Plant tissue

โรงเรยนมหดลวทยานสรณ (องคการมหาชน) สาขาวชาชววทยา

เอกสารประกอบการสอนวชาชววทยา 4 (ว 40144) ปการศกษา 2549 เนอเยอของพช

1

บทท 1 โครงสรางและหนาทของพชมดอก

ในบทนนกเรยนจะไดศกษาเนอหาทงหมดดวยกน 5 หวขอคอ 1.1 เนอเยอของพช 1.2 โครงสรางและหนาทของราก 1.3 โครงสรางและหนาทของล าตน 1.4 โครงสรางและหนาทของใบ 1.5 การเจรญเตบโตของรากและล าตน

ซงเนอหาในแตละหวขอจะอธบายตามล าดบดงน

เนอเยอของพช (plant tissue) พชเปนสงมชวตชนดหนงทประกอบดวยเซลล(cell) หลายๆเซลลมารวมกลมท างานรวมกน กลม

ของเซลลทมาท างานรวมกนนเราเรยกวา เนอเยอ (tissue)จากการศกษาพบวาเนอเยอพชแบงเปน 2 ประเภทใหญ ๆ ตามความสามารถในการแบงตวไดแก

1.เนอเยอเจรญ (meristematic tissues) หมายถงกลมของเซลลทมการเจรญและแบงตวแบบไมโทซส

(mitosis) อยตลอดเวลา

2.เนอเยอถาวร (permanent tissues) หมายถงกลมของเซลลทในสภาพปกตไมมการแบงตว โดย

เซลลเหลานเจรญเปลยนแปลงมาจากเนอเยอเจรญอกทหนง รายละเอยดของเนอเยอแตละชนดมดงน

เนอเยอเจรญ (meristematic tissues)

หมายถงกลมของเซลลทมการเจรญและแบงตวแบบไมโทซส(mitosis) อยตลอดเวลาและเปนเซลล

ทมลกษณะดงน

1. มขนาดเลก ภายในเซลลมไซโทพลาสซม (cytoplasm)ขน และมนวเคลยสใหญอยกลางเซลล

2. มผนงบาง

3. มแวควโอล (vacuole)ขนาดเลกหรอไมมเลย

4. เซลลมรปรางไดหลายแบบแตสวนมากคอนขางกลมหรอเหลยม



2

5. เซลลแตละชนดอยชดตดกนมาก ไมมชองวางระหวางเซลล (intercellular space)

เนอเยอเจรญสามารถจ าแนกตามต าแหนงทพบในสวนตาง ๆ ของพช ไดเปน 3 ชนด ไดแก

☺ เนอเยอเจรญสวนปลาย (apical meristem)

คอเนอเยอทอยบรเวณปลายยอด (shoot tip ) หรอปลายราก (root tip) ของพช เมอมการแบงตวเพมจ านวนเซลลจะท าใหรากและล าตนยดยาวออก

รปท 1 เนอเยอเจรญปลายยอด(http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/M/meristem.gif)

☺ เนอเยอเจรญเหนอขอ (intercalary meristem)

คอเนอเยอทอยบรเวณเหนอขอ หรอโคนของปลองในพชใบเลยงเดยว เชน ออย ไผ ขาวโพด หรอหญา เปนตน เมอมการแบงตวจะชวยใหปลองยาวขน

รปท 2 เนอเยอเจรญเหนอขอ(http://www.botany.hawaii.edu/faculty/webb/BOT201/EQUISETU/IntercNodeHueLab.jpg )

http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/M/meristem.gif

http://www.botany.hawaii.edu/faculty/webb/BOT201/EQUISETU/IntercNodeHueLab.jpg



3

นอกจากน intercalary meristem ยงพบตามกานชอดอกของพชบางชนด เชน พวกวานสทศ ดอกพลบพลง ซงเปนกานชอดอกทแทงขนมาจากดนโดยตรง

☺เนอเยอเจรญดานขาง (lateral meristem หรอ axillary meristem)

คอเนอเยอเจรญทแบงตวออกดานขางของล าตนหรอราก เมอแบงตวแลวจะท าใหล าตน ราก ขยายขนาดออกทางดานขางหรอมขนาดใหญขน บางคนอาจเรยกเนอเยอเจรญดานขางนอกอยางวา แคมเบยม (cambium) แบงเปน 2 ชนดคอ

1. vascular cambium เปน Cambium ทเกดขนในกลมทอล าเลยง

รปท 3 vascular cambium ของล าตนหมอนอย (ตถยและคณะ, 2546)

2. cork cambium เปน Cambium ทเกดในชน cortex หรอชน stele เพอสรางชน cork และ phlloderm

รปท 4 cork cambium ของล าตนแกว (ทพยอาภาและรรนธร, 2546)



4

เนอเยอถาวร (permanent tissues)

หมายถงกลมของเซลลทในสภาพปกตไมมการแบงตว โดยเซลลเหลานเจรญเปลยนแปลงมาจากเนอเยอเจรญอกทหนง แบงออกได 2 ประเภท คอ

2.1 เนอเยอถาวรเชงเดยว (simple permanent tissues)

หมายถงเนอเยอทประกอบดวยกลมเซลลชนดเดยวกน มารวมกนเพอท าหนาทอยางเดยวกน แบงออกไดหลายชนดตามต าแหนงทอยหรอตามหนาทและสวนประกอบภายในเซลล ไดแก epidermis parenchyma collenchyma sclerenchyma endodermis และ cork โดยมรายละเอยดแตละเนอเยอดงน

epidermis

เปนเนอเยอถาวรเชงเดยวทมลกษณะ

1. อยชนนอกสดของสวนตาง ๆของพชในระยะการเจรญขนแรก(primary growth)

2. มก าเนดมาจากชน protoderm ของ primary meristem

3. มหนาทปกปองคมครองเนอเยอตาง ๆ ทอยภายในของพชทงราก ล าตน ใบ ดอก ผล เมลด

แตพชทมการเจรญขนทสอง (secondary growth) เนอเยอ epidermis จะสลายไป เพราะมชนของ cork ทเกดขนใต epidermis เจรญดนออกมา

4. เซลลของ epidermis เปนรปสเหลยมผนผาสวนมากเรยงอยชนเดยว แตพชบางชนดอาจม

หลายชนเรยกวา multiple epidermis เชนในรากกลวยไมเรยก multiple epidermis นวา velamen

5. ผวดานนอกของเซลล epidermis มสารขผงพวกควตน (cutin) ฉาบอยเพอชวยปองกน การระเหยของน า ชนของควตนนเรยกวา ควตเคล (cuticle)

6. เซลลของ epidermis แตละเซลลเรยกวา epidermal cell

7. epidermal cell บางเซลลมการเปลยนแปลงรปรางไปท าหนาทเฉพาะอยางเชน

1.) เปลยนเปน Trichome คอสวน ของ epidermis ทยนออกมาเชน ขนราก (root hair)



5

2.) เปลยนเปนปากใบ (stomata)

ปากใบ (stomata) ในการเรยนวชา ชว 103 (ชววทยา 3 ) เพอใหเขาใจตรงกนเปนปากใบทเกดจากเซลลของ epidermis 2 เซลล เปลยนรปรางไป มลกษณะคลายเมลดถวทหนดานเวาเขาประกบกน ตรงกลางเกดเปนชองหรอรเปด (pore) เซลลทงสองนเรยกวา เซลลคม (guard cell) และเรยกรวมทงเซลลคมและรเปดนวา ปากใบ (stomata)

Parenchyma

เปนเนอเยอถาวรเชงเดยวทมลกษณะส าคญทควรรดงน

1. ประกอบดวยเซลลทมชวตพบไดแทบทกสวนของอวยวะพชในชน cortex หรอชน pith ของ

ล าตนและราก ถอไดวาเปนเนอเยอทพบมากทสดในพช 2. มก าเนดมาจาก ground meristem แต parenchyma ทอยในกลมทอล าเลยงเจรญมาจาก procambium

3. เซลลของ parenchyma รปรางหลายแบบ บางเซลลคอนขางกลม ร ทรงกระบอกหรอเปนเหลยม เมอเซลลมาเรยงชดตดกนจงท าใหมชองวางระหวางเซลล (intercellular space) เกดขนตามมมทเซลลแตะกน ซง intercellular space เปนลกษณะเฉพาะของ parenchyma

รปท 6 parenchyma ของลำตนวานกาบหอย

4. parenchyma มรปรางไดหลายแบบแตกตางกนไปตามต าแหนงทอยและหนาทพเศษ เชน



6

ในพชน าบางชนด parenchyma มชองวางระหวางเซลลใหญท าใหเกดชองวางทเรยกวา air space ชวยสะสมอากาศจงเรยก parenchyma ชนดนไดอกอยางหนงวา aerenchyma

รปท 7 aerenchyma ของใบอะเมซอนใบมน (ปรยาและวชญมล, 2546)

บางเซลลของ parenchyma ภายในมเมดคลอโรพาสต (chloroplast)เรยก parenchyma ชนดนวา chlorenchyma

รปท 8 chlorenchyma ของล าตนหมอนอย (ตถยและคณะ, 2546)

5. หนาทของ parenchyma มดงน

1. สะสมอาหาร เชนสะสมแปง เราเรยกเมดแปงทสะสมอยใน parenchyma วา amyloplast หรอ starch grain เมดแปงมรปรางกลมหรอ ร มชน lamella ลกษณะเปนวง ๆ คลายลายนวมอและมจดศนยกลางของชน เรยกวา hilum

2. สรางอาหารโดยกระบวนการสงเคราะหดวยแสง โดยเฉพาะ chlorenchyma

3. ชวยในการล าเลยง เชน xylem ray และ phloem ray



7

4.

รปท 9 starch grain ใน parenchyma ของลำตนวานกาบหอย

Collenchyma

เปนเนอเยอถาวรเชงเดยว เจรญมาจาก ground meristem ประกอบดวยเซลล ทมชวตและผนงเซลลหนามากตามมมของเซลล ผนงทหนาตามมมและไมสม าเสมอกนนเปนการเพมความยดหยนใหแกเซลล สารทมาฉาบทผนงเปนสารประกอบพวกเซลลโลสและเพคตน ผนงเซลลทหนาไมเทากนนอกจากจะเพมความยดหยนแลวยงท าใหรปรางของ collenchyma แตกตางกนไป สามารถแบงออกไดหลายชนดตามรปรางดงน

- Angular collenchyma เปน collenchyma ทมการฉาบของผนงเซลลหนาตามมมเซลลมากกวาสวนอน

- Lamellar collenchyma เปน collenchyma ทมสารมาฉาบผนงเซลลดานชดกบ epidermis และดานตรงขามหนามาก เมอดจากการตดตามขวางจะเหนชองตรงกลางเซลลคลายรปสเหลยมผนผา

- Annular collenchyma มสารทฉาบผนงเซลลหนามาก เมอดจากการตดตามขวางจะเหนชองกลางเซลลเลกคอนขางกลม



8

รปท 10 collenchyma ของล ำตนเอองทอง (พมพชราและสนทรา, 2546)

หนาทของ collenchyma

1. ชวยพยงหรอชวยเสรมความแขงแรงใหแกพชโดยเฉพาะตนออน (seedling) ไมลมลก (herb) และไมเลอย(climber)

2. ใหความแขงแรงแกกานใบและเสนกลางใบ

ต าแหนงทพบ collenchyma

collenchyma มต าแหนงทพบไมแนนอนเชน

กระจายอยรอบล าตน อยเปนกลมๆ อยบรเวณมมของล าตน

Sclerenchyma

เปนเนอเยอถาวรเชงเดยวทมผนงเซลลหนามาก เนองจากม secondary wall มาฉาบทบชน primary wall อกชนหนง สวนใหญสารทมาฉาบเปนสารพวกลกนน (lignin) การมาสะสมของลกนนท าใหผนงมความแขงแรงมาก จงท าให sclerenchyma ถอไดวาเปนโครงกระดกหรอโครงรางของพช (plant skeleton)

sclerenchyma เมอเจรญเตมทเปนเซลลไมมชวต

sclerenchyma ทอยในชน cortex เกดมาจาก ground meristem แตถาเปน sclerenchyma ทอยในกลมทอล าเลยง (bundle sheath )จะเกดมาจาก procambium ชวยใหเกดความแขงแรงแก vascular bundle



9

Sclerenchyma แบงออกเปน 2 ชนด ตามลกษณะรปราง คอ

1. Fiber

มรปรางของเซลลยาวมาก หวแหลมทายแหลม ผนงเซลลหนามากเปนสารประกอบลกนน ท าใหชองกลางเซลลหรอ lumen แคบมากจนแทบจะมองไมเหน สวนมากเปนเซลลทตายแลว บรเวณทจะพบ fiber ไดแก บรเวณชนของ cortex บรเวณ phloem ทเราเรยกวา phloem fiber และกยงพบท xylem กเรยกวา xylem fiber

2. Sclereid

เปน sclerenchyma ทมรปรางหลายแบบ เชน กลม ร หรอ รปรางยาวแตกยงสนกวา fiber ผนงเซลลหนามากเปนสารประกอบลกนน ท าใหชองกลางเซลลหรอ lumen แคบแตการสะสมของสารประกอบลกนนจะไมสม าเสมอคอมการสะสมเปนชวงๆตอกนจงท าใหเกดรอยตอหรอชองวางทเกดจากการสะสมทไมตอเนองเรยกรอยตออนนวา pit

Sclereid พบตามสวนทแขงของเปลอกไม เปลอกหมเมลด เชนกะลามะพราว เมลดพทรา และเนอผลไมทสากๆ เชน สาล แอปเปล เปนตน

รปท 11 ลกษณะของ sclereid และ fiber (http://www.cropsci.uiuc.edu/classes/cpsc121/images/FormFunction/sclerenchyma3.jpg)

Endodermis เปนเนอเยอทอยถดออกมาจากเนอเยอล าเลยงในราก หรอเปนเนอเยอชนในสดของชน cortex

รปรางของเซลลคลาย parenchyma เซลลเรยงตวเพยงชนเดยว ไมมชองวางระหวางเซลล ผนงเซลลจะหนา 3 ดาน คอดานขางและดานทตดกบชน stele โดยสารทมาพอกนเปนสารพวก lignin และ suberin การมลกษณะผนงหนา 3 ดานนเปนประโยชนในการยบย งมใหน าและเกลอแรทขนรากดดเขา

http://www.cropsci.uiuc.edu/classes/cpsc121/images/FormFunction/sclerenchyma3.jpg



10

มาล าเลยงไปส xylem รวดเรวเกนไป เซลลของ endodermis บางเซลลมลกษณะทเปนผนงบางคอไมมการฉาบของของสาร lignin และ suberin เรยกเซลลทมลกษณะเชนนวา passage cell เพราะเซลลบรเวณนจะเปนชองทางใหน าผานเขาส xylem ในชน stele นนเอง นอกจากน endodermis ยงมแถบทเรยกวา casparian strip อยดวยซงแถบ casparian strip จะชวยในการปองกนไมใหน าแพรผานระหวางเซลลของ endodermis ดวยกนเอง

รปท 12 ลกษณะของ endodermis ในรากของวานกาบหอย Cork

Cork เปนเนอเยอถาวรเชงเดยวทพบในพชทมการเจรญในขนท 2 ( secondary growth) ซงอาจเกดในชน cortex ของล าตนหรอในชน stele ของรากกได โดยมกระบวนการเกดเรมจาก cork cambium ซงเปน lateral meristem ทอาจเกดจาก pericycle cortex epidermis หรอ phloem กไดแลวแตชนดของพช

cork cambium หรออกชอหนงคอ phellogen จะท าการแบงเซลลโดยแบงเซลลใหเซลลใหมทางดานนอกทเรยกวา cork หรออกชอคอ phellem และแบงใหกลมเซลลทางดานในทเรยกวา phelloderm

cork หรอ phellem ซงเปนเซลลทอยทางดานนอกจะมสารพวก suberin มาสะสมท าใหน าผานเขามาไมได สงผลใหในทสดเซลล cork กตาย

เมอมการแบงตวของ cork cambium มากขนกจะท าใหชนของ cork มมากขนเชนกนและจะไปดนใหสวนของเซลลทอยถดออกไปหลดหายไปดวย

เรยกเนอเยอ cork, cork cambium และ phelloderm ทง 3 ชนดรวมกนวาชน periderm



11

รปท 13 ชน periderm ของล าตนโกสน (สารษฐและวทญญ, 2546)

เนอเยอถาวรเชงซอน (complex permanent tissue) หมายถง เนอเยอทประกอบดวยกลมเซลลหลายชนดมาท างานรวมกน ซงเนอเยอถาวรเชงซอนไดแก เนอเยอทท าหนาทล าเลยงน า แรธาต เรยกวาไซเลม (xylem) และเนอเยอล าเลยงอาหาร เรยกวา โฟลเอม (phloem)

ไซเลม (xylem) เปนเนอเยอทท าหนาทล าเลยงน าและแรธาตไปสสวนตาง ๆ ของพช Xylem หรอทอล าเลยงน าจดเปนเนอเยอถาวรเชงซอน (complex permanent tissues) เนองจากประกอบดวยเนอเยอหลายชนด ไดแก

1. vessel 2. tracheid 3. fiber 4. parenchyma

โดยรายละเอยดของแตละเนอเยอเปนดงน

- เทรคด (tracheid) เปนเซลลทมรปรางยาว หวทายคอนขางแหลม ผนงเซลลหนาม สารพวกลกนนสะสม และทผนงมรพรนทเรยกวา pit รพรนนจะมประโยชนในการใชเปนทางล าเลยงน าและแรธาตจากเซลลหนงไปยงอกเซลลหนงนนเอง หนาทของ tracheid คอการล าเลยงและค าจนพช

- เวสเซล (vessel) มลกษณะคลายทอยาวๆ ทประกอบดวยทอสนๆหลายๆทอมาตอ กนทอสนแตละทอเรยกวา vessel member หรอ vessel element ลกษณะของ vessel member หรอ vessel element คอเปนเซลลทมผนงหนาเปนสารพวกลกนนมาสะสม เซลลมรปรางยาวหรอสน แตบรเวณปลายเซลลอาจเฉยงหรอตรงและจะมชองทะลถงกน ซงมลกษณะเปนรอยปรหรอรพรนทเรยกวา perforation plate



12

รปท 14 เปรยบเทยบลกษณะของ tracheids และ vessels ใน xylem (http://www.mhhe.com/biosci/pae/botany/histology/images/xylem.gif)

ส าหรบเนอเยอพวก fiber และ parenchyma ใน xylem จะมลกษณะรปรางและหนาทคลายกบทพบในสวนตาง ๆ ของพชซงไดกลาวไปแลว แตม parenchyma บางกลมท าหนาทล าเลยงน าออกดานขาง โดยเซลลเรยงตวเปนแถวออกมาในแนวรศมของล าตนเรยกวา xylem ray

Phloem หรอทอล าเลยงอาหาร เปนเนอเยอถาวรเชงซอนเชนเดยวกบ xylem และอย

ใกล ๆ กบ xylem จงเรยกรวมกนวาระหวาง xylem กบ phloem วา vascular bundle ซงแปลวากลมทอล าเลยง หรอบางคนอาจจะเรยกวา vascular tissue ซงกแปลวาเนอเยอล าเลยงกไดไมตางกน สวนของ phloem นนประกอบดวยเนอเยอหลายชนดเชนเดยวกนกบ xylem คอม

1. sieve tube 2. companion cell 3. parenchyma 4. fiber

sieve tube เปนทอยาวๆทประกอบดวยทอสนๆหลายๆทอมาตอกน ซงทอส นๆแตละทอเรยกวา sieve tube member หรอ sieve tube element กได ลกษณะของ sieve tube member เปนดงนคอรปรางเปนทรงกระบอกยาว หนาตดตรงปลายจะตรงและมรพรนคลายตะแกรงทเรยกวา sieve plate หนาทของ sieve tube คอการล าเลยงอาหาร

companion cell เปน cell ขนาดเลกมาก ผอมยาว แหลม ต าแหนงตดอยกบ sieve tube member เรยกไดวา sieve tube member อยตรงไหน companion cell จะอยดวย จากการศกษาพบวาหนาทของ companion cell คอการควบคมการท างานของ sieve tube

http://www.mhhe.com/biosci/pae/botany/histology/images/xylem.gif



13

รปท 15 สวนประกอบของ phloem (http://www.sc.edu/union/Sears/Plant/im.Phloem-L.gif) สวนเนอเยอพวก fiber และ parenchyma ใน phloem กจะมลกษณะรปรางและหนาทคลายกบทพบในสวนตาง ๆ ของพชแตม parenchyma บางกลมท าหนาทล าเลยงอาหารออกดานขาง ของล าตนเรยก parenchyma ชนดนวา phloem ray

รปท 16 เนอเยอล าเลยงในพชใบเลยงค

(http://www.ucmp.berkeley.edu/IB181/VPL/Ana/AnaP/Ana1l.jpeg)

รปท 17 เนอเยอล าเลยงในพชใบเลยงเดยว

(http://io.uwinnipeg.ca/~simmons/images/vascbl1.gif) เอกสารอางอง เกษม ศรพงษ. คมอเตรยมสอบ ชววทยา ม.5 เลม 3 ว 049. ส านกพมพภมบณฑต. กรงเทพมหานคร. เชาวน ชโนรกษ และพรรณ ชโนรกษ. 2541. ชววทยา 3. ส านกพมพศลปาบรรณาคาร. กรงเทพมหานคร.

http://www.sc.edu/union/Sears/Plant/im.Phloem-L.gif

http://www.ucmp.berkeley.edu/IB181/VPL/Ana/AnaP/Ana1l.jpeg

http://io.uwinnipeg.ca/~simmons/images/vascbl1.gif



14

ปรชา สวรรณพนจและนงลกษณ สวรรณพนจ. คมอเตรยมสอบ ชววทยา 3 ว 049 . บรษทไฮเอดพลบลชชง จ ากด. กรงเทพมหานคร.

ประสงค หล าสะอาด และจตเกษม หล าสะอาด. ชววทยา ม. 5 ว 049. ส านกพมพ พ.ศ. พฒนา จ ากด. กรงเทพมหานคร.

พชร พพฒวรรณกล. 2542. หนงสอเสรมประสบการณ ชววทยา 3 ชน ม. 5 (ว 049). ส านกพมพฟสกสเซนเตอร. กรงเทพมหานคร.

ภวดล บตรรตน. 2543. โครงสรางภายในของพช. พมพครงท 6. ส านกพมพไทยวฒนาพานช จ ากด. กรงเทพมหานคร.

เทยมใจ คมกฤส. 2542. กายวภาคของพฤกษ. พมพครงท 4. ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพมหานคร.

http://www.dmj.ac.th/tissue.htm http://www.narinukul.ac.th/preeya/preeya.htm

http://www.dmj.ac.th/tissue.htm

http://www.narinukul.ac.th/preeya/preeya.htm

Education

Plant tissue