Wonen met meer-waarde

Roland Kums

Samenhuizen vzw – Diepenbeek

12 december 2013

Studiedag nieuwe woonvormen

Samenhuizen vzwHistoriek :

2000 Opichting vzw als vrijwilligersvereniging 2010 Steun van de Koning Boudewijnsticting (Luchtkasteelfonds) 2011 Subsidie als sociaal-culturele beweging (tot 2015, wellicht 2020) 2013 ESF project Zelfontwikkeling gemeenschappelijk wonen (1 jaar)

Missie :

- platform en forum voor gemeenschappelijk wonen in ons land - bijdragen aan de verscheidenheid aan woonopties - de realisatie van projecten gemeenschappelijk wonen bevorderen - verzamelen en ter beschikking stellen van kennis - bijdragen aan een hiervoor ondersteunend en stimulerend beleid

Activiteiten Website en oproepjes Kennis verzamelen (infotheek) en informatie verstrekken Media-aandacht verhogen Bezoeken en studiedagen Open Dag Samenhuizen (3e zaterdag van mei) Onderzoek stimuleren Publicatie « Knelpuntennota » Publicatie « Startgids voor Samenhuizers » Onderzoek en publicatie « Samenhuizen in België » (met steun van Luchtkasteelfonds Koning Boudewijnstichting)

Politieke interesse opwekken Startgroepen steunen (bvb. Pilootproject Tolhuislaan Gent)

Campagne ‘Samenhuizen in lokaal beleid (+ folders, brochure)

Adviescheques aan starters & bestaande groepen (LKfonds-KBS)

Uitdagingen wonen & welzijn

* Bevolkingstoename → 330.000 bijkomende gezinnen 2030

* Gezinsverdunning en vergrijzing• Andere woningtypes nodig

* Bestaand aanbod• Woningen• Bouwgronden

* Vlaanderen dichtbevolkt en versnipperd

Sam

enhuizen 12-2012

Gevolgen voor het leefmilieu en de woonkwaliteit

* Natuur en bos• speelruimte

* Waterbeheer• Aanleg en onderhoud rioleringen = 60% milieubudget!

* Waterkwaliteit

* Mobiliteit• Luchtkwaliteit• Verkeersonveiligheid

* Lawaai

* Klimaatveranderingenergieverbruik

1. Wat is samenhuizen ?

2. Voorbeelden

3. Meerwaarde4. Knelpunten5. Bestaand beleid / wetgeving6. Stimuleren van collectief wonen

Inhoud

Wat is samenhuizen?samenhuizen, woongemeenschap, gemeenschappelijk wonen, gemeenschapswonen, …

gemeenschapshuis, woongroep, friends-wonen, groepswonen, centraal wonen, cohousing, leefgemeenschap, …

ecovillage, woonerf, woonpark, gated community, compoundwonen, quattrowonen, gedeeld wonen, solidair wonen, commune, boerderijwonen woonwerkgemeenschap, begijnhof, …

serviceflat, begeleid wonen, woon- en zorghotel, pensionwonen, opvangwonen, kangoeroewonen, duplexwonen, intergenerationeel wonen, tandemwonen, aanleunwonen, …

Samenhuizen = koepelterm alle vormen GW

Saenhuizen 9-2013

leeftijden

grootte van de groep

mate van gemeenschappelijkheid

locatie

combinatie metzorg, kunst, cultuur,

(stads)landbouw, workshops, natuur,

buurthuis, co-working, autodelen

insteek achtergrond

visie

karakter eigenheid

Een waaier aan mogelijkheden

<< Een woongemeenschap omvat personen,

uit verschillende gezinnen

die vrijwillig en bewust

minder of meer betrokken

ruimtes delen en samen wonen

in eigen beheer

met sociale meerwaarde als bedoeling >>

Definitie gemeenschappelijk wonen

Types samenhuizen : twee basisvormen

woningdelen :gemeenschapshuis

en woongroepcentraal wonen en cohousing

traditioneel wonen

Types : A. Aparte huishoudens

APARTE HUISHOUDENS

autonome woonsten &gedeelde ruimtes

beperkte gemeenschappelijke

ruimtes

uitgebreide gemeenschappelijke

ruimtes

Centraal Wonen

Cohousing

vanaf 3 units

vanaf 12 units

Beeld : hechte wijk Beeld : mini-dorp

Types : B. huishouden samen

HUISHOUDEN SAMEN

privé kamers in een gemeenschap

huishoudengedeeltelijk

samen

huishouden volledigsamen

Woongroep

Leefgemeen - schap

Beeld : post-studentenhuis Beeld : klooster

Potentieel voor gemeenschappelijk wonen : van niche naar mainstream

Peiling Universiteit Roskilde (DK, 2010): interesse voor cohousing bij 32% van de alleenstaande ouders

Peiling Harris Interactive voor Gecina (F, 2011): interesse voor gemeenschappelijk wonen bij 32% van de bevolking

(bij18-24jaar is dit 44%)

Peiling OIVO-CRIOC (B, 2010): interesse voor huisdelen bij 23,6% van de bevolking

Peiling Metlife voor AARP Health Care (USA, 2004): interesse voor een cohousing-like setting bij 34% van de 50-65jarigen

Peiling ILIV Thuis-Trendrapport (B, 2013): interesse om met meerdere gezinnen samen te wonen en ruimtes te delen

bij 32% van de totale bevolking

Stel interesse bij slechts 5% van de Vlaamse bevolking = 300.000 bewoners in ca 8.000 projecten = 25 projecten per gemeente (van elk gemiddeld 40 personen)

gemeenschapshuis en woongroep

Peninsula (USA)

Haniahof (NL)

Laken (B)

Keimblatt (Oostenrijk)

2. voorbeelden

woongroep Utopia - Haaltert

5 woonsten tontine volwassenen

woongroep Andromeda (Woluwe)5 bewoners - huur - senioren

K73 (St-Agatha-Berchem)4 bewonersSamenhurenjongvolwassenen

Woongroep senioren : Abbeyfield (55+)

Entre Voisins (Etterbeek, B)

8 woonsten

Martin-Pêcheur(Watermaal-Bosvoorde, B)

8 woonsten

Woongroep / leefgemeenschap

Luchtkasteel, Doornik 12 bewoners

De Haringrokerij

(Antwerpen)

11 woonstenmede-eigendom

gemengde leeftijden

centraal wonen

Sam

enhuizen 19-9-2012

De 3 Torekens

(Antwerpen)

8 woonstenmede-eigendom

gemengde leeftijden

centraal wonen

centraal wonen

Huiself (Lebbeke)

5 woonstencentraal wonen

centraal wonen

La Placette, Wezembeek-Oppem

11 woonstencentraal wonen

centraal wonen

Drie Huizen, Merksplas

3 woonstenMINI-centraal wonen

Biplan, Haren/Brussel

6 woonstencentraal wonenmede-eigendom

centraal wonen

CotéKanaL (Brussel) 17 woonstencentraal wonenmede-eigendomgemengde leeftijden

centraal wonen

De Molen van Rotselaar

12 woonstenmede-eigendom

gemengde leeftijden

centraal wonen

Sam

enhuizen 19-9-2012

centraal wonen

Meerhem (Gent)

8 woonstenmede-eigendom verbouwde school

Sam

enhuizen 19-9-2012

cohousing Trudeslund(Denemarken)

33 woonstenmede-eigendom

gemengde leeftijden

cohousing

Ecovillage IthacaIthaca NY (USA)

2 x 30 woonstenmede-eigendom

gemengde leeftijden3e fase

in aanbouw

cohousing

22 woonstengemengde leeftijden

juridisch : mede-eigendom

La Grande Cense (Clabecq, B)

cohousing

Vinderhoute (B) 17 woonsten mede-eigendom gemengde leeftijden

Retrofit cohousing

N-Street, Davis, CA

Wijk jaren '50, 3 slpk, 2 bdk

Retrofit cohousing

N-Street

1986 : eerste 2 woningen gekoppeld1999 : erkenning 'planned development'2005 : nieuw common house2013 : 19 woningen50 volwassenen en 10 kinderen

Cohousing in combinatie met Beschut WonenWilde Rosen (Ahrensburg, D)

- 2 Cohousings (Wilde Rosen) : 25-tal units Noord en 25-tal Zuid- 2 x Beschut Wonen (Die Robben) : 6 units geestelijke gehandicapten 6 units meervoudig gehandicapten- Werk : tuinbouw, ateliers, horeca, …

Sam

enhu izen 9 - 1 2 - 2013

Serviceflats

Dit is géén gemeenschappelijk wonen

Peda

Externe aanbieder bvb. studentenhuis, opvangtehuis, beschut wonen, rusthuis, service flats, …Enkel gedeelde publieke ruimte

Enkel aankoop en/of bouwproces collectief

Slechts 1 aspect, zonder gemeenschappelijkheid

Woonerf Sociale woningbouw

1

3. Meerwaarde van samenhuizen voor bewoners, gemeenschap en leefmilieu

praktisch

sociaal

ecologisch

maatschappelijk

Praktische meerwaardevoor de bewoners

• delen van ruimte en middelen

(wasmachine, grasmaaier, atelier, …)

• tijdswinst (onderhoud, maaltijden, …)

• opvang kinderen (bijzonder voor

één-oudergezinnen)

• leren van elkaar (rolmodellen, kennis

en vaardigheden delen)

Sociale meerwaarde voor de bewoners

• samenhorigheid, contact, gezelschap (tegen

verzuring,vereenzaming)

• steun, opvang, hulp

• gezamenlijke activiteiten

• grotere veiligheid en veiligheidsgevoel door sociale controle

Maatschappelijke meerwaarde

• samenhang van het buurtleven, integratie in de wijk, uitstraling

• verhoging van levenskwaliteit en gezondheid (Roseto effect)

• integratie en ondersteuning senioren en zorgbehoevenden

• zelfontwikkeling, leren sociaal functioneren

• bewust burgerschap, democratie van onderaf

• reconversie van bestaande gebouwen

Ecologische meerwaarde

• ecologisch verantwoord gebruik van de ruimte, compact bouwen

Klassieke verkaveling vs. cohousingbeide 34 woonsten(Cohousing Windsong, CA)

verharding

ruimtegebruik

rioleringen

Ecologische meerwaarde

• betaalbare eco-bio opties : materialen, waterbeheer, energie

• afvalbeheer, wijkcompostering, hergebruik

• autodelen, Local Exchange and Trading System, …

4. Knelpunten

Gemeenschapshuizen en woongroepen : 61%

Centraal wonenen cohousing : 90%

Ben je moeilijkheden tegengekomen in de loop van je project?

- Bekendheid, imago, …

- Site vinden en verwerven grond / gebouw

- Ruimtelijke Ordening regelgeving

- Juridische structuren ontwikkeling / bewoning

- Financiering voor de startfase voor het betrekken van lagere inkomens

- Groepsvorming en groepsproces

- Statuut medebewoner : (studie Solidair Wonen 2012)

indien samenwonend vermindering van uitkering voor leefloon, werkloosheidsuitkering, ziekte en invaliditeit

- Rol van de overheid : o.a. * federaal voor sociaal statuut * vlaams voor financiële ondersteuning * lokaal voor faciliteren van projecten

Sam

enhu izen 9 - 1 2 - 2013

Knelpunten

5 Huidig beleid / wetgeving

– decreet zorgwonen

– decreet kamerwoningen / gemeenschapshuizen voor studenten (nu geïntegreerd in Vlaamse wooncode)

– resolutie Vlaams Parlement 2009

– Pilootprojecten Wonen

Samenhuizen in het (lokaal) beleid - kader

Vijf krachtlijnen

1. Creëer een positief klimaat rond goed nabuurschap, delen en lokale inspraak

2. Ondersteun gemeenschappelijk wonen

3. Informeer over gemeenschappelijk wonen

4. Organiseer samenwerking en overleg rond gemeenschappelijk wonen

om concrete maatregelen uit te werken

5. Lanceer een pilootproject in je gemeente

met aandacht voor het wegwerken van de knelpunten

3

1. Creëer een positief klimaat rond goed nabuurschap, samenwerking, delen en lokale inspraak

Sam

enhu izen 9 - 1 2 - 2013

Bouwstenen lokaal beleid

vb : - bevorder buurtfeesten, speelstraten, … - creëer woonerven - promoot het tuindelen - onderteken het Samenhuizen Charter

speelstraat woonerfwijkrestaurantleefstraat

buurtfeest

3S

amenhu izen 9 - 1 2 - 2013

Bouwstenen lokaal beleid

Tuindelen

Het Samenhuizen Charter

tuindelen - 8 units premie stad hasselt

3

2. Gemeenschappelijk wonen in gemeentelijk beleid en organisatie

Sam

enhu izen 9 - 1 2 - 2013

Bouwstenen lokaal beleid

vb : - opnemen in de Beleids- en BeheersCyclus (BBC) - vorming ambtenaren (presentaties, studiereis, …)

- aanduiden 1 ambtenaar als aanspreekpunt

studiereis (NL, D, DK, …) DK 29/5 - 2/6/2014 presentaties

Beleid : afstemming R.O., Huisvesting, Welzijn, Mobiliteit, …

Beleid : afstemming R.O., Huisvesting, Welzijn, Mobiliteit, …

3

3. Promoot gemeenschappelijk wonen bij de bevolking

Sam

enhu izen 9 - 1 2 - 2013

Bouwstenen lokaal beleid

vb : - infomomenten voor de bevolking. - goed geïnformeerd centraal loket (bvb via woonkantoor) - info via gemeenteblad, website en woonloketten - Open Dag Samenhuizen (17 mei 2014)

3

4. Werk samen en overleg rond gemeenschappelijk wonen

Sam

enhu izen 9 - 1 2 - 2013

Bouwstenen lokaal beleid

vb : - duidelijke richtlijnen over opsplitsen van woningen - overleg rond sociaal statuut samenwonenden (OCMW, …) - opmaak of herziening van verordening, RUP

19-11-2013 ~ In Gent zijn de regels van het OCMW geactualiseerd. Er is nu een duidelijke afbakening tussen ‘kamerwonen’ en ‘kostendelend samenwonen’, dat voortaan samenhuizen heet. Kamerwonen kan voortaan ook in een traditionele éénsgezinswoning. Het is goed dat hiervoor concretere criteria aangereikt worden, dit biedt zowel maatschappelijk assistent als cliënten meer houvast. (OCMW Gent, nov 2013)

In het hospita-systeem zou het worden toegelaten dat een eigenaar-bewoner een kamer verhuurt aan een persoon (studenten, kwetsbare groepen), losgekoppeld van de min. opp.ervlakte 250 m² voor een niet-opdeelbare woning volgens het bouwreglement, en losgekoppeld van het Kamerdecreet. (Suggestienota Lokaal Sociaal Beleid Gent, 2009).

Art. 4. § 1. 25° Solidaire woning : woning die berust op een solidair levensproject (…) dat is opgenomen in een schriftelijke verbintenis (…) waarin verscheidene gezinnen verblijven (waarvan minstens één voldoet aan (…) inkomensvoorwaarden (…), die er elk beschikken over een of meerdere exclusief door hen gebruikte privéruimten en minstens één gemeenschappelijke levensruimte. (…) 26° Intergenerationele woning : gebouw met minstens twee woningen, waarvan er één wordt betrokken door een persoon ouder dan vijfenzestig jaar en waarbij de gezinnen wederzijdse diensten verlenen die zijn opgenomen in een schriftelijke verbintenis (…)(Brusselse Huisvestingsordonnantie, juli 2013)

Het vermeerderen van wooneenheden werkt kernversterkend (…) Woningopsplitsing kan leiden tot een grotere leefbaarheid. (…) Rekening houdend met het plaatsgebrek in de rusthuissector, kan het een alternatief vormen. (…) Het opsplitsen van grote woningen naar kleinere woonentiteiten zorgt dat het aanbod voor alleenstaanden, kleine en jonge gezinnen toeneemt. (…) woningopsplitsing biedt ook oplossingen voor de herbestemming van erfgoed en leegstaande hoeves. (…)In Vlaanderen zijn er al een aantal gemeenten die met een verordening rond woningopsplitsing werken.(Woningopsplitsing, Stebo Provincie Limburg 2011)

3S

amenhu izen 9 - 1 2 - 2013

Hoeilaart RUP ‘Opsplitsen grote woningen buiten de kern’ (openbaar onderzoek dec’13) << minstens 1000 m³ (…) het pand kent een waardevol karakter >><< Hoofdbestemming : Meergezins-woningen. Nevenbestemmingen : Maximaal één kantoor- en/of praktijk-ruimte (…) ; Kleinschalige verblijfs-accommodatie met een maximum van 6 kamers (…). Het waardevol karakter (…) dient bewaard te blijven >> Londerzeel,

RUP het Klemen Dorp<< Dichtheid en gabariet (i.p.v. één of meergezinswoningen) >>

Zemst, RUP Molenveld<< meergezinswoningen zijn niet toegela-ten, tenzij in het kader van een duurzaam woonproject (bv. cohousing, …). >>

Landen (RUP)RUP Zonevreemde woningen Landen: oplossing voor vierkantshoeves.De stad heeft zelf een inventaris opgemaakt van alle zonevreemde gebouwen. Bij de afweging wordt er een onderscheid gemaakt naar gelang de kwetsbaarheid van een gebied, de eigenheid van een gebied of de interactie met bestaande woongebieden.Voor de waardevolle gebouwen behoort een herbestemming tot meergezinswoning totde mogelijkheden. (uit : Woningdelen, Prov.VL-Brabant, 2009)

RUP, verordening

Boechout RUP

<< Concreet deelt het RUP de gemeente op in zones waarin meergezinswoningen in de toekomst nog kunnen worden gerealiseerd, en zones waar dat niet mogelijk zal zijn. In zones waar dat niet mogelijk zal zijn, kan een uitzondering verkregen worden voor een aantal panden die opgenomen zijn in de inventaris van bouwkundig erfgoed en die in aanmerking komen voor opdeling voor zorgwonen en cohousing en voor andere ontwikkelingen via een gebiedsgericht RUP. >>

3

5.a. Ondersteun startende projecten

Sam

enhu izen 9 - 1 2 - 2013

Bouwstenen lokaal beleid

vb : - ondersteuning vanuit gemeentelijk loket : opstellen van bouwdossiers, expertise, adviezen, … - ondersteuning aan een groep of regio-kern : promotie, vergaderlokaal, logistiek, studie, … - ‘retrofit cohousing’ initiatieven ondersteunen

Regio-Kern Brugge, infosessie 11-2013

ruimtelijke ordening, huisvesting

Vauban (Freiburg, D)

cohousing zones

cohousing zones Trekroner (Roskilde DK) heden 10 projectenS

amenhuizen 17-8-2012

Pilootproject Tolhuislaan Gent

Samenhuizen 17-8-2012

Projectoproep door een stad : Tolhuislaan Gent

6 woonsten - nieuwbouwcentraal wonen – open naar wijk

AGSOB GentAutonoom Gemeentelijk Stadsontwikkelingsbedrijf Gent,

Samenhuizen vzw Gemeenschappelijk wonen Vlaanderen

Sam

enhu izen 9 - 1 2 - 2013

Gemeenschappelijk Eco-wonen

Bond Beter Leefmilieu & Samenhuizen

Start Studienamiddag

28-1-2014

= begeleiding van 5 steden en gemeenten bij het lanceren van een projectoproep voor gemeenschappelijk eco-wonen door uitwisseling van kennis en ervaring door het aanbieden van relevante informatie, en door trajectbegeleiding en -advisering.

www.samenhuizen.be

Bedankt voor de aandacht