Манж Чин гүрний үеийн Монгол орон.

Их Чин буюу Да Чин (大清帝国 )

Д. Сэрдарам. http://mongoliintuuh.blogspot.com/

http://miniiclub.com/forum/

“Эрх ашгаа эрэмбэлэх хэрэгтэй, эсвээс дампуурч ялзарна. Нэгдүгээрт, Үндэсний эрх ашиг, Хоёрдугаарт, төр, засгийн эрх ашиг,Гуравдугаарт, нам, бүлгийн эрх ашиг, Дөрөвдүгээрт, хувийн эрх ашиг” хэмээсэн байдаг. 

• ҮНДЭСТНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭ. • ҮНДЭСТНИЙ УХАМСАР, СЭТГЭЛГЭЭ.• ҮНДЭСТНИЙ БАЯЛАГ: Ард түмэн – Соёл – Эдийн засаг –

Нөөц. • ҮНДЭСТНИЙ ИРЭЭДҮЙ - БАХАРХАЛ

ХЯТАД ТӨРИЙН БОДЛОГО – ЗАЛГАМЖЛАЛ

СОНСОХ мэдрэмж: Цол гуншин, Хэргэм зэрэг хөхүүлэн шагнадаг. Хэргэм, Цол бүгд ХЯТАД

ХАРАХ мэдрэмж: Торго, дурдан, мөнгө, үнэт эдлэл бүхий бэлэг сэлтээр харааг нь булаадаг. Хэрэглээний үгсийн 80 хувь ХЯТАД ҮГ.

АМТЛАХ, ҮНЭРЛЭХ мэдрэмж: Сайхан хоол, амттангаар дайлж цайлж ХЯТАД хоол, унд хэрэглэлд дасгах. Хятад хоол, хэрэглээ МОДА.

ХҮРТЭХ мэдрэмж: Сайхан дуу дуулж, эмс охидоо Нүүдэлчдийн удирдагчдад гэргий болгон өгч өөрийн ураг төрлөө ХААН удам угсаанд нь оруулах бодлого Хунну гүрний Лаошань шаньюйгийн үеэс эхлэн МАНЖ-ийн үед улам хүрээгээ тэлж ЭФҮ-гийн улс болгосон.

ХАХУУЛЬ, ЗЭРЭГ ХЭРГЭМ, ЦОЛ-оор дамжин орж ирсэн ВИРУС нь НҮҮДЭЛЧДИЙН ХҮЧ-ийг тарамдуулж ХЯТАД улсыг аюулгүй оршин тогтнох үндэс – ХҮР ХОРХОЙН бодлого.

ТӨРИЙН БОДЛОГО – ЗАЛГАМЖЛАЛ

ТӨРИЙН БОДЛОГО : 1. Хамгаалах, 2. Бүтээх байдаг бол МОНГОЛЫН ТӨРД “вирус” сууж эхэлсэн

ТӨРИЙН БОДЛОГО – ХАЛАМЖЛАХ, БЭЛЭНЧЛЭХ, ОЛОН ХЭСЭГ болгон ЗАДЛАХ

МАНЖИЙН ТӨРӨӨС – ХАХУУЛЬ, ЗЭРЭГ ХЭРГЭМ, ЦОЛ-оор дамжин орж ирсэн ВИРУС

МАНЖ ЧИНЬ УЛС \1644 – 1911\

1. Өвөр, Халх Монгол Манжид эзлэгдсэн нь. 2. Манжийн үеийн нийгмийн байгуулал. 3. Манжийн үеийн Ар Монголын засаг захиргаа. 4. МАНЖ ЧИН УЛСЫН ҮЕИЙН МОНГОЛ НОЁДЫН ЗЭРЭГ ДЭВ

Чинь улсын сүлд

Манж үндэсний хувцас

Үндсэн нутаг МАНЖУУР – Хянганы нуруу

МАНЖ НАР ТӨВ АЗИЙН НҮҮДЭЛЧИД

Төв азийн нүүдэлчид Хятадын хөвөө хязгаарын үндэстний хувьд Хятадад 2 хаант улс байгуулжээ.• ЗҮРЧДИЙН АЛТАН ЦИНЬ

УЛС 1125-1234• МАНЖ ЧИНЬ УЛС 1644-1911

Манж нүүдэлчин

аймаг

Өвөр, Халх Монгол Манжид эзлэгдсэн нь. 1575 онд Нурхачи баатар

олон аймгуудыг өөрийн эрхэндээ оруулж 1616 онд өөрийгөө Манж улсын хаанд өргөмжилж, Умард Алтан улс-ыг байгуулав.

Энэ үед Монгол 3 хэсэг. Халх нь Сэцэн хан, Түшээт

хан, Засагт хан 3 аймаг. Зүүн гарын хаант улс. Лигдэн хаан Цахар аймагт

төвлөрч Өмнөд Монголоо захирч чадахгүй байсан.

Нурхачи баатар

Энэ үед Өвөрмонголын ихэнх ноёд Лигдэний бодлогыг дэмжихийн оронд Лигдэн хааны захиргаанаас гарч бие даахыг оролдож байлаа.

1626 онд Хорчин , 1627 онд Найман, 1628 онд Баарин , Харчин, 1629 онд Авга , Түмэд, 1631 онд Ар Хорчиноор

тэргүүлсэн нэлээд аймаг Манжид даган орсон билээ.

Манжийн тэдэн маш их хэмжээний бэлэг сэлт, цол гуншин өгсөн.

Үүнд Лигдэн хаан ихэд дургүйцэн 1628 онд Хорчин Түмэдийн олон аймгийг дайран довтолж ихээхэн хохирол учруулсан юм.

Баруун, Зүүн гурван түмнийг нэгтгэж, Монголчуудын хямралыг зогсоон шинээр Манжийн эсрэг нэгдмэл хүчээр тэмцэх зорилгоо биелүүлэхийн төлөө бүх амьдрал, үйл ажиллагаагаа зориулсан.

Төвд, Санскрит хэлтэй, Төвдийн улааны ёсыг сахьдаг ГАНЖУУР судрын эмхэтгэлийг анх удаа Монголруу хөрвүүлсэн.

Минь улстай найрамдаж Умард хилийг нь Манжаас хамгаалан цалин шагнал авдаг байсан.

Манж нартай дээрэнгүй харьцаж дагаар орсон Монголчуудаа цэрэглэн довтолсон

• Буян сэцэн хааны хүү Манхус тайжийн ууган хуү 12 настай Лигдэн Монголын хаан болж, оны цол Хутагт хэмээв.

Лигдэн хутагт хаан /1604-1634/ 

Лигдэн хаан Буддын шашны улаан урсгалыг дэлгэрүүлж, бага ноёдод их дээрэнгүй ханддаг.

Монголын олон овог аймгийн ноёдыг түүний эсрэг холбоо байгуулахад хүргэсэн.

Хорчин, Түмэд, Юншээбүү аймгийн ноёд цэргээ нийлүүлж, Хөх хотод байрлаж байсан Лигдэн хааны 40,000 цэргийг бут цохисон.

Чуулалт хаалганд Минь улсаас жил тутам олгодог шагналыг авахаар явж байсан 3000 орчим цэргийг цохьжээ.

• 1632 онд Манжийн хаан Лигдэн хааны цэрэгтэй байлдан Лигдэн хааны хүчийг доройтуулав.

• Лигдэн ийнхүү Манж нартай байлдах тэнхэлгүй болж, Хөх нуурт ирж суурьшжээ.

“Эрдэнийн товчид” “Хаан хилэгнэвэл төрөө, заан уурлавал хотоо” гэж Лигдэн хааныг харамсан тэмдэглэжээ.

1636 онд Өвөр Монголын 16 аймгийн 49 ноёдын чуулган болж Манжийн хаан Абхайг Монголын хаанд өргөмжилжээ.

1634 онд Лигдэн хаан цэцэг өвчнөөр нас барсан

Манжийн хаан өөрийн улсын нэрийг Умард Алтан улс гэж байсныг өөрчлөн Чин / Ариун/ улс гэдэг шинэ нэрээр сольжээ.

Ийнхүү Өвөрмонгол Манжид бүрэн эзлэгдсэн юм.

• Лигдэний хүү Эрх Хонгор, ач Абунай, гуч Бүрни ван нар Манжийн эсрэг боссон боловч дарагдсан.

IY Далай лам Ёндонжамц

МОНГОЛЫН БАГА ХААД

Гүүш хаан (1582 - 1654Цогт хун тайж (1581-1637)

Dalai Lama Алтан хан 1507 - 1582

Төвдөд буддын шашин: • Улааны ёс• Шарын ёс гэсэн 2 урсгал хамгийн хүчтэй

өрсөлдөж байсан. Далай лам Хошуудын Төрбайхаас дэмжлэг авч 1637 онд Цогт тайжийг бутцохиулж Гүүш хаан цол олгож Төвдийн улс төрийн эрхийг өгсөн . Төвдүүд Манжид эзлэгдэхийг хүсээгүйтэй холбоотой.

Монголчууд БУДДЫН шашинд орж эхлэв. • Алтан хан 1578 онд Төвдийн

гэлүгва ёсын 3-р тэргүүнд "Далай лам" цол өгчээ.

• Төвд Монголчуудаас дэмжлэг авч эхэлсэн.

• Улс төрийн дэмжлэг. Эдийн засгийн дэмжлэг.

МОНГОЛЧУУД ХАРИЙН ШАШНЫ ТӨЛӨӨ ХООРОНДОО ДАЙТАЖ БИЕ БИЕНЭЭ ХЯДАЖ ЭХЭЛСЭН ЭМГЭНЭЛТ ТҮҮХ1. Хувилгаан, хутагтыг ноёдуудын үр удмаас болон Монголчууд дундаас тодруулж сүсэглүүлдэг.2. Хутагт хувилгаан болон Сүсэг бишрэлээр дамжуулан Эдийн засгийн дэмжлэг авдаг.

Лигдэн хаан (1603-1634)

Алтан хан (1507 - 1582)

Гүүш хаан (1582 - 1654)Цогт хун тайж (1581-1637)

Dalai Lama (1617–1682 Энх-Амгалан (1661 - 1722)

ЦОГТ ХУН ТАЙЖ ЛИГДЭН ХААНТАЙ АДИЛ ГАНЦААРДСАН Лигдэн хаан, Цогт хунтайж (1581-1637) төр улсын нэгдмэл

байдлын төлөө нэгэн сэтгэлээр зүтгэж байжээ. Цогт хунтайж бол Гэрсэнз Жалайр хунтайжийн шууд удам,

Бахарай хошуучийн гэрт Оннигуудын Бэрхийн охин Чин тайху хатнаас төрсөн.

Цогт хунтайж 4 түмэн хүнээ дайчлан Лигдэн хаантай хүчээ нэгтгэн “Төвдийг эрхшээлдээ оруулбал Монголын оюун санааг эрхшээлдээ оруулж Монголд улааны ёсыг дэлгэрүүлнэ” гэв.

1634 онд Халхаас Цогт хунтайж Хөх нуурт хүрэлцэн ирж, Хөх нуурын Түмэн хулч ноёныг эрхэндээ оруулан улааны шашны тэргүүн Түвдийн хаан Пунцагнамжилтай холбоо тогтоов.

Төвдийн хаан Пунцагнамжилтай V Далай лам /1617-1682/, IV Ванчин- Эрдэнэ нар тэмцэлдэж байсан.

Тэдний түшиг нь Өвөр Монголын ноёд, Зүүн гарын хаант улс, Халхын хангууд байсан.

Лувсанжамц болон Цаянжамц далай ламууд Dalai Lama (1617–1682

• Хошуудын хаан гэгээн Гүүш /1582-1655/ бол уг нэр нь Төрбайх гэдэг. Хавт Хасарын 19-р үеийн үр хойчис.

• Гүүш Халхад очиж эв зүйг ойлголцуулж халх, ойрад хоёр талын хүндэтгэлийг олж “Их улсын багш” хэмээх цол хүртээд Гүүш гэж алдаршжээ.

• 1637-1639 оны хооронд Хөхнуур, Төвдийг эзлэж Улааны шашиныг бүрэн устгаж ХОШУУДЫН ХААНТ УЛС-ыг байгуулжээ.

Ингээд Төвдийн шар малгайтны талынхан зөвлөн хэлэлцэж, Зүүн гарын ноёдоос тусламж гуйхаар тусгай төлөөлөгч нууцаар томилон явуулсан байна.

Хошуудууд шар малгайтнуудыг дэмжсэн. Хошуудын Төрбайх.

Гүүш хаан хэмээн алдаршсан Төрбайх Түвдэд очиж Цогттой тулалдахаар 1637 онд Баатар хунтайжийн хамт Хөх нуурт ирж, Цогтын цэрэгтэй тулалдан ялалт байгуулсан.

Güshi Khan 1642–1655 Dayan Khan 1655–1668 (son) Tenzin Dalai Khan 1668–1696 (son) Tenzin Wangchuk Khan 1696–1697 (son) Lha-bzang Khan 1697–1717 (brother)

ГЭЛУГВА – ШАРЫН ШАШИН ТӨВДӨД НОЁРХОВ.

Далай ламын ордон Ботала Поврон нь 1645- 1694 онд баригдаж Ү Далай лам Лувсанжамц бариулж дуусгажээ. 360.000м талбайтай 999 өрөө бүхий Буддын шашны хамгийн том Ордонг барьж дуусгахад Монголчуудын өргөл барьц нөлөөлсөн. Ордонг дуусгахын тулд Далай ламын үхлийг жил нууцалжээ.

Далай ламын ордон Ботала Поврон нь 1645- 1694 онд баригдаж Ү Далай лам Лувсанжамц бариулж дуусгажээ. 360.000м талбайтай 999 өрөө бүхий Буддын шашны хамгийн том Ордонг барьж дуусгахад Монголчуудын өргөл барьц нөлөөлсөн. Ордонг дуусгахын тулд Далай ламын үхлийг 15 жил нууцалжээ.

7 настайдаа хаан ширээнд сууж 1661-1722 онд 61 жил Манжийн төрийг барьжээ.

Монгол хатнаас төрсөн Хаан байсан тул Монголчууд их талтай.

Минь улсын бослогыг бүрэн дарж 1683 онд Тайваныг эзэлж бүх Хятадыг нэгтгэсэн ХУАНДИ болов.

Авъяаслаг яруу найрагч бөгөөд 40.000 гаруй шүлэг бичсэн.

Маш сайн Дипломат харилцаатай цэрэглэн дайтахаас илүү элчин харилцаа, уран аргаар улс орныг эзлэн авсан.

Халхыг эзэлж, Зүүн гарыг эзлэх үндсийг тавьсан.

Kanxi буюу Энх – Амгалан ( 1661–1722)

ЭНХ-АМГАЛАН ХААНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

ХАЛХ МОНГОЛЫГ ЭЗЛЭН АВАХ. Монголын нэгдлийг задлахын тулд

“Дөчин Дөрвөний ИХ ЦААЗ”-ыг хүчингүй болгох.

МОНГОЛЧУУДЫН ОЮУН САНАА БОЛСОН ТӨВДИЙГ ӨӨРИЙН ЭРХШЭЭЛД АВАХ.

ЗҮҮНГАРЫН ХААНТ УЛС – ГАЛДАН ХААНЫГ ганцаардуулсан. 1689 онд Оростой Нерчинскийн гэрээг байгуулж Зүүн гарын нутгийг хувааж авсан.

Эзэнт гүрний хэмжээний газар нутгийг эзлэн авсан.

ХАЛХ – ЗҮҮН ГАРЫН ХААНТ УЛС Ил Тарвагатайн Улаан Бураа гэдэг газар 1640 онд 120 зүйл

бүхий “Дөчин Дөрвөн хоёрын Их цааз”-ыг батлан гаргасан. Манжийн түрэмгийллээс бие биенээ хамгаалах, эв нэгдэлтэй

байх. Шарын шашныг Төрийн шашин гэж тунхагласан. Том ноёдын хоорондын зөрчил сөргөлдөөнийг зогсоож хүчээ

төвлөрүүлэх

Зүүн гарын хаан Эрдэнэбаатар хунтайж, Түшээт хан Гомбодорж, Сэцэн хан Шолой, Засагт хан Субадай, Хошуудын Гүүш хаан нар оролцсон.

Халх Монгол Манжид эзлэгдсэн нь:

Өвөр монгол Манжид эзлэгдсэний дараа Халхын феодал ноёдуудад 2 зам байсан

1. Зүүнгарын хаант улстай нэгдэж, харийн түрэмгийллийн эсрэг хамтдаа тэмцэж тусгаар тогтнолоо хамгаалан тэмцэх

2. Манжид буун өгч дагаар орох зам байлаа.

Гэрсэнзийн 3-р хүү Онох-үйзэнгийн хүү

Автай 1586 онд Ү Далай ламаас Очирбат тулгар

Түшээт хан цолыг авснаас ТҮШЭЭТ ХАН

Гэрсэнзийн дунд хүү Аминдуралын хүү Шолой 1586 онд Ү Далай ламаас Махсамади Гэгээн Сэцэн

хан цолыг авснаас СЭЦЭН ХАН

Гэрсэнзийн ахмад хүү Ашихайн удам Баяндарын хөвгүүн Дайхур өөрийгөө хан гэж хэлүүлж байгаад түүний хөвгүүн Субадай

өөрийгөө ЭРДЭНЭ БИШРЭЛТ ЗАСАГТ ХАН-

д өргөмжлүүлжээ. 

Халхын хангууд Зүүн гарын улстай хүчээ нэгтгэн харийн

довтолгооноос сэргийлэх Улсын дотоод дахиныг оюун санаа үзэл

суртлын талаар нэгтгэх оролдлого Улс төр нийгмийн талаар нэгтгэх зэрэг

олон бодлого баримталж байлаа.

1639 онд Халхын феодалууд Ширээ цагаан нуур хэмээх газар цугларч Түшээт хан Гомбодоржийн хүү Занабазарыг халх ХАЛХ-ын шарын шашны тэргүүн гэж ширээнд залж Гэгээн цол өргөмжилжээ.

Ойрад болон Халхчуудын шарын шашны нөлөөн дор нэгтгэж Манжийн эсрэг тэмцэх гэсэн нэгэн бодлого байлаа.

Баруун Зүүн Монголчууд Төвдөөс хувилгаадаа залах болж ТӨВД Монголчуудын оюун санааны ТӨВ болж эхлэв.

СОЁМБО ҮСЭГ 90 үсэг бүхий Занабазарыг /1635-1723/

Нэг багшийн 2 шавь адилхан 2 өөр хүсэл эрмэлзэлтэй.

Галдан бошигт хаан (1644-1697) 7 наснаас нь V Далай лам, Ванчин

Богд нарын дэргэд шавь оруулж 20 жил сурсан.

Ах Сэнгэ алагдсан тул Зүүн гарын хаан болсон. 1671 он.

 Хошуудын Очирт Цэцэны охин АНУ-тай суусан

1686онд Хами,  Турфан, Кашгар, Сайрам, Бухар, Самарканд зэрэг төв болон дундад Азийн 1000 гаруй том жижиг хотыг эрхэндээ оруулсан Төв Азийн хамгийн хүчирхэг улс болсон.

Энэ нь Манж, Хаант Орост таалагдахгүй байсан.

1678 онд ХААН цолыг түүнд Манжийн хаан Энх-Амгалан өгсөн.1679 онд Ү Далай лам Тэнгэрийн соёрхол гэсэн утгатай Бошгот цолыг өгчээ.

1650-д онд Халхын Сэцэн хан Шолой, Түшээт хан Гомбодорж нэгэн зэрэг нас нөгчсөний улмаас Манжийн зүгээс Монголчуудыг хавчин шахах дотоод хэрэгт хутган оролцох явдал улам өсч байлаа.

Манжийн Эеэр засагч хаан, Түшээт ханы дүү нарыг барьцаа болгон авахын хамт бүх Халхын хэмжээгээр найман засаг хошуу байгуулж, дотор нь зүүн баруун гар болгон өөрчлөн зохион байгуулж байна гэж зарлан тэдний хандлагыг танадсан.

Эдгээр Халхын найман хошууны засаг ноёд нь жил бүр Манжийн хаанд Есөн цагааны алба барих болсон.

Мөнгөн буйлтай нэг цагаан тэмээ, Ногоон ногттой найман шарга морь.

Халхын ноёд өрсөлдөн 9 цагаан алба барьж эхэлсэн.

Засагт хан Ванчиг Түшээт хан Чахундорж хоёрын хооронд зөрчил үүссэн.

1686 онд Заг Байдрагийн Хүрэн бэлчир гэдэг газар Түшээт хан Засагт хан нарын тэмцлийг таслах чуулган зарлан хуралдуулсан .

Энэ чуулганаар халхын баруун зүүн гарын ноёд Энх-Амгалан хаан Далай ламд хавчигдан найрамдсан төдий боловч 1640 онд баталсан Ойрад Монголын цаазын бичгийг умартсан.

1688 оны намар Галдан хөөгдөн шахагдсан Түшээт хан, Сэцэн хан Өндөр Гэгээн нар Сөнид аймгийн Ар Элстэй гэдэг газар чуулган хийсэн юм.

Уг чуулганаар Манж улсад дагаж орîхыг хэлэлцсэн байна. Ийнхүү 9 сард нь Түшээт хан Чахундорж Өндөр Гэгээн Занабазар нар харъяат нарынхаа хамт захирагдахыг албан ёсоор зөвшөөрсөн бодрол бичгийг Манжийн хаанд өргөжээ.

Ингээд 1691 онд Халхыг Манж улсын бүрэлдэхүүнд багтаан авах ёслолыг Долоннуурт асар сүр дуулиантай хийсэн юм.

Сөнидийн Ар Элстэй чуулган дээр чуулганаас гарах шийдвэр нь түүний хэлсэн үг байсан.

“Хойд зүгийн Хар Хятадыг \Орос\ дагаваас Хааны төр нь амгалан боловч хувцадын зах\зан заншил\ буруу. Өмнө зүгийн шар Хятадыг \Манж\ дагаваас Хааны төр амгалан, тэнд бурханы шашин дэлгэрсэн. Хааны эрдэсийн сан тэнгэрийн од лугаа адил их. Тэр зүг явбаас Төр тогтож Хамаг амьтан жаргана” Эрдэнийн товч

Ингэж Халхын ноёд Манжид дагаар орох “Бодрол бичиг”-ийг өргөн барив.

СОЁМБО ҮСЭГ 90 үсэг бүхий Занабазарыг /1635-1723/

ХАЛХ-ыг Манжийн цэргүүд Ар, Өвөр Монголын ноёдтой хамтран чөлөөлөх дайн хийсэн.

1692 оны Зуун модны тулалдаанаар Галдан бошигт ялагдаж 1697 онд амиа егүүтгэсэн.

Зүүн Гарын шинэ хаан Сэнгийн хүү Цэвээнравдан болж Манжийн эсрэг холбоо болсон.

Канси хаан Монгол ноёдын маш ихээр хөхүүлэн шагнасан. Занабазарт зориулж АМАРБАЯСГАЛАНТ хийдийг байгуулж өглөө.

Манжийн хаан Энх-Амгалангийн бэлэг.

Зүүнгарын хаант улс Дөрвөн ойрад / цорос , хошууд, дөрвөд,

хойд / Эрдэнэбаатар хунтайж / 1635-1655/ Сэнгэ хаан / 1655-1671/ Галдан Бошгот хаан / 1644-1676-1697/ Цэвээнравдан хаан / 1697-1727/ Галданцэрэн хаан / 1727-1745/ Цэвээндоржнамжил / 1745-1749 / Лхамдаржаа /1749-1752 / Даваач хаан / 1752-1755/

Зүүнгар , Манж 2 улсын тулаант цаг үе 1690-1755 он хүртэл Ойрадын 6 хаан, Манжийн 3 хааны нүүрийг тус тус үзжээ.

Галдан хааны дараагийн залгамжлагч нар ч Манжийн эсрэг хүчтэй бодлого явуулж байлаа.

1745 онд Галданцэрэн хаан нас барснаар Зүүнгарт хаан ширээний тэмцэл өрнөж урьдын хүчирхэг байдлаа алдаж эхлэв

Сүүлчийн хаан Даваач 7000 цэрэгтэй Манжийн 50,000 цэрэгтэй байлдан ялагдаж Бээжинд хүргэгдэж тэндээ насан эцэс болтлоо амьдарчээ.Зарим эх сурвалж амиа хорлосон гэдэг. Даваач хаан

Сүүлчийн хуанди Пу И буюу Хэвт ёс

Хатан хаан Цы – Си

http://imageshack.us/

Манжийн төр нь

1. Гадаад Монголын Төрийг Засах Явдлын Яамны хууль зүйлийн бичиг

2. Монгол цаазын бичгийг голлон баримталж байсан бөгөөд орон нутгийн онцлогийг харгалзсан Халх журам зэрэг хуулиудыг хэрэглэж байв.

Манжийн эзэн хаан

Гадаад Монголын Төрийг засахЯвдлыг яам

Зочныг зочлоххэлтэс

Зүтгэлийг тэмдгэлэххэлтэс

Хол дахиныгНомхотгох хэлтэс

Ял шүүххэлтэс

Манжийн эзэн хаан

Гадаад Монголын Төрийг засахЯвдлыг яам

Хол дахиныгНомхотгох хэлтэс

Засгийн дансыг ариутгах хэлтэс

Харьяат аймгийгДаасан ариутгах

хэлтэс

ТохижууланАриутгаххэлтэс

Манжийн эзэн хаан

Гадаад Монголын Төрийг засахЯвдлыг яам

сангийнтүшмэлийн ёслолын цэргийн шүүхийн Үйлдэх ёслол

Манжийн эзэн хаан

Гадаад Монголын Төрийг засах Явдлыг яам

Умард Өмнөд

Байцаах товчоо

ГМТЗЯЯ

ГадаадЗасгийг Судлахгазар

Манжийн төрөөс засаг

захиргааны өөрчлөлтийг өөрчлөлт

ойр ойрхон хийж байсан

нь тэдний байлдан дагуулалтай

холбоотой бөгөөд шинэ газар

орныг эзлээд, тухайн улс оронд

Өөрчлөлт хийхтэй нь уялдаатай

байжээ.

МАНЖИЙН ҮЕИЙН МОНГОЛЫН ЗАСАГ ЗАХИРГААНЫ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

1. Аймгийн чуулган 2. Аймаг 3. Хошуу 4. Сум 5. Отог байв.

Манжийн үеийн Монголын засаг захиргааны нэгж

Хошуу нь дотроо: 1. Засаг ноёнтой хошуу 2. Засаг ноёнгүй 3. Бүгдийн даргатай хошуу

гэх мэт.

33 хошуу

4 хошуу

23 хошуу 22 хошуу

25 хошуу

8 хошуу

МАНЖИЙН ҮЕИЙН АР МОНГОЛЫН ЗАСАГ ЗАХИРГААНЫ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

Ар монгол

Засагт хан аймаг

23 хошуу

Сум 150 цэрэг

гаргах нэгж

Сайн ноён хан аймаг

33 хошуу

Сум 150 цэрэг

гаргах нэгж

Түшээт хан аймаг

22 хошуу

Сум 150 цэрэг гаргах

нэгж

Цэцэн хан аймаг

25 хошуу

Сум 150 цэрэг гаргах

нэгж

Ховдын хязгаар

8 хошуу

Сум 150 цэрэг гаргах

нэгж

Хөвсгөлийн хязгаар

4 хошуу

Сум 150 цэрэг гаргах

нэгж

Манж Чин улсын хаан

Гадаад монголын төрийг засах явдлын яам

Улиастайн Манж жанжны газар

Улиастай, 4 аймгийн жасаа

Сайн ноён аймаг

Засагт хан аймаг

Түшээт хан аймаг

Сэцэн хан аймаг

хошууд хошууд хошууд хошууд

сум сум сум сум

баг баг баг баг

10 гэр 10 гэр 10 гэр 10 гэр

Хүрээний эрдэнэ

Шанзав

Жибзундамба хутагтын шавь отго

Манжаас Халх монголд тогтоосон захиргааны байгуулалт \1691-1754

Манжийн үеийн Ар Монголын нийгмийн давхарга

Ар Монгол түмэн

Ноёд язгууртнууд Манжийн

захиргааны хэрэгт хүчин зүтгэх дээд

давхарга

Шавь / лам/ нар Хутагт хувилгаад,

сүм хийдийн мэдэлд

захирагдагсад

Хамжлага ард Аймаг

хошууныхаа ноёд язгууртны мэдэлд захирагдах харьяат

ард

Суман эр Манжийн төрийн

ологн зүйлийн хүнд хүчир албанд зүтгэдэг цэрэг эр

Тамгын газарт Туслах түшмэл Захирагч Мэйрэн Залан зэрэг хүн ажилладаг. Тэднийг сонгох дөрвөн тушаалтан гэдэг

байв.  1. Хошууны бүх хэргийг хамаарах 2. Захирааны хэрэг3. Цэрэг, Сангийн хэрэг эрхлэх

үүрэгтэй байжээ.

Хошуу тамгын газарт түшмэдүүдээс гадна

Сумын занги Хүнд / орлон хөөгч / Бошго Зарлага Бичээч Хөтөч жижиг албан тушаалын хүмүүс

байсан нь бичиг хэрэг хөтлөх, алба татвар хураах зэрэг элч зарлагын үүрэг гүйцэтгэдэг байв.

3. Манжийн үеийн Ар Монголын засаг захиргаа

Халх 4 аймаг, Ховдын хязгаар, Дарьганга багтана.

Урьд нь 7 том отог агсан Халхыг 1691 онд 31 хошуу, сүүлд нь цувруулан хошууны тоог нэмсээр 1760 он болоход 86 хошуу болгосон нь XX зууны эхэн хүртэл өөрчлөгдсөнгүй.

 Хошууны доторх нэгж нь сум юм. 150 эр (өрх )-ийг нэгэн сум болгосон. Сумыг Занги тушаалтан захирна. 150 хүрэхгүй өрхийг хондого (хагас) сум

хэмээнэ.

Шанзудба Хутагт, Хувилгаадыг Тамгатай Тамгагүй хэмээн хуваагдана. Шавын тоо 700 хүрсэн лам нарыг тамгатай хутагт гэдэг. Ар Монголд Богд Жибзундамбаас гадна тамгатай 13 хутагт

байв. Тамгатай хутагт нарын хэргийг эрхлэн шийтгэдэг газрыг

шанзудбын яам хэмээн нэрлэнэ. Богд Жибзундамбын шанзудбын яамыг Эрдэнэ шанзудбын

яам, Их шавийн яам гэдэг байв. Эрдэнэ шанзудбын яамыг 1723 онд байгуулж, Манжийн хаанаас тусгай тамга олгожээ.

Тамгатай хутагт нарын засаг захиргааны үндсэн нэгж нь отог байв. Отог нь угтаа XV зуунаас буй болсон Монголын засаг захиргааны нэгж, бас газар эзэмших хэлбэр байв.

Манж улс, Хаант Орос улсын хооронд 1727 онд байгуулсан Буурын гэрээгээр тэр үеийн Монголын нутгийн Орос улстай зах нийлсэн хил хязгаарыг нарийвчлан тогтоожээ. Харуулуудыг дотор нь 1. Суман харуул 2. Гэр харуул хэмээн ялгадаг байв. Суман харуул гэдэг нь дан биеэр, эр цэргийн ёсоор дайчлагдан очоод, нэг жилийн хугацаатайгаар харуулд суухыг хэлдэг. Харин харуулын албанд дайчлагдагсад гэр, мал хөрөнгийн хамт нүүдэллэн очиж, хугацаагүйгээр харуулд суухыг гэр харуул гэдэг байжээ.

Харуул:

МАНЖ ЧИН УЛСЫН ҮЕИЙН МОНГОЛ НОЁДЫН ЗЭРЭГ ДЭВ

1691 онд Долнуурын чуулганаар Энх-Амгалан хаан халх монголын 35 ноёнд цол хэргэм шагнасан. 1. Хошой чин ван2. Төрийн жүн ван3. Төрийн бэйл4. Хошууны бэйс 5. Засаг гүн6. Түшээ гүн 7. Туслагч гүн 8. Тэргүүн зэрэг тайж гэсэн цол бий болгосон.

Манжийн хааны төрсөн охинтой /гүнж/ суусан хүнийг Эфү, заримдаа Улсын Тавнан гэж нэрлэдэг.

1. Хан уулын чуулганы дарга. 2.  Халхын Умард замын цэрэг захирах туслагч жанжин. 3.  Хэрлэний Барс хотын чуулганы дарга. 4.  Халхын ємнєх цэрэг захирах туслагч жанжин. 5.  Заг голын Биндэръяа нуурын чуулганы дарга. 6.  Халхын баруун замын цэрэг захирах туслагч жанжин7.  Цэцэрлэгийн чуулганы дарга. 8.  Халхын думдаä замын цэрэг захирах туслагч жанжин. 9.  Да-гийн жасаа. 10. Жанжны жасаа.

• Манжийн хаан ван, бэйл, бэйс, гүн хэмээх “хэтэрхий дөрөв” буюу ”хэтийдсэн дөрвөн” хэргэмтнийг буй болгож

• Тэдгээрийн зэрэг зэв, цалин пүнлүү, цол, шагнал, ямба ёслол зэргийг тогтоон баталжээ.

• Цалин \Цувимал мөнгө гэсэн Хятад үг\

• Дэнс дэнс мөнгөөр дэлхийгээ худалдсан ноёдууд гуай.

• Арван ембүү харахаар алгаа тосдог ...

• Хорин ембүү харахаар хормойгоо тосдог ... Ардын дуу

Манжийн үеийн Ар Монголын ихэс дээдсийн хэргэм зэрэг, цалин пүнлүү

д/д Ноёдын зэрэг дэв Нэг жилийн цалин пүнлүү Захирах хамжлагын тоо

1 Хорчины зоригт, түшээт, дархан Чин Ван, монголын хангууд

Мөнгө- 2500 лан Торго – 40 хуй

60

2 Чин Ван Мөнгө – 2000 лан Торго- 25 хуй

60

3 Хорчины засаг Жүн Ван Мөнгө -1500 лан , торго 20 хуй 50

4 Жүн ван Мөнгө- 1200 лан , торго -15 хуй 50

5 Бэйл Мөнгө -800 лан , торго-12 хуй 40

6 Бэйс Мөнгө- 500 лан торго -10 хуй 35

7 Улсын түшээ гүн Мөнгө – 300 лан , торго – 9 хуй 30

8 Улсад туслагч гүн Мөнгө – 200 лан торго -7 хуй 30

9 Тайж, тавнан тэргүүн Мөнгө– 100 лан , торго 4 хуй 15

дэд Мөнгө 80 лан 12

гутгаар Мөнгө – 60 лан 8

дөтгөөр Мөнгө – 40 лан 4

Нүсэр зохион байгуулалт, Зардал чирэгдэл нь Монголчуудын улам туйлдуулах, залхаах, амиа бодох сэтгэлгээнд сургаж байсан

Төрийн хэрэг, Төрийн асуудал хүмүүсийг хойрго хандуулж тэмцэгч биш, аймхай хулчгар, хамтач биш сэтгэлгээг суулгасан нь идэвхгүй болгосон.

МАНЖ БОЛ ДАРЛАЛААС ИЛҮҮ ХОРТ ВИРУС

БАЙСАН.

Бид одоо хүртэл МАНЖ-ийн үеийн сэтгэлгээгээрээ

амьдарч байна

Хар хүний төлөө шар хүн

Төрийн төлөө оготно боох

Маргаашийн өөхнөөс

өнөөдрийн уушги

Айж байвал аминд чинь өлзий

Ганцаараа довоо шарлуулаад яв

Хар гэртээ хаан, бор гэртээ Богд

Арчаагүй сэтгэлгээний зүйр үг, сэтгэлгээ МАНЖ-ийн

үед газар авчээ

Монгол дахь Манжийн захиргаа

Баг Сум

Хошуу Аймаг

Аймгийн чуулган

Манж жанжин, амбан сайдын газар

Гадаад монголын төрийг засах явдлын яам / ГМТЗЯЯ /

Манжийн эзэн хаан