2. konu anlatimi

TÜRK İSLAM TARİHİ

KONU ANLATIMI


Türk-Müslüman ilişkileri:

Hz. Ömer döneminde Sasani Devleti’nin yıkılması ile

Türklerle komşu olundu.

Hz .Osman döneminde Hazar Türkleri ile savaşıldı

Emeviler döneminde Türgişlerle şiddetli savaşalar yapıldı.

Türkler Abbasiler döneminden itibaren Araplarla yakınlaşmışlar ve ilişkileri dostane olmuştur.


ÖRNEK SORU

Türklerin İslamiyet’e hizmetleri hangi dönemde

önem kazanmıştır?

A) Dört Halife Dönemi

B) Emeviler

C) Abbasiler

D) Gazneliler

E) Karahanlılar

CEVAP: C


Talas Savaşı

751 yılındaki Talas Savaşında Türklerle Araplar ittifak kurdular ve Çini mağlup ettiler. Bu savaşla birlikte

Türkler kitleler halinde Müslüman olmaya başladılar.

Karluklar İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur.

Türkler Arap devlet kademelerinde görev almaya başlamıştır.

Kağıt, pusula, barut ve matbaa gibi Çin buluşları Müslümanlarca öğrenildi.


Türklerin Müslümanlığı Seçmelerinin Nedenleri:

Gök Tanrı inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlik

Töre hukuku ile Şeri hukuk arasındaki benzerlik

Her iki inançta da kurban kesme geleneğinin olması

Cihan hâkimiyeti anlayışı ile Cihad anlayışı arasındaki benzerlik

Sosyal yaşamın benzer özellikler göstermesi


NOT:

İLK MÜSLÜMAN-TÜRK DEVLETLERİ

Orta Asya Mısır Hindistan Anadolu

• Karahanlılar• B.Selçuklu• Harzemşahlar

• Tolunoğulları• Akşitler• Eyyubiler• Memlükler

• Gazneliler• Babürlüler

• İlk Beylikler• And.Selçuklu• İkinci Beylikler• Osmanlı Devleti• Türkiye Cumh.


ORTA ASYA’DA KURULAN DEVLETLERKarahanlılar (840-1212) 840 yılında Bilge Kül Kadir Han tarafından kuruldu (Boylar

Fedarasyonu) Başkentleri Balasagun ve Semerkant’tır Saltuk Buğra Han döneminde İslamiyet’i kabul ettiler İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir. Türk İslam medeniyetinin temellerini atmışlardır. Gazne Devleti ile ittifak yaparak Samanoğulları Devleti’ni yıkmışlardır. Ülkeyi doğu-batı ayırarak yönetmişlerdir (Federal devlet/Eski Türk

geleneğinin devamı) Resmi dil olarak Türkçeyi (Hakani Lehçesi-Uygurca)

kullanmışlardır.(Karahanlılar, Karamanoğulları ve Memluklular resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır)


ORTA ASYA’DA KURULAN DEVLETLERKarahanlılar (840-1212) Türk-İslam eserlerinin ilk örneklerini Karahanlılar vermişlerdir. Karahanlılar da Burslu eğitim sistemi uygulanmıştır. Ribat adıyla ilk kervansarayları kurdular. İlk Türk-İslam posta ve hastane teşkilatını kurdular. İlk Türk-İslam mimari eserlerini vermişlerdir. İlk Türk-İslam edebi eserlerini vermişlerdir;

- Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacib- Divan-ı Lugat-it Türk:Kaşgarlı Mahmut- Divan-ı Hikmet: Ahmet Yesevi- Atabetül Hakayık:Edip Ahmet


ÖRNEK SORU

Karahanlı Devleti’nin Türk tarihi açısından en önemli

özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çok uluslu bir yapıya sahip olması

B) Orta Asya’da kurulmuş olması

C) Adını kurulduğu yerden almamış olması

D) Doğu ve batı olarak ikiye ayrılması

E) İlk Müslüman Türk Devlet olması

CEVAP: E


ORTA ASYA’DA KURULAN DEVLETLERGazne Devleti (963-1187) 963 yılında Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde

kurulmuşlardır.En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut zamanında yaşamıştır. Bu

dönemde; Hindistan’a 17 sefer yaparak İslamiyet’i Hindistan’da yaymış, Kast sistemini zayıflatmışlardır. Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve

Abbasi Halifesi tarafından Gazneli Mahmut’a Sultan unvanı verilmiştir.(Sultan ünvanını kullanan ilk hükümdar GazneliMahmut’tur)

1040 yılında B. Selçuklu devleti ile yaptığı Dandanakan savaşını kaybetmiştir.


ORTA ASYA’DA KURULAN DEVLETLERGazne Devleti (963-1187)

NOT: Gazneli devletinin çabuk yıkılmasında hakimiyetleri altında çok farklı ulusların yaşaması ve etnik uyumsuzluk etkili olmuştur.(Tolunoğlu, İhşitler, Gazneliler ortak özellik))

İlk Türk-İslam imparatorluğudur.

Devlet farklı ulusları İslam dini çatısı altında toplamışlardır.

Saray ve ordu dili Türkçe iken yazışma dili Farsça ve bilim dili Arapçadır.(Etnik farklılık)

Gulam sistemini kullanan ilk Türk devletidir.(Gulam sisteminin Osmanlı’daki karşılığı devşirme veya kapıkulu’dur.)


ORTA ASYA’DA KURULAN DEVLETLERBüyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

Selçuk Bey tarafından Cent merkez olarak kurulmuştur.

1015 ve 1018 yıllarında Çağrı Bey Anadolu’ya yurt edinme amacıyla keşif seferleri düzenlemişlerdir.

1038 yılında Tuğrul Bey Nişabur’u merkez yaparak adına para bastırmış hutbe okutmuştur.(Bağımsızlık sembolü)

1040 yılında Tuğrul ve Çağrı Beyler Horasan hâkimiyeti için Gaznelilerle “Dandanakan savaşı”nı yapmış ve kazanmıştır. Sonucunda;

- Gazneliler yıkılma sürecine girmiştir.

- Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur.

- Başkent Rey şehrine taşınmıştır.



1048 yılında Bizans’la Pasinler savaşı yapılmış ve kazanılmıştır Anadolu hâkimiyeti için Bizansla yapılan ilk savaştır.

1055 yılında Tuğrul Bey Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarınınbaskısından kurtarmış ve halife tarafından kendisine “Doğunun ve batının hükümdarı ünvanı verilmiştir.Bu durum;

- İslam dünyasının siyasi ve askeri liderliği Türklere geçmesine

- İslam dünyasında laik bir uygulama görülmesine etki etmiştir.



Alp Arslan döneminde (1063-1072)

Ani Kalesi fethedilmiştir.

1071 yılında Bizansla yapılan Malazgirt savaşı kazanılmıştır.Bu savaşın kazanılması;

- Anadolu kapıları Türklere açılmasına

- Türkiye Tarihi başlamasına,

- Haçlı seferlerinin başlamasına

- Anadolu’da ilk Türk beyliklerin kurulmasına etki etmiştir.



Selçuklu Devletinin en ihtişamlı dönemi Melik Şah dönemidir.Bu dönemde (1072-1092);

Devlet en geniş sınırlara ulaştı.

Devlet yönetiminde İranlıların etkisi artmıştır.

Başkent İsfehan’a taşınmıştır.

Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur (1077)

Batınilik faaliyetleri artmıştır.(Batınilik:Hasan Sabbah tarafından İslam dünyasındaki Sünni egemenliğine son vermek amacıyla oluşturulan ve müritlerini haşşaş bağımlısı yapan terör grubudur)

Celali takvimi oluşturulmuş ve kullanılmaya başlanmıştır.(Ömer Hayyam)

Nizamiye Medresesi kurulmuştur.



1141 yılında Karahitaylılarla yapılan Katvan savaşını kaybederek yıkılma sürecine girmiştir.

1157 yılında Türkmenlerin isyanı sonucunda devlet yıkılmıştır.(İranlıların devlet yönetimindeki etkinliğinin artmasına tepki)


ORTA ASYA’DA KURULAN DEVLETLERBüyük Selçuklu Devleti‟nin Genel Özellikleri

Selçuklu devlet ve idari teşkilatlanması diğer Türk-İslam devletleri ve Osmanlı Devleti tarafından örnek alınmıştır.

Anadolu’ya yerleşme amacıyla ilk keşif seferlerini düzenlemişlerdir.

Anadolu’nun kapılarını Türklere açmışlardır (Pasinler, Malazgirt savaşı)

Anadolu’da ilk feodal beyliklerin kurulmasını sağlamışlardır.

İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir.

Ülkeyi eyaletlere ayırarak yönetmişlerdir.


ORTA ASYA’DA KURULAN DEVLETLERBüyük Selçuklu Devleti‟nin Genel Özellikleri

Hanedan mensuplarının merkeze bağlı olarak devlet kurmalarına izin vermişlerdir.(Türkiye, Irak, Suriye, Kirman Selçuklu Devleti gibi)

Atabeylik sistemini kurmuşlardır. (Osmanlı’daki Lala sistemidir. Zaman zaman iç karışıklığa neden olmuştur.)

Nizamiye medreselerini açmışlardır.

Bu dönemi NACİ şeklinde kodlayabiliriz:

Nizamiye Medreseleri

Atabeylik Sistemi

Celali Takvimi

İkta Sistemi


Anadolu’da Kurulan Beylikler ve Devletler

Türkiye Tarihi kavramı içerisinde

İlk Türk Beylikleri devri (Malazgirt savaşı sonrası)

Anadolu Selçukluları devri (1077-1308)

II. Dönem Türk Beylikleri devri (Kösedağ savaşı

sonrası)(1243-1517)

Osmanlı İmparatorluğu devri (1299-1922)

Türkiye Cumhuriyeti Devleti devri (1921-?) yer alır.


Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri

Saltuklular

Erzurum merkezlidir.

Anadolu’da kurulan ilk beyliktir.

Haçlılar ve Gürcülerle savaşmışlardır.

Erzurum Ulu Cami önemli eserlerindendir.

Mengücekler

Erzincan, Kemah ve Divriği civarında yaşamışlar

Rumlarla ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir.


Anadolu’da Kurulan İlk Türk BeylikleriDanişmentliler

Sivas merkezli kurulan bu beylik Sakarya nehrinden Fırat’a kadar geniş bir alanda etkili olmuştur.

Anadolu’da kurulan Türk beyliklerinin en güçlüsü sayılmaktadır.

Haçlılar, Ermeniler ve Bizanslılarla savaştılar.

NOT:

Anadolu’daki ilk medrese sayılan Yağıbasan Medresesi Danişmentliler tarafından yapılmıştır.


Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri

Artuklular

Diyarbakır ve Mardin merkezli yaşamışlar, Haçlılarla mücadele etmişlerdir.

Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır surları, Hasankeyf, Malabadi Köprüsü,Hatuniye Medresesi önemli eserleridir.

Çaka Beyliği

Çaka Bey tarafından İzmir çevresinde kurulmuşlardır.

Çaka Bey ilk Türk denizcisi sayılmaktadır.


ÖRNEK SORU

Batman’daki Malabadi Köprüsü ve Mardin’deki Hatuniye Medresesi, aşağıdaki Türk devletlerinden hangisinin egemenliği dönemine aittir?

A) ArtuklularB) Mengücekliler C)Danişmentliler

D) Saltuklular E)Anadolu Selçukluları

CEVAP: A


ÖRNEK SORU

Türk denizciliğinin Anadolu Selçuklu Dönemi‟ne

kadar gelişmemesinde başlıca etken aşağıdakilerden hangisidir?

A) Devletin egemenlik anlayışı

B) Ülke topraklarının coğrafi konumu

C) Komşularının güçlü olması

D) Devletin ekonomik yapısı

E) Sınırlarının geniş olması

CEVAP: B


Türkiye(Anadolu) Selçuklu Devleti (1077-1308)

1077 yılında Süleyman Şah tarafından İznik merkezli olarak kurulmuştur. (İznik hem Anadolu Selçuklu

Devletine hem Osmanlı’ya başkentlik etmiştir.)

Kuruluş sırasında Süleyman Şah;

Büyük Selçuklu devleti

hükümdarı Melik Şah’tan

izin Abbasi halifesinden

menşur (onay) almıştır.


Türkiye(Anadolu) Selçuklu Devleti (1077-1308)

I.Kılıç Aslan döneminde I.Haçlı seferine karşı verilen mücadelede başarılı olunamamış ve başkent İznik’ten Konya’ya taşınmıştır

Haçlı Seferleri, Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş yıllarında, oldukça zararlı olmuştur. Hatta İlk sefer sonucunda Kudüs düştüğü gibi Urfa ve Antakya’da kontluklar kurulmuştur.

Haçlı seferleri sonunda: Akdeniz limanları önem kazandı.

Feodalite zayıfladı (Krallıklar güçlenmeye başladı)

Kilisenin etkinliği azaldı

Kâğıt, Barut, Matbaa ve tarımsal etkinlikler Avrupa’ya taşındı.


Türkiye(Anadolu) Selçuklu Devleti (1077-1308) 1230 yılında Yassı Çemen savaşıyla Harezemşahlar mağlup

edilmiş bu durum Moğollarla sınır komşusu olunmasına etki etmiştir.

Anadolu Selçuklu devleti Baba ishak ayaklanmasından sonraki dönemde zayıflamış ve 1243 yılında Moğollarla yapılan Kösedağ savaşını kaybederek yıkılma sürecine girmiştir. Sonucunda; II. Dönem Türk beylikleri kurulmuş

Anadolu sosyal ve ekonomik yönden zayıflamış

Anadolu Selçuklu Devleti Moğol egemenliği altına girmiştir.

1308 yılında II.Mesut döneminde devlet yıkılmıştır.


Anadolu Selçuklu Devletinin Özellikleri: Türkmenleri bir çatı altında toplayarak Anadolu Türk Birliğini

sağlamışlardır Anadolu’da Türk kültürünün gelişmesini ve devamlılığını

sağlamışlardır. Anadolu’yu ve İslam dünyasını, Haçlılara ve Bizanslılara karşı

korumuşlardır. Anadolu’yu canlı bir ticaret merkezi haline getirmişlerdir. Anadolu’yu uluslar arası ticaret merkezi haline getirmişlerdir. Ahilik teşkilatı kurulmuştur. Ticarette sigorta sistemi uygulanmıştır. Anadolu’nun bir çok noktasına kervansaraylar kurulmuştur. Alanya, Antalya, Sinop ve Suğdak’ta limanla birlikte tersaneler

kurulmuştur.


ÖRNEK SORU

Aşağıdaki devletlerden hangisi, Anadolu Selçuklu

Devleti ile ilişki kurmuş olamaz?

A) İhşidiler

B) Doğu Roma İmparatorluğu

C) Harzemşahlar

D) Memlûklar

E) Eyyûbiler

CEVAP: E


İkinci Dönem Türk Beylikleri 1243 Kösedağ savaşı sonrası kurulan beyliklerdir.Osmanoğulları: Söğüt ve Domaniç dolaylarında kurulduKaramanoğulları: Merkezi Koynadır.

Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır. Osmanlı devletini en çok uğraştıran beyliktir.

Germiyanoğulları: Merkezi Kütahya’dır.Karesioğulları: Balıkesir ve Çanakkale dolaylarında

kuruldu. Denizci bir beyliktir. Osmanlı’ya katılan ilk beyliktir. Donanması Osmanlının ilk donanmasını oluşturmuştur.


İkinci Dönem Türk Beylikleri

Hamitoğulları: Antalya civarındaMenteĢeoğulları: Muğla ve Denizli çevresindeCandaroğulları: Kastamonu ve Sinop dolaylarındaAydınoğulları: Aydın İzmir dolaylarındaSaruhanoğulları: Manisa’daEretnaoğulları: Sivas Kayseri dolaylarındaDulkadiroğulları: Maraş, Elbistan çevresinde kuruldu.

Osmanlıya son katılan beyliktir (1515 Turnadağ Savaşı)Ramazanoğulları: Adana çevresinde kuruldu.Karakoyunlular: Doğu Anadolu’da kurulmuştur.

Azerbaycan’ı Türkleştirdiler.Akkoyunlular: Diyarbakır’da kurulmuştur.


İkinci Beyliklerin Özellikleri:

Moğol baskısı nedeniyle, sınır boylarına giden Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesinde etkili oldular.

Batı Anadolu’da Türkmen nüfusun artmasında rol oynadılar.

Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra halkın dirlik ve düzenin sağlanmasında etkili oldular

Anadolu’yu toplumsal, dini, askeri, ve kültürel eserlerle donatıp bayındır hale getirdiler.

Ankara Savaşı (1402)’ndan sonra tekrar kurulmuşlardır

Osmanlı Devleti tarafından son verilmişlerdir.


Tolunoğulları (868-905)

868 yılında Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır’da kuruldu

Mısırda yaklaşık bin yıl sürecek Türk hâkimiyetinin öncüsü olmuşlardır.

Mısırda kurulan ilk Türk devletidir. Abbasilere karşı kurulmuş, Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.

Mısırdaki Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii en önemli eserleridir.

Mısır’ı bayındır hale getirerek Mısır’a altın çağını yaşatmışlardır.(Köprüler, bentler, su kanalları gibi)


Akşitler/İhşitler (935-969)

935 yılında Muhammed bin Toguç tarafından Mısır’da kuruldu.

Suriye ve Filistin topraklarının yanı sıra kutsal toprakları (Hicaz) sınırlarına dâhil eden ilk Türk devletidir.

Tolunoğlu Devleti kadar etkili olmamıştır.

NOT:

Tolunoğlu ve İhşit Devletlerinin yıkılmalarının

nedeni yönetimin Türk olmasına karşın halklarının farklı

kavimlerden olması etkili olmuştur.


Memlükler (1250-1517)

Abbasi halifesini himaye ederek halifeliğin devamını sağlamışlardır.(Memlük hükümdarları halife ünvanınıkullanmamışlardır)

Haçlılara karşı mücadele ederek İslam dünyasını korumuşlardır. (Eyyubi, Memlük, Selçuklu ortak özellik)

Ayn-ı Calut ve Elbistan savaşlarıyla Moğolları mağlup etmişlerdir.

Baharat yolu sayesinde zenginleşmişlerdir

Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır.

1517 yılında Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır.

Halifelik Osmanlı devletine Memluklardan geçmiştir.


DİĞER TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ

Harzemşahlar (1097-1231)

Atsız’ın oğlu İl-Arslan tarafından Harzem’de bağımsızlığını ilan ederek bu bölgede büyük bir devlet haline gelmiştir.

Moğollarla mücadele etmişse de başarılı olamamıştır.

1230 yılında Celaleddin Harzemşah, Anadolu Selçuklu devletine ait toprakları ele geçirmek amacıyla yaptığı

“Yass-ı Çemen” Savaşında yenildi.

1231 yılında Celaleddin’in ölümüyle devlet yıkıldı. (1231)

TÜRK İSLAM TARİHİDİĞER TÜRK-İSLAM DEVLETLERİBabürlüler (1526-1858) Hindistan’da Türk siyasi birliğini sağlamışlardır Taç Mahal (mimarın adı ısa) ve Babürname en önemlieserleridir. 1858 yılında Hindistan kaynaklarına sahip olmak isteyen

İngilizler tarafından yıkılmıştır.Cengiz/Moğol İmparatorluğu (1196-1227) Cengiz Han tarafından Karakurum merkez olarak kurulmuştur. Cengiz Han kısa sürede Anadolu’dan Mısır’a kadar olan

topraklara hakim olmuştur. Hakim oldukları bölgelerde büyük yıkımlar meydana gelmiştir. Moğol devlet kademelerinde Uygur Türkleri görev alarak

Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.



Cengiz/Moğol İmparatorluğu (1196-1227)

Cengiz Han’ın ölümüyle Moğol devleti parçalanmıştır.

Çin’de Kubilay Hanlığı (Hırıstiyan)

Türkistan’da Çağatay Hanlığı (İslamiyet)

Kafkaslarda Altınorda Devleti (İslamiyet)

İran ve Anadolu’da İlhanlı Devleti (İslamiyet)Kurulmuştur.



Moğol-ilhanlı devleti

1243 yılında Anadolu Selçuklu Devleti ile kösedağ savaşını yapmış kazanarak Anadolu Selçuklu devletini egemenlik altına almıştır.

1258 yılında Bağdat’a girerek Abbasi devletine son vermiştir.

Memlüklü devleti ile yaptığı Aynı Calut ve Elbistan savaşlarını kaybederek ilerleyişi durdurulmuştur.

NOT: Moğollar Anadolu’da siyasi birliğin bozulmasına neden olurken Moğolların önünden kaçan Türklerin Anadolu’ya gelmesi nedeniyle Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandırmışlardır.


DİĞER TÜRK-İSLAM DEVLETLERİTimur Devleti (1396-1507)

Timur tarafından Belh merkez olarak kurulmuştur

Moğolların devamı olduğunu iddia etmiştir.

Altın Orda Devleti’ni yıkmaları Rusların güçlenmesine etki etmiştir.

Osmanlı Devleti ile 1402 yılında yaptığı Ankara savaşını kazanmış ve Osmanlı Devleti’nin fetret dönemi yaşamasına etki etmiştir.

Timur Devleti’nde bilim ve edebiyat gelişmiştir.

Muhakemetü’l-Lügateyn (İki dilin karşılaştırılması)

Ali Şir Nevai tarafından Türkçenin Farsçaya olan üstünlüğünü kanıtlamak için yazılmıştır.


Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve MedeniyetDevlet Yönetimi

İslamiyet öncesindeki Kut anlayışı ve Ülkenin Hanedan üyelerinin ortak malı sayılması geleneği devam etmiştir. (Memlüklü Devleti hariç)

Hükümdarlar “Sultan, Şah, keykubat gibi” unvanları kullanmaya başlamışlardır (kültürel etkileşim)

Büyük ve Anadolu Selçuklu Devleti İran kültürünün etkisinde kalmıştır

Karahanlı Devleti milli benliklerini koruduklarından “Han” ünvanınıkullanmışlardır.

Hükümdar çocuklarına Melik ismi verilmiştir hükümdar çocukları devlet yönetiminde tecrübe kazansınlar diye sancaklara atabey denilen eğitimciler ile gönderilirlerdi. (Osmanlı devletindeki karşılığı Lala sistemidir)


Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet

Devlet Yönetimi

NOT: Atabeyler merkezi otoritenin zayıf olduğu dönemde Meliklerin kışkırtmalarıyla bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.

Hükümdarların hükümdarlıklarını halifeye onaylatma kuralı işletmişlerdir.(Siyasi otoritelerini dini yönden güçlendirmek istemişlerdir)

Hükümdarlık sembolleri; Unvan ve lakaplar, para (sikke), tuğra, sancak, nevbet (bando - davul), otağ, saray, taht, taç, hutbe, tuğ, sikke (para), yüzüktür.

Türkler İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir (Gazneliler, Selçuklu Devleti)


ÖRNEK SORU Selçuklular; bölge ve eyaletlerin başına idareci olarakatadıkları şehzadelerin yanına “Atabey” unvanı olan kişiler de verirlerdi.

Bu uygulamadaki temel amaç aşağıdakilerdenhangisidir?A) Şehzadeler arasındaki taht kavgalarını önlemekB) Atabeylerin merkeze bağlılığını arttırmakC) Eyalet güvenliğini sağlamakD) Şehzadeleri devlet yönetimi açısından yetiştirmekE) Orduyu güçlendirmek

CEVAP: D



Devlet Yönetimi

Devlet işleri Divan-ı Saltanat (Divan-ı Ali) denilen büyük divanda görüşülürdü.(Kurultay’ın yerine Divan teşkilatı gelmiştir. Ancak divan sadece danışma organıdır)

Büyük divana bağlı ikinci derecedeki divanlar şunlardır.

Tuğra Divanı: Yazışmalara bakılırdı.

İstifa Divanı: Maliye işlerine bakardı.

Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçlarına bakardı.

İşraf Divanı: Askeri ve hukuk işleri hariç devletin bütün işlerini denetleme yetkisine sahipti.

İnşa Divanı: Atama ve tayin işlerine bakardı.



Ordu

Türk –İslam devletleri eski Türk devletlerindeki askeri

özelliklerini devam ettirdikleri gibi bunu geliştirmişlerdir.

Türkler diğer devletlerde özellikle askeri kademelerde görev almışlardır.

Türk – İslam devletlerinin orduları genellikle esirlerden oluşturulan Gulamlar (savaş esirleri), Türkmenler, gönüllüler, bağlı beylik ve devletlerin askerlerinden oluşmaktadır.



Ordu

Karahanlı Ordusu: Ordunun temeli Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinden oluşmaktaydı.

Saray muhafızları: Hükümdara bağlı ücretli askerler.

Hassa ordusu: küçük yaşta esir edilen veya para ile satın alınan gençlerden oluşturulurdu Hükümdar ve sarayı korurlardır. (Osmanlıda Devşirme)

Hanedan üyeleri ve devlet adamlarına ait birlikler.


Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve MedeniyetOrdu

Selçuklu Ordusu:

Devrin en büyük ve güçlü ordusu idi.

Merkez Ordusu

Gulaman-ı Saray (Saray Muhafızları):

Savaşlarda alınan esirlerden oluşmaktaydı. Sarayda eğitilerek yetiştiriliyordu. Maaşlıdır ve doğrudan doğruya hükümdarlara bağlıdır.(Osmanlı devletinde Devşirme sistemi/Kapıkulu ordusu/Yeniçeri ordusu)

Hassa Askerleri: Çeşitli Türk boylarından toplanan atlı askerlerdir. Sultana bağlıdırlar ve ihtiyaçları devlet tarafından karşılanıyordu.

Meliklerin, askeri idarecilerin ve diğer idarecilerin kuvvetleri



Ordu İkta Askerleri (Sipahiler): İktalarda yetiştirilen atlı askerlerdir. Bu

askeri düzen Nizam-ül Mülk tarafından yapılmıştır (Osmanlı Devletinde Eyalet ordusudur)

Askeri birliklere “Subaşı” denen komutanlar kumanda etmektedir.

En yaygın silahları “Ok” ve “Yay” idi ayrıca süngü, mızrak, kavgı, kılıç, balta nacak, hançer, topuz, zırh ve kalkan kullandıkları diğer silahlardır.

Askeri bandoya “Tuğ” adı verilmekteydi (Osmanlıda Mehter idi).


Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve MedeniyetOrdu Eyyubilerin güçlü kara ve deniz orduları vardı. Temeli Kıpçak Türkleri

ve Kafkas Türklerinden oluşmaktaydı. Memluklarda ordu tamamen Türklerden oluşuyordu.Başarılı

komutanlar hükümdarlığa kadar yükselebiliyorlardı. Harzemşahlarda ordu hassa askerleri ve Tımarlı Sipahilerden

oluşuyordu. Donanma Tolunoğulları, İhşitler, Eyyubi, Memlüklü ve Anadolu

Selçuklu devletlerinde gelişmişti. Anadolu Selçuklularında, Büyük Selçuklu Devletinden farklı olmak Antalya, Alanya, Sinop ve Samsun’datersaneler inşa etmiş ve donanmalar kurmuştur.

Donanma komutanlarına “Reis’ül-Bahr” veya “Melikü’s-Sevahil” denirdi (Deniz Kuvvetleri Komutanı).

NOT: Denizcilik alanındaki çalışmalar ülke savunmasının yanı sıra ticaretin gelişmesinde de etkili olmuştur.



Hukuk

İlk Türk-İslam devletlerinde hukuk şer’i ve örf ’i olmak üzere ikiye ayrılıyordu.(Hukuk birliği yoktur.) (TC. Medeni kanunla hukuk birliğini sağlamıştır.)

Yargının bağımsız olmasını isteyen Türk – İslam topluluklarında Kadılara baskı uygulanmamıştır.

Kadıy-ı Lesker (Kazasker) ordu içindeki anlaşmazlıklara bakardı.


Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve MedeniyetHukukŞer‟i Yargı Sistemi Davalara kadılar bakardı. Başkadıya kadılar kadısı unvanlı Kadi’l Kudat denirdi Başkadıyı Sultan

atardı. Kadılar, dini, ölüm, miras, boşanma, hayır işleri, nafaka ve noterlik

davalarına bakarlardı.Örfi Yargı Sistemi Düzeni bozanların ve kanunlara uymayanların davalarına bakardı. Örf’i hukuk vergilere, askeri teşkilata, ikta sahiplerinin hak ve görevleri

ile ticaret hayatına ait konulara bakarlardı. Mahkemelerin başında Emir-i Dad (Adalet Başkanı) bulunurdu. Divan-ı Mezalim’de ağır siyasi suçların davaları görüşülürdü.


Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve MedeniyetSosyal ve İktisadi Hayat İslamiyet’in kabulüyle birlikte Türklerin çoğunluğuyerleşik hayata

geçip şehir ve kasabalara yerleşen halk (reaya) toplumsal dayanışmaya büyük önem vermiştir.

Toplumsal ihtiyaçları hazırlamak için açılan kurumlarda din ve mezhep farkı gözetilmemiştir (Hoşgörü).

İslamiyet’ten önce göçebe yaşamın etkisiyle oluşmayan sınıf kavramı islamiyetin kabulüyle dinin etkisiyle oluşmamıştır.

Devlet köylüye tohum, saban, öküz sağlamada yardımcı olurdu.(Sosyal Devlet)

Ekonomiyi tarım, hayvancılık ve ticaret oluşturmuştur. yapmışlardır.(Karahanlı Devleti Ribat adını vermiştir)

Abbasilerin kurduğu Fütüvvet teşkilatı Türk –İslam devletlerinde Ahilik şeklini almıştır.(Osmanlıda Lonca teşkilatıdır)



Sosyal ve İktisadi Hayat

Devletin gelirleri arasında Öşür: Müslüman çiftçilerden alınan ürün vergisi,

Haraç: Hıristiyan çiftçilerden alınan ürün vergisi

Cizye: Gayrimüslim erkeklerden alınan korunma vergisi,

Ağnam: Hayvan vergisi,

Bac:Pazar yeri vergisi, liman, gümrük, maden, tuzla, orman gelirleri, ganimet ve hediyeler de devletin önemli gelir kaynakları arasındaydı.

Anadolu Selçuklu’da iki türlü hazine vardır; Hazine-i Amire: Devlet hazinesi,

Hazine-i Hassa: Hükümdarın şahsına ait hazine.



Toprak

Ülke toprakları temelde hanedan üyelerinin ortak malı olduğu anlayışı geçerli olup bu durum özel mülkiyet kavramının gelişmesini engellemiştir.

Halkın otlak, yaylak, orman gibi ortak kullanım alanları devlete aittir.

Toprak kullanım şekline göre dörde ayrılır


Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve MedeniyetToprak

Has topraklar: Gelirleri hükümdara ve hanedan üyelerine ayrılan topraklardır.

İkta topraklar: Geliri hizmet veya maaş karşılığı olarak komutanlara devlet adamlarına verilen topraklardır. (Osmanlıda Dirlik sistemidir)

İkta sisteminin kökeni Hz. Ömer zamanına kadar dayanmakla birlikte asıl şeklini B. Selçuklu veziri Nizamül Mülk vermişti.

İkta sisteminin özellikleri: İkta sahibi görevde kaldığı sürece bu topraktan yararlanır.

İktalar rütbe ve derecelere göre verilmiştir


Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve MedeniyetToprak

İkta sahibinin halkı yargılama yetkisi yoktur (ortaçağ avrupasındakiderebeylikten farkı)

İkta alan görevliler bu topraklarda oturur ve toprağın ekilmesini sağlarlardı.

Topraktan elde edilen gelirle yöneticilerin maaşları ödenir bir kısmıyla da atlı asker beslenirdi

Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve büyük ordular oluşturulmuştur.

Göçebe halkın yerleşik unsurlara zarar vermeleri önlenmiş böylece Sosyo-Ekonomik denge sağlanmıştır.

Ülke bayındır hale getirilmiştir.

Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir.



Toprak

Mülk topraklar: Kişilere ait topraklardır.(miras olarak bırakabilir)

Vakıf topraklar: Hayır kurumlarının ihtiyaçlarını karşılamak amaçlıdır.(Devlet tarafından el konulamaz ancak denetimi yapılır)


ÖRNEK SORU

İslam hukukuna göre, herhangi bir kişinin mülklerinin veya gelirlerinin bir kısmının kamu yararı için süresiz olarak kullanılması sistemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) İltizam

B) Dirlik

C) Vakıf

D) Devşirme

E) Öşür

CEVAP: C


Dil-Edebiyat

Türk-İslam devletlerinin kullandıkları dil hakim oldukları bölgenin etnik (ırk) yapısına göre farklılık göstermektedir. Karahanlıların resmi dili Türkçe (Hakani lehçesi/Uygurca)

Gaznelilerde Saray ve ordu dili Türkçe, Resmi dili Arapça ve Farsça bilim dili Arapçadır.

Selçuklularda saray ve ordu dili Türkçe Resmi dili

Farsça bilim dili Arapçadır.

Memlük devletinde resmi dil Türkçedir

NOT: Arapça ve Farsçanın yaygın olarak kullanılması

Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır.


Dil-Edebiyat

İran’da kurulan devletlerin hükümdarları Fars edebiyatının gelişmesine katkıda bulundular.

Türklerin İslamiyet’i kabulleriyle edebiyatı ortaya çıkmıştır.

Anadolu Selçuklu Devleti resmi dil ve edebiyat dili olarak Farsça’yı, bilim dili olarak Arapça, Saray ve orduda ise Türkçe konuşulmaktaydı.(İran Kültürürün etkisi)

Anadolu Selçuklu Devleti’nde edebi dil Farsça, bilim dili Arapçadır. Saray, ordu ve halk ise Türkçe konuşurdu.


Bilim

Eğitim faaliyetleri dini ve pozitif bilimlerin bir arada okutulduğu medreselerde yapılmaktadır.

Türk-İslam devletlerinde ilk medrese eğitimi öğrenciye burs verme geleneği Karahanlı devleti ile başlamıştır.Bu sayede; Toplumdaki yıkıcı faaliyetleri önleme

Eğitimi yaygınlaştırmayı

Yönetici ihtiyacını karşılamayı amaçlamıştır.

Selçuklu Devleti’nde yapılan Nizamiye Medresesi dünyanın ilk üniversitesi olarak kabul edilmektedir.


Bilim Anadolu medreseleri kendi çağdaşlarını geride bırakacak niteliktedir.

Medreselerde hem dini hem de pozitif bilimler okutulmuştur. Mevlana, Muhyiddin Arabî, Hacı Bektaşi Veli, Yunus Emre bu dönemde Anadolu’ya gelmişlerdir.

Müslüman Türk devletlerinde hükümdarlar bilginleri korumuşlar ve desteklemeleri ile pek çok bilgin ve filozof yetişmiştir.

Türk-İslam topluluklarında müspet (pozitif) ilim Farabi ilebaşlar.

Farabi (Muallimi Sani/ Alfarabyus): İslam felsefesinin ve siyaset kurumunun kurucusudur

İhsanü’l ulûm (ilimlerin tasnifi) ,El medıne-tul fazıla (Devlet başkanlarının vasıfları) gibi eserler vermiştir.

Farabi, Matematik, Fizik, Astronomi, Mantık, Psikoloji ve Siyaset alanında 160 eser vermiştir


Bilim İbn-i Sina ( Avicenna): İslam filozoflarının reisidir.

El Kanun –ı fit Tıb (Tıbbın Kanunu) önemli eseridir.

Eserleri avrupada tıp kitabı olarak okutulmuştur.

Gazali : Tüm felsefi tartışmaları akılla yapmıştır, sonradan tasavvufçu olmuştur

Önemli eseri İhya-yı Ulum-ud din (Din ilimlerinin yeniden ihyası)’dir

Büyük Selçuklular zamanında yaşamıştır.

Nizamiye Medreseleri’nde müderrislik yapmıştır.


Bilim İbn-i RüĢd (Averreos): Felsefe, tıp ve astronomi alanında

çalışmalarda bulunmuştur.

Avrupa’da Rönesans’ın doğmasına ve skolâstik düşüncenin yıkılmasına neden olmuştur

Endülüs Emevileri’ndendir.

Uluğ Bey: Astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır.

“Zici” adlı eseri çok ünlüdür.

Semerkand’da rasathane açmıştır.

Ömer Hayyam: Matematik ve Astronomi ilmiyle uğraşmıştır.

Celali (Meliki) Takvimi hazırlamıştır.

Rubaileri ile ünlüdür.


Sanat Türk - İslam Devletleri’nde sanat, İslam dinine göre

şekillenmiştir. Türkler İslam mimarisine

kervansaray, külliye, kemer, imarethane, kümbet (iki katlı mezar), türbe (çadırın mimariye yansıması), kubbe gibi kavramları eklemişl

Selçuklu devletinde süsleme sanatı olarak Hayvan figürleri (hayvan mücadele sahneleri),Sfenks (insan başlı, hayvan vücutlu) figürleri, Bitki motifleri, Hat (Yazı) sanatını kullanmıştır.

Anadolu Selçuklu devletinde güzellik kapıların girişinde yoğunlaşır. En çok taş, tuğla ve çini kullanılmıştır. Sosyal amaçlı yapılar yoğunluktadır.


ÖRNEK SORU

Anadolu Selçuklu paralarını, Osmanlı paralarından

ayıran en önemli özellik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Belli ağırlıkta olması

B) Değerli madenlerden yapılması

C) Üzerinde sultan portreleri ve aslan resimleri bulunması

D) Yapımında kullanılan madenlere göre isim alması

E) Hükümdarın emri ile çıkarılması

CEVAP: C


Sanat İlk Türk - İslam devletlerine ait başlıca eserler şunlardır;

Tolunoğulları: Tolunoğlu Ahmet Camii, Ulu Camii

Karahanlılar: Arap Ata Türbesi (Fergana - Bu dönemden kalanen eski mimari eser),

Ayşe Bibi Türbesi, Balacı Hatun Türbesi,

Ribat-ı Melik (en eski kervansaray),

Gazneliler: Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan)

Beyhakiye Medreseleri (Bu döneme ait ilk medrese)


Sanat

Büyük Selçuklu Devleti:

Mescid-i Cuma (Ulu Camii) (İsfahan)

Sultan Sencer Türbesi (Merv)

Tuğrul Bey Türbesi (Rey)

İmam-ı Gazali Türbesi (Tus)

Nizamiye Medreseleri (Bağdat)


ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular Dönemi‟ne aittir?

A) Nizamiye Medresesi

B) Karatay Medresesi

C) Çinili Köşk

D) Muradiye Camisi

E) İshak Paşa Sarayı

CEVAP: A


Sanat

Dini Sivil Askeri

CamiMescitMedreseKümbet(Selçukluda)Türbe(Osmanlıda)KülliyeTekkeZaviye

SarayKöşkKervansarayHamamKöprüDarüşşifaÇeşmeSebil

KaleSurBurçKışla


ÖRNEK SORU

Türk-İslam mimarisinde çeşitli amaçlara hizmet eden yapı topluluğuna verilen isim aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Kümbet B) Han C) Medrese D) Külliye E) Camii

CEVAP: D

Education

2. konu anlatimi