Slide 1

SHPALLJA E PAVARSIS N VLOR - M 28.XI.1912

Prezantimi:Adelina DaniIX-2Nuri MazariDollogozhd

Lnda: Histori

Arsimtari: Lirim Dani

2014

Lvizja xhonturke dhe ideja pr Autonomin e ShqiprisSynimet e Aleancs ballkanike pr coptimin e tokave shqiptareRrugtimi diplomatik i Ismail Qemalit nga Stambolli deri te zbarkimi i tij n DurrsRrugtimi i karvanit t Ismail Qemalit nga Durrsi pr n VlorShpallja e Pavarsis s Shqipris n Kuvendin e Vlors m 28.XI.1912Kush e prfaqsoi Kosovnn Kuvendin e Vlors?Kush e nnshkroi aktin e pavarsis s Shqipris n Vlor?

Lvizja xhonturke dhe ideja pr Autonomin e ShqiprisDihet mirfilli se n fund t shekullit XIX, n Stamboll lindi lvizja nacional-borgjeze e turqve t rinj q veten e quanin xhonturq. Kjo lvizje vepronte prmes Komitetit t fsheht Bashkim e Prparim (Ittihad ve Terakki) dhe drejtohej kundr pushtetit absolutist t sulltan Abdyl Hamitit II.N kto zhvillime, lvizja kombtare shqiptare, pr t krijuar kushte t favorshme n luftn pr autonomin e Shqipris dhe pr t larguar rrezikun e coptimit t tokave shqiptare, u bashkua me lvizjen e turqve t rinj. N pranvern e vern e vitit 1908 n shum qytete t Shqipris, si n Ohr, Presp, Strug, Manastir, Shkup, Gjirokastr, Shkodr, Prizren, Ferizaj, Mitrovic etj, krahas komiteteve kombtare Pr lirin e Shqipris u formuan edhe komitetet xhonturke Bashkim e Prparim.1Zgjerimi i veprimtaris s komiteteve xhonturke n Shqipri e n Maqedoni u dha mundsi turqve t rinj t fillonin kryengritjen. N rrethanat kur administrata Osmane n Rumeli (ku prfshiheshin edhe katr vilajetet shqiptare) ishte shthurur dhe zotr t situats ishin br xhonturqit, si edhe prball rrezikut t nj sulmi t ushtris kryengritse kundr Stambollit, Sulltan Abdyl Hamiti II u detyrua t pranonte, natn e 23/24 korrikut, shpalljen e kushtetuts s vitit 1876 dhe rivendosjen e rendit kushtetues.Shpallja e Kushtetuts s Hyrietit (liris) u prit me gzim e entuziazm edhe nga populli shqiptar, i cili vunate prej shekujsh nn sundimin e autokracis s sulltanve. Mirpo ky entuziazm nuk zgjati shum. Qysh n zgjedhjet e para pr parlamentin turk, q i shpalln xhonturqit me 15 shtator 1908, sipas ligjit elektoral nuk njiheshin popujt joturk dhe t gjith banort e Perandoris u shpalln osmanlinj. Meqense revolucioni xhonturk nuk solli lirin e premtuar pr shqiptart dhe popujt tjer t shtypur, prkundrazi forcoi Perandorin Osmane, duke e centralizuar edhe m shum pushtetin qndror, lvizja kombtare n krye me Ismail Qemalin, Hasan Prishtinn, Luigj Gurakuqin, Bajram Currin, Dervish Himn, eriz Topullin etj, gjat viteve 1909-1911 organizuan kryengritje t armatosur gjithandej viseve etnike shqiptare, t cilat u shtypn me gjak nga ekspeditat ushtarake xhonturke.Pr ti joshur krert shqiptar, sulltani ju ofronte edhe pozita t larta ministrore. Kshtu, n vitin 1909, Ismail Qemali refuzoi dy her rresht postin e Ministrit t Drejtsis dhe me pas at t Ministrit t Brendshm t Perandoris* dhe n nj takim t drejtprdrejt q pati ai me Sulltanin ia komunikoi qllimin pr: Shpalljen e Autonomis s Shqipris nga Perandoria Osmane dhe emrimin e nj shqiptari n krye t shtetit t ri q pritej t lindte. Kt ide dy vjet me von (1911), Ismail Qemali nuk hezitoi t'ia prsriste edhe Vezirit Qamil Pasha, por Veziri ndonse nuk ishte plotsisht n dijeni t zhvillimeve q priteshin t ndodhnin n viset shqiptare, kmbnguli q Shqipria t mbetej pjes e Perandoris.Fotografi:

Synimet e Aleancs ballkanike pr coptimin e tokave shqiptareKryengritja e prgjithshme shqiptare dhe lufta italo-turke (n Jemen...), i dhan goditje t reja sundimit pes shekullor turk n Ballkan. Nga kto zhvillime, ndonse gjat vers s vitit 1912 perandoria turke, po i numronte javt e fundit n Ballkan, n zgjidhjen e shtjes shqiptare do t inkuadrohen edhe fuqit e mdha. Austro-Hungaria..., duke e kuptuar funksionin historik t Shqipris si dig para zgjerimit sllav, filloi t'i bj trysni Turqis q t tregoj m tepr mirkuptim pr 14 krkesat e parashtruara t shqiptarve.6Konti austro-hungarez Berthold, (ministri i jashtm) u propozoi Fuqive t Mdha q t ndrmarrin masa pr decentralizimin e Turqis evropiane n aspektin etnik, ku do t prfshiheshin edhe katr vilajetet shqiptare, Vilajeti i Kosovs, i Shkodrs, i Manastirit dhe Vilajeti i Janins.

Pragrafi 2Kt propozim e kundrshtoi fuqishm Rusia, e cila me planet e saj ogurzeza, synonte q tr Ballkanin ta bnte sllave-ortodokse dhe pr fat t keq n kt drejtim ajo kishte prkrahjen e Francs dhe t Anglis.7 Pr kt shtje, reagoi edhe Porta e Lart, e cila deklaroi se shtja shqiptare sht shtje e brendshme e Turqis dhe pr t dshmuar kt gj ,prfaqsuesit turk, ndryshuan rrnjsisht konkluzat e marrveshjes t arritur me krert shqiptar, m 18 gusht 1912 n Shkup.Dhe kto marifetllqe i hapn rrug formimit t aleancave t shteteve ballkanike (Serbis, Malit t Zi, Bullgaris dhe Greqis) pr pushtimin dhe coptimin e tokave shqiptare. Planet serbe pr nj luft kundr Turqis, kishin filluar me bisedat e fshehta me Bullgarin. Diplomacia ruse n krye me carin Nikollajin e II, ishte shum e interesuar q sa m par t nnshkruhet aleanca luftarake n mes Bullgaris e Serbis, pr ndarjen e Shqipris etnike. Pr kt qllim, qarqet sunduese bullgare u ndaluan edhe krerve bullgaro-maqedonas t krahins s Maqedonis q t bashkpunojn dhe t prkrahin kryengritjen e Prgjithshme Shqiptare t vitit 1912.

Paragrafi 3Pas nj varg takimesh (q kishin nisur qysh n tetor 1911) midis kryeministrit serb Milovanoviq dhe atij bullgar Geshov, me ndihmn e Rusis, m 13 mars 1912, Serbia lidhi nj aleanc Traktat miqsie me Bullgarin, ku si synim parsor kishin kundrshtimin e formimit t fardo shteti shqiptar n Ballkan dhe coptimin e tokave shqiptare. Nj aneks sekret i ktij traktati parashikonte veprime eventuale t prbashkta kundr Perandoris Osmane, ku parashihej q Serbis ti takonte mbar territori n veri t maleve t Sharrit. Krahas bisedimeve serbo-bullgare u zvilluan edhe bisedimet bullgaro-greke, t cilat prfunduan m 29 maj 1912 me nnshkrimin e nj marrveshjeje mbrojtse n rast sulmi nga ana e Turqis.10Ksaj aleance, pas bisedimeve t carit rus me Kral Nikolln iu bashkua edhe Mali i Zi. Kto shtete ortodokse t "aleancs..." prfundimisht ,n emr t lufts kundr "robris osmane" n tetor 1912 filuan luftn e par ballkanike pr pushtimin dhe coptimin e trsis s tokave shqiptare.

Rrugtimi diplomatik i Ismail Qemalit nga Stambolli deri te zbarkimi i tij n DurrsZhvillimet e lufts s par Ballkanike, t shpallur n tetor 1912 nga shtetet ortodokse t "Aleancs ballkanike" e q kishin pr qllim coptimin e tokave shqiptare, prshpejtuan aktivitetin diplomatik t Ismail Qemalit.Kshtu, m 3 nntor 1912 Ismail Qemali i shoqruar nga Luigj Gurakuqi...,arriti n Bukuresht t Rumanis, pr tu takuar fillimisht me komunitetin shqiptar q vepronte atje. N Bukuresht gjetn nj situat krejt t ndryshme nga ajo q sundonte n Stamboll. Kryeqyteti rumun ishte prfshir nga euforia dhe t gjitha organizatat shqiptare q vepronin atje, qen t vendosura pr pavarsin e Shqipris (shkputjen e plot t saj nga Turqia).U desht fare pak koh, q Ismail Qemali dhe delegacioni i tij, ta kuptonin se Turqia ishte prfundimisht e humbur dhe se pavarsia e plot nga Turqia ishte e vetmja zgjidhje. Pr m tepr, komuniteti shqiptar i Bukureshtit, kishte filluar ta konsideronte kt akt si t kryer tashm.Patriott shqiptar n Bukuresht me koh kishin prgatitur flamurin kombtar, i cili do t ishte simboli i shtetit shqiptar si dhe nj band (kor) muzikore, q do t kndonte himnin kombtar.Paragrafi 2Pas disa konsultimesh m 5 nntor n Hotelin "Kontinental" t Bukureshtit, u mbajt mbledhja e prfaqsuesve t komunitetit shqiptar dhe t delegacionit n krye me Ismail Qemalin q kishte ardhur nga Stambolli.N kujtimet e pjesmarrsve t ksaj mbledhjeje, q jetuan deri von, thuhet se: mbledhja vendosi njzri pr pavarsin e Shqipris dhe ngarkoi Ismail Qemalin dhe delegacionin e tij t kontaktonte prfaqsuesit diplomatik t Fuqive t Mdha dhe t merrte aprovimin e tyre pr kt vendim. 20N kujtimet e tij Sejfi Vllamasi, tregon se n momentin e largimit nga Bukureshti, Kristo Meksi i la n dor Ismail Qemalit nj ek prej 500 mij frangash ari, dhurat e Kryeministrit rumun Taqe Junesku.Dy dit m von (7 nntor) delegacioni i plotsuar edhe me katr prfaqsues t kolonis shqiptare t Bukureshtit, u nis pr n Vjen. Ismail Qemali me delegacioni shqiptar sapo kishte mbrritur n Vjen, mori nj telegram nga miku i tij i vjetr, konti Andrasay, ku e ftonte q t vij n Budapest pr tu takuar me diplomat Austro-hungarez. M 8-9 nntor n Budapest I.Qemali do t takohet me kontin Hadik ish-nnsekretar shteti dhe me Ministrin e jashtm t Austro-Hungaris z.Graf Berthold, njrin nga njerzit m t fuqishm t diplomacis evropiane. N kto takime pasi u vu n pah rreziku i coptimit t Shqipris nga shtetet fqinje, Austro-Hungaria u shpreh e gatshme ta nxiste dhe ta mbshteste Pavarsin e Shqipris. Konti Handik e siguroi z.Qemali se Qeveria e tyre kishte biseduar edhe me qeverit italiane e gjermane pr kt qllim dhe s bashku nuk e shihnin me sy t mir nj shtrirje t Malit te Zi dhe Serbis n jug t Ballkanit.

Paragrafi 3Gjat muajit tetor dhe gjysms s par t nntorit 1912 ushtria turke n Ballkan ishte shpartalluar n t gjitha frontet, ndrsa trupat ushtarake serbe, malazeze dhe greke q prbnin aleancn ballkanike, prmes operacioneve shfarosse ndaj shqiptarve, kishin hyr thell n tokn shqiptare. Meq ngjarjet zhvilloheshin me shpejtsi n Shqipri, delegacioni shqiptar bri prpjekje q sa m par t nisen pr n atdhe, q t mbahet kuvendi kombtar pr shpalljen e Pavarsis s Shqipris. Me krkesn e Ismail Qemailit, diplomatt austro-hungarez delegacionit shqiptar ia premtuan nj vapor pr t zbarkuar n Durrs. Delegacioni shqiptar me tu kthyer n Vjen (nga Budapesti), pati takime me Ambasadorin italian (Avana) dhe me ambasadorin anglez. M 18 nntor 1912, delegacioni mbrriti n Triesht dhe po at dit Ismail Qemali i drejtohet me nj telegram komitetit prgatitor pr shpalljen e Pavarsis, dhe krkon q t sigurohet pjesmarrja e prfaqsuesve t popullit, pr Mbledhjen e Kuvendit Kombtar q mendohej t mbahet n Durrs ose n Vlor. N kt telegram thuhej: "Mbledhja e prfaqsuesve n Durrs apo Vlor sht shum e rndsishme. I thirrni t gjith. Gjersa t arrij un, mbani qetsin e ruani bashkimin. shtja jon politike sht siguruar prfundimisht M 19 nntor 1912, Ismail Qemali, prpara nisjes pr n Durrs, gazets italiane Piccolo,i deklaroi, se: "Shpallja e pavarsis sht e pashmangshme. Ne duam t'i paraqesim Evrops faktin e kryer. Do t krijohet nj qeveri e prkohshme dhe ndoshta, un do t jem kryetar. Ju siguroj se pr iden e pavarsis jemi t gjith n nj mendje". N mbrmjen e 19 nntorit 1912, prfundimisht delegacioni shqiptar n krye me Isamail Qemalin, me vaporin austriak "Baron Bruck" nga Trieshta niset drejt brigjeve t Shqipris dhe zbarkoi n Durrs.

Rrugtimi i karvanit t Ismail Qemalit nga Durrsi pr n Vlor

Ndonse ishte menduar q ngritja e Flamurit t bhet m 22 nntor n qytetin e lasht t Durrsit, me qllim q t evitonin lvizjet e mtejshme npr Shqiprin e trazuar nga lufta, situata n kt qytet ishte shum m ndryshe nga 'pritej. Ato dit, deti ishte bllokuar nga flota greke dhe kompromisi i dhespotit Jakov me Myftiun e qytetit e pamundsuan ngritjen e flamurit dhe mbajtjen e nj kuvendi t parashikuar n Durrs.Pr shkak t gjendjes s nder q mbretronte n qytet, po at dit Ismail Qemali i lajmroi telegrafisht t gjitha qytetet q delegatt e tyre t'i nisin pr n qytetin e tij t lindjes n Vlor. Ato dit, meq forcat serbe prparonin shpejt drejt Shqipris s Mesme, rrethet patriotike t Elbasanit (m 25 nntor), t Tirans e Durrsit (m 26 nntor), t Kavajs, t Peqinit dhe t Lushnjs m 27 nntor, ngritn flamurin kombtar, pa pritur mbledhjen e Kuvendit t Vlors .28Delegacioni n krye me Ismail Qemalin pas 2-3 ditsh t qndrimit n Durrs, duke iu shmangur rrugs kryesore s bashku me delegatt e Shqipris s Mesme niset pr n Vlor. Duke zbritur majs s Ardenics, nga faqja perndimore, delegatt nga Elbasani q udhtonin n drejtim t Fierit, takojn karvanin e kalorsve, q vinte nga Durrsi me delegatt e Bukureshtit, Durrsit, Tirans, Shkodrs, Kavajs etj me n krye Ismail Qemalin. Aty Mit`hat Frashri takoi Ismail Qemalin, i cili kalronte me nj kal myzeqeje t bardh dhe Luigj Gurakuqin. Kalojn s bashku Semanin e fryr nga ujrat e vjeshts s tret, me nj lundr, apo govat t flashkt q vente e vinte nga nj breg n tjetrin pr ti bartur kalorsit e liris.

Paragrafi 2Sipas kujtimeve t Eqrem Bej Vlors, gjat rrugtimit t karvanit t Ismail Qemalit pr n Vlor, gjenerali i divizionit turk Kara Sait Pasha, q kontrollonte zonn midis Lushnjs, Fierit dhe Beratit, si pararoj t pjess tjetr t armats s Vardarit, q po vinte prapa n rrmuj (e shpartalluar), dha urdhr t arrestohej Ismail beu me t gjith kolonn e tij; pr kt arsye karvani nuk u fut n Lushnj, por e kaloi natn n erm, n ifligun e Dervish bej Biakut. Mirpo gjat nats komanda e trupave turke n Berat, nn trysnin e prfaqsuesve shqiptar ndryshoi mendim30 (hoqi dor nga arrestimi-vrejtja ime).Nga vendi i quajtur Mifol, delegacioni i Ismail Qemalit udhton me dy karroca 31 dhe pas shum peripetive, n pasditen e 27 nntorit 1912 arrijn n Vlor. Situata n Vlor ishte krejt e ndryshme nga ajo e Durrsit. Populli vlonjat me kt rast i bri pritje madhshtore delegatve t ardhur nga disa krahina t Shqipris. Ismail Qemali pr kto momente n kujtimet e tij do t shkruaj: Nj zjarr i shenjt patriotizmi kishte pushtuar qytetin ku kisha lindur dhe populli me prshndeste kudo me entuziazm dhe gzim.32 Delegatt e ardhur nga shum vise t Shqipris..., u vendosn n shtpin e Xhemil bej Vlors, kushri i Ismail Qemalit.33

Shpallja e Pavarsis s Shqipris n Kuvendin e Vlors m 28.XI.1912Meqense anijet luftarake greke i qen afruar portit t Vlors dhe me t drejt i druhej ndonj sulmi t forcave greke, por edhe pr shkak t prparimit t pandaluar t ushtris serbe n verilindje t vendit, pa arritur ende prfaqsuesit e disa krahinave, n mbrmjen e 27 nntorit delegatt q ndodheshin n Vlor vendosn t nesrmen t mblidhnin Kuvendin Kombtar, pr ta shpallur pavarsin e Shqipris.

Kush e prfaqsoi Kosovnn Kuvendin e Vlors?

Kosova..., duke qen e pushtuar nga ushtria serbo-malazeze, n Kuvendin e Vlors u prfaqsua nga Sali Gjuka, Bedri Pejani dhe Rexhep Mitrovica, t cilt kishin ardhur nga Kuvendi i Shkupit, ndrsa nj dit m von (m 29 nntor) n Vlor mbrriti Isa Boletini dhe delegatt tjer, si: gjeneral Mehmet Pash Deralla, Hasan Hysen Budakova, Tafil Boletini, Dervish Mitrovica, Zejnel Begolli, Halim Mus Bajgora, Ahmet Ali Llapi, Riza beg Gjakova, Vehbi Dibra, Hajdin Draga etj. Ndrkaq udhheqsit tjer t Kosovs q ishin caktuar si delegat t kuvendit, si: Hasan Prishtina, Nexhip Draga, Idriz Seferi, Sait Hoxha etj. nuk erdhn, sepse n fillim t nntorit ishin kapur nga forcat serbe n Shkup dhe mbaheshin t burgosur n kshtjelln e Kalemedanit n Beograd. Edhe Bajram Curri i nxn me luftimet n Malsin e Gjakovs nuk arriti dot t vij n kuvend.Kuvendi i hapi punimet, m 28 nntor 1912 n orn 14 pasdite, po n shtpin e Xhemil bej Vlors.36 Kryetar i Kuvendit u zgjodh Ismail Qemali ndrsa sekretar Luigj Gurakuqi. N fjaln e shkurtr q mbajti Ismail Qemali para 40 delegatve, t prcjellur me duartrokitje t gjata e brohoritje entuziaste Rroft Shqipnija e Lir, foli pr t kaluarn e Shqipris nn sundimin osman dhe pr luftrat e shqiptarve pr t fituar t drejtat e tyre. Ai vuri n dukje se n rrethanat e krijuara nga Lufta Ballkanike e vetmja udh shptimi ishte ndarja e Shqipris nga TurqiaParagrafi 2Propozimi i kryetarit pr Shpalljen e Pavarsis s Shqipris, u miratua njzri nga delegatt. N Rezolutn e Pavarsis me titull "N Vlon m 15/28 t vjeshts s tret 1328/1912, t ciln e lexoi sekretari i par i kuvendit Luigj Gurakuqi, thuhet:Pas fjalve q tha Z. Kryetari Ismail Kemal Beu, me t cilat tregoi rrezikun e math n t cilin ndodhet sot Shqipria, t gjith delegatt me nj z venduan q Shqipria me sot t bhet n vete, e lir e e mosvarme". 38Ndrkaq, gjith emocionet e ktij akti historik i pasqyron m s miri origjinali i Procesverbalit, i cili fatkeqsisht kishte humbur n vitin 1937. 39 Dokumentin e shpalljes s Pavarsis e botoi gazeta Prlindja e Shqypnies organ i Qeveris s Prkohshme t Vlors, si dhe Lef Nosi n prmbledhjen e dokumenteve historike.40N nj letr me titull Si u b Kongresi i Vlors Mithat Frashri drguar mikut t tij Kristo Luarasit, shkruan:Kongresi u el m 28 t ktij muaji dhe ishin 47 delegat nga do ane Shqipris, vise t shkelura dhe t pashkelura. Sot jan 65, se kan ardhur edhe nga krahina t tjera. Kt dit, pra, ora 14.30, me z t prgjithshm u proklamua independenca e Shqipris dhe Flamuri u el n portn e shtpis ku ishim mbledhur (...) Salla e madhe n shtpin e Xhemil Bej Vlors ishte mbushur plot dhe delegatt kishin zn vendet rreth tri tryezave t mdha t vna afr e afr...Kush e nnshkroi aktin e pavarsis s Shqipris n Vlor?

Ismail Kemal (Qemali);Kaorri (Dom Nikoll Kaorri);Abdul Aziz Vehbi (Vehbi Dibra, ish-myftiu i Dibrs e aty e mbrapa myftiu i prgjithshm pr myslimant e Shqipnis s pamvarme);J.Karbunara;Elmas Boco;Vehbi Hari;Qazim Kokoshi;J.Minga;Rexhep Mitrovica;A.Rrui;Abdi (Toptani);Abas Dilaver (Qelkup-a);Midhat Frashri;Shefqet Daju;Zihni Abas Kanina;Xhelal (Kopernacka);Hajredin Cakrani;Qemal Elbasani (Karaosmani);Iljas Vrioni;Salih Gjuka;Dhimitr Berati;Dhimitr Emanuel (Mborja?);Dimitri Zografi;Murat Toptani;Pandeli Cale;Luz (Luigj) Gurakuqi;Bedri Pejani;Spiro (don) Ilo;Thanas Floqi;Lef Nosi;Dr.H.Myrteza;Nuri (Sojliu);Mustafa Asim Kruja;M.Ferid Vokopola;Ymer (Deliallisi);Xhemaledin (Xhemal Deliallisi);Nebi Sefa Lushnja;Zuhdi Ohria, ndrsa 2 emra jan t palexueshm...