Η ελιά και το ελαιόλαδο στη διατροφή των Ελλήνων από την

αρχαιότητα έως σήμερα

Η μεσογειακή διατροφή αναφέρεται στον τρόπο διατροφής λαών που ζουν σε περιοχές που αναπτύσσονται τα ελαιόδεντρα γύρω από τη Μεσόγειο. Είναι ένας υγιεινός τρόπος διατροφής που εμπνεύστηκε από τις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων της Ελλάδας (κυρίως των κατοίκων της Κρήτης), της Ιταλίας, της Ισπανίας και των χωρών στα παράλια της Μέσης Ανατολής, περιοχές που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα.

Η μεσογειακή δίαιτα παρουσιάζει αρκετές διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα της Μεσογείου. Αυτό οφείλεται στις τοπικές συνήθειες και παραδόσεις και στην τοπική χλωρίδα και πανίδα κάθε περιοχής.Όμως, υπάρχουν κοινά σημεία στις διατροφικές συνήθειες όλων των λαών της Μεσογείου, όπως είναι το ελαιόλαδο και η αφθονία των φρούτων, των οσπρίων και χορταρικών που συνθέτουν τα βασικά χαρακτηριστικά της μεσογειακής διατροφής.

Στη Μεσόγειο, η ελιά είναι αυτοφυής. Η αγριελιά υπάρχει τουλάχιστον από τον 20 αι π.Χ. . Η εκμετάλλευσή της αρχίζει γύρω στο 5000 π.Χ. και σηματοδοτεί την απαρχή του Μινωικού πολιτισμού.

Το συγκεκριμένο αιωνόβιο, ζωντανό και καρπερό σήμερα, ελαιόδεντρο βρίσκεται στα Χανιά –Κρήτης και έχει χαρακτηριστεί, παγκοσμίως, μνημείο της φύσης. Η ακριβής ηλικία της ελιάς είναι δύσκολο να εντοπισθεί και πιθανολογείται ανάμεσα στα 2500 έως τα 5000 χρόνια.

H εξέταση των αρχαιολογικών στοιχείων που αφορούν τη χρήση και τη σημασία της ελιάς στην αρχαιότητα επιβεβαιώνει ότι αυτή αποτελούσε ένα από τα χρησιμότερα και πιο αγαπητά δένδρα των Ελλήνων, λόγω της ιερότητάς της, της οικονομικής σημασίας της και των ποικίλων χρήσεων των προϊόντων της στην καθημερινή και στη θρησκευτική ζωή.

Το λάδι αποτελούσε από την αρχαιότητα βασικό στοιχείο της ελληνικής διατροφής. Τρεις ήταν οι ποιότητες λαδιού: Ωμοτριβές ή ομφάλιο ονομαζόταν το αρίστης ποιότητας που εξαγόταν από ελιές αγουρωπές, χωρίς ξεθέρμισμα. Το δεύτερον γεύματος ήταν το καλής ποιότητας λάδι. Χυδαίον έλαιον χαρακτήριζαν το κατώτερης ποιότητας λάδι από ελιές υπερώριμες ή χτυπημένες.

Οι βρώσιμες ελιές αποτελούσαν βασικά στοιχείο της διατροφής, κυρίως όσων γευμάτιζαν εκτός σπιτιού εργαζόμενοι στην ύπαιθρο, σε ταξίδια, ή σε εκστρατείες. Οι ελιές προσφέρονται για τέτοια χρήση αφού μεταφέρονται εύκολα, δεν αλλοιώνονται και έχουν μεγάλη θρεπτική αξία. Σε διάφορες ανασκαφές έχουν βρεθεί κουκούτσια από ελιές. Οι αρχαίοι συγγραφείς σώζουν πληροφορίες για τη μεγάλη ποικιλία βρώσιμων ελιών.

Σε αιγυπτιακές τοιχογραφίες Κρήτες προσφέρουν στους Φαραώ αμφορείς με κρασί, ελαιόλαδο και αρωματικά λάδια.

Κλαδιά ελιάς στην ιερογλυφική γραφή

Ιδεογράμματα: α) ελαιόδεντρο, β) λάδι, γ) ελιά

Σήμερα , οι άνθρωποι που ζουν στη Μεσόγειο έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής και λιγότερα καρδιαγγειακά επεισόδια σε σχέση με τους κατοίκους των δυτικών κοινωνιών. Οι επιστήμονες συμπέραναν ότι μπορεί να είναι το αποτέλεσμα των ευεργετικών συστατικών του ελαιόλαδου και των πλούσιων φυτικών ινών στα φρούτα και τα λαχανικά.

Η ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Το πιο σπουδαίο για τη διατροφή μας έλαιο, είναι το ελαιόλαδο, ο λεγόμενος «χρυσός της Μεσογείου» και δεν του δόθηκε τυχαία η παραπάνω ονομασία αφού αποτελεί τη βάση της περίφημης Μεσογειακής δίαιτας. Προσφέρει στον οργανισμό μας πληθώρα θρεπτικών ουσιών, γεγονός που το καθιστά ιδιαίτερα ωφέλιμο και απαραίτητο συστατικό της διατροφής μας. Θεωρείται το πιο εύπεπτο έλαιο σε σύγκριση με άλλα του εμπορίου (π.χ. ηλιέλαιο, σησαμέλαιο κλπ) και λόγω της περιεκτικότητάς του σε βιταμίνες και λιπαρά οξέα έχει σπουδαίες αντιοξειδωτικές ιδιότητες .

Πέρα όμως από τα τεράστια οφέλη του στην καθημερινή μας δίαιτα, μπορεί, όπως όλες οι ουσίες, να μετατραπεί σε επιβλαβές για τον οργανισμό μας, αν δεν χρησιμοποιηθεί σωστά. Γι’ αυτό είναι προτιμότερο να καταναλώνεται ωμό αντί για τηγανισμένο και να αποφεύγεται η έκθεσή του, για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε υψηλές θερμοκρασίες. Επίσης καλό είναι να αποφεύγεται η κατάχρησή του καθώς μπορεί να καταστεί επικίνδυνο για την υγεία της καρδιάς και άλλων οργάνων.

Υπάρχουν τρία είδη ελαιόλαδου:Α. Το παρθένο ελαιόλαδο το οποίο προκύπτει μόνο από τους καρπούς της ελιάς με μηχανικά ή φυσικά μέσα που δεν προκαλούν αλλοιώσεις στην τελική ποιότητα του (το extra παρθένο ελαιόλαδο, η οξύτητα του οποίου δεν ξεπερνά το 0,8% θεωρείται το καλύτερο λάδι).Β. Το ραφιναρισμένο ελαιόλαδο Το ραφιναρισμένο ελαιόλαδο προκύπτει από το βιομηχανικό παρθένο ή λαμπάντε.Γ. Το Ελαιόλαδο ή Αγνό που είναι αποτέλεσμα ανάμειξης καλής ποιότητας παρθένου ελαιόλαδου και ραφιναρισμένου.

Όταν επιλέγουμε το είδος του ελαιόλαδου που θ’ αγοράσουμε, πρέπει να κοιτάμε την ετικέτα του δοχείου. Συγκεκριμένα, η ετικέτα θα πρέπει να αναγράφει τα παρακάτω στοιχεία:• Την ταξινόμηση του ελαιολάδου (έξτρα παρθένο, παρθένο κ.λπ.)•Το όνομα της επιχείρησης ή την κατατεθειμένη μάρκα, την έδρα του παραγωγού ή του συσκευαστή ή του πωλητή.• Την έδρα του ελαιοτριβείου ή του συσκευαστή.•Τη χωρητικότητα του εμφιαλωμένου προϊόντος.• Την παρτίδα, δηλαδή την ποσότητα προϊόντος που παρήχθη ή συσκευάστηκε κάτω από τις ίδιες συνθήκες.•Το χρονικό διάστημα κατανάλωσης.

Λαδολιά Μανάκι Κορωνέικη

Στην Ελλάδα υπάρχουν διάφορες ποικιλίες ελιών. Ανάμεσα τους οι πιο γνωστές και οι πιο συνηθισμένες είναι η Λαδολιά, το Μανάκι, η Κορωνέικη και η Αθηνολιά. Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης όλοι οι καρποί των ελιών αλλάζουν χρώμα από πράσινο σε βιολετί και τέλος σε μαύρο.

Το ελαιόλαδο προέρχεται από τους καρπούς της ελιάς.

Άλλες ποικιλίες είναι : οι Καλαμών που είναι μαύρες μεγάλες ελιές που χαράσσονται, μπαίνουν σε νερό, στραγγίζονται, αλατίζονται, συντηρούνται σε λάδι και ξύδι και είναι πάντα καλυμμένες με ελαιόλαδο, οι κονσερβοελιές Άρτας, Πηλίου, Άμφισσας, Στυλίδας και Αταλάντης, οι θρούμπες της Θάσου και της Χίου κ.α. Υπάρχουν και πολλές ξένες ποικιλίες.

Καλαμών Θρούμπες Θάσου

Αμφίσσης Χαλκιδικής

Ανάλογα με το μέγεθος τους, 5 μικρές ελιές ή 3 μεγάλες δίνουν 45 θερμίδες και ισοδυναμούν με 1 κουταλάκι του γλυκού ελαιόλαδο. Οι ελιές είναι πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά όμοια με το αγνό παρθένο ελαιόλαδο. Περιέχουν σημαντικές ποσότητες βιταμίνης Α και καροτενοειδών και σε μικρές ποσότητες βιταμίνες Β1, Β6 και Β12. Οι μαύρες ελιές είναι επίσης πιο πλούσιες σε τοκοφερόλες (αντιοξειδωτικές ουσίες) ενώ οι πράσινες ελιές είναι συνήθως πιο αλμυρές από τις υπόλοιπες .Τα ιχνοστοιχεία των ελιών είναι κάλιο, ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο και μαγνήσιο, ενώ αυτές που συντηρούνται σε άλμη περιέχουν μεγάλες ποσότητες νατρίου.Οι ελιές εξ’ αιτίας της βιταμίνης Α βοηθούν τον οργανισμό στην ανάπτυξη- αναπαραγωγή, στην όραση και το δέρμα και έχουν αντικαρκινική δράση ενώ οι τοκοφερόλες έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες και επίσης αντικαρκινική δράση.

Οι ελιές είναι καλό να αγοράζονται κατόπιν δοκιμής και σε ποσότητα που να καλύπτει της ανάγκες σας για 2 εβδομάδας περίπου.Μπορείτε να τις συντηρήσετε σε γυάλινα βάζα μέσα σε αραιό διάλυμα από ξίδι.

Μερικές ιδέες για να τις απολαύσετε: Μπορείτε να τις απολαύσετε είτε σκέτες είτε με λίγο ψωμί ολικής αλέσεως. Ένας ακόμη τρόπος να τις απολαύσετε είναι να τις αλείφετε στο ψωμί ως πατέ ελιάς. Ακόμη υπάρχουν πολλά τρόφιμα, όπως το ελιόψωμο, που περιέχουν ελιές. Γενικά μπορείτε να τις εντάξετε στη διατροφή σας, προσθέτοντάς τες σε πίτσες, σάλτσες για μακαρόνια, πίτες, στο ψωμί και σε πολλά άλλα τρόφιμα.

Συνταγή για πατέ ελιάς: Τσακίζουμε μερικές μαύρες ελιές για να βγει το κουκούτσι και κόβουμε την ψίχα τους σε πολύ μικρά κομμάτια. Προσθέτουμε λίγο ελαιόλαδο, λίγες σταγόνες χυμό από κρεμμύδι και αλάτι. Ανακατεύουμε ώστε να γίνει πάστα και φυλάσσουμε σε καθαρό γυάλινο δοχείο, καλά κλεισμένο, αφού προσθέσουμε λίγο ελαιόλαδο στην επιφάνεια της πάστας. Το πατέ της ελιάς, είναι ιδανικό να το αλείψουμε στο ψωμί και τις φρυγανιές, σαν ορεκτικό ή σνακ, ή σαν συνοδευτικό μεζέδων.Ελαιόλαδο με αρωματικά χόρτα:Μπορούμε να αρωματίσουμε ελαιόλαδο με όλα τα αρωματικά φυτά: δενδρολίβανο, μάραθο, άνηθο, δυόσμο, βασιλικό, εστραγκόν, μαϊντανό, κόλιαντρο κ.α. Σε ένα μπουκάλι ελαιόλαδο μπορούμε να χρησιμοποιήσομε από ένα κλωναράκι από όλα αυτά τα αρωματικά η δυο-τρία μαζί.Αν χρησιμοποιήσουμε μόνο ένα απ' αυτά τα αρωματικά, βάζομε 2-3 κλωναράκια από το συγκεκριμένο αρωματικό, πλυμένα και στεγνωμένα πολύ καλά, σε ένα μπουκάλι με 2 φλιτζάνια ελαιόλαδο. Τοποθετούμε το μπουκάλι σε δροσερό και σκοτεινό μέρος και σε δέκα μέρες περίπου είναι έτοιμο να το χρησιμοποιήσομε. Μπορούμε να αφήσουμε τα αρωματικά στο μπουκάλι, αφού δημιουργούν και ωραία εικόνα, αλλά όταν καταναλώσουμε λίγο λάδι και αποκαλυφτεί το αρωματικό φυτό, επειδή αυτά τα φυτά χρησιμοποιούνται δροσερά, είναι εύκολο να χαλάσουν και αυτά και το ελαιόλαδο. Γι' αυτό είναι καλύτερα να τα αφαιρούμε αφού αρωματιστεί καλά το ελαιόλαδο.Πολύ επιτυχημένο είναι το ελαιόλαδο με δυόσμο, άνηθο ή μάραθο και μαϊντανό.

http://sgtogias.tripod.com/articles/oliveoil02.html

http://www.lifezone.gr/

http://www.karpea.gr/el/nutrition/olive-varieties http://www.biomatiko.gr/

http://atlaswikigr.wikifoundry.com/

http://www.kairatos.com.gr/elia.htm

Δημιουργός: Φωτεινή Μπρούτσου, εκπ/κός ΠΕ70

Πηγές: