Czy naprawdę jesteśmy tacy mądrzy i obiektywni, jak nam się

wydaje?

„Zmiana perspektywy”Źródła poznania

Błędy w poznawaniu

Kierunek myślenia

Nie to, co wiemy, ale w jaki sposób

poznajemy?

W jaki sposób ludzie poznają

rzeczywistość?

Metodadroga, którą posuwa się ktoś w ślad za kimś, ścigając go lub śledząc; szlak, którym się kroczy, droga ku czemuś; sposób robienia czegoś; sposób umiejętny;

Rzeczywistość doświadczenia

Skrajny empiryzm (John Locke 1634-1704)

Bodźce zmysłowe

Wrażenia

Kategorie w umyśle

Czy ludzki umysł jest czystą tablicą, na której zapisywane są nasze doświadczenia?

Czy księżyc istnieje?• http://www.revisionism.nl/Moon/The-Mad-Revisionist.ht

m• Grupa „Mad Revisionist” obiecuje wypłacić 100 000

dolarów temu, kto udowodni istnienie księżyca• Istnienie księżyca jest oszustwem - podobnym do tego,

jakie kiedyś pełniła umiejętność przewidywania zaćmienia Słońca

Zdjęcie z 1852 roku

Kamień? Głowa?

Źródła wiedzy o rzeczywistości

Osobiste obserwacje Wiedza ze

źródeł zewnętrzych

Zmysły też są

podstępne….

chałwasocjologi

amucha

Zewnętrzne źródła wiedzy

AutorytetTradycjaWiaraMedia„Znaczący inni”

Wiedza pochodząca „z zewnątrz” – zawsze wiedzą opartą na umowie lub wierze!

Co dzieje się w przypadku

konfliktu

rzeczywistości umowy z

rzeczywistością

doświadczenia?

Relacja ze spaceru

Byłem wczoraj na spacerze. Szedłem sobie deptakiem w stronę Rynku i przy przeciwległej pierzei dostrzegłem manifestację przeciwników przerywania ciąży. To były same starsze panie z puchatymi czapkami na głowach. Pewnie słuchaczki rozgłośni Ojca Rydzyka. Tej stacji słuchają tylko i wyłącznie „moherowe berety…”

Błędy poznawania potocznego

Nieuprawnione uogólnianieWybiórcza obserwacjaNielogiczne rozumowanie

Czy rzeczywiście błędy?

Błędne obserwacje•Powierzchowność codziennych obserwacji•Percepcja oparta na mechanizmach półświadomych•Codzienne poznanie związane nie tylko z samą chęcią poznania, ale wieloma innymi interesami

Nieuprawnione uogólnianie

•Tworzenie wzorców na

podstawie

ograniczonej liczby

obserwacji

•Skłonność do

uogólniania nie tylko

wtedy, kiedy jest to od

nas wymagane

Wybiórcza obserwacjaPrzyjęcie wzorca skłania do koncentrowania się na

przypadkach, które go potwierdzają, a ignorowania tych, które nie pasują

Nielogiczne rozumowanie

•„wyjątek potwierdzający regułę”•„tylko i wyłącznie”•„błąd hazardzisty”•„oczywista oczywistość”

Kilka psychologicznych efektów, które za tym stoją…

Efekt torowania Efekt potwierdzania

Efekt pewności wstecznej

Błąd teksańskiego strzelca

wyborowego

Heurystyka dostępności

Syndrom grupowego

myślenia

Torowanie (priming)

Doskonale wiem, co kształtuje

moje przekonania!

Torowanie (priming)Zazwyczaj nie zdajemy sobie sprawy z tego,

że naszymi pomysłami

kieruje podświadomość

Grzechy z przeszłości (Chen-Bo Zhong i Liljenquist)

Badanych poproszono o przypomnienie sobie występku z przeszłości, a

następnie dano możliwość umycia rąk. Następnie mieli oni możliwość

wyświadczenia koleżeńskiej przysługi.

74% tych, którzy nie umyli rąk, wyrazili gotowość pomocy. Pozostali – w 41%.

Jedna z grup nieświadomie zmyła swoje grzechy i nie czuła potrzeby ich

odpokutowania

Nieświadomość adaptacyjna

Mózg świadomy i mózg emocjonalny (Lehrer)

Ja racjonalne

Ja emocjonalne

Automatyzm (Bargh)

Studenci układali zdania, złożone z:a)Przyjemnych słówb)Neutralnych słówc)Nieprzyjemnych słów

Trzecia grupa dużo łatwiej najszybciej popadała w złość.

Efekt potwierdzania

Moje opinie oparte są na

latach doświadczeń i

racjonalnej analizy

Efekt potwierdzania

•Twoje opinie są

owocem zwracania

uwagi tylko na to, co

potwierdza to, w co

wierzysz

•Ignorujesz to, co

zaprzecza Twoim

poglądom…

Terr

y P

ratc

hett

, Pra

wd

aNiech pan będzie ostrożny. Ludzie lubią, kiedy mówi im się to, co już wiedzą. Proszę o tym pamiętać. Robią się niespokojni, kiedy przekazuje im pan nowości. Nowości… No cóż, nowości nie są takie, jak się spodziewają. Chcieliby się dowiadywać, że… powiedzmy… pies ugryzł człowieka. Nie chcą czytać o tym, że człowiek ugryzł psa, bo to na świecie nie powinno się zdarzać. Krótko mówiąc, ludzie myślą, że chcą nowin, od A do Z, ale tak naprawdę zależy im na… starzynach

Efekt potwierdzania w internecie

Valdis Krebs, 2008 – badania nad trendami zakupowymi w Amazonie

Spersonalizowane wyniki wyszukiwania w Google

Pragniemy mieć rację w tym, jak postrzegamy świat, a więc szukamy informacji, które potwierdzają nasze przekonania, a unikamy sprzecznych z nimi dowodów i opinii.

Jaki zawód dla Jane? (Snyder i Cantor, 1979)

Ludzie są skłonni do poświęcenia 36% czasu więcej na czytanie artykułu, jeżeli zawiera on aprobowane przez nich opinie!

Efekt pewności wstecznej

Dokładnie wiedziałem, że tak się stanie!

Czy przysłowia są prawdziwe? (Teigen, 1986)

Miłość jest silniejsza niż strach.

Strach jest silniejszy od miłości.

Ile razy pomyślałeś, że...

•Wiedziałem, że

przegrają…

•Od początki wiedziałem,

że tak się stanie

•To było do przewidzenia…

•To jest zwykły zdrowy

rozsądek

•Głupi by to wiedział!

Efekt pewności wstecznej

• Aby nie wyjść na głupka,

przeredagowujemy nasze

wspomnienia tak, aby pasowały

do rzeczywistości.

• Kiedy zdarza się coś nowego, jest

nam wstyd, że tego nie

wiedzieliśmy i oszukujemy sami

siebie wmawiając sobie, że o tym

wiedzieliśmy

Błąd teksańskiego strzelca wyborowego

Kiedy ustalam przyczynę i

skutek, zawsze biorę pod uwagę działanie

ślepego losu

Morgan Robertson, Futility, 1898Niezatapialny, luksusowy statek „Titan”, wyposażony w 20 łodzi ratunkowych uderza w górę lodową, 600 km od Nowej Funlandii. Titan wposażony był w 2 śruby napędowe i 2 maszty. Mógł pomieścić do 600 pasażerów…

Nostradamus, XVI wiek

Oszalałe z głodu zwierzęta przepłyną rzeki, Większa część pola bitewnego będzie przeciw Histerowi.Przywódca będzie zaciągnięty do żelaznej klatki,Kiedy dziecko Niemiec nie przestrzega żadnego prawa.

Na krańcach zachodniej EuropyUrodzi się dziecko w biednej rodzinie,Które swoimi przemówieniami uwiedzie wielu,Jego sława we wschodniej krainie będzie jeszcze większa

Poszukujemy prawidłowości w skupiskach przypadkowych zdarzeń.

Reality show – jak z dziesiątek nudnych godzin opowiedzieć ciekawą historię?

Heurystyka dostępności

Dzięki dostępowi do

internetu i dostępowi do

statystyk i faktów z

różnych źródeł, mogę lepiej zrozumieć

świat.

Czy więcej jest słów rozpoczynających się od litery „k”, czy od takich, w których

„k” występuje na trzecim miejscu?

Szybciej i bardziej

zdecydowanie

akceptujemy informacje,

które są nam bliższe

emocjonalnie

Debata Tusk-Kaczyńskiprzykład użycia heurystyki dostępności

Czy pan wie, ile zarabia pielęgniarka w Polsce z 20-letnim stażem pracy?

Rozmawiałem z panią Ewą, pielęgniarką ze Skarżyska Kamiennej, która zarabia 1020 zł.

Tversky i Kahneman, 1973

Im bardziej dostępna

informacja, tym szybciej ją

przetwarzamy

Im szybciej ją przetwarzamy, tym

bardziej w nią wierzymy

Im bardziej w nią wierzymy, tym mniej jesteśmy

skłonni do brania pod uwagę

jakichkolwiek innych

Syndrom grupowego myślenia

Łatwiej sobie radzić z

problemami, kiedy grupa ludzi

zbierze się i przedyskutuje rozwiązania

KonformizmRacjonalizacja

Stereotypy

Złudzenie ponadprzeciętności

W 1962 roku grupa inteligentnych, wykształconych, błyskotliwych ludzi, dysponujących wszelkimi danymi tworzy niewyobrażalnie głupi plan i nie potrafi wytłumaczyć, dlaczego!

Syndrom grupowego myślenia - warunki

grupa przychylnie

nastawionych do siebie ludzi

odizolowanienieprzekraczalny termin podjęcia

decyzji

Zadanie

W 3-4 osobowych grupach zastanówcie się, na jakie błędy lub zakłócenia poznawcze byliśmy narażeni/poddani podczas dzisiejszych zajęć?