαυματουργικές ιδιότητες για το σώμα. Στην Ιλιάδα, για παράδειγμα, η Ήρα αλείφει το σώμα της με ένα αρωματικό ελαιόλαδο. Κι ενώ οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν αρωματικά λάδια, οι άντρες περιορίζονταν στο «καθαρό» αγνό λάδι, για τον καθαρισμό και την υγιεινή
Η ελιά στον αθλητισμό
Πηγές αναφέρουν ότι οι έξι πρώτες Ολυμπιάδες είχαν ως έπαθλο ένα μήλο. Μετά καθιερώθηκε ως έπαθλο των Ολυμπίων ο κότινος, το στεφάνι από κλαδί της ιερής αγριελιάς που είχε βλαστήσει έξω από τον οπισθόδομο του ναού του Δία στην Ολυμπία. Στα Παναθήναια σημαντικό ρόλο έπαιζε η ελιά του Ερεχθείου, αλλά και τα στέφανα που φτιάχνονταν με τα κλαδιά της. Στην ιερή πομπή στους δρόμους της Αθήνας συμμετείχαν οι θαλλοφόροι, γέροντες ωραίοι και ευθυτενείς, που κρατούσαν στα χέρια τους κλάδους ελαίας.
Μια λεπτομέρεια που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι οι Αθηναίοι, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους πολιτισμένους, κρατούσαν κλαδιά ελιάς, ενώ οι χειραφετημένοι δούλοι και οι βάρβαροι κρατούν κλαδιά βελανιδιάς, αφού η βελανιδιά σηματοδοτεί τον πρωτόγονο πολιτισμό, την τραχύτητα και τη βιαιότητα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες ονομάστηκαν στεφανίτες ή ιεροί αφού τα έπαθλα είναι απλά στέφανα από κλαδιά ελιάς.
Η ελιά στο Βυζάντιο
Η ελιά στο ΒυζάντιοΗ καλλιέργεια της ελιάς και η
χρήση του ελαιολάδου δεν έπαψε να είναι μια από τις κυριότερες ασχολίες των κατοίκων των Βυζαντινών χρόνων. Την εποχή αυτή, την διοικητική μέριμνα της παραγωγής και της διανομής του ελαιολάδου την είχαν κυρίως τα μεγάλα μοναστήρια, τα οποία και φρόντιζαν και για την προμήθεια των αυτοκρατορικών αυλών της Κωνσταντινούπολης. Κατά συνέπεια, οι σπουδαιότερες πηγές που σχετίζονται με την καλλιέργεια του ελαιόδεντρου και την ελαιοπαραγωγή της εποχής εκείνης φυλάσσονται στα μοναστηριακά αρχεία.
Η ελιά και το λάδι στη Θρησκεία
Στο βάπτισμα, ο ιερέας αφού ευλογήσει το νερό, το μυρώνει με λάδι.
Κατόπιν, σημειώνει σταυροειδώς με μύρο το σώμα του βαπτιζομένου.
Πρόκειται για μια συνήθεια που ανάγεται στην πρακτική της αρχαίας Εκκλησίας, η οποία στο μύρο αυτό έβλεπε την επισφράγιση των εξορκισμών που γίνονταν στους κατηχουμένους.
Σύμφωνα με την πατερική θεολογία, αυτή η διαδικασία αισθητοποιεί τη θέληση του κατηχουμένου να εγκαταλείψει την «αγριέλαιον» της πνευματικής άγνοιας και να εγκεντρισθεί την «Καλλιέλαιον κοινωνός γενόμενος της αληθινής ελαίας», δηλαδή της Εκκλησίας.
Η ελιά σήμερα
Για την καλή ποιότητα του λαδιού έχει μεγάλη σημασία ή εποχή πού θα μαζέψουμε τις ελιές. Γενικά οι πολύ ώριμες δίνουνε κατώτερο λάδι και όσες είναι από κάμπο ή από θέσεις χαμηλές και προαηλιακές χοντρό και πολύ χρωματισμένο. Γι’ αυτό τις ελιές του κάμπου πρέπει πάντα να τις μαζεύουμε λίγο αγουρωπές για να επιτυχαίνουμε λάδι λεπτότερο και καλύτερο στην ποιότητα.
Τρόποι συλλογής της ελιάς Μάζεμα-διατήρηση ελιών και λαδιούΜάζεμα από το
έδαφοςΜε ραβδισμόΜε τα χέριαΜε σείση του
δέντρου
Όσες ελιές καλλιεργούνται ψηλά σε πλαγιές απ’ ασβεστόπετρες δίνουνε λάδι πιο λεπτό και πιο ανοιχτό στο χρώμα. Τις ελιές αυτές πρέπει να τις μαζεύουμε όταν μαυρίσουν καλά και πριν αρχίσουνε να ζαρώνουν γιατί τότε έχουνε το περισσότερο και το καλύτερο λάδι κι αν τις αφήσουμε να ωριμάσουν πολύ καλά έχουμε λάδι κατώτερο.
Άλεση του ελαιόκαρπου
Παραγωγή ελαιολάδου
Παραγωγή ελαιολάδου
Το Ελαιοτριβείο Χτες και Σήμερα
Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού
Το Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού, στη Σπάρτη, μας ταξιδεύει στον πολιτισμό, την ιστορία και την τεχνολογία της ελιάς και της ελαιοπαραγωγής στον ελλαδικό χώρο, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα.
Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού
Στόχος του Μουσείου ελιάς είναι να φωτίσει την άρρηκτη σύνδεση της ελιάς με την ταυτότητα του τόπου μας, και γενικά με τον μεσογειακό χώρο. Η ελιά και το λάδι παρουσιάζονται εδώ από διαφορετικές οπτικές γωνιές: οικονομία, διατροφή και χρήσεις, θρησκευτική λατρεία, τέχνη και τεχνολογία.
θα δείτε:
Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού ΛαδιούΟι επισκέπτες του μουσείου ελιάς έχουν
την ευκαιρία να δουν τρία παλαιά ελαιοτριβεία:
Προϊστορικό ελαιοτριβείοΕλληνιστικό ελαιοτριβείοΒυζαντινό ελαιοτριβείο
Ο μύλος
Το πιεστικό, οι λαδοντενέκες, το χωνί, το καφκί, το κουρούπι, η οκά και ο ντενεκές της φάμπρικας.
Η ελιά στην τέχνη
Βίνσεντ βαν Γκογκ
Στρατής Αξιώτης
Βασίλης Βαγιάννης
Μαλέας : Ελιές και Μυτιλήνη !!
Duccio - στο όρος των ελαιών
Πίνακας Luigi Bechi
Πίνακας -Βαλέρι
ΠΙΝΑΚΑΣ Cesare Μarchesini
Πουλάκι εβγήκε από τη γη και βγήκε από τον Άδη και πήγε κι έκαμε φωλιά σε μιας ελιάς κλωνάρι, που είναι τα φύλλα της πικρά και τα’ άνθια της φαρμάκι. Το’ μάθαν οι βαριόμοιρες και παν και το ρωτάνε:-Πες μας, να ζεις, πουλάκι μου,στον Άδη πως περνάνε; Τάχα είν’ οι νιοι με τα’ άρματα και οι νιες με τα στολίδια; Τάχα είν’ και τα μικρά παιδιά με τα πολλά παιχνίδια;-Εκεί στολίδια δε φορούν κι άρματα δε βαστούνε και τα καημένα τα παιδιά τη μάνα τους ζητούνε.
Δημοτικό τραγούδι
Κωστής ΠαλαμάςΗ ελιά
Είμαι του ήλιου η θυγατέραΗ πιο απ’ όλες χαϊδευτήΧρόνια η αγάπη του πατέρα Σ΄ αυτό τον κόσμο με κρατείΌσο να πέσω νεκρωμένηΑυτόν το μάτι μου ζητεί.Είμ’ η ελιά η τιμημένη
Όπου και αν λάχει κατοικίαΔε μ’ απολείπουν οι καρποί.Ως τα βαθιά μου γηρατειά,Δεν βρίσκω στην δουλειά ντροπή.Μ’ έχει ο θεός ευλογημένη,Και είμαι γεμάτη προκοπή.Είμ’ η ελιά η τιμημένη.
Άγγελος Σικελιανός
…και λαγαρός κι ασάλευτος ο αγέρας του ελαιώνα. Μηδέ καπνίζουνε οι ελιές μιαν αχνή προς τον ήλιο. …πάντα η ελιά θα είναι ιερή, και στον αιώνα η γλαύκα μαζί μ’ εμάς θε να κοιτάειστυλά τις θείες εσπέρες
Παροιμίες •Η ελιά κρασί δε βγάζει.•Πέρασε της ελιάς τα φαρμάκια.•Του χάρισαν της ελιάς το μέσα και του αβγού το απ’ έξω.•Λάδι βρέχει κάστανα χιονίζει.•Κλήμα του χεριού σου κι ελιές απ’ τον παππού σου.•Η ελιά είναι κυρά κι όποτε θέλει κάνει.•Ξεφόρτωσέ την, την ελιά να σε φορτώσει λάδι.•Βάλε ελιά για το παιδί σου και συκιά για τη ζωή σου.•Απ’ τον θέρο ως τις ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές.•Έχουμε ελιές και ελήδια έχουμε κι αγρηλίδια.•Του έβγαλε το λάδι.•Μη ρίχνεις λάδι στη φωτιά.
Οδυσσέας ΕλύτηςΕ, σεις στεριές και θάλασσες τ’ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές ακούστε τα χαμπέρια μου μέσα στα μεσημέρια μου. Σ’ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ μόνον ετούτο αγαπώ.
Έζησα τ’ όνομα το αγαπημένο στον ίσκιο της γιαγιάς ελιάς στον ρόχθο της ισόβιας θάλασσας. Χάραξα τ’ όνομα το αγαπημένο στον ίσκιο της γιαγιάς ελιάς στον ρόχθο της ισόβιας θάλασσας
Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις.
Πηγές https://docs.google.com/presentation/d/1QIdeZe4ZMTsQBt8mIhosUKIH_tcApGpn_mh
3xJj7-tM/present?slide=id.p52 http://www.elniplex.com/%CE%BF%CE%B9-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF
%84%CE%AD%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CF%82-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CF%8C%CE%BC%CE%B7%CF%81%CE%BF-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD/http://www.manivoice.gr/content/%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%BF-%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D-%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%8D#sthash.Qzl3o8uo.dpuf
http://www.diakonima.gr/2012/12/18/%CE%BC%CE%AC%CE%B6%CE%B5%CE%BC%CE%B1-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%8D/
http://www.cretainfo.net/product.asp?lang=0&id=49 http://www.manivoice.gr/content/%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%
AF%CE%BF-%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D-%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%8D
https://periplanomeno.wordpress.com/category/%CE%B3%CE%BD%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/page/2/http://syntageskardias.blogspot.gr/2009/10/blog-post_17.html
http://www.eleokarpos.com/%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B8%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%B1/
http://maga.gr/2012/01/16/olive-tree-and-olive-oil-museum/ http://archaia-ellada.blogspot.gr/2014/04/blog-post_25.html http://www.karoumpalis.gr/%CF%84%CE%BF-%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B9-%
CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1/
http://elialadi.blogspot.gr/2015/07/h-elaiokomia-ta-palia-xronia-stin-ellada.html http://irakleitos.blogspot.gr/2011/04/blog-post_15.html http://www.kairatos.com.gr/elia.htm http://www.irisoliveoil.gr/el/content/7-ancient-greece-mythology
