“State of the Art of World Heritage  Sites in Albania, Issues and their 

Management”

Iris Pojani, National CH consultant

ONE UN PROJECTBuilding Capacity in Natural Risk Preparedness

for Cultural Heritage Sites in Albania

Trashegimia kulturore shqiptare ‐ konsiderata të

përgjithshme

• Trashëgimia kulturore shqiptare, po ashtu si edhe ajo e përbotshme, është

përftuar nga ruajtja në

vazhdimësi e artifakteve fizike apo

kulturës  materiale dhe atributeve jomateriale

të

brezave më

të

hershëm. Kjo pasuri është

ruajtur deri në

ditet tona qoftë

si gjurmë

e evidentuar, qoftë

si 

potencial i mbuluar ende dhe i pa hulumtuar.

• Kjo pasuri kulturore e së

kaluarës, sëbashku me atë

trashëgimi që

do të

vendosim të

ruajmë

si 

shoqëri edhe nga aktiviteti ynë

i sotëm njerëzor, do të

duhet konservohet dhe transmetohet

edhe 

për gjeneratat e ardhshme. 

• Trashëgimia kulturore shqiptare përfshin pra, • ‐kulturen materiale

(si ndërtesa, monumente, peizazhe, libra, vepra arti, dhe objekte) • ‐kulturën jomateriale

(si folklori, traditat, gjuha, apo dija), si dhe • ‐trashëgiminë

natyrore

(ku përfshihen peizazhet kulturore më

sinjifikative si dhe biodiversiteti)

• Me c’farë

rreziqesh ndeshemi ne në

këtë

proces konervimi dhe transmetimi?• Si do e transmentojë

atë

brezave të

ardhshëm?• Por c’farë

ka vendosur shoqëria jonë

të

ruajë

e ruan tashmë

nga nga e kaluara

?

Periudha e parë:  Shek 19‐të

‐1944• Dominohet 

nga 

antikuaristet, 

udhëtarët

dhe 

arkeologët

e  huaj. 

Interesi 

për 

TK 

shqiptare 

është

thuajse i njëkohshëm me  atë të vendeve 

të

tjera 

të

Mesdheut. • 1435  ‐ Ciriaco 

d’Ancona, 

humanisti i njohur italian vizitoi  bregdetin 

shqiptar. 

Ai 

na 

dha 

edhe 

njoftimet 

e 

para 

për  Lezhën, 

Durrësin 

dhe 

Apolloninë. 

Ai 

përshkroi  monumente, 

lexoi 

mbishkrime 

shumica 

e 

të

cilave 

janë shkatërruar apo humbur sot.

.Marin Barleti, në

veprën e tij “Historia e jetës dhe veprës së

Skënderbeut”

Venedik 1510, jep një

pamje të

Durrësit në kohën e tij, rrethuar nga muret bizantine.

• -Shek XIX-të, shekulli i zbulimeve gjeografike, të

gjithë

ata që

vizitonin Greqinë

kalonin në

Shqipëri, duke kërkuar të

vizitonin kolonitë

greke në

, si Apollonia dhe Dyrrahu apo të

njiheshin me gjurmët e Via Egnatia-s.

• -

William Martin Leake “Travels in Northen Greece”, (London 1935) dhe Francois Pouqueville, i cili gjithashtu botoi shënime për qytetet dhe

monumentet.

Udhetare e arkeologe

-Të

parët arkeologë

-

francezët Leon Heuzey dhe Honore Daumet, të

ngarkuar nga Napoleoni III në

vitin 1861 të

vrojtonin gjeografinë

dhe gjurmët materiale të

luftës civile midis Pompeut dhe Cezarit.

-

Paul Traeger, prehistoriani austro-hungarez, i cili gërmoi në

Koman dhe dhe kalanë

e Dalmacës në

vitet 1899 dhe

1900, i inspiruar nga Theodor Ippen, konsulli Austro- Hungarez në

Shkodër.

•Gjatë Luftës së Parë Botërore dhe gjatë pushtimit austro‐hungarez

në vitin

1916, Camillo Praschniker

gërmoi

në

Apolloni.

•Rendesi pati

botimi

i skulpturave

të

Manastirit

te Apolloninsë,  disa

prej

të

cilave

ai i transportoi

në

Vjenë.

Rezultatet

e kërkimeve

te botuara në

serinë

akademike

austriake

me

titujt

“Archaeologische Forschungen

in Albanien

und

Montenegro”

1918 dhe

“Muzakhia und Malakastra”

1920.

Muret  rrethuese  te Apollonise

Stele funerarenga

Apollonia

ne  

Kunsthistorisches Museum  Vjene, cuar

aty

nga

Praschniker

Fillimet

e germimeve

ne  Apolloni

nga

Leon Rey sipas

marreveshjes

midis Shqiperise dhe

Frances ne vitin

1923.

STOA dhe

17 nishet

e saj

ne  fillimet

e germimeve.

Muzeu

i pare arkeologjik

ne Vlore inaguruar

ne 8 Tetor

1936

Germimet

e Luigi Ugolinit

ne Butrint

sipas

marreveshjes

midis Shqiperise dhe

Italise

ne vitin

1927.

Periudha

e dytë:

Zbulimet

arkeologjike

1947‐1999

1948 –

U organizua edhe ekspedia e parë

arkeologjike në

Apolloni. Gjithashtu sipas një

programi që

e shfrytëzonte arkeologjinë

në

funksion të

studimit të

qytetërimit shqiptar, filluan edhe gërmimet në vendbanimet dhe nekropolet ilire, në

Amantia, Vajzë

e Dropull.

Në

luginën e Matit, në

kuadrin e gërmimeve të

shpëtimit u zbuluan rreth 35 tuma. Të

tjera tuma u zbuluan në

Vajzë

në

luginën e Vjosës,

në

Vodhinë, Bodrishë

e Kakavijë.

-1958-1960 Ekspedita në Apolloni. Misioni me rusët

drejtuar nga Blavatski, S.Islami dhe tetë

arkeologë

shqiptarë.

Gjatë

tri viteve u punua në

shtatë pika të

qytetit, duke arritur

rezultate spektakolare.

-Një

pjesë

e ekspeditës u shkëput edhe për të

zbuluar Orikum,

gërmime interesante që

zbuluan teatrin e qytetit.

-Në

Dyrrah, kolonia tjetër helene, kërkimet u realizuan nga V. Toci kryesisht në

nekropolin e qytetit. 1966 filluan gërmimet në

amfiteatër

me zbulimin e galerive të

mbështetura në

faqen e kodrës.

1957-1975 –

Zbulime të

rëndësishme në

fushën e prehistorisë. Shtyllat kronologjike të

prehistorisë

u

vendosën nëpërmjet gërmimeve të

Maliqit (1961- 1966), të

zhvilluara nën drejtimin e Frano Prendit.

Ndihmuan në

këtë

proces, sidomos për periudhën e Neolitit kërkimet në

Kamnik të

Kolonjës ndërsa

për epokën e Hekurit gërmimet në

shpellën e Trenit.

Kjo periudhë

ishte e rëndësishme edhe për qytetet ilire. U gërmua stadiumi i Amantias i filluar në

1952-1953. Gjatë

1960-1975 u

gërmuan qytete ilire si Antigonea, Dimali, Lisi, Selca, Zgërdheshi, Belshi, por edhe kështjella si Irmaj, Rosuja e Prishta.

Një

ndihmë

të

madhe për kuptimin e qytetërimit mesjetar dhanë

edhe gërmimet në

Koman, Bukël, Krujë

duke dhënë

mundësinë

të

studiohej

vazhdimësia e kulturës nga Antikiteti i Vonë

në

Mesjetën e Hershme.

Në

15-21 Shtator 1972 ishte Kuvendi i Parë

i Studimeve Ilire, ishte kontak i parë

i arkeologjisë

shqiptare me shkencën evropiane.

Këtu u diskutuan cështje si etongjeneza e ilirëve, tiparet e qytetërimit antik ilir, karakteri i kulturës

mesjetare në

Shqipëri etj.

Vitet 1985-1990 u krijua Instituti Arkeologjik Shqiptar dhe shtua ndjeshëm numri i gërmimeve që

arriti rreth 30 në

vit. Kjo ishte edhe një

periudhë

reflektimi për shumë

cështje deri në

Kuvendin e Dytë

të Studimeve Ilire 1985.

Periudha e tretë:

1991

-

Kjo është

dhe periudha e bashkëpunimeve me arkeologë evropianë

e amerikanë.

Konispol –

Shpella e Konispolit, bashkëpunim me Universitetin e Texas. Gjurmët më

të

rëndësishme të

jetës u zbuluan në

një

thellësi prej 4.20m, i

përkisnin Paleolitit të

Vonë, 26 700 vjet më

parë, zbuluar me

analiza C14. Periudha e dytë ajo e Mezolitit, 12 000 vjet më parë, vegal të

imta stralli të

kuq. Neoliti ishte përfaqësuar me të

tre periudhat e tij.

Sovjan -

Gilles Touchais dhe R. Treuil dhe Frano Prendi e Petrika Lera punuan në

zbulimin e një

vendbanimi prehistorik, kodër okupuar nga

Bronzi deri në

epokën e Hekurit. Nga gjetjet –

një

thikë

bronzi e qytetërimit mikenas dhe një

maj heshte e kulturave të

Evropës

Qëndore.

MRAP Universiteti i Cincinnati dhe Instituti Arkeologjik

1992-

Ekspedita e Apollonisë

P. Cabanes dhe N.Ceka. Zgjerim i hapsirës në

Veri të

Portikut të

zbuluar nga Leon Rey si dhe një

rruge monumentale që

drejtohej për në

temenos.

Prezenca e një

tempulli mbi terracë

dëshmohet nga gjetja e pjesëve arkitektonike të

ordrit korintik.

Përmasat e kapiteleve flasin për një

datim të tempullit aty rreth shek. III pas Kr. U punua po atë

vit edhe në

nekropol nga Vangjel Dimo

në

një

nga tumat VII para kr-

VI para Kr.

1991-1996 –

Butrint N. Ceka dhe C.Hatzis. Gërmimet u përqëndruan në

akropolin e qytetit për të

sqaruar fillimet e

jetës në

këtë

qëndër të

lashtë. Shtresa më

e hershme i takonte periudhës se Hekurit, që

i korrespondon

protogjeometrikut të

Greqisë, shek. XI-X para Kr.

1994 Filloi dhe një

ekspeditë

tjetër shqiptaro-angleze nën drejtimin e R. Hodges dhe I. Gjipalit. Objekti kryesor i gërmimeve u bë

trikonka, një

pallat i madh i shek. VI-VII. E më

pas në

fushën e Vrinës, ku gërmimet vazhdojne.

vazhdojnë.

Byllis Misioni

Shqiptaro

–

Francez

Finiq –

Universiteti i Bolonjes me Institutin Arkeologjik

DRAP

Apolloni -Tempulli i Bonjakëve

Sarandë

-

Sinagoga me Universitetin e Izraelit

Legjislacioni

kombëtar

dhe ndërkombetar

ne fushen

e TK

Kronologjia

e Dokumentave

Ligjore

ShqiptareAkti

i parë

ligjor

gati

120 vjecar. I përket

vitit

1889 me emërtimin

“Rregullorja

e brendshme

për

regullimin

e muzeut

mbretëror”.

Përparja

shpalljes

së

pavarsisë, në

vitin

1912, aprovohet

“Ligji

për

Mbrojtjen

e Monumenteve”

1922 del  e para

qarkore

e Ministrisë

së

Arsimit

lidhur

me ruajtjen

e dhe

mbrojtjen

e pasurive

të luajtshme

dhe

të

paluajtshme.

Në

fundin

e Luftës

së

Dytë

Botërore, Shqipëria

ishte

e privuar

nga

një

legjislacion

për

mbrojtjen e trashëgimisë

kulturore

si

dhe

pa strukturat/institucionet

përkatëse. 

Ndaj

pikërisht

në

fillimet

e viteve

’20 filloi

një

lëvizje

në

dobi

të

popullarizimit

të

vlerave kulturore.  Pikërisht, lind

dhe

idea për

krijimin

e një

Muzeu

Kombëtar, me qendër

në

Tiranë. I 

cili

realizohet

në

vitin

1922.

Në

Maj

1944, gjatë

Kongresit

të

Përmetit,  anullohen

të

gjitha

marrëveshjet

dhe

traktatet.

1948

Dekreti

568, dt. 17.03.1948 i aprovuar

menjëherë

si

më

poshtë:

24 Maj

1948 Ligji

Nr. 609, i pari

akt

normativ

që

disiplinon

“Mbi

mbrojtjen

e  monumenteve

të

kulturës

dhe

i objekteve

me vlerë

të

rrallë

natyrore”

shënohet

një

hap i rëndësishëm

në

këtë

drejtim. Gazeta

Zyrtare

Nr. 72/1948

1955 Hartohet

një

tip rregullore

mbi

konservimin

dhe

mbrojtjen

e  trashëgimisë

kulturore.

1971 Kompletohet

dhe

perfeksionohet

rregullorja

e 1955. Këto

dispozita ligjore jan pjesë e “kodit

të

Përgjishëm

të

Republikës

së

Shqipërisë

(1945‐1957)

1956 Ministria

e Arsimit

dhe

Kulturës

(Sot MTKRS) aprovon

rregullore

specifike

për

Muzetë Lokalë

(ku

përfshihet

kujdesi

për

konservimin, inventarizimin, kërkimin

shkencor

për

elementët

e kulturës

dhe

fondet

e arkivit.

1965 

Dekreti

i Këshillit

të

Ministrave

Nr. 67, 15 Mars 1965, ku

ristrukturohen

institutet albanologjike.

1974 Merret

Vendimi

nr.229 i Këshillit

të

Ministrave

“Mbi

gjurmimin

dhe

vënien

në

mbrojtje të

ndërtimeve

popullore”. Ky

vendim

hap rrugën

e një

seri

Urdhërash

për

shpallje

në

mbrojtje

të

shtetit

të

një

serie

monumentesh

kulture

në

gjithë

territorin

e Shqipërisë

1994 Në

vitin

1994, aprovohet

Ligji

7867 dt.12.10.1994 “Për

mbrojtjen

e pasurive

kulturore

të luajtshme

dhe

të

paluajtshme”, dokument

ligjor

bazë

që

mbeti

në

fuqi

gati

për

10 vite

dhe

që

mbulonte

vetëm

fushën

e trashëgimisë

materiale.

2003

Ligji

9048 dt.07.04.2003 “Për

trashëgiminë

kulturore”

që

hap një fazë të re mjaft

të ndryshme

sidomos

për:

‐ruajtja, mbrojtja, popullarizimi

dhe

katalogimi

apo

dokumentimi

në

suporte

të

numerizuara apo

dixhitalizuara

të

trashëgimisë

kulturore. Krijohet

QKIPK me synim

krijimin

e një

banke

të

dhënash

për

trashëgiminë

kulturore

shqiptare. Ngritja e këtij institucioni

më

1995, me detyrë themelore krijimin e katalogut

informatik të

trashëgimisë

kulturore, ka pasur dhe ka synim 

kryesor njohjen e vlerave të

kësaj pasurie, pavarësisht nga pronësia mbi të, dhe administrimin  shkencor të

saj. Përbën një

hop cilësor në

fushën e administrimit “teorik”

të

trashëgimisë

kulturore.

Me hyrjen në

fuqi të

Ligjit 9048, dt 07.04.2003 “Për trashëgiminë

kultuore, për herë

të

parë kemi marrë

në

mbrojtje ligjore trashëgiminë

shpirtërore.

Me dy amendimet e mëtejshme të

vitit 2006 dhe 2008, ligji përmirësohet edhe më

tej sidomos  me  ndryshimet e fundit ku futen edhe koncepte të

reja. Krijohet ASHA dhe KKA.

Administrimi

i trashegimise

kulturore

te vendit. Skema

e  dikurshme

dhe

skema

e sotme

e institucioneve

qe

administrojne

trashegiminë

kulturore

shqiptare.

Bazuar

në

legjislacionin

e sotëm

LTK 9048, sipas

Nenit

24

1.

Objekti

i trashëgimisë

kulturore

ka këto

shkallë

mbrojtjeje:a) nën

vrojtim;

b) në

mbrojtje

paraprake;c) monument kulture

të

kategorisë

II

;

ç) monument kulture

të

kategorisë

I.

2.

Objektet

në

grup

emërtohen

sipas

rastit: park arkeologjik, qytet-muze, zonë- muze, qendër

historike, zonë

arkeologjike

dhe

ansambël-muze.

3.

Heqja

e plotë

ose

e pjesshme

e mbrojtjes

nga

shteti

e një

objekti

ose

grupi objektesh

të

trashëgimisë

kulturore

është

e drejtë

ekskluzive

e organit

që

e ka

shpallur

atë.

Parqet

arkeologjike

“Park arkeologjik”

është

hapësira

me vlera

mjedisore, në

të

cilën

ruhen

rrënoja

ndërtimore, të

zbuluara

prej

gërmimeve

arkeologjike

që

mbrohen

nga

shteti

Neni

3, Pika

19

Si rrjedhojë

e ligjit

ne fuqi

MTKRS administron

sot një

numur

të

madh

parqesh

arkeologjike

si

ai

Butrintit, 

Apollonisë, Bylisit, Antigonesë, Orikumit, Lezhës

e Shkodrës.

Sipas

modeleve

bashkëkohore

keto

parqe

funksionojnë

në

bazë

të

rregulloreve

të

administrimit

si

dhe

Zyrat

e Koordinimit

të

tyre. Eshte

relativisht

një

sistem

i ri, i cili

rezulton

mjaft

i suksesshëm

aty

ku

edhe

stafi

është

i tillë

dhe

anasjelltas

Informacionet

qe

ekzistojne

per qendrat

e trashegimise

kulturore

si

per qendrat

arkeologjike

asht per pasurite

e tjera

duhet

te

vendosen

ne harta

e te

dokumentohen

sipas

standarteve

me te

larta

akademike

bashkekohore.

Pa respektuar

kete

aspekt

ne punen

per evidentimin

dhe

rijetezimin

e monumenteve

kulturore

nu mund

te

realizojme

nje

plan interpretues

per to.

ANTIGONEA

Qendrat

historike

“Qendër

historike”

është

ansambli

qytetar

ose

fshatar

me vlera

historiko‐kulturore që mbrohet nga shteti. Neni

3, Pika

21

Këtu

rradhiten

qytetet

qendrat

historike

të

qyteteve

dhw

fshatrave

tona si Korca, Voskopoja, Durresi, Elbasani, Shkodra

etj. Sipas

legjislacionit

nw

qendrat

historike

nuk

mund

të

kryhet

asnjë

ndërtim

me përjashtim

të

punimeve

qw

lidhen

me rrjetit

inxhinerik. 

Kemi

dhe

nocionet

“Zonë

arkeologjike”

është

sipërfaqja

në

të

cilën

gjenden

monumente

të

zbuluara

nga

gërmimet

arkeologjike

ose

është

dëshmuar

qenia

e shtresave

me përmbajtje

arkeologjike. 

“Zonë‐muze”

është

njësia

territoriale brenda

qytetit, me vlera

muzeale, e cila

përbëhet

nga

një

grup

objektesh

me vlera

të

rëndësishme

kulturore.

Neni

3 pika

32

Përgjegjësia

për

ruajtjen

dhe

administrimin

i takon

jo

vetëm

MTKRS me institucionet

e varësisë

por edhe

pushtetit

vendor. 

Qendra historike e Korces

5. WHS dhe

te tjera

dhe

turizmi

kulturor. Dy qytetet tona muze Gjirokastra / Berati si edhe Butrinti bëjnë pjesë në Listën e Trashëgimisë

Botërore.

Vendi ynë ka nënshkruar që në 10 Korrik, 1989 Konventën për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore dhe Natyrore Botërore, e njohur si “Konventa e trashëgimisë Botërore”.

Shpallur nga Konferenca e përgjithshme e UNESCO-s në 1972, është nënshkruar nga 187 vende. Sot “The World Heritage List” përfshin 911 emërtime, pjesë të trashëgimisë natyrore e kulturore, site të cilat Wold Heritage Committee i ka konsideruar me vlera të shquara.

Prej tyre:-704 - kulturore , -180 natural

- 27 mikse apo të përziera .

3 siteve shqiptare te shkruara në Listën e Trashëgimisë Botërore i shtohet edhe Izopolofonia shqiptare, kjo shkruar në listën e trashëgimisë jomateriale.

Dy prej tyre Gjirokastra dhe Berati janë shkruar në këtë listë në seri. Por sidoqoftë, ky është një numur relativisht i madh për një vend me sipërfaqe të vogël si Shqipëria. Psh SHBA-të kanë vetëm 20 tituj në listë. Kjo tregon gjithashtu se shteti ynë është pjesmarrës aktiv i Konventës.

Shumë shkurtimisht disa të dhëna që të gjithë ne në këtë sallë i kemi të njohura:

•Butrinti

Date e regjistrimit: 1992, Zgjerimi: 1999, Sipërfaqja e sitit : 3,980 haZona e Mbrojtur: 4,611 ha.Ky sit kulturor është

përfshirë

në “World Heritage List”

mbi bazën

e Kriterit iii. - Criterion iii : The evolution of the old natural environment. which led the inhabitants to abandon Butrinti at the end of the Middle Ages, means that this archaeological site provides valuable evidence of ancient and medieval civilizations on the territory of modem Albania.

Berat Gjirokastra

46

Qendrat

Historike

të

Beratit

dhe

Gjirokastrës

• Date of Inscription:

2005, Extension:

2008, Property :

59 ha, Buffer  zone:

136 ha

• Këto

dy

qytete

janë

ruajtur

aq

mire sidomos

shtëpitë

e banimit, të cilat

janë

okupuar

prej

shumë

b reznish.

• Gjirokastra

u ndërtua

nga

latifondistë

të

medhenj. Qyteti ka një fortifikim

që

origjinën e ka në

shekullin 13th century, qyteti ka  

banesa tipike të

quajtura (the Turkish

kule

) karaktersitke për  rajonon e Ballkanit. Gjirokastra përmban shumë

prej syresh që

datohen në

shekullin e 18 por edhe shembuj më

të

elaboruar të shekullit 19.

• Berati është

një

qytet

i fortifkuar

por

i hapur, i banuar

nga

zejtarë

e  tregëtarë. Po ashtu, qendra

urbane e tij

reflekton

shtëpi

banimi

të

traditës

ballkanase. Shembuj

të

sëcilës

datohen

në

shekullin

18 dhe 19. 

• Criterion (iii)

: Berat and Gjirokastra bear outstanding testimony to  the diversity of urban societies in the Balkans, and to longstanding 

ways of life which have today almost vanished. The town planning  and housing of Gjirokastra are those of a citadel town built by 

notable landowners whose interests were directly linked to those  of the central power. Berat bears the imprint of a more 

independent life style, linked to its handicraft and merchant  functions.

• Criterion (iv)

: Together, the two towns of Gjirokastra and Berat  bear outstanding testimony to various types of monument and 

vernacular urban housing during the Classical Ottoman period, in continuity with the various Medieval cultures which preceded it,  and in a state of peaceful coexistence with a large Christian 

minority, particularly at Berat. 

• Sipas

vlerësimit

të

UNESCO‐s, integriteti

i dy

qyteteve

është

mjaft

i  kënaqshëm

megjithëse

kjo

situate u lëkund

nga

zhvillimet

e viteve

’90. Megjithatë

nuk

është

prekur

ende

vërtetësia

apo

autenticiteti

i  aspektit

të

tyre, megjithatë

konservimi

I mëtejsjëm

i  dy

qyteteve

duhet

rreptësisht

të

ndjekë

standartet

ndërkombëtare

më

të

larta.

• Krijimi

i IMK‐së

në

vitin

1965, coi

në

një

program mirëmbajtje

dhe restaturimi

për

monumentet

e shpallura. U supervizua

nga

specilistët

e fushës

në

harmoni

me direktivat

e Kartës

së

Venecias. 

• Por

c’do

të

thotë

të

jesh

në

listën

e Trashgimis Botrore te Unesco‐ s? 

• Patjetër

është

“kurorë

e artë

mbi

krye”

por

njëkohësisht

edhe përgjegjësi

e madhe. Sitet

e listuara

në

Trashëgiminë

Botërore

duhet

të

jenë

model edhe

për

ato

të

listuara

vetëm

në

listën kombëtare. Kështu

është

shumë

e rëndësishme

që

të

funksionojnë

sipas

“Planeve

të

Administrimit”

Raportimi periodik• Raportimi

periodik

në

Qendrën

e Trashëgimisë

Botërore

është

një

detyrim

gjithashtu. •• Kështu

psh

Qendra

e Trashëgimisë

Botërore

kërkont

nga

sitet

shqiptare

të

nominuara•• ‐Të

dorëzonin

një

raport

në

WHC deri

1 February 2009

për

implementimin

e 

masave

si

më

poshtë

vijon:• a) hartimi

I inventarit

të

ndërtimeve

ilegale

që

datojnë

nga

’90 e këtej,

sëbashku

me planin

e prishjes

së

këtyre

ndërtimeve

ilegale

together ëith a plan for the  removal në

një

perspective afatmesme;

• b) përcaktimi

i treguesve të monitorimit sëbshku me intervalet

e përditësimeve.• c) propozimi

për

programin

e gërmimeve

arkeologjike, në

përputhje

me standartet

ndërkombëtare. • d) mbrojtja kundra zjarrit në

zonën historike të

banuar duhet përmirësuar;

• e) plan afatmesëm

për

zhvillimin

e kapaciteteve

të

lehtësirave

për

turistët.

Tabela

e destinacioneve

kulturore

kombetar, permbledhje

e pikave

te mundshme

te

interesit

DestinacionKulturor

Pershkrimi Renoja apo site per vizitoret Grada e interesit

Sherb imet

Berat •Kala e mirëruajtur mesjetare me lagje interesante dhe të mirëmbajtura.

•Qyteti është vecanërisht i njohur për kishat e tij mesjetare; shume prej të cilave janë zbukuruar me piktura murale nga Onufri.

••Rrënoja më të hershme të vendbanimeve Ilire dhe Romake mund të shikohen gjithashtu brenda kalasë mesjetare.

Muret mesjetare të qytetit dhe kullat.

Kalaja mesjetare.

Banesat mesjetare.

Kishat mesjetare.

Lagjet me arkitekture te tipit otoman duke përfshirë ndërtesat e zakonshme dhe dyqanet e drunjta të pazarit të vjetër.

Rrënojat e Xhamisë së Kuqe dhe të Bardhë nëkalanë mesjetare.

Xhamia e Mbretit.

Xhamia e Plumbit

Xhamia e Beqarit

Muzeu i Onufrit

*** *

ITINERARET KOMBETARE

1) Tema–

Zhvillimi

i qyteteve

ilire

dhe

influenca

e botes

greke

e romake(potencial

per projekte

cross‐border  me fqinjet

e sidomos

me Kosoven) 

7 ‐

14 dite

vizite,

vizitore

vendas

dhe

Kosovarea)

Shkodra

‐

Shurdhah

‐

Lezhe

‐

Zgerdhesh

‐

Durres

‐

Apollonia

‐

Vlora

‐

Nikaja/Byllis

‐

Margellic

‐

Berat.

2) Tema

–

Rruget

romake

(mundesi

projekte

cross‐border and financime

nga

KE) 

“Via Egnatia

tour”

qe

zgjat

rreth: 7 dite

ne Shqiperi

shtuar

Maqedonine

e tutje.

“Via Romana

tour”

: 7 dite

ne Shqiperi

dhe

Greqi. Turiste

vendas

dhe

italiane.

a) Durres ‐

Shkembi

i Kavajes

‐

Apollonia

‐

Vlora

‐

Nikaja/Byllis

‐

Bradashesh

(Ad Quintum) ‐ Elbasan

‐

Mengël

‐

Mirakë

‐

Via Egnatia

(Librazhd‐

Qukës‐Shkumbini) ‐

Selcë

Poshtme

‐

Pogradec

‐

cross border me Maqedonine. b) Durres

‐

Apollonia

‐

Vlora

‐

[Treport] ‐

[Orikum] ‐

[Klos/Byllis] ‐

Amantia

‐

Paleokastra

‐

Gjirokastra

‐

Sofratike

‐

Finiq

‐

Saranda

‐

Butrint

–

cross border me Greqine

( drejtim

Nikopolis

‐ Preveza). 

3) Tema: Perandoria

osmane

dhe

gjurmet

historike

te

saj

ne territorin

tone. Vizitore

shqiptare

dhe

te

huaj

a) Shkodra

‐

Lezhe

‐

Kruja

‐

Bashtove

‐

Vlora

‐

Tepelene

‐

Kardhiq

‐

Gjirokastra

‐

Delvina

‐ Saranda

(Lekurs).

4) Tema

–

Skenderbeu

dhe

lufta

kunder

turqve. Turizem

shqiptar, kosovare

e vizitore

italianea) Shkodra

‐

Lezhe

‐

Daula

‐

Kruja

‐

Tirana

‐

Petrela

‐

Elbasan

‐

Peqini

‐

Bashtove

‐

Durres.

5) Tema‐

zhvillimi

i arkitektures

militare

(keshtjella, fortifikime

dhe

kulla)Turizem

shqiptar

dhe

vizitore

te

huaj. 

a) Shkodra

‐

Sarda

‐

Lezhe

‐

Daula

‐

Kruja

‐

Preza

‐

Durres

‐

Bashtove

‐

Kanina

‐

Vlora

‐

Porto  Palermo ‐

Qeparo

‐

Borsh

‐

Saranda

(Butrint) ‐

Gjirokastra

‐

Kardhiq

‐

Tepelene

‐

Berat. 

6) Tema‐

Shqiperia

dhe

historia

e bregdetit. Turiste

shqiptar

dhe

vizitore

te

huaj.a) Vlora

‐

Orikum‐Himare‐Porto

Palermo ‐

Qeparo

‐

Borsh

–

Sarande‐Butrint. 

7) Tema‐

arkitektura

e kishave

dhe

dekoracioni.Turizem

shqiptar

dhe

vizitore

te

huaj.

a)Saranda

(Butrint/ Manastiri

i Demes, Mesopotam

etj.) ‐

Gjirokastra

‐

Byllis

‐

Berat

‐

Elbasan

‐ Lin ‐

Pogradec

‐

Korçe

‐

Voskopoje.  

5.Risqet

te ndryshme, termete

dhe

katastrofa

te  tjera. 

• Po nga

kërcënohet

trashëgimia

jonë

kulturore

në

të

vërtetë? 

• Disa

nga

risqet

të

cilat

janë

të

panumurta

për

pasurinë

tone  kulturore, por

jo

vetëm

ato

natyrore.

• Nëse

do të

përvijonim

një

matrix të

parashikimit

të

risqeve, ashtu sic do të

duhej

për

një

Plan të

Administrimit

të

Riskut, vendin

e 

pare për

trashëgiminë

tone kulturore

do e zinte

risku

ose

më

mire  katastrofa

nga

zhvillimet

e padisiplinuara

urbane dhe

territoriale. 

• Rezulton

se qendrat

historike

e ato

muzeale

janë

dëmtuar

jo

pak pikërisht

nga

faktori

njerezor

më

tepër

se ai

natyror. Po në

këtë

mënyrë

janë

zhdukur

apo

tjetërsuar

edhe

potencialet

që

fshihen ende

të

pazbuluara.

Rasti

i Durresit

Në

nje

qytet

si Durresi, ku

qendra

urbane aktuale

koincidon

me qytetin

historik

e  antik, puna

e arkeologeve

nuk

mund

te zhvillohet

ashtu

si ne nje

qender

antike

te 

abandonuar

gjendur

në

nje

peisazh

rural.

Cila

eshte

rruga

me e mire ne hartimin

e metodologjie

se arkeologjise

urbane për Durresin

sot. 

Cili

do te jete

modeli

i saj? Do mundemi

ne arkeologet

të

inspirojme

zhvillimet urbane moderne sipas

renojave

te shkuares? 

Apo

do te jemi

te zote

te ruajme

e ekspozojme

ne menyre

harmonike

nje monument

ne kontekstin

modern

duke

u dhene

kenaqesine

e rastin

te gjitheve

te 

gezojne

trashegimine

e ketij

qyteti?

Mozaiku

ne  Basiliken

e  ArapajtDurres , fshehur

mes

ndertimeve

.

Eksperti

Roberto Nardi

dhe

William Cikopano

duke diskutuar…

Risk management plans for Apollonia

Internal Risks

(Risqe

nga

faktorë

të

Brendshëm)

(environmental): erosion and landslide(environmental): vegetation control(environmental): fire(environmental): Monastery landslide(environmental): Bad drainage(environmental, archaeological integrity): car circulation(environmental, archaeological integrity : Threats to sacred 

temenos

(hill 104 Restaurant)(environmental, archaeological integrity): Lower Restaurant

(conservation): Monumental erosion and conservation pressure(conservation): Previous restoration collapsing(environmental): Picnic(security and safety): Visitor’s safety(security): Absence of boundary’s fences(efficiency)s: Absence of Geographical Information System(efficiency): Lack of sufficient training(safety and security): Wild camping and campering(security): modern cemetery Looting,touristic unplanned

• Internal/External Risks• (environmental, looting): surrounding 

archaeological integrity

• (environmental): changing in the landscape• (environmental, looting): Physical threats to the 

archaeological heritage by huge works

• (environmental): Animal and vegetation diseases• (environmental): Waste disposal•• External Risks• (environmental): nearby highway• (environmental): village expansion• (political): Loss of local identity of  

archaeological heritage

• (political): Lack of funding• (environmental): Alien

species, diseases, 

parasites epidemics

• (political): Overlapping of competences• (political, efficiency): Lack of 

communication

Risku

sizmik, i fundit

nga

rradha

por

jo

nga

rendësia

• Epidamnos‐Dyrrachion• Termeti

i parë

dokumentohet

në

vitin

346 e.s, më

pas në

vitin

522 pak

kohë

para se Durrësi

të

zbukurohej

nga

ndërtimet

e Perandorit

Anastas. • Si pasojë

e shumë

termeteve

të

shekullit

të

13‐të

Durrësi

njohu

nje

ulje

të

numrit

të

popullsisë. • Shenohet

viti

1276 si data e termetit. Sipas

Alain Duccellier, pas 

tërmeteve të mëdha te shekullit

të

13 vërehet

një

shpërngulje

e popullsisë,  e cila

vazhdon

edhe

në

shekullin

14, si pasojë

e përkeqësimit

të

klimës

dhe

zgjerimit

katastrofik

të

lagunës, një nga arsyet themelore të tërmeteve. 

Durres

Autoritetet

venedikase

vendosën

të

hapnin

kanal

që

vinte

lagunën

në

komunikim

me detin.

Sic lexojmë në dokumentat e kohës

(Ducellier

f.525), ky

qëllim

pohohet

në

një

tekst

të

6 majit

1393, ku

sinjalizohet

se këto

punime

duheshin

bërë

me qëllim

«

shëndetin

e qytetit

pasi

gjatë

verës, dielli

e transformonte

lagunën

në

kënetë

»

Dokumentimi

i shkarrjes

se tokes ne Spitalle, kodrat

e Durresit

Durres, Spitalle, rreshqitja

e dokumentuar

ne fund  shek. IV p.e.s

Apollonia

• Apollonia, ndryshimi i shtratit

të

lumit

Aoos. • Bonjaket, rasti

i  

sondazhit

Termeti Berat 1851• Në

vitin

1851 në

Berat

ra

një

tërmet

katastrofik, 

nga

cili

u dëmtuan

rëndë

shumë

shtëpi, 

ndërmjet

tyre

dhe

ato

të

Kalasë.• Mbas

tërmetit

të

vitit

1851, ndryshuan

mjaft

konstruksionet. Nga

mur

guri

gjithë

ndërtesa, 

katet

sipër

u kthyen

me çatma. Çatitë

e 

mbuluara

pjeserisht

me pllaka

guri, filluan

të

mbulohen

gjerësisht

me tjegulla, që

njëkohësisht

ndryshuan

dhe

konstruksionin

e 

çatisë. 

• U shtua

numri

i dritareve

si dhe

madhesia

e 

tyre

duke

perfituar

nga

fasadat

me catma

te 

cilat

mundesonin

ndarjen

e siperfaqes

me 

shume

dritare. Dalja

erker

në

forme kaskade

zgjeroi

siperfaqet

e katit

sipërm, duke

përftuar

nje

banim

me te gjerë

dhe

komod. Gjysma

e 

dyte

e shek. XIX, karakterizohet

nga

ndryshime

te medha

dhe

ne dekoracionet

si jashte

dhe

brenda

baneses. 

Siti

ne bazen

militarene Oricum, Vlore 

Rivitalizimi

i mbrapshte

i  kalase

se Petres.

Central Albania

Guri jeshil i shpreses ne fund te kutise se Pandores