Efekat staklene bašteOzonske rupe

Damnjanović Ivana

Efekat staklene bašte

• Efekat staklene bašte ili efekt staklenika je izraz za zagrevanje planete Zemlje nastalo poremećajem energetske ravnoteže između količine zračenja koje Zemljina površina od Sunca prima i u svemir zrači

• Sunce emituje energiju raznih talasnih dužina, dobar deo toga stigne do Zemljine površine, doprinosi stvaranju i održavanju svog života na Zemlji, a deo tog zračenja potom biva emitovan u svemir i priroda je u ravnoteži

Ako nešto zadrži deo tog zračenja, ravnoteža se kvari i nastaju problemi

• Ono što zadrži zračenje je poznato pod nazivom gasovi staklene bašte, a problemi koji nastaju su poznati pod nazivom globalno zagrevanje

• Atmosferski gasovi prvenstveno ugljen-dioksid i vodena para, u atmosferi stvaraju efekat staklene bašte i održavaju prosečnu temperaturu na Zemlji oko 15 stepeni

Bez ovih gasova prosečna temperatura bi bila -18 stepeni

• Efekat nastaje na sličan način kao u stakleniku, gde Sunčevi zraci Sunčevi zraci prodiru kroz staklostaklo i greju tlo tlo ispod stakla

• Zračenje koje ne može proći kroz staklo, zadržava se unutra i tlo ostaje zagrejanotlo ostaje zagrejano

• Na isti način se ponaša i planeta Zemlja ukoliko postoji neka materija koja će se ponašati kao stakleni krovstakleni krov

• Prilikom izbacivanja iz fabričkih dimnjaka i auspuha automobila ugljen-dioksid i ostali štetni gasovi formiraju omotač oko Zemlje koji propušta toplotu da prodre do površine ali ne i da se vrati u vasionu

Na ovaj način površina Zemlje postaje sve toplija i iz godine u godinu temperature su sve više

Gasovi staklene bašte

• Vodena para (H2O)• Ugljen dioksid (CO2)• Metan (CH4)• CFC · HCF · PHC (takođe i F gasovi, fluorisani

ugljovodonici)• Azotsuboksid (N2O)• Sumpor heksafluorid (SF6)

Koncentracija ovih gasova u atmosferi (osim vodene pare) raste usled čovekovog delovanja

Posledice• Porast tempreature za 1,5 — 4,5 °C na 100 — 150

godina• Topljenje polarnog leda• Porast nivoa mora• Povećanje isparavanja mora i, takođe, povećanje

oblačnosti• Smatra se da je zbog ekstremnog povećanja

temperatura živi svet na Zemlji sve ugroženiji

Ozonske rupe

Šta je ozon?

• Ozon je gas bledoplave boje, troatomni oblik kiseonika (Oᵌ), čiji molekul umesto uobičajena dva, ima tri atoma ovog hemijskog elementa

Kako nastaje?• Nastaje u gornjim slojevima atmosfere pod

snažnim dejstvo ultraljubičastog zračenja koje dolazi sa Sunca

• Sunčevo zračenje razbija “normalne” (dvoatomske) molekule kiseonika, otpuštajući slobodne atome, od kojih se neki vezuju sa drugim molekulima kiseonika koji nisu razloženi, stvarajući molekule ozona

To se dešava na visini između 15-55 km iznad površine Zemlje u sloju atmosfere koji se naziva stratosfera. Ovaj sloj ozona u donjem sloju ovog dela atmosfere, naziva se ozonski omotač. Najveća gustina mu je između 20 i 35 km. Vrlo je tanak a debljina mu varira iznad različitih delova Zemlje i zavisno od godišnjeg doba. 

-Ozonski omotač je ključan za održavanje života na našoj planeti-Upravo je njegovo stvaranje pre više stotina miliona godina bilo preduslov da život iz vode pređe na kopno

• Sunčevo zračenje omogućava stvaranje ozona ali isto tako ono ga i razgrađuje

• Ozon je vrlo nestabilan molekul te su procesi njegovog stvaranja i ponovne razgradnje konstantni

Ozonske rupe

• Ozonska rupa je ustaljeni termin kada se govori o oštećenjima koja su nastala na ozonskom omotaču

• Zapravo ovaj naziv nije adekvatan, jer se radi o istanjenju sloja a ne o njegovom potpunom izostanku

Šta uzrokuje nastanak ozonskih rupa?

• Ozonske rupe uzrokuju supstance koje oštećuju ozon (a koje su proizvod ljudskih aktivnosti)

• U njih spadaju freoni (zbrino ime za više vrsta gasova koji u različitim oblicima sadrže hlor, fluor i ugljenik – skraćenice za najvažnije tipove freona su CFC i HCFC)

• Freoni su rashladni mediji u frižiderima i uređajima za hlađenje ili mogu poslužiti kao potisni gas (kod dezodoranasa, lakova za kosu…), kao sredstvo za uduvavanje u proizvodnji fleksibilnih jastuka i dušeka

• Haloni (najčešće se koriste u aparatima za gašenje požara)

• Metil-bromid (koristi se u poljoprivredi kao pesticid)

• Različite vrste rastvarača itd.

• Ove supstance su na površini Zemlje potpuno neškodljive ali i veoma postojane

• Kako imaju malu specifičnu težinu i lakši su od vazduha oni se bez problema probijaju do viših slojeva atmosfere gde se pod uticajem jakog sunčevog zračenja razlažu

• Tada se iz ovih supstanci izdvajaju atomi hlora i broma koji reaguju sa molekulima ozona razlažući ih

• Jedan molekul hlora može provesti više od sto godina u atmosferi uništavajući ozon

Posledice oštećenja ozonskog omotača

• Pojava oštećenja ozonskog omotača i njegovog istanjenja, prouzrokovala je niz poremećaja zdravstvenog stanja kod ljudi

• Pojačano ultraljubičasto (UV) zračenje može izazvati rak kože, može dovesti to mutacije genetskog materijala, oštećenja oka, pojave katarakte a takođe i narušava imuni sistem ljudi i životinja

• Osim na ljude, UV zračenje štetno utiče i na ostatak prirode

• Na vodene ekosisteme utiče tako što ograničava proizvodnju fitoplanktona i zooplanktona (glavne karike u okeanskom lancu ishrane) i nanosi štetu u ranim fazama razvoja riba, rakova, vodozemaca i drugih vrsta

• Kod kopnenih biljaka utiče na njihov rasta, mada određeni broj vrsta ima sposobnost prilagođavanja povećanom zračenju

Šta mi možemo uraditi?

• Postoji niz preporuka kojih bismo trebalo da se pridržavamo

• Za održavanje domaćinstava treba odabrati proizvode sa natpisima toxic free ili prirodni proizvodi, pri izboru dezodoranasa, lakova za kosu i sličnih sprejeva naš izbor bi trebalo da budu oni sa oznakama ozone friendly, koji označavaju da oni nemaju štetne CFC-e

HVALA NA PAŽNJI!