PHRYGİA

FRİGYA

Anadolu’ya göç eden Balkan kökenli boylardan olup siyasi bir topluluk olarak ilk defa MÖ 750’den sonra ortaya çıkmışlardır.

Midas döneminde ise (MÖ 725-695/675) bütün Orta ve Güneydoğu Anadolu’ya egemen, güçlü bir krallık düzeyine ulaşmışlardır.

Friglerin ilk kralı ülkenin başkenti Gordion’a adını veren Gordias’tır.Kütahya, Eskişehir, Afyon, Ankara ve Sakarya vadilerini içine alan bir bölgede yerleşen Frigler, ilerleyen zamanla daha geniş bir alana yayılmışlardır. Asurlar ile sürekli savaş halinde olan Frigler, Midas'ın tahta geçmesiyle beraber Asurlarla barış yaparak Güneydoğu sınırlarını güvence altına aldılar. Midas ardından Batı Anadolu kentlerinden Kyme kralının kızıyla evlenerek batı ülkeleriyle dostça ilişkiler kurmaya yönelir.

.

Friglerin en önemli geçim kaynakları hayvancılık ve tarımdı. Hatta bununla ilgili kesin kanunlar koymuşlardır. Öküz kesmenin ve saban kırmanın cezası ölümdü. Ayrıca ekili araziye zarar vermenin cezası da ağırdı. En büyük gelirleri tarımdan olduğu için o konuya çok önem vermişlerdir.

Friglerin maden ve ağaç işçiliğinde, dokumacılıkta ürettikleri eserler Helen piyasasında beğeni kazanmış ve Helenli ustalar tarafından taklit edilmişlerdir. Ayrıca Frigler, Helenler'i müzik alanında da çok etkilemişlerdir.Anadolu'da kısa bir süre egemenlik kuran Frigler, milattan önce 700 yıllarında Kafkasya üzerinden gelip önce Urartular’ı güçsüzleştiren daha sonra Kızılırmak’a kadar gelen Kimmerler tarafından yıkılmışlardır.

Frig-Kimmer savaşı sonunda Kimmerler, Frigya’yı istila ederler. Kral Midas bu yenilgi sonucunda intihar eder.

Ancak bu barış dönemi, MÖ 700 yıllarına doğru, Kafkaslar üzerinden Doğu Anadolu’ya giren Kimmerler'in, önce bölgedeki Urartular’ı güçsüzleştirdikten sonra Kızılırmak’a kadar gelmeleriyle bozulur. Frig-Kimmer savaşı sonunuda Frigya tamamen tahrip olur. Kral Midas yaşanan bu hezimet üzerine yaşamına son verir (MÖ 676). Batıya kaçan Frigler, küçük beylikler halinde bir süre daha varlıklarını sürdürürlerse de Lidyalıların egemenliğine boyun eğerler

Ancak bu barış dönemi, MÖ 700 yıllarına doğru, Kafkaslar üzerinden Doğu Anadolu’ya giren Kimmerler'in, önce bölgedeki Urartular’ı güçsüzleştirdikten sonra Kızılırmak’a kadar gelmeleriyle bozulur. Frig-Kimmer savaşı sonunuda Frigya tamamen tahrip olur. Kral Midas yaşanan bu hezimet üzerine yaşamına son verir (MÖ 676). Batıya kaçan Frigler, küçük beylikler halinde bir süre daha varlıklarını sürdürürlerse de Lidyalıların egemenliğine boyun eğerler

FRİG TÜMÜLÜSLERİ

• Frigler ölülerini tümülüs adı verilen mezarlara gömerlerdi. Tümülüsler yığma mezar tipidir. Frig tümülüslerinde mezar odaları Yunan ve Lidya mezarlarından farklı olarak tahtadan yapılmıştır. Tümülüsler ahşaptan yapılma mezar odasının üzerine yığma toprak serilerek yapılır. Bu yığma toprağın mezar odasına yapacağı baskıyı azaltmak için odanın üstü moloz taşlarla kaplanır, bu katmanın üstüne bulamaç haline getirilmiş kil serilir ve bunun üstüne kuru kilden tepe yığılır. Gömülen kişinin önemine bağlı olarak tümülüslerin yüksekliği değişir.

• Bir efsaneye göre; dağınık durumda olan Frig’ler durumlarını bir kahine sormuşlar. Kahin onlara bir arabayla tapınağa ilk gelecek kişinin Frigler’in kralı olucağını söylemiş. Tapınağa arabasıyla ilk gelen kişi çiftçi Gordias olmuş. Gordias Frig’lerin yeni kralı olmuş, Gordion şehrini kurmuş ve burayı Frig’lerin başkenti ilan etmiş. Gordias’ın geldiği öküz arabası şehrin akropolünde, hiç çözülemeyen, Gordion Düğümü ile bağlı bir şekilde korunuyordu. Ancak milattan önce 333’te Büyük İskender kılıcıyla bu düğümü kesmiştir.

Tarihçi Arianos’a göre Thelmessos’lu (Fethiye) bir kadınla evlenen Gordias’ın Midas adında bir oğlu olmuştur. Friglerin bilinen tek kralı Midas’dır. Ancak araştırmacılar Frig krallarının hepsine Midas demektedir.

ÖNEMLİ KENTLERİ• Gordion: Gordion, Frig uygarlığının başkenti olarak tarihe geçmiştir.

Sakarya Nehri ve Porsuk Çayı’nın birleştiği noktanın çevresinde kalan, günümüzde Ankara’nın Polatlı ilçesinin yakınlarında bulunmakta olan bölgedir. Adını, Frigler’in büyük kralı Gordios’dan almıştır.

• Yazılıkaya:Frigler’in Midas Anıtı olarak da bilinen Yazılıkaya, Eskişehir'e 80 kilometre uzaklıkta bulunan Han ilçesi sınırları içinde yer almaktadır. Frigler’in Ana Tanrıçaları olan Kybele için yaptıkları 17 metrelik yüksekliğe sahip olan Yazılıkaya, Frigler’in en önemli kült merkezidir.

• Pessius:Pessinus, ana tanrıça Kibele kutsal yerleşmesiyle “Rahipler Devleti” adını alan antik bir Frig yerleşmesiydi. Eskişehir'in Sivrihisar ilçesi yakınlarında bulunan Pessinus, Gökten indiğine inanılan şekilsiz taştan yapılmış kült Kibele heykeline ev sahipliği yapmaktadır.

Frig tanrıçası Kibele.

FRİG DİNİ

• Güneş Tanrısı Sabazios ve Ay Tanrısı Men, Frigler’in önemli tanrılarından bazılarıdır ve Ay Tanrısı Men, Frigler’in önemli tanrılarından bazılarıdır.

• Frigler de Hititler gibi çok tanrıya inanırlardı en önemli tanrıçaları ise Kibele'dir. Başlıca Frig tanrıları şunlardır;

• Kibele: Ana tanrıça, toprak ve üretim ile ilgilidir.• Attis: Kibele'nin sevgilisi, tanrısallaştırılan ölümlü

Attis• Sabazios: Trakya kökenli tarım tanrısı.• Men: Ay tanrısı

Frig Mitolojisinde Önemli Tanrılar

• Frig dini ilk bakışta adeta tek tanrılı bir görünüm verir fakat Frigler’in çok tanrılı bir inanç sistemleri vardır. Başlıca tanrıları ise Kybele olarak tanınan Ana Tanrıça ve Ay Tanrıçası Men’ dir.

• Kibele: Anadolu kökenli bir ana tanrıçadır. Doğa tanrıçası hatta doğanın bizzat kendisi olduğu düşünülür. Ana tanrıça inancı, birçok kültürde farklı isimlerle yer alır. Yunan mitolojisinde Rhea, Mısır mitolojisinde İsis’le ilişkilendirmiştir.

• Pan: Ormanların ve çobanların tanrısı Pan, yarı insan yarı keçi olarak canlandırılmıştır. Ormanlarda çalılıkların arasından birden bire görününce insanları ve sürüleri kaçıştırdığı için bu çeşit kaçışa panik adı verilmiştir.

FRİG MİTOLOJİSİ

• KYBELE• Kibele veya Kybele (Magna Mater: Tanrıların anası), Anadolu

kökenli bir ana tanrıçadır. Ana tanrıça inancı, birçok kültürde farklı isimlerle yer alır. Yunan anakarasında Rhea, Mısır kültüründe İsis. Kibele figürünün kökeni Anadolu'da çok eski dönemlere dayanır. Örneğin Hitit ve Hurriler tarafından tapınılan Kubaba. Frigya mitolojisinde bir ana tanrıça olan Kibele'ye genellikle dağ zirvelerinde tapınılırdı. Doğa ile özdeşleştirilmiş, özellikle bazı vahşi hayvanlarla ilişkilendirilmiştir. Bu inanış daha sonra Yunanlılara ve Araplara geçmiştir. (Hübel, Kıble, Karataş)

• Men: Ay tanrıçasıdır.

ATTİS VE KİBELE• Attis Kybele'nin sevgilisidir. Ancak Kybele'ye verdiği sözü unutarak

Pessinus Kralı'nın kızını sever. Onunla evlendikleri gece düğüne Tanrıça Kybele de davet edilir. Ancak Kybele düğüne geldiğinde ve Attis ile karşı karşıya kaldığında Attis ne yapacağını bilemez. Kybele'ye olan sözünü unuttuğu için duyduğu pişmanlıktan ötürü cinsel organını orada keser ve kanlar içinde kıvranmaya başlar. Sevgilisinin böyle acı içinde kıvranmasına daha fazla dayanamayan Kybele Attis'i bir çam ağacına dönüştürerek ona sonsuzluğu bağışlar.

• Çam ağacının her mevsim yeşil kalmasının sebebi budur. Pessinus Mabedi'nde Tanrıça Kybele adına her sene düzenlenen şenliklerde de bu tapınakta rahip olmak isteyen erkeklerin hadım edilmesinin ve kesilen cinsel organlarının bir çam ağacı altına gömülmesinin kökeni budur. Bu inanış daha sonra sami ırkında (Arap ve Yahudiler) cinsel organı değil ama ucunu (SÜNNET)kesme şeklinde günümüze kadar devam etmiştir.

• Gordion’un Düğümü• Efsaneye göre Gordios, Fenikeli bir ailenin çocuğudur.

Arabalarıyla şehre gelirler. O sırada Frig kıralı ölmüştür. Yeni bir lider arayışında olan Friglere bir kâhin tarafından, şehre öküz arabası ile giren ilk adamı kral ilan etmeleri söylenir. İşte bu kişi Gordios'tur. Gordios, kral olur ve öküz arabası tapınakta gösterime konulur.

• Asırlar sonra Büyük İskender zamanında, Gordios'un öküz arabası, düğümü çözecek kişinin Asya'nın hâkimi olacağı söylentisi ile ünlenir. Büyük İskender, Gordion'a geldiğinde (MÖ 334) düğümü çözmeye çalışır ama başarısız olur. Sabırsız bir öfkeyle, kılıcını çeker ve düğümü ortadan ikiye ayırır.

AGDİSTİS

• Pausanias’ın anlattığına göre, Zeus bir rüya görüyor ve tohumları yeryüzüne saçılıyor bu tohumlardan kendisinde hem dişilik hem de erkeklik vasfı bulunan Agdistis yaratılıyor, tanrılar bu tuhaf mahluku yakalıyorlar. Erkeklik uzvunu kesiyorlar. Kesilen uzvun yerinden bir badem ağacı çıkıyor. Sangrios (Sakarya) nehrinin kızı, bu ağaçtan bir badem koparıyor, göğsüne koyuyor ve gebe kalarak Attis’i dünyaya getiriryor

MİDAS EFSANESİ

"Dokunduğu herşeyi altına çeviren Midas" efsanesi ise şöyledir:

Efsaneye göre; şarap tanrısı Dionisos'un yoldaşı Satiros, Frigya'yı gezerken Midas'ın gül

bahçesinde uyuyakalmış. Satiros'u bulup, on gün on gece sarayında ağırlayan Midas'ın

konukseverliğinden etkilenen Dionisos, kralın bir dileğini gerçekleştireceğini söylemiş.

Kral Midas da her dokunduğunun altına dönüşmesini ve böylece daha zengin olmayı

istemiş. Ancak yemek için dokunduğu yiyecekler, içecekler ve ünlü gül bahçesi bile

altına dönüşünce, kral Dionisos'dan bu uğursuz gücü geri almasını istemiş. Midas'ın

durumuna acıyan tanrı Dionisos krala Paktalos Irmağı'nda yıkanmasını söylemiş. Bu

ırmakta yıkanan Midas, her tuttuğunun altına dönüşmesinden kurtulmuş.

MİDASIN KULAKLARI

• Müzik tanrısı Apollon ile Kır Tanrısı Pan arasında yapılacak bir çalgı çalma yarışmasında Midas hakem olarak seçilmiştir. Pan, hoş sesler çıkarır ama Apollon’un gümüşten lirası her çalgıdan üstündür.

• Ama Midas oyunu yarışma sonunda Pan'a yönelik kullanınca Tanrı Apollon çok kızdı ve "güzel müziği ayırt edemeyen kulak insan kulağı olamaz , sana eşek kulağı yakışır" diyerek Midas'ın kulaklarını eşek kulağına dönüştürür. Midas bir süre, tanrının armağanlarını koca bir külah içinde sakladı. Sakladı ama onun saçlarını kesen berber sonunda kulaklarını gördü ve böylelikle kralın sırrını öğrenmiş oldu.

• Ancak sır bu insan ağzına sığar mı? Berber sancılar geçirir. Dayanılmaz ıstıraplar yaşar.Sonunda sırrını bir kuyuya söylemeye karar verir. Kuyuya eğilir ve Midas'ın kulakları eşek kulakları diye bağırır.

• Sırrı kuyudaki su sazlara, sazlarsa rüzgarda salına salına bütün etrafa yayılır.

• Böylece bütün ülke Midas'ın sırrını kısa zamanda öğrenir. Daha sonra halk midas hakkında gölge oyunları oynamaya başlar. Midas artık bıkmıştır ve kulaklarını kestirmeye karar verir, kulaklarını kestirir.

• Kulakları kesilen Midas'ın sonradan kulaklarının sarmaşık kadar tekrar uzadığı görülür. Herkes onunla "eşek kulaklı Midas" diye dalga geçmeye başlar. Kral Midas Tanrıya yalvarmaya başlar "Tanrım benim bu kulaklarımı düzelt ama bütün servetimi elimden al" der. Tanrı onu bağışlar ve Midas kulaklarını geri alır. Ama kimse görmeden canını da alır ve mezara gömer.

FRİG TÜMÜLÜSLERİ

• Frigler ölülerini tümülüs adı verilen mezarlara gömerlerdi. Tümülüsler yığma mezar tipidir. Frig tümülüslerinde mezar odaları Yunan ve Lidya mezarlarından farklı olarak tahtadan yapılmıştır. Tümülüsler ahşaptan yapılma mezar odasının üzerine yığma toprak serilerek yapılır. Bu yığma toprağın mezar odasına yapacağı baskıyı azaltmak için odanın üstü moloz taşlarla kaplanır, bu katmanın üstüne bulamaç haline getirilmiş kil serilir ve bunun üstüne kuru kilden tepe yığılır. Gömülen kişinin önemine bağlı olarak tümülüslerin yüksekliği değişir.Friglerin başkenti Gordion’a adını veren ve burayı kuran Gordias, öküz arabasına bir kartal konana kadar Makedonya’da bir çiftçiydi. Gordias bu olayı kendisinin bir gün kral olacağının işareti olacağı yönünde yorumladı.

ÖNEMLİ KENTLERİ

• GORDİON:Gordion, Frig uygarlığının başkenti olarak tarihe geçmiştir. Sakarya Nehri ve Porsuk Çayı’nın birleştiği noktanın çevresinde kalan, günümüzde Ankara’nın Polatlı ilçesinin yakınlarında bulunmakta olan bölgedir. Adını, Frigler’in büyük kralı Gordios’dan almıştır.

• YAZILIKAYA:Frigler’in Midas Anıtı olarak da bilinen Yazılıkaya, Eskişehir'e 80 kilometre uzaklıkta bulunan Han ilçesi sınırları içinde yer almaktadır. Frigler’in Ana Tanrıçaları olan Kybele için yaptıkları 17 metrelik yüksekliğe sahip olan Yazılıkaya, Frigler’in en önemli kült merkezidir.

• PESSİUS:Pessinus, ana tanrıça Kibele kutsal yerleşmesiyle “Rahipler Devleti” adını alan antik bir Frig yerleşmesiydi. Eskişehir'in Sivrihisar ilçesi yakınlarında bulunan Pessinus, Gökten indiğine inanılan şekilsiz taştan yapılmış kült Kibele heykeline ev sahipliği yapmaktadır.