Multicultural Monuments of our cityMULTICULTURAL MONUMENTS OF THESSALONIKIΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Η Θεσσαλονίκη άλλοτε και τώρα

Thessaloniki Now and Then

Αεροφωτογραφία του κέντρου της Θεσσαλονίκης με τα σημαντικότερα σημεία του

1. Λευκός Πύργος

2. Πλατεία Αριστοτέλους

3. Επιβατικό Λιμάνι

4. Ρωμαϊκή Αγορά

5. Επταπύργιο (Ακρόπολη)

6. Ροτόντα

7. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

8. Διεθνής Έκθεση

9. Καυταντζόγλειο Στάδιο

10. Αρχαιολογικό Μουσείο

Δορυφορική άποψη του Θερμαϊκού κόλπου και της ευρύτερης περιφέρειας της Θεσσαλονίκης.

Γεωγραφία Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της περιφερειακής ενότητας Θεσσαλονίκης, στο μυχό του Θερμαϊκού κόλπου. Είναι κτισμένη

αμφιθεατρικά στις πλαγιές του Κέδρινου λόφου και περιβάλλεται στα ανατολικά από το δάσος του Σέιχ Σου. Στη Σίνδο υπάρχει η βιομηχανική ζώνη της πόλης και στα νότια βρίσκονται οι περιοχές του αεροδρομίου, της Θέρμης και νοτιοανατολικά η περιοχή του Πανοράματος.

Νοτιοανατολικά της πόλης υψώνεται το όρος Χορτιάτης, φυσική οχύρωση και πηγή μέρους του νερού που χρησιμοποιείται για την ύδρευσή της. Βορειοδυτικά απλώνεται η πεδιάδα της Θεσσαλονίκης, που συμπληρώνει τις ανάγκες της Θεσσαλονίκης σε ύδρευση. Βόρεια της πόλης υψώνεται το όρος Σιβρί που χωρίζεται από τον Χορτιάτη με το πέρασμα του Δερβενίου. Η πεδιάδα ευνόησε την οικονομική ανάπτυξη της πόλης και της γύρω περιοχής, καθώς σχηματίστηκε σταδιακά από τις προσχώσεις των ποταμών που διαρρέουν το νομό κι έτσι είναι ιδιαίτερα εύφορη.

Οι τρεις αυτοί ποταμοί, ο Αξιός, ο Λουδίας και ο Γαλλικός, εκβάλλουν δυτικά της πόλης ενώ ακόμα νοτιότερα εκβάλλει ο Αλιάκμονας. Οι ποταμοί αποτέλεσαν και φυσικά υδάτινα κωλύματα σε προσπάθειες προσέγγισης της πόλης από τα νότια• η διάβαση του Γαλλικού ποταμού από τα ελληνικά στρατεύματα, το 1912, οριστικοποίησε την άνευ όρων παράδοση των Οθωμανών. Το Δέλτα του Αξιού αποτελεί υγροβιότοπο 22.000 στρεμμάτων ιδιαίτερης σημασίας, που προστατεύεται από τη Σύμβαση Ραμσάρ.

Η θέση της πόλης στην ευρύτερη περιοχή Μακεδονίας-Θράκης, η ύπαρξη του λιμανιού της ως φυσικής πύλης της περιοχής αυτής προς τη θάλασσα αλλά και η φυσική οχύρωσή της καθιστούν τη Θεσσαλονίκη αφενός σημαντικό στρατηγικό σημείο, αφετέρου εμπορικό, συγκοινωνιακό και πολιτισμικό σταυροδρόμι από την αρχαιότητα έως και τα σημερινά χρόνια

Το Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει μόνιμο πληθυσμό 788.952 κατοίκους. Ο νομός Θεσσαλονίκης, για τον οποίο υπάρχουν ασφαλή στατιστικά στοιχεία, έχει πληθυσμό 1.110.312

Η σημερινή ΘεσσαλονίκηΠολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης

Η "Πόλη της Θεσσαλονίκης" αποτελείται από έξι Δήμους και μία Δημοτική Ενότητα (από τον Δήμο Πυλαίας - Χορτιάτη), που αποτελούν το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. Οι δήμοι είναι οι εξής: Θεσσαλονίκης, Καλαμαριάς, Νεάπολης-Συκεών, Παύλου Μελά, Κορδελιού-Ευόσμου, Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Πυλαίας-Χορτιάτη.

Η πόλη της Θεσσαλονίκης έχει ένα αρκετά εκτεταμένο κέντρο, στο οποίο συγκεντρώνονται τα περισσότερα καταστήματα, δημόσιες υπηρεσίες, αξιοθέατα και χώροι αναψυχής. Η έκτασή του μπορεί να οριστεί ανατολικά από το συγκρότημα του 3ου Σώματος Στρατού, δυτικά από την πλατεία Δημοκρατίας (πρώην Πλατεία Βαρδαρίου), βόρεια από την παραλιακή λεωφόρο Νίκης (πρώην Λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’) και νότια από την οδό Ολυμπιάδος στις παρυφές της Άνω Πόλης.

Το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης διαχωρίζεται στις συνοικίες: Λαδάδικα, Άνω Λαδάδικα, Φραγκομαχαλάς, Καπάνι, Διαγώνιος, Ναυαρίνου, Ροτόντα, Αγία Σοφία, Ιπποδρόμιο (Λευκός Πύργος). Το κεντρικότερο σημείο αποτελεί ο ενοποιημένος χώρος της Πλατείας Αριστοτέλους και της Πλατείας Αρχαίας Αγοράς (ή Δικαστηρίων) οι οποίες ενώνονται με την πεζοδρομημένη οδό Αριστοτέλους.

Κεντρικές οδικές αρτηρίες είναι οι: Τσιμισκή, Εγνατίας, Νίκης, Λαγκαδά, Βασιλίσσης Όλγας και Αγίου Δημητρίου.

Κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα υπήρξε σημαντική μετατόπιση του κέντρου της Θεσσαλονίκης ανατολικότερα. Ενώ παλαιότερα η κεντρική αγορά της πόλης βρισκόταν στην περιοχή του Βαρδαρίου και εκτεινόταν έως τη σκεπαστή αγορά, πριν την πλατεία Αριστοτέλους, σήμερα έχει υπερβεί κατά πολύ αυτά τα όρια φτάνοντας στην περιοχή του Μεγάρου της Χ.Α.Ν.Θ. κοντά στον παλαιό ζωολογικό κήπο.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ - Η Πλατεία Αριστοτέλους στην καρδιά της πόλης

Συντριβάνι στο κεντρικό πάρκο

Άνω Πόλη Η περιοχή της Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1917 και τη δεκαετία του 1980 επί Υπουργού

Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη χαρακτηρίστηκε διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός, βρίσκεται στο βορειότερο και ψηλότερο τμήμα της παλιάς πόλης. Αρχίζει ουσιαστικά από τη βόρεια πλευρά της οδού Αγίου Δημητρίου φτάνοντας βόρεια ως τα τείχη της Ακρόπολης και δυτικά και ανατολικά ως τα αντίστοιχα Βυζαντινά Τείχη, που σώζονται σχεδόν ολόκληρα στην περιοχή.

Η περιοχή της Άνω Πόλης διαχωρίζεται στις συνοικίες Τσινάρι, Διοικητήριο, Βλατάδων, Τερψιθέα, Κουλέ Καφέ, Κόκκινη Βρύση, Καλλιθέα.

Στην περιοχή αυτή περιλαμβάνονται σημαντικά μνημεία της Θεσσαλονίκης όπως: τα Τείχη με την Ακρόπολη και το Επταπύργιο, ο Ναός του Οσίου Δαβίδ (Μονή Λατόμου), ο Ναός του Αγίου Νικολάου Ορφανού, ο Ναός των Ταξιαρχών, η Μονή Βλατάδων, ο Ναός της Αγίας Αικατερίνης, ο Ναός του Προφήτη Ηλία, ένας βυζαντινός λουτρώνας της πλατείας Κρίσπου στο Κουλέ Καφέ, το Αλατζά Ιμαρέτ της οδού Κασσάνδρου, ο οθωμανικός τουρμπές στην πλατεία Τερψιθέας καθώς και πλήθος βρυσών κ.ά.

Πέρα όμως από τα μνημεία αυτά, στην περιοχή της Άνω Πόλης διασώζεται σε πολλά τμήματα ο παλιός (παραδοσιακός) πολεοδομικός ιστός της πόλης με τους στενούς λιθόστρωτους δρόμους, τα αδιέξοδα, τα μικρά ξέφωτα και τις πλατείες και προπαντός με τα μοναδικά σε λιτότητα, λειτουργικότητα και κομψότητα κτίσματα της Λαϊκής Μακεδονίτικης Αρχιτεκτονικής, αλλά και σπίτια Τουρκικών αρχιτεκτονικών επιρροών. Εξαίρετο δείγμα της οικιστικής ενότητας της Άνω Πόλης, αποτελούν τα Καστρόπληκτα σπίτια δηλαδή που κτίστηκαν την περίοδο των πληθυσμιακών μετακινήσεων των πρώτων δεκαετιών του 20 ου αιώνα, από πρόσφυγες. Τα σπίτια αυτά εφάπτονται των βυζαντινών τειχών και καταδεικνύουν την γρήγορη, πρόχειρη και ραγδαία εγκατάσταση προσφύγων στην πόλη, οι οποίοι, λόγω έλλειψης χώρου έχτισαν δίπλα στα τείχη μικρά χαμόσπιτα με στόχο την στεγαστική τους εξασφάλιση

Νοτιοανατολική Θεσσαλονίκη Αυτή η πλευρά της πόλης ξεκινά από οδό Βασιλέως Γεωργίου – Βασιλίσσης Όλγας (την παλαιά Οδό Εξοχών) και εκτείνεται μέχρι την περιοχή της

Καλαμαριάς και της Πυλαίας. Περιλαμβάνει τις περιοχές: Σαράντα Εκκλησιές, Ευαγγελίστρια, Τριανδρία, Τούμπα, Χαριλάου, Ανάληψη, Ντεπώ, Πυλαία και Καλαμαριά.

Στις Οδούς Βασιλίσσης Όλγας, Γεωργίου Παπανδρέου (Ανθέων) και Μεγάλου Αλεξάνδρου (Τζων Κέννεντυ) διατηρούνται πολλά αρχοντικά ευπόρων Θεσσαλονικέων του 19ου αιώνα, τα οποία αποτελούσαν τι εξοχικές επαύλεις των θεσσαλονικέων στις αρχές του 20ου αιώνα. Επειδή αυτή η περιοχή είχε τα εξοχικά των εύπορων κυρίως κατοίκων η περιοχή ονομάστηκε Εξοχές. Η διχάλα που δημιουργείται από το διαχωρισμό της Μεγ. Αλεξάνδρου στις οδούς Γ. Παπανδρέου και Μαρίας Κάλλας εκτεινόμενη περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής της Σαλαμίνας, όπου είναι χτισμένο το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και το Συνεδριακό του Κέντρο, οι Μύλοι Αλλατίνι, το Ποσειδώνιο κολυμβητήριο, η Γενική Κλινική και ο Ναός του Μεγάλου Φωτίου. Επίσης, η περιοχή τα τελευταία χρόνια έχει μεταβληθεί σε νεανικό στέκι με πολλά καφέ και μπαρ.

Οι συνοικίες της Νέας Κρήνης και της Αρετσούς αποτελούν το νοτιότερο παραθαλάσσιο τμήμα του δήμου Καλαμαριάς. Εκεί συγκεντρώνεται ένα πλήθος κέντρων διασκέδασης και αναψυχής σχεδόν σε όλο το μήκος της Οδού Πλαστήρα. Η υποβαθμισμένη και βαλτώδης περιοχή της Καλαμαριάς που κατοικήθηκε, κυρίως, από προσφυγικούς, εξ ανταλλαγής πληθυσμούς μετά το 1922, σήμερα έχει φτάσει να είναι μία από τις πλέον διακεκριμένες περιοχές της Θεσσαλονίκης με αλματώδη δομική, οικονομική και πληθυσμιακή ανάπτυξη. Εκεί βρίσκεται το πρώην στρατόπεδο Μακεδονομάχου Κόδρα, ο Ναυτικός Όμιλος Καλαμαριάς, το γήπεδο του Απόλλωνα Καλαμαριάς, η Ναυτική Διοίκηση Βορείου Ελλάδος και το Κυβερνείο ή Παλατάκι, παλαιό τοπικό ανάκτορο των Ελλήνων Βασιλέων.

Η απαρχή του οικισμού της Πυλαίας ιστορείται από την περίοδο της οθωμανικής κατάκτησης της Θεσσαλονίκης. Η Καπουτζήδα ή Καπουτζήδες, τούρκικα: (Kapıcılar), που ήταν τοποθετημένη, αρχικά, στην περιοχή Τριανδρίας - Άνω Τούμπας, ήταν το πλησιέστερο χωριό της Θεσσαλονίκης από την ανατολική πλευρά της. Απείχε περίπου 10 χιλιόμετρα από το Λευκό Πύργο, που αποτελούσε και το όριο της πόλης. Πήρε το όνομα της από τους "Καπουτζήδες", τούρκικα: (kapıcı), τους εργαζόμενους δηλαδή των τειχών της Θεσσαλονίκης. Το ίδιο απείχε και από την πλατεία Σιντριβανίου, όπου ήταν η πύλη της Καμάρας ή αλλιώς "Κασσανδρεωτική". Μετά την επέκταση της πόλης και τη δημιουργία του συνοικισμού Χαριλάου γύρω στα 1920-1922 απείχε από το τέρμα του μόλις 2 χιλιόμετρα

Το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης στην περιοχή της Σαλαμίνας

Το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας

Βορειοδυτική Θεσσαλονίκη

Χρυσό στεφάνι μυρτιάς από κιβωτιόσχημο τάφο του τελευταίου τετάρτου του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

H Σκηνή Σωκράτης Καραντινός του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος στη Μονή Λαζαριστών - Σταυρούπολη.

Στο βόρειο και δυτικό τμήμα του Δήμου Θεσσαλονίκης βρίσκονται οι συνοικίες Ξηροκρήνη, Δικαστήρια, Διοικητήριο, Ιχθυόσκαλα, Λαχανόκηποι, Μπεχτσινάρ και Παναγία Φανερωμένη.

Στο βόρειο και δυτικό τμήμα του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης βρίσκονται οι Αμπελόκηποι, το Ελευθέριο - Κορδελιό, η Μενεμένη, ο Εύοσμος, η Ηλιούπολη, η Σταυρούπολη, η Νικόπολη, η Νεάπολη, η Πολίχνη, τα Μετέωρα και οι Συκιές.

Αποτελεί πόλη εισόδου στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, μέσω των οδών Νέας δυτικής εισόδου, Μοναστηρίου και Λαγκαδά , συνδεόμενη με τον αυτοκινητόδρομο ΠΑΘΕ και την Εγνατία Οδό.

Ο Νέος και ο Παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός Θεσσαλονίκης, το λιμάνι της πόλης και ο Σταθμός Υπεραστικών Λεωφορείων (ΚΤΕΛ Μακεδονία) βρίσκονται επίσης στα δυτικά.

Εδώ βρίσκονται αρκετά παλαιά διατηρητέα εργοστάσια όπως ο Μύλος, το ΦΙΞ και η Βίλκα, τα οποία σήμερα λειτουργούν ανακαινισμένα ως πολυχώροι διασκέδασης.

Η Μονή Λαζαριστών βρίσκεται στη Σταυρούπολη και είναι χτισμένη το 1886 από τους μοναχούς του τάγματος του Αγίου Βικεντίου του Παύλου, ευρέως γνωστοί ως Λαζαριστές, από την έδρα του τάγματός τους στην εκκλησία Σεν Λαζάρ (Saint Lazare) του Παρισιού. Σήμερα οι κτιριακές εγκαταστάσεις της Μονής αποκατεστημένες, στεγάζουν δυο θεατρικές σκηνές του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και την έδρα της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης. Κάθε καλοκαίρι στο αίθριο της Μονής Λαζαριστών πραγματοποιούνται συναυλίες και παραστάσεις.

Ο Βοτανικός Κήπος στην Άνω Ηλιούπολη περιλαμβάνει 1.000 είδη φυτών, μια πραγματική όαση πρασίνου 5 στρεμμάτων.

Τα Συμμαχικά Νεκροταφεία, ή αλλιώς νεκροταφεία του Ζέιτενλικ, στην οδό Λαγκαδά, όπου βρίσκονται θαμμένοι στρατιώτες από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ελληνιστικά Χρόνια

Ο Κάσσανδρος έδωσε στη νέα πόλη, τοποθετείται η ίδρυσή της κατά το 315 π.Χ., το όνομα της γυναίκας του, Θεσσαλονίκης, κόρη του Φιλίππου Β΄. Δημιουργήθηκε ένα αστικό κέντρο σε μια θέση ιδιαίτερα σημαντική για την επικοινωνία της Μακεδονίας με τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο με την προοπτική ανάπτυξης του Μακεδονικού Κράτους. Την περίοδο που η Μακεδονία ήταν ανεξάρτητο βασίλειο, η Θεσσαλονίκη ήταν κατά κύριο λόγο εμπορικό λιμάνι και μια από τις σημαντικότερες στρατιωτικές βάσεις.

Ρωμαιοκρατία

Μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του στρατού του Περσέα στην Πύδνα (168 π.Χ.), η Μακεδονία βρέθηκε αβοήθητη στο έλεος των Ρωμαίων. Η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα της δεύτερης διοικητικής περιφέρειας που περιλάμβανε τη γεωγραφική περιοχή ανάμεσα στο Στρυμόνα και τον Αξιό.

Μετά τη δημιουργία της επαρχίας της Μακεδονίας, οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν έναν σπουδαιότατο στρατιωτικό δρόμο που ξεκινούσε από την Απολλωνία και το Δυρράχιο της Αδριατικής και έφτανε ως τον Έβρο. Ο δρόμος αυτός ονομάστηκε Εγνατία Οδός από τον Ρωμαίο Γναίο Εγνάτιο που διοικούσε την επαρχία , όταν κατασκευάστηκε.

Ο 3ος αιώνας είναι μια εποχή ακμής για τη Θεσσαλονίκη που υποδηλώνεται και από την ανέγερση μνημείων όπως η στοά “Las incantadas".

Οι "Μαγεμένες" της Θεσσαλονίκης, πιο γνωστές με την ισπανοεβραϊκή τους ονομασία Las Incantadas, ήταν ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα ανάγλυφων μορφών στην Αγορά της πόλης. Τις άρπαξε τον 19ο αι. ο Γάλλος Ε. Μίλλερ, που επονομάστηκε "Έλγιν της Θεσσαλονίκης", και τις μετέφερε στη Γαλλία που τμήμα της βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου.

Γαλεριανό Συγκρότημα

Η Θεσσαλονίκη τα ρωμαϊκά χρόνια χωρίς να μεταβάλλει τους παλιούς θεσμούς της, την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό της καθώς και τη Μακεδονική της ιστορία, εντάχθηκε στο ρωμαϊκό κράτος και εξελίχθηκε σ΄ ένα σημαντικό επαρχιακό κέντρο που αργότερα παρέλαβε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Από τη Ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη σώθηκαν πολλά και σημαντικά μνημεία:

Η Αγορά, το Γαλεριανό συγκρότημα, η Καμάρα, η Ροτόντα, ο Ιππόδρομος, τα Ρωμαϊκά Λουτρά (Κρύπτη Αγίου Δημητρίου που ανακαλύφθηκε μετά την πυρκαγιά του 1917).

Βυζαντινή Θεσσαλονίκη Κατά τους βυζαντινούς χρόνους η Θεσσαλονίκη θα εξελιχθεί στη δεύτερη πόλη της βυζαντινής αυτοκρατορίας μετά την Κωνσταντινούπολη.

Το 322/23 ο Μέγας Κωνσταντίνος παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη για ένα διάστημα και κατασκεύασε το τεχνητό λιμάνι στο ΝΔ τμήμα της πόλης, ενώ προετοίμαζε πόλεμο εναντίον του Λικίνιου.

Από το 390 μ.Χ. ο ιππόδρομος έπαψε να χρησιμοποιείται για αγώνες.

Το 1204 οι Φράγκοι της Δ΄Σταυροφορίας κατακτούν την Κωνσταντινούπολη και λίγο αργότερα και τη Θεσσαλονίκη. Έτσι σχηματίστηκε το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης με ηγεμόνα τον Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό.

Το 1344 η διοίκηση της Θεσσαλονίκης πέρασε στους Ζηλωτές.

Το 1387 η Θεσσαλονίκη έπεσε για πρώτη φορά στα χέρια των Τούρκων και τελευταία το 1430.

Μια επιγραφή στην Αχειροποίητο μαρτυρεί το « Ο σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη το 833(=1430).

Στις αρχές του 9ου αιώνα γεννήθηκαν και σπούδασαν στη Θεσσαλονίκη οι δύο αδελφοί Κωνσταντίνος-Κύριλλος και Μεθόδιος, απόστολοι των Σλάβων μια και πρόσφεραν στον σλαβικό κόσμο το αλφάβητό του.

Το 1988, δεκαπέντε μεσαιωνικά μνημεία που χρονολογούνται από τα Παλαιοχριστιανικά Χρόνια (4οςμ.Χ.αι.) έως και την Υστεροβυζαντινή Περίοδο (13ος-14οςμ.Χ.αι) εντάχθηκαν στον κατάλογο της UNESCO ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η βασιλική του Αγ. Δημητρίου (7ος), Η βασιλική της Παναγίας Αχειροποίητου (5ος), Μονή Λατόμου(Όσιου Δαβίδ-5ος αιώνας), Αγ. Σοφία (8ος ), Παναγία Χαλκέων(1028), Αγ. Αικατερίνη (14ος αιώνας), Αγ. Νικόλαος Ορφανός (14ος), των Αγ. Αποστόλων (14ος), Προφήτης Ηλίας (14ος), Αγ. Παντελεήμονας (14ος), Ταξιάρχες, Μεταμόρφωση του Σωτήρος (14ος), το Καθολικό της Μονής Βλατάδων (14ος), τα βυζαντινά λουτρά (14ος), Η Ροτόντα του Αγ. Γεωργίου (4ος) τα βυζαντινά τείχη (4ος-5ος) .

Τουρκοκρατία Η Θεσσαλονίκη κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς στις 29 Μαρτίου 1430. Η κοινωνική ιστορία στα χρόνια που ακολούθησαν με τις κοινωνικές ανακατατάξεις, είναι σε μεγάλο βαθμό, η επιμέρους κοινωνική εξέλιξη των τριών κύριων θρησκευτικών της κοινοτήτων: της μουσουλμανικής, της εβραϊκής και της ελ ελληνικής.

Ο διαχωρισμός υπογραμμίζεται και από τη γεωγραφική κατανομή των τριών στοιχείων μέσα στην πόλη. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός κατοικούσε το πάνω μέρος της πόλης, το λεγόμενο «Μπαΐρι». Οι Εβραίοι έμεναν οι περισσότεροι στην κάτω δυτική πλευρά, από τη σημερινή Διαγώνιο ως την περιοχή του Λιμανιού και του Βαρδάρη. Οι Χριστιανοί ήταν και αυτοί συγκεντρωμένοι στο κάτω μέρος της πόλης στις ενορίες του Αγ. Αθανασίου, Αγ. Παντελεήμονα, της Λαγουδιανής και στα ανατολικά τμήματα της πόλης ως το Ιπποδρόμιο και τη Νέα Παναγία.

Στο 2ο μισό του 19ου αιώνα και του 20ου αιώνα τα στεγανά κάπως σπάζουν με την επέκταση των κατοικημένων περιοχών έξω από τα τείχη προς τα ανατολικά στη σημερινή οδό της Εθνικής Αμύνης και προς τις ανατολικές συνοικίες.

Πρωτεύουσα της Οθωμανικής Βαλκανικής η Θεσσαλονίκη δε μπορούσε παρά να έχει και σχολεία διαφόρων βαλκανικών εθνοτήτων. Από τα τέλη του 19ου αιώνα λειτουργούσαν στην πόλη εκπαιδευτήρια εννέα θρησκευμάτων και δεκατριών εθνοτήτων, στοιχείο που δείχνει το πολυάνθρωπο της πόλης και την εδώ συγκέντρωση διεθνών συμφερόντων.

Σκιαγραφώντας με συντομία την αρχιτεκτονική μορφή και δομή της πόλης στους πέντε αιώνες της Τουρκοκρατίας αναφέρουμε μερικά από τα κυριότερα μνημεία που σώζονται ακόμα και μέσα από αυτά η Θεσσαλονίκη αναδεικνύεται σ΄ ένα μοναδικό και σπάνιο πολυφυλετικό κέντρο πολιτιστικών επιδράσεων : Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Γερμανοί, Ελβετοί, Αρμένιοι, Βούλγαροι κ.ά.

Θεσσαλονίκη 1912-1940 Η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται από τον τουρκικό ζυγό στις 26 Οκτωβρίου 1912.

Λίγο πριν τη λήξη του α΄ παγκόσμιου πολέμου η Θεσσαλονίκη - που στο εμπόριό της είχε ευνοηθεί από τον ανταγωνισμό των Μ. Δυνάμεων – χτυπήθηκε από μεγάλη πυρκαγιά, τον Αύγουστο του 1917, κατέστρεψε το μεγαλύτερο τμήμα της, αφήνοντας 70000 περίπου άστεγους.

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή (1922) και την ανταλλαγή των πληθυσμών (1923), τα επακόλουθα της έλευσης και της εγκατάστασης των προσφύγων ήταν θετικά για τη Θεσσαλονίκη τόσο από πολιτικοοικονομική όσο και από εθνολογική άποψη.

Σημαντικό παράγοντα για την πνευματική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης αποτέλεσε η ίδρυση του Α.Π.Θ., το 1924, ύστερα από εισήγηση του Αλ. Παπαναστασίου.

Σε όλο το διάστημα του μεσοπόλεμου οι κοινωνικές ζυμώσεις που προκλήθηκαν από τη δραστηριοποίηση μεγάλου αριθμού προσφύγων εργατών αλλά και τη δυναμικότητα των Εβραίων εργατών, έδωσαν μεγάλη ώθηση στα ήδη ανεπτυγμένα εργατικά κινήματα της πόλης. Ήδη από το 1908 είχε ιδρυθεί με αρχηγό τον Αβραάμ Μπεναρόγια η σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν, που πρωτοστάτησε στην οργάνωση του συνδικαλιστικού κινήματος και μετέπειτα στην δημιουργία του ΣΕΚΕ/ΚΚΕ. Στην αρχή της δεκαετίας του 1930 και μέχρι την επιβολή της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, στη Θεσσαλονίκη ήταν συνεχείς οι διαδηλώσεις και απεργίες ομάδων εργατών όπως των καπνεργατών, των τροχιοδρομικών κ.ά. Οι εργατικές κινητοποιήσεις κορυφώθηκαν στην πόλη τον Μάιο του 1936, με τη μεγάλη απεργία και διαδήλωση των καπνεργατών, που πνίγηκε στο αίμα από την δικτατορική κυβέρνηση Μεταξά, με συνολικά δώδεκα νεκρούς ανάμεσα στους οποίους και ο 25χρονος αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης. Η φωτογραφία που απαθάνατισε την μητέρα του να τον θρηνεί μόνη στο μέσον του δρόμου, στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Εγνατία, δημοσιεύθηκε στον Τύπο και αποτέλεσε την έμπνευση του Γιάννη Ρίτσου για την συγγραφή της συλλογής του Ο Επιτάφιος.

Ο Πόλεμος – Η Κατοχή

Στις 6 Απριλίου 1941 ο γερμανικός στρατός έφτασε έξω από τη Θεσσαλονίκη και στα τέλη Οκτωβρίου 1944 απελευθερώθηκε.

Εμφύλιος Πόλεμος Στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου η Θεσσαλονίκη βρέθηκε στο επίκεντρο των γεγονότων και στο τέλος ήταν σε εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση.

Στη δεκαετία του 1960 άρχισε η εκβιομηχάνισή της στην περιοχή της Σίνδου.

Το «παρακράτος» δολοφόνησε το Γρ. Λαμπράκη και αυτό ήταν η αρχή μιας βιαιότατης πολιτικής θύελλας (1964-1967) που κορυφώθηκε με την αποπομπή του Γεώργιου Παπανδρέου από την πρωθυπουργία και κατέληξε στη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967.

Τον Αύγουστο 1973 αποφυλακίστηκαν και οι Θεσσαλονικείς αντιστασιακοί. Το Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης συμμετείχε με 3500 φοιτητές στην κορυφαία αντιδικτατορική εκδήλωση, τη νύχτα 16ης-17ης Νοεμβρίου 1973.

Στις 20 Ιουνίου του 1978 ένας μεγάλος σεισμός επέφερε συνολικά 49 θανάτους και υλικές ζημιές ύψους 1,2 δισ. ευρώ, οι οποίες όμως αποκαταστάθηκαν σύντομα. 220 άνθρωποι τραυματίστηκαν. Ο εν λόγω σεισμός υπήρξε ο πρώτος που έπληξε μεγάλο αστικό κέντρο στην Ελλάδα.

Το έτος 1997 η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε την Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης.