Menntun í dreifbýliÁhrif þekkingarsamfélagsins á

byggðaþróun og sjálfbærni samfélaga.

Anna Guðrún Edvardsdóttir,doktorsnemi við menntavísindasvið

Háskóla Íslands

1

Markmið rannsóknarinnar

• Skoðar – menntunarlega– samfélagslega– pólitíska

• orðræðu– þekkingarsamfélagsins– byggðaþróunar– sjálfbærni

2

Skilgreining hugtaka

Byggðaþróun

SvæðiÞéttbýliDreifbýli

Staður/rýmiSamfélag

Þekkingar-samfélagið

Háskóla-menntun

Rannsóknir

Sjálfbærni

EfnahagurUmhverfi

SamfélagslegtMenningarleg

t

3

Byggðastefna = efnahagsstefna

Keynsian hugsun Peningahyggju hugsun Rökhyggju hugsunSjálfbærni

Stríðslok – 1975 1975 – 1990 lok 1980 – 1990 Svæðisbundin

nálgun

1960 1970 1980 1990 2000

Hlutverk rikisins var að setja Nýfrjálshyggja, einkavæðing Hlutverk rikisins var Áhersla er á

fjármagn í atvinnuuppbyggingu og áhersla á hinn frjálsa að styðja byggðir tilsvæðisbundna

og til að styrkja innviði dreifðra markað leiddi til minnkandi sjálfshjálpar ,veita fénálgun þar sem

byggða. ríkisstyrkja , nema til að til uppbyggingar klasa unnið er með

styrkja innviði byggða.og samstarfs einka- og innri vöxt svæða

opinberra aðila.Við lok áratugarinshægði á efnahagslegumvexti og þá dró úr ríkisstyrkjum.

4

Ár Vestfirðir Mannfjöldi

Austurland Mannfjöldi

1970 Menntaskólinn á Ísafirði 10.050 11.315

1974 9.940 Snjóflóð 11.919

1976-1980

Skuttogaravæðing 10.080 Skuttogaravæðing 12.377

1979 10.363 Menntaskólinn á Egilsstöðum

12.763

1982 Snjóflóð 10.452 13.068

1983 Fiskveiðstjórnunarkerfi 10.427 Fiskveiðistjórnunarkerfi 13.093

1987-1993

Gjaldþrot sjávarútvegsfyrirtækja

10.217 13.096

1991 Framsal aflaheimilda 9.722 Framsal aflaheimilda 13.187

1995 Snjóflóð 9.018 Náttúrustofa Austurlands 12.632

1997 Náttúrustofa Vestfjarða 8.634 12.397

2005 Háskólasetur Vestfjarða 7.546 13.585

2006 7.470 Þekkingarnet Austurlands 15.350

2007 7.309 Kárahnjúkavirkjun og álver

13.901

2012 Þróun þekkingarsafélagsins

6.955 Þróun þekkingarsamfélagsins

12.3595

Rannsókna- og þekkingarsetur á Íslandi

Rannsóknasetur Starfsmenn Stöðugildi Fastráðnir Verkefnaráðnir0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

ÍslandVestfirðirAusturland

6

Þekkingarsamfélagið og byggðaþróun

• Áherslan er á:

– háskólamenntun– rannsóknir– nýsköpun

til að skapa störf og fjölga fólki í dreifðum byggðum

7

Konur og karlar í háskólanámi

199719981999200020012002200320042005200620072008200920100

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

Both sexesMalesFemales

8

Konur í dreifbýli

• Að skoða hvað gerist í samfélögum á landsbyggðinni þegar konur fara í háskólanám til að styrkja og útvíkka stöðu sína og rými innan samfélagsins.

• Hvernig breytir háskólamenntun stöðu og rými kvenna í dreifbýli á Íslandi?

9

Staðarnálgun

(place-based)

Staðarþekking (place

knowledge)

Hin vistfræðilega vídd staðar (the

ecological dimension of place)

Hin félagslega og pólitíska vídd staðar

(the sociological and political dimension of place)

Umhverfisfemínismi

(eco-feminism)

Hið góða líf(the good

life)

10

Eco-feminist political

economy

Konur í dreifbýli

Bæði erlendar og innlendar rannsóknir á konum í dreifbýli sýna að þær:

• búa í samfélögum sem meta karllæg gildi meira en þau kvenlegu

• hafa takmarkaðra rými til athafna• hafa takmarkaðan aðgang að hinum

náttúrulegu auðlindum samfélagsins• hafa ekki sama aðgang að valdi á vettvangi

sveitastjórnarmála

11

Niðurstöður rannsóknarinnar

Konurnar í rannsókninni virðast:• hafa “hefðbundið” viðhorf til lífsins

• upplifa samfélagið sem þær búa í sem karllægt samfélag sem meti karllæg gildi og vinnu

• upplifa sjávarútveg og sveitastjórnarmál sem karllægan vettvang

12

Niðurstöður rannsóknarinnar

Konurnar í rannsókninni virðast:• nota háskólamenntun til þess að styrkja stöðu sína

innan hins hefðbundna kvennarýmis

• vera ánægðar með innihald námsins

• nota ekki háskólamenntunina til þess að útvíkka athafnarými sitt

13

Kerfishugsun(System thinking)

Teygjanleiki (resilience)

Aðlögunarhæfni

(adaptability)

Hæfni til breytinga

(transformativity)The adaptive

cycle

Panarchy

“Double-loop learning”

Þekkingarfræðilegur margbreytileiki(epistemology

pluralism)

14

The adaptive cycle

Gunderson & Holling, 2002

Þekkingarfræðilegur

margbreytileiki?

Mettur markaður?

Hvers konar kerfi??

Fjarnám

15

Panarchy

Gunderson & Holling, 2002

Sjálfbærni?

Byggðaþróun?

Þekkingar-Samfélagið?

16

Orðræðan

• Hlutverk þekkingarsamfélagsins.

• Hvaða væntingar eru gerðar til þess.

• Hvaðan koma þessar væntingar.

• Hver stýrir orðræðunni.

17

Gögnin

– Sóknaráætlun 20/20 frá Forsætisráðuneytinu frá árinu 2011. Framtíðarsetefnumótunarplagg fyrir atvinnulíf og samfélag til ársins 2020.

– Endurmótun stoðkerfis atvinnulífsins frá Iðnaðarráðuneytinu frá árinu 2010. Greinagerð um sameiningu stoðkerfisins á landsbyggðinni.

– Áfangaskýrsla um þekkingarsetur á Íslandi frá Mennta- og menningarmálaráðuneytinu frá árinu 2010. Samantekt um starfsemi þekkingarsetra á landsbyggðinni.

– Þekkingarnet Austurlands frá Mennta- og menningarmálaráðuneytinu frá árinu 2005. Áætlun um stofnun og starfsemi Þekkingarnetsins.

18

Textinn í skýrslunum

• Mjög almennt orðaður - stofnanatexti• Mikið sagt en þó mjög fátt

– „Þekkingarsamfélag er forsenda öflugs og framsækins atvinnulífs og það er hægt að byggja upp hvar sem menningarlegar forsendur leyfa”

– ,,Þekkingarsamfélagið tekur til allra atvinnugreina og er grundvöllur allrar skynsamlegrar og sjálfbærrar auðlindanýtingar. Forsenda skilvirkrar nýsköpunar er flæði þekkingar á milli fyrirtækja, háskóla, rannsóknastofnana og samfélags”.

19

Vald

• Krafa stjórnvalda um sameiningu stoðstofnana úti á landi– ,,heimamenn skulu hafa forgöngu um að sameina

stoðstofnanir”

• Áhersla á að háskólar séu lykilstofnanir í menntun, rannsóknum og nýsköpun.– ,,aðkomu háskóla- og rannsóknastofnana er ekki að finna í

vinnunni”.

20

Löggildingarlögmál

• ,,nýta fólk og fjármagn betur og veita íbúum betri þjónustu”

• ,,klasasamstarf”• ,,akademísk nýsköpun”• ,,gera fólk og svæði samkeppnishæft”• ,,þolinmótt fjármagn”• ,,skynsamleg forgangsröðun fjármuna”

21

Þrástef

• ,,tengja saman háskólastofnanir og atvinnulíf”• ,,hlutverk háskóla er að vinna með

samfélaginu”• ,,hagnýtar rannsóknir leiða að nýsköpun”• ,,menntun og rannsóknir eiga að fjölga fólki”• ,,þekkingarsamfélag er forsenda öflugs og

framsækins atvinnulífs”

22

Þjóðernishyggja

• Sérstaða landsbyggðarinnar.• Rannsóknir á landsbyggðinni.

• ,,rannsóknir/menntun fyrir atvinnulífið sem byggja á sérstöðu svæðanna”

• ,,rannsóknir/menntun tengdar styrkleikum svæðisins; náttúra, menning, saga”

23

Söguleg samverkan og ögun

• Hvers vegna sumar hugmyndir ná fótfestu en aðrar ekki.

• Hugmyndir eru teknar sem sjálfsögðum hlut og aðrar þaggaðar niður.

• ,,rannsóknir og háskólamenntun eiga að búa til frumkvöðla og stuðla að nýsköpun”

• ,,þarf ekki aukna fjármuni í stoðkerfið heldur að nýta betur það sem fyrir er”

24

Niðurstaða

25

• Líta þarf á þekkingarsamfélagið, byggðaþróun og sjálfbærni sem kerfi sem hægt er að hafa áhrif á.

• Skilja þarf orðræðuna og átta sig á því hvaða áhrif hún hefur á aðgerðir í byggðamálum.

• Vinna þarf smærri svæðisbundnar byggðaáætlanir sem hafa sjálfbærni og seiglu samfélaga að leiðarljósi.

Takk fyrir

26

Eimskip University Fund