ÇOMÜ İletişim Fakültesi

EDEBİYAT KURAMLARI*

* Edebiyat teorisi üzerine 3 / Adem Çalışkan http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt5/cilt5sayi21_pdf/1_dil_edebiyat/caliskan_adem.pdf

Bu sunum, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde Radyo, Sinema ve Televizyon Bölümü öğrencilerine verilen Sinema ve Edebiyat I dersi için hazırlanmıştır.

Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ ekaratas@comu.edu.tr 2016 Güz

Edebiyat kuramı (Literary theory)

«edebiyatın tanımından başlayarak, mahiyetini, ilkelerini, kategorilerini, ölçütlerini, amacının ve işlevinin ne olduğunu, gerçekle, toplumla ve insanla ilişkisinin niteliğini, edebî değer ve sorunları ile edebi eserin ortaya çıkış koşullarını konu edinen bütüncül yaklaşımlar”

Edebiyat kuramı üzerine ilk eserler

Devlet (Cumhuriyet) / Platon (Eflatun)

Poetika ve Retorik / Aristo

Pisolar’a Mektup / Horatius

Edebiyat kuramlarının özellikleri (I)

Edebiyat biliminin bir alt dalı olarak edebiyat araştırmaları içinde edebiyat kuramı felsefenin etkilediği ayrı bir alan olarak gelişmiştir

Edebiyat kuramı edebi eleştirinin felsefi ve yöntem bilimsel önermelerini çözümler

Edebiyat eleştirisi çoğunlukla ilk kaynakların çözümlenmesi, yorumlanması ve değerlendirilmesi ile ilgilenirken, edebiyat kuramı bu ilk metinlerin okunmasında kullandığı özel yöntemlere ışık tutmaya çalışır

Edebiyat kuramı, sürekli kendi gelişmesi ve yöntembilimi üzerinde düşünerek metin araştırmalarının kuramsal ve felsefi bilinci olarak işlev görür

Bütün edebiyat kuramları tasviri ve kural koyucu öğelere sahiptir fakat bunlar tabiat kanunları ve hukuk normları gibi katı değil esnektir

Edebiyat kuramları sadece özel tarihsel bağlamları üretmez, aynı zamanda bütün yazılı belgeler gibi yorumlamaya ve bağlamsal yer değiştirmeye de yol açar

Edebiyat kuramlarının özellikleri (II)

Edebiyat kuramları herhangi bir yazı tarzı gibi yayılma, popülerleşme ve yorum bilimsel istikrarsızlık kaprislerine açık olduğu gibi geçici ve tarihsel yapılardır

Genel anlamda kuramlar, özel anlamda edebiyat kuramları içinde doğduğu atmosfer ve şartlara paralel olarak paradigmalar değiştiğinden büyük bilgi birikimleri sonucunda ve mevcut teorilerin eskimesi ile aşılır, yerine yeni edebiyat kuramı geçer

Edebiyat kuramları bütünüyle kendi başlarına değildir. Belirli bir zaman diliminde değişik alanlarda yer alan kuramların çoğu defa birbirinden etkilendiği, benzer ilkelere ve dünya görüşlerine dayandığı görülür

Edebiyat kuramları bütün şekilleriyle milli edebiyat alanları, edebiyat araştırmaları ve diğer disiplinler arasındaki sınırları ortadan kaldırır

Edebiyat akımları gibi, edebiyat kuramlarının da ülkeler hatta kıtalar arası bir etkinliği vardır.

Edebiyat kuramlarının oluşumunda ortaya çıktıkları toplumun sanat ve edebiyat atmosferi kadar toplumsal ve siyasal yapısı önemli rol oynar

Edebiyat kuramları edebiyat ve kültüre alternatif bakış açıları sağlar ve marjinal sesleri dinlemek için eleştirel bakış açılarına sahip olan okurları eğitir

Edebiyat kuramlarını sınıflandırılması (I)

Charles Mills Gayley (1858-1932) Retorik (belagat) Stilistik (üslubbilim)

Graham Haugh (1908-1990) İçsel teoriler (intrinsic theories) / Öz ön planda, öncüleri William Golding, Sophocles ve Ayi Kwei Armah Dışsal teoriler (extrinsic theories) / Biçim ön planda, öncüleri Bertolt Brecht, Langston Hough

Robert Barsky (d.1961) İlk yaklaşım, edebi metnin izole edilmesini gerektirir (ör. Biçimcilik, yapısalcılık, göstergebilim) İkinci yaklaşım, yazar ve onun prestij ve önemine vurgu (ör. Psikanaliz, feminizm) Üçüncü yaklaşım, metin içinde yazıldığı bağlama ve tarihi şartlara vurgu (ör. Marksizim, postmodernizm) Dördüncü yaklaşım

Edebiyat kuramlarını sınıflandırılması (II)

Meyer (Mike) Howard Abrams (1912-2015) Mimetik (Taklitçi / Yansıtmacı) teoriler (Aristo ve Eflatun) Pragmatik (Faydacı) teoriler (Rönesans etkisi) Ekspressif (Anlatımcı) teoriler (Dışavurumcu yaklaşım) Objektif (Nesnel) teoriler (Sanat için sanat)

Prof. Dr. Mario Klarer Metin (Merkezli Yaklaşımlar): Filoloji, Retorik, Arketipal eleştiri, Yeni Eleştiri, Biçimcilik, Yapısalcılık,

Göstergebilim ve Yapısökücülük Yazar (Merkezli Yaklaşımlar): Biyografik Eleştiri, Psikanalitik Eleştiri ve Fenomenoloji Okur (Merkezli Yaklaşımlar): Alımlama Teorisi, Alımlama Tarihi, Okur-Merkezli Eleştiri Bağlam (Merkezli Yaklaşımlar): Edebiyat Tarihi, Marksçı Edebiyat Teorisi, Feminist Edebiyat Teorisi, Yeni

Tarihselcilik ve Kültürel Araştırmalar

Edebiyat kuramlarını sınıflandırılması (III)

Prof. Dr. Berna Moran (1921-1993) Sanatçı merkezli, yapıtların yaratıcılarıyla ilişkilerini Eser merkezli, yapıtların kendileriyle ilişkilerini Okur merkezli, yapıtların okurlarıyla ilişkilerini Toplum merkezli, yapıtların dış dünya ile ilişkilerini öne çıkaran kuramlar

Prof. Dr. Gürsel Aytaç (d.1940) Normatif (düzgü koyucu), örtük ya da açıkça belli bir estetik Deskriptif (betimleyici), metnin bütününün ortak yanlarını ve özel durumlarını irdeler Amprik (deneyci), tek tek metinlere değil, nedensellik bağıntılarına, yasa oluşturmaya ve bir bilimsel

problemin çözümü anlamında bu yasallıkların deneysel kontrolüne yöneliktir Prof. Dr. Ali hsan Kolcu (d.1961)

Yansıtma Kuramı I, Platoncu Görüş ve Aristocu Görüş Yansıtma Kuramı 2, Rönesans’ta Mimesis Yansıtma Kuramı 3, Marksist Mimesis Anlatımcı Kuram I ve II Okurmerkezli Kuramlar Duygusal Etki Kuramı Açık Yapıt Kuramı