1. PRAVILNIK O NASTAVNOM PLANU I PROGRAMU ZA GIMNAZIJU ("Sl. glasnik SRS - Prosvetni glasnik", br. 5/90 i "Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 3/91, 3/92, 17/93, 2/94, 2/95, 8/95, 23/97, 2/2002, 5/2003, 10/2003, 11/2004, 18/2004, 24/2004, 3/2005, 11/2005, 2/2006, 6/2006, 12/2006, 17/2006, 1/2008, 8/2008, 1/2009, 3/2009, 10/2009, 5/2010 i 7/2011) lan 1 Ovim pravilnikom utvruje se nastavni plan i program opteg tipa i gimnazije sa drutveno-jezikim i prirodno-matematikim smerom. Nastavni plan i program iz stava 1. ovog lana sastavni su deo ovog pravilnika. I PLAN OBRAZOVANJA ZA PREDMETE I RAZREDA GIMNAZIJE lan 2 Plan obrazovanja za predmete I razreda jednak je za gimnaziju opteg tipa i gimnaziju sa drutveno-jezikim, odnosno prirodno-matematikim smerom. lan 3 Broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti iznosi po etiri asa sedmino sa 148 asova godinje. U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na jeziku narodnosti, broj asova srpskog jezika i knjievnosti u I razredu iznosi po dva asa sedmino sa 74 asova godinje. lan 4 U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na albanskom, maarskom, rumunskom, bugarskom, rusinskom, odnosno slovakom jeziku, broj asova nastave jezika narodnosti iznosi po etiri asa sedmino sa 148 asova godinje. lan 5 Za prvi i drugi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog, panskog i italijanskog jezika iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje.

2. lan 6 Broj asova nastave latinskog jezika u I razredu iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 7 Broj asova nastave istorije iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje. lan 8 Broj asova nastave geografije iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 9 Broj asova biologije iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 10 Broj asova nastave matematike iznosi po etiri asa sedmino sa 148 asova godinje. lan 11 Broj asova nastave fizike iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 12 Broj asova nastave hemije iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 13 Broj asova nastave raunarstva i informatike u I razredu gimnazije opteg tipa, drutveno-jezikog smera i prirodno-matematikog smera iznosi po dva asa vebi nedeljno sa 74 asa vebi godinje. lan 14 Broj asova nastave muzike kulture iznosi po jedan as sedmino sa 37 asova godinje. lan 15 Broj asova nastave likovne kulture iznosi po jedan as sedmino sa 37 asova godinje. lan 16 3. Broj asova fizikog vaspitanja iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 17 Programi obrazovanja za predmete iz l. 3. do 16. ovog pravilnika sastavni su deo ovog pravilnika. II PLAN OBRAZOVANJA ZA PREDMETE II, III I IV RAZREDA GIMNAZIJE OPTEG TIPA lan 18 Broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti u II razredu iznosi po etiri asa sedmino sa 140 asova godinje, u III razredu po etiri asa sedmino sa 144 asa godinje i IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asova godinje. U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na jeziku narodnosti, broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu sa dva asa sedmino po 64 asa godinje. lan 19 U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na albanskom, maarskom, rumunskom, bugarskom, rusinskom, odnosno slovakom jeziku broj asova nastave jezika narodnosti iznosi u II razredu po etiri asa sedmino sa 140 asova godinje, u III razredu po etiri asa sedmino sa 144 asa godinje i u IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asova godinje. lan 20 Za prvi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog, panskog i italijanskog jezika u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po etiri asa sedmino sa 144 asa godinje i IV razredu po tri asa sedmino sa 96 asova godinje. Za drugi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog i panskog jezika u II iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 21 Broj asova nastave latinskog jezika u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje. lan 22 4. Broj asova nastave ustava i prava graana u IV razredu iznosi po jedan as sedmino sa 32 asa godinje. lan 23 Broj asova nastave sociologije u IV razredu iznosi po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 24 Broj asova nastave psihologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje. lan 25 Broj asova nastave filozofije u III razredu iznosi po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu po tri asa sedmino sa 96 asova godinje. lan 26 Broj asova nastave istorije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje u IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 27 Broj asova nastave geografije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje i III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 28 Broj asova nastave biologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 29 Broj asova nastave matematike u II razredu iznosi po etiri asa sedmino sa 140 asova godinje, u III razredu po etiri asa sedmino sa 144 asa godinje i IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asova godinje. lan 30 Broj asova nastave fizike u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i u IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 31 5. Broj asova nastave hemije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 32 Broj asova nastave muzike kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asova godinje. lan 33 Broj asova nastave likovne kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asova godinje. lan 34 Broj asova fizikog vaspitanja u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 35 Broj asova nastave raunarstva i informatike u II razredu iznosi 60 asova vebi godinje. III PLAN OBRAZOVANJA ZA PREDMETE II, III I IV RAZREDA GIMNAZIJE SA DRUTVENO-JEZIKIM SMEROM lan 36 Broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti u II razredu iznosi po etiri asa sedmino sa 140 asova godinje, u III razredu po pet asova sedmino sa 180 asova godinje i IV razredu po pet asova sedmino sa 160 asova godinje. U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na jeziku narodnosti, broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu sa dva asa sedmino po 64 asa godinje. lan 37 U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na albanskom, maarskom, rumunskom, bugarskom, rusinskom, odnosno slovakom jeziku broj asova nastave jezika narodnosti iznosi u II razredu po etiri asa sedmino sa 140 asova godinje, u III razredu po pet asova sedmino sa 180 asova godinje i IV razredu po pet asova sedmino sa 160 asova godinje. 6. lan 38 Za prvi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog, panskog i italijanskog jezika u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105 asova godinje, u III razredu po pet asova sedmino sa 180 asova godinje i IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asova godinje. Za drugi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog i panskog jezika u II iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 39 Broj asova nastave latinskog jezika u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje. lan 40 Broj asova nastave ustava i prava graana u IV razredu iznosi po jedan as sedmino sa 32 asa godinje. lan 41 Broj asova nastave sociologije u IV razredu iznosi po tri asa sedmino sa 96 asova godinje. lan 42 Broj asova nastave psihologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje. lan 43 Broj asova nastave filozofije u III razredu iznosi po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu po tri asa sedmino sa 96 asova godinje. lan 44 Broj asova nastave istorije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i IV razredu po tri asa sedmino sa 96 asova godinje. lan 45 Broj asova nastave geografije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, i III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. 7. lan 46 Broj asova nastave biologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje i u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 47 Broj asova nastave matematike u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 48 Broj asova nastave fizike u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 49 Broj asova nastave hemije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asa godinje. lan 50 Broj asova nastave muzike kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asova godinje, u III razredu po jedan as sedmino sa 36 asova godinje i IV razredu po jedan as sedmino sa 32 asa godinje. lan 51 Broj asova nastave likovne kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asova godinje, u III razredu po jedan as sedmino sa 36 asova godinje i IV razredu po jedan as sedmino sa 32 asa godinje. lan 52 Broj asova fizikog vaspitanja u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 53 Broj asova nastave raunarstva i informatike u III razredu iznosi jedan as sedmino sa 36 asova godinje i 30 asova vebi. 8. IV PLAN OBRAZOVANJA ZA PREDMETE II, III I IV RAZREDA GIMNAZIJE SA PRIRODNO-MATEMATIKIM SMEROM lan 54 Broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105 asova godinje, u III razredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asova godinje. U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na jeziku narodnosti, broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu sa dva asa sedmino po 64 asa godinje. lan 55 U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na albanskom, maarskom, rumunskom, bugarskom, rusinskom, odnosno slovakom jeziku broj asova nastave jezika narodnosti iznosi u II razredu po tri asa sedmino sa 105 asova godinje, u III razredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asova godinje. lan 56 Za prvi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog, panskog i italijanskog jezika u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. Za drugi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog i panskog jezika u II iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 57 Broj asova nastave ustava i prava graana u IV razredu iznosi po jedan as sedmino sa 32 asa godinje. lan 58 Broj asova nastave sociologije u IV razredu iznosi po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 59 9. Broj asova nastave psihologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje. lan 60 Broj asova nastave filozofije u III razredu iznosi po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 61 Broj asova nastave istorije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 62 Broj asova nastave geografije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje i III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 63 Broj asova nastave biologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i IV razredu po tri asa sedmino sa 96 asova godinje. lan 64 Broj asova nastave matematike u II razredu iznosi po pet asova sedmino sa 175 asova godinje, u III razredu po pet asova sedmino sa 180 asova godinje i IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asova godinje. lan 65 Broj asova nastave fizike u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105 asova godinje, u III razredu po tri asa sedmino sa 118 asova godinje i u IV razredu po pet asova sedmino sa 160 asova godinje. lan 66 Broj asova nastave hemije u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105 asova godinje, u III razredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 67 Broj asova nastave muzike kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asova godinje. lan 68 10. Broj asova nastave likovne kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asova godinje. lan 69 Broj asova fizikog vaspitanja u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 70 Broj asova nastave raunarstva i informatike u IV razredu iznosi jedan as sedmino sa 32 asa godinje i 30 asova vebi. IVa IZBORNI PREDMETI lan 70a Broj asova nastave verske nastave i graanskog vaspitanja, odnosno drugog predmeta etiko-humanistikog sadraja u I, II, III i IV razredu iznosi po jedan as nedeljno. Verska nastava i graansko vaspitanje, odnosno drugi predmet etiko-humanistikog sadraja ostvaruju se kao izborni predmeti. Izuzetno od stava 2. ovog lana verska nastava i graansko vaspitanje ostvaruju se kao fakultativni predmeti za uenike koji su upisani u prvi razred gimnazije kolske 2001- 2002. godine. V FAKULTATIVNE AKTIVNOSTI 1. Fakultativne nastavne aktivnosti lan 71 Broj asova nastave jezika drugog naroda ili narodnosti sa elementima nacionalne kulture u I razredu iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje, u II razredu po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu po dva asa sedmino i 64 asa godinje. Broj asova nastave treeg stranog jezika ima isti fond i raspored kao i jezik iz stava 1. ovog lana. lan 72 Nastava nacrtne geometrije, astronomije, likovne umetnosti, muzike umetnosti, sociologije, kulture, razvojne psihologije, etike, scenske umetnosti, demografije, geologije, klasinog grkog jezika i opte lingvistike predviena je po dva asa sedmino sa 70 asova godinje bez odreenja razreda. 11. Nastava istorije umetnosti i pedagogije predviena je po etiri asa sedmino sa 140 asova godinje bez odreenja razreda. lan 73 Program predmeta iz l. 72. i 73. ovog pravilnika sastavni je deo ovog pravilnika. lan 73a Broj asova nastave iz predmeta Koarka iznosi tri asa sedmino, odnosno u I razredu 111 asova, u II - 105, III - 108 i IV - 96 asova godinje. Broj asova nastave iz predmeta Osnove sportskog novinarstva u III razredu iznosi jedan as sedmino, odnosno 36 asova godinje. Broj asova nastave iz predmeta Osnove marketinga u sportu u IV razredu iznosi jedan as sedmino, odnosno 32 asa godinje. 2. Fakultativne vannastavne aktivnosti lan 74 Ekskurzije uenika predviene su do tri dana u svakom od etiri razreda, stvaralake i slobodne aktivnosti uenika od 30 do 60 asova u svakom razredu, hor sa dva asa nedeljno, a kulturna javna delatnost kole sa dva radna dana u kolskoj godini. VI OSTALI OBLICI OBRAZOVNO-VASPITNOG RADA lan 75 Osim nastave gimnazije ostvaruju dodatni, dopunski i pripremni rad do 60 asova u svakom razredu, drutveno korisni rad od po dva radna dana u svakom razredu i za rad sa uenikom zajednicom od 15 do 30 asova u svakom razredu. VII ZAVRNA ODREDBA lan 76 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom glasniku Socijalistike Republike Srbije - Prosvetnom glasniku". Samostalni lan Pravilnika o izmenama i dopunama Pravilnika o planu obrazovanja i vaspitanja za gimnazije i program obrazovanja i vaspitanja za I razred ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 3/91) 12. lan 5 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom glasniku Republike Srbije - Prosvetnom glasniku", a primenjivae se od kolske 1991/92 godine. Samostalni lan Pravilnika o izmenama i dopunama Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za gimnaziju ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 3/92) lan 25 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku". Samostalni lanovi Pravilnika o dopunama Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 8/2008) lan 3 Danom poetka primene ovog pravilnika prestaje da vai Pravilnik o nastavnom planu i programu ogleda italijanskog jezika kao drugog stranog jezika za gimnaziju ("Prosvetni glasnik", broj 4/01). lan 5 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", a primenjivae se od kolske 2008/2009. godine. Samostalni lan Pravilnika o izmeni Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 1/2009) lan 2 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku". 13. Samostalni lan Pravilnika o izmeni Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 3/2009) lan 2 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", a primenjivae se od 1. septembra 2009. godine. Samostalni lan Pravilnika o izmeni Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 10/2009) lan 2 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku". Samostalni lan Pravilnika o izmeni Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 5/2010) lan 2 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", a primenjivae se od kolske 2010/2011. godine. Samostalni lan Pravilnika o izmenama i dopunama Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 7/2011) lan 2 14. Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom glasniku Republike Srbije - Prosvetni glasnik", a primenjivae se do kraja kolske 2012/2013. godine. PLAN OBRAZOVANJA ZA GIMNAZIJU NASTAVNI PLAN** GIMNAZIJA - OPTI TIP PRVI RAZRED DRUGI RAZRED TREI RAZRED E razr. as. nast. razr. as. nast. razr. as. nast. raz nedeljno godi. nedeljno godi. nedeljno godi. ned Red. broj I OBAVEZNI PREDMETI T V T V nas. u bloku god. T V T V nas. u bloku god. T V T V nas. u bloku god. T 1. a. Srpski jezik i knjievnost b. ____ jezik i knjievnost* 4 148 4 140 4 144 4 2. Srpski kao nematernji jezik* 2* 2* 2* 2* 3. Prvi strani jezik 2 74 2 70 4 144 3 4. Drugi strani jezik 2 74 2 70 2 72 2 5. Latinski jezik 2 74 2 70 - - 6. Ustav i prava graana - - - 1 7. Sociologija - - - 2 8. Psihologija - 2 70 - - 9. Filozofija - - 2 72 3 10. Istorija 2 70 2 74 2 72 2 11. Geografija 2 74 2 70 2 72 - 12. Biologija 2 74 2 70 2 72 2 13. Matematika 4 148 4 140 4 144 4 14. Fizika 2 74 2 70 3 108 2 15. Hemija 2 74 2 70 2 72 2 16. Raunarstvo i informatika 2 74 - - - - 60 - 1 - 36 30 - 1 17. Muzika kultura 1 37 1 35 - - 18. Likovna kultura 1 37 1 35 - - 19. Fiziko vaspitanje 2 74 2 70 2 72 2 Ukupno A: 29 1 1073 37 - 30 - 1050 60 - 30 1080 30 - 30 Ukupno A: 30 1110 30 1110 30 1110 3 Napomena: *) Za uenike koji nastavu sluaju na jednom od jezika narodnosti (Zakon o srednjoj koli, lan 5). 15. NASTAVNI PLAN GIMNAZIJA - DRUTVENO-JEZIKI SMER** PRVI RAZRED DRUGI RAZRED TREI RAZRED razr. as. nast. razr. as. nast. razr. as. nast. r nedeljno godi. nedeljno godi. nedeljno godi. n Red.broj I OBAVEZNI PREDMETI T V T V nas. u bloku god. T V T V nas. u bloku god. T V T V nas. u bloku god. 1. a. Srpski jezik i knjievnost 4 148 4 140 5 180 b. ____ jezik i knjievnost* 2. Srpski kao nematernji jezik* 2* 2* 2* 3. Prvi strani jezik 2 74 3 105 5 180 4. Drugi strani jezik 2 74 2 70 2 72 5. Latinski jezik 2 74 2 70 - 6. Ustav i prava graana - - - 7. Sociologija - - - 8. Psihologija - 2 70 - 9. Filozofija - - 2 72 10. Istorija 2 70 2 74 3 108 11. Geografija 2 74 2 70 2 72 12. Biologija 2 74 2 70 2 72 13. Matematika 4 148 3 105 2 72 14. Fizika 2 74 2 70 2 72 15. Hemija 2 74 2 70 - 16. Raunarstvo i informatika 2 74 - - - - 60 - 1 - 36 30 - 17. Muzika kultura 1 37 1 35 1 36 18. Likovna kultura 1 37 1 35 1 36 19. Fiziko vaspitanje 2 74 2 70 2 72 Ukupno A: 29 1 37 - 30 1050 60 - 30 1080 30 - 3 Ukupno A: 30 1110 30 1110 30 1110 Napomena: *) Za uenike koji nastavu sluaju na jednom od jezika narodnosti (Zakon o srednjoj koli, lan 5). 16. NASTAVNI PLAN GIMNAZIJA - PRIRODNO-MATEMATIKI SMER** PRVI RAZRED DRUGI RAZRED TREI RAZRED ET razr. as. nast. razr. as. nast. razr. as. nast. razr. nedeljno godi. nedeljno godi. nedeljno godi. nede Red. broj I OBAVEZNI PREDMETI T V T V nas. u bloku god. T V T V nas. u bloku god. T V T V nas. u bloku god. T 1. a. Srpski jezik i knjievnost 4 148 3 105 3 108 4 b. ____ jezik i knjievnost* 2. Srpski kao nematernji jezik* 2* 2* 2* 2* 3. Prvi strani jezik 2 74 2 70 2 72 2 4. Drugi strani jezik 2 74 2 70 2 72 2 5. Latinski jezik 2 74 - - - 6. Ustav i prava graana - - - 1 7. Sociologija - - - 2 8. Psihologija - 2 70 - - 9. Filozofija - - 2 72 2 10. Istorija 2 70 2 74 2 72 - 11. Geografija 2 74 2 70 2 72 - 12. Biologija 2 74 2 70 3 108 3 13. Matematika 4 148 5 175 5 180 4 14. Fizika 2 74 3 105 3 108 5 15. Hemija 2 74 3 105 3 108 2 16. Raunarstvo i informatika 2 74 - - - 60 - 1 - 36 30 - 1 17. Muzika kultura 1 37 1 35 - - 18. Likovna kultura 1 37 1 35 - - 19. Fiziko vaspitanje 2 74 2 70 2 72 2 Ukupno A: 29 1 37 30 1050 60 - 30 1080 30 - 30 Ukupno A: 30 1110 30 1110 30 1110 30 Napomena: *) Za uenike koji nastavu sluaju na jednom od jezika narodnosti (Zakon o srednjoj koli, lan 5). PRVI RAZRED DRUGI RAZRED TREI RAZRED ETVRTI RAZRED UKUPNOIa IZBORNI PREDMETI** ned. godinje ned. godinje ned. godinje ned. godinje ned. godinje 17. 1. Verska nastava 1 37 1 35 1 36 1 32 4 140 2. Drugi predmet etiko- humanistikog Sadraja 1 37 1 35 1 36 1 32 4 140 Uenik je obavezan da prilikom upisa u prvi i svaki naredni razred kole izabere jedan od dva izborna predmeta. I razred II razred III razred IV razred Ukupno ned. god. ned. god. ned. god. ned. god. ned. god. II FAKULTATIVNI PREDMETI** 1. Jezik drugog naroda ili narodnosti sa elementima nacionalne kulture 2 70 2 74 2 72 2 64 8 280 2. Trei strani jezik 2 70 2 74 2 72 2 64 8 280 3. Nacrtna geometrija 2 70 4. Astronomija 2 70 5. Likovna umetnost 4 140 6. Muzika umetnost 2 70 7. Sociologija kulture 2 70 8. Istorija umetnosti 4 140 9. Pedagogija 2 70 10. Razvojna psihologija 2 70 11. Etika 2 70 12. Scenska umetnost 2 70 13. Demografija 2 70 14. Geologija 2 70 15. Klasini grki jezik 4 140 16. Opta lingvistika 2 70 17. Raunarstvo i informatika 6 210 18. Koarka 3 111 3 105 3 108 3 96 12 420 19. Osnove sportskog novinarstva 1 36 1 36 20. Osnove marketinga u sportu 1 32 1 32 PRVI RAZRED DRUGI RAZRED TREI RAZRED ETVRTI RAZRED UKUPNO III OSTALI OBAVEZNI OBLICI OBRAZOVNO-VASPITNOG RADA** godinje godinje godinje godinje godinje 1. as odeljenskog stareine/zajednice 74 asa 70 asova 72 asa 64 asa 280 asova 2. Dodatni rad do 30 asova do 30 asova do 30 asova do 30 asova do 120 asova 18. 3. Dopunski rad do 30 asova do 30 asova do 30 asova do 30 asova do 120 asova 4. Pripremni i drutveno- korisni rad* do 30 asova do 30 asova do 30 asova do 30 asova do 120 asova Napomena: *) Ako se u toku godine ukae potreba za njim. IV FAKULTATIVNE VANNASTAVNE AKTIVNOSTI 1. Ekskurzije do 3 dana do 3 dana do 3 dana do 3 dana 2. Stvaralake i slobodne aktivnosti uenika 30-60 as. 30-60 as. 30-60 as. 30-60 as. 120-240 as. 3. Hor 2 asa ned. 280 as. 4. Kulturna i javna delatnost kole 2 radna dana OSTVARIVANJE PLANA I PROGRAMA Raspored radnih nedelja u toku nastavne godine Razred Razredno- asovna nastava Nastava vebi Raunarstvo i informatika Obavezne i fakultativne vannastavne aktiv. Ukupno radnih nedelja Ostali radni dani I 37 nedelja - 2 nedelje 39 II 35 nedelja 2 nedelje 2 nedelje 39 III 36 nedelja 1 nedelja 2 nedelje 39 IV 32 nedelje 1 nedelja 2 nedelje 35 4 nedelje matura CILJEVI OBRAZOVANJA I VASPITANJA U GIMNAZIJI Cilj obrazovanja i vaspitanja u gimnaziji je da se putem sticanja funkcionalnih znanja, ovladavanja vetinama, formiranja stavova i vrednosti, u okviru predvienih nastavnih predmeta, obezbedi: - pun intelektualni, emocionalni, socijalni, moralni i fiziki razvoj uenika u skladu sa njihovim sposobnostima, potrebama, interesovanjima; - unapreenje jezike, matematike, naune, umetnike, kulturne, tehnike, informatike pismenosti, to je neophodno za nastavak obrazovanja i profesionalni razvoj; - podrka razvoju meupredmetnih kompetencija. 19. Meupredmetne kompetencije obezbeuju uenicima uspeno snalaenje u svakodnevnom ivotu i radu. One su rezultat velikog broja aktivnosti koje se ostvaruju u svim nastavnim predmetima i tokom celokupnog gimnazijskog kolovanja. Za njihov razvoj vani su ne samo sadraji ve i metode sa kojima se oni prouavaju i u njima treba da dominiraju istraivake i interaktivne metode, refleksija, kritiko miljenje, kooperativno uenje i druge metode koje jaaju participaciju uenika u obrazovno- vaspitnom procesu. Kompetencija komunikacije na srpskom (ili maternjem) jeziku Uenik je u stanju da razume, koristi i kritiki razmilja o idejama, injenicama, oseanjima i stavovima koje izraavaju drugi na srpskom (maternjem) jeziku u usmenom i pisanom obliku. U stanju je da izrazi i tumai sopstvene misli, stavove, oseanja u usmenom i pisanom obliku na srpskom (maternjem) jeziku. Uenik koristi srpski (maternji) jezik da bi uestvovao u razliitim drutvenim i kulturnim situacijama na primeren, konstruktivan i kreativan nain. Kompetencija komunikacije na stranom jeziku Uenik je u stanju da razume, koristi i kritiki razmilja o idejama, injenicama, oseanjima i stavovima koje izraavaju drugi na stranom jeziku u usmenom i pisanom obliku. U stanju je da izrazi i tumai sopstvene misli, stavove, oseanja u usmenom i pisanom obliku na stranom jeziku. Uenik koristi strani jezik da bi uestvovao u razliitim drutvenim i kulturnim situacijama na primeren, konstruktivan i kreativan nain. Matematika kompetencija Uenik je u stanju da koristi, opie i objasni matematike pojmove i procedure, predvidi pojave, donosi matematiki zasnovane odluke i reava probleme u razliitim situacijama. Uenik moe da identifikuje i razume ulogu koju matematika ima u savremenom ivotu i aktivno, konstruktivno i kritiki uestvuje u ivotu zajednice i doprinosi njenom razvoju. Nauno-tehnoloka kompetencija Uenik je u stanju da koristi i primenjuje znanje i naune metode pri prepoznavanju naunih problema, formulie nauna objanjenja pojava i izvodi na injenicama zasnovane zakljuke o nauno relevantnim pitanjima. Uenik razume nauku kao najznaajniji oblik ljudskog saznanja i delatnosti za razvoj drutva, poseduje svest o nainima na koji nauka i tehnologija oblikuju ivot u savremenom drutvu i razume koliko je vano imati odgovoran odnos prema upotrebi naunih dostignua za dananje i budue generacije. Kompetencija za reavanje problema Uenik je u stanju da prepozna, razume i rei problemske situacije u kojima reenje nije vidljivo na prvi pogled, koristei znanja i vetine steene iz razliitih predmeta. Reavanje problema podrazumeva i spremnost uenika da se angauje i konstruktivno i promiljeno doprinese reavanju problema sa kojima se suoava zajednica kojoj pripada. 20. Informatika kompetencija Uenik kompetentno i kritiki koristi tehnologije informacionog drutva u raznovrsnim situacijama i aktivnostima da bi ostvario line ciljeve i aktivnosti, konstruktivno i promiljeno uestvovao u ivotu zajednice. Kompetencija za uenje Oslanjajui se na prethodna znanja i iskustva, uenik je u stanju da organizuje uenje, samostalno ili u grupi, na efikasan nain i u skladu sa sopstvenim potrebama. Uenik je svestan naina na koji ui i raspoloivih resursa za uenje (knjige, internet, druge osobe itd.), motivisan je da ui, moe da upravlja procesom uenja i prevazilazi tekoe sa kojima se suoava tokom uenja. Kompetencija za odgovoran odnos prema zdravlju Uenik je svestan, kratkoronih i dugoronih, posledica ponaanja koje ugroava fiziko i mentalno zdravlje osobe, ima izgraene zdrave ivotne stilove i spreman je da se ponaa u skladu sa njima. Kompetencija za upravljanje sopstvenim ponaanjem i spremnost za akciju Uenik je u stanju da ideje pretoi u akciju. To podrazumeva kritiko miljenje, kreativnost, inovativnost i preuzimanje rizika, kao i sposobnost planiranja i upravljanja aktivnou - bilo samostalno ili u okviru tima radi - radi ostvarenja ciljeva. Uenik razume kontekst u kome se odvijaju aktivnosti, ume da se uskladi sa njim i iskoristi mogunosti koje se nude. Socijalna kompetencija (saradnja, timski rad) Ova vrsta kompetencije omoguava uenicima da delotvorno i konstruktivno uestvuju u drutvenom ivotu, ne ugroavajui interese, potrebe, oseanja, prava drugih, ime se jaa drutvena kohezija u Srbiji. Uenik ume da sarauje i timski radi na reavanju razliitih problema, koji su od znaaja za njega i iru drutvenu zajednicu. Graanska kompetencija za ivot u demokratskom drutvu Uenik razume osnovne pojmove, institucije, procedure, principe i vrednosti demokratskog drutva, svestan je mesta i uloge graanina za razvoj i odranje demokratskog drutva, razume izazove sa kojima se suoava savremeno drutvo i drava i spreman je da aktivno i konstruktivno uestvuje u razliitim sferama drutvenog ivota. Kulturna kompetencija Uenik razume znaaj koji kultura ima za razvoj i prosperitet pojedinca i drutva, u stanju je da interpretira kulturna dela i povee ih sa svojim linim iskustvom da bi ga osmislio i obogatio. Uenik razume znaaj kreativnog izraavanja ideja, misli, oseanja u razliitim medijima (muzika, izvoake umetnosti, knjievnost i vizuelne umetnosti). 21. Kompetencija za odrivi razvoj Uenik ima svest da zadovoljenje potreba sadanjice ne sme da ugrozi mogunost buduih generacija da zadovolje svoje potrebe, svestan je vanosti ouvanja ivotne okoline i spreman je da se angauje na konstruktivan i kreativan nain u ouvanju ivotne okoline kroz samostalnu aktivnost i ukljuivanje u razliite drutvene akcije. PROGRAM OBRAZOVANJA ZA I RAZRED GIMNAZIJE*** SRPSKI JEZIK I KNJIEVNOST Cilj Cilj nastave srpskog jezika i knjievnosti jeste proirivanje i produbljivanje znanja o srpskom jeziku; unapreivanje jezike i funkcionalne pismenosti; proirivanje i produbljivanje znanja o srpskoj i svetskoj knjievnosti, razvijanje ljubavi prema knjizi i itanju, osposobljavanje za interpretaciju umetnikih tekstova; upoznavanje reprezentativnih dela srpske i opte knjievnosti, knjievnih anrova, knjievnoistorijskih pojava i procesa u knjievnosti; proirivanje i produbljivanje knjievnih znanja i italakih vetina; obrazovanje i vaspitanje uenika kao slobodne, kreativne i kulturne linosti, kritikog uma i oplemenjenog jezika i ukusa. Zadaci Nastava jezika (znanja o jeziku, sposobnost sluenje jezikom i vaspitna uloga nastave jezika). Uenici treba da: - ovladaju znanjima o srpskom knjievnom jeziku; - steknu vetine i sposobnosti njegovog korienja u optenju sa drugima, u pismenom i usmenom izraavanju, prilikom uenja, obrazovanja i intelektualnog razvoja; - potuju maternji jezik, neguju srpski jezik, tradiciju i kulturu srpskog naroda, nacionalnih manjina, etnikih zajednica i drugih naroda; - unapreuju kulturu jezikog optenja, u skladu sa potovanjem rasne, nacionalne, kulturne, jezike, verske, rodne, polne i uzrasne ravnopravnosti, sa razvijanjem tolerancije i uvaavanja razliitosti i sa potovanjem i uvaavanjem drugih jezika i drugih kultura. Nastava knjievnosti (usvajanje knjievnih znanja, razvijanje italakih vetina i afirmisanje vaspitnih vrednosti putem knjievnosti). Uenici treba da: - upoznaju reprezentativna dela srpske knjievne batine i dela opte knjievnosti, njihove autore, poetske i estetske vrednosti; 22. - neguju i razvijaju italake kompetencije i interpretacijske vetine posredstvom kojih e se upoznavati sa reprezentativnim knjievnim delima iz istorije srpske i opte knjievnosti, itati ih i tumaiti u doivljajnoj i istraivakoj ulozi; - razvijaju literarne afinitete i postanu itaoci rafiniranog estetskog ukusa koji e umeti da na istraivaki, stvaralaki i aktivan nain itaju knjievna dela svih anrova, vrednuju ih, govore o njima i povodom njih; - usvoje humanistike stavove, uverenja i sistem vrednosti; - osposobe se za pouzdano moralno prosuivanje, opredeljivanje za dobro i osudu nasilnitva i neovetva, odbacivanje svih vidova agresivnog i asocijalnog ponaanja i za razvijanje samosvesti i line odgovornosti; - podstiu na saoseanje sa blinjima i odgovornost prema drugom; - razviju vrline razboritosti i ravnotee i mudrosti. Opti zadaci. Uenici treba da: - razvijaju i neguju stvaralaki i istraivaki duh u procesu uenja i u primeni steenih znanja; - razvijaju i neguju metodinost i metodika postupanja prilikom ovladavanja sloenim i obimnim znanjima; - usaglaeno sa optim ishodima uenja, kao i usklaeno sa uzrastom i sposobnostima, dalje razvijaju znanja, vaspitne vrednosti i funkcionalne vetine koje e moi da koriste u daljem obrazovanju, u profesionalnom radu i u svakodnevnom ivotu; - razvijaju lini i nacionalni identitet i oseanje pripadnosti dravi Srbiji; - formiraju vrednosne stavove kojima se uva nacionalna i svetska kulturna batina; - budu osposobljeni za ivot u multikulturalnom drutvu. I razred gimnazija opteg tipa (4 asa nedeljno, 148 asova godinje) SADRAJI PROGRAMA A. KNJIEVNOST (88 asova) I UVOD U PROUAVANJE KNJIEVNOG DELA (30 asova) Priroda i smisao knjievnosti 23. Pojam i naziv knjievnosti; knjievnost kao umetnost; knjievnost i druge umetnosti; usmena i pisana knjievnost; uloga knjievne umetnosti u drutvu; knjievnost i prouavanje knjievnosti, nauke o knjievnosti: teorija, istorija knjievnosti i knjievna kritika. Umetniki doivljaj, utisci, razumevanje, saznavanje i doivljavanje umetnikih vrednosti u knjievnom delu. Tema, motivi, fabula i sie u knjievnom delu Tema (naslov - odnos prema temi); motiv (manja tematska jedinica); fabula i sie. Pojam varijanata (usmena tvorevina jednakih fabula, razliitih siea). Lik u knjievnom delu Lik, karakter, tip (tipski likovi u narodnoj poeziji), prialac (narator), pisac; umetniki postupci u procesu stvaranja lika; funkcija i znaenja lika. Misli i ideje u knjievnom delu Ideje, misli, poruke, smisao knjievnoumetnikog dela. Misli i ideje - pobuene i razvijene u itaocu. Kompozicija Kompozicione celine (na primerima lirskog, epskog i dramskog dela); jedinstvo motiva (statiki, dinamiki, vezivni, slobodni); kompoziciono-motivacioni sklad. Jezik knjievnoumetnikog dela Jezik u knjievnoj umetnosti (umetnosti rei) i jeziko optenje izvan knjievnog dela. Jezike jedinice u knjievnoumetnikom delu (piev izbor i rasporeivanje rei, sluba rei). Tehnika istraivanja knjievnoumetnikog dela Knjievno delo i literatura o delu - primarni izvori (knjievno delo), sekundarni izvori (literatura o delu); tehnika itanja knjievnog dela; voenje beleaka, rad u biblioteci, izbor i raspored prikupljenih podataka, nauna aparatura (bibliografija, fus-nota). Samostalni pismeni rad uenika. Dela za obradu Sunce se devojkom eni - lirska narodna pesma Banovi Strahinja - epska narodna pesma Hasanaginica - narodna balada 24. Devojka bra od konja - narodna pripovetka Zlatna jabuka i devet paunica - narodna pripovetka Laza Lazarevi: Prvi put s ocem na jutrenje - umet. pripov. Anton P. ehov: Tuga - novela Danilo Ki: Rani jadi - roman Sofokle: Antigona - tragedija Ivo Andri: Beseda prilikom primanja Nobelove nagrade O prii i prianju II KNJIEVNOST STAROG VEKA (10 asova) Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima knjievnosti starog veka. Ep o Gilgameu Homer - Ilijada (odlomak - VI pevanje) Biblija - iz Starog zaveta - Legenda o potopu; iz Novog zaveta - Beseda na Gori; Stradanje i vaskrsenje Hristovo (Jevanelje po Mateju) III SREDNJOVEKOVNA KNJIEVNOST (12 asova) Poeci slovenske pismenosti; znaaj rada irila i Metodija i njihovih uenika. Najstarija slovenska pisma (glagoljica, irilica); staroslovenski jezik i recenzije staroslovenskog jezika; najstariji spomenici junoslovenske kulture (Baanska ploa, Samuilov natpis, Briinski spomenici, Miroslavljevo jevanelje). Glavne vrste srednjovekovne knjievnosti (crkvena poezija, apokrifi, itija i pohvale). Meusobne veze i uticaji pisane i usmene knjievnosti. Sv. Sava: itije sv. Simeona (odlomak) - Bolest i smrt sv. Simeona Teodosije: itije sv. Save (odlomak) Jefimija: Pohvala knezu Lazaru Despot Stefan Lazarevi: Slovo ljubve Konstantin Filozof: iz itija despota Stefana Lazarevia (o smrti Kraljevia Marka, o kosovskoj bici); usmeno predanje o sv. Savi (narodne pesme, prie, legende). IV NARODNA (USMENA) KNJIEVNOST (12 asova) 25. Poetika narodne (usmene) knjievnosti. Sinkretizam, animizam, animatizam, magijski nain miljenja, magina mo rei; stvaranje kao podravanje prirodi; intenzivnost kolektivnih oseanja, niveliranost miljenja. Proces oblikovanja usmenih tvorevina. Usmeni stvaralac kao predstavnik svoje sredine. Odnos: stvaralac - delo - sluaoci; identifikovanje sluaoca za kazivaem; recenzija usmene sredine; optenje i vaspitanje usmenim putem; opstajanje dela koja predstavljaju javno mnjenje; individualnost usmenog stvaraoca i nasleivanje obrazaca; peva kao uvar drutvenog, moralnog i nacionalnog kodeksa. Istorijsko predanje. Tipologija jednostavnijih usmenih oblika. Trajnost vrsta usmene knjievnosti. Njihova osnovna obeleja i razlike u funkciji. Tematski krugovi epske poezije. Junaci kao vaspitni uzori svoje sredine. Narodna poezija kao usmena istorija vieg reda u formiranju i trajanju istorijske svesti - sa irim izborom usmene poezije i proze. Srpska djevojka - narodna pesma Kneeva veera - narodna pesma Marko pije uz ramazan vino - narodna pesma Dioba Jakia - narodna pesma Ropstvo Jankovi Stojana - narodna pesma Boj na Miaru - narodna pesma V HUMANIZAM I RENESANSA (12 asova) Humanizam i renesansa u Evropi i kod nas - (pojmovi, osobenosti, znaaj). F. Petrarka: Kanconijer (izbor soneta) V. ekspir: Romeo i Julija Servantes: Don Kihot (odlomak) . Meneti: Prvi pogled D. Dri: Gorije alosti jesu li gdi komu M. Dri: Novela od Stanca, Dundo Maroje (odlomci) VI BAROK I KLASICIZAM (7 asova) Barok i klasicizam i njihovi glavni predstavnici u Evropi i kod nas. I. Gunduli: Osman (odlomci iz I i VIII pevanja) Molijer: Tvrdica 26. VII LEKTIRA (5 asova) Dante Aligijeri: Boanstvena komedija (odlomak iz Pakla, pevanje V - Paolo i Franeska) ovani Bokao: Dekameron (Federigo i dona ovana, dan peti, pria deveta) Izbor iz poezije savremenih pesnika prema izboru uenika i nastavnika (D. Radovi, M. Anti, Lj. Simovi i dr.) VIII KNJIEVNOTEORIJSKI POJMOVI Na delima koja su predviena za izuavanje u ovom razredu ponavljaju se, proiruju, usvajaju i sistematizuju osnovni knjievnoteorijski pojmovi. Lirsko, epsko, dramsko pesniLirske ("enske") i epske (junake) pesme. Vrste narodne lirske poezije, tematski krugovi epske poezije. Lirsko-epska pesma, balada. Epska poezija (odlike i podela na stih i prozu). Epska poezija u stihu: epska pesma, ep (epopeja). Epski junak. Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje, bajka, pria. itije (ivotopis, biografija), pohvala, slovo. Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u uem smislu rei. Renesansna komedija. Farsa. Drama i pozorite. Dramski junak. Stih i proza. Metrika, heksametar, deseterac, cezura. Sredstva umetnikog izraavanja Epitet, poreenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralelizam. Simbol. Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam. B. JEZIK (32 asa) I OPTI POJMOVI O JEZIKU Mesto jezika u ljudskom ivotu. Bitna svojstva jezika. Jezik i komunikacija. II KNJIEVNI JEZIK Raslojavanje jezika. Jezik, dijalekt i sociolekt. Jezika norma i standardizacija. Knjievni jezik. Knjievnojezike varijante. Funkcionalni stilovi. Nestandardni jeziki varijeteti. Nareja srpskog jezika (kriterijumi, podela, nazivi, razmetaj, osnovne osobine). Dijalekatska osnovica srpskog knjievnog jezika. 27. Knjievni jezici na srpskom jezikom podruju do XIX veka. (Povezati sa nastavom knjievnosti). III JEZIKI SISTEM I NAUKE KOJE SE NJIME BAVE Jezik kao sistem znakova. Fonetika i fonologija. Glasovi i foneme. Slog. Prozodija. Morfologija. Rei i morfeme. Vrste morfema. Morfologija u uem smislu (promena rei). Tvorba rei. Sintaksa. Reenica kao jezika i komunikativna jedinica. Leksikologija. Lekseme. Leksiki fond (renik, leksika). Gramatike i renici srpskog jezika i nain njihove upotrebe. IV FONETIKA (SA FONOLOGIJOM I MORFOFONOLOGIJOM) Glasovni sistem srpskog knjievnog jezika (ponavljanje i utvrivanje sistematizacije glasova i njihovih karakteristika). Fonoloki sistem srpskog knjievnog jezika. Distinktivna funkcija srpskih fonema, najvanije varijante fonema; Distinktivne opozicije i distinktivne crte (pokazati na odabranim primerima). Morfofonologija. Morfofonoloke alternacije i njihova uloga u promeni i tvorbi rei. Alternacije u srpskog knjievnom jeziku (proirivanje i utvrivanje ranije steenih znanja), Pravopisna reenja. Akcenatski sistem srpskog knjievnog jezika (i njegovo obeleavanje). Klitike (proklitike i enklitike). Kontrastiranje akcenatskog sistema knjievnog jezika i regionalnog dijalekta (gde je to potrebno). Sluenje renikom za utvrivanje pravilnog akcenta. V PRAVOPIS Osnovni principi pravopisa srpskog knjievnog jezika. Pravopisi i pravopisni prirunici (i sluenje njima). Pisanje velikog slova. B. KULTURA IZRAAVANJA (20 asova) I USMENO IZRAAVANJE Artikulacija glasova, knjievna akcentuacija, melodija reenice, jaina, visina tona, boja glasa, tempo izgovora; pauza - logika i psiholoka i njihova izraajna funkcija. Akcenat 28. rei, grupe rei, reenice (smisaonica). Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz uenikog govora. Izraajno kazivanje napamet nauenih kraih proznih i dijalokih tekstova. Recitovanje stihova. Korienje gramofonskih ploa, zvunih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni i snimanju izraajnog itanja, kazivanja i recitovanja. Stilske vebe. Funkcionalni stilovi: razgovorni, knjievnoumetniki. II PISMENO IZRAAVANJE Akcentovanje rei i obeleavanje akcentskih celina. Pravopisne vebe: pisanje velikog slova. Stilske vebe: saimanje pismenog sastava uz pojaavanje njegove informativnosti, otklanjanje suvinih rei i neprikladnih izraza. Domai pismeni zadaci (itanje i analiza na asu). etiri pismena zadatka godinje. SRPSKI KAO NEMATERNJI JEZIK Cilj i zadaci Cilj nastave srpskog kao nematernjeg jezika jeste da uenici ovladaju ovim jezikom u okviru predvienih jezikih sadraja i leksike; steknu vetine, umenja i sposobnosti njegovog korienja u optenju sa drugima, u pismenom i usmenom izraavanju, prilikom uenja, obrazovanja; da upoznaju elemente kulture naroda koji govore srpskim jezikom i da se tako osposobe za zajedniko uee u raznim vidovima drutvenog i kulturnog ivota. Zadaci nastave srpskog kao nematernjeg jezika su da uenici: - ovladaju standardnim jezikom u okviru 1600/2000 novih rei i izraza; - dalje razvijaju sposobnosti za razumevanje usmenog izlaganja; - se osposobljavaju za samostalno usmeno izraavanje u skladu sa gramatikim pravilima standardnog srpskog jezika; - se osposobljavaju za razumevanje tekstova razliitog anra pisanih jezikom i stilom na viem nivou u odnosu na prethodni stupanj; - se osposobljavaju za korektno (pravilno) pismeno izraavanje; 29. - se upoznaju sa delima pisanim na srpskom jeziku iz savremene knjievnosti, kao i sa delima iz ranijih epoha jeziki pristupanim uenicima; - razvijaju interesovanja za dalje uenje ovog jezika; - stiu sposobnosti i navike za samostalno korienje renika i jezikih prirunika; - razvijaju znanja i funkcionalne vetine koje e moi da koriste u daljem obrazovanju, u profesionalnom radu i u svakodnevnom ivotu; - razvijaju i neguju metodinost prilikom ovladavanja znanjima; - razvijaju sposobnosti verbalnog komuniciranja na srpskom jeziku, kao i neverbalnog komuniciranja, sa ciljem osposobljavanja za timski rad; - se osposobljavaju za upotrebu savremenih komunikacionih tehnologija na srpskom jeziku; - se osposobljavaju za praenje i razumevanje medija (radio, televizija, film) na srpskom jeziku; - formiraju vrednosne stavove kojima se uva nacionalna i svetska kulturna batina, kao i humanistike stavova, uverenja i sistem vrednosti; - se osposobljavaju za ivot u multikulturalnom drutvu; - razvijaju potovanje rasne, nacionalne, kulturne, jezike, verske, rodne, polne i uzrasne ravnopravnosti, tolerancije i uvaavaju razliitosti; - razvijaju kulturu jezikog optenja, stavove potovanja i uvaavanja drugih jezika i drugih kultura. I razred oba tipa gimnazije (2 asa nedeljno, 74 asa godinje) SADRAJI PROGRAMA TEMATIKA kola: iz ivota i rada uenika; novi nastavni predmeti; osnovna terminologija iz drutvenih nauka. Iz ivota mladih: zabavni i sportski ivot, uee u drutvenim aktivnostima, smotre, susreti. 30. Kulturni ivot: iz kulture (sadanjost i prolost); karakteristini obiaji iz prolosti u blioj i iroj okolini; o ivotu i radu najistaknutijih srpskih naunika i umetnika; radio i TV-emisije iz kulture; znaajnije kulturne manifestacije. Drutveni i privredni ivot: aktuelna zbivanja u zemlji; savremena otkria; privreda u okruenju. Komunikativne funkcije: iskazivanje (ne)raspoloenja, iznenaenja, zabrinutosti, (ne)zadovoljstva, razoaranja, uenja, prekora, fizikih tegoba; (ne)poeljnosti i prisustva neke osobe na nekom mestu; ubeivanje, opratanje. RAD NA TEKSTU (10-12 tekstova u toku kolske godine) Vuk Stefanovi Karadi: O narodnim pevaima Stevan Raikovi: Prva zarada drvene Marije Branislav Nui: Sumnjivo lice (odlomak) Laza Lazarevi: Na bunaru Jovan Jovanovi Zmaj: iz ulia Vojislav Ili: Zimsko jutro Miroslav Anti: Rasejani deaci ura Jaki: Na Liparu Izbor iz narodne proze (pripovetka, anegdote) Koristiti i tekstove drugih anrova u skladu sa tematikom. Ivo Andri: Most na epi Milo Crnjanski: Lament nad Beogradom Izbor iz savremene proze, nauno-popularne literature, omladinske tampe. Dva /tri/ teksta u toku kolske godine po izboru nastavnika i uenika. GOVORNO I PISMENO IZRAAVANJE Vebe razumevanja sasluanog ili proitanog teksta, dijaloga. Davanje kompleksnijih odgovora na postavljeno pitanje i postavljanje pitanja. 31. Reprodukovanje sasluanog ili napisanog teksta, dijaloga u osnovnim crtama. Rad na literarnom tekstu: reprodukovanje sadrine; analiza teme, mesta i vremena dogaaja, likova, opisa, ideje i dr.; jeziko-stilska analiza. Prianje o samostalno odabranoj temi na osnovu sainjenog plana. Obavetavanje i izvetavanje o aktuelnim dogaajima i zbivanjima uz davanje najosnovnijih podataka. Razgovor o proitanim tekstovima, TV-emisijama i drugim temama u okviru predviene tematike. Opisivanje slike, fotografije i sl. Posle usmenog savladavanja predvienim oblicima izraavanja uvebavati odgovarajue oblike u pisanoj formi. Jedan pismeni zadatak u toku kolske godine. JEZIK Fonetika Vokalski i konsonantski sistem standardnog jezika. Distribucija fonema. Akcenat: kvantitet i kvalitet akcentovanih slogova: distribucija akcenta; akcentogene rei, enklitike i proklitike. Morfologija Osnovni pojmovi iz morfologije: morfema; korenske i afiksalne morfeme, alomorfi, supletivni alomorfi. Vrste rei. Kriterijumi za podelu rei na vrste; rei sa deklinacijom, rei sa konjugacijom. Obeleavanje roda u standardnom jeziku kod imenica i ostalih vrsta koje imaju obeleje roda. Deklinacioni oblici: promena imenica, singularija i pluralija tantum, promena linih zamenica, zameniko-pridevska promena, promena brojeva. Diferencijalna uloga prozodije u deklinaciji. Glagoli. Ukazivanje na najkarakteristinije morfoloke osobenosti: obeleavanje lica, broja i roda. Glagolski vid. Glagolski rod. Glagoli s morfemom SE. Glagolske osnove: prezentska i infinitivna. 32. Nepravilni glagoli. Bezlini (infinitni) glagolski oblici. Sistem linih (finitnih) glagolskih oblika. Diferencijalna uloga prozodije u konjugaciji. Pravopis Utvrivanje pravopisnih pravila u promeni i tvorbi rei. ALBANSKI JEZIK I KNJIEVNOST (GIMNAZIJE OPTEG TIPA) UVOD Program je deo programa za gimnaziju. Na ovom nivou razvija se nezavisan rad uenika i neguje kritiko miljenje. Osnovni zahtevi za ovaj razred u vezi su sa daljim kulturnim, knjievnim i jezikim formiranjem, usvajanjem saznanja i formiranjem linosti, ukljuujui i kulturu ponaanja i komunikacije. Iz tog razloga programom za srednje kole/gimnazije su predviena saznanja koja e omoguiti formiranje navike korienja standardnog albanskog jezika, u usmenom i pisanom obliku, znanja o jezikom sistemu, pravopisu i upotrebi znakova interpunkcije. Znaajno mesto, takoe, zauzimaju i saznanja o jeziku u optem smislu i albanskom jeziku u uem smislu, podaci o njegovim teritorijalnim i socijalnim varijantama, jezikoj kulturi itd. Posebna panja se posveuje pisanom jeziku, mnogobrojnim formama njegovog postojanja i upotrebe u aktuelnom vremenu preko tema koje se vezuju za formiranje navike komunikacije pismenim putem. Vrlo bitno pitanje je i knjievno itanje, s ciljem da se saznanja i navike steene kroz predmet Albanski jezik i knjievnost konkretizuju i prodube to vie. Knjievnost i njeno prouavanje u koli je jedno od najsvestranijih i najuticajnijih polja kada je u pitanju mentalni razvoj, duhovno, knjievno i estetsko formiranje linosti. Nastava knjievnosti je nastavljanje i proirivanje prethodno steenih znanja, produbljivanje jezike vetine itanja, osnovnih saznanja o knjievnosti u teorijskom, knjievnom, estetikom i jezikom smislu. Struktura programa za knjievnost je izgraena na osnovu baze knjievnih, vremenskih i prostornih vrednosti. Najvei deo programa posveen je albanskoj, zatim i svetskoj knjievnosti, teoriji knjievnosti i usmenoj knjievnosti. Koncept programa za knjievnost se oslanja na: - program i knjievne tekstove koji se aktuelno koriste u osnovnoj koli; 33. - program i knjievne tekstove koji se aktuelno koriste u srednjoj koli; - savladavanje, upoznavanje i sticanje osnovnih saznanja o ovoj oblasti kako bi se realizovao plan programa nastave knjievnosti; - takav nain koncepcije gde su itanje, poznavanje knjievnosti i znanja o knjievnosti u funkciji srednjokolskog i vieg obrazovanja; - usklaenost sa starosnom dobi, psihikim sposobnostima i mogunou percepcije knjievnosti; - interdisciplinarnu vezu sa jezikom kao osnovnim sredstvom knjievnog stvaralatva. Cilj i zadaci Cilj nastave predmeta Albanski jezik i knjievnost jeste da se uenik: - osposobi da prepozna karakteristike jezika kao sredstva komunikacije, karakteristike govornog i pisanog jezika, kao dve varijante od kojih svaka ima posebne osobine graenja i funkcionisanja; - upozna sa drevnou i ilirskim poreklom albanskog jezika, karakteristikama njegovog funkcionisanja u prostoru, njegovim dijalektima i karakteristikama formiranja standardnog albanskog jezika; - upozna sa pravilima albanskog pravopisa, pravilnim pisanjem vokala, grupe vokala i diftonga, pravilnim pisanjem suglasnika, upotrebom velikog slova; - upozna sa pravilima upotrebe znakova interpunkcije: take, znaka pitanja, uzvika, zareza, take i zareza, dve take, tri take, navodnika, zagrade i crte; - uvrsti saznanja iz prethodnih razreda i da jo vie razvije sposobnost sluanja, govorenja, itanja i pisanja; - shvati pojam "knjievnost"; - da razlikuje usmenu od pisane knjievnosti; - da razlikuje knjievne rodove i vrste; - da razlikuje poeziju i njene vrste; - da razlikuje prozu i njene vrste; - da upozna i savlada albansku knjievnost od samih poetaka kroz predstavnike i glavna dela albanske knjievnosti; - da upozna i shvati antiku dramu i epove, njihovu vanost, strukturu, likove, vezu sa mitologijom; 34. - da povea sposobnost kritike analize tekstova i kulturnih fenomena; - da povea nivo komunikacije sa knjievnim i neknjievnim tekstovima; - da povea sposobnost komuniciranja sa razliitim modelima i kulturama itd. Interdisciplinarni pristup Albanski jezik je sredstvo komunikacije za sve nastavne predmete. Ipak, najdirektnije veze su sa predmetima Istorija, Geografija, Graansko vaspitanje, nastavnim predmetima u kojima dominira umetnost itd. Neke teme koje se obrauju u okviru ovog nastavnog predmeta utiu na razvijanje komunikativnih sposobnosti, na kulturno formiranje i stvaranje samostalne linosti. Pored interdisciplinarnih tema kao to je npr. tema o zdravlju, o ljudskim pravima, o razlikama meu polovima itd., teme moe izabrati i nastavnik, u skladu sa vanou i aktuelnou koju imaju (u sredstvima informisanja ili u samom okruenju u kome ive). I razred (4 asa nedeljno, 140 asova godinje) Operativni zadaci Glavni operativni zadatak u nastavi albanskog jezika u prvom razredu srednje kole, a u skladu sa zahtevima savremenog doba, je poveavanje aktivnog ovladavanja maternjim jezikom kod mlae generacije, kao i njihovo obogaivanje teorijskim znanjima koja ine osnovu za prouavanje sistema standardnog jezika, u uem smislu, kao i albanskog jezika, u optem smislu. Vanost, vrednost i neophodnost nastave knjievnosti u koli, tj. u prvom razredu srednje kole, ogleda se kroz sledee operativne zadatke: Uenik treba da upozna: - kulturu i pisce stare albanske knjievnosti; - kulturu i pisce stare grke knjievnosti; - kulturu i pisce rimske knjievnosti; - knjievnost Bejtejdija i njene autore; - usmenu knjievnost - folkloristiku; - teoriju knjievnosti. Uenik treba da shvati: 35. - znaaj razliitih kultura koje su uticale na razvoj albanske kulture i knjievnosti; - kulturnu, knjievnu i jeziku sutinu koja e pomoi u razvijanju njegovog individualnog miljenja; - nacionalnu kulturu i knjievnost, kao i stranu. Uenik treba da analizira: - razliite tekstove, njihov smisao, strukturu, sadraj, detalje i efekte; - knjievne i neknjievne tekstove pisaca stare albanske knjievnosti kao i strane knjievnosti ovog perioda. Uenik treba da vrednuje: - kulturne i knjievne modele i tekstove iz perioda stare knjievnosti; - autore i razliite knjievne tekstove stare albanske knjievnosti; - stvaralatvo razliitih autora stare albanske knjievnosti kao i strane knjievnosti uglavnom iz starijih vremena. Realizacija ovih operativnih ciljeva podrazumeva razvijanje jezikih vetina (vetina komunikacije): Sluanje itanje Govor Pisanje i njihovih potkategorija: - kulturni modeli - knjievni i neknjievni tekstovi - jezika kultura - albanska i strana knjievnost - kultura komunikacije SADRAJI PROGRAMA 36. Tematske oblasti - Stari vek/Kultura/Poetika; - Kulturni modeli; - Knjievni i neknjievni tekstovi; - Jezika kultura; - Kraj stare knjievnosti; - Knjievnost i drutvo; - Knjievnost/Ideje/Kultura; - Knjievnost/Nacionalni i kulturni identitet. Stari vek Ispituje se kontekst knjievnosti i kultura Starog veka, od poetka pa do kraja Stare knjievnosti i daju se karakteristike kultura i poetika tog vremena; tekstova i njihovog konteksta. Kulturni modeli Daju se glavne osobine i karakteristike razliitih kulturnih modela koji se vezuju za kraj perioda Stare knjievnosti. Knjievni i neknjievni tekstovi Daju se knjievni i neknjievni tekstovi vezani za kulturu, Staru albansku i stranu knjievnost; u funkciji sticanja knjievnih i kulturnih saznanja, upoznavajui se na taj nain i sa odreenim autorima, formama pisanja i kulturolokim komunikacijama. Kraj stare knjievnosti. Navode se karakteristike ove epohe i njenih formacija, a zatim se ilustruju autorima i odabranim tekstovima iz ovog perioda. Karakteristike stare knjievnosti - Stara albanska knjievnost: prvi pisani spomenici albanskog jezika; - Marin Barleti "Istorija Skenderbega", struktura dela, tematska struktura; - Frang Bardi "Latinsko-albanski renik", analiza i komentari; 37. - jon Buzuku "Misal", struktura dela i analiza; - Pjeter Budi "Poezija", analiza i komentari, itanje starog dokumenta; - Pjeter Bogdani - ivot i delo, analiza i komentari; - Julj Variboba "ivot Svete Marije", fragmenti za ilustraciju; - Nezim Berati "Poezija", analiza i komentari; - Muhamet ami "Erveheja" analiza i komentari; - Hasan Zuko Kamberi - ivot i delo. Usmena knjievnost - folkloristika - Lirika - Epika - Narodna proza Karakteristike strane knjievnosti - "Ep o Gilgameu", analiza i komentari; - Homer "Ilijada", fragmenti za ilustraciju i komentarisanje; - Homer "Odiseja", fragmenti za ilustraciju i komentarisanje; - Eshil - ivot i delo; - Sofokle - umetnost u Sofoklovim delima; - Sofokle "Kralj Edip", analiza; - Euripid "Medeja", analiza; - Sofoklie "Antigona", komentarisanje; - Virgilije "Eneida", analiza. Teorija knjievnosti - Klasifikacija knjievnosti - Nauka o knjievnosti - Poezija i njene vrste 38. - Proza i njene vrste - Stilske figure - Metrika Knjievnost i drutvo Na odabranim primerima prouava se relacija knjievnost/drutvo, odnosno knjievnost/politika. Analiziraju se odnosi albanske knjievnosti i njenih neknjievnih/politikih i misionarskih funkcija. Knjievnost/Ideje/Kultura Knjievnost se dovodi u vezu sa idejama tokom razliitih vremenskih perioda, tj. perioda Stare knjievnosti i dovodi u vezu sa pokretima za ouvanje nacionalnog identiteta posebno aktivnog u tom periodu, posmatrano u kontekstu kulturnog razvoja. Knjievnost/Nacionalni i kulturni identitet Odnos Stare albanske i strane knjievnosti analizira se i posmatra kroz karakteristike identiteta: individualno/nacionalno, a zatim se knjievnost posmatra i kao deo opteg razvoja koji se vezuje za nacionalnu knjievnost starijih vremena, naroito za kulturni razvoj Grka i Rimljana. JEZIKA KULTURA Ova tematska celina posveena je sticanju znanja o jezikom sistemu. Pretenduje se na reorganizovanje, uoptavanje i sintetizaciju znanja o jezikom sistemu steenih u osnovnoj koli. Daju se tekstovi, vebe i zadaci, to podrazumeva i pisanje eseja u cilju razvoja jezikih sposobnosti u odnosu na stilistiku, standardni jezik, dijalekte, itd. Daju se primeri razliitih stilskih dimenzija albanskog jezika, sekvenca, stila, diskursa, kritikog i kreativnog jezika. Program predmeta Albanski jezik i knjievnost za prvi razred srednje kole koncentrisan je na smisaoni aspekt i njegove osnovne tendencije su usmerene na sledee tematske jedinice: 1. Fonetika; 2. Organi govora; 3. Vrste glasova (vokali, grupe vokala); 4. Akcenat i duina vokala; 5. Suglasnici - podela po zvunosti; 39. 6. Suglasnici - podela po mestu tvorbe; 7. Dijalektologija - pojam i objekat; 8. Karakteristike narodnog govora; 9. Dijalekti albanskog jezika; 10. Fonetske promene; 11. Gegijski i toskijski dijalekat - njihovi poddijalekti; 12. Dijalekatske razlike; 13. Fonologija (funkcija glasova u jeziku); 14. Vrste fonema; 15. Morfologija - struktura rei; 16. Uloga morfologije i red rei; 17. Sufiksi u albanskom jeziku. Oekivani rezultati Na kraju prvog razreda srednje kole uenik treba da: - zna karakteristike stare albanske knjievnosti; - zna glavne stvaraoce/predstavnike ove knjievnosti; - zna glavna dela pisaca ove knjievnosti; - ovlada posebnim individalnim kognitivnim i komunikativnim vetinama kako bi bio osposobljen za individualni rad ili rad u grupama; - analizira, procenjuje, sintetizuje i organizuje informacije dobijene iz razliitih izvora, iskazujui ih u obliku pitanja i problema; - identifikuje, zna i upotrebljava pisanim putem razliite knjievne i neknjievne forme; - shvata karakteristike stare knjievnosti i albanske kulture tog perioda; - ovlada sposobnou argumentacije i procenjivanja kulture i knjievnosti, kao i znanjima o jeziku i jezikim problemima praktikujui pri tom razliite vrste analiza i stilove pisanja, naroito u sintaksiko-stilskom smislu. 40. ALBANSKI JEZIK I KNJIEVNOST (DRUTVENO-JEZIKI SMER) Cilj i zadaci Cilj i zadaci u albanskom jeziku i knjievnosti su da: - upoznaje uenike sa knjievnom umetnou; - razvija humanistiko i knjievno obrazovanje na najboljim delima albanske, jugoslovenske i svetske kulturne batine; - usavrava literaturnu recepciju, razvija knjievni ukus i stvara trajne italake navike; - upuuje uenike na istraivaki i kritiki odnos prema knjievnosti i osposobljava ih za samostalno itanje, doivljavanje, razumevanje, interesovanje i vrednovanje knjievnoumetnikih dela; - obezbeuje funkcionalna znanja iz teorije i istorije knjievnosti radi boljeg razumevanja i uspenijeg prouavanja umetnikih tekstova; - osposobljava uenike da se pouzdano slue strunom literaturom i drugim izvorima saznanja; - iri saznajne vidike uenika i podstie ih na kritiko miljenje i originalna gledita; - vaspitava u duhu opteg humanistikog progresa i na naelu potovanja, uvanja i bogaenja kulturne i umetnike batine, civilizacijskih tekovina i materijalnih dobara u okvirima albanske, jugoslovenske i svetske zajednice; - uvodi uenike u prouavanje jezika kao sistema; - uvodi uenike u lingvistika znanja i pojmove; - razvija jeziki senzibilitet i izraajne sposobnosti uenika; - osposobljava uenike da teorijska znanja o jezikim pojmovima i pravopisnoj normi uspeno primenjuju u praksi; - vaspitava u duhu jezike tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim osobenostima albanskog jezika; - razvija umenja u pismenom i usmenom izraavanju; - podstie uenike na usavravanje govorenja, pisanja i itanja, kao i na negovanje kulture dijaloga; 41. - osposobljava uenike da se uspeno slue raznim oblicima kazivanja i odgovarajuim funkcionalnim stilovima u razliitim govornim situacijama. I razred (4 asa nedeljno, 140 asova godinje)** SADRAJ PROGRAMA A. KNJIEVNOST (80) I UVOD U PROUAVANJE KNJIEVNOG DELA (30) Priroda i smisao knjievnosti Pojam i naziv knjievnosti; knjievnost kao umetnost; knjievnost i druge umetnosti; usmena i pisana knjievnost; uloga knjievne umetnosti u drutvu; knjievnost i prouavanje knjievnosti, nauke o knjievnosti: teorija, istorija knjievnosti i knjievna kritika. Umetniki doivljaj, utisci, razumevanje, saznavanje i doivljavanje umetnikih vrednosti u knjievnom delu. Tema, motivi, fabula i sie u knjievnom delu Tema (naslov - odnos prema temi); motiv (manja tematska jedinica); fabula i sie. Pojam varijanata (usmena tvorevina jednakih fabula, razliitih siea). Lik u knjievnom delu Lik, karakter, tip (tipski likovi u narodnoj poeziji), prialac (narator), pisac; umetniki postupci u procesu stvaranja lika; funkcija i znaenje lika. Misli i ideje u knjievnom delu Ideje, misli, poruke; smisao knjievnoumetnikog dela. Misli i ideje - pobuene i razvijene u itaocu. Kompozicija Kompozicione celine (na primerima lirskog, epskog i dramskog dela); jedinstvo motiva (statiki, dinamiki, vezivni, slobodni); kompoziciono-motivacioni sklad. Jezik knjievnoumetnikog dela Jezik u knjievnoj umetnosti (umetnosti rei) i jeziko optenje izvan knjievnog dela. Jezike jedinice u knjievnoumetnikom delu (piev izbor i rasporeivanje rei, sluba rei). 42. Tehnika istraivanja knjievnoumetnikog dela Knjievno delo i literatura o delu - primarni izvori (knjievno delo), sekundarni izvori (literatura o delu); tehnika itanja knjievnog dela; voenje beleaka, rad u biblioteci, izbor i raspored prikupljenih podataka, nauna aparatura (bibliografija, fusnota). Samostalni pismeni rad uenika. Dela za obradu Mnogo se volee devojka i junak - lirska narodna pesma Knga o Emin Durakut - epska narodna pesma erelez Alija - narodna balada Mali Ljulj - Mieni Ljudi - Hivzi Sulejmani - roman Nita - Josip Relja - drama Beseda prilikom primanja Nobelove nagrade - O prii i prianju - Ivo Andri Antigona - Sofokle - tragedija Tuga - Anton P. ehov - novela II KNJIEVNOST STAROG VEKA (5) Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima knjievnosti starog veka. Ep o Gilgameu Homer - Ilijada (odlomak - VI pevanje) III SREDNJOVEKOVNA KNJIEVNOST (3) Poeci slovenske pismenosti; znaaj rada irila i Metodija i njihovih uenika. Najstarija slovenska pisma (glagoljica, irilica), najstariji spomenici junoslovenske kulture; (Baanska ploa, Samuilov natpis i Briinski spomenik) - informativno (2) Poeci pismenosti na albanskom jeziku i knjievnosti (prvi spomenici) informativno (1) Sv. Sava: itije sv. Simeona (odlomak) - Bolest i smrt sv. Simeona IV NARODNA (USMENA) KNJIEVNOST (18) 43. Narodna knjievnost (usmena): pojam, razvoj i osnovne karakteristike; osnovne teme, motivi i ideje u delima albanske i jugoslovenskih narodnih knjievnosti: meusobni uticaji i usmene i pisane knjievnosti; radovi i vrste dela usmene knjievnosti. Vrste narodne knjievnosti Lirske narodne pesme: uspavanke - Nina-nana; Mnogo se volee devojka i junak; Pozdrav selu; U Milice duge trepavice; Majka oplakuje sina; Ljubavni rastanak; Do vienja, drue, do vienja. Epske narodne pesme (neistorijske i istorijske): Martesa e Halilit, Knga e Emin Durakut (izbor iz epskih stihova iz usmene albanske knjievnosti; Marko pije uz Ramazan vino; Kneeva veera i Smrt majke Jugovia. Narodna epika u prozi: osobenosti i vrste: basne, pripovetke, anegdote, legende (izbor). Epsko-lirska poezija: osobenosti i vrste (balade i romanse). Balade: I ra mjegulla Bujenes, erzelez Alija, ika patureshe; Hasanaginica. Romansa: Aga Imeri. V HUMANIZAM I RENESANSA (8) Humanizam i renesansa u evropskoj, jugoslovenskoj i albanskoj knjievnosti. F. Petrarka: Kanconijer (izbor soneta) V. ekspir: Romeo i Julija Dante Alegijeri: Pakao (10 pevanja) M. Dri: Dundo Maroje (odlomak) M. Berleti: Istorija Skenderbega (odlomak) Stara albanska knjievnost (2) Glavni predstavnici: Buzuku, Lek Matranga, Pjeter Budi, Frang Bazdi, Pjeter Bogdani - prikaz. Istorijski, kulturni i knjievni znaaj dela autora stare knjievnosti - informativno. VI BAROK I KLASICIZAM (2) Barok i klasicizam i njihovi glavni predstavnici u evropskoj i jugoslovenskoj knjievnosti. Molijer: Tvrdica VII LEKTIRA (12) ekspir: Hamlet 44. Servantes: Don Kihot Njego: Gorski vijenac (2) Vedat Kokona: Na valovima ivota Hivzi Sulejmani: Deca moje reke Vladeta Vukovi: Pesme (izbor) Nazim Rahmani: Krvava zemlja VIII KNJIEVNOTEORIJSKI POJMOVI Na delima koja se izuavaju u ovom razredu ponavljaju se, proiruju, usvajaju i sistematizuju osnovni knjievnoteorijski pojmovi. Lirsko, epsko, dramsko pesnitvo. Lirske ("enske") i epske (junake) pesme. Vrste narodne lirske poezije, tematski krugovi epske poezije. Lirsko-epska pesma, balada. Epska poezija (odlike i podela na stih i prozu). Epska poezija u stihu: epska pesma, ep (epopeja). Epski junak. Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje, bajka, pria. itije (ivotopis, biografija), pohvala, slovo. Dramska poezija (odlike, podele): tragedija, komedija, drama u uem smislu rei. Renesansna komedija. Farsa. Drama i pozorite. Dramski junak. Stih i proza. Metrika, heksametar, deseterac, cezura. Sredstva umetnikog izraavanja Epitet, poreenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralelizam. Simbol. Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam. B. JEZIK (32) I OPTI POJMOVI O JEZIKU Mesto jezika u ljudskom ivotu. Bitna svojstva jezika. Jezik i komunikacija. 45. II KNJIEVNI JEZIK Raslojavanje jezika. Jezik, dijalekt i sociolekt. Jezika norma i standardizacija. Knjievni jezik. Funkcionalni stilovi. Nestandardni jeziki varijeteti. Nareja albanskog jezika (kriterijumi, podela, nazivi, razmetaj, osnovne osobine). Dijalekatska osnovica srpskog knjievnog jezika. Knjievni jezici na albanskom jezikom podruju do XIX veka. (Povezati sa nastavom knjievnosti). III JEZIKI SISTEM I NAUKE KOJE SE NJIME BAVE Jezik kao sistem znakova. Fonetika i fonologija. Glasovi i foneme. Slog. Prozodija. Morfologija. Rei i morfeme. Vrste morfema. Morfologija u uem smislu (promena rei). Tvorba rei. Sintaksa. Reenica kao jezika i komunikativna jedinica. Leksikologija. Lekseme. Leksiki fond (renik, leksika). Gramatike i renici albanskog jezika i nain njihove upotrebe. IV FONETIKA (SA FONOLOGIJOM I MORFOLOGIJOM) Glasovni sistem albanskog knjievnog jezika u oblasti fonetike (nosni i usni samoglasnici; samoglasnik e; grupe samoglasnika i diftonga; suglasnici: i, h, nj, c, sh, q, gj, , xh, zh; grupe suglasnika. Fonoloki sistem albanskog knjievnog jezika, Distinktivna funkcija albanskog fonema, najvanije varijante fonema; Distinktivne opozicije i distinktivne crte (pokazati na odabranim primerima). Morfologija. Morfofonoloke alternacije i njihova uloga u promeni i tvorbi rei. Alternacije u albanskom knjievnom jeziku (proirivanje i utvrivanje ranije steenih znanja). Pravopisna reenja. Akcenatski sistem albanskog knjievnog jezika (vebe pravilnog izgovora). Klitike (proklitike i enklitike). Kontrastiranje akcenatskog sistema knjievnog jezika i regionalnog dijalekta (gde je to potrebno). Sluenje renikom za utvrivanje pravilnog akcenta. V PRAVOPIS Osnovni principi pravopisa albanskog knjievnog jezika. Pravopisi i pravopisni prirunici (i sluenje njima). Pisanje velikog slova. KULTURNO IZRAAVANJE (28) 46. I USMENO IZRAAVANJE Artikulacija glasova, knjievna akcentuacija, melodija reenice, jaina, visina tona, boja glasa, tempo izgovora; pauza - logika i psiholoka i njihova izraajna funkcija. Akcenat rei, grupe rei, reenice (smisaonica). Otklanjanje nestandardne akcentacije iz uenikog govora. Izraajno kazivanje napamet nauenih kraih proznih i dijalokih tekstova. Recitovanje stihova. Korienje gramofonskih ploa, zvunih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni i snimanju izraajnog itanja, kazivanja i recitovanja. Stilske vebe. Funkcionalni stilovi: razgovorni, knjievnoumetniki. II PISMENO IZRAAVANJE Akcentovanje rei i akcentskih celina. Pravopisne vebe: pisanje velikog slova. Stilske vebe: saimanje pismenog sastava uz pojaavanje njegove informativnosti, otklanjanje suvinih rei i neprikladnih izraza. Domai pismeni zadaci (itanje i analiza na asu). etiri pismena zadatka godinje. Napomena ALBANSKI JEZIK I KNJIEVNOST (PRIRODNO-MATEMATIKI SMER) I razred (4 asa nedeljno, 140 asova godinje)** SADRAJI PROGRAMA A. KNJIEVNOST (oko 80) I NARODNA (usmena) knjievnost (18) Narodna knjievnost (usmena): pojam, razvoj i osnovne karakteristike; osnovne teme, motivi i ideje u delima albanske i jugoslovenskih narodnih knjievnosti; meusobni uticaji i usmene i pisane knjievnosti; rodovi i vrste dela usmene knjievnosti. 47. Vrste narodne knjievnosti Lirske narodne pesme: uspavanke - Nina nana; Mnogo se volee devojka i junak; Pozdrav Selu; Pesma novoj godini; Majka oplakuje sina; Dovienja, drue, dovienja (albanske narodne pesme); Ljubavni rastanak (srpska narodna pesma). Epske narodne pesme: osobenosti vrste u stihu - (neistorijska i istorijska): Marttesa e Halilit, Kenga e Emin Durakut (izbor iz epskih stihova iz usmene albanske knjievnosti): Marko Kraljevi ukida svadbarinu i Smrt majke Jugovia (izbor iz srpske epske poezije). Narodna epika u prozi: Vrste pria: basne, pripovetke, anegdote, legende (izbor). Epsko-lirska poezija: osobenosti, vrste (balada i romansa), Balade: I ra mjegulla Bujens, eralez Alija, ika poturesh; Hasanaginica. Romansa: Aga Imeri. Napomena: Za obradu usmene knjievnosti jugoslovenskih naroda predviena su 3 asa. II KNJIEVNOST STAROG VEKA (4) Osnovni pojmovi o osobenostima knjievnosti starog veka. Homer - Ilijada (esti pev) Virgilije - Enejida (odlomak) Ep o Gilgameu (odlomak) III SREDNJOVEKOVNA KNJIEVNOST (3) Poeci pisane knjievnosti jugoslovenskih naroda, znaaj rada irila i Metodija i njihovih uenika - informativno (1) Sava Nemanji (sv. Sava): itije sv. Simeona (1) Poeci pismenosti na albanskom jeziku i knjievnosti (prvi spomenici) (1) IV HUMANIZAM I RENESANSA (10) 1. Humanizam i renesansa (preporod) u Evropi (3) Dante Alegijeri - Pakao (10 pevanje) Franesko Petrarka - Kanconijer (61 spev) Vilijem ekspir - Romeo i Julija 2. Humanizam i renesansa u knjievnosti jugoslovenskih naroda - informativno (1). Marin Dri - Dundo Maroje (odlomak) (1) 48. 3. Humanizam i renesansa u albanskoj knjievnosti (2) Marin Barleti - Istorija Skenderbega (odlomak) 4. Stara albanska knjievnost (3) Glavni predstavnici: Buzuku, Lek Matranga, Pjeter Budi, Frang Bardi, Pjeter Bogdani, Djon Nikol Kazazi, Julj Variboba Istorijski, kulturni i knjievni znaaj dela autora stare knjievnosti (informativno) V BAROK, KLASICIZAM, RACIONALIZAM I PROSVETITELJSTVO (7) Barok, klasicizam racionalizam i prosvetiteljstvo u Evropi (1) Prosvetiteljstvo u knjievnosti jugoslovenskih naroda - informativno (1) Dositej Obradovi - Pismo Haralampiju (1) Prosvetiteljstvo u albanskoj knjievnosti (2) Kulturni pokret u Voskopoju u 18. veku: predstavnici: Teodor Kavalioti, Teodor Hadifilini - Dhanil Hadiu (prikaz). Bejtedijska knjievnost (2) Ibrahim Nezimi Sulejman Naibi, Hasan Zuko Kamberi, Muhamet Kuuku - ami (informativno). VI ROMANTIZAM (35) 1. Romantizam u evropskoj knjievnosti (3) - D. G. Bajron: Putovanje ajlda Harolda (odlomak) - A. Pukin: Evgenije Onjegin (odlomak) - . Petefi: Sloboda sveta 2. Romantizam u knjievnosti jugoslovenskih naroda (bitne odlike, znaajniji pisci i dela i meusobne veze tih knjievnosti) (ukupno 13) Vuk Karadi: Reformator jezika i sakuplja narodnog stvaralatva Branko Radievi: aki rastanak (odlomak) Ivan Maurani: Smrt Smail-age engia 49. France Preern: Sonetni venac Laza Kosti: Santa Marija dela Salute ura Jaki: Otadbina 3. Romantizam u albanskoj knjievnosti (3) - Istorijski, drutveni i kulturni uslovi. Znaaj Prizrenske lige. - Kulturna drutva, kole, listovi i asopisi na albanskom jeziku. Skupljanje folklora (Thimi Mitko, Zef Jubani) - osvrt - Predstavnici: Naum Veiljhardi: (prosvetiteljska i knjievna delatnost); Jeronim De Rada: Kngt e Milosaos Gavril Dara i Riu: Knga e spresme e Bals Konstantin Kristoforidi: Rad u oblasti jezika (bukvar, gramatika, renik, prevodi) i knjievnosti (Lov brana) - osvrt Zef Serembe: "Vjersha" (Pesme) - Prijateljstvo, Mojoj dragi (osvrt). Naim Fraeri: ivot i knjievno stvaralatvo. "Bagti e bujqsi II deo (odlomak); "Lulet e vers" (ivot, Srce, Lepota); Istorija Skenderbega (odlomak) - prikaz Sami Fraeri: kulturna, jezika i knjievna delatnost (informativno). Ndre Mjeda: ivot i knjievno stvaralatvo - "Juvenilia", (odlomak); ivotni san, Putnik (osvrt). Filip iroka: "Zani i zemrs" - - Nj lules s vyshkun - uvelom cvetu (osvrt). Ljui Gurakui: "Vjersha" - pesma (izbor) LEKTIRA 1) (12) Sofokle: Antigona ekspir: Hamlet Njego: Gorski vjenac (2) Vedat Kokona: Na valovima ivota 50. Havzi Suljejmani: Deca moje reke Sinan Hasani: Vetar i hrast Vladeta Vukovi: Izbor iz poezije (1) _________________ 1) Za obradu jednog dela iz knjievnosti u domaoj lektiri planirana su dva asa. Pojmovi Na navedenim delima ponavljaju se, proiruju, usvajaju i sistematizuju osnovni knjievnoteorijski pojmovi. - Umetnost - pojam, vrste, osobenosti; odnosi meu umetnostima. Knjievna umetnost - pojam, podele, osobenosti. Knjievni rodovi i vrste. Knjievno (umetniko) delo - pisac (umetnik) - primalac (italac, slualac, gledalac). Nauka o knjievnosti - pojmovi (knjievna kritika, teorija knjievnosti, istorija knjievnosti). - Lirika - pojmovi. Struktura lirske, pesme: tema, motivi, kompozicija, ritmika organizacija, jezik i stil. Lirske vrste u usmenoj i pisanoj knjievnosti - osnovne odlike (mitoloke, obredne, obiajne, porodine, poslenike, ljubavne, rodoljubive, opisne, satirine, misaone, elegine, ditiramb, sonet, sonetni venac). Analiza lirske pesme. - Pesniki jezik - standardni jezik (odnos). Osnovne odlike pesnikog jezika. Epitet, personifikacija, poreenje, kontrast, metafora, hiperbola, gradacija. Ritam glasova, slogova, rei, govornih celina, stihova, strofa; pauze; trohemski i jambski ritam. Stih - vrste. Slik ili rima. - Epika - pojam. Struktura epskog dela tema, kompozicija, lik, jezik i stil. Epska poezija i proza u usmenoj i pisanoj knjievnosti - osnovne odlike (epska pesma, ep, mit, legenda, bajka, basna, zagonetka, pripovetka, roman). Analiza epskog dela. - Lirsko-epska poezija - pojam, osnovne odlike (balada, romansa, poema). - Drama - pojam. Drama kao knjievni rod i drugi rodovi (lirika i epika). Drama i pozorite: drama kao knjievno i scensko delo. Struktura dramskog dela: popis dramskih lica, didaskalije, monolog, dijalog. Kompozicija dramskog dela: dramska radnja, jedinstvo dramske radnje, dramski sukob, dramska napetost. Faze razvoja dramske radnje ekspozicija, zaplet, kulminacija, peripetija, rasplet. in, slika, prizor (scena) i dramska situacija. Dramske (scenske) vrste (tragedija, komedija, ostale vrste). Analiza dramskog (scenskog) dela. - Biografija. Knjievna kritika i studija, esej. B. JEZIK (30) I OPTI POJMOVI O JEZIKU 51. Opta znanja o jeziku. Jezik kao sistem znakova komunikacije. Razvoj jezika. Kratak istorijat albanskog knjievnog jezika. Knjievni i narodni (govorni) jezik. Fonetika: fonetika i fonologija, glasovi (akustine i artikulacione osobine); podela samoglasnika i grupe samoglasnika knjievnog albanskog jezika. Podela suglasnika (po mestu artikulacije, nainu tvorbe - formiranja, i dejstvu glasnih ica). Slova albanskog jezika. Fonetski fenomeni albanskog jezika (metafonija, apofonija, diftongizacija, rotacizam, palatalizam, asimilacija, motateza, smanjenje glasova, poveanje glasova). Duina samoglasnika. Slog i podela rei na slogove. Akcenat i njegove vrste. Morfologija: struktura rei - morfeme i njihove vrste (prema tvorbi, temi i obliku). Gramatike kategorije razliitih reeninih delova: Imenica, pridevi, lan, zamenice, brojevi i njihove gramatike kategorije. Glagoli i njihove gramatike kategorije. Nepromenljivi delovi reenice. V KULTURA IZRAAVANJA (oko 30) 1. Usmeno izraavanje (oko 14) itanje i kazivanje - nivoi konstatacije, informacije, naracije i identifikacije. Artikulacija glasova, knjievna akcentuacija, melodija reenice. Jaina i visina tona; boja glasa; tempo izgovora konverzacionog i umetnikog teksta. Pauza - vrste, funkcija. Naglaavanje rei, grupa rei, reenica (smisaonice u reenici, reenikom nizu, odeljku i tekstu). Recitovanje odabranih stihova iz programa. Prianje o vlastitim i tuim doivljajima te stvarnim izmiljenim dogaajima (prema unapred sainjenom planu; s upotrebom dijaloga i bez dijaloga; hronoloko i retrospektivno; u prvom i treem licu). Opisivanje predmeta, bia i pojava (prema unapred sainjenom planu; statiki i dinamiki opisi; portretisanje; opisivanje enterijera i eksterijera). Izvetavanje o razliitim pojavama i dogaajima u drutveno-politikom, ekonomskom i kulturnom ivotu kole i drutvene zajednice. Raspravljanje o raznim aktuelnim temama u vezi s programom knjievnosti i dogaajima u zemlji i svetu (postavljanje, dokazivanje i potvrivanje ili odbacivanje teze; prikupljanje, grupisanje i korienje injeninog materijala, sueljavanje razliitih stavova i gledita, sudova i ocena; dijaloka i monoloka rasprava). Praenje knjievne periodike. 2. Pismeno izraavanje (oko 16) Uvebavanje, proirivanje i sistematizovanje znanja i umea u vezi sa izradom raznih vrsta pismenih sastava (naracija, deskripcija, izvetaj, rasprava). 52. Osam domaih pismenih zadataka (itanje i analiziranje na asu). Po dva kolska pismena zadatka u polugoditu (jedan as za izradu i dva asa za usavravanje zadataka). Napomena BUGARSKI JEZIK I KNJIEVNOST Cilj i zadaci Cilj i zadaci nastave bugarskog jezika su da: - upoznaju uenike s knjievnom umetnou; - razviju humanistiko i knjievno obrazovanje na najboljim delima bugarske kulturne batine; - usavravaju literaturnu recepciju, razvijaju knjievni ukus i stvaraju trajne italake navike; - upuuju uenike na istraivaki i kritiki odnos prema knjievnosti i osposobljava ih za samostalno itanje, doivljavanje, razumevanje, interpretaciji i vrednovanje knjievnoumetnikih dela; - obezbeuju funkcionalna znanja iz istorije knjievnosti radi boljeg razumevanja i uspenijeg prouavanja umetnikih tekstova; - osposobljavaju uenike da se pouzdano slue strunom literaturom i drugim izvorima saznanja; - ire saznajne vidike uenika i podstie ih na kritiko miljenje i originalna gledita; - ire saznajne vidike uenika i podstie ih na kritiko miljenje i originalna gledita; - vaspitavaju u duhu opteg humanistikog progresa i na naelu potovanja uvanja i bogaenja kulturne i umetnike batine, civilizacijskih tekovina i materijalnih dobara u okvirima svetske zajednice; - uvode uenike u prouavanje jezika kao sistema; - razviju jeziki senzibilitet i izraajne sposobnosti uenika; - osposobljavaju uenike da teorijska znanja o jezikim pojavama i pravopisnoj normi uspeno primenjuju u praksi; - vaspitavaju u duhu jezike tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim osobenostima bugarskog jezika; 53. - razvijaju umenja u pismenom i usmenom izraavanju; - podstiu uenike na usavravanje govorenja, pisanja i itanja, kao i na negovanje kulture dijaloga; - osposobljavaju uenike da se uspeno slue raznim oblicima kazivanja i odgovarajuim funkcionalnim stilovima u razliitim govornim situacijama. I razred (2 asa nedeljno, 70-72 asa godinje)** SADRAJI PROGRAMA A. KNJIEVNOST (32) I KNJIEVNOST STAROG VEKA (1) Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima knjievnosti starog veka - informativno. II SREDNJOVEKOVNA KNJIEVNOST (STAROBUGARSKA KNJIEVNOST) (8) Poeci slovenske pismenosti; znaaj rada irila i Metodija i njihovih uenika. Najstarija slovenska pisma (glagoljica, irilica); staroslovenski jezik i recenzije staroslovenskog jezika; najstariji spomenici junoslovenske kulture. Trnovska i Preslavska knjievna kola. Apokrifi. Bogumilska knjievnost. Tajna knjiga (odlomak). Crnorizac Hrabar: Opismene Prezviter Kozma: Beseda Gligorije Camblak: Pohvalno slovo za Jeftimij III NARODNA (USMENA) KNJIEVNOST (10) Narodna (usmena) knjievnost: pojam, bitne odlike, osnovne teme i motivi, umetnika vrednost i znaaj (sinteza). Narodna poezija i njen znaaj u ivotu i istoriji bugarskog naroda. Devojaka alba - lirska narodna pesma Stefan Karada - epska narodna pesma Kraljevi Marko oslobaa tri sindira roblja - epska pesma 54. Inde vojvoda - narodna epska pesma U nedelju sunce greje - narodna pesma Daje li, daje, Balkandi Jovo - narodna epska pesma Zavoleo Stojan Borjanku - narodna balada IV NASTANAK BUGARSKE KNJIEVNOSTI (2) Glavni predstavnici: Pajsije Hilendarski, Sofronije Vraanski, Petar Beran (informativno) V LEKTIRA (10) Elisaveta Bagrjana: Potomka Boris Hristov: Konje moje Nikolaj Hajtev: Pripovetke (izbor) Marin Mladenov: Pripovetke (izbor) Izbor iz savremene poezije bugarske narodnosti u Jugoslaviji. VI KNJIEVNOTEORIJSKI POJMOVI Na delima koja se izuavaju u ovom razredu ponavljaju se, usvajaju i sistematizuju osnovni knjievnoteorijski pojmovi. Lirsko, epsko, dramsko pesnitvo. Lirske ("enske") i epske (junake) pesme. Epski junak. Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje, bajka, pria. itije (ivotopis, biografija), pohvala, slovo. Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u uem smislu rei. Farsa. Drama i pozorite. Dramski junak. Stih i proza: Metrika, heksametar, deseterac, cezura. Sredstva umetnikog izraavanja Epitet, poreenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralelizam. Simbol. Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam. B. JEZIK (18) 55. I OPTI POJMOVI O JEZIKU Jezik kao sredstvo komunikacije (osnovni pojmovi). Osnovni pojmovi o knjievnom (standardnom) jeziku. Njegov nacionalni i kulturni znaaj. Mesto u porodici slovenskih jezika; nareja bugarskog jezika (istono i zapadno). Dijalekatska osnova bugarskog knjievnog jezika. II FONETIKA I FONOLOGIJA 1. Fonetika Glas (akustike i artikulacione osobine). Uloga govornih organa u stvaranju glasova. Osnovna klasifikacija glasova u reima. Podela suglasnika prema mestu i nainu tvorbe, ueu glasnih ica; dopunska artikulacija (neki tvrdi suglasnici). Glasovne promene: palatalizacija; metateza glasa ; ispadanje samoglasnika u reima i proirivanje rei samoglasnicima; promenljivo ; asimilacija suglasnika, mukli suglasnici (oni koji se piu reima a ne izgovaraju). Pojam sloga; vrste slogova; struktura slogova; podela rei na slogove. Akcenat: karakteristike bugarskog akcenta; uporeivanje bugarskog akcenta sa akcentima srpskog jezika. Enklitike i proklitike. Akcentovane rei; rei sa dva akcenta; drugostepeni akcenat; dvojaki akcenti; semantika znaenja akcenta; intonacija: komponente intonacije: melodija, pauza, intenzitet, tempo. Logiki akcenat. 2. Fonologija Pojam fonologije; pojam foneme (definicija) dinstinktivna uloga fonema. Fonoloki sistem bugarskog jezika. III PRAVOPIS Osnovni principi pravopisa bugarskog knjievnog jezika. Tipovi pravopisa (fonoloki, morfoloki). Pisanje sloenica i skraenica. Pravilna upotreba nepostojanog . Upotreba interpunkcije. VI KULTURA IZRAAVANJA (22) 1. Usmeno izraavanje Artikulacija glasova, knjievna akcentuacija, melodija reenice, jaina, visina tona, boja glasa, tempo izgovora; pauza - logika i psiholoka i njihova izraajna funkcija. Akcenat, rei, grupe rei, reenice (smisaonica). Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz uenikog govora. 56. Izraajno itanje i kazivanje napamet nauenih kraih proznih i dijalokih tekstova. Recitovanje stihova. Korienje gramofonskih ploa, zvunih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni i snimanju izraajnog itanja, kazivanja i recitovanja. Stilske vebe. Funkcionalni stilovi: razgovorni knjievnoumetniki jezik. 2. Pismeno izraavanje Pravopisne vebe: pisanje velikog slova. Stilske vebe: saimanje pismenog sastava uz pojaavanje njegove informativnosti, otklanjanje suvinih rei i neprikladnih izraza. Domai pismeni zadaci (itanje i analiza na asu). Dva pismena zadatka godinje. Napomena MAARSKI JEZIK I KNJIEVNOST Ciljevi i zadaci Nastava maarskog jezika i knjievnosti ima sledee ciljeve i zadatke: - uvodi uenike u prouavanje jezika kao sistema; - upoznaje uenike sa socio-lingvistikim i lingvistikim znanjima; - tumai jezike pojave na osnovu istorije jezika; - razvija izraajne sposobnosti uenika; - osposobljava uenike da teorijska znanja o jezikim pojavama i pravopisnim normama uspeno primenjuju u praksi; - vaspitava u duhu jezike tolerancije prema jezicima drugih; - upoznaje uenike sa knjievnim vrednostima; - razvija humanistiko i knjievno obrazovanje na najboljim delima kulturne batine; - usavrava literarnu recenziju, razvija knjievni ukus i stvara trajne italake navike; 57. - upuuje uenike na analizu i kritiki odnos prema knjievnosti i osposobljava ih za samostalno itanje, doivljavanje, razumevanje, interpretiranje i vrednovanje knjievno- umetnikih dela; - obezbeuje znanja iz teorije i istorije knjievnosti radi boljeg razumevanja i uspenijeg prouavanja umetnikih tekstova; - osposobljava uenike da se slue strunom literaturom i drugim izvorima saznanja; - podstie uenike na lino miljenje i originalna gledita; - izgrauje nauni pogled na svet; - razvija kulturu usmenog i pismenog izraavanja; - podstie uenike na usavravanje govorenja, pisanja i itanja, kao i na negovanje kulture dijaloga; - osposobljava uenike da se uspeno slue raznim oblicima kazivanja i odgovarajuim stilovima u razliitim govornim situacijama; - osposobljava uenike da doivljavaju estetsko i da podstie potrebu za tim, da potuju jezike i kulturne tradicije, vaspitava intelektualno zdravu, radno sposobnu generaciju, koja je sposobna za razvijanje materijalnih dobara, vrednovanje tekovina civilizacije i ima vaspitnu ulogu u produbljivanju oseaja da je potreban opti humanistiki napredak. I razred (4 asa nedeljno, 140 asova godinje)** GRAMATIKA (31) JEZIK Nastanak jezika. Govor - primena jezika. Jezik - norma govora. Jezik i razmiljanje. Jezik i govor. Jezik i pisanje. Odnos jezika i drutva. Znanje, odnosno poznavanje jezika. (Primena jezikih elemenata - rei i dodataka (nastavaka) - kao i pravila upotrebe u saoptenjima). Maternji jezik - jezik sredine (nematernji jezik) i strani jezik. Jednojezini i dvojezini renici. Savetodavni renik za pravopis (Helyesrsi tancsad sztr) i Pravila maarskog pravopisa (A magyar helyesrs szablyai). Sistem jezikih znakova: a) karakter i tipovi znaka; odnos znakova i onoga to oznaava, b) jeziki znaci, njihovi pismeni oblici, elementi i njihova povezanost u sistemu. 58. Jezika komunikacija: Pojam komunikacije. Verbalna i neverbalna komunikacija. Ciljevi saoptavanja. inioci komunikacije: jezik, "poruka", "odailjalac", i "primalac", "veza" i potreban posrednik, tj. "kanal" i nivoi buke. Jezike promene Nune promene u jeziku. Leksike promene. Fonetike i gramatike promene. Raslojavanje jezika (dijalekti i govor pojedinih skupina, grupa "slang"). Govorni jezik. Pojam srodnosti jezika. Ugro-finska jezika grupa. Svetski jezici. Grupa slovenskih jezika (osnovne slinosti i razlike u odnosu na ugro- finsku jeziku grupu). Sastavljanje teksta Funkcija rei i reenice za oznaavanje neega u tekstu. Znaaj proirivanja line leksike. Unutranja organizacija (kompozicija) teksta: ralanjivanje i veze, vezni elementi meu reenicama i stavovima. Isticanje sadraja pisanog teksta pomou pravilnog izbora naina itanja. Praktina pitanja sastavljanja krupnijih tekstova: razgraniavanje teme, davanje naslova, ralanjivanje, kompozicija i formiranje stavova. Stil Razliita konstrukcija (kompozicija) i razliiti stilovi knjievnih, naunih i slubenih tekstova. Pojam i znaaj terminologije. Znaenje rei i izreka. Prouavanje stilske vrednosti u tekstu: rei sa jednim znaenjem, rei sa vie znaenja, homonima, paronima i sinonima. Prouavanje stilske vrednosti proste i sloene reenice u kontekstu. Fonetika Pojam foneme (glasa). Jednaenje glasova: a) samoglasnici iste tvorbe u reima i prilagoavanje samoglasnika, b) suglasnici u grupi (jednaenje po zvunosti, po mestu ili nainu obrazovanja, stapanje - asimilacija i disimilacija, saimanje - pravilan izgovor ovih glasovnih promena). Muzikalnost maarskog jezika. Uporeivanje fonda glasova maarskog i srpskog jezika. Pravopis 59. Uvebavanje pravopisa samoglasnika i suglasnika i prepoznavanje njihovih stilskih vrednosti u konkretnim tekstovima (proze i lirike). KNJIEVNOST (75 asova) 1. Uvod u prouavanje knjievnog dela (30 asova) I Knjievnost u sistemu umetnosti. Knjievna komunikacija (autor, delo, italac). Oblik knjievnog dela, kompozicija, struktura. Knjievno delo kao jezika struktura. Aristotelova Poetika.