Murat Uraz - Türk Mitolojisi

8/13/2019 Murat Uraz - Türk Mitolojisi

http://slidepdf.com/reader/full/murat-uraz-tuerk-mitolojisi 1/343

MURATURAZ

TORKMirolotisi

l l

tisnrauo,q/,|t////'fwww.eskikitaplarim.co



MUMT URAJZ

.TURK.MrrolotrslYARATI,I$ EFSANESi

erlceieri 1', nrz biiyiik tarln kara hanvardl.Ka.a an' rn knrysrnda udanbaqkabAgcy,"o .iu,Karahrn ilk insaruanam. ama bu insan

hitatrvg1fii;diSular izerindcuqlrlra batladr,SonraKarahanrrnun.yalam.sr iin ldlarjn rjibinden bir yrldrzgrkardr,nsana rldrzJanhir l.ug ropraka_lmasrruDunu.su),'ulaizcmlescrpmesinibildirdi, Insany dr-zdan r ar1.lgcprakaldr,bir aruqragizliceKen(ugn aldtbunuaaztna akladr.

..K3ra haru3

-emri-ileinsan

toprab sulu-nijzerinc serpd.Bu toprak btiyrtyer& iia oidu.

:19rI rTaftan insarun aEzrndaki toprak tabiiyiiyerek. aS_za srfmamaya bagladr. Alzrparsalanacakb.Kara han bunu sezdi . Ona ttiktirdedi- O da tiikiirdii, bundan da daflar meydanagelor.

.

Karahan

.bu

adayabir gamdikti.Bu gararn o-kuz dahvardr.... t

o/$/(tEt/ADw41(t/,tp







dinx MiTOLOJISIMURAT URAZ

D0gOrwNADAuYAYTNL/IRI



Birinci Baskr :Haziran1992IkinciBaskr :Subat1994

:Diigiinen AdamBaskr :

Kapak Diizeni ;DiigiinenAdamGenelDqgrtrm :QafdaqPazarlamaCafaloflu Yokugu,BakrqOfset qhanlNo:6-8Zemin Kat

CaAaloElu IST.Tel:5123369-511 6 15Fax:51233 69





iQiNDEKiLER

1.Bttltim

YARADTLT$. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . .1Kainahn aradrhEr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

2. Biiliim

Gi.inegy veYrldr lar............................2Gi ineg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ay. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3Yr Idr21ar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Yedi klimi ldareEdenYr1dr21ar...........34G,itkgiiriitii sti $imEekYrldrnm............36

3. Biilim

Tannlar TanngalarTann Aileleri........37Tanr Varhlrna lk InamqIar.... .......... ..39

llk Tiirk TannlanmnTiireyi$i.............40TannlannKarakter e Gdrevleri.........41l l l ik Tann1an. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42Kiitdli ikTannlarl..................................43TannlannOturduklanYerler....,....,.....44



Cisimli Cisirnsiz annlar........ ..............45

TotomikTannlar.......................,.........46Animist ve Natiirist Tannlar... .............47ZoomortfTannlar....................,,...........?Antropomort'fannIar.....,....,..,.,....,.......47Tann Aileleri TannlannInsanlarla11gi1eri..................................48Tann1a9t rn1an1ar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . .49

Tannlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , , . . . . . . . . . . .50Tanngalar . . . . . . . . . . . . . . . . . , , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74' lhnn Ai le Ier i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83

4. Biiliim

Cbk ve YeraltrAlemi Gdklerin Katlarr

vc GriklerdeBulunanlar ............,,,..-....87Goklcrdcnnen1er . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88YcraltrAlemininAynldrlr Katlar..........93YeraltrAleminde11ulunanIar...............,94Yeraltr Alcmine Gidenlerve Dtinebilenler............. ..-......................95

liyametCennet Stt Giilii

Cehennem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96I ( ryamet e Deccal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96Cennet eCehennem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99Cennetler e Siit G61n................. ........100Cehennem1er . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103Ilir Cehennem asviri.............,...........105







6. Bit'liim

Ruh1ar.................... '.."""""""""" "108perilerMelekler........................""""'110kOtiiR,r6""........................................115bider $eytanlar ebaniler..........."'116Cadr1ar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

6. Biiliim

Insan. . . . . . . . . . . . . . . . . ,. ' . . ' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . " " '124InsamnYaradrhqr............... '......"""""24

lnsandanTtiremig nsanlar........'- " 128

Ttrfan TirfandanSonraYeryi.iziinde

IkinciTiireyi9..................................... '132

7. Bitliim

HayvanKiiltt i.............................""142

Kanatsr21ar . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . , . . . . . . . " " "143

Kanat11ar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

8. Bitliim

BegKutsalUnsur....................... 165

Ate9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . . . . . . . . . . . . ." "165Demir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16Toprak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . . . . . . . . . . . . . . " "70

s;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . . .



Ab-lHayat............................,...............f3Yagmurve l(ar Yapdrrmak..................184SudanQrkan nsanve Yaratrklar.......193

0. BdIOnDin...............................................,........97TiirklerdeDin......................................198Tbtemi2im............................................203Fetiei2m...............................................205

$aman'Iar.............................................206Anmi2m,...,.................................,.........2fNatiiri2m........................................,.....2fManihai2m...........................................21?Ma2dai2m.............................................2188udi2m......................--.........................220Taoizm...-.....................,.,,.,...................22

Lamai2m....,.....,............-....,..............,.,223lO, Biiliim

rL BdliimTabular......-..........................................26

12. BitliimHanlar HakanlarKahramanlar....,,,..263

13.BiUiimDestanlarMasallarHikayeler............273







ta

. -

I

;

ONsOz

'l':rrihicski biiyiik milletlcrde mitolojik materyaller

qokboldur'.

ZenFin ve geniFbir tarihi olan Tiirklerin mitolojileridr:bu bakrmdan uyuk deger aErr.

( lccen ynzyrl lann iqindc; qok hareketl i btiyuk

savasiar', yabancr l(r.iltiirler ve yabancr dinler-lc te_maslar sonucuolarak ti irk mjtoloj isinebir takrm sokulnalar olmuqtur. lu sokulmalann zle , biiyi ik Tnrkkollannr gdz on[nde tutarak denilebil ir ki; Qinli ler,I l intl i ler ve lranlr ' larla temaslarda bulunan C<iktul klerde e Uygur arda, bir dc giineyedoglu inmekleAraplalla kar'5rlagan umer' lerdegdri i lmektcdir. Al-tryhlaf, Yakutlar, halta K)r$zlar yukardrkilerle

kryaslanrlsa aha katrksrzkalabilmiglerdit.lcr nc de

olsa bu temaslar; kadrosu zengin, materyalleri qoh,tanlrlalr kaliteli 01erl Inrk mitolojisinin milli gehresiilide{iEtiremcmigtir.

Buna kar';rLh ise civar milletlerin Tiirhlerden aldrFlarrrrlarD, nritolojik konularrn epeyce bir yekiin tuitugu clagelqck halindedir.

Srlmcr"k:r'in kr.iltuf bakrmlndan var'isleri saylan

baika X{czopotamyah'lannmitoloj i led; Siimer mi-t i ' l ' i r . l l rD , r -mende f , i 5 t i r i l e | r ge l i )m i l marzc r r " r r '

ijdstel.iyor.



-15-

YARADILI$

KAINATIN YARADILI$I (cosmogonie)

Tiirk Kozmogonisinde,diinya denilen aleminti.ileyigi izerindedahaetraflrdurulmaktadr. Gdklervegokler alemi iginde gilDeg,ay, lrldrzlar grb itannsalkurdretlerin de yaradrl4lanna qeAitli olaylargdsterilmekte,ayn aerlardaobakrlmaltadrr.

Bu biiyiik dlemlerin yaradrhglan tizerindeki birSiimerefsanesine akrhnca;Ap-su) denilen ath suile (Tiamet)adrnda uzlu suyu temsil edendiSibir dev-den gdkler le yeller meydanageldi$, bundan sonmgdk tannsr Anu, hava tannsr Enlil, deniz tannsr Ea.(Enki) nin yarattrldrF, bu iig tannmn da giinesi,ayr,yrldrzlanyartattrF gdrtiliir'.

Bir efsaneye drede; Xara Han (Kayr.aHan) sulan,

diinyay , nsamyarattrktansonraon yedikat gatgii a-ralmrslrr.AsL Siimerlerdengelen(Entma Elis) destamnda

gtjrtildiigiineve Keldanhlann bir agrklamasrna iire,briyiik tann Marduk, Tiamati tutturdu. Vticudunuikiye biilerekbil pargasrm ukan attt, bundangiikler,bir. par'gasrui a agagya attr, bundan da yerler mey-dana geldi.

Genel olarak, Ttirklerin yaradrhg efsanele4, ya-





bancrlann kozmogonilerigdriilmektedir.

ile de kan$trnlm4

BIRKAQ YARADTLI$EFSANES|

A$a&daki efsdneye gdrc sudan bagka dtinyaiizeriDde bil Sey gdze CarpmazkeDbriyiik-tann I{araHan (ince nsanr yaratmt$tll.

Efsane IOnceleri yalnrz biiyiik tann Kar.a IIan vardrr. Kara

Han\n kaqrsrnda sudan bagka bir gey yoktur. KaraHan ilk insant yaaattl, ama bu insarr trilcci ve hAindi.Sular rizerinde ugmaya baqladr.Sonra I{ar.a Han onunyagamast ein sulann dibinden bir lrldrz grkardr, nsanayldrzdarrbi l avuq oprakalmasrnr, unu su),Dn izerineserpmesini bildirdi.

insanyrldrzdan

bir. avug toprakaldr. Bir avug da gizlice kendisi igin ayrrdr, agzrnaiak-ladr

Kara Hanin emr.i ile insan topra$ suyun rizerineserpti. Bu toprak biiyiiyerek ada oldu. Obiir tar.aftaninsanrn agzrndaki toprak da biiyumeye, agzrnasrgmamaya rasladr.Agzr pargalanacakrr. al 'a Hanbunu sezdi.onc rTrikur ' l idedi.O dc ri iklrrdLi Rundan

da daglarmcydanageldi.Kara Han bu adaya bir gam dikti. Bu qamrn dokuz

daL vardr.

Bundan sonra Kal.a Han bunlan kcndi halineb r rak t r .Yukardaonyed i a r A t igx a r r l l r . On yed inc ikatla kcndisi .onal{ lnclka a oglu Ulgen ol,urdu.yera l t rnda c r t l r h e lemde ec jbu rog lu r l i k o ru r u .

-16-



$u Allay efsAnesindeei yine briyirk tcnrr i le suler

'"thi.. nrira.n da"udan

biqka her Seydencincebir

bevazkuAu kusu glirr i lur 'Kugunun gagasl le sulann

clirndrr irkardrFr oprak sulann i izt r jne serplldl kar-alal meydanagcldi:

Efsene I ll

dnceleriyalrrrzbiiyuk tann ile bir de su vardr'Tant'r

suyabir beiaz hugu kugugiinderdi,bir agrzdolusu o-

prlk getilmesini ir;ytedi. ugu kuQusuva daldr,dibe

indi olada'1 I' ,prak aldl Kugu suyun 'i7rrlnc (rklncatoo rag r f l cd i . i un l c r ozha l indp u ls ra iu i l u Bu [oz -

lar buyi-ryelekayrldr.Topraklcrme]dana ccldr Ru to-

o lak la r uz b i l i l an ha l i nded i Tanr r I ' u de fa k inc i

Lir kuAuk,rsugnndprdiO da tlpra$ gagaladr' lundan

da daA la r ,yu i sek l i k v . de r in l i k le ru ldu Bu d raz i

iizerin;e bir"bitki voktu. Bu hal qeytanrn hoFuDagit-

' ned i .$cy landa ba tah l r k la r la rmar r r s ra t t r 'A.etiaJd ef"anedede, latlr vc tuzlu sr'rhcr tarafi

tuoti- l tsttt , Tath su (Ap:su)adrnt almrE,Tuzlu su da

Ti'"-rt. .on"" , r 'kck bli dev olcn 'Kin[o' lL e\lendi

Bur,dan otrr 'atrfemeler c mucadelter devcmctt i '

Efsano: l l l

Tiamat, acLrrdaki devin Kingo adlnda ikinci kocasr

vardr. Onlaldan haiasrz hesapsrz f|itler, cinler tiiredi'

lvrhk sr.veI Ap-ru ranrrlarr da (ofaldik(' i l . 'ml{ ri

cc r i s le ( l i . i rmaL , In 'emidc dara ld rKpr 'd imt r l ku r r t r t t

Lu g id i l l e ukc r rmemes inca rc lma l iLz ' l i T iama Ap_

" r rLu . l "

"uuap"

ka lk t r ' Kocasrn r uman t l n r ' ' r p ; r r " t k



Efsane : V

DrigdD sofrasuda toplanrldrb zaman (Yu dadlob

DeIo) adrverilen bi| duada gciyledenilmektcdir:(Dlinya nasrl yaratrldr? - D6rt tarafta ddd gdk

siitunu yaratlldr-B innc i o la rck Rendu lk ,su lunuare l r l d r .Tk inc i l

alak (Nrjdulk) suturlu yaratlldr. Ugiincii olarak (Cun

Cdlk) siitunu yaratrLnca, ddrdiincri olarak (Ddndulk)stitunu yaratlldr.

Bu elsAnelcrin birincisindc ilk valhk olarah sulaldasoDra nsan, ikiDcisindekufu kusu, iiQtinciisundede suiilemini temsil edcDAp-su ile Tiamat'dan sonr.adevler',i{iitler cinler. gdluliir- Ddrdiincride sula|dan bah'sedilmez, beqinci elsAne se yalnrz drinyar,rn yaradrhqr

96sterilmektedir.Yakrn do{udan gelen bir efsdnedede yine su temel

yed almaktadrr. Bu efs6nenin tablosunda qunlargcjdil i ir:

DIJNYA, OKiJZ, TAS, BALIK, SU \.E IIAVA

Dnnya briydk ve k1r'mrzr ir 6krizlin tek boynuzuiizefinde dur'ur- O boynuz yorulunca dkriz diinyayl obiir'boyNrzunaatarken drinya salsrhr ve buna (Zelzele

Yer safsrntrsr)denir.Ilu okiiz bir tagrn uzerinde, taq bir bahgrn suhnda,bahk suda,srrda havadadrr.

Bu dkr.ize:GAv-r Zemin, Sevr,i Airmer ve Behmut.gibi adlar vel.ilmcktedir.

tsu lesitli ya|adrhq efsdneleri krsaca yukanyaahndrktan sonla da; Abdulkadir inanin ($amanizrn)adrndaki kitabrnrr, yaradrLg bahsinde W. Radlc,ftan

,19-



biir irn r ir ler i onavardi Ap-su annlanndan Ar' 'ha-r le

;;;; ; l ; ;^ yenilerck kaqtrlar' Dal'e sok Keldan lar

ta ra f indane I1 ipLenerckEmlna b l i s )des lan r cn r len.i" i"""?"".", bi j l t in tnn' ' lcr E3 nrn ogluMaduk'u. c5

:;; i; ; . d;" frrrrnalan.RtzgirJorr'vr ldzlar gibi kuv'

" " i i " r i " i - l " t a i . i " "as \e r cd ind i Son ra b i r de cg

f l"r, . l" i l t . t"*", . ' o a$n iCine dulirrdi ' i ' yalaladr'

Birt .rn annlar huzuru.ldavdludunu rklyc aylr3raKolr

" '-al:rr 'vtt ." f ir laltr ki bundangdkler'bblrtnd de

i " "nu "n i t " t t ' . bundan a y . . " l e r 3 r 'ad r ld re bu c lpm

bovlecemeydanageldi (1)-- 'Su

"l.un"o"dJkozmik alemdenbnceAp 'u i le Tja'

rr lor,.. , M u..u denilenhuviyetsizvc acaipbir Ludret

ttt"ai e""ann biri diEi, biri de erhek iki briviik vrlan

dogdu. B.r lelanlann evienmesiytegdkler, yerler mey-

danageldi.

Efsane : lV

Kozmik alemden onceMummu meydana geldi On-

ao"-Au-i.[ft*" adrnda bir erkek ve iakhamlr adrnda

u ' ; i , t i - v i i " " pevdd .o ldu . Bu 5r la r r l c rdan nghar

. J r r ,d r i i ; r k i l ' K i sha r d rndaL i t r mcvd lnag t d ;, .Bud is Uygu l .a rdgd r t d i rnya r r rn3 rad l l ) l roy lpd l r :

B . . , ' , , , " r ' 1 " . ' 1 <A a . n"

p " r n e6 : ( . Y r r i ' " d 1 ' l '

, n v r , , r n . r o . .> ' n o .b I d r r ' u " r 1 | U n r" n

r r " r o ) n - ' u I

rii- a' , ,;"ili.,, . i , . , n r " n . , . l r - , " . 1 ' r r ' ' 1 "

: ' ] " r 1 n : L - r o "

H r l i l " r i n . e r i " ) , r r d r ' F , _ ' " ' 4 J 4 _ L : ' 1 i ) r r r n i D ( ' 7

' 1 . , - r r r . ' r ' \ . r L r n ' r g i i k ' n J r " ' n Pr " \ " n ^ L ' r _ d 3 ' g o k l F r

ayakl^nndan da)erl.r nevdana gelnntLlr'-18-



aldrts, yerin yaradilsr .ha klondali bir Altay efsanesi

aqaFya aYnenkonulEtaktad-lr:

(Evvelceancaksu vardr. Yer. gdk ay ve giineg

voklu.Tann (Kuday ;le bir rKi i i ) vardr ' Bunlar kara kaz

5ekJinc ir ip su irzerindcuguyorlardr ' ann hig bi1 5eyduqr. in - iyoid".Kisi nizger qrkarrpsuyu dalgalndrrdr

ve'tannmn yiizi.ine su serpti. Bu kiqi kendisinin

tanndln bi iyuk oldugunu sandr ve suyun iqine

dahverdi- Su iginde bo$ulacak oidu; (Tann, bana

va.drmet ) diyeba$rmryabcqladr. ann;(Yukan grkl)

dedi. O da sudan crkrverdi. Tann Sdyle buyurdu:SaA lam i r ta : o l sun l ' Suyun d ib indon i r t a l q t k t t .

Tann i le kisi lasrn i izcr inc oturdular' .Tann. ki$iyp:{Suyadal.oradan oprakqrkarl ,dedi.Kisi suyadaldrve

: (Benkel]dim cin de loprak elayrm diyc dbqi indu. ki

eline toprak al&. Bir elindeki topra$, kendi bagrna qgr,rmek trquncesiylegzrn3 oktu.TanndangizJice er

taratmak ist i loldu. Dcminki kiEininagzrndagizledi$

roprakda I'uyumcyebaqlndr.Nefes rkanrphuguJacak.olecekoldu. Tanrrdan kalmaya baqladr. akat nereyebaksa tannja yamnda buldu. BoAulmak iizere iken:(Tann, gerqek tann bana yardrm et ) diye yalvardr'

tann ona: (Ne yaptrn, agzlna toprak saklayal'rm diyemi drisrindrin?Bu toprag ne igin gizledin?)diye sordu.Kigi cevap verdi: (Yer yalatayrm diye bu topragraAzrmdagizlemiqtim). Tanu ona: (At agzrndan o to-

pra$) dedi. I{iEi toprafi atrvcrdi. Ilu topraktan kiigiikkriguk tepeler meydanageldi. bundan sonra tanrl gdyle

dedi:(Sen gunahh oldun, bana katir lenahk dtiqtindiin.Sana itaat eden haikrr drisiiDdiikleri dahi fena 01-acaktrr. Bana ittat eden halkrn dtiEiinceleli an, temizolacaktrr'.Oniar gines gdrccekler,aydrnhk gorecekler'.

Ilen gerEekKulbustan adrnr almrslmdlr. Seain adrn ise

erlik osul.giinahkannr bendengizliyenler senin halkrn

-20-



olsun. Grinahkarrnl seadengtzleyenler senin hallun ol-sunl) dedi.

Dalsrz, bu&ksrz bir agag bitmisti. Bu agacr tanngdrdii ve: (Dallan olmryan agaca bakmak hoq bir $eyde$l. Buna da dokuz tane dal bitsin ) dedi. Afagta do-kuz dal bitti. Tann yine Eoylededi:

Bu suada Erlik bir kalabahgn gn.riltiisrinii iqitti ve:(Bu giiriiltri nedir) diye sordu. tann: (Sen de bir ha-kansrn, ben de bir hakanrm. Bu gur'r.iltuyi yapan kal-abahk benim ulusumdur)dedi. Erl ik bu kavmin ken'

dine veri lmesini istedi. Tann ona: (IIaylr, sanavermiyecegim.Sen kendine bak ) derdi.Erl ik : (Dur,bakahm, Tannnrn Suulusunu bir gajrelrr.r)dedi ve kal-abahga doFu yiididii. Bir yere geldi. tsurada insanlar,yabani ha].vanlar, kugJar ve baqka bilqok canh ya-ratlklar giirdii ve: (Tann bunlarr nasrl yaratmls? Bun-lar ne ile besleniyorlar?) diye dnqiindti. Burada bu-lunan insanlar bir a[acrn meyvesi ile besleniyorlardr.

ASacrn bir tarafindaki meyveyi yiyorlar, diger ta"rafindaki mejrvelerden a$zlanna almryorlardr. Ellikbunun sebebini sordu. Insaniar ona cevap verdiler:(Tann bize bu ditlt daln me,.vcsiDiyemeAiyasak etti.gnneqin dogdug-u yanda bulunan beE dahn mey-velednden yemegi buyuldu. Yr)an ile kdpegcbu agacrnddrt dalandan yemek isteyenleri briakma diye emretti.Bundan sonra tann gijEegrirtl. Bei dalln melweleri bi-zim agrmrzoldu).

Erlik, Kormds bunlan duyduktan sonra Tairungeydenilenbir kigiyi buldu ve onai (Tann yalan sdylemiE,siz bu ddrt daLn mel.velerini de yilinizl) dedi. Bekgiyrlan uyuyordu. Erlik onun adzrna girdi ve : {Bu agacagrkl) dedi. Yrlan agaca crktr, vasak meyveden yedi.tdningey ile kansr Eje beraber geziyoriardr. Erlik on'

lara: (Bu meyvelerdenyiyiniz) dcdi.

'ftiriingey

istemedi.





fakal kansi yedi. Me)'vcAok atl)yd. Meyveyiahp ko-casrnrn 3gzrna si irdu. O anda her ikisinin t i iyler i

dcikiiliiverdi.Utandrlar, agaglann

altrnasaklandrlar.

derksen tarn geldi. Britiin ulus tanndan gizlendi.Tann haylordr: (Td.iingey, Tcirtingey Eje, Eje? Ner-edesiniz?)Onlar: (Atiagaltlndayrz, sanavaramalrz.) de-diler. Yrlan, kdpek, T6riingey, Eje kabahati hep bir-birine attrlar. Tanrr yrlana dedi: ($imdi sen Kdrmds($eytan) oldun KiEiler sana drigman olsun, vursun,6ldiirsiin.) Bundan soDraEje'ye: (Yasakmeyveyiyedin.

Kdrmds'i.insdziine uydun. Bundan bciyle sen gebe ol-acaksrD, qocuk doguracaksln, dogum sancrlangekeceksil) Tortngey'e Satylededi: (KdrD'iis'iin aqmryodin, beni dinlcmedin, qeytanrn sdziine kandtn, onuns0ziine kananlal onun tilkesinde yaQryacaklar.Benimnulumdan mahrum olacaklar, karanhk diinyada bu-Iunacaklardrr. $eytan bana dugman oldu. Sen de onadii$mar olacaksur. Beni dinlemig olsaydrn, benim gibi

oluldun. $imdi senin dokuz o 'ul, dokuz lozrn olsun,llundan sonra ben kigi yaratmryacagm. Kiqileri sendogulacaksrn).Tann, qeytana (Adamlanmr ne icin al,dattrn?) dedi. Scytan: (Ben istedim, sen vermedin. Bende husrzca alnraya karar verdim. Ben alacatsrn: Atlakaqalsa diiEiirerek alacagrm Rakr igip sarhoq olursadbgriEtrirecegim,uya girse, agacaetksayine alacaErm)cledi. Tann goyle dedi. (Uq kat yedn altrnda, ay ve

glinegi olmryan karanLk bir diinya vardrr. Ben senior'ayaatlyorum.) Insanlara da Q6yle edi : (Bundan son-r'a size ]:emek vermiyecefim. Kendinizi kendigiicliniizle kazanarak besleyin. SizinlekonrgmayacaFm.Size Mayterc'yi giindercce$m)dedi.

Maytcre geldi. Insanjara bir 9ok qeyleraigTetti.Ar.a-Llayaptr. At olarak ot ktiklerini, rsrrgarlve sair.eot]arrtavin etti.

-22-



l

dcdi. Tann ona kargr verdi. Margdagire kargrye ahptrlik'in gt;Uerine flktr. Erlik i yendj, kagrd. Gt klerinikrnp parga patgaetli. Erlik'in giiklerinin pargalan yere

ditkuldn. O zamana kadar yer yiizii diiDdiiz idi: Bupargalardan,da{lar, kayalar hasrl oldu. giizel tanrrnrngrizel yarattrgr diimdiiz yer b6yleceegri biiyrii oldu. Er-likin biitrin avenesi yere d.tkiildii. Kimi suya diittii,bogr.rJdu.imi agaca, imi taqa farptr dldi i . Kioi hay-vanlara carotr iildri

$imdi Dilik tanndan yer istedi: (Benim gdklerimikrrdrn.

$imdibenim bannacak yerim yok) dedi. Tanrr

onu yerin altrna, karanhk diinyasrna siirdii. Uzeinekat kat kilitler koydu: ( Uzerinde sdnmez ates olsun.Aunel ve ay r$tglgdrmiyesiniekrar ediyorum: yi olur-san yamma ahnm, fena olursan daha derinleresi i lel im,l) dedi-Erl ik: (Ben,6lmii$adamlanncanlanmalacagrm.)dedi. tann: (Ben o lan sana vermiyece$m.Kcndin yarat ) dedi. Erlik eline qekig,kdriik, ijrs aldr.

Uir vurdu, kurbaSagrktr:bir vurdu, lrlan qrktr; hir vur"du, ala qktr, bir lrrrdu, domuz qrktr, bir .v'urdu,albrs(fena ruh grktr, bir vurdu, gulmus (fena ruh) Crktr;birvu.du. deveclktr.

l'ann Celdi. rirlir'in korrik, qekigve ijrsiinii ahp ateQeattr. Kdriik bir kadu, qekigte bir erkek oldu. Tann bukadrnr yakalayrp, yiizrine trikiirdii. Kadro bir ku9 olupugtu Bu kug cti yenmez, iiyri yelek olmaz (Kurday) de-

njlen kustur. Tann erke i yakalalep yiiziine triklirdii. oda bir kuq oldu. Bu da (Yalban)denilen xusrur.Rdtun hunlardan onra ann halka hita_ben_(Ben size mal verdim, ag verdim, yerin iizerinde,

iyi giizel vc an sular verdim. Size yardrm ettim. Siz deiyilik yaprnrz. Bel gdklerimc ddneceg,im.Qabuk gel-miyecegim.)dedi.

-24-



Sonra yardroo ruhlanna hitaben:

($al - yime, sen rakr igip aLirru kaybedenleri, k<irpe

gocuklan, Iosrak yavrulannr inek buzaflrlanm koru, iyisakla. iyi l ik yapmrt olan dli i lcrin canlannryanrna al

kendi kendini itldiirenlcri almal zenginlerin mahna gdz

dikenleri, hrrsrzlan baskalanna diigmanhk edenleri de

alma benim ipio ve hakam iein savaian dliileri al, be-

nim yamma getir insanlar, sizc yardrm etsin, sizdenfena ruhlan uzaklaStudrm. fena ruhlar (Kormiis'ler in-

sanlara yaklaqrrsa onla|ayemek

versinler.Kijrmos'lerin aElannr yemeyiniz, yerseniz onlaldan

olursunuz. Benim adrmr sdylerseniz, himayemde bu-lunacaksrmz. $imdi bcn uzakioStyorum. Fakat tekrargelece$m. Beni unutmayrnrz, beui gelmezsanmayrmz-

$imdi uzak)ara gidiyol.um. Tekrar gcldifim zaman si-zin iyilik ve fenahklannrzllr hesablnl g6rece$m-

$imdilik benim yelimde Yapkara, Mangdagire ve $al-

yime kahyorlar. Onlar sizeyardrm edeceklerdir-.

Yapkala, sen iyi bak Erlik scnin elinden dlmuglerincanrm palmak isterse MangdaSire'ye soyle, o kuv-vetlidir. $al-yime, sen iyi bak: albrs, $ulmus yerin

altrndan grkmasrnlar.grkarlarsa derhd Maytere'yi ver

O kuwetlidir, onlarr kovsun. Podo - sijnklr ayt vegirnegi beklesin. MangdaEire'yesoyle, yeri ve gokleri

muhafaza etsin Maytere iyilcrden kittiileri uzak-lagtrrsrn. MangdaEire, sen fena ruhlarla savag sanagrig gelirse benim adrmr qaFr lnsanlara iyi qeyleri, iyiiqleri 6Fet. oltayla baLk avlamak, sincap (tiyin) vur-

mak, halwan beslemeksanatlannl dgret.

Bunlarr sityledikten sonra tann uzaklattr. Mang-

daEire olta yapt bahk avladr. Tnfek, icat etti, sincap

-25-



IIGiiNE$, AY VE YILDIZT.AR

IciiNE$

YaradrLs bgbsrndesecenbir Siimer efsatresine dre;

Su ile 'itamat'tan -gdlderve yerler meydana gel-

sonra, giik tannsr Anu, hava tannsr Enlil ve de-

tanns) Ea (Enki) yaradrlmrg unlar da giineqi,a1r

Snldulan yaratroqtrr.

ya-r'ttrlr geleneklerle tanr ar tistii bir tanner almrgbulunmaktadr.

-27-

Gi.ines; ozmik Aleminyaradrhgrndan nce var ol-Faydr Altayh'lann Kara Hani dahi bu gtikleri

-va-Iien onun lir6, onun srcakhtsndan fay'asaydreli koynundakaludr.

Bunun igindir ki gtineq efsanelerin dahi var-[yacaArkadar derinliklerdenher geyerflFm tut-rlita, tairdrgrhayr ve 9ervasrflanel,rafindaki dklii



rrrrdu. Tanrrmn buyurdu$u gibi inealrlara bir gokgeylerdgretti,

Mangdaqire bir giin qityle dedi; (Bugiia beni riizgdruguracak ve giitiirecektir) RiizgAr geldi, Mangdagire'yiahp gdtiirdii.

Yapkara insanlara 6iiylededi :(Mangdagire'yi tann yamla aldr. , Onu bu-

lamryacaksrnrz. eu tannnrn elgisiyim.Taun nerededurdursa orada kalacagm. Siz ijArendikleriniziuu-utrnalnmz. Tannmn yargrsrbudur) dedi. lnsanlan ken-di hallerine brralop o dagitti.

-26-



Onda biitiin tanrrsd kudretler topland$ sibi, bir

takrm ruhlar da toplanmrq buluntraktadrr. Tiirkler

biiytik vasrflarla tarnlagtrrdrfi giineqi geqitli' adlarlaanarlardl:

Siimer'ler; Dingir, Utu, Ra, Babbar, Nin - Urag,

Mcsarru adrnr vermig, Arap)ar da Siimer'lerden alarak

samasdemillcrdir. IIitit'lerin Ardrs Eldmh'lantr Nan -

ilunte dcdiklcri biiyr.ik tann da giine$'tir. Ilom

adrndaki tann ise grineEin vasrflanndan birini

ta$ryordu.Yukanda adr gegenNin - Uraq, tanrr Enlil'in oflu

iken, briyirtulmug ve g0ne9 tann olmugtur ki, ilk ba'harrn rhk havasrn da bu tann lemsil ederdi.

GiineE;Altuyh'larca Giinine adryla hayat veren bir

tannga dahi tanlnmrgtrr-

Tirrk hakanlan bile giineqinogullan idi. Kendilerine

kuvvet kaynagl olan giineq babalan idi. Mete'nin ogluiqin de : (Yer ve giiklen dogmuq,G{inegleay taraflndanmemur edilmig llun]ann biiyiik hakanr ) de-ni lmektedir.

Ceauli siililisilin kurucusu olalr Qicumin,diismanlarrndan kagarken bir rrmatsn kenarlna gel

miq, gegemeyince rrmaga: (Ben giine in oglul'um)

demiq,britrin bahklar,kurba{alar ona kdprii olmuQtu

IIak ve adadlet yollalm da giineq tann gdst€rirdi.

Ur k|ah Urengur'a hak ve ad6leti o tamtmrt, Hsm'

urabi ye dc iinlii kanuDJanm O bildirmiqti.

Yakut'lrra da kahramallarrn adlannr o gtinderirdi

Ivogollar ona tapar, Sumer'ler onun ilk dogdugu za-

manlarda ibiAdetlerini yaparlardr. $aman'lar ise qo

.28-



br.ivuL i,LrldrEt u kudreri t, jrcrlcrinde heytccan)a rn-

;; i" ' , ; ; ; t- . l rd,ndaki elLiseleritre dnvullartna

gun"si tuJ.Jtt". i , , scnbolir lar;k resmed'rlerdi '

Hun lar da gecclcli aya, sabahlan giineqe dirner' sec-deedelcl i .

Tnrl( lerdengoklan evlerinin,qa<hlannrnkaprlanm

gijneEjndogdugu arafa yaparlardr'

t i u r "s ed o ln r : r k a ku l l an r l r r ' ' l r guzunog lu Gdn

I l rn , gu i r c r ten, ' ; ka b i r ' r ' 1deg i l d iAv Tuvunu ,n tz t

GL in , r " U lu T , ' vunun l :L u ldL l ' r l a d i r i r do o rJ

efs'ane dtdrr.

GuDcsHitit lerde de br.iyrjkkudretleri tai)yan bir

tann vc'bi i tnn tannlann hakimi idi O hcr sabahde-

nizderr yiikselir, ijq Qift gozii vrrdrr, canh cansrzher

sc t i s ' l : u . , s lo r id i r zen l t i .LL IL v r r r$ r cah r r l t b rc

iJi i"-",tnt Sabrhlnen d',galak goklor Srlcminde eryrizundc hikim olduh gibi, ak:;arnvakti de ufuktan in-

iitt"" ..n".n, ycr a'itr-al:mindc hiikiim ve iradesiniuri. i i t".at. i ine Il i t i t le|ce Ainna ile anrlan Giinei

ianrreasrda dcvlctinkulucusu di

-29-



ixiili latY:tli::;ll"il,[:';:lf:'X,To'u':u'

,''"Ilx"r1\'lill',"":H"':'x-.1':x5''il. 'grr:jr, ' i.r"tt " uAursuzorunrlar aprhr' l)

Giineqin ve AYrn tutulmasr

$amdn sl lcre g6r(' :

I (o ru Iuh l : r r ' u r r c t t e ' \ r l e-n 'uc i rd "Lc i l e r l e r "

Llltiittt li;ll\l lll:'l:;'"i.llili;ll;xlliJ;ll i l '1 , ,i ,a ,

" " ' 'a 'I ( " r r unlar umu' ' r ' l c l 'ou- t ln

ir.l**i;mrl'i145r;:i*11piu tu ldu ,

g tne .s u tu ldL t 13hr rnL rn , re r

:l,\*jrle-'f",,\5,X ;yi;;i"',:$;:i:1.l,,i:l'Jn1o*: i l; ' ;t l; ;tr ku'ta.mak lin surultnvaparlar'

bagu'u-lar'

llundan kaima olarati

scbil lclde aY tutulduAu

6aArnIlar, ufek atall.rr '

,1, ' \ ) i . i l { l i e r i lnn ' r ^) d ' r i l 'n b i f i \1 ' l r i r ' rhroP) els 'nesr

) , , i ] , ' 11 . ,, , . . t . ' - . u . . . h , - . , I n - . r . ,J \ '"

r : ' r , ,ne ' "8 dp

i;*,j,,;;; ,,i),t1,;:r,. ],. .t:,,ir,riii;:lrg . . . 1 , , ' r u d . n d a F r r ' c t r : ' l r n r l J K r o o r r

3 l -

sirndi de kdYlcrde, atta bazr-zaman

tenckclotr:vu|urlar' ,



II

AY

_ Yaladrhgr giineg gibi, uzak ve yakrn doguTiirklerince efsaneleFtirilenay; gahrslandrnlmrg,gunegvc yrldrzlar gibi o da tanrrhstrnlrrah gOkteki sara5anaoturtulmustu. 'liirk'lerin

ay tannsl ve tanncalan heDmerham t i ser.r id l er.

Stimer'ier; En - Zu yahut Nan - Nar admr verdikleriay tanrryrCoksevcrlerdi.n layl l larrn da tAyatar slnak)r$rlrktrr.Araplar. Tur.klerinay tannslna Sin, Kel.danlr al Zrn,Hrtir lcr KirSku, elardis erler.

.OksuzLz hikdyosrnrlc le:ay galr lrr<tauruy{,nza-val l l bjr krzaacrycrak, ahya: o kra al, gellrdrvr,em rvermig, gah da hemen bu <jksrizkrzr alarak go{e, ayn

-30-





k',vmak cin anntar tarafrndanatrlanoklardrr '

Yr)drzlarr riyada gijr ir lmeside mutlulukia yorum-

f"",.. r '-",f"t"el; b-i l5rk habasrsalrlan Kaquli bir

g, cr. gnlddgir rliryada: kardeEi KuLil bdgrunden- uq

i' ld't i ,hrnvor, bir sLrrc onrabu )rldlzlarbatlyor'Son'

i""rri.

i j.ai'""ti* C)kryor.ygrdrinyayraphvor' aba

son13 endi dc yedi lr ldrz Clkarlyor'bunlar da Datryor'

i"l ir i""i ul. "ia,r 9ika.tpd" durryav aplvor,Uv-

andll t lan sonra bu r'uya yorumlan]yor ' t \uD l . l leKaculr 'mden yetiSenleriDde dunyay ellet. lnealacaklan

""r i , ,. " 'n t r t- t l 'vot F,r lklora kalan kanaatlere gore;

; ; ;- ; ; ' ; ; , ' " o[t" ui ' v' td'" adrr' cbkr'e vi]diz

l l . . [ .n l i11; ivinc biri6i jdir ve ]rldrzl duq{utder'

insanlann talihi, devleilerin, milletlerin mu'

kadderatr. her hangi bil istekte hayrh ve haFrsrz

.o"rq. vi ia'rr""^ ha."rpkctterindcnnlalr lacaF. -anartr,,rtrrr la i lm-i Niicum: yrldrzlar bi lgisirni getirdi- Bir

c'esii felden barka bir iey olmryan -lr-u Drlglyre

uA.esan la ta Mi inccccmrad l ve r j l d i /Y r ld l zn3me i

u i i " i ^ t i r . i t "p " bak rmdan nem astmak tad r r '

DoAuda, zell ikle ran Arap. l 'rai l ve Hinl kultt jr i i

i i e ; i r , ' , , ; i r l (i a ras rndaycr a lan 'YPd i gezegen

",j a')fl' i

'i"f.h.a.kibir takrm inanrqlar Trirkler

arasrndada yer almaktadrr'

l left Perker, l left Ecram. Heft Rpnk Jlcft Bd'tu

g, ii ait".] S"l" ' i

Sevvare.ovvarat'r oh gibindlar

l"t 't""- 'v""i-e"r"cen

yid'zlair Tirrk edebiyarrnda:

a,.iir. f""." l i"t it-nt"tannamlamahalindeki r'r d-

il ' : ' : i;;;:kr;, ;Marifetnamerbi bir rakrmdin fel'

""i if"t;"" a"vut, bulunan kitaplarda bunlann

acrk lanmasrnaah i fe le ryn lmaktad l r '



Giineg,San. DcjrdLincri dkte.

^ BeEinci iklim : Mavera iin nehir diyan. idare eden:Ziihre, Ye,sil.Ugiincri g6kte.

. , .n { rnc rk l im : Rum d iyan . da reeden :Ura r i t .Mav i .rkrnclgok{e

-.Yedinci kJim : Bulgar diyan: jdareeden: Ay. Beyaz.

Drnnclgokrc

, Bu^yedi iklime farsiar. (Heft iklim), Araplar (Ekaa-lim-i Seba) derler.

,. Bu.ikhmlerin drgrndakdan yerlere de (Karaahklaroryan)oenlr.

-Yedi ikl imj idare cden yrldrzlar gijklerdebulunur.

Dunrann oeqronemtldrr.gune$ve ay i le yedi olur Br.r

Pei ,ytldlJdal Ay.rn bulundugu gdk. yegil Ze-oercettcndrr..Utantn bulundugugok san yakuilandrr.zunrenln trutundug.u dk. Klzrl yakutt3ndrr. Zuhallnbulundugugok.Ak gumij$tendf.







III

-TANR]I.AR,

TANRIQIALAR, TANRI(Theogonie)

ffi+i:,ffrn$#1':':;?*ff"b:.,x",,.,:is"

*d{ 1?}}r"'fil*i..?i?f#*ii fi}"1}ro:::*::etu" tuttugu6ir: ;, ic.fl iLlJi',l;,T.,:ldilrn:ii,lse epeyceBunlar.danir.kie:

d, ;;;;lil ix ff il:ili;r"qi,:j 1' 1 t1rrvra.i kas,;r"r+:*,Sii:iTllr"llf.irii:ili *,.d Pa ankii buar.adaiii

ii;11,."'""" " u'"' ',','r"nlil.ipc n,e .revie' yrci,l;l*.1:;:'il;;1,T,;',1;,1;r:::,";:'.::."r" ,,,Funsi,,,r,l"*,ml:;ll*:";ll*"iil';il,ii;' ;l:,-1:'l-l';i';ilil"l:'jl;:J"11*,,1;;;lli:;;;;;,..ii,ti,i,r;t;[il,fH;:.**_r<,i"",ii,,r. ;i:" ii:""i"::

" r r - r d r n , . t , r iofnut j lena]rktar

, 'yiiilsew,bn. Lcnrdrotdusuhalde,

olangeleit



TANRI VARLIGINA iLK iNANISI,AR

ilk insanlar; giiclerine, biiyiiklerine akrllanmnulapamadrg varhkiarla olaylar riniinde hayret, ko.kuduyarak bunlan tann tamdrF - Baqta Max Miiller ol-

arak- ileri siiriilmiis ise de. Durkhei bunu

kabul et-memiE, abiat varh$ ve kuwetleri iie insanlar her vak.it karqr karsrya bulunduklarrndan, bunlara ahgrlacagt;bu sebeplede tann konusunun, kutsal inanglann git-gide gevqiyece{i, bu bakrmdan Max Mriller'in ve onunkanaatlanna katrlanlann ileri siirdiikleri yorumundogru olamryacagrnrsdyleyerck, ilk Talln anlayrgr ileinaglanm totemle bagladlglnroltaya koymugtur.

Bu kabul edilecek olursa; giineqin, ayrn ve ben-zerlerinin, tabii olaylann tannlar mevkiine grkmalan,grksalar dahi 9ok gegmedennmeleri lazrm gelirdi. Hal-buki bu tabiat varhklanrun tannh$na inananlar,6ar$rlnayaD, gevFemeyen inanglara baglanmlqkalmrqtrr diye cevapverenler vatdrr'.

Tanrr varh6na ilk inamgrn sebepleri etrafindaki bu

gibi mntalaalar konu drpr brralolarak, Tiirk.39-



Yine Keldanh'lar, Siimer efsanelednde[ de gogununiizerinde 5leyerek enimscftEleraLr. eldanmiroloj isi ,St imer mitoioj isinin biraz daha degigik gehreterle

g€li$mis ieklinden lra5ka bir manzara gostermryor.Bdbil Kahinleri bile Tdrk Samanlannrnkarakler vegdrevlerine vAris olmuqlardrr. Zaten Keldanh'larlabaqka Mezopotamyahar da, Siimer mitolojisinin at-mosferinderidr5an pek grkamamrglardtr.

Yunan tannlan iginde de Tiirk tannlanmn izleri bu-lundugLr ileri siiriilmekle beraber, Pushan, Varuna,grvaadrnr almrqolan Rudra, daia bir kag tann da Hint

mitolojisinde yer.almrq birer Tiirk annsrdr. (1)

Yine llirt'lilerin Uma'sr, Tiirklerin Umay adrndakiTanngasrnrn r.oliindedir. Siimer'lerin Ap-Su koD-usundaki kutsal inanplan Hint'lilerin Veda'lannda (l)Appas ile ve ayni inanglar gergevesi igindesdriilmektedir.

( l ) H in l l i le r in d in k i tnbr o lan Vedalann, M.O. 10001200yr l lanlrssrnda yayrnlandrFnr diycnler oldugu gibi, daha itnceden t r-tiplendidini sijyleyenlerde v{rd)r.Veda ar dift krshdrr: l-.Rig veda: Din riirleri. 2 SomaVeda:Bit-k i lerden rrknnl in luyun. tnnn. 'm sunula.&t r zat r rn ^kun.nrlehiler 3 Arhara Yedd:Eski Lannl.rla BrRhmdya arLpirr^].r. 4-Yajiir Veda: Kahramanhk $iirlen ile kurban sunma usulleri.

.38-



tannlanmn tiireyiE ve gogahqlannabak aca]<olursa,kesin bir hiikme baglamamak qartr ile, biiyiik vasrflar

l ,asryanlkel tannlann yoktanbeJirdi$gi ir t i l i i r .Sonrada bir takrm hayvanlar, bi tki ler le, gc;k,gi ines, ay,

lrldrzlar, dizgarlar, futtnalar, gitkgnriiltiileri,

lrldnmlar, agaglar,daglar, denizler, biiyiik nehirlerd-eD bi. takrmr dogrudan dogruya tann, bir takrmr da to-tem tanrnmrg,bunlarda bir ruh, tannsal bir kudret bu-lundufuna inantimrgtrr.

Bilaz daha gtiyleaqrklanabilir.

iLK TiiRK TANBTLARTNTN iiREYisi

Tiirk tarihinin derinliklerinde yaprlan inceiemeler,

aragtrrmalarla tannlann durumu grin gegtikge dahaaydrnlanmakta, gdr€vleri ile gehreleri daha iyi be-lilmekte, Eimdiye kadar bilinenlere yenilerikatrlmaktadrr-

Ttilk kollanl da tannlann tiireyi;i geiitli olaylar vetablolar igindegosterilmiglir'.

Altay Tiir.k'lel.inegtjre Kozmik Slem tiiremeden iince

tek tann Kara Han ile bir de ucsuzbucaksl bir su alemiv r rd r r . ha ra t l an tek kud re t ha l ' nde d i . BununUlgen'le Ellik ve Mergen adrnda iig oglu oldu. Bunlarda bircf biiyiik tann idi.

Siimer''leregdrede tannlann tiireyiqi Qdyledir:

Onceleriancak Ap-su (Tath su) ile (Tuzlu su)yu tem-sil eden e dev olarak cisimlendirilen Tiamat vardr. Ap-

su erke Tiamat diiii idi. Bunlar birbirine karrgtr. Mum-mu denilen acaipbir yaratrk ortaya Qlktl.bundan sonra

-40-



da Ldklmu ile L6khamu meydana geldi. Bunlar biiyiikbirer yrlandr.

Yine Ap-su ile'liamat'tan gdk (Anqhar) ile yer (Kish-

ar) triredi. Sonra da gdk tannsr Anu, Hava tannsr Enlilve Deniz tanrrsr Ea (Enki) oldu. Bu Ug ann da giinegi,ayt, gezegerl)^ldrzlan yarattr. Bundan sonra kozmikvarhklar da birer tann ola.ak tamnmaya baqladr.

TANRILARIN KARAKTER \rE GOREVLERi

Tiir* tanrrlan genel olarak iyilik yapmaktanhoglamllar- Mert ve dogrudurlar. iyilik yapmalr, be-reket, bolluk da$lmayr ve adeletli olma5n anagdlevlerinden bilirler. Tanrrgalann da fogu $efkatli,mcrhanetli, comcrttirler. Kdti.iliik tanrllannm sayrsrgok degildir. Arrcak bunlalrn eli alturda kdtii luhlar,

zebdnilcr, cinler, Eeytanlar bulunuyordu ki fenahklar'burrlar vasrtasr le yaprhldr.

Tiilk tannlau grilevleri bakrmrndan goyle top-Ianabil ir:

ilkel yalatrcr gok tannlan, iyilik yapan koruyucutannlar, kiitriliik ve yel.altl tannlan, frrtrna, gijkgiiniltusn, qimgek,r'rldrnm, yafmur', savag,addlet, has-

tahk ve cjliim tannlan, giizellik tanngalan, cehennemtann ve taDngalarr, kahr'aman tannlar-, kozmikvarhl<larla tcmsil edilen tannlar, JTayvanlann, it-ki lctin, gobanlann, annlan, beleket, bolluk, mevsimtaulrlan, denzi, su, dof, orman, nehir', demir',madden,ategtannlal.l, bdlgeler-in ol'uyucu tanrilal-l.

Zeus gibi gapkrn, Diyonizos ve Bakr.is gibi sarhos



gefkatin bir senbolii idi. Yine Altayh'lann iline'si debdyledir. Ayzrt ise gi.izellifin senboliidiir. AncakSiimer'lerin Istar\ bir bakrmdan Yunan'Llann Afrod-it'ine benzer.

Ilitit'lerde, Siimer'lerde her brilgenin, her gehrin,hatta her insanrn koruyucu tannlan vardrr. Bunlarb<ilgelerindekinsanlan kdtiilik tannlanmn, fena ruh-larrn musallat ettikleri hastahklardan, felaketlerdenkorurlar,

Iyilik tannlan ile kdtiiiiliik tannlan arasrnda in-sanlan korumak igin miicadele eksik olmazdr.Qok defaiyiler iistiin gelerek insanlan bunlardan kurtanr. Amak6tiiluk tannlan durmazlar, irsat buldukca hemen in-sanlara musallat olmaktan gccikmez ise de iyiliktannlan yetiqerek, gelecek elAketleri rinLerlerdi.

KOTiiLiJ]( TANRTLARI

Altayh lann kdtriliik tannlannrn baqrndaErlik Hangclir. Yerin altlDda oturan bu tann, kardeqi Ulgen'ebenzemez.Emrinde bulunan ikirrci derocedekikotiilkri

tanrrlan ve ruhlarr ilc iqi giicu insanlara fenahk et.mektir. Ogullan oDun gibi de$ldir. Onlar yeyiizundeki insanlala iyilik yapar', babalannrn idar-esindeki ena uhlardan lsaulan kolullar' .

Fl l trna tannsr Ner'gal le kansr cahcnnem anrigasrErcskigal,Siimer' le.inbell i bagh kotri l t ik tanrl landrr.Tar'gaunemeadu,dal<i Slimer tanrrsr da ylan gibi ze-hirli ve kbtiidiir. Qokda yalan soyier.

-43-



sarap tannlanrrr. Tiirk tannlan kadirosundc bu_

i"-iHr"tJ. Tii"[ tutakterimiisaadedemezdi

Sunuda belirLmekcrekirki;. Keltlerin Ogmiosl'

l"il i l inut"urtL^.n Bravasr ibi 9;ir tannlarr'Yu-i-it:iu-" ipott."

"gibi miizik annsrqimdive adar

bilinenTtirk iannlan arasrnda oriilemedr'

Fenikeli'lerin qmun, skandioaraah'lannEgra'Yu-

"""if-uttnl.ttopivos'u gibi trp tannlanmn gdrevledni;

i ; i i t l"J.: K;- ' :Gaba ad'ndaki annqa le cski drk

tannlannda)l udl grjrUrlerdi udra rnbin qe9lt a'

aa iia", uutd'. Bunlirla sevdiklerine in 'rl iimiir ve-rirdi.

iYiLiK TANBII,ARI

Altavh alrn i lk br. ivi jk annsr Kara Han, bir iyi l ik

eseriolarak her SeyiaralmrEtr.Ogiu Ulgen, yi l ikJap-

ma],rseverdi.Dunyaynziindcki insanlan kolmbs-lerin

"rftna"ttkonimal< iqin ogullannr bile

Enlil'i, Ea (Enki) sr de bu tiPEnlik bir ara insanlarakrzmlq,

sonra pigman olmu;, insanlarla

giirevlenditmigti.

S,iimer'leriDAnu su,tannlardandrr.AncakT\-rfanr apmrqsada,

Yunan mitoloiisindeki en biiyiik tann Zeiis; kurnaz,kevif ehli bi| tann idi. Kadrnlan kandrmak igin getitli

kr[klala gircr. lr i le lcryapardr'Kansr Hera gibi l i l retbir tanrrcidaucekinmusc ahagok leri gideldi

Ttirk'ierin tanulan ise bciyle degildir'. Tanngalarrn

da coAu mclhametl i olmakla beraber girzeJdir ler"

Gr,pin"altrnc, kal'nda oturan Altaylr ' lann gdnanasr

-42-



Tiirklerden Hintli'lere gegmigolan Rudra bir det-eceyekadan hain ise de iyi taraflan da goktur.

Siimer'lerin Nin-Giqzida'sryerin altrnad bulunmaklaberabefk6tii sa}'rlmaz.Yine Siirner'ledn Adat'r yrldrnmve frrtrna tannsl idi. Altay Tiirk lerinin gitklerdeya$ayan Yalpagan'r yedi baiL bir k6tiilik tannsrdlr.Yagmur tanr-rsl olan Agada siyah deniz canavanlohg11ldadu.

Eti'lerin de Manyos adrnda bir cehennem tannsr

vardrr.

TANRII,ARIN OTURDIJ'KI,ARI YERLER

Tannlann bir lrrsmrgiikte, yldrzlarda, bir krsmr da

yer altrnda, denizlerde,yahut yiiksek daglann baQrndaotururlar.

. Siimer'lerin, AltayL'lann Yakut'lann veGijkti.irk'lerin briyiik tannlan da gdkledn en yiiksekyer'lerindeoturul.

Siimer'lelin biiyiik taprnahlan da Tannlann sa-raFdrr. Tanrllar bu taprnaklarda istcdikled zaman ai-

leleri ile de otur.urlar'. Ancak tannla n buralara gel-mesi igin (Sedr) agacr yakrhr. Qtnkri Tannlar bununkorkusundan hoElarlu.

Srimer'lelde herkesin bir koruyllcu tannsr vardlr ki,bu tann iDsanrn bedenindebulunurdu. Ama o insa bir'giinah igle|se tann onu blralor, gider, yelini cinlere ve,Iir. EAeI o insan grinahlaDndan tovbe ederse ann gerid6ner,yine insanrn bedeninegelir.



Bir in3nrEagijre d9 Yer vilzirnde

onyeall tcnn vardlr ld bunlann

idare ederdi.

CiSiMLi \B CiSiMSiZ TANRII,AR

ilkel biiviik tannlann bazllan c.isimsizdir.Yalmz ad-

larr vardrr;goriinmezler' Biiyiik kudretlere sahiptirler'

Tabiatraki bLivuk varl iklardan lann lanrnanlarrn

coAukendi adlari ve cisimleriylebilrnir ' Baqkaadlarla

iu"nlan temsil eden bir takrm tannlar ise vasrflanna

6re ad ahr. Bunlann yalmz ruhlan var, cisimleri yok-

tur.Tanrrlardan cisimlendirilmig olanlann bir kagr

qunlardrr:ULGEN, Erlik Har ve iilgen ile Erlik Han\n krzlar,

oEullan itrsan Sekhndedir ' Yakut' lann guzell ik

i?rl.r"as' Avr,t. Eldmlrlann tannfcsr En$utinakg{zel

blrer' kadrirdrr. Sumer' lerin r. ' in' l i . Nane (I$la-r)

adrndaki tanngalan da gir sa(L, kabank goSiisliibirer

kadrn olarak cisimlendirilmiElerdir.

Siimer ve Hitit tannlanmn gogu sakalh birer in'

sandrr. Bunlardan bazrlanntn basrnda bir ktilah,bazrlanmn da tannhklannr gdsteren iki yahut dijrt

boynuzlu taq bulunur.

Yaton dofu Tiirk tannlan da savaqe birer insan ha-

Iinde gdsterilmiltir.

Bazr bitkiler de tann tamnmakla beraber, tuzlu

suyu temsil eden ve bir adr da (Ummi Khudur) olan

(Yer-su)adrverilenher biri bir bdlgeYi

-45-



ANiMiST \'E NATIJRiST TANRILAR

Gclk,Gnneg,Ay, Yrldrzlar, fiItrnalar, giik giiriilttileri,

5nldrnmlar, agaglar, daglar, taqlar', denizler, sular,biiyiik nehirler ve tabiattaki bagka bir takrmvarhklarda hatta ha,'vanlarda birer ruhun bu-

lundufuna, bun]arrn kudret sdhibi olduklara inamlrrve tanll tanrllrdr.

ANTROPOMORF TANRII,AR

Bu tanl.llar, bir istihale neticesi ve zamanla insangeklini almrr degildir lcr. Yukarrda da denildi$ gibida la i l ke l l 3nn la r e ras rnda i l e :A l tay ) r ' l ann . Jgen itrlik'i insan krhgnda gosterilmiitir. Hitit'lerde,Eti'lerde, krsmen Stimer'lerde bu tip tannlar dahagoktur.

ZOOMORF TANRILAR

Arslan, at, kuri,yrlan, bofa vegilon gibi

birtakrm

hayvanlarrn geklindc olan, yahut bunlann or-ganllllndan kompozisyon yaprlarak cisimlendirilentannlardrr.

-47



Tiamat disi. ikinci kocasrKingo erksk birer dev olara.k,Lakhmu ve Lakhanou admdalci tamr ayannda salnlaniki kudretli varhk da birer biiyiik yrlan olarak ci-simlendirilmigtir.

Siimer'lerin Enli'i; Bof,a,deniz caravan halindedir.

Insan yuhut hayvan

Nergal'i; Arslao, Agada'sr

tannlardan ddrt gijzlli, ddrtBunlann g6zleri drirt kat dahakat daha fazla igitir.

Yan insan yan hayvanSijrder'lerin Ningirsu'su; kartal kanath insan, Da.rak'rise Kegi ayakh insan geklindedir.

Altayh'larrn Suyla admdaki ruhlanmn da gdzleri atgdziinekartal gagah,eqek kulal]). yJan sag)rdrr.

olarak cisimlendirilenkulakh olanlar vardrr.gokgitdir, kulaklan d6lt

olan tannlardan da;

cisimtasnife

$u hale gore tUrk tannlan qekilbakrmmdanaqagrda dsterildigigibi genel

de Abi utulabili..

-46-

bir

TOTOMiKTANRILAR

Hayvanlann, bitkilerin insanda yarttrgt gegitli et 'kilerden dolan inamslarla taan tamnmalandlr.insanlar cetle-rininde bunlardan geldi$ne inanrrlardr-



TANRIAiLELERI, t4l'grr.anININSANI"ARLA ILGILERI:

Antropomorf tasavvur edilen tannlaln insanlarla

miinasebetleridala gok gddiliiyor.

Sumer tanrrlanmn bir lasmr kjlgelerinin idaresi ilcgtirevlendirilmig, insanlann yalondan koruyucu

olmu9rur.

Bu tip tannlar, insanlara, bitkilere bereket, bollukverir, insanlarr, daha gok sanatr olanlan korur, adalctiElerine bakar. insanlar da onun emrinde bulunur, on-Iara ho$gijninmek igin dualar eder,kurban keser, amainsanlar giinah iqlerse tannlar da hrgrmlanm esir-gemezler.

Yakln doguda, 6zellikle Siimer'lerde; tannlannyala1.r$ tarzr ve ihtiyaglan da insanlannki gibi ay-arlanmrqtrr. Onlar da insaniar gibi yer, iger, gahqrr,on_Iann da evleri, 6ilelen, qocuklan bulunur; Atlan, arab-alarr, hayvanlan, siiriileri, hizmetgileri olurdu.

Ama bu tannlar insanlara gijninmezler. Bazr olagan

iistri hallerde birdengtjniniir,

nasihat eder, tenbihtebulunur, gekilirdi-

Bu tannlarla insanlar arasrnda esashaynhk quradaidi:

lnsanlar 6liir, acizder. Tanrrlar ise dlmez, ku-dretlidir.

-48-



TAN'RII,ASTIITANLAR

Tannlar kategorisine girmesi ger.eken e temsili ol-a ra l 5ahr . l and rn lmrSlanbu . ip t l nn la r genc l l a rakEoyJeosrmlandrnlabiJir:

a) Kozmik varhktan birinin adrnr tasryarak nattir-isttannlar arasrnagirebilen Ofuz un ofuilan.

b) Taoist'lcrin kutsal tamdrklan botlugu dort y6ica5nrarak, her ydniin idare vermekle tanrt tanrdrkland6rt hayvan.

c) Goktrirk'lerce renklel.le, IIan etikcti iletannlaEtrnlalak Trirk btilgelerini iddre edenler.

Bir de; Hanlar, krallar, kahramanlardan da

tannlaQtrnlanlar vardu ki, lairdr& dzellikler ve ku-dretler, zaman gcQtikgensan hayalinden materyel vcku\.'velalarak biiyritijlmii$, nihayet bunlar da tannhfagrkanlmrltlr-

-49-



Âdar--.(Slim)Biiyi ik rannlardanbiridir. tsu tannya

AsurlarNinip demismerdil

Agag Han (Al) Han adr ile vasrflandrnlaraktannlaghnlan agaq Han, topragt ve agaqlarr temsileoer.Korur. toprak. Su. aga(. lret, demir kulsal mad_qererdendIr_

agada_ - (Siim) Yagnur tannsl. Bu tann deniz can_avan geklindedir. Elinde yrlarl tutmaktadir.

Agilim - (Siim) Kumanbi efshnesinde adr gegen

tannlardarl biri-Aiyanar - (Al) On planda gelen taDnlardandrr. Bu

tannyr sonralan Hint liler de kabul etmi$lerdir.

-- e lI-- rGbktu, BLiyuk annnrn: Ak Han, ltzrl

Han . San (Kara rt l an . yep i l I Ian adrndadon og luvardrr. l lunlar renklerle,Hanlrklarla vasrflandrrlmrS.lann.sajnlml$trr.TuIk yurdunun dort yc;ndebulunan

ootgetennr untar.darp edcf Bu bdlgclcryefpsln driao lu olan: Qi$l tXeqr.Koyun,,berscir rkaplan. par.sr.TUniik.{Domuzt.Amlak rHorozmaarrnari

"t ina."t;

ko1 ,unl i . i t i J i ,ku9 i l i ve domuz l i ad lannr a5 r r .Bu .lalardr oturan Tijrk lerin Ongunu da bu adlenn ifadeetlrgi

.ha)'vanlardr Yrlda bjr defa bu bolgeleri ddrceoe i ) l an la r d rn r bu hayvan la rdanurban la r ese r l9 l ' : O l+n l

. l ( ap - lan ,

a rs o l3n ( i t i l i ) . Ak I Ian rnroa res r .ndpd l . Her \ . J sonbahann cqrndaAk I l r rnadrna bir kopek yavt.usu keserler. Samanist Tiirklerinrenk a t l rn r a$ ryan , u r r ]ann l ems i lve id5 reedenbuddrl.hat)rnakarqrlrk.Taoizimgevresinp iren T rk l, Ide,dort onu doft h vanrn Lemsil e idd;e ettigini ka_bul etmislerdir

, r ,M .Joyqr l - -,Yak .A l ra ) Turk le r in in uyuk rn I r - r

Ulgenine Yakur' lar. Iru adr vermi5lerdi.

'Biir i .,n

k--



$imdi de; Binlere varan tannlann belli baqhlarr -le,

tannqalann, Tann ailelerinin, tann ayannda olanlar,nda bir takrmrnrn kimlikleri aqaFda losacaagrklanmaktadlr i

TANRII,AR

Adad - (Siim) Yrldrno, qimEek,kasrrga, frrtrnalartannsr. Biiyrik tufan srrasrndaortalgr inletmil, her ta_lafi kar-anhk etmiqtir. Ilu tann beleket, bollukta get-

ilirdi. Asur ve Babil'liler bu tannya Adad Eti ler Iskur,Sumcr'ler bir de Ramman deller, iki ath arabasr veboynuzlu tacl ile tasvir oiunur.

Adakutay - (Al) Altayh'Larrn biiyiik tannsr Ulgenebu ad velilmiqtir.

Adar - (Srim) Biiyuk tanfllardan biridir. Bu tannyaAsurlar Ninip demiqlerdir.

-50-



drctleri ken<jisinde oplayan pek sAkin bir tanndrr. Hig

bir geyekangmaz.

Alasbatrr - (Yak) ASrllann ve kiimeslerin tannsrdrr.

Alda - (Krr) Tannlara verilen adlardan biridir'

Altav Han - (Yak) Yer-su'lar arasrnda leri gelen ve

tann iyannda bulunal ruhlardan biri. Daflann

bagrndaoturur.

Amal - (El) Tannlarrndan biri.

Aman - (El) Tannlardan biri.Ammezzaddu - (Siim, Hrt) Kumarbi elsanesind( adr

gegeDanrllardan biri.

Ammun - (Snm) Gnneg tanndf. Bu kelimer,inSiirner'ce aniafir da giinestir. Ammun, Tiirklerde,'Hint'iilere geetigi giineF tanrr sa]'llm$hr. Buna Atumdenildigigibi.sonralanRa adrda veri lmigtir .

Ammurrki - (Sr.im. lit.) Kumarbi efs6nesindegegentannlar.dan bid.

. Ancazin - (Al)Yrldrnmlann tannsrdrr,

Andarkan - (Yak) AteS tannsrdrr. Bu ad ile bir debitkileri koruyan tannga vardrr-

Ank '(Sum) Sulann, bereketin tannsrdrr. Eti'lerde

bu kel imeAtl

anlamlndadrf.Anghar' - lsum) Ilk biiyiik yaratrcr tannlardalldrr-

Oblir tanrrlal bu biiyiik tanndan yetismiglerdir. Anu,gdk tann demcli olan bu tannmn biiyiik ogludur.

Lakhmu Ye Lakhamu adrndaki iki biiyiik yriandan

trircmrQLIr.

KeldanL lalrn tertipledigi bir yaradrhg efs6nesine

gore; llarduk, Tiamat,i tutturmuq, vucudunu ikiye

-52-



bijlerek bir pargasrnryukan atmrs, bundan An$har adrile gdkler, bir pargasrm da aQagryaatarak bundan da <isharadryleyerler meydanagelmigtrr.

Anu - (Siim) Gdklerin hakimi olan tanndrr- Onunemrindeki tannlar kadrosu gok geniEtir. gdgiin cnyiiksek ycri olan (Anosmas) a bir sara)'r vardrr'. Bu sa-rayrn kaprsrndasonradan tannlasan Dumuzi ile gizidaadrndaki tann bekgi olarak bulunur'. Bunun Enliladrnda bir oglu vardrr. (Tannlan biiyiik tulanda kork-

.tuklan zamai Anu\run bulundufu goge l(iiqmrllar,Anosmas'taki sarayrnln etrafrnda bulunan duvarlarrniiz€r'indekitpekler gibi biizrilerek yatmrilar.dll.

Bir efs6neyegiire de Anu'yu, Aruru adrndaki btyuktannqa yaratmr$trr. Anu boynuzlu laclaqekillendifilmiqtir.

Aaunnaki'ler - (Siim) Biiynk tann Anu'nun oglu Dn

lil'in ydnetiminde bulunan ikinci derccede annlar.drr.Bun la r ye r ' 1uzunde .u l .a rdaa5ar ' .E r , l i ,n e ld r " l a r remri yeli e gctir ' ir lcr ' .Tnsanla|rnmukaddel.etr lL i l .gilenirler. Bir bakrmdan Anunnaki'ler yer alt tanlrjansayrl1rlar.

- Arah - (Yak) Yeralh alemindesuglu nsanlanncez-ala|rm teltip eden taDn ayar.rndaki hdkirnler hey,etinden biIi.

_ Aidiii - (Ur) GijDcls anr-rsrd . Bu tann l)ir taralianda tartrrqaolalak kabul edilir'.

Ardjs - (Hit) Gnnet e tcmsil edilenbir tanD

Arkiu ' (El) On plendagelen annlardanbiri-

Arsimela - (Ur) ikinci der.cceannlar.dan'drr..

Arunas (Sum. Il i t) I{umalbi efsinesindckitannlaqandenizinadr.



Bof,a baglt olarak temsil edenler de vardrr.) Sanat an-

sillopedisi.

Bungak tlutuh.-

(Yak) Ak To1'undeniJengoklerdeki9n btiyiik tannya giden yolu bekliyen iki tanlrdan bi|i.

Obiirii de Buzul Toyun dur.

Buzul Toyun - (Bk: Ilumgak Hutun)

CrEt (Civi) - (Gciktii.)$amanist Goktr.irkler hcr boyigin ayn bir tann kabul etmiqlcrdir. Bu tanrrlala genel

olarak bu ad verilmistir.

Gdlpdn Ata - (Krr) Koyunlann koruyucusudur'.Tatu'l ayanDda tanrllmaktadrr.

Dag Han -(Og) Oguz IIanrn oflu, I{ozmikvarhklaldan birinin adrnr taslyaD Dag Han: natt r isttantllar kategodsinde yer almrqtlr'. Bu hanrDidA|esindebuluDaDTiirh' leriD ongunu (1.19 uS) tur.Taoistleljn ddrt yoDii taDn sayl]an di;rt hayvana ver''

oelerii le

bunlaralasrnd:r aklDhk golir lnrr:ktodir '

Dar.ak '(Snml Ked ayakh bir tan|rdr. Beleketid,ormanlann tanr.rsls:tyrLr. Teke anlamrndadrr Hur'-r i ' lerin fi l trna, hava ve bitki, tannsrdrr' . l i l adr da

$anda$ rr. (Bk: TeEup) Iitit ler-cieTalkrrr dt:r'lr'r'

Dattas I{ulr- i erin nltrna, hava ve lr i tki, lannsrdrr.Bir adr da $andaq'trr. l3k: Tequp)Hiti t lcr dc Trr' l irnderler'.

Demil Han - (Yak).Yer-sular arasrnda lcn gelenve tann ayarnda bulunan luhlar-dan biri. Dagbaqlanndaotururdu.

Deniz Han (Og) Oguz Hanrn oglu l{ozmikvalhklardanbiriniD adrnr aFryanDcniz. lan. N:rturisttan : r l a I ka regor i s i r rdc e r : ,n r ; r ' ' BJ l ,3 r r1lda res inde u lunanTr " i r k lennO, lgu -u t1 'ak L , r - '



Aqkesapa - (Hit) Adrna epeyce astlanan tanlnd[g

tannlardaidrr..

Astabi - (Siim, Hit.) Kumarbi efsiAnesindetarrnlardan biri.

Avata - (Al)Cdgun altrncrkatrndaoturan bu biiyu

re.,n, Altaylr ' l arca y i le tcmsrledil ir ' Sdtrer' lerin En -

Zu) suna karErhktrr'

Ay l{an (OE) OAuz Han\n oglu Kozmik

valhklaldan bi|inin adrnr tagryan Ay han natiirist

tannlal kategorisindc yer almrqtrr. Bu hanrn idireel| ih bolgeleldeki Tirrklerin ongunu kartal idi

Teoi-t cr io dofl ydnu tann sa)'r landdl,hayvana ver

mele|i ile bunlar arasrnda bir yalonll< gciriilmektedir-

Babbar' - (SrjLm)Ciineq ve adalet tannsrdrr. Bir ad

da (Utu)dur. Arap'lar bu tannya $amag derler. Baal de-

nilen tann da budur. Ur krrah Urengiir'e adalet ka-

nunlannl o ogetti.Hammurabi'ye i.inlii kanunlanm o

yazdrldr. Bunun Kittu ve Me$arru a&nda iki ogluvardrr'.

Balala - (El) tannlanndan biri.

Baranbatri ' (Yak) Evlcri koruyan bir tamrdrr.

8el (Baal) - (Siim) En briyiik gijrnes anrrdrr' Crva

millctler farklt stil'meniElellebunu biiyiik tann kabul

etmislerdir. Siimer'lerce bir adr da Babbar'drr.Tann'

Enlil;in de bi| adr (Bel) dir. Bel, Anshar ile Kishardan

tnremiglerdir.

Baal, (igtar'rn kocasr, abiatrn kudretlerini ve giin€s

temsil cden bir giin tann sayrlrrdr.Onun adrna dikilen

putlar iizednde bir giines tekerle$ yaprlmrqtrr.

Fenikelileice yaprlmri heykelinin baqrnda kudlet

timsali ola|ak iki kog boynuzlu tac bulunmaktadrr'

-54-



dur. Taoistlerin datrt ydnti tann sat'rlan d6rt hayvanavcrmeleri ile bunlann arasrnda bir yakrnhkgijrtilmcktedir.

Devi (Kali)- (Siim)

Eski Tiirk talnlardandrr. Son-r.alanbu tam'ryr Hint'liler de kabul etmiglerdir.

Dingir - (Et) Tamrya verilen ad.

Ila (Enki, Ank). - (Snm) Bu tannya Srimer'ler;Enki,

Ar:nnlar da Ea demislerdir. Sonratan BAbilli'lerin dcbiiyiik tanrrlanndan olmugtur. Denizlerin, Sulann,Frrtrnalann, altrnln, giimiiEiin, biitiin madenlerin,laqlalrn, bitkilerin, hattA Akhn, Mantr{rn da tarnsrdlr'

'Iannca Nina bunun krzrdrr. BAbil Mitolojisirldebiiyirk yeri olaDMarduk tal Ea l1rnogludur.

Aqipu'lar denilen papaslar bunun komyuculugurl trnda iE g.r|ul . lcr.Bu tanrl sonralanyeral l ,r leminrnvo dr.hasonradcnizler in annsr oldu.

Ila, dogrudan dogtuya kendisine baq vuranla da,

, jelLcck,Cjn i lgi lcr verir , ruyalarryorumlar.Tnsanlara

a.i i t l i sanarlai i ogrcten,krEl lara al{ l l ve zeka verenodur.

Siimer'lere grireEa, yarr balk, yan kegi geklindedir.Hem suda hem karada yatad{l igin bu qekildediiSunulmustiir.

ilk insam da Ea yaratmr$tlr. Qamurdan yaptrF bircismecan vererek, insam meydana getirmiEve bu seb-

eple de tufan srrasrnda insanlan yok olmaktan kult-afmrEtrr.

I t l l i l (Enl i l ) - (Si im). Bk: I lnl i l )

I . lnki Ea) - (Srim). Bk: Ea)

ttnlii (Ellil) - (Siim) - Btiytik tannlardandrr. Hava,sava$ tanrrsr olan Enlil; Yagmur, frrtrna, bora ve su-lann-da tanrrsrdrr. Daglarda oturur, kasugalar iginde

-56-



yiirtr. Onceleri yer' yiizii tannsl iken yavaE yavaq

lnu'nun yerini aldr, en brlyiik tanrr oldu.

Emlif in kutsal bil kazmasrvardr. O, bu kazma i leyeri ve gd ir bi|bir indenayrrmritf.

i nsan la ra rzmr r . ' , n r ' 1 i r r r rn rE lr .

Enli l insanlalrr mukaddt-'r 'ahm ayin eder. is"tediklerine ku'alh k verir'.

Stimer' lel irTaptrl i lan heykcllcrdeEnli l , gri l sakalhve boynuzlu aCla asvil olunuldu. Yanrndada tenastltanrrgasr lanNin-l l bulunrnahtadrr.

Sr.imer']ei in Ijnl i l i . gclklLjr 'herin Ofan:na Al-tayl ' lann Ulgen rrr,.Yakut rrrn da, U)u Toyun'unakargrhktrr. Enli l i : Zu. Asakhu, EnmeEarruadrndakitann ayannda ug bul Lik dev dldiil'miistur. SonraoSlunun aldrmr c canlanmrqlrr ' .

EnmeEar|u - lStim .Biiyi ik bir devdir ' . ma aynl za-

manda cil i im anlrsrdu Bunun Zu, Asakhu adanda kiarkada$r a.drr. I lnunraElis destanrnda qununde drgegen. nli l i a|kaclaSlar-rlc bir olarak ci ldi irmuitn.

En-Urta(In- , 'r ' trr ' rSum).SavaE aDnlar'rndandrr.Bu tannmn l-rfrf la adr Nin- Gilsu'dur'. lnl i l in tu-Sanlala krzarak laplrgr blrl Lrk tufa bu tanl-] idereetmiqtir.

En-Zu (Nan-nl|t rSiuDr luynk tannlardandrr.Ayile temsil edilrr ' .Sumer' lel in bLL anrrsr, AllayLlann(Ayata)srnakar';,r lrJi lrr.lap lar bu tannya (Sin), l i t-i t ' lel de (Kaqkut adrnr crmi;lcldir. Ur bi j lgesindc t-urur.du.

En-zu (Zamrrnr akdir_eden, ci lqen,krrallaun se-nelerini, aylal.rnrvr. gunle|ini hrgkrnkiar, gozyaElaurqindegcqilten) l)if tanndu.



vardrr, (bk Erlik han'D ogutlan, Erlik Hanink]zlan).

Erlik Hanin bulundufu ycr altr alemi dokuz tab-

akaya aynlmrghr. Bu tabakalann her birinde fena ruh-lan temsil eden birel tann vardu ki, onlar daErlik'jnidAresindediller.

lnsanlar, Erlik'in gazabrndankorkallar. Korunmakigin kurban kcserler. Bu kurbanlann iginde en makbulqlanrda koyu renkli attrr.

Kurbanlarrn derileri <iyleyrizi.ilecektirki, hayr.anrnbaEr ve ayaklan kesilmeden derisi tulum halinde

grkanlabilsin. Erlik'in kur.bandanolan payr bir.qatrl ilebaglanarak burban yedne dikilir, geri kalan clleri deoradabulunanlar yer.

Kurban kesilirken bir damlc kan etrafasrgramryacak. ig bir kemifi dc krnlmayacaktrr.

Kulban kesroe tdreni Qemanizm inancr ve gel,enekleri ginde yaprlrr.

Erlik bir de qdyleanlatrlrr:Kara Han, yer. yiiziinde insanlar gogalmaga

baglaFnca, ilk yarattrF insan kendisinden sorirakileribagtangkarmaya ve onlara fenahk etmeyegahgryordu.Kara Han buna krzdr, onu yer altrna gondererekachnr(Erlik Han) koydu.

Gibili (Girsu) - (Sijm) Ateg vc adalet tannsrdr.. Son-ra diger tanrrlar: dogru ile yanL$1a].rrt etmek kudretinibu

tannya vermiglcrdir. Bunun iizcr.ine Gibili in,sahlannyaphklanlr. verdiklerikararlan inc.ler.. cre-kirsebozardr. ir adr da CiIsu idi-

GIRSU (Gibili) - (siim) (Bt(: Gibili)Gizida - (Siim) Biiyrik tann Anu'nun kap:srnda Du-

Duzi ile Gizida admdaki bu tann bekqilikle gor.evlidir..Cola - (Srim) Kok tann biiyiik Aiqhari-n habercisi

ve elqisiolan bir tanndtr. Anqhar'rn ona griveni goktur..

59-



'lannqa Nane bir bakrmdan bunun krztdrr' Cehennem

-tanlrcasr (IJrcgkifal) da lozkardeqidir. En

zu nun bir adrda Nan-Nar'drr'

Eldenay - (AI'I'annlann insanlara yaptrklan iyilikleri haber ve|cn tann.

Erlik Han -(Al) I(ara l{a}1'rn ofludur. Yerin altrnd

yagar'Orada liara bir giinci yaratmrl, onun kara r$1

ile yer alt lnr aydrnlatmrEtrr. r l ik Hanrn yer altrnd

damr demirden,oca& balgrktan yaprlmrqbir saraval.drr'. Bunun kaprsnda giimiioten bir tahtr bu

lunmaktadrr'. Erlikin krhcr yeqil demirden, kalkan

yassr demilden yaprlmrqtlr. EBerlenmiQ dokuz bog

onun emrindc bulunmahtadlr.

Bir tasvirdc Erlik korkunq bir ihtiyardrr: (Gozlerivt

kaqlan k<imu| gibi kara, gatal sakah dizlerine kadauzamr , yabrn domuzunun aa diglerine benziyenbryrt

kulaklan ijzcrine yerleqmig, genesi tokmaga, boy

nuzlan agag koklerine benzer. Saglan kapkara v

ktv 'crktrr.)

Rir $aman duasrnda: Bindiri kara ktiheylan, d6Fe

kala kunduz derisinden, beline kuqak yetigmez. Gokapalr bir kanq, kal.a bryrk, kara sakalr. Kovasr kii

g6gsunden,kadehi kurumug kafa taslndan krhcr yeqi

dernilden l<ijlek kemikleri yassrdemirden, dizgini karr

ipekten, karnqrsrkara yrlan..) denilmektedir. i i tu

ferTa ruhlar, K6rmds'ler, karaozot' lar,Ot ker' l c

o D u t , r d e re s i n d e d i r . B e9 o f l u , i k i k r z r

-46-



Oijk Ejderha - Taozime g6re boEluk ddrt vitneavrrlmrstrr'.

Bu dcjrt yciniin idaresi tannla$trulan bircr halwana

ve|i lmiqrir ' .Doguydndndn derc.i ' io bu hayvandrydr'

bolsj Lu havvarrnrdrnr taErrdr 'Ru r: jdelhi-rrr trnalaryapar,yj l ( ' rnul l l r ysgdrr 'u,nsrnl, ' r ' ' h.rste.rk dndelr '

l Jununbr i d i iSmanr a rd r rk j n ue L , l l v jnuDu dddc

edenkrzrlkaplan'drr.Natiirist *llnlar.dan olan Ofuz un ogullan ile, bun-

lann idiresindcki Ti i lk ' lel in Ongunununda birer hay-

var oluEu l:aktnDndan taoist'lcrin laksimi ve

id'ar.eciler;i lasrnda bil.eryaktuLkgorii)mcktedir'.

Gok IIan - (oE) oEuz Hanru oglu. KozmikvarhklardaD bidnin adrm taqryan Cok Han Natiidsttantr lar kategorisinde er alml$tr l . Bu ]Ianrn iddle

ettifi yerle|deki Tii|k'lerir, ongunu Sunguldur'Taoist'lerin dort vdrrii d6rt tan|r sayrlai lralwana ver-

meleri le bunlann araslnda ir yakrnhkvardrr-Coktanrr , (goktti) Eo biiviik tanndrf Yakut'lann

(Ulu Toyun) una, Altay Tiirk'lerinin de Ulgen'inek l l r5 r l r k r r r ' .1u ann gok tea l t rn b i r tah t uze r ;nde t -urur lr i gucumikefatlar d3$tinaktrr

Gr'anlclelata - Bu tann eski tiirk tannlanndandrr.Sonralarr I int mitoltr j isindeer almrgtrr.

Gud - (Et) Gud, Eti dilinci boga demeklir. Ilti'lerinbu ad i lc 1,ann anrdrklankutsalbogalanvardu'.

(iudalu {Sum) OndegelenTiirk tanr-rlanndandrr'

Gudea - (Siim)En biiyi ik tann anlamrndadrLGnD l lan {Og) OSuz Hanrn c,( lu. I(ozmik

varLklalt lan bir inin ad 11 aqryanGun IIaD Nati i r istlanr.r]ar-I(ategodsinde yct almrgtrr'. bu hanrn idAreettiAi yerlerdcki Tiirk'ierin ongrrl1u$ahindir.'I'aoistlerin ddr'l yonii ddr't tanlr sayrlan hayvanavelnreleri ile bunlann arasrndabir yakrnhk vardrr.

-60-





kriSna'mn kocasldrr.I{:ndal<arbu - (El7 Tannlarrlan bin.Ku'samas - (El) Bir tanrt.

Krzrl Kaplan - Taoizm'e gcire bogluk ddrt y6neaynlmrEtrr. Bu ddrt yoniin idiresi tannhqtrnLaD birerhayvana verilmiqtir. Batr ydnilniin idAresi de bu hay

vandadrr. O bolgebunun adrnr ta$rr.Natiifist tannlardan olan O[uz'un ofullarr ile bun'

larrn id6risjndekiTiirk'1clinOnfununun da birer hay'

van oluqu bakrmrndan Taoist lcr'il taksimi vc

id:ilecilerjalasrnda bil yalnnLk vardrr'.

Krzrl kur; ' Taoiznr'e gri|e bo'sluk d6rt yiineayr'rlmrEt . Bu ddrt y6nr.in deresi tanrrlaQtlnlan birerhayvana verilmi$lir. Ilatl y.jniiniin idAresi dc bu hav

vandaydr. O brjlgebunun adrnl ta$n'dr.Natirr-ist tannlardan olan Oguz'un ogullan ile ve

bunlan idalesindekiTLilklerin Ongununda birer hay-

vu r , l u5u hakrmrnoar rTaor . r,r i r a m: r '

i , l : rp r . l e r i r , r . rnda " y . - ' n l . gu r -ne \ "d lKuday 'Bnytk tann anlamrnagelir ' . lofol larca da

baE annya verilmiS bir ad. Uquncti kat gdkte otulur'Kumarbi - (Sum) En bul'Lik gok tannlanndandu

Ter ' ,obu u r .g ludJ l RL . (L r "n r l l ' i f - i r ' ,s i

K r r " r r k Luv . cn '11 r r .3anr r . .d r rL6gamal - (El, Et) qok tanrnmls tanrl lerdan biri

olan Ea'mn o{ludur'.

Lema - (Snm,Hit) Kumalbi eflAnesindc gcqengoktanr'llanndandlr. Kumarbi bu lannS'r gok kn'ah

vaDmrstrr, l , i lgal Nalada ' (Snm) Bnyuk tannlardandrr' Bu

tanriJnsonnlan Babil l i ler dc tammrqttr 'Lugal - (El) Bazr Tiitk boylannca da bu ad ycr

almlqtrr. Krral, Ilukumdar ve tanr-l aniamlanm

tasrmaktadrr'.



Ttirk boyian arasrndada yer alan briyiik bir tann.Kabrides - (El) Biiyiik tannlardandu. Bu tann

yeti$ti.me, briyiitme tannsrdrr.

Kali (Devi) - (Bk: Devi).Kambarata - (Krr) Atlann koruyucusudur. Tannayannda lamnmrEtrf.

. Kamrugapa - (Snn), Iyilik sever tannlardaldrr.Insanlara yardrmcrdrr.

Kara kaplurnbafa - Taoizme gore boqluk dtjrl ydneaynlmrqtr. Bu ddrt ydnrinr.i ddresi Tannhqtrnlan birerha1'vanaverilmigtir'. Kuzey yon\iniin idaresi de bu hay-

vandadrr'.O bc;lgc u halwamn adrna taqrr-Karsa (El) Tannlardan biri.Kdqku - (Hil,) Siimer'lerin En-zu, Arap'iann Sin

adrm vcrdiklcri ay tanndlr.Kayadan ' (Yak) Buynk tannlardan biri.Kayra (Kara) Han - (Al) Tanrrlann ceddi. Kozmik

alem yaratrlmadan once her talaf su idi. Tam olarakda yamz bu han vardr, nihayet yalnrzhktan usandr. Ne

yapaca&nr rle yaratacahm dri$iindii. Gitriinaezlerdenbir. ses ona onunde ne varsa tutmasrm sdyledi.O vakitsularrn arasrndan(al{ ine) gdriindii. iste Kara Han on,dan aldr{r ilham ile biitiin varhklan yarattr. Kara Hanyarattrgr yeDi tam ortaslnda dokuz elli bir gam agacr.her dah altrnda bir adam yaratmrqtr. Igte bu adamlarsonra tiireyen. insanlann atalandrr. Samanlara grireKara Ilan'rn, Ulgen, Krzagan. Mergen adrnda iig oglu

vardrr. Qok karrqrk olan $aman dualannda; bu krzaganile Mergen; Ulgenin emrinde bulunan iyi ruhlar diyege9ef-

Ka-ZaI (Sum, Hit) Kumarbi efsriaesinde adrgeggen ahraman tannlardan biri.

Kergiday - AltayL'lar Ulgen'e bu adr da vermiglerdi.Kuhumban - (El) En biiyrik tannlardandrr. Tannga

-62-



Lueal Banda - (Sdm) Sonradan Babilli'lercede

tamnirrs bir tanndrr. Grlgamrg'rnda koruyucusu di.Lugai Kurkura - (Siio) Asrl makamrdallar oldufuiqin Enlil'e (Ulke Hant anlamna olarak bu iinvan daverilmistir.

Mafin Silkilak - (Yak)Atlan koruyanbir tannMalahay (Yak). Yeraltr alemindesuglu insanlann

cezalanmtertip eden tann ayainda hdkimler hey-etindenbiri.

Manyos- (El) CehennemannslMergen (Al) Biiyiik . annla.dan biri. Bir bakrma

gai.eKara Han\n oglu,Ulgenin kardeqidir.Minki (Si.im)Kumarbi efsdnesinde dr gegen

tannlaldandrr.Mucera - (Al)Yoksullankoruyan ann.l\{ummu - (Siim) ilk varhk olan ve Tiamat adrnr

tagryan tuzlu sularla, Ap-su deniled tatL sulardanMummu meydanageldi.Tannlann da goguyine bun-dan turemi$tir.Siimer'lerinbu inanqlan sonradanBa-billi'lere de geqmigtir.

Mut - (Siia) Saadet bereket, u6'urvasrllanndan iridir.

Nabu - (El) Kahraman annlardanbiri.deya4 ve bilgi tannsrdr.

Nahhunt- (El)

GiineQ,qrkve adelet annsr.Nalaini'(Ur) Ikinci derecede anrrlardandrr.NaI-nar (En-zu) -(El,Stim) Bk:En-zu)Napirtu (-Napir) lEl) Tannlardanbiri.Napsa 1EL)Tannlardanbiri.Naruti - (El) Biiyiik tannlardanbin.Nergal (Irregal). - (Siim) Cehenneminve ka-

ra4hklar aleminin tannsrdrr. Cehennem taDncasr

Eregkigal\n kocasrdrr.BUyUk tufanda gok hid-detlenmjq e (Utanapigtim)in emisininserenlerini o-

-64-

tannsrrun

Siimer'lerin



anp atmlshr. Nergal'rnbulunduFuyer yedi kat du-

arla cevriimistir. Her duvann kaprstndazebinilerekcilik ctmektedir.Yine buradabulunan Edimnu) ar

Nin-sirsu (Siim) agag\n ir semtiolanGirsununrnsrd-rr. iI efsaneye dre Enlil jn ilk evlddrolan

Nin-Uras) tan bagka de$ldir' Savaggrbir tanndrr.(attal karathdrr. SaE elinde (Ur-sar) dedlen aslanasll bir topuz asrr' , iun sakallrdrr 'Bagrnda oynuz)u

r9valdrr ' . layr'anlar alafirtdanqekilenarabasl le yer'

zi.inde dolagrr. Dtsmanlanm topuzu ile dldiiliir.Lrrsrnrn dr (Bo) drr. (Bk:Bo).

Buna Lisas-taNin-sirsudenildigigibi, ElSmlr'larIn-guginaki ki91" tZibbal. Dilpat gehrinde Urair

Iianathclbiselergiyer,9amur, ozve toprakyerler.Nerik - (Et) Frrtrna annlanndandrr.

Ierdi.

tanny olalak bdyi.ik anlmlglardrr.Nin kalak - (EI) Tannlardar biriNiD-ma)'ki -tAk) Tamnmr$ tal nlaldaodtr.

Nin-eiszida - (Sdm)Yeraltr tanrrsrdrr.Karanhhlar

mind]e'otuldugu halde, her geyegrinei gibi hayat ve

thk verir- Suyun ve saghgrn,yrlanlann da

.srdrr. nsanlarla tannlar arasrndakimiinasebetizcirn vbnell,mek i.izcre, zaman zaman yer yiiziine

.ar'.O vakit kendisine ir t idetha arkadaEhk der'

Ninip - (Siim) Gezegenpldrzlar tannsr, Asur'lar da

Nin'U[aQ '(Siim) Ellil'in oflu. Sonra giineg taDnsrruglur. iik baharn giineli ile bu tann temsil edilir.

in-Ulas. babasrEnlilrin cesedini ellerinde tutan dev-

rin iizeline yiiriiyerek, onlara perigan etmil, b6ylece

asrnrn iniikamlnl almrS, devleri arabaslna zin-

r lemis,Enli l in cesediniultarrnrE e yeniden ayataavuQmustur.unaNin'gilsudenildi$gibibir adtdain- Ulta'drr.

-65-



f lu tannntn; Trirklcrdc e sonradanHint l i lerdegbrevi

i,ii.t"t- i"t."t-" ivilik eder, -gtizeldir'kuvvetl dir'

]goa vahqi, hiin taraflan d-a ardrr''-

Beraberinde ulunanlarlayere ner, kendisineari l

gelenleri oklanyle dldirr irr. Ona uyanlara ne5e' ra-

i-r i trt '"r i ' . Hekimligi de bildif i iqin bin fesit kadar

i i l ; ;" ; ' ; . Rudra frrirnalann.dagla'n ve ormanlann

da tanrlsrdrL'i ;bi ;- tYa ki Yeraltr alemindesuclu nsanlann

cezalarln; erl ip uden tann cyannda hekimle) hey-

etinden biri.--Srti

rXrtur Hun (Cdktir ' Biiydk tannnln Al( Han'frr] l i iun. S-, ix".ar Han, Yeli l Han adrndadrirt of,lu

ul iJt i . gu.t"t renklerle ve hanhkJrvasrflandrnlmtq'

i"rr.r .û,l-tsr ' t. Turk yurdunun dbrt ydndebulunan

$fg"f"ii'; ir'l"lar ia6r'e-ederlerYafes n ddrt oglu Qigil(Keii. Kovun,, Barscar'Kaplan ve Birs) Tirnirk lDo-

."Ji , erniuL , H"t"t) adlanndanaLrralaklKoyun il i ' i t

iU-X,rs l;. Domuz li adlannr aErrdr'Buralaldaoturan

i l i ;ki ; ; ; bnsunu da bu adlann iftrde etl ;gi hav-

"."i".arr.vt l , i bir dcfa kendilerini iddre eden han

"irr"t" tt.yt".tu.dan kurban keser)er'Ongunu do-

i i " o tan o t rnu t i t i r ;Sa r r Hanro id i l cs i i d i Her I r l

krsrn ortasrndaSan l{an adrnabir domuz yavrusu kur-

bah ederlerdrSaman ls t i r r k l c r j n renk adrn r r ' c ry i tn.Ju r t l 3 r l n l

temsil ve iddre ederr -rudort hanrn3 kur\rlrk l lorTm

cevresinegrren Turkler de ddrt ydnu dorl hawanrnidare ettiai;i kabul etmiqlerdir'

S;t; ;" - tsumi Sumer kadrosundaver 4?l qu

tannnrn adr,Keldan rlann biiyLik anrlsrMarduk a da

ikinci bir ad oiarak verilmiqtir.Saspunc. - rEt r Frrt)na ann lannda')dr'

i .Uir,l - tUtt iLinci derecedeanrrlardandrr'



Nudimmu - (Ste) Biiynk Tann Anu'nun o{ludur.(Entma Elis) destamnda unun i9in: (Tann Anu, Nu-dimmu'yukenditasviri le dogurdu)denilmektedir.

Oba - (Al) $aman'lar, annlara genelolarakbuverrniglerdi.Bir koyun koruyucu ruhunun veyatannmn bulundugu eredeobadenir.

Odine - (AI) $amanistlere gdre nsanlann saadetini,rahathg r koruyan ates tannsl. Bu tann aileleri de ko-rur_

Olan - (G<iktii) En briyiik tannya verilen ad. Butannyr yerin tam ortasrna dikilmiq briyrik bi qam

agao da temsil eder. Qiinkii Ogan orada bulunurdu.Yrkut'lar bu biyfk tannya UIu Toyun, Altayh larUlgen . adrnr verniglerdir. Siimer'lerin Eniifiayannoaorr,

Okto Han - (Yak.) Yer-su'lar arasrnda leri selen vetann ayanndabulunan -uhlardcn jri. Dag baqinda t-urur,

Ongol - (Bk: TengereKaan:

Orangay - (Yak.) Biiydk ve yaratrcrtannlardan biri.Oze Gtik - (C{tktn.) En biiyiik tann. Biitiin

varLklann yaratrcrsrve hekimi.Ozen Han - En bliyiik tann olan Han Tengere'nin

baska bir adr.Panintmri - (El) Tanrrlardan biri.Papsukkal - (Siim-) Yllarllann tannsrdrr. Evleri ve

insanlan kritii ruhlardan korur.

Piva - (Hit) Tannlardan biri.Pushan (Siim) Rahathk, bereket tannsrdrr.

Qobanlan ve hay'vanlan korur. Bu Tiirk tanrrsr son-radan Hint'lilere gegmiqtir.

Ramlnan - (Siim) Adat rn baska bir adrdrr.Rudra Eski bir Trirk tannsrdrr.Sonradar

Hint'liler bu tann5nalarak (Qiva)arLm vermiglerdir.

-66-

adtbir



Selardis - (Hit) Tanr ardanbiri.Sin - Stimer'lerin ay tannsrna Arap'lar bu

diler. Bu tann insanlann tartr ve iilgii iglerini

trol ederdi.Sotlol - (Bak: engereKaan)Suivesi -(Al)Su tannsr<hr.Sulikatte . (Et) Tamarmara nehrinin tannsr.

AAactanbir aslan iizerindedurmaktadrr' Sa[ elindegiimiisbil krhg,solelindebir insan kalasrvardrr'

Suma-{Srim) ann anlamrnaelir.

_S-ustuganah(Yak)Biiyiik tann Ulu Toyun'unbir

a(llcllr.

Samas - (Siim)Siimer'leringrineg annsr Babbar'aAlaplar'bu adr vermislerdi..Bk: Barbar).Xanatlrgijnegbunu[ senboltidiir.

$andag (Bk:Dattas)Sapak (El)Tannlanndan iri.Saia - (Siim)Ummabdlgesinin e$illik anns'drr.

$a|r'umma- (Hur) Btiyiik tannlardandr.$imege- (Hur) Giineg ann.

$ullat - (Siim)Frrtrnalann annsrahr.Bu taon Ba-billi'lercede tamlmr$hr.

$umukan- (Siim)Babilli'lerin de kabul ettikleri butann Siimer siiriilerininvegocuklannannsrdf.

Takiti - (Snm, Hit.) Kumarbi efsdnesinde egentanl'rlarda dlf.

Talayhan - (Yak.)Yer-su':ararasrndaleri gelenvetann Ayanndabulunan rirhlardanbiri. dag bailanndaotululou.

Taqgagit (Al)Talih ve kader annsr.Tarhan - (Snm)Ekin ve ziraat tannsrdlr. Biiyiik

tanrrlardandf.Tarhunza - Li.ivi'lerin tannlanndandrr. Tequp'un

yerini almrS,irtrna tannsr olmugtur

adr ver-de kon-

-68-



Tarila - (Yak.) Yeraltr aleninde suglu insanlanntertip eden tann ayannda hikimler hey-

ndenbiri.

Telepinu - (Hit.) Giiroeq tanngasr Annna'mnudur. Bolluk ve bitki tannsrdu- I{l$rnyer alttna gi-ce; bitkilel kurur. bereketkalmaz.Ilkbahar olunca

grkar,bitkiler hayat bulur, bereket altar, her:nidenhayat baqlar.Telepinubir bakrmdandae yenroen nayal oagrar. ren

iik frlhna tannsrmn ogludur.Temti - (El)Tannlardanbiri.Tengere Kaan - (Uy) Altayh'lann Ulgen'idir.

bulunur. Britiin talnlar onun emrindedir. en-Kaan'rn ki yardrmosrvardu. SagrndaOngol,so-da Soholadrndaki annlar bulunurdu.

(Yerebatan kahller gdge; Tengeri derler. Yine bubiiyiik bir dag, bnynk bir agaggibi gdzle ne

u giiliinen her geyeTengeri derler. Bu yiizden bu gibi

rc yitBiintifler (Secdede[ler): Yine bunlar bilginselele Tengerigen deller) : (Divan-r Lrlgat iit TUfkiimesi.)Cilt: l l l) .

TE$UP - (Hit) Bnyiik bil. tanndrr. firtrnatannsr daAlu. Hepat\n kocasrdrr. Urartu'lar bu tannyaupa, Etiler: iskur. El6mhlar; Adar, Sumer'ler;

rllan derler. Tegup'un babasr Kumarbi dir. TeEup;

urricedir.Tegup,

bir elirrdergrk, dbiiriinde balta, be-

krhg olarak tasvir edilir.Tinia - (Etr) En biiyiik tannlardandrrTiliyas - (Ur) Kahrediciqer annlanndan biri.Tirs - (Ei)Tanrrlaldanbiri.Tor - I{uzeyTiirkierinin yrlahnm annsrdrr.

. Toyer - (Yak) Ycraltr aleminde suglu insaDlar'lncez'

Elannr teltip eden tann ayannda hekioler heyetinden

-69-



a kaprsr da alhndandrr. Oaun bulundugu katai.lmek igin dokuz engel vatdt. Aocak erkek'lar

beginci engele kadar varabfir, ondatr

gegemezler.Bundan sonral<i katta ofullalL ct-Dahasonrakikat'larda Suylapln ollu San Han,Siit gdlii ile tannlann insanlara gdnderecefi

bulunmaktadrr.

), YAkut'lar Ulu Toyun), AltayJr' lar azaada

kurban ttirenlerien makbulii de

Gergiday) emitlerdir.$amal dualannda Ulgen'eAkayaz,Ayazkanadlanverilmektedir. Ulgen gdklerin de tannsrthr. (Ebe

yaratmrq, insanlann, hayvanlann kaglannr,ini ve gdbegini oktanvar etmit, insanlar gin

ar, qioenler, srcak yuvalar yaratmrgtu.)dulan iddre eder. Ctjk giiriiltiisiinii ve yrldrnmlan

Pgr.Ulgen igin (Ustiigii) adr verilenp rrdr. (Panlfr) denilen kurbamn

at veya ig yagrndaki lssraktrr.Kur:ban {tre[leri; iig, altr, dokuzveyaoniki y da bir,bahar,yazvesonbaiarmevsimlerindeaprlu.Kurban kirenlerini $amaD'lai id6re eder. pok in-rlana toplandg bu tiiienlerde

$aman'larUlgan'in

:na n6il olmak igin dualar eder. Avlanngegmesive koyunlann siitlerinin bol ve otlanni olmasr, cocuklann iyi yetiqtirilmesi ve rn-

lann rahatr tmesi stenilirdi.At kurban edilirken iin tarfi eski ateqte, arka tarafr

ise yeni ategte kaynatrhr. Eski ategte kay'natrlm4 et,giinege ogrugevrilerekyine bu ateq izerindekurban

-77-



bir.

, . Tuiyesi - (At) Daglarru sahibi, daphalinde tamnmrgDrr ann.

Turani - (Ur) Ikinci derece annlardaa biri.Turko - (Siim) F\rtEa tanr ardandrr.Turmug - (Etr) Ku&etli tannlardan biridir.Turun - (Al) Kahraoar bir tgindtr. Diinya]'r

)'rkmakta olan Andalamug adh korkung canavan butann dldiirmiigtiir.

Uduran(Huduraa) - (EI)TannlardanbiriUgus(T\rgus)- (Al) Samandualanndaadrgegen ir

tanndrr. Bir iaamgag6rede ilk tann sayrlan Kara Hanbundan tiiremigtir.

Ulu Toyun . (Yak) Eu biiyiik talrrtdr.r. Her q€yehakimdir.Biitiin yaratrklannkaderionul1elindedii.bubiiyrik tannya Siimer'ler Enlil, Gitktiirk'ler Ogan, A.l-tayh'lar da lllgen adrm vermiqlerdir.Miicadelecidir.Insanl:rra kederi de, neqiyi de o verir. Iferkes ondankorkar ve gerrindenemin olabilmek igin kurbanlar ke-serler En makbul kurban da bagr kara .,'ealrunda bey-az;rlct.zbulunandanalarve taylari.rr.

Upurkupak " (EI)Taonlardanbiri.Ura$ - (SiiE) Bir adr da Ea - Urta olan Nin - gir,

su'ya;Siioer'ler Bilpat qehrindo u adrvernigterdir.Utu - (Siim) Giineg annsr. Addlet ta.nfrsrda sayrlrr.

Yine Siimerlercebir adr Babbar'drr.Arap'lar ise $amagderler.

Ulgen - (Al) Kara Han'rn ogludur. Her geyi yara-tan, bi.itrin gi iilik olar biiyiik tarndrr. Bunun ddrtoglu(Bk:Ulgenin Ogullan),Dokuzveya ki krzrvardrr.(Bk:Ulgenin Iizlalt).

Uleen gdklerinKara Han'dansonm en yiiLscfindeay, GiineE, e yrldrzlar'dan aha ist katta kansr le ot-urur. Ulgen'itr burada altrn bir tahtr bulurLrr..Sa-

-70-





Yrldrz Han - (OS) O$uz Han'rn oglu -Kozmik.ittf..a"^

-li"i"i"afrm tagryanyl&z Han;NaliiLrist

il'-l;;;ffi;d"Yei

-almretrr'-B' Hamn

"jia"'iJ,i""nTtirk'lirinoDgu (Tavsanol)di'

iii-ati""r-ao.t

vdnii dit'l tann sayrlanhayvanaver-

"I"'li-vturu"t"" i.u"tnda-bir valonhk vard]L

^^--^.iiiiiu"(siim) Kil gehrinin rtrna tannsr'

;;f; M"r.p.i;v^ dan'gelmigtir'Zapp9n1*Il"

;;'i;;;; olamk a tan'n'-'5[rr' Bir adr da En -

ffi ;l;;"i{i;- ;;Jva bu ad verilir' Hurri'ceath

; tabi) ir.Z;;'ij;;;"^ '(Hit) Biiviik filtrna l'ann€r'Hititlerde

; i;;i.; qoktur. dir tane biivirk firtrna tanrsr

i.--d.i

titunt"" onun ogullarrdrr zaluinisa

opalan,.risa) drndakansr vardrr'- .Zit-iit""" - lHit) Koruyucu annlardandrr'Z.i ': i5rrll; Kuslattn firtrnalannannsr avlm$

devdir.

-73-



-75-

saDeyeg6re bu tannga biiYti&tmrlhr. Soaradan Keldanh'lar

tann Anu yu ya-da bu tanngayr

glard.tr.Astarte - (Bk: lltar)

Avzrt - (Yak) Yakut Tiirklerinin Ayzrt adrndabirrnca., uatdt" ki bu tannsa Yunanh'lann Afrodit'ii giizellik tanngasdrr. Ancak onun gibi fuhgu de$I,

usu temsil eder.Btu kadrn dogulaca$ vakit Ayzrt; tarla, qigek ve

is perilerini alarak lohusaarnyanrtra kogar. Bu6r ite tig giln ii9 gece ohusarunbagrnda alarakhizmet eder. Siit gdlii'nden getirdigi damlaF

gun aBzrna damlatrr ki bu damla gocugun_uhuur. cocuk dogduktanve siit daElasr ile kutland&tan

Ayzrt'ta perilerini alu, gider.

Ayzrt ancaknamusunumuhafazaetmiq kadrnlannahgna gider.

Na-mussuzkadrnlara, ne kadar yalvalsalar, ne ka-hurban kesseleryine gitmez.

Ayzrt igin yatru ve krgrn ttirenler yaprlardr.

Ayzrt bir degtiyleanlatrhyor :(Apsrt : yaratlq, ber€ket ve refah saflaytcr digi ruh-zilmresine denir. Bunlardan kimi insan ya\rrulanm

kadrnlan, kimi dehayvanyavrulanm ve digi hay-

korurlar. Ayrslt'lar, daFnrk halde bulunanat unsurlanmtoplaFp birleqtirir ve (Kut) yaparla -

Lut denilen nesneyi ana karmndski gocugu ifler.I cocugacan veritler. gebe kadrnlar daima bun himayesi altrnda bulunurlar. KuFu kuglan

t'lann timsali saFldrgr igin bu kuglara dok-ulDaz. Yekut'lann inamglanna gtjre Aysrt'lar



u

TANRIqAI,AR

Allar - (siia.) (Bk: Er€$kigal).

... Auugrt - (Yak)Tanngalardan aalanna bu ad ver-lrct.

Ana Maygl - (Al. yak) Koruyucu tanngalar<Iaudrr.A.ltayh'lar bulu ana) diye tamrlar.

Anatu ' (Siim) Btiyiik tann Anuhun kansr olan birtalnga.

Andarka - (Yak) Bitkileri koruyar tanngadr. Buadr aqlyanbir de ateg annsrvardrr.

AntuE - (Siim) etar'rnObUr dr.Anunni - (Ak Iiu tannga sonralan lgtar'rn adrm

alm$tr. Agada{ehrinia korulmcusudur.Arinna - (Hit) Giireg tanng4 Bu tanngar:rn asrl

adrmn ne olduf,u bilinmiyor. Aacak tapmag.mn bu-lundufu Arinna qehrinin adr bu tanrrgayasonmdanadolmuqtur. Biiyiik frrhoa tann6rmD kansrdrr. Adnnabiitiin i$eri diizenler, hrallan tain onun bag rahibisayrlrr. Her iginde ona heeap verirdi. U9 gift gttziivarolr.

Aruna - (Hit) Deniz enngasrihr.Aruru - (Snrd) nk btyiik tanngaladandrr. Bir

-7+



gokl,en,gumiig.triyh.i-beyaz krsrak suletinde inerler-rete ve kuyrukl.annr kanat gibi kullaorrlar. lnsanlan

l(oruyan AJnsrHar yaz gtinlerinde giileQin dogduAyerde, hayvaDtankoruyan Aylsrtlar da kr$ giinl;rin;egunesrDdogougu yerde, bulunurlar. yakut lozlanAylsrl aOlna { l ang_ara: put) yaplp karyolalannrnallrnoa Saklarlar. ltslr kadrllar goCukvermesi icinAytsrta clua ederler. Gebe kadrnlar dogu-a gtinlerjyakJrgtrgr amanodalannl ve evlerinin qevresinicok te_mrz tut maya

.galrqrriar.KorDgu qocuklanna ue h'ay.uaJavtutanna karSr,,fefkatgdsterir ler ve onlarr doyu]urlar.. Ayzrt geldikge

-h-erkes gijler yiizli.i, qen j_matrchr'.,\jamar1izm Abdiilkadir inatr

.Baalat

_.- Araplann Baalat adtm verdikleri butanngay.'aF,laml:'lar Belit derler, Siimer,lerin de Nin_rll tdtr. l\rn-trt aynca tenagril tanncasldlr.

,BO, - tSiimj AJlu'nun

btyiik lozr ve Nin-girsu,nunkal.rstcur.Uerekel,,bolluk dagrtlr. Bo, ayni zaman dasagrK tannga-stdu. Hastalan iyi eder, tannlann in_sanlaroa agtlklzrnyaralan saiar. yedi ikiz lozr vardrr.

Boya;.Haburabi zamanrnda Nin_karak),Kasit, lerzamanlDoa a{Gula)denjrdi.

Dat Himay - (Hit) Tanncalardan rri.Ere$kigalA-llat)- (Siim)yeraltr alemi le cehennem

:illl .r:1.Karanhklar

-ve yeraltr aleminin biiyukranrrsr Nergal-in kansrdrr. Dumuzj,nin yUziinien

lll*.,1. T*rpolmuS,Dumuziyi cehennemdehaFF

sermr9tt.jununbir adrda(Allah) tr.

Damkina (SiiE) TaDr.rgalardandrr. Ea'nrn

Gatiimtug (Siim)On

-76-pilenda gelen



ngalardan&r,

3:i: -8ii"tlft, ."-arbi'ninoslunaizBettmis

rncalardandrr.t'l'"", - orrGbgirnlbncr"1'd",llk-1"-d^"-:t:,1

:j%l,",,'#l;ttT:"J*Jffl:1,$";1fl,::t verenbir tannqasaYrlrr'

(Siim, Hur) Biiyiiktlepat (Hebe) - r kansrdrr'nf; laldandlr 'Flrt lna annsr eiupur ,..if in"s; ' t , t l l Eski tanrlgalardandrr"-

Biiviik tann

gl"it 'ua*irta" r"r almiq ulunmaktadrr'

imina (Siim) Bu Tiirk tannqasr Bibilli'lerce

i'1il"i;""lttir**itenasiil ebereketannqasla,rlan $tar'rncib0radr,

l"] i lrr i^"f. - {El) Tanr.rlann lrsan seklindeiiiûiau-c"-""ol"'ae gok a rnme-bir^t"11::"'d,-lliitli"iJr" iliiil, vi. ileeosiina"nqasraFhr'

iG;-;- t"s"-1e,1**,t,1',*11..11:ff'"tirlilti,

""r"trniq,i.s6billi ercede anrnmrqttt'

teiur,su, Nu"","lll:' llll ^T::i:'I.*llit:

-'17

"r'ilil*i""

i"""iuvu ii"''ua'" Araplar.ve'miqti

i l : ; l ' ; ; ; kizr ' Ereqi' igal' in rzkardeqi di Bazan

"};s,I,,;+r"*li l "-llii,:x'.il$"m;";"p1iilHll",t*ltin::':ti,"{:'ii',.,'i':{i laJ ,;;6; dali lanrnmrqtlr 'Srimerkah'amanr"glii:r

:';,,ruiT'\"x:,.,ff

:l",iil':fi:t;



Fakat vedi katrnrn her birinden geqerken uru-

la.tnin tl i pu.gu.'n' ermek orundadrr' dyleceec€-

;;;;;;- i;;"i.. '"D karfrsrnagrnl

eplahgelir '

i irralicekendisin apsedip lrkoyar gtar mahpusken

toDrak kurur, krsrrlagrr. er yiizdnde arzu' lsteK

o-"iit . Uit soykalmaz lnsanlarlahayvanlar ok ol-

" ' i" l lrta".Ku'rbansrzalmaktan orkan annlar ce-

i"inu--iu.tfu"

nezdindeeqebbiiseeqerler'. iqtahi"-tf i lt*f.tft. ve diri lenTemmuz a vanrnda ldugu

haldeyer ylzirne dbner'Daia sonrakrhazrmetlnlere

e;r" gJ.i r""t" r".rnuz'un yansraqk.tanniS"ln"tqifiansr

"ehennemtannCas,l la ai t olacaklrr) dlnler Lannl

; Samih iryakioglurialirsr*ilt 'kuk iglcrinc akan ir lanrrgadrr'

*turf*t1';i;i^*9,?ilfi3TliikrorarieesidirHastarar

sifa verir.--K;;i;- (Hit) Anadolu bolgesinin gok iin almrg

biivdk hnnc.srdrr. Crvar mil letlerdende bu tannqa],1tanrvan.kabuledenler ardrr- - l i ; ; ;"

- (El) BLivi ik anrr Khumban\n kalrsrdrr '

sfa-liia.," qok savgr gitsterdigi bil tanrreadrr' Hint-

li'lerde de bu ad ile bi tanu valdl

Kiri sa - (El) Ana tanrrgadu Btiyuk tann Hubanrn

kalrsrdrr.t ; ;r - { I{ i t) Hiti t ' l i lel in baEkcr,di lan Hattuqag\n

koruyucu ianngasrdl -iliit ' tsiit"l Fakirle tantrqasrdu. Babilli'lere giire

b,., tu"rte^ sonralarr korkunq bir yabani hayvan

olmustur.-iall- Gri ikinci derecedesaytlan bir tanriqa'hr'

Kumarbi nin ofluna hizmet etmiqtir'

Maliya - (Hit), Tanngalardan biridir'

Mezulla-

Biiviik frrtrnatannst il€, gtine$ tann9a

-79-



de $augka derler.Keldanir'lara ait bir tabletiD 1yanskripsiyonu gdyl

aqrKlanEaktadrr:

, (Bu Eemlekette dof,aa her bir kadrn, iimriirde birKereotsun, l.gta.rln aplDa€hnagiderekorada bir zamanoluracak, yaDancrblr erkekle bir kere olsun gdrirsecek.Narmuslu. aonlar taplnagrn igine kadar girerek b-tarz oa rbadet etmekre haya ederlerdi. Qiinkd oradotoplanan kadrnlar sedinn irzerine dizi l ip otururlar,bunlardan.her angisinierkek begenirse nugcitdnidubegenld'gni

anlatmak cin de kadrnrndizi uitune Al.ry{r,-uumuS eyabatrr para konulurdu.Bu para kutsi, l

olclugu r9rn kadrn teklifi red edemezdi. Ama bundansonra o kadns hazineler verilse kirnseyle gOriilmezdi(1 )

, ,Ddireiginde sekiz kc;geli ,rldrz bu tanngarun senm_

boir.idur.

_ {lqtar - kendisine gocuk,goban,efendi de denen

lbmmuz un aD-asl,ahut kansr. yaiut sevgil isidir.I emmu-z aa efsrineleregrirebir yabaa doauzi. baskab€zr elsanelere gdre de lltqrin kendisi tara6nda.

9lllTryt ",",h.""r"Tener-.Igta-rEtayrprztark.Gidip

onu (karanlrKlar evlnde. bir kere igine giriliDce kim-senrn gen geloedrgi evde) araoak ister. onu c.nennemebrrakrrlar.

( lrSi lmer' lennhtsir iteyaku annAyzrr,Errzek rlnnrstar.drl

:Tea;j:r{rhawrsrk,ve hrirasrAyzr se &eli& ,"

"";;;;;;

fl"li,:k:Tllllf "1.*k iehen hermirerinmihroji$ndFsuzall.L .a${ rannCalanbulunmaktadrr.Bunl . 'nn ande. i rn lu larat yunanhtann Afr^d i , Rom.t ) i f lnvenusu , r 's f l r tann iemiran is i , IskandinAvyr t ,snn gpl jnna.s iAlmlnlnn n.Fcmyae ih Liljrhi. Hinrh lerin madrnae gorutursc d,Dun/annroq remrzatk 'te bayagrkedrDhk hrisstsnnr bir arada

-78-



Ar'innalnrnkrzrdrr.Mitita a-(Siio) Iqtar\n bagkabir adr.Nalboyay (Yak) Biiyiik yaratlct

tanngalardandrr.Nane - (Bk: Iqtar)Nina - (Srim)Nrin-gir.su'nunyanrnda bulunur. Nina

kuyalar, suyollan tanngasrdrr, Ea'nrn krzrdrr. nayayaprlan miir?caatlan cevaplatldrn, onun sdzciiliigtiDiiyapal'dr. Ri.iyalan yorumlar, gelece .eait haberleri ve-lirdi. bu sebeplekendisine (Talih arasr) denildigi gibi

{Kutsal Dag anasr) adr da veri l i rdi . Nisabamn krzkardegidir'. Bir havuz ortasrnda bahk gekiinde ci-simlendirilmiqtir.

. N.r.n'Hgfag - (Sriml psg tanngasrdrr. Bunun iginkendisine (Daf Hatunu) da denirdi. Tahtr yiiksek kay-alar iizerinde bulunur. Tannlanl anasr sa1,rlar.dt. n-lil'in kansr ile akraba idi. Tannga kutsal siit ilegtrcuklan, plensleri emzirirdi. Ifiq bcilgesinin de

tannQasrdrr'. ir adr da Nin- Mah'tu.Nin-I(arakter - (Siim) (Bk: Bo)Nin-lil (Belit) - (Srim) Tenasril tanngasrdu. Buna

Araplar Baalat der.lerdi.Nnr- Mah - (Siim) (llk: Nin- Harsag)Nin- sun - (Siim) Sr.imer.kahramam G grmrg\n

anasr olan tanrrga.YabAri inek geklindedir.

- , .Nisaba- (Si im) Ber.eket,bol luk tanngasrdrr.

Nina'nur krz kar.deqidir. Umma bcilgesinin detanlrgasrdrr. Sazlan o yetiqtirirdi. Nisaba, agag dal-laundan bir ]'rhn r.izednde oturur, saglan sazkamr l l a r r r rdanmuz lan tze r i ndefu lga lar . . l i r J , d ,su kryr)aya bir vazoLulunur.Si,ner. ler.c oie bugoi.rtarlalalana bereket ve bolluk veren NisabaUrr. Ugirrl"yr ldrzlanda o bi l i r ve bi1dir. i r .di .

Sidud - (Siim) Bu tanrrgaBabilli'lerc de

ge9mi$tir.

,80-



Bunun gorevi; her giin dogudcn bet ya 'e[er eden

Ii . inus,"Ion

bair nokiasrnageidigi zaman yorgun b-ir-halde

bulunut. Siduri. $ineac bir i(ki sunar.gUneqin

yorg nlugugider,eftesigdn .eferine lkar.-Sin - (Bk: En Zu)Suvaliyatta - (Hit) Fn'trna tannsrlm yakrnlannda

bir tannga. Talgri Nene - (Snm) Bu tanr'rqayrlan gibi zehirli,

soguk-ve

kdtiidiir. Qok da yalan s6yler, ona hig

Eiivenilmez. f i . r na t

" -tA l , j l k bL ivLk 3 r l ' k n l1 r , i f l a i , r rqadr i

K inqoadrndak i ev bunun ik i r r c r o r : - d r - / l l k : I (oz -m ik "a le r r r i nc rad r l rE r r .unc I mnukhudu ' da dc lh -

lerdi. Bitkilerin yetilmesini de bu lanrlga saglar.I\ran - (Eter) Giizellik tanrrqastTlscut - (Stim) Ormanlanl], agaglanD anngasrdrr.Umay - (Al, Yak) Qocuklan, havlan yavlular-rm ko-

ruyan bir bnyiik tanngadrr.Ummu khudur - (Al) (nk: Tiamat)

Vurusemu - Eski Hititlerin BiivLik tannqasrdr'Zintuhis - (Hit) Tanngalaldan biridir' Briytk filtrna

tannsr le . ]L inesanr rCa I i r ' r ra ' " ' I o Iu i i udu r .Pak l i ' A l rau r dk i a r r U gen r og r - ' l r r r rda r ri r r '

Pav Matltr 'r l krzlan (Al) Ell ih Hanln o9lu olanPav Mattrt\n dokuzkrzrvardl] ' .$amarrdualanndabukrzjann saclat't kara inlana benzetilmektcdir' Amakijtii luhlu-deAildirler. Bunlar da babalan gibi ivilik

sever',l1salrlankotii luhlaldan korumaya eahEuve ev-lerin kaorcrlrtrrmvapar'[aldr.

P i l taosu t ' i h i- .

Kumar 'b . . , . . ' . i r ' o l a l r r o la fak

$ahrslan'dinlar denizir krzrdtr' Deniz bu krzrm ku-ma|bive vcfmek istivordu.

Pu;t'a -(AI) Bnyrik tann Ulgen'in ogullanr,dan iri

- Sa | r ' u - rE l r Ta r l r ' r qac03 l n ug lu n r iu r rfocukar_da Salmanisve Allanzannis ir.

,81-



III

TANRI AiLELERi

AlbanBaray - (Yak)Karasurem'in gludur.Antu - (Siim)Gnzellik anngasr gtafln anasr.Attis - (Hit) ADadolunun biiyuk tanngasr Kibele nin

veya sevgilisi.Bau - (Stim)Savag annsrNin- girsu'ounkansr.Buura Kaan - (Al) Biiytik tann Ulgen'in

ndanbiri,Erkaan - (Al) Biiyiik tann Ulgen'in otr.illanndan

Erke Soldon (Al) Biyiik tann Ulgen'inndan biri.

Erlik Hanln lozlan - (Al) Erlik Hanin krz evlatka-pekbelli detildir. Bu krzlar yeraltralemindebu-

uklan gibi, yeryiiziinde de$aman'larca

tertip edi-tiirenlefde bulunu|lar. Belli bagh gdrevleri yotur.

^r tabiathdrllar. igleri giigleri eglencedir.rlerden sonra $aman'la| yer altl aleminde bu-9aurau tar ycr

Erlih Han'rn yanroa grderken, yollar: bazan buhnn bulunduklan yerlere dii$er. O zaman bunlar'an'lafl kandrrma{agahqrrlar'. gerSaman'lar un-

kanacak olursa, o zaman Erlik hiddetlenir.

an'lanttldiiriir. $aman'lannanlattrklannagdre

bu-83-



Satrlay - (Yak) Alban Boray'rn hadrr. Kittiiliikleromakla vaktiai eecirir. insanlan intihar ettirir. Bi'apmaklavaktiai gegirir,

efs-eneyegtire de iki hzr olmuqtur. Dokuzunun ayrradr yoktur. Ancak ikisinin vardt ki birinin adyn adr yoK[ur. .\ncaK lKlslnul varort Kl r(Ifiqtey ana) iibiiriiniin adr (Erke Soldon) dur.Qrcy na, oourunul a(u ([rKe Doldon,qur,

Ulgen'in dokuz kra yeraltr diinyasrnda bulunurdu.Bunlann belli bagh gtirevleri yoktur. Ancak Uirenlefsrrasmda bunlar $amanlara bazr *yler iigretirlerBagka vakitlerini giiliip sitylebek ve eglenmeklgegirirler.$amanlann dualanndabu lozlann da ad

G6klerin en yiikse6inde oturan LIlgen'in, krzlanb<iyleceendi dlemlerinde e hallerindenmemnunol-arak yer altrnda yaqarlarken,yedi llu da gtiklerdyagardr.Xrzlar fettan ve hiylekAr, ama ogullan iy-ilikseverler. Bu lozlar $amanlan avlayabilmektoo pekhoglalrrlar.

Ulgenin olullan - Biiyiik Tann Ulgen'in; PuurKaan. Burga Kaan,Er Kaaa,Yag Kaan. Pakti Kaan,

Karakug, Kar'git adrntLa yedi ollu vardrr. Bunlargi;klerde yagarlar. Ulgen'in ogullan o kadar sevilt ki,her boy bunlardan birini kendilerinia koruyucusu birluh olarak kabul ederler. Altay fiirklerince bu yedievudrn degedgoktur. Onlar igin de kirenler yaprlarkulballar kesilir. Bunlardan birinin sevgisini kay-b-etmem-ekgin babalan Ulgen'e tiirealer yaprlrr, dualirokunurou,

Ullikummi {Hit) Biiyiik tann Kumarbi'ninoglu.Uygul " (Yat) Ulu Tolun'ui btiyiik oglu.Yebis - (Al) Tann tamnankutsal Abu Kaan daglmn

iki k-rzr ardr.Onlarabu ad verilmistirZippalama - (Hit) Biiyiik flrtrna tannsr Tequp'u

oglu.Zippalanuisa - (Hit) Frrtroa tannsr Zaz Hazuna'mn

kansl (Zalunisa)

.82-



lozlar pek de yiizlerine balolacak kadar ahmlrde$ldirler.

Erlik Hanin ogullar.r- (Al) Erlik Han; Pay Mattrr,Karag, Kercy, Kaan, Temir Kaan, Kdltik adrndakiogullannl ye. yiiztinde buluoan kittii ruhlardan in-sanlaukorumak gin g6nd€rni$tir.Bunlar babalanmnverdi$ eair tutar, insanlara saldrran kdtii ruhlan yak-ahyarak cehennemdeki kazana ata ar. Erlik'inogullarrkittii ruhlann insanlara enahketmemesigingok dikkat ederlerdi. Olii evlerinin kaprlan ainiinde

dolagrllar. nsanlar da onlan giisteldikleribu yardrmve ilgiye kalqrhk saygr gijsterillerdi. Ellik Hanino&llan babalan igin yaprlan kurban tiirenlerindehazrr buluoullar, tdrcni idare eden $aman'larrnyeraltl diinyasrna nerek Erlik Han ile grjrtiqmelerinitnciiliik ederlerdi.

Yeryiiznndeki g<irevlerinden yn olarak Erlik'inogullan yeraltl Alemindekigtilleri, rrmaklan ve de-nizleri dal.eeder.

Hatepinu - (Hit) Hatepinu,bollukve bereket annsrTelepinu'nun ansrdrr.

tmat (Hit) GiineF anngaArinna'm'toglu.Karalruq - (Al) Biiynk tanD Ulgen'ir olullanndan

biri.Kara Sulem - (Yak)Ulu Toyun'un iicnk kardeg.I{ara T<jser

lAl)Erlik I{an\n iyilik yapan

olullarrna $amanlar bu adr vermiglerdir.Bunlar in-sadan kiitri luhlardan korur, buna kargrhk insanlarda onlarakulban keser, iir.enler apaa.

KarEit - (Al) Ulgen'inol'ullanndanbiridir. Bununadrna kara bezlerdenput yaprhr. Bu put dokuzqe tlidir. Evi[ igindekaprnh sol tarafina kooulanbir'srnk iizerineasrhr.

Kiltey ana (Al) Yeraltr tannsr Erlik Hanin-84-



biri.Kitti - (Siim) G[neg tannsrmn iki oglundan biridir.

ii deMeqarm'dur.Kdldk - (Al) Yeralh tannsr Erlik Han'rnbiri.

Levaniss Hit) tsiiyiik filtrna tannemu krz kardegi

Megarru- (Siim)giineg annsr'mnogullanndan iri.ii de Kitti'dir'.

Naih - (Hit) Biiyiik frrtrna annsrTegup'un llu.

Nin- Gal - (Siim)Ay tanugasrEn-Zu'nun ansr.Nin-ki - (Snm)Biiyiik tann Ea (Enki nin kalrsr.Pakti - (AI)Biiyiik tann Ulgen'inogullaDndan iri.Pay Mattrr'rn kulan - (Al) Erlik Han'ro oglu oian

Mattlr''rn dokuz krzr vardrr'. Saoan dualannda bun saclan kara ylana benzetilmektedir.Ama

ruhlu degildirler.Bunlar da babalan gibi iyilik, insanlankiitii ruhlardan korumaya al\rr ve ev-

kaprerLgm yapallaldr.Pirtapsuluhi - Kumarbi efs6nesinde tann olalak

slandrnlan denizin krzrdu'. Deniz bu krzrm ku-rrbiye emek istiyofdu.Puum - (Al) Biiyiik taDn Ulgen'inoguilanndan iri.Sanu - (Et) Tannqa Hepatin oglu, onun qocuklafiSarmanis ve Allanzanois'tir.Satrlay - (Yak) Alban Boray\n lqzrdrr. Kcjtiiltikler'

imakla vaktini gegirir', nsanlan inlihar ettit'ir'. Birye g6redeSurun Toyun'unkrzldrr.

Sifa - {Hit) Deniz anncasrAruna'nrnanasr.Sulun Toyun - (Yak) Biiyiik tann Ulu Toyun un

ulgeD l krzlan - (Al) Biiyiik tau.r Ulgen'in dokuzBaska efsdneye cirede iki klzr olmugtur.

ayn ayn adryoktur. Ancak kisinin valdrr'

vardu',

-85-



rv

G6K ve YERALTI AIEMi

GOKLERiN KATI,ARI vE GOKLERDEB U L LINANI.AR

Tannsal ikemelgahl.rI.r: kallarc cyrl lmiSqdklerdedi.. aqkabir dcyimlegc'kler: uvuk tanrrlarla

iyi ruhlann. peri lerinvc mpl'klerin kdinaLqaprnda ir

aDartrmanlhalindedir._Cennetler, m\i$hur (Sr.it g.jlii) ve Kara Han'rn ya-

rattlgr (Sune da$) da, algen in katrndaki cenDetlerin

birindebulunmaktadrr.Cun t ' y ,a ] , n ld rz la I e r l ' i n i ru I i s t (ann la r se yer '

lerini almr$,'gdiler e)emire, dr.inyaya grk da6tlr'lar' .Taoistlerin dort yonii idale eden tann ayanndakr

ddrt iemsilcisi ile, GijktLir.k'ledn boqlugun dcirtydn i i nde u lunan ,Turk lh lge le r in i o r r t ya r tenk ve

Lanlkla vasr0andrnlan arrrrlarrda boElukalemincdtinyaya qrkdagrtrr lar.

Go-ist erin dlon yonri rdi le eden tann aJai.rnd3kidijrt temsilcisi ile, Gokttifk ledn boglugun d6rtydniinde bulunan, Trirk bolgelerini koruyar, renk ve

hanhkia vasrflandrnlan tannlarl da boqiuk dlemininbirer kutsal kahramalrdrr'lar'.

Biiyrlk tannlardan katlsn ileyefleri belli olanlara

-87-



L.i birinin adr (Kiitey ana) ijbtiriiniin adr (Erke Soldon)dur.

Ulgen'in dokuz krzr yeraltr dtinyasrndabulunurdr..Bunlan bell i baglr grirevleriyoktur. Ancak t{ireDlersuasmda bunlar $amanlara bazr qeyler iigietirler.Bagka vakitlerini giiliip sdylemek ve eflenmeklegegirirler.$amanlann dualannda krzlann da adrgeger.

Gjklerin en yiikseginde oturan Ulgen'in, Iozlanbciylece endi alemlelinde ve hallerinden memnun ol,arak yer altrnda yaqarlarken, yedi oglu da gdklerde

yaSardr. I{rzlar fettan ve hiylekdr, ama ogullan iy-ilikseverler. Bu krzlar $amanlan avlayabilnekten peknogramr'rar.

Ulgenin ogullan - Biiyi ik Tann Ulgenin; PuuraKaan, Burga Kaan, Er Kaan, Yag Kaan. Pahti Kaan,KaraluE, Kargit adrnda yedi oflu vardrr. Bunlargriklerdeyagarlar. Ulgen'in oguilan o_kadarsevilir ki,her boy bunlardan birini kendileriniu koruvucusu bir

ruh olarak kabul ederler. Altay Tiirklerince bu yedievJridrndegeri qoktur. Onlar igin de t"tirenleryapilar.kuibanlar kpsi l i r . Bunlardan birinin sevgisini kay-betmemek gin.babalan Ulgen'e nasrl tiirenler yaprlar,kurbanlar kesilirse, onlar igin dekulbanlar kesilirse, onlar igin dedualar okunu)-du.

Ullikummi - (Hit) BLiyijI tann Kumarbi'nin o[lu.

UygLrl - (Yal) Uiu Toyun'un btyiik oglu.Yelbis

Zippalanuisa(Zalurisa)Ilazuna'mn kansr.

Ujrenler yaprlrr,kirealer yaprlrr,

(Hit) FutrDa Lannln Zaz

aymaynl

1A1l Tann tanrnan kutsal Abu Kaanda{rmn iki krzr vardr. Onlara bu ad verilmigtir.

_Zippalama, (IIit) Biiynk firtrna tannsr Te$up'un

oglu.

-86-



gelince;Gdk tannsl A-ou,Sdoer'terin Anosaae de_dikleri gijkleritr yiiksek yerindeki sarayrndadrr.

, Altayh'lann biiyiik tannsr Kara ban ile Ulgen de$amar'larca onyedi kat kabul edilen gOklerinti-stkat_laDnda oturur. Gitktiirk'lerin, Y6kut'lann, Akkat,lannve Elamh'lann bnyiik tannlan da bu kadardayerlegmiglerdir.

_YAkut'larrn Kayadan'r dokuzuncu, Altayh'lann

9tjnanasly€dinci tatta, Ayatasr altrncr katta,

]aKyr_lartn Urangay d6rdiinci.i,Kuday ile tannqaAyzrt ticiiDcii katta otururlar.

Siimer'lerinbir krsrmtannlan da yrldrzlardaotur-ma5n

_uygurrulmu-glard:r.onguz'lara <ire e,yedinciKaL onteLiuneg, ltmo katta ay buluumaktadrr.

cdIrr.nRDEN blEhfLER

...G9\l:.1 langi semtinden geldikleri, nasrl

rureolklen agrklanamry€rn,ere inmiF insanlarve ya_Iatrklar vardrr. Eski Tiirk Han,lanndan da bazrlangdktenyere nmiq,dldiiktensonrayine geldikleriyere

ddnmiislerdir.Buolann iginde, grinegtengelenlei devardrr. Sienpi'lerde ilk hiikiioet Lur.n ftan-ge_Huvang)da babasroldufu halde,annesibir giin gittkglr'rerken gogebakmq, bu suada gdkten agzha birdolu tenesidiigmirl,kadln bundangebekalmigrrki buhiikiimdar.rn a ilk hayatmaddesi iiylece rikten nmiqDUlUnmaktaclrr .

Insamnyarad rgrhaklondakibir Budist efsanesiDe-88-



de: tann giizel bir lixt olad (Rin ta Riod garh

n ye € indirnig ve insanla buudan tilremiftil.

Oguz'unkansr gitkt€nnur iqinde ndigi gibi,bir sa-

n Oguzun gadrnnayrne nurlu bur tqrk igindegi}en

Ja sitkt€n inmistir. Hulin da$nrn iistiindekinui inerek aiac gebe kalmtg, beq gocuk

Gtiktennur ve rgrk gindeinenler de vardrr :

uqtur.

BuguTekin'inodasrna iiktennur igindebir tannca

inmig ve tannsal dgiitler vermiqtir.Kutsal (Yetim Taqr) da SPkten inen bir nurdan

gelmiStir.

Tiilk kahrarnanr(Alp Er Tonga) nrn, lranh]annam olan (Zini Gav) dldiirmesi iizerine, gdkten (Al-

Yanrk) denilen rgrk Ttirk kahramamnn iizerinetlr.

Citkten nmiqyaratrklanieindedn safta at gelir-At,manist Tarkler ve Mogollalca gdkten inmig,

t etmeyince,tannga d{kelenmig ve Grlgamlq'r

iirmek igin bir bogs giindermesini babasr Aau'dan

ekut larcagiinel aleminden elmiqtir.

MazdaistTiirklerin taprnaklanndakibakrndanAtgtikten inmi$tir,

Kahraman Grlgamrg, Tannqa lgtar'rn sevgisine il-

is. O da lozrnr krrroryarak gatktlr\ bir bogais ise de Grlgamrg le arkadagrEnkidu, bu

iildiirmiigtiir.' Kalenagacrdahi. Ulgen arafindanTanngaUmay'a

:$iktengitrderilm gtir.

-89-



r€k gdkleteFkar, dolagrr,diinerdi.Yunan talrdan; iasanlan giiklere grkardak, yahut

brrakarat oneuzhayat verbekte citEdert e

davranarglardrr. Burlara olmiyerek gengkal-ihsan ettikleri gibi, yalnrz iiliimsiiz hayat ver-

eri de olurdu.Ama neanlarkendilerinegeng almaedigi iqin git gide ihtiyarhyor, kudret ve kuv-kaloayrnca iiyle bir hdle geliyorlardr ki artrk

onlar gin tahammiiledilmezbir yiik oluyordu.Tiirk tannlan ise bu ig iizerinde titiz davranarak,

sonsuz hayatr kolay kolay vemedikleri gibi,

iklerc qrkaiak oturmalannt da uygun bulmuyollardr.'$imdi, gdklerc gkan veya gkmak isteyenlerden bir

agiagagdaaqklanacaktrr:, bUMUzi.- si" Sii-er bahkgsr ken igtar onu sevdi.

yiizden gttgeaLnarak tannlagtrnldr.Dumuzi, Yu-mitolojisiddekiAdonisgibi kendi giizelliginehay-

bir genqti

Dumuzu annlastrktansonraHintli'lerin Vasanta'st,

t lerin Dagde'sigibi ftevsinlerin, bugdaylann, arpabi <ilerin ve gobanlann tannsr oldu. Hen senenin

ba.hanada kendini gdsterir, buldaylar bigildiktenra sonbahardayerin altrna da inerdi.Bu iniglerin birinde cehennemanneasl Ereqkigal

$ Duouzi'ye 6qrk oldu, yeraltrnda ahkoydu. Bu-alan lgtar Qileden gktr. Tannhk iqlerini

Dunuzi yi bulmal icin yeraltrna, ce-indi.Cehememinsrcriklanndangok bunaldrktansonra,4kigal'in yamna vardr. lki rakip krz kardeg olan

birbirinecatbla . Nihayet Eregkigal, ardegiaCrda cehennemehaDsetti.\tar cehennemde srcaktan bunaldrkga ve DumuziyeralttndabulunduEuEiiddetfe, diinyadakibitkilet

-91-





ebini anladrklan zardan tel4a diigtiiler. HemenEreqkigal'e baq vurdular. Ereqkigal'in, IStar'ahrncr

goklu.Nihayet tannlann rsran karotgmdaDumuzi'vi.lstar'a t€slimden bagka q6re olmadrgm anladr.Islemiyerekbazrqartlarlaserbest rraktr.. Eregkiga-I, umuzi'yi9okseverdi.Eger Dumuzi is-te$e, Eregkigel cehennemegitxoiq bii insam tekardiinyayr gitnderirdi.

Dumuzi biiyiik tann Anu'nun (Anosmas)aki sa-rayrmn kaprsmda ekgilik e etrriqti.

Dumuzi'ninsenbolu oyun di.ADAPAT.- Kig tiilgesinin efstnelegtirilmiq kahra-

mamdrl.. Adapat, birgiin de4izde balik avla;keo birfid rnaqrktr,kayrgrnr evirdi.Adapat,bunaCok(lzarakkaygrnl cleviren, uzey riizgannln ka-oatlarrnrqrdr.Briyijk tann Anu, Adaprt\n bu haleketi a)rnca damiikafatlandrrara maksadryla onu rjliimsiizler arasrna

almal< stedi. Bunun igin de ona ekmek le su verdi.Ama Adapat'n koruyucu Ea(Erki); dahatince,yebem-esini l,embihetmiit i. Adapat,Eamn bu tenbihinihattrladr. Anunun verdiklerini yemedi, gmedi.Egerbunlln yeseve gseydi. em kendisi,hem debiittin in-sanlal dhimsuzler rasrna irmisolacaktr.

.ETANA.- Insanlarlahalvarlann bir aradayagsdrtseski zamanlarda obanlaraoralhk etmigtir.

.Etana gu sebeple bkeFkmak istemi5tir.Bir giin,gebe olan kansrnr dofurabilmesi igin, dogumu ko.laylaqtrran hayatotu)nuaramakta di. O erradagiinegtann $amagin kartahnarastladr.Ona ma-ksadamnllath. Kartahn; aradlgl ancak gdkte bulacaFnrstiylemesi izerine, Etena buna inandr. Kartal onusrrhna aldr. Orada bulunanlana hayret ve telAglanarasrnda havalandrlar. Once Etena'yr tann Anu nun

sararnaya, kurumaya baqladr.Tannlar bunun seb.

-92-

galtn; Istar'a hrncr



lundugugdgeFkardr.Aroa oradadurmadrlar'Kartalu Aauhun Ilzr Istar'rnbulundufu kata gdtiirDxeks-

li. Etan. da uygr.rn uldu. O kadar viikseldiler ki

'mn baqr dtinerek kattahn srdrndan yere diiqtii,

UTA-NAPI$TIM.-(Bk:Tufan).TEPTENGERi.{BkrKahinler).

YEBALTI,iI.EMiNJN AYRILDIGI KIITI,AR

iYakrn dogu milletlerinden gelen vela ye .legen mitolojik bilgilele gilre,

arasr besyuz yrlhk yoldur Buara hava

Bu mil,olojik bilgilere gbre yeI'altryedi tabak3drr:

Birinci tabakanrn adi Demkd'drr 'Qok fena kokulu

vedir ' .OIada bulunanlarBer'scm enir.Onlarahem

ip, hem azap var'. lkinci tabakanrnadr Celde'dir.

cehennemlikler icin her tiirlii azap hazrrdrr' Or-

)r€ Tams denir. Bunlar bilbilini yerler. Uqiincii

Tiirk'leryer gileile dol-

ilere Tams denir. Bunlar bifbilini yerler. Uqiincii

€nrn adr Ar.ka'drr-Orada katrr bijytikliigiinde ak-

)r vardrr ki kuyruklan krsrak kuyluBu kadardrr.bi|inin kuyru$u tigyrizbogumludurki bunlann iqi

rehirler'E doiudur. Orada bulunanlar Kubsr. Tooiak ver. sebnem cerler'Dbrddncii '$akanln

Halba d'r ' . Orida dagial gibi ejderhalar Jardir.an zehillidir. Efel her birinin zehri ok-

uslarabile kalrssa,deniz hayvanlannrnhepsibli ir '

ara Celhamdcri;r.Gbzleri,svaklan yoktur' lkj ka-

r var.du', ugarlar. Beiinci tabakanrn adr'drr'.

OradakilereMahttat denir. Hesapsrzder-

cokturlar, birbirini yerler. Orada itvle biiviikvar.drl' i bu taqlar giiDahsahiplerininayagma

-93-



YERALTI AIEMJNE GiDENLER VE. DONEBiLENLER

lrrsanlardan yeraltl alemine gittikten sonra

iebilenler Tilrh mitolojisinde pek gozegarpmaz-An-_Strorer''lerdenDrlmrtzivardrr ki o da talnlagfiktan

'a gitmigtir. Bir de $aman'lar Tdrenlerden onra

Yeral[ alemin; en gok kdti l ruhlar, gi inahJ<ar.in-

oiar.., L"denl.tden' aynlan ruhlar. zebAniler'

ve dcinellerdi.

iggal eder.

Altay'lann (Sin) adrm verdikleri ruh da insln,bed-"^y-tfatttu" sonra yeraltrna gider, Erlik'in

bulunur-Eq adrndaki ruh da insandan almhnca yine o eleme

-95-



baflanarak cehennemebrralorhrlar. Alhuo tabakamnadr Secin'dir. Cehennemliklerin ginah defteri bu-radadrr.Onlara da Kutata denir. Kug geklindedirler. El-leri adam eli, kuyruklan inek kulafr, ayallan da ko3,un ayalr gibidir. Melekler gibi yemez, igoezler,uyumazlar, aralannda kadrnhk ve erkeklik yoktur.Igleri giigleri Tannya ibadettir. Yedinci tabakamo adrAcbadr.Oradabulunanlara da Ciisum derler. Krsabov-lu, hebegi siyahhr. Elleri, ayaklan vahqi hayvanpengeleri ibidir.Ye'ciig e Me'ciig'u unlann hel6ket-

mesi htimali vardrr. Seytan'daorada bir taht iizeri4deoturur. Maiyeti etrafina dizilir, her biri yer yiiziinde in-sanla.a yaptrklan fenalklan ve hiyleleri anlatlrlar.

YERJ,LTI ALEMiNDE BULT'NANI,AR

Altayh'lara gtire dokuz kat olan yeralh yahut ka-ranl*lar alemindeoturanlarE bagtndakdtiiltik tannsrErlik gelir.(Bk:Erlik)

Erlik'in emrinde bulunan ikinci derecedekitannlarla kittii ruhlar, zebdniler de oradabulunur. Ce-hennemler e oradadrr.Bk: Cehennem)

Kijrmds'ler, Aza'lar da Erlik'in emrini yerine getirenkiitii ruhlardr.

Siimer'lerin biiyiik Tannlanndanurar belli bagh firhna ve cehememkansr Eregkigal vardrr.

Erlik ile Nergalin yeralhnda xouhteqem irer saraFbulullmaktadrr.

-94-

da yeraltrnda ot-tannsr Nergal ile



KrYAMEr,cc;gwfrf,rnc{rrg

KIYAMET }'E DECCAII

,.,5jI-1T:,,var olanher_qeyinlti istolduFu, iinyaIlLizeltn'n bozuldugu, ozmik 6temin sarsrldr ,y 1^_ii.n1q;gi kor.kuns.olaylanner larafr ntetiifi

ii;iliil:"irllYt JATkr-arinerisaDare erdii e

Kryamet alanetleri :

_.-$aman cra gor.;cyame kopacaFzamang<ikdemir,yer baktr olacal(, nsanlarbirbirini bbabas,nr.a,'m,yacard;;;'il,jili?r""Ej#,y'

"rflj

argasr bir kiifrik kap igindeki yemektendaha-96-



t6iz olacak.

Yakrn dogu oitolojisine gtire hyemet

erinden biride Deccal'rn rkmasrdrr. Bunua tekii vdrdrr. Meydana grlonca tannb iddiasrn& bu'aktu. Bir eseRinUzeridedolaSacak,bu egefin her

tiiytt bir sesgkaracak, bu sesi igitenlerin gofu uy-da batrl yola gitmig olacaklardrr.Ama nihayet Meh-grkacak ve Deccal'rn $am'da yakahyarak

Deccalbir de tiiyle anlatrr : Qok ri bir adamdrr.Ba5rttan yukar:r grkar, derin deniz onun topugtunaka-gelir, Bir eqefi vardrr. O da kendi gibi iridir.

n giilgesinde bir ki$i yiirii . Kim Deccal'mbakarsa bagtan a.gaga lanlar, akrepler ile ej-

halara bakar gibi gitriit.

giiyle de tasvir edilir: I(]al renkli, hvrrok

iri viicutlu kahn boyunlu, tek gozliidiir. Tek goziialmmn ortasrndabir iiziin tAnesigibidir Almnda

r ) yazrhdt. Yahut bagka bir yerden anhq ihpgitziiniin biri yeqil cama benzer.Oteki gdziinii ye-

deyrrtro kuglann trrna$ gibi bir trrnak vadrr.

Deccal'r ildiirecek olan Mehti de gtiyleanlatrr: Srcak

6erinlik igin (Serdap)denilenyeregir-ondan sonra daha gttriinmemigtir. I{ryamet yak-

tekrar ortayagkacahtrr.O zaman$am'daDec-yakahyarak itldiirecegi efsirleler arasra& yer

-97-



StFo .-ttt dewirlerindeki inamglara giLe,rayalr rle, yeraltr hayatr arasrndafark yoktur..

viicutt.n u9ar, yeralh Alemine gider, yeryiianor?ca devameder-

Jlere. gdre; ineanlar dtiueyadaettikteri iy-

kargrbgnr ve hatalanunda cezalaru yineda giiriirler. Her geyindtnyada oldugu,sonsuz

da rnsanlaraverilmedi$ igitr, Siimer,leranca.k)rlDh uzrrn- olhasr, mhat gegebilmesi gia

CENNETVE CEIIENNEM

II

dua ederler.Bununla berablr, inean oliinceruhunun, yeraltr AleEindecezagiirecegitre eyaedecegine dair inanglar da -aa.*a" vit

her iki Alembtiytimeye baqladr.

aragmda aynhldaryeryiizii aleminde

edenlerin, yeraltuda

-99-

cezalanm gekecekleri



dtayhlar hyarnett r6yle anlatrrlar:

"^,I::1""."*u

iginde anacat<,bu hale a'lnlar ilgisi2Kancat$ nsard€nD fe4rad-rnaulatlanm uk"y;"""J,,oenrz orkun9 algalarlaallalanaca&,sularkantra-k:ff:--r,* "]lT&

ugutrutu seater getecek,dagliffra$, . sokle, parlalanacak, denjzlerin briirti

:ij::]flT

dipleri cnriinecek, enizrndibimdekido_::_"fTur yT tql aot_ yerdeukopara-k yntacak,

:::t* ,:i dokuzeandrlgkacak.Her sandrktao oyu

:T T*F,deoirden atlara binnig dokuz adanllr€cak,atlantr ayaklsn&rhC,uym_klankamagibiJi

i\.::ey:-ra:-tt-asa.e8er,biger.Canllara rasttasadldiirti,

:-T "",+:"th rggr yok olaca yerler cattryara-i"_"t:. T"t:kl* oi"c"r., eular kuruyaca-k, tnyrda fi::

u^:l1, oiT. hayacs&, yircek, reecek, er qey

Jff*l"**,bityleceDsaDlar aratrklann hayausona

-98-



inanglan kuwetleumiq bunun sonu olarak ktitiiler iqin(cehennen) ile, iyiler, yahut giinahlanmn ezalanu

gekmil olanlar igin de (Cennet)diye iki ayn Alemdahattiremigtir.

Bazr mitolojilerde; ahirei eleDinde cennete ve ce-hennemegiden bir kiiprii, yahut her ikisi arasrnda birgegit bulunur. Giinahr oloayanlar kdprtiden gegere

cennete, olanlar da kiipriiden diigerek cehennemegi-derler. Maz<Iaiet'lere itre(cinvat) kitprileii byledir.

Dante'nin (Divin komedi) sindeki (Il Purgatorie) decennetlecehennhek arasrodabir gegittir.

CENNETLER YE SUTG6LU

Cennetler

Altayh'larla Ydkut'lara grire Cennetler GtikleriniigiincU katrndadrr. Temiz eglenceler, zevk ve safanamrna ne varsa hepsi orada&r. Giitrahslz, bahtiyarinsanlar orada rahathk igindedir. Melekler, periler iseCennelleri siigleyenzarif varhklardrr.

Budist Uygur'lara gitre (Tusita) adrndaki Ceo'netlerde, diinyada dDrtinii feragatla gegitmig insanlaryer alacakirr.

Bununla beraber cennetler Ti.irkleri c€henneolerkadar megguletmemiqtir.Cehennemlerdekieiitli az-aplar tizerindeki dahagokdurmuglardrr.

-100-



si-rrGOLU

Bu giile {Ak gdl) de derler' lnanlala ilk ruh ve ilk

vat Ia (Stit gbiiihden altnan damla ile verjlir'

YAkut'lann Tanngalanndan (Avzrt) bir Cocuk

tacaf,rzaman arla, 9i9ekve yemiSperilerini alarak

iusai,n var,,nagidet (Siit gitlii)ndenaldrg bir dam'

siiti.ieocugun gzrnadamlatrt.Bu damlagrcufa ve'

Altavh arda bu giirevi biiviik tann Ulgen'in

,Lrrrl"rrndanolan tYaykl yapar. (Yayrkt da gocuk

rcatszaman Ulger'in emriyle bu giile gider, bir

la ilrr. O da(Ayzrt)grbigocu6'unlizrnadarulairr'

ruh olur.

Yine Altayh'lara gtire;giinahl olan bir kimse, ce'

de yanarak azap gdrdiikten, cezaarnr.- a_

amladrktan solrra(Yayuci) taraflndan allnrr, iigiincti

gitge gdtiiri.iliif. Diinyadaki giizel gdller, lAni in'

nasrl zevk ve eglenceyel'leri oluyor'sa, ezasrnl

hyan suqlu, --,undanonraakrabalan le birlikte

g.i,ita""itt"

sandallarlagezerler, u.gdliir ken'

ki sedefkumsallalda ynarve eglenirler'

BazrhalvaDlat'da diinya iizefirc (Siit gdlii)ndengel-

Altayh'lara giile (Pura) adr verilen iig boynuzlu

kegiler de (Siit gdlii) nden grkar'

-101-



CEHENNEMLER' I I r

CEHENNEMLERi,

KARAKAZIRGAN, NAT, UPANAT KA.

, RAKSAS'LAR, GE'LER...

Giinahsrz insanlar cennetlere gidece$ gibi, giinahr

TANRII,ARI, CEHENNEMTAPANA, MANGISTOCIRIUS,

TAMU, TEPIEN KARATE$,AVIQI

da veralhndaki cehennemlerin azapkalai'ak kayntyan katran kazanlannda kuyu'yana-

r, cezalannrgekecekleldir'.

Siinerli'lere gtire de yeraltrnda cehennemtarlnlan

i;;i;;it. virdrr. NergAl le kansr Eregkigalbun-

rnbaqtagelenlerindendir.

Diinyada suq igleyenlerin ceza strelerinj ve

rillerjo, hangi cehennemdene kadar yanacaklannt

"*iu"tirunb]r de hdkimlerhevetivardir ki bu hev'

; Sadtruy,etah. Toyer. Malahay ve Tarlle tegkil

Samanist Altav TLirklelinin i)ranqlanna gdre

v-iik cehennem'(Mangistocirius

I adrndadrr' Bu

-103-





,

hennemi (Matman Xar.a)adrndabir ruh id6re eder.Birbaqka cehennemdaha vardrr ki bunun da adr (TiinkenKara Tamu) dur. Bunu da (Matman

Karaca) id6reeder.BiI de: TcptenKarateq) drndabir cehennem ai.d.r.

ki bunu da (KercyHanriddre ederdi.Yine $amanist ercgdreddnyadakbtUhikyapmrs n

sar)rann zcp ekmek iizercatr lacaklan ehennemeoo lada ayn rycn a t lankazan lannc ,Kazr rganren i r .

,

Bud is t .Uygur ' l a r r r r 'Av ig i rd rn r c rd i k le r i ehenr ,p roe Doviedrr

aliayh'lann J<citiiliik annsr Erlik Han ise, dofan birQocugun gunahlannr yazdjrmak iqin bc;r kormn"gcinderir lul uk tann Ulgendc bunakarsrlk yavucr'vrgdr)del ir .O. fo(ugun sagrnda,Kdrmbs te solundadi.Dur). larfocuk buy1jyupdc r iJirnceye adar yanLnda,,ayir lmtz. (JlunceKci).mcisnun ruhunu kapar, yerin

alt) a gdti j l 'erekKazir.gan/ i tar. tKazrrganr aki ka-zrnlal.d€ katr.anlarlaLir l iktn kaynar. Kbrmbs, Erl iL,1an n nuzulunda,gi j turddgrj uhun giinahlannr "p ,rcd( 'se luh kazanlar'da ahr. Yayuqide beralrr or iy:rgcrmrsul.u da Du r.uhun fvaplafinrsayar,Egerscvapgi ir)ahtancoksa ruh uladankunulur. Gunahifazla -edelecesrne oi.eyanar..Sonr.ayukan dolru qrkmaynDa$ la [ . ruhun i ]Cdn .u a t gok tebu lunanak rab r : .

qcfaal cderek Yeyugr . srkrgrrnrlar.yay,ugi ruhu rgunahrkadal yanmlsrrrrbekL.r.gdnkr. iuhun bagrLa-ttan kazanrndadrr. Gunahr kadar yamnca bagt drEan()kar ' .O vrk r Yayugi |uhun lepesjndeki a(l tn tuiuponukazsndan rkcn r er .uhu r (unc i t a l gdge o tu ,L fOradaki ahlabalarr i le buluetur-ur.Sirt Olunae t..vaKrtgeQrr.lf.

-104-



BIR CEIIENNEM TASViRI

"11"1".1rilii'"T:l''.,li'l;";

,,,''..'..'r;11ffi

tlxlmrul''rqd:',',n,,h:",,'#Fiilii'1]r,,::'t*;':i{'#,iiru::'$ifltiiiit'l#; :r*i:rr'ilI

ill--'itr*mi'tru:mit$-n*ll'iq;;''1lus:l

lxtr

# iliflll'.:,;,i; :'t:ul:',ll,llir;il-105-





gok alevler parlam{ gibi yahnlanp durur. CeheniremEge'leri l<rzarhlrory demirli kamgrlar vur:up, o agaqniizerine gkmala4Dr emrederler.

O cehennem Ege'lerinden korkup zorla oraysgrkarlar. Bi.itiin viicutlan kaErih Vigin gibi hemenyanar.Ne zamanher hangi biri aga rya...necekolsa,deoirli ve zehirligiglerle viicutlanna vururlar...)

BiR BA$KA CEHENNEM TASVIRI

(Herhangi bir kimse canh itldiirmektei, geri kal-mazsa,dogmca Tapana)cehenneminde agr olur. Ocehennemdeilciisiiz derecede ok kiillil su ile dolubiiytik kazanlar'var. Bir diiziye kaynar. Cehennem,Ege'leri sayrsrz,gok zavall an o kazanlara atrp kay-nahrlar. Eti hatta sinirleri, damarlan ne varsreksiksizkavrulup piger. Sivri kancalan ile drgan grkmak tizereolan baglan aqagrya ogrusarlotrhp ndirirler. O ka-

zandandrqangr-kmrglan bag kapkam olup (Tapana)aalh ceheoneme olarak s ohp dururlar. Orada to-planmrq lanlannbu kadaracrazaplanvardrr.Bundanbaqkaailgiisiiz, ayrsrzqkenceleride var... Burada o-planmrqzavalhlanate$ligukura atlp iki deEirli Si$leyere gakrnak izere vururlar. Bir qiq ayatrna vurulur,bir gig bagrna vurulur. Ondan baqka.,. doksan

lozartrlmrgategli, demirli qiqlerlebiitiin viicutlannavumrlar. O azabadayanamryaraklollanm yitirirler...

-106-



v

Ruhlan Perilen Melekler, Cinler,$eytarlar, Zeb6niler, Cadrlar

RUHIAR

$amanis eregtireruhlar belli baShkiye aynhyor.Biri 1Es) ruhlar; bunlar insanlar, yaratrftlar ve bit-kilerle beraber buluaan, onlara eq olan ruhlardrr.obiirti de; bunlardan ayn ve baqkabir canh veya bitkiil beraberbulunmayan Tek) ruhlardrr. Bu gibi.ruh'lafin coEu tannlann emrinde bulunur' Iyilik

tannlannin emrinde olanlan insanlan iyilik, kijtiiliiktanhlannm emrindeolanlar ise kitnliik yaparlar, buruhlar bagh balna daglara, sulara, topraklara'agaglara....ahipbulunurlar.

Bir de insamn kendi ruhu vardr. Buna gtjre

Saman'lar nsanlan biri beden,biri de ruh olarak ikivarhk halindekabul ederler.Ana bu ruhlar (86) ruh-lardan baqkadrr. Burlar ce$netteki (Siit gatlii) niin

birer damlasrdrr.O damlalar doBacak nsantn ruh-

-108-



;*csgrglfi ?v'""rT\$ffiffiL*Jilf,tlu[A:*1"*']:T$:ii

* "cocu'ae.

i'i"'T,il;'u*',r:-:ffi;;"i,ff I'i"*;S'*t:11;;ulii-r'i

".

r''

*i"g::p*ffT ,lh{Tj#*:

tfi$;:qrffi,:"t"

*;[#liti",,,#"iHht"l*{*"1**LT,.'li|;,.r-*'r0"5"1*iT',g;Hi'$

,*,""rqi"$+*,t;*t'l*::*ii": '.i":'#;;'.x,t'ili:'11jffi:

ffiF**Fil.'l'ff##*w

?ll"l'ili"i"""t"aberekete'u

l}ill,,*'m=**:11""3$":?'*

8fifii,;1;;"'u"*''. geiirirler' Bio ku'



,_:il

iTr*:*]l:;

Perilerin, Meleklerin,a"ut kad"t u"uod*'

iiotirleri de rakamlarafriiii- ti,l-""Ie" ""'odu

urlar.#i"'ri""a"nti"l""'.(senne-zam-ârva.ratrl*l"tititt:ui-""t ti"" diirt Yi.iz.bin

H'."''ii'"t""Jl',,i,'":t}fff;l';d;"+^re-iir-vrl&z Yaratrhr'Ben..ldrz varatrldr. ) cevabrnl

::fl:':'*;1ff1ST'":".:1':ffi;sti;. Bu halegtjre

fn'tq-riilyir se"eaeneri

Yaq'ii::r.'ffi ;;;-Gb. fi., klttliStt5:-yjPm$:-$hf,:ru"*l;r"t*jj:}"'""'l*laJl'J'#,1?i"''11:fri"ki'ur,elu.,''t.c9p"I"111l*:'-,h,,1{Sff"::

ilrl#*:h*'"1. U*-;1'ti*t;iliil?iiitl' i"?'iia"*ti"t'"Bukorkuvla

rler temiz utulur'"iJ;;;;;;;; eorinde da ' tarla' qicekve Yemiq

iler i vardrr''ii'""r"-. ".

a"a"e"tpeTl"I^9t:*i"-Yif:":i?i.:;liirills#""iiiJhtk:$d;tirhnda"idareedilen

iler devardrr'tT"'i#'it-t."u peri.hikdvelerindeeqenPeri

disahr)da biiyiik rol sahrDrorr'-

t]'*:ili:'"i'i*r:;*:i:,ii'li:difgTd{t';ij*sri:lf ""*];-t:fii.lx,il{iiit*"mllu"u:fi,::' :ti"?1iilll,:lr'ilfi

i.?lH3':lillT:llili'ffi;iisan'rri

k"H#TJl'I"flx"u':T;r:qq...r,:*t'e MArutaa"ffIiitiJiiJi""l'"" "l-lekiMel"kti'

-111-



lanmn dakomyuculand:r. Her birinin Ailesidec€rdr"

,-,,Y.9-:-.-tgbulundullan yerleria de Balibid;. l

a-r.,]t'larcarnarlaair, eulan;t, daglar," .a li""i Vununadrdrr.

^ Yakut'larla_-_Altayh'lara g6re Ruhlarlagamanar,.K6.hin'leremasedirler. n";61.araksmda bunlar vaalta olur.

_.Iyrlik.,yap-anlar,uhlar dualarla, ziyAfetlerle

:.::-,:E T"g9 f,alFrlar. Kdtiiliik y"pu.rtt*au"ryr'l+ilT9kgiudeyinekurbanJ","i _"n"sltrrrrer, biiyi.iler de yap rr.

PERN,E& MELEXI,TR

Mitolojilereg6re,perilerlemelekleyener;goruer le'i ile atiayau"eriair ff

bulunduklan

Perilerlepelekler kat g<iklerde,manevr _.. iuErr: yerel(rer nat gof,lerde,manevi A.lemde a.nar Drr nalde, yahut Atilra-h8Ensanlarla c"o""tt""i.yagarlar.

il1;li#:TH:"l t'"Y,batl&ndanmelri.ihtivarirMemr

if ilil -sr*lm-,$ritn{:'#;";';r'd#iili:t'.ia#-'i,ffiis$tiHil;ifl,T,.igbr"d#r$:i"sTrl :ll'[if,,jE-qii:{:i'd:i"s"i.Hf:,'T"Tji{frHJ:r"r",}*'J**fli$:r,#ii'flj;:*fjt.$

.pkap' s"iay;;;"&xardrrmak i8temitler;fT::lhl;a***'n*1";hringrligi

.sefmittor.Her

co; fi;.';,ffi:F"ffqsd:*[i.*ffiF::t&Ert:tri fd,l :i---ii&ffi'ii.1ri':'#f[:i:li'''mrnqfua:F-.1*ri#ftF"tr{t*ri:ifnt.adansdylermiq"j,"#.",t,"0*lg"i ; iJ;*Iiilti'.i'""rlii",;il:lXJff

"i..#i

-110-

cennetlerde

. Bu siln$rllAi', l\rrlireri col<



iYi BUHI,ARVE PERh.ERDEN BiRTAI{IMININ KISA K TLIKLERI

. Akanteg- Al) Et bir ruhtur. lasan dldiiktenson_ra, bu ruh ta diinyadakiesininyanlna,yeraltrnagider.

Akgura.lQar)- Kuzey Tilrkleri iyi ruhJarabu adrvermrsterdrr_

, Arvak- (Ku) $amaolarla beraberbulunan egbir ruh-tur.

QaptrHan - Aygr yeleli iyi bir ruhtur.Do.okti - (Al,Yak) Topraklann ruhudur.

^..Plri-.tett Biiytrk ve eq ruhlardan

bagka, Altayr urKlenDce uadt tatryanbir takr-okiiCrik uhlardrr.

,Elegem,(Al) Tiirenlerde $a.Eaat heyecanagetiren

ruh

,Emeget-A,YakJHer $amantn bu ad ile ayn birer

ruhu dahavardrr.Bu ruh $amani korur.

,q$- lAl,_Yak) inanlarda. hayvanlardabulunan e5runrar(ur, lJk:Kuhlai).

Garan- (Al, Yak) Sulaun da bu ad9 ile ruhlanvaiadf.

Hazzi (Hit) DaSperileri.iyekil, (Yak) ye,Eye;Ana.Kil, KilA: Halwandrr.(Ijekil) Ikisi birietince{Ana hayvan)olur ki bu;

rem saJnt.ra ayvanadenilmiStir.$amanlarla darat€r.bulunur. Koruyucubir rutrtui. Krrgrztann Ar.

vak)dedikleri uh dabunayakrndrr.- t72-

to-be-





Bu tiiren yaprlarken oraya gagrnlmrl olan $amandualar eder, YaFkt ga$nr ve onunla birlikte tdrendekesilen kurbam Ulgen'e giitiiriir. T<jrenler srrasrnda

Saman\ngdldere

Skanlmasriqinde de yine Yalrk

giirevlidir.Efer Yayk yardrm etmezse$aman dafu;kleregrkamaz. u t{ireneAltayl'lar {Ustiigir derler.

(Yayrk igin beyazkumaqtan put yaprhr' Bu puta

beyazqerittenbag,kulaL, el, ayak ve ku1'ruk akrlrr.

Ayaidanna rrmrzr erit dikil ir. Bu putlaryirmi otuz

kidar olur. Hepsi beyaz kr)dan drij len bir ipe

sralanarak,e}1n arka tarafindaki iki Kayn agacrmn

arasmagerilir. $aman dualanndaYa,'rk 96yle asviredilir: (Krz bulut srrmahdu. Dizgini Ebekuqa$drr'Kamgrsbozalev,g<ikten aber ahr. .)

K6TORI,'HI,AR

(Bu diinyada fenahk yapan insanlalrn ruhu

vilcuitan aynhnca yeraltl alemine gider. Orada Erlik

Han'm uqa$ olur. Biiliin inanlara fenahk etmege ve

akrabalanndan birin ErlikAlemine gekmege9ahElr..

Altayh'lar bu r-uhlann (muayyen bir miiddet yer

yiiziind; dolaqtrgrna nandrklanndan dolalr bu mtiddet' zarfrndakorku iqindeyaEarlar.Eger bu mtiddef gindebaglanna bir feldket geli$e bir yere gctq tmegemecbur

olurlar ve ruhlardan kurtulmaga gal4lrlar.. )

- r lo-



Tdz, T<ts{Al) Ulgen'in en yalon elqisidir. Kurbankireni yaprhnca$aoan; Suyla, Karhk. Yuta ve yavrk'l;goklere Ulgenln bu_zuruaa giderken, gelenleri]{ar$tramak qln Utgen; UrukgJn gdnderir. UnrkCi buq-lan goklerin beqinci katmdaki dairede karsrtar.iiamanin getirdigi l<urbam abr, Ulgen'in iltrnkaprsmdan)Qengrrerek kurban sunar. gelenlerede b;rkaz venr. Unleu bu kaza binerek geri ddnerler.

Urukgr gdklerdebulunur, yere inmez.

. .Y€yrk-Al) Ulgenin olullan gibi Yayrk_tansanlara

ryi lrketmek,.onlan orumaklag6-revlidir. lgen n ogluoeglse de, yajnk onun viicuduodan aynlml$ bir paryave Ulgen'rnemirler inevasrtaolan bir 'ruhtu;. Ule"o ;emirlerini yerine-getirmek itj ile gdrevlj daha 6a9karunrar varsaoa Ia}1k hepslndenist i indi ir .

IJqiinrlikat gtikte bir {Siit gdli.iJ

va-rdrr ki, bu edlsirt ledoluoldugu qin tAk Gtl) de denilmigtir.

_Bir .Cocukdogacagl zaman Ulgen. yayrki bu gdlegonoenr'.,YaJakt bu gocuga getirir. bdylece qocugunrunu ventmls oluf_

titrenler yaprhnAltaylr'larca 9-\ g.y'lat ve sevilen yayk iginenler yaprllr: Ilkbaharda koJ.unlarrnve losral<lann

sa&lan ilk si i t i i bulerjr la karstrnlrr ve bir leoayaprlarak tYajnk

a sacrsararlar) ti) . Bu tdrene ryar-ikaprlarak tYajnk

a.sact sa-.arlar){i) . Bu tdrene {yaJ,rkKarorrmaiOen mektedtr-

( l ) Anadolu koylerinde (yavrk) deni len rahtadanyapr lmr:kucuk vari l bigimindebi ; kaD vardrr k i . kac ik ibagrndakiplebir yerdeasr l r r : c inest i l konuturve on"; i ler i ger i devamlrolarak sal lar ve galkarlar.Bdylece i j tLin) adr.biryere oplanrr ,sonrabunun iqinden

frkaf lhr .

yal rkdenilen ruhun sirtle ve sut gitlii ile ilgi',,iolduguna gdre,h;lkcrasrnda bu kaba vedten adrn on dan gelmesi iht imal ihat'ra gelebilir.

-174-



(AltayL'lafln tasawurlanna gttr€,kattiinrhlar biittinyer)rUz|jneagrlmrgtF...Kitti ruhlar inzibata

Dekte i-ayet elmezler.-Aralannda kavga, ihtilAf ve savaelarorur. ttuntar Cok 9 gijzlti-ve burdurlar.Dipdiri insanrr:qma crDtyu 3flal. brn hastalarursaAlt€yh'lar {KdtrirtuD yemektectrr). in dliirse(Kittii ruh yemil) derler.vucutraxrneryzfa kotii ruhlann lslrmaglylaolur.)

. l{,oj.u ryhlar_g aJnlan dlii ca[lanmn arasrndareil( at vardtr. Kabilelenve alaylan olur. Diinyadaki

rorunlar.rDrnbalanetrafindadalagrrlar.Qokaqgdziriolduklan iginobalarada akrn ederler.Su,;lu"oifiluirekarvesokulgandrrlar. aprdangiremezlerseir delikDulurevegrrerlerveyemek gin nsanlarasaldrnrla

CINLE& SEYTAM,AR,ZEBANILER.

CADII,AN,

. fiirk mitolojisinde cinlerle, Seyt&lara cokca rast-lan)r..Ancak sonralan muhit ve din de$qtirme etkileraiunca oziIrkte Seytan gin feqitli efsaneler,hikAyeler

. AltayL lar.agdre.$eytanlar, ntne ve fesat grkarmak,Insanlan qaErrtmak, kandrrmak

igin Erlik-Han ta_ralrndan gdr€vli idjler-. Cinler de jok defa yine buLannnrn yar.drmolan olmakla beraber,diinyadi da in-sa,nla{r 9arparlar, hasta ederler,a}riret 6lemiode isezeDanr otundebulunurlar

-feylanlar grizegdrdnmezler. Ama insan ve hal.vanSeklinede.girdikler i olur. O zaman baSlannda

-boy-

nuzlan bulunui. Bunlar gok defa birtirinden avn

-116,





""l:1

n**giffiHl'i*

#,iffiTl-ffi

izerinden bir kedi atlarsa iilemin ruhu cadrveya iilen hortlar.

n lozlan da vardrr. Ama bunlar arralann din_ler. istedikleri zamangrkar,gezerler.Analan on'

uymayamecburkalu.:r cadrkrzr sevdi$ ile kagmek sterse anasmrnsinde ki kuyu vardrr.Bu kuyulann birinde bal,

de kan buiunur. Cadr krzr baldan, sevdi6i den zaman her loyafete girer, her yere $'

frrsit bulunmasr erekirki bu dapekgiigtiir.

adlyr yok edebilmek igin onun balqesinden bir gril

umak lAzrmdr.Ama o bahceninbekqisiaslan,ya'

kaplana benzer bir kedidir. igte bu bekgi kediden

KOTURuHr,AR,ciNLER,SEYTANI,ARDAN

BiR TiAKftrbm{ KiMLi Ia-ERi

Abasi'ler- Yak)Kittii bir talomruhlardrr.

Acuman- Kdtii ruhlardan biri. Yahut k6tnl0k

Ada 0ke- (A1)Olmnqbabalann uhudur.BunlarEr-Hanln idAresinde ulunurlar.Aldao, (Al) olen bir adamrn,daha dncedlmiis ak-ralarrndanbirinin ruhu bu adr taqrr. Aldao, Srine

Iuh ile cjlii evinin etrafrnda dolagrr. $amanut Kam temiz ve kutsal tamndrgrndanAldaq ta'

dan kir.lelrnemek igin 6lii evine grmez,kalanna bile bir hafta dlii evinden eQya erilmez ve

i ahnmaz. oliimden lork giiE sonra, dlii evinde bir

-119-



ffi ?1t":$*y*ifi.hr,H? ,tffpff iq,"*1,-,:",""1triiHil.iilii{;$*1rtr-#_ffii"4"$lii{{i,,1i$}rHn:f"I"

mt"r*ffrtr,-r"lu,*:l3,1T;:llilil*;l "lffiI:ri

,#ffijtr:il$CADII"AR

mr*ffi*ffi-118-



tdrenyaplhr,yemekler enir.Tdrenetnce$amangelirArdrg .agao ile tlitsii yapara-k Alda.l; a"d;;;

gajl rdr.Aldacr'la.raliim ruhlan da denir-. Almrg- Al) Erlik Hanin emrindebuluDankdtii ruh-lardan biri-

Altan Sabaray- tyakr Qrbar denilen yarayr in-sanlarda yapan ruh,

_- Arsan Dolay- (yak) Kdtn ruhlann koruyucudur.Kara neme'lerbunun emr.ialtrndadrr.

, , Aynalar Azalar) .rAl)Yerin altrndayasayan e Er-nK nan In emnnalebulunao kcit i i ruhlardrr. Bunlar:qeytanlarr insanlan rizerine yollryarak ;d";;:i;iezryetler verdinr. Insanlar bu eziyetlerden ancak kur_Dansunmakta.kudulalilirler. En Eakbul olan da kararenKlr halvaDdan verilen kurbandrr. Bunlar cok vemekyer ve doymazlardL unlann bir adrda yekti ; '

--- ' '

Bourmaf-ahay" (yak) Oliim hastahklanminsanlaramusallat edenruh-

,. Clgr - Crh'lar bir takrm cinlerdir. (lki bt liik bir-Drnyle Carpi$trglzamanr bu iki ktlttgiin vitriyetlerindeo(uran clnter. kendr vi leyetler inin halkrnr kol lamaktqrn qarprErrlar.Cinlerden herlangi taraf yenerse,on-lai qau.yana clktlgr vilayet hall<_rmta yener. GecelevinDuônterden he. iangisi kagarsa onlann bulundugu

vrl'ayetrn hakaurrda kaqar. Trirk askeri geceleyincin-renn arUkrarl*oktan korunmak igin gadrnna sak_ranrf lar. l ru. l l i rk ler araslnda vaygrndlr.) Divan_rLisat-iit TiI.k. Cilrtll.

, Cor rC€r) rAl) Saman inanrglannagdre insan be-oenrDrn.orgtnda,.ma yine insanla beraber bulunanKoru runlar vardrr ki onlara bu ad veri lmigtir . yine\jamanlam,gore Qor: (Cint demektir .

$imdibi le An_

adolu nun bazr yerlerinde teor vurdu: Cin camtl ve





(Al) Yeraltr dleminde Erlik Han'rn em-

bir tahm azapverici ktttii ruhlar.'lar, (Al) Bir talom zeb6nilerdir. Giinahinsanlan cehennendeki kazanlara atar ve

azaplargekiirirler.- (Al) Insanlarlahaywanlardaulunan ruhtur.

Siine istedigi zaman nsandanaynlarak gezer,, g6riinmez.Ancal<$aman'larla,bazr kutsal

insanlar,bazanda kopeklergdrtiltirler.Siine,yio insanlara,Kbspek9iierler.Egerbu adam-bagka herhangi bir adam Siineyi gddjrse

ine alamettir.Siin, insan tildiikten sonrayera[r, orada kendisini Erlik Han\n be-

erdenYula karqrlar.Etriisk cinlerindendir.

(Et) Fenalk yapanbir tahm cinlerdir.- Cesteni bey hik6yesinde gegen

.'kugla

-.{U_tr, Kartal gagah, Eqek kulakh. yrlan

Dlr Clndrr. nsanlara azap verir.

oa, Budist Uygur'lara gijr€ kittiiliik veruhtur. Yeralb elemi4debulunur-

briyiik bir

6liim ver-

(Bk:Aynalar).

- (Al) insamn ve haj,vamn beratrerindebulunan:. Yula istedif zaman insandan ve hawandan,,.gezer. Yula. rnsanlara r0yalarda gbrunirr.'lann

kurban ttirenlerindebuluour. S-aman'la 86klere,er altrnaseyabat der,Yurla a Erlikemrindebulunan ruhlardandrr.

-123-



Erlik Hanrn ogullarr babalan gibi deg.ildir. yitikyapma5n.severler, insanlan fena kOrnds,ieri

iilH""ii"ilt'*iii'if"J#r"*"t#'-'"t""*"jBunlar,Kdrrdijslerden irini yaka.layacakolurashe-

m,en. cehennemde kaynamakia"d,"d"rd;;..k-i";#J*"fril',H*ttX?,T, -

Kdrmos'lerin birbiri ile de geginenrezler,aralannda

;:;1i,:i1'1,u.1fr""E"*,,t.ni"i"r*a'i"i..r^-AJtay .Tnrk eri,,biitiin hastahklan,dliiEoleribun-r.aroaD rt)rdi. nsanlannviicudund"

oti" y"rJ*ilii"'"lfiil':, j":1i*:"jxlxilgi**iffx1.r,:..dijr,j ".,'*ro

ogullannsanlanbualardarrorumay

-^.].t11\ ,iry1 Kdrmbs.lergirt.kanh,ansrz urballar

iiil,'i;, Xx'"'"ulHl*okutlj*,'l*^.fsnatrtan."'pua.',lrpiti]s #i# ":41"''

eavunu,itteDiprroa'5ii-6rfi.-*.Ti*liffi::.ffi6H"rr[XlJ:"

o'U."u iizeriae onulaa rpavebuEda

,.Kanh kurbanlar.ise, usra-k, egive koyundur.Ama

::-IYPTkesilmez,bogulur.Ha11a_n ag"rDl,bu..nunu rrkaJ4p drt ayagnrddrt taraGget".ti, Su [r._

Billiltii jiJ:iJ::ff"'#il,$Iff llaupiqi"ii.,^_^rluncdloriime- {.yak}. Bir takltu kdtr.i ruilannanasr(|rr. tDsanlar bundan korunoak igin kurban ke_

-r22-







i

6- Bir Siimer efsanesinde e; tannlar kendilerinezaet edecek arhklann olmasru diiiiindiilet Bu ille'yr gairevleadirdiler.

Bunun Ea gamurdanbir insan Yaptr,ona

19te insan, haydlini ulaqtrrabildifi kadar qegitlidahi, cisminile kendini yafttrktan sonra

rroAl ve rahat qekildebrrakmamrg,

trklann uzuvlanndan da katarakgitgide ba$ka ya-

insanla kangrk

ip yaratrklarortaya getirmiQtir.

Kara Han'rn yarattr$ ilk insana kanat tak dgr,Korkut hikiyelerinde geqen Tepegiiz)e tepesine

bir goz.Cengiz' in eddiolan Batagihandan rravetiserieviatlanarasrndaDuma_Sohor'unalm or-

ra ht gaz konulmug,sudan grkao ilk.insan an-n'in viiiudu insan,-baEr ve srrtr bal* olarakte.ildigi gib, it baqh,srgrr avakh, vansr akrep in-

tiiretilmiqtir.

Biivdk isler vapan bir l,akrm insanlar hakJcrnda;me-

,.r" ko.ku uyindrrmak. yahut kudrctl i gosiermek

le viic;tlan gokbiiyiitiilen de olurdu:

Sakar fiirk'leri kahramanlannda Alp-Er- Tonga,

merkant kalesinde otururken ayaklannr Zerefqan

inde I'rkardr.Siimer kahramam Grlgamrg'rnda boyu on Betre idi'

Yalon do -u milletlerinin mitolojilerinden gelen bir

dnede de-Deccal 9ok iri ve uzun bir adamdf Baqr

b,rtutiardan drgan gikar, derin denizler topug"unaka'dargelirdi.

-t27-



g:rfili"#n"?Hl:cakhr)

dedi. esetleranrandr.Igle yer yljztinde insanJarbyle tiiredi.

,Jif;'#Hfi'lfl"$flles'le .oreie;lk Dsanan r,

*û: 1T 4l9y gf"aresindee; uzlusutan emsileden

f#?,f#"#i:rfttr,,.Tit""iiffii:Tk#Bdylece insallar Eeydana geldi.

ili:lFlfi.9",*:":""":ii*r#*:*j:;,lnr"r,:*:r-u:"; "1"-;it"rT.fi""*iff,l1x3*XIb",:I:I,:_*"'S:-"ll_,',_CqtS'"",,"f,iliaiiffi ,""r"lilifl"o_:':l:::tt,f

f{'ff i'ffi f"l.:[:;J}"dfi::?:ldTa"

Ui"Luar"""a""" g"fA.tit4ma rrle Al#ifl #?#"'f,{ffeinl"yi:*s:q.1"-tuEje'dir.

uar rd"it"c"x'{udr;;"'";:

1n-da

er efsdnelerivardrrk H lt iffi l:'a;:::'*t,*"':.,""::u,'ben.;;;i;;';;i,;i'x'Jl#'.T"fi;;.f,',iii,'"Jg:,""-"^;#i..uiiili,ili1li,l pareaadrnrau.unr;;r;i;].

***Tg*lflir'#kttt+T*}:

Oulir_Qlnetsirnde de insanlann iireyi$i bunlara cok

i*i,*fltilfl,$fh,$;""']i-726-



Yine ya-krn oFumitoldisi ile gelen Uc Bin UDL)dag .tsdgb."y"k$ k q, rE*r- uqi Obi i,ltuuardandrgan gk3r,_ aLF denizdera[r,-g.Ge*

iu--larak Lrzartlr, yerdi. Nuh tufad ,aea&nda Eu onunancakdizlerinekadargkabilmiqti.

..Bll]al l'a]nl1T.'rrkMitolojisindedegl, her miletinmrroloJrslndeolbotgdrmekmiiEkiindiir.

. $u var ki, sosyalbrinyeninana geleneklerine,erj6rlall$.talna. baglanrnak zorunda bulunan insanlarClzortten bu -g:bi gesit l i tablolann hududunu

aqamaztar. Gatrdriklerinin drgrna hayall-.inikaydrrmaga aradrhg <anualan zin vernoezdiAncai

Xli$il,i? , "" siirdiiklerinden ateryelnaklayeii.

iNseNoeNfiinuuEMi$ h.[sANr"AR

," TIk,TiP.l"ji"p9e de, DsandrniirenemigDsantargonltuektet[r ki, bunlar da tann ve tann'calardan.Da$ka canh- yarattklardan, yahut tabiatta'mevcuiDa9kavarhklardan meydanagelmiqlerdir.Ama bun.ramangoFunun inebir taraafi insaldrr.

Bu inan4lara iirnek olarak alnan o dogum{iiyledir:1-Kurt gekline irmigtanndan,2-Tanngadan,3- Tann tamnanbir dapdan,4- Kurttan vegeyikt€n,5-Kdpekten6- Aga9tan,7- Testiden,

-r28-



lann birincisinde: Baba kurt' ana lnsan'

iilJ, S;U" insan, ana tannga' Ugitnciisiinde:

""1, "t"lit a"g. Oo.diinciisiinii birindeBaba n-

i;;-il"t.

it i-""i"ina" baba kurt', q:a ge''r|'

'i"l-"a"i-g"ba insan, ana kitp€k Altrncrsrnda

i-o'r.i"-''* no,,u"i ug"e1;$tltil9":I-*-" i"'L"tl.'S"ti"i"a"inde: 6a6adolu anesi, na n-

Dokuzuncusunda:aba kiipiikler' ana lnsan

iie-aog*aunaog-va denizdenrkmasrdrr'-gayri olarat burada gerek 3"," :9 gi1"I

i""utiuia" ot""turrnhemen-hepsieTiirk mi-

ndekutsal tanrnmrg nsurlardu'

Dolu tanesinden,

$dpnklerden,Detrizden,

bunlar aqa$da agrklanacaktrr:

tiiremi9trr.

1 Tallngadan dogangocuk:

Babasr irrsan olan Siimer kahramam G gamrgln

lrtT-s"n-aa.a" ut tanngadrr. rlgamrEinansr

tannca shan'dtr.S.Tann iaunan dagdandofangocuklar:'Altayh'lann

kutsal tamdr$ (Abu kaan) dagmri da

isj adrndaki krzrvardrr.

4. Kurttan do$angocuklar:

-129-





Tukyu destamnda; ir savaqeonunda ukyu'lard,kalabilen,elleri ve ayaklan kesilmigoldu 'u halde

1.ibatak$a brral:rlan on yagrndaki bir erkek gocufu,bi;disi kurt gdrmiig,besliyerekbLiytitmiig,nihayer kuridelikanh lanbusakal, locuktanebe alarak n ocuIdogurmug, bunlardan biri 6ile olan (Assena)y,almrstlr.

Cengiz'in eddideerkekbir bozkurt ile disi bir bev.az geyik di. Onlar denizigegtiler.Onan nehri kaynqpt

ile burkan dag,r ivannayerleqtiler.Batacihanadrnd;bir ol-ullan oldu.Cengiz-. u Batacihan'danyetiqen ofullanr on.

yeorncrsl(ur.

5- Kiipekten tiireyenler:Bir efsAneye dre;Tatarlar bir prensinbir krmrzr

kdpek le olanmiinasebetindeniiiemislerdir:6- Agagtan oEan ocuklar:Karakurom daglanndangrkan(T\rfla) ve (Selenka)

rrmaldanmnbirlegtigikumlangoadrndabir yer vardr.Burdada ki agagbulunuyordu.Bunlardanbiri fist*,obiirii de ka]'rn agaq idi. Bu agaglaf dag kadarbiiyiidtile.. BuDlardatr musikiye benzeyen seslergrkmayabagladr. O agaglann iizerine her gecenur in'iyordu. Ciiniin birinde bir kapr agrldr.Kapmrn iginde

Qaduabenzeyenbegev vardr. Bunlann iginde birergocuk bulunuyordu. Agrzlanndaki bgru ile sritiqiyorlardr. Insanlar bu hali gdriince qagrrdr.Bnbiiyngtndenbaglamak izere beggocuga u adlan ver-diler: SungurTekin, kutur Tekin, Tukak Tekin,or Te-kin ve Bufu Tekin. Uygurlar bu gocuklann ann ta'rafindan grinderildi$ne inandrlar, en kiigiigirnukendilerinebaqsegtiler.

7- Testidendo$angocuklar-130-



sulanndanCrkanDsandr.Bununba$ ve slrtr bahkurGiindiizleri karaya grkar. Al(gatoa kadar yemedepigmedenkaradaki cahil insanlara bilgi vermeyegahq1.

alr5am luncayioedenizegirer, geceyi ulann a.ltrna6gegiri .

TUT'AN

TUFANDAN SONBA,YERWZi}NDE iKiNCiTUREYI9

Tufan eGenesi Tiirklerde, iizellikle Stimer'lerdegeniQ er alarQtrr.

Tufan hakloudaki bir SiiBer efseDesi dyledir:Iasadar, tarr ara isyan ediyor, enirlerini dinlemiy.

or, kurbam kesmiyorlardr. Insanlan yok etmege, bu.nun igin de tufan yapeaya karar verdiler. Tannlanniqinde Ea insanlan severdi.Bu sebeple,u5rumaktaolanUta-Napistimln (l) kulagna bu karan ulagtrrmak igin,onq iginde kal&gr kamlstan yaprlmq bir kuliibeyedolruryavaggasdyleniyor, ufan olacahDr anlatryor.

'dta-

Napitti; sonsuzhayat srrnm aramayagrkmrgbulunan Grlgamrg'a(Bk: Grtgam$) Tanrr Ea'mnsitylediklerini, gegeoufan ola''rnt liiyle anlatryor:

0) Efsaneyestre (9uruppak) b{lgsinin hekimi otan (Ubar'Tuudun) un ogl,rdur.Asrl adr (Zi)'ud.udu)dur.Ut{- Nspii i'nA}ahsdr. Papes Bero*' bunu (Ksi.utrus) a fevirmi$r. ur'

$anapi de, Ub- Nspiltim in kayrk9fldrr.

-t32-



(Ey kamrgtaugit,eykamrstanev'eyduvar'

Ev l<arrrgtan v,dinle:Ey duvar,anla:

Ev $trruppak'tnadaor, UbarTudun'unollu

Evi rk, bir gemiYaPServeti terket, haYatrkazan.

Miilkten nefret et, hayat kurtar'

Biitiin hayat tohu-6lannrgemiyegetir'

Yapacagrngeminin

Btiiiiir hayat iohuolanm gpmiyegetir'

Yapacatsn emininbiitiin biiydldiikleridlgiilii olacaktrr'

Uzunlufu ve geniqligiaym olacaktrr'

Sonraonusulara ndir,

Anladrrn e efendim,Ea'Yadedim:

Evet efendim,emrettiklerini

HiirmetlekarqrladrmOnlan yapacaglm

Fakat, qehre,halka veihtiyarlara oediyecefim?Ea agzrruagbve konuqtu

Ve kullanna, banadedi:

Seney nsan,onlara96ylediyeceksrn:

Tann Enlil barrakarqr fena fikir besliyor"

Bu viizdenartrk Qehrinizdeturmam

Veiundan sonrayiiziimii artlk Enlil'in topm$na

cevirmiyecefim.Tannm Ea ile ya$amak izeresulann igine necegim'

Fakat,o sizin izerinizeselvetyagdrracaktrr'

Bir siirii kul, bir Yrtsnbahk,

.....Bol bir iiriin'

-133-



lki siihsam idi (ii9te iki)

Benim olan biittin Eeyleriona (gemiye)yilklettim'Benim olan bntiin hayat tohumlanm onay0kletiim'

Biitiin ailemive akrabamrgemi ginealdrm

Ovasiir ir lerjni. rr hayvanlanm, iit i insanat dam-

Urdtiler.

igeriyealdrm.

Tann $amag,banabir zamankararlaqhrmrqtrdiy-

I)iona"."r,, ut uurnusttibir doluyagdrracak'O zaman gemiYegir ve kaPrmkaPa'

Gisterilen zaman Yaklagtr'

...Gitnderin,akEam istii dolu yapdrrdr

Yaklasan boramn manzafasrnl seyrettim

Buna Lakaral< ehqetl ibir kolkuya kaplldrm

Gemiveqirdim ve kaPrmrkaPadrm'Geminindanencisi, eminicPuzur,Enli l 'e( )

Buyiik evi (gemiyi) buiiin iiindekilerle ona emanet

Sabahtlk rqrgrnda.

Giiklerden arabir bulut grktr'

Ounu cerisildeTann Adai gitriiliiyordu'

N^brl rr. Sar.rlh(Marduk)dndengidiyorlardl'Nida edici olarak tepe ve ovalar iizerinde

vtriivorlardr. lrragal (Nergal)gemininkaz€rm krdr'

En-Urta(inurta), lerdekikastgalr indirdi'

Annuartaki' lergrklarull arlal ' t l lat '

Panrtrlanyleyeri aydrnlaitrlar'

Adattn kasrrgasr dklerisiipiirdii'-135-





Her rgrk panlher karanhla d6.ndii.

.......Yer aaki....- itmiqti.Biitnn giin (Sagan*lar i tdi)...Siiratle yiik8eldi... S, daglara yeiitti.(Sum)Halka bir savaggr ibi biicum etti.Kardegkardeli giirmiiyordu,lnsan gdklerdetanmmryordu.Tannlar kasrrgadan irkmiiglerdi.

Onlar Anu'nugtig'iine ekildiler.Tannlar kdpeLgibi duvann dibine biiziilmiillerdi.Tannta lltar doguranbir kadn gibi baprnyordu.Tannlann solucusu tath bir sesle g6yle feryat ve

ligan ediyordu:Ogiin gamuraditneydi.Zira ben, tannlar heyetinefenahk teklif ettim

Tannlar heyetinebetr nasrl feualk teklif ettin?- Halkrmrnyokedilmesi gin bennas savaf €klif et-

tim?Halkrmrbenmi yarttrm?Ki onlan ufak balLlar gibi denize atabileydim.Tannlar Annunaki'ler onlarla beraber fiSan ediy-

orou.

Tannlar yerekapandrlar ve oturup aflad ar.Agularl srmsrkrkapanDr$t .Sekizgiin vegece.Fqrlrnq.ltltyl $iddetiyle deva.mdtri ve kasrrga

memleketl bltrr. r

Yedincigrinkasrrga, orave yagigdurdu.Ki bir ordugibiniicadele emigti.Denizsakinlegti, yrkrcrriizgdr dindi, kasrrgakesildi.

-136-



Giindiiz oluncqdrqanyabaktrm' seslerkesilmisti'

ve insanl& camura diinmultu'

Etittin Yerdiifldiiz olrlugtu'

iJ"lJt"ot

'" tqrk iiziimearptr'

H*,*'*$l*lTl****l;"f''"3""iili'll:T;ilji?,i't,,tvo.a"

il.i liJ'i l-la"c'mnizerine.oturdu'

il"i" a"ng"tt"r"ttu

ve.lold.rldatmadr'iiii'iJ.iii"' ir'*i gunde' isirdagsemiviuttu'

tu vekrmrldatmadr'BeEinci iind-e, ltrncr

ve krmrldatEadr'

IGmrldatmadr't'llllT"#'' otu"'cti giindeisir aare'ivi ut'

tu. i{rm datmadr'

ilLllf#''.*i"uu'cir siinde isirdansemiviut'

giindeNisir dats gemiyi uttu

-137-

;"'*LHTXffi imve arwardim'

fi l:tHll:ff :iTl*,""if;'i"""" "u'Bir krrlangrq rkardrm

esahveror,m

f*l?i""::'*T:?ffi'"ff'uii'l*",""',u'

ffi-:"''lJ,3 :{J":":F-fl*l}".;,.u;"0,"

*,"r#TllX5xaHT"p3"Ha?ir"1i?'t;4"'



aslna nsrn,'nuf.ui

*".rtu."t "din ve(ber

Fey)yok olmasrn Ta-

iiitti ot"o (ue tteu" lekelenmesin)'

Kasrrgagrkarmaktansa

Aslan sibi insanhg'r ksilteydi'

Xu.tt*-" gtf.u*."f.tansa kurt gibigelip nsanhfi ek-

teydi.Kasrrge rkmaktansa

BiI krihk qkrp memleketi bit irevdi)Kaslrga crkmaktansiIIa r .. ve bil ldhi qrlsp memleketi bit ireydi) '

Ba[a geiinci,ben biiyiik tannlann srrnm ]reyanet

iiru- Hu"i"'" (... ) bir riiva giistefdim o tannmn

m busureileduYdu.

Simdi onun hakkrnda arbk bir karar venn'iunun iizerine tann Enlil bir gemiyegirdi'

elimden tutiu ve beni dniine getirdi'

Kar't-t da Orrii,tteetirdi ve yantmda diz gdktiirdii'

eirr'tl..nr-u dokrindu, aramrzda durdu' bizi kutla<h

(vededi):l l ta- naorstim undan vvel rrfbrl nsan ibi'

n"l. i i i" jai ' Uta, napi$tim e kansrbizle' annlar

aPzlnda turttular.

Ylkrn tark Tarihi: $ GdnaltaY

Tulan hakkrnda Altayh'Iar da lu efsaneyi anlatrrlar:

-139-



Kablan yediger ediger oydum.

-.--91]u."altrna kamrglar, selvi ve mersin agao (?)

ylgchm.

Tanr.rlar okuyualdrlar.Tannlar tath kokuyuduydular.

,--T-.hr,sinekler ibi Lurbanr unanrn agrnaop-

/an(olar.Tanrrlannhanrmr.yaklagmca

..Ke1digryu9u izerineAllu'nun verdifi gokkrymetlirEi.icevherleriDiukan kaldrrdr vedeorr

..^,lI :19.t ."1*:ut,olao anntar,boynumdakiokyaKut mucevherleri asla unutmadlgrm gibi,Bu gilnleri daima dtigt_inecek e otrlan asle un_

utmlyacaarm,

Tannlar. Adat'a gelsin.Fakat Adat'a, Enlil geleisin.

Cunkd driqiinmedive kasrrga5n rkardr.

Ve hallomr yok etrnek igin, onun iizerine sabverdi.Enlil yaklaqruca

Gemiyi gatrdii, o zaman Enlil suratrDr astr.Tanrrlara, igigi ye kargrotuelendi(ve dedi).Hayatrnr kudarabilen birisi mi var?O, s-a kalmyacakt:r. Umumi harabiyette hig bi . n_

san sag kaloryacaktrr,

O zaman En-Urta agzrru agtr ve konu$tu.Ve savaqqEnlil'e dedi:Ey tannlar.prensi, y sava$g:nen nasrlh19 ii$r. in[oedenir kasrrga rkarabildin,Giinahker olanrn giinahr kendi ba5rna nsin.?enbihe aylon hareket edenin kabahatr kendi

-138-





iffiffif###F{#$#t^"i#Tffi"';'""':"""11,i::"'*r

";Yil.J:i:"",uX|'

gS-t'J.l$:';:5'Lig1'*lr"i:,"

*q'gf$,p$n-141-





'll

IIAT'VANKtJLTU

Hayvan,kriltii. ilkcl dinlerle bagLyor.Bu kdlrirn za-Elanra genr$llyelrkadrosuna kanatsrz ve kanatL cesidina]'vantar $rdrgr gibi, kitabi olan geligmiq

dinlerdedahi bir tal m kutsal baJrvanlann kuwitti izleri bu_ru4uyor.

_^_uj -\uPul.ha5ruanlardan- imini tannlar gdkFn

gonderdr, rrnicetrnetten,ahut sudan9rkh, ki; ini deroprak yerf Uzuneverdi.

.._-B.ire haj'van kriltii geregince:nsan soylarrnrnhay-

vanoan. ettEr,-aa ve baba sa5altqr,ann tarafrndirgondenlrt l,

onlardab;rer kutsal ruhun bulunusu Tot-emrzmln. onrada njmizmin emelinikurmugoldu.Bunlardan baqkabir tahm halruanlannda kahra-

man; kurtancr ve.besleici oluqlan ha].vanki i l t l inLlnana zladdelerinde ulunmaktadu.

. T rk mirolojisindekiu bavvanlarkanatl l lar bcjl i imlerine ayrrlaralahnacakhr. Bununla berabei mitik

kanatsrzlarveburada ele

inamglann ya'

-742-



Bdrte, Bitrcii, Assens, Sina, Cina, Cine, Cino, Yagkalgibi adlan geger.

Kurt, (Dede iorkut) hikAyelerindedegok geger.Biryerinde (Kurt Yiirii Etibarektir) denilDekt€dir.

Kugz dualannda (Alt a$zh kurt) i6biri vardu.Kurt, uAturlu,hayrrh bir hayvanoldugu gibi,

verici hassalanmn da buluduf,u iizerindekinanmalaraaadoluda a hdlAdevameder:

Tiirk folklonrnda; Al basmamak igin lohusalanlyastrEr altrna bii parca kurt derisi konur, Bir insan

kurdun biibre$ni ve yilegini yer6e, o insa aemesiqigen koyunun oemesine dokunsa hemen iyilegir.Qocugu yaqaaayan kadrnlar bir kurt derisini or-tasrndan deler, gocu6'u radan geqirirseo gocuk yaqar,uzun iidrti olur. 9okuyuyanlar cebeindekurt gitzii bu-lundurdugu miiddehe az uyur. Kurdun aqrg delinir dekiigiik bir Qocu6'unbegigine8ilusa o Qocuk razar ol-Itraz.

CesaretliolEak igin de Kurt'tan g6yle aydalamhr:Bir adan Kurdun yiiregini kebap eder de yerse o

adam cesur olur. Kurduu her haagi bir iqaretini insantizerinde taErsa heybetli gitriiDi.ir.

Bir taralian da Kurt'ta korkulur ve:(Kurt tiiyii Az-rail tiiyiidiir) derler.

Kurdu dldtireek de iyi sayrlmaz. slAmhk tesiriyle

yerlegen bir itrarusa giir€: (Kurt Hazreti A.li'ninkitpegidir. Onu dldiiren zarar giiriir.)

Kurdun ttldiirdiigii hayvan pis sayrlmaz, eti yenir'.Qiinl<ii Kurt bir hayvam iiDce bogazlar, ondan sonrayer.

Bu gibi inanglarasayg gtisterildig igindir ki Kurtoilll sembol olara-k ta kabul edilmig; Armalara, par-

-144-

gifaqr-



alara, bayraklara konuldugtur'-lC,ei.

"ot"*"rli kiiltii olan, desianlard-a-ok yer

tdtan bir hayvandlr.$aman'ltg kabul Pden urR lerre

iloloff."tn iti-tqtnu gdreat gitkten nmiqtir'iak,rt'luo giire kahramanlann Atlan giine$

6lemin&n gelmiqtir.

SazrTiiiL lovlattna giire de (Apsatt a&nda atlann

bir tannsr vardrr.Bir de kanath ve ktirekli atlar vardrr ki' heo ucan

h;;;; i l ; . ;xura"9n' altrndakiSutcii l i i)nde

t"iu'i."it"a'.. Hrzrrolirme aryarqllsnbu

1 l1lgiirEi i5, tutaEaml9 nrnayel.rrruL.

i l iJ*i t"nru. saihoq dip,bit.qiftini utmug'Ka'

ilf;; iip;,;,-uu"-tai'

c:irtteqtli*ls,at neslibitvle

tiiremrs.ffrzrirn Xr" u"vuSozAl,rkanathdrr,Uqargibigider'

lda- irr"rrrqlu., arasrndayerleqen bir de gu efsine

vardrr:-fint.Aa"^ puvgamberi ennettenOkarara'k tinya

*',i-'ili ii"-J.,il"li'"1 anatlbL Atabindirdi: dem u

ffi;fi i;;il;ugarak cennete<;nmesindenork'

ii*i.1l"li1i""'ii-r.'rdr.

Bunhdansonra Atrn ka'

tr; anndaki kuwet bacaklanna indr'-iii"l"

"ttn ""nnettengrkarken ditrt gdzuvardr' Ka'

natlan lonldrts igin dirnyada kalmak zorunda oulunan

il;;;;: di;"d"" o k;dar agladri'

sozlerininkisi

kii i oldu. Bunlal Eimdiki gozlenntn uzennoe ou-

i;t;;;Jt. d6'-."' ti^t"gclinceurudular'erleri os

il;;'i"A;i*il;;;'ina"t'i c"tu', bukuruvan iizlerinyeridir.

En krvmetli insatlar ginsudanqrkan ir aygrr ra'

d. Hii'"ffi"bt" G'akti qiftlegmig'insatlarbun-

ihayet iSiit C<ilti) ne iaraP

-745-



Bii Mogol namqna gitrede At, ugarak zerindeki kah-rarnanrcehennemedtiiriir.geri getirir.

Eskiden beri Tiirk'ler arasrndasiihletliiCin, tldiikten sonramezaryaprlrrdr.

atlar'

mz buyruguDu keserler, bu buyrugu dlenin mezan

iizerine asarlar.

6lmez Atlar da val.drr.Bunlar (Ab-r Hayat) igtikleri

ci ts

Kurban igiu kutsal saylan ve (Yak) denilen Tibetokiizti kolay bulunamadrlrndan, erine At kurban ed-itirdi. At kurbadan biiyiik tannlara gegitli iirenlerleyaprlrrdr. Btyiik tann Ulgen adrna, Ugurlu saFlanBeyazAt kurban edilildi.

At kurbanlan tannlar iQinoldugugibi, HakanlarveKahramanlaradrnada olurdu-Bunlardan bid dldugnzaman,encoksevdigiat1da berabergatmiiliirdii.

Bazr boylar at1kurban ettikten sonra,kanmr ku-rutur, saklar, yahut kurban kime aitse atr yakarakLiiliinii onunlagiimerlerdi.

bir tahm boylardaok atrlarak at kurban edilirdi

Bir loslm Tiirkler ise kurban icin atr iildrirmezler,

dlmezler alasrna katrimrslardrr' Hlzlrln atl ile

u'nun krr atr bunlardaDdrr.Krr At Kdrogludldtiktensonragoklereu9multur.; Destanlara gir'miq olan cins aLlardan; Manaln, Ak

rKula'srveya Ak Bozu, Bay Beylek' in DenizKulu veBoz Avgrn, Orhon Kilabplerinde gegenTadrgingor'iqbarayamator,Kedimlik. Bayrrkan. BaEkoAlp Salcive Azman;sayrh,azyetismisatlardalldu

Savasa recekkahramanlar,rn kazanmll t larabi-Derlerdi. ;vaslafdan onrakahramanlar ibi onlarada Unvant erilr"di.

Ttirk folklorunda; atlar letklerine gore,ugurlu,

-747



lardan triremigtir ki bu atlar denizleri de yiizerekge9erlerdr_

Sudangrkanaygrrlar igir gdylede bir efsanedaha

vardrt:Bunlar sudangrkar, ne suyagirerler. Grk tanedir,bijyiiludiirler. Bulunduklan sudan yahut denizdengrkarakprnar suyu igmek stediklerisrrada,bir adambirini yakalar, istiine binerse;aygrrbunaqoksevinir,adaml riizgar siir'ati ile istedi -i yere gtitiiriir. Artrkaygrronunlaberaber alrr,emri altrndabulunur.

Ilir efsaneyegdre de cins atlar tannlarla ei-delhalaldandrerdi.

Yuen-Chih'lere dre se bir magaradaannlann arrbulunmaktadtr. Bazr l.osraklar oraya gider. gebekahrlar.Cinsatlar bunlardandogar.

Turkistan bdlgesindeMazdaist'lereaprnaklanndagokten inmiq, bahrdan bir at bulunuyordu.Bu atyalrya kadar topragagdmiilii idi. Haziran aFnda ne-

hirden bir altro at grkar, bu g6kten inmig atlaqiftleqirdi.Mogol k6hinlerinden (Tept€ngeri,; tannlarla

konugmakgin gairi inmezlerdenelenbir bozata bi"n€r'ek 6klcreg rtrErm,dolagtrktan onrageri geldigiAisoylerdr.

Btyiik $amanlar da gdklere 9*rEaknerlerdi.

Altay Tiirkleri, gaman'lann bindikleri bu ata (Pura)yabut {Argamak) derlerdi.

At, gdrtinmezler aleminden haber getiren, gelecekfenahklan sezen. dostu, dugmanr tanryan bir ya-r'atrktrr. O. kahramanlann yardrmosr, sildh ar-kadagrdrr. C,erekirse konuqur, sahibiae nasihat eder.

-146-

ata bi-



ugu$uz saFludr. En ugurlu ve rnakbul olan da b€yazattrl. Cins atla.r t€rliyecekleri za.oaDviicutlanndaD teryerinekan qkar.

Tiirkler, kahramada ah bir tutadar: (At OliiBii veEr dldmii olmasrn) derlerdi. Atm ve Itiu sadakati gokoldulu igin (Insanarkadagrnahanet edebilir, aoa itile at ihanet elmez derler). Kuq kanadr le, er atr ile)yani kuga kanat oe kadar ldzrmsaEre de at o kadarlAnmdrr.

Kuyrugu uzun ve diizg0o atlar da gok makbiildiir.Derler ki, (atr kuJrmklu olaarn sttzii bu)rruklu olur) ve(Ata kuyruk,Yigit€ hyrk yalogrr.)

Dede Korkut hiMyelerinde Befen (Oruzadrndaki kahraman da dviiliirken (At a$zh)amrmlstu,

At bir evin dniinde bagl eve dogru ba$amrsa nefesi

ile o eve bereket ve ugur verir. At nefesi bazr has-talrklan da geqirir.Bir ada-Dr abahleyin giineg do6oada$, kf ata bi-

nerek bir deredenyedi defegegerseo adaEa arhk biiyttesir edemiz.Kuru at kafasrbiiyiiciiler tarafrndan sihiryapmak gin kullamludr.

Bir evde at olursa o eve cin ve geyta girmez. Na-zardan korunmak igin de bir tarafa at ka.faerasarlardr.

At kafasrsuyaatrlrsa yagmuryagar.Ama bir de tu valdrr ki; Ahn gitzii J'aganrsa;ya sa-

hibinin, yahut yakrnlanndanbirinin iilecegine elaleteder.

Atrn kudretini ve iyi taraflanm belirtmek qin birazda hikeyeiere dzatmakgerekir:

Efsanele$tirilmit atlar araslnda sonralan bir de(Ka-

mertay) tiiremiltir. Bu atrn giil suyu iger ve bAdemyer.

Koca)diye

-148-



-149-

.a riizgar gibi gabukgider,sevdigiada.argdzka'

agrncfa [adar istedi$ yereuta5ttnr..Gtikve Ye-

aiinini" biittin katlanm gok krsa bir zamandatrnr.

Kamertaybiiynlii bir elmadano hale gelmigtir:Bir

d lozr bii elminrn igini evladrohoayanhiiktimdann

rsrna, kabuklan da hiikiimdann atlna verlligtir'

kabuklan yiyenat de$gmig eKamertayolmugtur'

lrat etkisi ile yerleqmig ikayelerde,izellilde ki at

ha sitriiliir ki'bunlidan biri $irin'in atr Giilgiio'-deHiisrev-iPerviz'inatl $ebdiz'dir.

Sirin in au Girlgiin, krrmra renkte oldugu gin bu

r'almrgtrr.Gtilgtn ile $ebdiz\nbir krsraktan. ldugu

adv)Jnir.Bir-anlatrqa gdredei bir tairn iizerinde bir

r iesmi varmrg. O krsrak bazangider, o Ayglnn re-

ine siirtiiniirmlit. Bu sebepleki defagebe almrg'

Burhan-rKaati'debu at icin gityleyazrhdrr: Bu atinen atlardan ditrt kanl 'dksek idi Hiisrev'eonur divanndan eetirtuisl;rdi Husrev yemek yedigi

att, yemeaigin-a"n niLyedirirdi Bu at dldiigiinde'iii,"L"r""

"lu;o,hazrrlanan ir veregdmdiiler'Re-

i bir tala naksettiler.Ne vakit ki Husrevo atrn re-

baks; ihtiytri elindeolmayarakallardr'

BOGA.SIGI& KOYUN, SQi:

Bopa. kurban olarak kesildi$ gibi, Srimer'ler ve

lmii'larca da tann tanrnmrE,Gdklilrk lerin ongunu

ustur. OIuz Destanlnda'Oguz'unayaklan, kuv-

niimsa[;laD Okiizebenzetiloistir.



'esilHanin idl'resindekibovunongunukeqi di .

Keqi

rvausu Hitit efsdnelerinde de Celsreklecur'

"l''f-"ra"

iia*-etrr adrnd.aeqilere oruyanbir

i" i"'a'. ili"vt't"'a giire. \.rrair9l^"."qr1lk :la"*i" U"y",iA", g6i yeleli bir kegi haber ver-

tir (l) '/eri vald)r ' Ya-

AYI: Aynrn da Tiirk m,toloJrsrnoe,

i.r lf" "att 'oytitu.a,.yr ongun cnrrlar'Ayr,orman

;;;;; ;; i"-.itiiai'-

rabu sal'riarak. adr

iit.. l. Og",a"i,*rnda oguz'undgsi'rvrva cn-

iiiih-?il,'ft ; ogu'ormandak,r {'

{^"1 iqllg:Il"":"?"-riti

"IicifiLi. agacacmlrkolarakgcviktenin avlamak ipin bir agacayemllk olal'aK,geFKwrr

lyrvt L"Et"*rstt c.k-teki6evaz yrda oktizkrz)

sinde geqmektedir'

CbYII<, guFr, Maral. Guva Maral adlannt taqtyan

;- ik nit"tt igl] ;n""t;Ci, edakdrhg morhAmeti le sc-

oli bir yaratrk olarak gortiltir'

(Bineper)masahndalri-sevik te.nq.avakl9f -9^g-t^::

Itii",r'ri i..".. v"ral-amakqin'.ilkvemlikolarak

tr;if;"1"ff"iff';ltull;"''"'rarakosorea-rlarda da gitriiliir.

(Ergenekon)a giriqte btu digi gevik yol giisterio

Cengizn armasrda bir geyik di '

Geyik. Totem kabul edilen hayvanlar arasrnag'r-

bnvE , (s"Lu* Aidar) masahnda anlrmn beyaz

sindenbahsedilir.

'.'"'J,'nt',Tl'1$:":tq;f i::i.;li}::lt'il:,T"ili"iil'fl

uqtur.

Parakbtiyutmiittur.



(AL Bofa) fiirk efsAnelerindegegmektedir.yq.

:iryl"l-.r.-S.g1gpi".i,-rsrrtr,tannptsi giti, erife;ae,ruuoi, nrttt lenn (Hurri)-ve

($erri) adrnda kutsai

Or".firTOI*. ".son iki firtrna rannsrTequp,

,--Sumerkahraman. GtlgamrginarkadagrEnkidu dq

ooynuzlu. kuyruklu bir boga geklinde tasvir edilmisriruugan1lg.tn; kendjsln€ meyil gdsterin iitari i..

::,i::-".1.y':,"r:Kinlenen u tan.,ca,babrii

enu,vaEikayer derek.CrlgamrqotdLirmek',i *"e;Li;"d.iDoga gdrdermesini ist€miq. Anu nihaver bo a:,,nu nihayet bof,a'yrgdndermi$se

_de _ _Grlgamiga arkadaqr b,0rquruyorlar,yiiregini giinegtannsrna sunuyorlar.ldtiriiyor

^ FoCa;yqsaIF g-dsterenKugrzlann bir de (Xaanrroga elsanesrvardrr.

^ llgtT y" koyun da gok _kurban edilen haSrvanlar

arasrndadrr.. tJununla berab€r ko5runu totem kabuleoenteroe ctmusturT\irkistandan gelerek ilk defa kuzey Chi,leri

:I.lsmdayerlesen bir efsaneyegiire: {Koyuniar yerden

orrermr$...^yerc koyun kemi$ eki lecekolursa kuzular

r{arml} |- 'u kuzulann gdbeginiyerden koovasr cin.urkulurmesr dzrmdrr.tbagkakabilelerdekiedruo iok$a$rran .kadlnlar . el ier ini qrrpmrqlar, koyunla"

il:iiilj*:J bundan doJalr anrk sudan koy.

, ,$amanlar ogcarkmakqinbindikleri ta rpura)dr.-: i l( l ln qbr i jq boynuzlu efi lerede bu ad veri l irorDunrar jut golU)ndenclkarlar

, Cttkrurk' ler inbriytrk tuDnsrnrndon renk i je doflooy,u, emsrl eden. dbrt oglundan; Ye$il Hanallkbaiann bagrnda ir koyun yavrusu

kurban edil irdi.

-150-

bo{a1r



Kara lGrgz'lara gtir€ develeri koruyan (Ay8utr ata)adrndabir evliya vardr.

KOPEK : Barak adr verilen tiiylerigok

ve uzuqkdpe$ de Stiaerler kutsal tamr. Bu Kiipek 9ok kogar,avr iyi saklar.

$aman'lar

(l) Danienin Dvin komedi in&ld cehenn€min aDr3rn&bu'lunan K€rb€rus, lman miiolojigindeki €hennend€ ulunanCaflngibi, ysralhnda kitp€klere Tilrk mitoloji€inde astlanmamaktadrr.l

da Barak'a binerek gtiklere gkardr.Itrgz'lar bir soy Kiipek'e de bu adr verrnigler. Ak Babaihtiyarlayrnca yapt$ iki yutnurtamnkiipek grkardr.

Oguz destamnda(It Barak) diye eski bir kabile adrgegerki Oguz bunlan yenmigti. Bunlan Totemleri deyine kugtan tiircyen bir kitpekti.

Kugz efsdnelerirde (Srrttan) a&udaki kitpek k€ndicinsinin htkiiddan olan azgrn hayvandt. Bagka birKrrgrz efsdnesinde de gitrtileD (Kumayrk) adrndakikitpek t€ Cok 'rrbo idi. Elinden big bir yabanl hayvankurtulamazdr. Yine bir e&Aaeye gttre l(rrgzlar bir

hrorzr kiipek ile bir Tatar prensinden ile6igti.lnsanlarda ve hayvanlarda bulunat (Siine) adrndaki

Rub da kimseleregiiriinmezdi. Ancak $aman'larla baaoanevi kudreti olan yiiksek insanlara, bazan dakdpekleregttriinitdti.

Biiyiik tann Ulgen canorz olarak yarathts ilk in-sanlan kdtiiliik tannsr, kardegiErlikin qerrindenkor-

umak igin bir kiipegi bekgi koydugtu. Erlik bu k6pegikanaLrmrg,ansrznsanlannyanlra girebilmigti l)

.t52-

bu



TILKI : (Av Mdkd)hikAvesindekiki kiifuk k€rdeq

.'H;i';d;'"cil;; .dlmik

dzerev.ken.lf *ll""Lllll""urltiT'ieii'ri'i-".ne''ia5lnlm'str'Bu'ada

ki kurtancrolarakgefer'

A;k;;;;i;;" hivJk annrn'n ll -'n1..'ll-d1,11"i"'ij"'r'ia'"r o"t

"ElundanSanHanbov-Ynu:r?l-

i''i#;"'i;i nu,'lui l'9'n baqLndaan Hana brr

o-uJvuu"u"u""l-ederlerdi

ii#i" lovru'au" kKallan;,batr'::l^f:tlT'

;:l-""'i#iie;i;;;aga;5og" uovta"n'aarede''i l i l";" ; tanneaslanlaasvr'"qlt5ll: ..^-*;;;;;-; ;ii;i ti r.tirt'te ts(an cinsinden' anm

i,i'-',rrJniugunaa

bir -. havvan' -lY*i::h",Slii'J".",.iliii"rg,T:t:*Hf#ff*f""

Jnun eti saranr' uyuyan rns,antlulel-r:-

H'iiiiu...'til;i;i';; iTra' denirmektedir'

iiirr"l*'-r'et'""r"rdanbiri ^d:'^-H"il"":liilHi?'J tii,if;il;i" aJ' "e'len iie avak\'kler.ort.

xoJut ru".",ErlikHann :'1'1,11:Tll1"^[lP';':;:'.H'fiTldT'iiisl,-{;' ::i: lff::X'A[ilirr.$amanaragbreAbtu'll l

-t l l]. ' jr,- n^-,-,.,:t'if fi'#

"l.J,ft'-uu"ii"aun

birtakrmoruvucu

xl * iltlttl"ff?r;f$:il'","J:'il'lx':Ti;iitili""n""'"*i"'a"f: "'-.I:"?i:kd""i,Tio;,","0"YILANI,AR : Yrlanlar eskr ru

r*mxlT"*it :;Jl'"#"'tH:-'f'l"i"";yetigtirmez.





Sonralangiiney ve batlya gelenTiirk'lerce,muhitdefiqtirmenin etkisi altrnda plana geoigyer verildi.

Yrlan haklundave Tiir.klerdengegerekKeldan'hlararasrnda erlegenlk efsane dyledir:

Kozmik dlemle beraber, Lakhmu ve LAkhamuadrndabiri difi biri erkek ki biiyiik yrlanyaratrlmrstrr.

Siimcr'ler ve Elam'hlar igin yap an kazrlardabu-lunmughcykellerdc oynuzluy anlar, Kutsai agacr o.ruyan yllan. kapr bekgilili yapan iri ve boynuzlu

yrlanlar g6mimektedir ki, bunlardan Snlanlannko-ruyuculukla da gdrevli oldupu anlaqrlmaktadrrSiimer'leceyrlanlann tannsr olan (Nin-Giszida) le{Papsukalda koruyuculuklag<irevliirler.

Eti'lerilr (Edimmu)hikayesinde e biiyiik veoburbirv , l an da .haL iod i r

illuankag adrndaki plan da Eti ve Hitit efsdneleriarasrnda cr almrgtrr.Bk: l l luankal).

Volga Tiirk'lerince de yrlan u 'urlu bir hayvandrr.Siimer' kahraman Gtlgamrg sonsuz hayata

eriqcbilmek igin, denizin dibinden Fkardrg hayat otu-nu bir-yrlana kaptrrmrgtrt.

Hitit elsenelerindebir kag baqhplanlar vardrr. (En-uma-Elis) destanrndakorkung Salanlargegmektedir.

Yrlanlar igin Ttirkler arasna gelerek yerleqen

cfsdnelerden biri igin Taberi'nin birinci cildinde giiyledenilmektedir :

Bir' yrlai yaratrlmrq,bu yrlamn bagr nciden, viicudukrzrl altrndar,, gdzleri yakuttandrr, ona gdklerin enyriksek tabakasr olan biiyiik ve kutsal yere yedi defasanlmasr emredildi, o da sanldr.

Bu FIan o kadar uzunmuq ki orayr yedi dela do,landrg halde yansr h6la gdgiin en iist katrndan yere

- 1 D 4 -





Buridayik denilen kug, I{rrgrz efs6nelerinde

gegmekiedir.Abdiilkadir Itran rn

(kttgiitey, SagaY'lan-n(Kaan Gerede)adrnda

bahsetti$ irzere Altay'hlann

(Atrn Pirkan)destanlannoa

biiyi.ik ve kahraman brr Eul

t"tf;tn*,on rirrkler ve Mogollarr arasrndakiAnka

t"*"?ifiliil e-" u" kuE rticrbir.kuqtuPenqeleri

.,"-,.:#*lx'":mi'*: ":l^HJ;"":tl"*lardan ancak biri Yaqarot'

"",n;ixrl'gil#'&"1*t"'*'txl;"l'tTll'-:t';:-J"-âa sbvlee rKardeqle)nasahda

" l*'il4ff",""Tfr:t'rl"filln'r kadrnuesekline gitetek ko"asrnrkunarmaya 9angmrgr'tr'

,^""i*"li'nlu"*llulr,:'J,llf91'8i1"';nhawanlarih.

-,.dii:t|;:m,;T*'i:";*'"'5:'""h" fJnus,Anka dndebulunmaKtaorr'

-,*YT,tt'l::.:it"ft:ffJl"r:"""'-".'il:ru"i . i;;;; i l 'v"." inerkenqindenavruqkar' l€t. 'a' '

iilnl:i:11,":tt,:T'*i'f"li:.i""J"'id'"i*#;it";;;;';;;("'den buvuksedir' eredekonar'

."ltfti,,l,1'1.:'j,"x?'::",,:'ii'x",i"':";



-+:+fl#{*i:r

Efsdneli bir tarih rivayetine gdre de; Fatimi ha-lifelerinin hayvanlar bahgesinde bir Anka kugu varmrg.

Iran kahramam Riisten'in babasr, Zal , brraloldrgrdalda bir Anka kugu biiyiitmtiqtii.

Bir efseneye gore de; bu kuq bir zaman gogalmrq,ovarrndaki hayvanlar kapar, kagar:nrq. Necit, Hicaztaraflanndaki halk Ankalann bu halinden bizar ol-arak, Muhammet peygamberin Mekke'den Medineyehicretinden biraz iince, Res'lilerin peygaoberi olan

Hanzala Ibn-i Saffan yahut Halit lbn-i Sinan'a Eikdyetetmiqler. O da, tannya dua etmis, bu dua tizerineAnkanrn nesli bu drinyanrn yiizinden kaikmrqtrr.Anka iki ba$h kuq olarakta gdsterilir. Bir bagr kug, birbagr da insan bagrgibidir, insan gibi konuqur.

Anka'mn rjli.imii yaklagtrCi vakit, giineq onun yu-vasrnr yakar. O da tekrar bir yuva yapar. igine girer,bir daha grkmaz,ora da atliir,kalr. Kemikleri iqindebirsolucanbulunur, ondan yeniden bir Anka kugu tiirer.

DEVLER: fiirk mitolojisinde olduBu gibi, hemenbritun mil letlerin mitoloj i lerindegdrdlendevler,Sekilve vricut baklm dan qok defa insan uzuvlanndarlalrnarak biiyritr i lmug, qt- 'ki l lendiri lmig, orkung ya-ratrklardrr. VUvutlarr qok biiynktrir. OlaAan iistii kuv-vet talrrlar. Tannlarla savagrr. Kahramanlara mu-

sallat olur. ama sonunda6ldr.iriili-irler.Bunlar icabrnda bir da& yerinden kaldrnp tibtirdagrn iistiine kor, tannlarla savagmak iizere gtikleredoglu trrmanrrlar. Yahut biiyiik bii agaer bir gJkmedekdkleriyle yerinden kopararak insanlar.n i.izerineatar-laa,

Devlerin birden yiize kadar gtizleri, ikiden fazla el-leri, ayaklan, baglan vardrr.

-159-



##'-tttil*l+$l;trt#lTfirlbulupta bilerekdldiirenkimeekrrk giin

-ffill*1**l'ni+,

fr*il*+****fii;,H';;i,;*-,t:{l*l';*"{,;yIln*[h,[#"ir,h,l?:..J9;'rfr:: "*1,1,''""#ffir"T"I:tr,*rJ'i

, #"lIilf,'*,'ff" ili [hT;T#",,TH

,T#;1"il;:lHx,lardaetlllnsi'ev'"a

-158_



. Devler, en gokdo$uda Hint Eitolojisiude, Batr<ladakuz€y Avrupa mitilojisinde gdriilit. Bulunla b€raber

perilerle, a5k hikAyeleri ileMitolojisinde de epeyce yer

bagla milletlerde hit€suslii buluna Yunaahrlar'.

^..Ttirklerdedev olaylannrn en kuwetlilerindel biriDuEerMrroloJlsrndeityle iirtiliir:

. Stimer'ieri Asakhu, Enmegamj ve Zu adrnda icbujru* devr vardrr. BunlardanAgakhuhastahklarvel

rir, karanhklan temsil eder, bir tann ayanndadrr.enmegarrusebir taraftandevdir,bir taraft; dadlii;lannsrcrr. l'u devter inlii tann Enlil,i dldiirmiiqlersedeaonrabu tann canlanmlstr_

(EnumaElis)destamnda abu iigdevinadrgeger.

_--KAinatrn,Jaratrlqr rraslnda Kingo)adrndako.kurrg

ve kuqneUlblr dev iireEistir.

. Ky:gti efsAnesindeege (Upelluri)adrndakidevrs€gok te yen srrhDdautardt.

- -,Budev,Kumarbi'niaDiyorit tarrndanyaprlmrg lan

ogrunu_sagouzu iizerindebiiyiittii, az"aman&

su-tann-tcrnden zayarakbo).ugdklere adarula$h.

-,]tli klk) adrndakidev de krrgz efsAnelerindeeraunaktaclrl.

Iran efslaelerineramanlarla savasanyakrn doguTiirkierilunmaktadrr.

,-,(Div-iSefit:,AkDev) le (Erjenk)bunlanndn plenda

gelentenndendrf.

,Ak Dev'in- ulunduguyerdebilyii ve sihir yaDmaktaCoK sta devlervardrr.Bu dev ran kahramaruhtistem

rlegavagdrl,aihayetRiist€mbu devidldiirmiistiir.

gore;korkung

Hiikiixddarve kah-

arasrndadevlerin maceralan.

da yayrlmrg bu-

-160-



Ak Dev;Boncukgiizlii,arslantiiyliidiir' Eni ve bovu

' yiizi.iniikaplayacak adarbuyuKlur'.

d"TJi* i"'iJ" luroanda;rdrr' iistemununla

sa-vagm5,sonra dldiirmirgtur';,l'ru;iilil;;;rDev'anasr) vardrri'b'rnunki

lriJe'ritvu-t"-""i bulunmaktadr' B-:^lil::::#;i";;,-;;il

li- sol omuzun'rn'zerinde

a]llb'i".v.ra-ui"kimse.astlar":*.llllflt ::onu Yok eder'ez. memelerini mmezse ev anasr

tj i l t '" i"t""."",

alrr. vi muamele def'kltut., .

ot.i"'l'i'ii"' auii vardrr i ouadaRiizsa' evi)

ie de ona silahBu dev gbzlerepek giir i jnmez'Cdli l j-..-^-

r .

"),-lgait^" a"n^cabuk avalardaqar'

bozularakCadrlarla Ejderhalar trlslmlan

atrtt.itec"gi gibi; devteri de tr lsrmlanm bozmakla

-16r-

iirmek miimkundiir'

nur**-i"t denilenu d"-.919:Tl:tT:J,,lt;l:

mr da qok uzak-lsrmrir bozmak16zlmdrr'Bunun trlsl

,.au l"fun.n bir adadrr'Bu adayrbulmakpk'gtr(t i ir '

ff;"l"i':;iii;; ;;;i"J,, i4na,,.uqi'*'rcin r.rrunan

i'"-f."rr'..".Jt Once da'sonra kirl)" "f::'L'lt1:1lil:J,li "il :;*iii"n'

"oiJu'ur*uiti'se' ) stm bo'cin,Ruzs,r ":,d" oloJll '- '^1"",.

"r.^n.lprde;fr;ii i;i lf-

: QokmirhaldgalArlarsanelerde

::lii'i;:'t1""**:ufl"dilriilt":i$.tir::;lii:Tfdll,F$f;l{{'1,Tr*tiilff*fi'"ii,a:r:. p""c"u. kanatlrolanlan.davardrr'Ddrt ay-

akir hayvangibileride gori j lmekteorr'



Bu da qdyleolur:

Yolu.SaYr?.

Bu eibi Eiderhatannkrrk gdnliik bir uykuzamam

ii. "iifi;;'"t's' "lkil,ll*:.g*ril;,Y'";llfl'l l;"'Jii i "Tiiiii.'

l ii u ;'G" athr' arohe o zaoan o ejderha ijliir' grder'

it"iil u,;;i"t*, ad'n' tuq'vu"bir efsdne e

'ledir:

r'ilivu,"ii',a"

ulutlarrasrnda,,bani5,b:"fh;1

ilI'"TJf,t#l'*jli54p*=*"9,1;[ti'"il-x'fAilt:i:'l1r*r':'r*gl

**]ll['li*ki':,m*'+"'-"*i

n:,$ilJ;t":tfti:t+:i::{";+}:'*li#i i"\""J".:fftil'e;r utEj?"'t'-';' nas-rasar

"Ti'i.tr.tg",'v"ta"nevedcgerse'ona dolanrpgiige

9eker... E5derhar,',,g"na**3"j:1^'Il-"Tltllftft:;;

'""?H;llii: "uHffi iiJ--n"aoc"" kkacurizm

sEMENDER:Yar<rnd:q'l-r,Dill:tleilt""ft"-:]ilr:it;anlardan biri de (semenderj

1t ,?,,,r^- Lii.iiL birHlliffl' i'ii

j"t"'*ftan' r'itkideniiciik ir

i:iliill'a""i,1'. g1*,ii4:: *.",::*"*,*t;l,lJJ''l),""aii.

'f"r'"ifttinatu"'au ulunaneateEte

-163-



o"**Jff;1J."*ile<lenGitkEi<lerha)annsal:,'

. Eti'lerin de lEnkiduydu)

Doga, yarr insan gekJindeggzida yer yiizr.inegrkttgrkadaqhketmiqtir.

adroda, boynuztu,yarreJoerhalanvardrr. Mn-

zamsn ona bir ejderha ar-

'^lPlf:C ,Aida-r)'asalnda {Cat6au6)adhda yedioagl DrreJderhanlnadr geqer.

,,^F{i bSt' EjderhadeoekolaYakuta-r tiyiiklerin"inuu.ol"r.k l,r[B";i:iljl'*t.

--_F:lH*" da gokyer alaa Ejderhalann araylany:^g P, saraylarrngogukturulanndibindecitr..rnsan elr.yerler.. Genp lozlan t.agrn"tar. Su- tay_

51u l*,,:?lTfil'[Ys::ff"$:il*rff

bulhtcedete ahnelerindeniri g<iyteeftifhrdiit",.

,^^9:"g.O.ul,"grT

bir vurusraejderhanrnltr balrrux?ser,,nrnkahr. Bunu iizeriaeEjderhagAyle aArnr:{Egei kahraman.sen bi da}a

"r".1 SuvJi'fJ-ruilrrr::r]rj -o1.f

. dahavurursa;"iderbanriraglan te[ii

Iflne CeLr.eski halihi abr. Onun i9U ni'aerfra inernrr daha .ur).diyebagrnr.Buru biten kalramao da:tuen anamdan irdefadogdun dervevurmaz.

,""11",:ff#"tiitxiiliffi'"-fffJ"ii.,-P.],9ilhil*9* hig yenit-oeyeaiardrrki, bunlann:l|i1ur.tld"n,biri de (CoDpalak)adDrda lanrdrr. u_

;,"rl,fu"iT"llTliin.r"rXlana r srelannrbozarak

-162-



yanmayan bir kugtur. Atelten 9*hgt suada tutularaLttiyiinden yaptrklan kumatlar ategte yanmaz. Bir .i-

vayeLegiire de ategteD gkrDca itliir.)

Nizami El oiinci'den g<iyle aklediliyor:

(Karada ve suda yagayan, bir siiylentiye giire ondaiates sitndiiriicii bir madde gktrg iqin at€Steyanmayanbir haj'vandrr.) Rumiada (Salamandra)derler.

Yine yabancrlardanbir efsdne hayvam daha

gcl-migtir ki, O da drinyal boynuzlan iizerinde tutanijkiiz'diir. Buna Farsgada Tamlama bir tabirle (GAv-i

Zemin) derler. Bu itkiiz diinyayl bir boynuzu iizerindetutar. O bo]'nuz yorulunca dbirri.ine atar, iste busarsrntrdan Zelzeleolur. Okr.izbir tag iizerinde, taq tabahgm srtmdadr. BaLk denizde, deniz de havadadrr.Bu dkiize Sevr-i Ahmer, Behmut gibi adlar da ve-

rilmistir.

-164-



AfE9I

Samanisteregrtrcbeskutsalunsurvardlr ki onlar

d",:ru:d;;;;rak, ;u' agactr' Bu bequneurbeq

"'tilljil"l'"i1i?r biiyiiksnnrJlgeneatesina'

""'iii?iTl^*tt""Tl-'o{: u:i:t:d'ilu*"u"$,.

*'il%i"ff fi'o,if" ffie"::?"suirairri"erie

ig"'";r*ki*l\"ll"l.5i:l."'T*fl#l;

VIII

BE$ KUTSAL UNSUR

ATE$, DEMi& TOPRAK SU'AGAQ

- t tro-



"f

Saman'lar gibi Manihaiet'lere g<irede ateekulssldlr'

g"i?'ffi-*"tiii t'r ile irt€tler' abahlevineardrcle

i,'.-riil

""p"iiti",

t" daltodalardaolagtrnrlardr''"'6r."1-'f?"

Ul*" ,ann saylan dedelerine biiviik an-

,".-r*nil,i{,tl*:lli#,t't:,:':':'"",,^'trt'*l'l;*y,^l,P"l*:'il*"FHimlt"-i l'al"l"'n::al";""illl1;*"rE""il

*''"vlg' entir, yuzunesirrer'bbyleceannnln

*T;:il'ifi lil:11'"i'"11fi"'*" birersneahau^Tlrlrun

*l,itoii. inde edsen.ateEialaraknsanlara

*,'#tl""-l'f$""'JfJt,"ll;::i":,:lii.y""-

:tX#6jr4;iii*" 'ffi[t'i".'ii:F$Hvasrvamazlar.Onun iCln ateq ou'g'i::fft I I'mil'"l', i'1,'l*ff '1'"'l''oT;

"ri"i-t"v-it, gelirkenkendi sakalrnabasarakyuvar-

Iiltt"l-r'l il "'1"::llr":,fiT':'lii :il'.lLi.

t:'g llrm",uill'[';'ffi"S'i'i,1:gtriiliiirf'"rn"f. .ut".at

ile koitular, Nudayin yoluIru..DeB-

i:li' ;**x{h",'#:ii';Tii'1,'"".'i{ir'"'i"""iii]'J,#:f l,r:ml"":.?",',1*ll';i,llr Hi:;i6ri" a"O-Ct;t" o* taqtaateqvardrr) Nihavet aqrn re-

-167-



iilrendiler.

Altay Samanlannm:

o":|ifi*ntiuiffi*

veren ta,o lgen)iizlerie

-.YAkutlarag6re insanlara ategi Ulu Toyuo ver_

r..ll*k J\i* hakanlannrnbelirh girnleri vard:r ki:

:ti"*$Jlgiitp#'xt#"i:i"T:i"'^"lflilf

[1HH'1"""t":J""":i,3:_g:ffi .ll:li**:l;1"ii"''i'"'1i1"'i'lli"nliiiii"";l:t'#Hli*Tl;"t*lulii."o'

savgrenanrsr

#"ift":lif:,""Tt,o;,JJ},:lL,,*::1'*

:il:l'"::"x-{iqJ,i:1J"tJiT*f,tif,'[,t"i,"u,,renrn eunde kr$rn dokuz, iazrn cyatrrtrnaz.,kirretmem"lii,, i"y,

'"Lij'i,fl"1,.ffi1rine Mazdaistere gdregrineli 4""" .a,na. li. rrrllit

fl,,I:;xiqu,ti'i" :1;:#5:"i",;:I""jiL

q*9, bartrktan6onra,aagla.,,itep.terinJi;n'"l"J,iiffi."J"":1;;.;.'1fflilf,of'il;;;

^..-fofl.flrrHerinae,trgrzlarda unauzunzaman i-yet eortmrqtir. Ateg efer bilinme.

;::ruii:lllr",lr:l"-*;$"{*r,?elffi

-166-



lplt*&l faydalanarak, buulann birbirine kuwe earpnaslndan Flan l<rv clalarla at€ei bdn;i;;J;:rnganlann araErnayaydai.Bazr$amanis'lerseUlgen,e eKudayderler.

DEMIR

u

^.^BiiyUkolaylar,btiytik avaqlar ebriyrik nsanlarde-ranlara konu oldugu, efsenelerdc

"'*1",f;"1'i",*ii;itffiiifi?v'fl

"*1fl"ll;rurq,,bosutsalnsu"oun,"o,u,* ,1?if, if;,'"

o"

f #t s :r,if x''?:ix**,lu1"ffilfl?uigrz tar dcmirdenyapuklan en rotikeromel ilahlanj

llff.fl:r"n",," Eeydanaerirdikleriserlerile Jri

",,"B,.t:Iijr,: efq.tng sdr.eopat aan dmdaki itiknuxumoardemirikegfetmigtir.

erraJnnrn,damr,em;"J"niaug"'giil,AItqv Ttrk'lerinin y".rit, t-rr", oran

, lohcr

irden,kalkanr ayassi;;;"-;"1di:-E:Hj:l *:- S1gqr'lar,de-miniursalsayar, anareahiderini,uarlda ;;j;"tr;;;;T,ff ; iXlil,ffijinanirlardr.

ut"]illlt"liiuTfff;la siire; edirlegamananns

b,"1ff'#i:"Hi]""nca

dademircilerinrreps) drnda

-r68-

Erlik Hanrnyegil dem-







Be9kutsal unsurunun en verimlisi topraktrr.

,u*tilfloriillllo"ottoprakve kara tabakasrnr

_-.Bi jyi iktann,\a1a Han (Kayra Han); sulan va-rattrktaD sonla, bir kug.ukuqu gir"A".A. D.nLJ ;.i;"

uu trutt,,uenrztnorncen gagasiyle aD0ur larak grklr.^-ar-a flan In. eoriyle .gagasrndaki'gamurlan suiannuzenne serpti, karalar biiyle oeydana geldi.

r"il:frffftHaninopluulgen e; lk i.sanlano-

Tann ayannda sajnlan (Agac Iagaganemsit den, .-""" o,; ui*l"r?t'i.opraehe

""*Hff3i.lllifi;,lji;,ff: eamurdanrrgaarsi..^J:p."4q altrndakidlemin annsrotanErtik Han,

Itr'triTffJ:""#ili:.?i *" oraocagrnreba-..-

Krrgrz ann bir efsdnesinegtire,Trirkjerin ilk babasrv6 anasl da topraktan goyle uremistir.

(DAG,MAdARA,TAsKiiLTU)

-170-

TOPRAK

m



TtrkistandSa gulerck tuzey Chi,leria araernda

f :tTgt P.T^:f'_ "9tg_gr"eroyuir"iaanitr,Gllt#$*::.$F.l:P?i:s"."y',".EEGd;ffi"il;;:::*",*3p^ fl"i. a"i" " t"i.,r,i''6i#'ilp-lg1\1CJl+"Oradanoparak

"""L"ttutitiri"t"l.i

::t$*:I*p-lT:ri lezrEdrr.O ,aman agta,,kopa,,$rbest kalrrlar.

_,_Gdk,annlannrn. ddktridtigii berekedi yagmurlar,glheq tannmD wrdi_giercakhli, rgrk ile her g"i top.uti

i::li:[T,"fffil"di:i:*"' v;atr.kJanaqatmrer""fill,ltl$l.b

rtirkler;G<iseAta),opragaa

DAGI.A& II{AGARALA& TA$LIR

*..Pyrikl k. ifede edendaglar; ann tanrners.ko_ruyucugii(eviniyapetq,tannlara. ta

ig:T ; iklmr ur,ik*li*; t'"i1,ru1;ffif,.f,rnEantar t ddlflardabannmrstrr

.,,_p1$ar;zlerdende bir loemrnrnmezan, badet et-u_kreny€rler daglann tepelerindeair.CtitL butunanran-ntara,ulagabilmek

. gin, onlara aog"u'uqtJ il-tayemere,oturdu ki, bunlar deri" bl"1nan,j"e

iej_ecanu daBlann yuksek tepelerindeki ugurumladirgokrer€ ogfulrgEak tzerek;dihrini brralarlardr.--*'

.,,-:lIt"k q kurbanlar da baglanndakesildigi gibi,ouyuttavaglar da1okzamandallardayaprrmrgtrr.

._rurKler de dagrarakukal dDeDt eroiqlerdir. Al-taytl tara.gdrtdiinyantnyaradrhgrndanson.a tk insan,

aSzlndakt opragr uktiriince br"da dagd ;;;;;;

-772-



ff*"*lrg;:t".*LJffitT',]f;jlt'r$ff

r**#g#[+u,[$tf*li:;rH'Hlruiit';ilrur**$*iq+i*dtritr

ixgjx*3.r .;tri'"1"""#li1l"uti"

;ffi;'hi:l+,'ii+Hl#Jilioiuu,o n,,' , *. ::T"all'ig;i"1x'xl*l

fff*t:f \ffXl5i*li; ',,- bovrarrn,nirakrm

,s$*t*p$n*



i

"#i

n savaqlarda iin yapdrq kahramatrlar Tiirk tar-

i qercflendiroektedu , -r-j-:- ."RrtactrE

ift it[*lii*r,"x;"T[*;;':;*d#,t#

*[rlt'i"$-t

nl+iri*u*++uilnir#ffi,Hil:|5'-*T:i:H':$ffiH$ii'{f#:fr1'fi*i'-rl"':

#:t*t:*q:ilni:hrt*,lxtft."''H;f ,*hgl?iiil'ilhx1'B'"'i#i+;''fu"fil"-n.*.n

da r)dasiimerlerinann;aardrs ir

-r75-



HH*l "::*:*ll*:zdaa) derrer.uo}'mak,ua daamanyi*llil',n.-,,fi fu""i;l

$"I*?jJXmftJ;,iHlGarrnauamz*".iff;I"ftl ffg#

Hua'lanoer nlannvaurba

U*i"l{d:{"?'ffir,Hitri;,Ti"T

C"ngl,bua"gduqokh"yi;;jiF"i ir..r ,itn,*'j,r"$1 31,*,I:;tl:Tll:oF-y*"i,"1.i uiuflli,-i'l *,. :i:l ;t"":i*a"',:lt::l1biq;i:ilil";fl il;""nan'r, htarsin

k;;;"ilil"ili;;l.

f, r,iofg,y^d,.1

li:, l* m. oylani oruyuc,,suab,*,*T*Ir".lt;yi,.r," oi"ii,i'ifJi'#i:Htan4s1i1".

-774-

*$1#[t#N'e*rd,;i*irlh::"'[*j'ff

"T,:{f':i-i

il{i

:-i$1i-:,*rdi-,'ifn#,l;:nflllsi{rfi

H#i*fr#T

derler).

da qok kutsaldr.



da 'drr.

,,fiiloaatann; ellerini ve alaklanm keserek ba.

fxil{,:,ru:xtmt#r,*i*agaraya titiirmiiqtii.

.- -Bufu-Tekion odasrna- ir gece gcjkten bir krz

,'^'-1;;;T*'il{Fflf $:ff

"*:-l"l'l"",l3i;L :*'ti" Hil" :-*H::urumanrr,r.".r""ra,c;ln"";H';'ffi;i"Tl'.:?;r",#

. .Sdmer [annlanndan Enli l ln

iitii# bil'd;#"il;,iJ'lJl,"iSH' i;,*",j. H,ilir'lerin rHazzr) dedikleri Artakya.daki (Kel daArfli,,lt i1"bi efsdnesindee"cr"t ba". N";.oi-d-;dl.;Dn lerce nsangekl inde ir tgnn idi-

".':Xfo'[hn"h"il'.ih ff5 j]lrtrisnda-^.9ttqr.t l,sonsuzhayatsrrnnrbulmak ginqokmin_

,T'iJ:I**T"91'"t#i;f "tin"unr"''r",i,r"ill,"iti"'l,i$H""rt;'*i".'il'-t*"uta-Napi,.^_?:C lhl

insantarallik eder.Kdtr.iuhlardanxoru,r' ol,gcisterir.masaygrsrzlrkdenler" "".r" "l_,U,iilfL :1,1".Td;-#

'iHfr?:nHffi-176-



Bagka biilge)erlelgisi yoktur.-Altavh'lar her da& bir

r,rhun te.-silcisi eaiar, onlara kurbanlar keser,dualar

ederdi.

Mafaralarrnda efsiAnelerdeeri bnvtktiir. Ozellikle

b6detyeriolarakkabul edilir, oralardadualaredilerek

kurbankesilirdi

Budis Ttirklerin, Hitit'terin, Stimer'lerin

rnagaralarda yaptlklan taprnaklar sdslii ve biiyiiktiir'

Ma-Earalarriqi l idemezarlarda bulunmaktadrr'

Savaslarda enilenlerin hazin' korkulu maceralan

srrasrndi srArnirklarrmaAaralarda, ziyetl i , izi inti i lu

giinler geeer,boyleceefsanelerede konu olurdu.

Kafdao- Tnrk. islAm, Yakrn Dogu Mitolojisinde

senis ve-r tutan ve hiilya aleminde bnyiituldiikce

Si.iyiilirienbu dagrnadr var, kendi voktur'

Diinyaya bir destek gdsterilen. gdklere mavi rengr

veren bu heyulalar anasr daf hakkrndaki efsinelerden

bazrlansunlardlr:(Yer viiziini.in mAmur olan diirtte biri ve harap olan

krsrmlan Bahr-i Muhit ortasrnda karpuz gibi durumuq

Yaratrklanmn kalabilmesine elveriqli de$lrniq' Tann

vetmisalu bin alu viiz vetmiguCdag yatatrp bunlarla

arzr verinde durdurmak istemiq. Yine arz sirkoneteerigmemig.Nihayet bir melek, ,annnrnemri i le cennet

a".elerinden bir ldcivert cevher grkanp yerin elrafrna

bastrrmq. Bundan Kaf da$ peyda olmug.

Kaf dats Zebercet rengilde imiQ. Giiziim al<rkarasrm

nasrl sarmrqsaKaf Dag.r a aazrdyle sar'mt$"'

Kaf DaF'mn y0ksekli$ beqyiiz fersah imig

-777-





, , Pu 9uF-oa-lhnda inler bulunur,Ejderhalarda oe-reKrer€uafinctanrayagdtiiriiliirdii...)

Taberi'deKafDag giiylearlat mattadtr:

^,If lo^?{9:d,kh1,.bL,, ihanrgepeqevreuqarmLgrrr.

:::il:_tr.,i:"Lxi1fi.:?l.i#ti'":{#il.rtiq:i,.* t;,::il4"f,.?iiltrtH ili::T;ix3.;;li3"'f ,::',,:fJ"U,tl*mdmkun degildir.Orada hi9 ay ve gtn yokrur. Bu l.. i

r"'lfl ""-T"llit';tce'Gfdas'-a'i"avdlai

0,, Tii-01*;'Ji?,]l1l,f.TX]l?l,tJ__ Baqka bir kanaate gdre; (Dtnvanr

l]^lt-';:1. h'' yahur kyanuil,i,:f: ;:ffi:f;q: :I:orC,., lama-c0eneyakrsmenzifiri t.rinf,Ua.ia

i#;::,1;" Tf"i:j,':..krrnsrnsormedjsitrustzbi su

**"'Tl'i:"$;.tX*;;*asrlKarDa&'drndavan&s1

, . .Bazrlarrrrn}anaatine gcire de arz kendi kendine

ftlitx';:,lLl'li*"uff**,"Hlil?1{;,,?gegnr. hlf bir yarattk oradayaqamazdr...

eii:i;:4l,i,l1 i;;,xen,"#if,lrB:eraltr. alJanve damartan te baglrdrr. ""i i i j i

ill ?,',li*"rll,l,l': ff ,T,1:ff:;lui',n'u."-

-178-



koma.hemen dogurur.Buhara taraflannda (Harezmraqrj demtenbu la$ vardr. Bu, sihirli bir tash. Kumnaslarglna, mide

zaJnflrgua ve idrar l,utukluAunauafrrr. tru tag suyaatrhr vesuyu gilirse,hasta vilesir.Vrqek astatrgrayrne aqla edavi dil ir.

'

Ancak ta$lar icindekorkungve tehlikeli olanlardavarorr-

STJI,AR

IV

,., J\i*kl suJrukuwet-ve bereketkaynalr kabut et-nKrengrbt,kahredtcj e koruyucu ann da sayarlardt.

__ -Sx, eski ve ku|^sal ir varlktr. Altay miroloj isinegore:.herSey aratr lmazdanonce alnrz Talayrdeni len

buyiik su vardr. Bir de Kara Han bulunuyordu.

^Bazr Tdrk boylan suyu Tann tantrlar. yunan,lllann

rosetoon na benzer.Ajtaylt ann da sulann tannsr ol_arakrbu,tyesrlbulunuyordu.

t imer' ler inbLiytk tannstLi l ,r l ,o9,1u,.1n ve Ii f l rnatann tannsr oldul iu gibi,Nln-gtgztda ta ulann tannsr di_

,Enl i l ' in iddresindekiAnunnaki ler yerin sttnde ve

aRlnqaktsutardayagayankinci derecedeanrl lardrr.Sonra,Ea {_Enkie, Enli l gibi sulann ve hrtrnalann

[annst.otctu..janrn idaresinde Hanig) adrnda ikjnciderecedeblr kiiglk su tannsr daha vardtr.

SU, DENiZ, NEHiR, COL Ki'LTii

-180-



Bu tanr antr emirler ile t0fanlar olur (Bk: T0fan)'

dtli menkib€ler tiirerdl

Nina dakuyulann'su yollannrn alnsrdrr';;;"-iJ; k"p-g-p''nunonalh ard"t'^::f'

H;il#;'';fi;i;';ii"i. L.u'tt"" Bu eocuk a

Emurlara,sulara bdkmederdl'"iir."[."". a"

""r.t"bir ruhu varthr ki bu daGa-

r'drr.yii. ult .'au bir triivnk tath su denizi 'q"ql:. q:-

;:i;i fi;:il;; e-p'-"u"..inaltrnda enie ir verplar.Yer yiizti isebultun i.z:nlde:urtlll.

,_* ..^-.r."i"i.l"i"lt, eri*r' lannbir.de Yer-6u)an vardrr

, li"i".Ui. i.f"* -hlardrr'Yer'sularneanlarlae-

;ffi#' d;i;;;;"kta.n ve^g'ilierinahipieri

f,i ii6i, a-.clLl; dasahibidir'.Bualar aqka il-

il" iiit"ri:i3ita" gti'"tensuperilerigibidir'

;;;;;-;i'iilni""{Deni; Han)da tannsalbir

ta; ifade tmekt€dirffi;;-;.;; ayer (Bk At) senieefsanelereoltnrstlr.l'Srluf.'

",rtu.o ""tt""nemdengeldi$ gibi' tath ve ivi

i"ii"""tt"tGt

g"ldigine nanrlrrdr'

i"f"." .f.'+"a- '" akarkenrkardr{re:119^S1-q"

#Tffi;i";;;iii"dt iJra-i't'"tt'Li

altrridaunusn:

Sol cennetin rrmaklan akar AJlahdeyu deyu'

DediAisib.r"fti.l go* mubareksalrlan-kuyularve prnarlar'f

t, t.. f" ir.tu bakrm ndan, i a-vere-*"1,t-""Y::;

ifiiJ ffiil;;; uarl'lrbaL'm'ndanna"'l'rbadlamltrdr.

i"?r auf". ve kurbanlarsuyaatrhr' buolarda su

ile tannlara ulagmrqolurdu'-181-



*doffi;loffiBKffi*B'ffi*

ABJ HAYAT- Yalondogumilletlerinden elen

a"ii.i"'ii' i,eg"Hlyit 11i'^*:TlJ:j"fr:l

;"itr***113*";ii1

;i;,. ile llvas epevceol{:1"';^',"1:Yl::

'"illi*ill"-i'"i':'*',fi'',i:1'3.':l:*i:'"0:'A':.ll iH:1"#1"'#F1''r;q'r'rl:*:l:'"?l11:l;gi**ll*in-nlel':',;;;*"",.*,ml

1St*$4:1;,:ruili,i"-

r".u"*::i?tr":,:i;

frnd;*{fll+fltgr"Hrzrr illerini suda

i:iii i,Hl,T:;iiJ:' J'iv^.a1aa'B*r.'i:":'rfl ,l:l3?"Tffi i"'iii fi":";;d'ii" 1"{T.j'"*}*i:1i;"."'lIiJ'l'J:;d;i"idi;;'9;1".n:1"1:":'j::l::

lllS$f;,lir,ii:",i.';lii,;"a";"'v11*,"}i"'";1'

il#:i,J#$;t";'iein goninmezlerdenirsesgeldi.

-183-



.Nebirlere gelince;Altay Tiirkleri, hanlannrn Kha-

f,uD nennnln kaynaFnda oturdullanna inamrlar

r",il"fs:i,*,.iri. keserek,endilerineyiliket.Krpqak ar ir i t iq rrEaFnr tann taruDrglardrr. eni-

sej liler de Tom ve Kem rrmaklannt kutsat'salariar.

"u,liTiilfilJ?llJ,,.ideEti,lerei,resulika

., Kumarbi efsiinesindede Dicle nehri {Aranzah) adre ntr tanrr olarakgecer,

",,ll;i?;ls:lli,'"1"eefsanelerdeer almrsbir dede.

Karanlrklara gcimuhi Kaf DaEirnrn trafi da kim_senm.kryrsrnrdrmedi i bir denizl i gerr i lmigrir ,

,,GolJer,iginde

-d-eefs6nelerdeen gok yer almrg olanrls'g) gdldLir/ l) Mil l i desranlanmrza c;ie,Tt irkl ir her

:Til_q:lTllfr"

*nra bu_scildnenanna ekoi5, ra_oa,yerleimrl ler, o t 'rvar Trirk kah amanlinna

'uzun

Ilt] irsahlre tmuqtur.ugotdn rrafr..unl.i,.tfuii

yerrer.yuksek tepelerle evri lmj$dr.Sulan da stcaktrr.

"T:;?J[l,fi]'ii.'#illi{*x'n"t*aa u rrrs

,', ?.il""ilTrf,X,ff*lerinana urdu lansrg rjltiher

,^ Y.rl$f.Cll l"baqrnda.butunan

Volkanikgti l tere e(-uok-gotii)derlerdi.Bgiqr a kutsal saytrr,"et, Gvei:illT

o,l.ul. gajte,trtrrd. Sonratanbu haJrvantannKag ranyapttmrSlanlan trlmaya aqlandt.

l'lrft'f

*F*,lf

xriiitl*i:f,*,-ra2-



Bu,ses. izerine Ziilkameyn e bu suyu bulaoadrklanmsoyle(|lter.

Olmezler-arasrna katrlan Hrzrr ilellyas ise, bundansorra senedebir defa, sabaha yalun'bir gi i l f ida;i

arunOa.yahut hrr dcnizin kenarrnda buluqurlar. egine (Hrdrrellez)denilmiEtir.

, . Ab-r.Halara: Ab-rHa1,van, b_rHrzrr.Ab.rCavid6niAb-r Zindegani,Ab-r Cevani. Ab-i lskeoder ve Ab_iljeKa glor rsl4ler verilmistif.

. Tasavvuft.ase Ab-r Hayat. aEkqegmesidir. undan

rcerek. haklkr atkl tadabi lenler, maddi dlemirrustundekr bedivarLgakavusurlar.

. Ab-) Hayat.AJmanlannMirmir ' i ve H;ntl i ler in Am-nrasl grDt sonsuz hayat veren iqki lerdendir.Ancak

#Jix;T^her birinin uzerindeki fsaneteraEka

,Yunan. mitoloj isinde de Noktai, rgenleresonsuz

nayat,venr.Zei issevdigi uventusadrndakiperi lczrnt

:-u- l l r{ i tkrzarak bir geEmehaline gerirmigri . O

qeqmeoelmler yrkamrsagengleEir.

YAGMUBvE KAR YAdDIRMAK

( DATA$I)Mitolojide yer alan bir yada Tagrvardrr.Ama.yagmuryagdrmak igin yaprla;r drenler:nana

maoctesrnrualar e$ki leder.Bu maksa t l a .ha lk a k r r l a ra . epe le re . a su ke_

narlarrnagtdcr.bazan e ibddet erlerinde oplanrr.BLtsrrada

kurbanlar kesi l i r . Suya kuru at kaftsl ve tag-184 -



bhr, dualared.ilirken ollaryukafi ve ileri uzat a-rak

ft* ii"t"-n*.v","t

qlarda veredogruqevrilmiqolur'

Duan vapanrnbu halde durarr elleri i izerine dua

*.i"""" iti aottit,i., Uu sula-ronun parmaklan ucun-

yereakar,damlardr.Yag-rlr ue kar yafdrrmakta. (Yada Tagr) denilen

rtt Ltiuiik -lii u""tkisinden

bahsedilir

Bu taq iizerindegeqitliefsa[eler,Tnrklerdedbagka

kullan lardr.G,ijc destatlrnda Dokuzofuz'lardan (BuEu Tekin)e

rtivasinda Ak sakalh bir ihtiyar tarafindan bu taq ve-

nlmrstrr.Yada tasr okunarak suya konursa yagftu yagdrnr'

.ttt" u"t".in" asrltrsa enn ruzgArestir ir ' Yangrna

"rrir*'"

i""a,i.iit. Bu taqkar ve dohtda yagdnr' Kdtd

Oigo -itt"tt"rinin bazrlannda da goriiliir:

Araplar bu tasa (Hacer Ul Matar), Fan" ar (Sen}-iar ise ke)ime farsqaohnakJabe'

(Yesim taEr) Yiilutlar Sata' Altaylr lar uaoa'

CaYdemiilerdir.

i ,enel olarak halk bu taqa: Yada tair, Cida taqr'

Yagmur taErve Kaq adlannr ver6ekl'edlrlet"''

Nutr oewamber tufandan 6onra gemisindengl<rnca

Vat"s adndaki opllanndan her birinigdndemciEtir. Yefes'i Tirrk \ilkesine

bu iada ta.qrn' ermig, da olluAma sonraOguz Han bu talr eloe

X"ig"" tarallannda bu tagrn beyazrna Ak

tas), Karaslna da lKar.a taQ)derler'

Altavh'lar ve Y6l<utlann, yagmur ve kar yaBdrr:mak

na."ti""au of"n $t-anlan da dualar okuyarak bu taqt

-185-



ebrdiim), demi$tir. Madeninde &tht ihtilAf olup bazr

btvuhtzr ol t.tsl madenldir. Hota ue TomEidg

ui[ay erinde oiur dzrkr' Andn dahi baasr'ntn

haitndn bulunut demi6. Amma ehseriJet Qin ih'limlerinde ue lramn dngu taraflannd'd bir cins brdeh

olur. Kanatlo,rl hLztl, ctissesibiiliiktiir. And Fars di'

lind.eSuhrap darler ki Angt dedi{imiz hugun ismidir.

Bu kus bohor eiinlerind? sulo stg olan gbllPrde ut)avapar.'Yaz piiilerinde o mohollin sulan qekilmehlebu'hisun

lurol,nt ihi Zira haap ol tofl bulurlar. Ne ha'

rlar toolarlarsa hilhii ulnrlarL hazinesine teslim eder'

Iermis".O ku$ Mtstr diyarr.nda da olup Semmur derlar.Ti,vii'ile E?milzre ziynet ioparlar. Ammo, o lofln ah'

""itnibitnezl.ermis.Cumhur'u Tiirhon mi)lteliklcrdir

hi, her nerede bi ya{mur ta€L kullamlLrca kar oeyopmur. her ne isterle;seo yerd? ue o lere lohtn olanyellerde mutlaka esPrlerizuhur edip istedikleri har ue

vaPmur vaqor. Cumhur'u Tiirhdndan bir cemaat o

ioirn hoisaTorna uoht olmahln o mertPbemohdrPllerivordta hi isterlzrseyaztn qiine| Eset burcunda ikenyagnur op han lagmak, |oh giddetli yel esmek gibi

a<liip rso,lpri o taslrrtn 6mAli ilP zuhura gelirirler. Bir

d.ericede i koso,balar e hdylerdenbirinin bir taraflna

har w ya'tuur fagdrnr, diger tarafinda gi)ne$ mey'

d,anda e iauada Litif olur. BazLla lagmur iQinbsgha

har ue dolu hauanln degi$nesi ue riizgdr ue toz icin

bapkabagka aglar vard'trdcmiglerclir"Ama rivayet edenlerineogunagijre bu bir nevidir hi

Scng yedo c seng yo derler. Ancdh o gdrip ?s?rlerin

zuh"uri bu sanatd. uahtl olanladn eogalmosiJleolur-

Yani bir yerde onlardan bir kaq gahr's oplanttsa b-iri

har, biri yagrnur, biri dolu yogmaenT gayrot edip ku'

J*l xrhtbi -, lan cnnob'tHok lutuf Dchtrentindenher

birirLin Sar-u gayretine 86re de tesirlerini halh eder'

-187-



havayr_yi eder. Bir kabrn iqine kar yahut su konaralbu tag brraktllnca ne niyet edilirse o olur.

Divan-r Ltgut Ut Tiirk'iin ll. cildinde de gu kayr ar

vardrr:, YAT :

- . (B j l r i j r lU Kaml rk t r ' . . ) Keh in t i k r i r r e l l io3rrl taEtarta Yadata$r le) yaprl lr .BoylelikJe agmurve kar yagclntrr,nizgdr est ir iJir .Bu, TtirkJerarasrndatamnmrq bir geydir. Beo bunu ya -ma iilkesindegoz .mle_gdrd m. Orada bir yangtn olmugtu. Mevsimyaz rd r . l u su re l leka r yagd rn ldLe U lu Tannnrn z_nryle yangrn sitndriniidii. )

YAg IN . : , g im1ekr .K im in yan rndaKa5 bu lunu rsaona l rmSe kdokunmaz emek l j r . . a i l ekes iz , a f b i rbeyaz- a- tlr. Ytiziiklere konur ve yriziig.iin saiibinegimFek dokunmaz, grinkri yaradrLqr biiyledir. Bu biroezesanlrp ta ate$eaulacak olursa,ne trz yanar, necle taE... tsu srnanmtstrr.Bir adam susadrS zamanbunu agzrnaalsa susuzluA'u iderir).

Dokror.Sriheyl nverin, BazrkaynaklardanaJarak,su.raq hakkrndaki hikayeler rzerinde azdrgrbir ma_katedenSuparqalaraiaArvaalrodr:

(EbiilberekdtNi,aburi ue nasLrTisi ue h,nkim Tifagiue Mansuri De sair itimat olunur dlimlerin o tagina,coiphtkdylerini te.Borip riuoyerlerini nohtedip h'end,tlpri .timat enikl?ri br qohhimselerden iFittik .erindpndc)guI uguna i nonnt$ lard Ir.

-O tosd Ti.irkl?r Ypdd td$r demi$lerdir. Mijtcoddirsl/illan ue garip- hossdlon gbri.ilmi)€bir lafttr. Bo2tslrop-foR engtnd?bpyazupagtr olup. iq htsmtnda htrmtzrnokla bulu.nur ue bdzr lehcslz beJaz up kimi koJuhrrmrzr

,/prh.tt lafmr$on.rengit up hir| isi dc nuht; l i [renRtprde {urntuF.Lhnlb?tukal (Bvn hazinr i sultanzamanlndn mezhir uauflarla meusufbir qok neuilerini

-186-



Ammt biri bulunursahar ue agtnur ve sairgorip eslerdzn hangisini d,iliyorsa ancak ot.u yapar dzmighBazt tllema o atdip eserbr bazt, o,zdim vu efs

vasdasiylzki onlart Tiirhlerden birtaife bilirler. OnlarYat Hizbi dcnir De a$lannaztmetiohunmadanbir tsiri olno.z,dprbr. Bir cemadtdahi mezhir tasn tesTtirhistan diyarnd, mahsustur. Diger uild,yetlerde esgAriilmez. Amma muhahhak ki Tdst onlan Klctnlryoroh Bu Hassalt taSele gegse angi uildl,itolursa olsun kar De dgmurd.d.nstetuen e iseo ldgaAncah lagd.tmastu bilir bir pahsa nuhtachr

dentiStir.Ldkin usul ue erhAnnl beyan etmemiftiBazrldn n miicprretbir habtn ftine har ueXa u iletaglardanbirini kolarlar ueyijhsehbir yerebrahtrlaNe niret ue Lsteh diLir seo meldanagelii Efsuna tazAimemuhtaQbtr tag degildir, Deyu ri,ayet ettihlemukaddetue, d,oludan korunmak icin naklolulBUzurhMirk bahsind.ehiihayeye yguidur, TilaSinrhum riudyeti zerineddhi o ta1larln, kullarulmasbilen gahtslaranuhtat oldugusabittir.Zira o Alim hhitn nahlettigiFq-leri timat etigi insanlard,an dinsahiholdugunu eusik le riu|yet eder.Oncegeqnig utanld n meshurlanndanSultan MehmetHan-L Hrezni ordugdhmd.abh nr-i Tirhi o tafl ne heyflyet lhuLlandtgt ue acaip olan ese einin ne suretlemedana CthltgntFilndl sohibi Ti[d$i ? Fbyle nlotmtyt

O nomh huhiimddr ydz giinlerinde sayLez sherlesferc ehm6tlr. Bir sahrada, heruantn hararetigid.detind.en e ozungoklugunda,n engin,fahir, piyd.De iiuari ne kadar insdn ua6a hepsi ztlrapCehmbtlSultdn-t zi$an agnur taAW muhafdzdedenadamlnfermdnelledi ki, bu ihtiyar us|l ue erhAmna rtjetLettt$ hullanstnAllah'm emri\Le agmuryagarukhaaali'tidal gelsin. Tagtnmuhaftzt,hLh m.dannln eman

-188-



uzerine nr'i T tht'fi d t)el ettLBenimdahi onlarln

itiiiiii"'iaiEriii 'bende

bersber,ulunupapttg'Lu"-iJiiitlii.

o'uin" birQad'r indzafl let''-Bi.bss

rlllttr r:i-':w,f#,,f#: t";iii;i '##:f"o;i;L'; ;t, ; nsn en '^l ,,"rf#, #,itr:'r:,"ni\il ",, :;i::,':;tr"0

iii'\if "[",i-,;'*a, p iittii'

i;j;;ii :ii:: r ; ;,,*:-'t'i':x:4t*t$in|#[;i;,:;,4;=P"r:ny,ili."'tifr^"s#:J2iLXi'iiff

;;r;to,ga"aht

iirt*r*i:tmix::,Y:*i;l'::t;r:i,#'";:^::xoi::::i':;:*" :;#:"';::#f

,if

'J,i,X^,;""st)nlerihau(ts

WX;" ';" iqi:'#eiiH:'l;i k';{4 ;tn';;t; {frfi{,;h",

n""::::tr,,:;:::"i, "#i,:i;::fiiiii':' ,#'i

u;::l:fj:t;:,");;I:f:;*Jt:'":,::'':"-189-



iine

i,p,,tt:ry:{#ttr#{il:,#::"'; ,t :

fiiii

lzhetten stlr ltir DeYagmurd,iner.Fahtt gittiqi yerdpdzlagmur lagmrf ue hend,isi hbtii bir insan muamebsigdrerehMaueraiinnchir'den ueHomsan'dnn tard' edil'

mi\, Eig bir yerdehalmamtg,M*tra iltba etm4. GittEimemlpketin quru ilp bu hal hendinden Ail olmuf. Bi'raz sonftt giinlii, vatan muhabbeti imandandl.r,d. $iincesiyle emerkand,bitmek istemf. L6,hino gar-ip halinin yenidenzuhurundan korharahvazgeqm$.Adam o gariphalinin leniden zuhurundan harharakuozgegmiS.d.am uzun bir zaran sonra vatanlnaddnmus akrabastylabulusmui uehendisinde garip

hAl artth zuhur etrLemi+, mna adt taia nisbetleHoftzYeda)halmtg.

Bb cemaatdahi, evuelce ihrolondulu lilere, o ta1udsttasrylauharageLen serlermutldhsula hoxmaklaolmaz,ta€Lnkullnntlmastnt bilen sihirbazlar buLmahEere tir, demi.f erdir.

Buna inananlardan bazrlan halwanl ta5lardan

bahkta ve iasan mesanesindepeydd olan taqlarvasrtasrylede bu iqi bilenler, kar, yagmur ve doluyafdrrmak ve iiddetli riizga. hasrl etmek gibi gariphddiseler zuhura getirilir, demiglerdir.Ama NasirTrlsi'nin ercihi iizere o taqlann galrisiyle zuhuragel-dresi, Muhammed bin Zekeriya Ebubekir RdzininakabehikAyesinemuvafi tu.

O biiyiik ve sdziine inan rr elim Kitab-nl Havas

nam eserinde der ki]. T rhistan'da ihi memleketarasLnda bir ahabe (geQit) vardr. bu derbend.fungeemeh stcycnler indikleri ue rh y kLettiklerihay'ianlann nal Dc rrnahlart.o tehliheli oLun ta1lurtnacarpmasn.Eger halvanlann tlrnagro tdta dokunursaueyahatwnt slk|'siirmetend.oLayt ir taf zedzlenirsehemen haua karar,r etrafta bulutlar peyda olur tte

-191-



Wf{A:rr'"t

;"Fnfx

t *i#*xii,i,1t,,';xffi;frT"tf::;i#:;:*^,*"qinsew.Earaututdu i dskerinoeurL'f:;f:u:t" rt:rgr;i;.

.rt',#J#i #"tr#'rW::r:Fii-r#t;"';:i:l:':,,.;;:f:1,fr:: :;":,,:,.i#Y:Y,", ##L;::"1:i :"et,:,;:f" ::.,eudt,ha,"to

r*r,lmyt;Xri1:';:#i ,'"" "f':i,l' ' ,':' ,{W

,ii:,w"Viii, {f ,. "*:;:: ,i:;i{"fi*nirrii'r*lr*xl'r*iirrtiitf:#

-190-



lagmur lr,o ld,r.Meosim htg ise ogmur tufdn gibi$iddztli lagar, lollar kdpanlr. MezhLr dfuardangegenlerbu taglardan aldrdk Tiirhistan pehirlerine vesd,ir yerlere gdtiirtirler. Bir yerde h&r u.t lagmuryatdrrmah istenirse u ile dolu bir haba bu tasltrd.anbirini holup liihsek bir Jere furahtlar. lstedikLeri c-rinegelir. Masir TAsi Tensuhndnme'de.itermiielliflerhendi eserlerind,ehabehihdyesindeMuhammedBinZekeriya'yamahsus degil, Tlrkisldn dilonnda bijylegegilmesi iig bogazlarCokturue orad.an eqenlerin u

hqli gord kleri meShurdur. Hdfta o muhdtdr.th,gegitlerden egerhena&rmah, iiksek sesle onulmak,bir yy ythomah,abdestbozmakue biraz siyah renklipeyleribih suta hoymah d.iz egiLdir.Eter bunlardanbiri lap tsa yaz iseyagmur, h6 ise kar )tagar, firhn.rQrkar, emi$lerdir.

EbiilberehAtNigdbartmezkArhalleri yazLldtgtizerebildirdihten sonra, bu garip fEtler sijzlerine inatullr

kintselercemeghurve 1ohmi)teuatirdir ue himsebunuinhdr edip aksini iddid,ehtrc ti$tir. Ancak iistad Ebu-Relhan BirAni'nin, bu hikdyclerlealaya ahp, benintnazan.mda u cins i i, Jdni tabiala hiihnetn.h in-sanlarln ue ta$larln apabiLec?giFLcrden ,eEildir.Buriodletler hikAye kabilind.endit', entig olmastgalibahend.isineb.lpfine nanrlan biLginLerin ize kadar ge.Len iuayetlerininuarnadtgtndand.olayLdr.D $iine.ekolursak Ebu-Reyhanhahh ise de hadLseleri bzleriyleEiirenLerin erdikleriho,berlerok ahtn uekat'iyenues-ueseyeacetoktur, demi$lerdi.

Hikmet (ftzik)bilenlerdenEbijl Abbds Tifa$t ire uu-huuna inandlgl Ezhar.iil elhdr adh.ese nde maltnroldugu zere, nawlr insanlardan riaayetleriri nak-lettihten sonrd Yitsuf surpsindcn eqligi bir dfetle d.e'

meh istiycrdu ki: (Semalard.ae erde nice hahihatLer_ 1 q 9 _



uard]r hi lanlArlndon CeCgr?l-dz o hahihatlcrden

nf,tii)i"i'",iiart r. Bu ilin hahihnttni Allah bilir ve o

lzr geye odird.ir).

SUDAN9IKAN h'ISANVE RITTII{I'AR

Bes kutsal unsurdanbiri olan-8u; iginde

"ui"tlttuv"tt banndrrdr$r gbi, diinya

o"na"rdigi"sa" ueyaratrklardaolmuqtur:

geqitli veiizerine

""lfti"t l"1 ."u"tnau-dayayglnefsaneye

d €;Yansr in'

"^"ul"i',' tl" Jff 'Lli'" to*"i" r' nT*-kPIl^:4

:li;;;; i.i;l;;drr: Bunun asr'eurtr..B-alktrnbl;iiiil;' i.ii".vl'-et'"","te".'" . .udar-vem-eden

9ah$rl,i"i-"a"n v"wilrtiia"ki insanlarabilgi veroege9alrsr'

h1"- iri"J. vi." denizegirer' geceyi ulann altrnda

t"illl,unr.". Kumarbi'ninlllikummiadrnda ir

.erili.'us;.

-O"t'

babasrmnavsivesi'izerine'ttk eiir t,r"-at-J"utaoUp€lluriadrtrdaki-eviosagomuzu

i)"i."---r."'a"fut 'B'.r

eocuk Dvorit tsqrodan

iliiiiir"i"i.tEiiii; J"-o''"'" ti'";i'ae'denizini-'fi;;;';"

suiann igindenvlkafl .dogru biiviimege

#;iil ;;"^."na^

viiL""t"tit gdklereadaruzandr'

tBli:Kumarbi fsdnesi).";;G;i[u"

"i"tuttut iqin de' sudangkan bir

avclr efs66esivardrr:'iu-.i"ao"v"gtit a" bir rroatsnsulan qindenoyun

*uil;-il;,"varadrhgrnda.almzKara Han ile sular

"ari;f;iit i.,lar; vi.-s,.'drta' tuzlu sularda Tiadat

if i"it"ti"iii""t'a;

Bunlarberaber ldular'Lekhuntr

i" i'iil'i."'ifu"a"

iki biivukv antiiredi'

-193-



etrafrnda yine diiDerler' iiretr soDaererqr'

I#li:s#-iq'i':trr"?:'HJf*'"il#;

htii;,n""ru" gijre de ka''ltr agacrmnaltuD ki'kii

ulduitn,.r"rtuu

""drqagaglanaTtrrklerdeutsaldr'

nn$si+-a#**n-*:lltl*ti-*Tifl?+

sff{r*:*l$,s[{*1#*r:*;'r-s**,n ex"Lf;l'if:-#;:si:I"g6rdii, bunu aldr'*'""i"

0"n.,,,nsri,nde_deiki"€acrll,t",f;î;

:.Lil'ffl"l;"",.'Tl,i,i 'lt *,ll ;;fr 'st" ie"

-tlfi q:ili;'";;,..r0"*#JHr',.#,'iiliclerinden birini babalannrn yennt

:iif'ffi:l;li*I.fffti,};*J'tf,:-195-



AGAQLA& ORMAN'I"AR

v

"'#;51::,ffn:'*i,",1i:j",ll "o,i"ijfu:::":

i,-il,iru/"I'J",:u*1:. ln::i_;il:Altay turkleri ka5an agaqlannaagacibaEkaagaqlardandaia kuLsalKurDanlarda keserlerdi

-i?'#;\:l"ttrlca(rursut)dmdairaaaseor-

..^_il..t l l"r, hasralan yi etmek fin gayreryanranndak .aJ4nga(' lda bulundururlardr.o a v u r u n O a a k a y tn a q a c tn tn e s i m l e r i a r d t .

$-amanara gd.e ka,.rn agaq; bi.iyriK rann utgen ta_rahndan.ann[au."y" i8r.i"l;#'"i# iiiiff"Hi:lfr 5:l'""

gc;nderiJdisilindini

.-Abakan,Turl ler i . de dorr kursal kayrn agacrnrn

)anrnda, djni rcjrenleriniyaparlardr.-Bu

rirenler-

I : l ] lT i { , ,1,-"" , b ir ' repele-- rkr t r r . okler il^,:l1"iT.a93I"r+"n,r,.""lJ,i"y,oasaqranoreneri-nediki l i r , Kurban kesildikien

sonrao.ada bu.

ll::ll:; fr l'g*'n'n",;ni"' *'iJr,"iX""X.[le$yakarakkurban. rlerinik,r;, i ; i , ;"";;U;llT"5:1,",.::il"ll"u"rr"""a"""','q,l;;"i.:#;; oyarlar, bat na r,opanarak r;;I";di

""fj;;;"JT;;;:

.794-

taparlardr. Ka1.rntannmrqttr. Adrna

ederken$aman



_^_B€gkamilletlerin agaf kiiltiinde gtjriilen huroa.

,9,yil:.d*oe. y" dd agaglan,sonralan dini gelenekiJ

el,kisi le fiirkler arasrnda aazgokyeralnrg"trr.ii-"'

, Agaglann toplu bulundugu ormanlar tizerindedeefsaneler ardrki, rOttkenive rKadrganrormailJno_unoanorr. Utiigen ormanr ile dagnrn Ttirhf tFl:d1$" de.adr egmektedir..tunitia"l",ina"qe ua lurk tenn burada yerlestikleri yazrhdrr. Tiirklerouraoan

,aynLmanrn

- feleket olacalhna inanrlardt.vrnD rer oe b]lnu bildrkleri igin Tiirkleri

bu ormandan1T:m.if3 9"* Carrgmrqrrr.ttrgenormanrnda egenmaceralar,ava9lartra6ndaahramanhkikaleleri

ff;:1"#T$:f:lilrormarra',orhunrma -riese'

*#"lit"ll ifli.iil'drhsersaaelerindermanla

. g.:.lt_crzgli

.q6zterindeanamrz6tugen)diyorsadabu otiigen sdzii ile (yer) kast edildi -i ileri siirrliir.

,.i:';::rl,*;1,:-anrandariirklerid rkkutsara-

_-Hit i t lerin {Ezen-in-pi)deni lenmeyvebayramlanor_manclayapihr,.Tannnrn heykel i taptnaktan alnaral

Hille :H:ui"x;,:'J;ji ,if^'"fl?"ili_ ,rll

A€-€€,rlannuydkoluFunun udrer fadeetmekt€ki otuTurkmnor^r'srnd6e,sdrutursde,tskandinavmitolojis,"a"U oi i.i:i,i1,"

- g:ll nokrasrnila, alm da sd e;n en-yuk*k rabaka"i*uraian H'rdrasitadndaki agar OUtc.l ,,t"ta.grti,,i"'fiil-.illoroJrsrndeasdanmsdra,sibr , hrni t r tdn A.hvirhe dedrkter i eennemdeLrtunsnt€tsga.r$biler desorulmedi

-196-



J:'

x

TiiRKLERDE DIN

Tiirklerin tek tannh bir dini kabul edincevekadar

tasrdrklan dinlerden: TotemizE, Animizm ve Natiirizn

eibi ku"rrcnrat olnayan ilkel dinler; ha,'van ve bit-

filere verilen kutsal iinem, bir de insan ruhunun

biildkvarhkl ara, biiyiik olaylara,

-

gttsterdikleri saygr

ve'hayranl'k sebebi i le ortak bir inanq halindeTtirklerin de ic 6lemleriodedogmu$tur.

Yiiz I'rllarca Tiirk boylan arasrnda tutunan

Samanizm ise, Animizm ve Natirr izm n esaslanna

dayanarak geligmig. bir din olmaktan ziyade bir me'

zhepmanzarasrgdstermiqtir.

Budizm Manahaizm, Taoizm ve Lan-6izm gibi kitabl

ve kuruculan olan dinler ve mezheplere gelince bunlarda; tiirlu sebepve olaylarla yabancr milletlerden kay'

arak zamanzamanTdrkler araslnda yaFlmrEhr'

Alcak gunu belirtm.k gerekir ki, bir talam yabancr

ditrl"r vinlttken bunl-ar iizerinde eski Tiirk

inanclannrn ve Qamanizmin etkilerini firmek te

mi.imkiindr.ir

-797-



,

iliiili:,-*#

araarndaki yaylma sahalannr net olarak budut-

lanrhrroak, yerlegoe qagtanm- uuihlere baAlamak

l?iiritii'"r'i ii;;* belirhekeirodilikD'kanl-rqral-

naktadrr. e*"t U,.r"uauenelbir bakrgla.Suadandenilebilir

ki '"'fr.f.r"" o"-"uikle AltaiL ar' Yekuar ve

di'*1il"" lrr tt.' uzungllar Animist'Natil'r-iste

SamanisIkalmlSlarou'*v"it"ayirzyrldansonra se bazryerlerde$amanlrk

zavlflamls, erini Budizn-everurqtrr'

*;;;;i; iinceleri $amanist iken eonra Budist

ot-,l-si-u1, ta bu din de askerlik enerjisini felce

i,rtJJG'rci" g"t g"gmedentibardandtrgmiigttr'-

C.ttiu"Uu" de M. vdzvlda Budizm'e baAlanmtq'

girJ"'ii"r" da bu dini kabul etmig' iloparatorlugun

Jdf.il".in""aut u" uaghlkdevamtnigtir'

Ancak bu dini daha qok qehirliler ile halanve onun

*,Inii] "dpi"tJ"" iabi etmiqti Bunlanndreroda

kalanlarSamanistdiler''--l4onotu. ise $amanist ken sonralanBudizm'ika-

r"i'^"1'"iirr""iribengiz tildtesindenubilav aLovu

bir Budist di.--S,.rdi".,Buharayada yal'rlmrq ken' Isl6mhk or-

adanbu dinin izitri silmigiir'--iesitldinleri ta{rvan en gok Uygur'lar olmug'

oncleiJJ-ba-a"ist kensonralangegitlidinler bunlann

H;;;";"v'l;$t,' Uvsur'larve.bunlardanvetigmiq

;fi;"ji"i;;n;.lar dbetvolu leLamaizm'ieka'

il',ir'i*ri,-l"LaL fiirkistan kanah le geleoMan-

iri'î".T'[f"i-"".1s ve?62de-deUvgurbiikiimdan

ii,i61;;;' M;idtzm'iresmi inolarak lmtqbr'x'

-199-



^,^|:11k {ozoo,eonisindekaralardan i,Dceyalmz surepr vardr ve diinyayr kaplaergtl.

*trfl#Hi#'ffiffr#'i,i'f;''h:'*Eli-^-O_rta,Asy_askiTiirklerinin atage dsterdikleriderinâyg.da, Zerdust tarafindan tir",if_ fr,fu"a";r-.i"r€oêlrndcer aletF bulun-oakladrr.

^ _l-_Y_fes<ire,iirkterin tagrdrklarldinler;Totemizm.

l"-_,:*:-}1dj| ::il:f,$|r*l:,jikf

tj1f;:l-e:3:r. orlythej?tdinterde ok t_ita", Oual;"tJi_l,AT#""H:ti#lf"rprqan,bir6;ri'.zrt ki kuwer

;r3.** it*"r#i:*1ffif rHHrHil:i*fryd,im:"t*:ffi:,r"{:.t:(arqn[$.teesil

edengeytanbulunr

l1*;nt*n'rft '.r*fl*p#nll';#nl*fti$",fir:ii{il[*Jd:r-{inu:,'jL*"19ll.a cgl.ar, bir de ein, Hint i

l*r;a*ru;*:;,'il,;uti::i;,if ",fl.01

".ff lillil't:ix1ff lf ff:#iT{:l""ilfr-r98-



yuzylda, $amanist olan l&rgrzlar, uygurlara hakjmoururua geqince, Manihaizmi de Tiirkistanin ar_&ala-nnadogauuzaklaqtrrdrlar.Bu srralarda Budizm q.

uyg rtar- - arasrnda yayl lmrstlr . Hatta Uyg r, iaIarasrndaNestunl ik fe bir zamanyer alml$tr.

,Sumer' ler se, i inceleriAltayh ar ve yrikut ' lar gibi

nayvan ve bltkj lerden bir takrmlannr ToGmtanrmrglardrr.ki rslan, Bogave kartal gi l_r i o1,u.niul.rumerlenn ltk I otem eri ara$ndagori i lmcktedir ler.

.Sonralan Animizm'e ve Naturizm'e her geyin birerruh ta r rd rFna ,kuzm ik va r l r k l a r rn . uwer lenn br re rtann olduklanna nanmlslardlr

_. Siimer'ler dltimii normal bir son olarak kabul eder.Brr adam irluncebedcni yeraltrna, uhu da kug gjbiyukan ale4lere ucar_

iqte bcjylece eraltr elemi fanilerin, gdkler alemi detanntann ve

.ruhlann

bulundugu lerlerdi. Tannlarorumuyaratrklan vermig, i lumsirzlugu e kendilerineaylrml$tardtr.

Onlara g6re her qey diinyadadrr. Giinahlann da ce-zas r d r inyuda .ek i l i f . i y i hk l , . r i nde n rukd fa r ry ineounyada gdrullr. Bunun igtndir ki Sumerlcr ancakomur tenn ln uzun o lmas rn l i s te r , Eu i k i g l n l ukounJada ahat yaEryabLlmeleriqin rannlara du; eder,

kurbankesrr lerdi. SUmer' ler u din anlayr$lan le Hit i l ler uzerinde e

etkr gastermii lordi.Hir ir ' ler bir zaman lurri dinini dekabul etmislerdir.

. Elamh ar isednceleriSirmer' lcr ibi Totemizm,An_tmrzm, l i r tu r r zm ve $aman izm kana l lanndangeqtrkten sonra, geqitli yabanq dinleri de kabul

-200-



eimiltir.i"ia-ltt girin""y" kadar Oguz iilkelerinde de

$";;;i;;";;; t#halde di Bun'nla beraber onrahlJrnff*a. bile slAmhgrnuwetli kult irrdkarqrsrnda'S".i"tl'gt"

irld"'lineiremig,

dini gelenekler rasrnda

tutunmugkalmrqtrr.

Vll. vdzvrldanl,ibaren iittrnmezopotamyaal<i in-

1".; ;i;ye;;;;1"" tsl6mhklakarqrkarqrvakalmrslar

u" iiynurtut. i ' -u,cadelelera$lamrqtl ' '

Orta Asyadadahi bu hareketlerve din kavgalankendini gdstermrllrr.

Divan-r Lilgat-iit Tiirk

miisltman olmaYan birt€rciimesinin bitinci cildinde,

Uygur'un nasrl dldiiriildiigii

Oliimsovleanlatllmaltadlr'

(Onun ii ini bit ird.im Arkadaqrnr a kaqrrdrm

ag'usunu qirdim yiizrinir buruqturarak igti )

Sonolarakgunudabelirtmekgerekirki; Totemiztrt'l.i-ir*] ll^,i-at,n ve $amanizmgibi Trirklerin ilk

Ji.f""""'rn.rtt"pt"ri.

her yiinri i le mitik karakter

eb.ia,tdrAiatde, 'rarada abulett iklerikLrruculaJ.re

ii irr l. . i"fr" yabancrinlerbir vbnti le lk balustami'

tolojikgdriinmezler.

R,, d;nt".d"n Mazdaizm,Manihaizm'Budizmve

T;i;^l; ';;;; i olaraktelkjn etmek stedisribuvirk;fi;; ;ldk eon,ittutirt<'.ahqmrv".*ko "I:,

i:ki^tl:'o},",."yi u,.ir-"r cahiLalma.'.vi ::

ii]1"{."li'

;';: i;i'i;pi;;; kurtulmak4;n varlsa--ilttra^t

;;;;:';;i;; k'.ma.gi-bi iaat * PI:TIthl*ii l ; i:,;-;;;"r;*, oktirv'qaveauvmtvabilir 'ma

ff";;;ri;;i";-'il' "eae otia mitoloji ile ilsili

salnlmaaal.-201-



TOTEMiA\{

Tbt€m'Ongun

gn*.H$

**ogu#ellt:il.,"{]#'ffi*ffi}"t"*t**t""i#;l'.l.lrx""';.;:*"-203-



Yalmz gu var ki, bu doktirinleri ortaya koyanlar; an-cak yaptrklan yukardal<i tavsiyeler€ riayetle; kutsal

ha}ikatlere ulagan yoldan yii-tiinUlDriig olacagmr,g6riinmezler Alemindekileri tammanln, onlara yak-lagmamn bagkagdresiolmadrTrm belirtoek isterler ki,i$te o zaman diinya iqlerinden ve yolundan aynlmrq,oitlojinin hududu igine ayak basrlmrqolur.

Zerdiigt; (Zent Avesta) da, Mani; (Ert€ni Mani) deTao; (Taote-king) de Buda da Nirvana igin yaptrgr

igaretlerde;oasihatle.i ile ilahileri ile hep bu Alemleregiden yollara yolcu hazrrlamal< sterler.

$indi kiigiik birer ijrnek alarak bu gdriinmezler6lemindekilere bakrlacak olursa manzaralar daha iyiaydrnlanabilir:

Mazdaistlerce; Briynk Tann Ahora Mazda'nrngiin€qte oturuqu, Hiirmiiz ile Ahrioan gibi iyilik ve

kiitiiliik tannlannm garprsmalannm Buda'ya musallatolugu, Manihaist'lere gdre; nurun iyili$, karanl4rnkdtiilngii temsili ile bunlann mticadelesi,qe''tanrn ka-ranhklardan dofuqu, Taoist'lerde ise; bogluk rilemininkutsal tanrnarak, asrl faziletin keinattaki intizamdaoluqu, bu bakrolardan bogluk aleloinin biitiin ya-ratrklardan iyi bulunuqu gibi din kuruculanna tannsalkudretleria verdigi ilhamlardan dogan mitolojik ta-

blolar bol bol gcizegarpar.Bu htliimde kuruculan ve kitaplan olan yabano

dinlerden bahsediligin sebebi de; Tiirkler bu dinleritaqroakla, bunlano mitolojik havasr igine de gir-diklerini siistermektedir,

-202-



;Till""bt"iibiirii ile evlenemezdi.onsun igin bu qarr

frYT*jjffi H i i111.ffffi '*"f,J.:,tli ti";l-Tl"",f,li,ji:x,"j;#l:iJi;th*'::"r'd.*ril# l}l*,"*,l,,i:;:;"i it l#Ti,TJff;ltlli:,ja,opye

x?ifflt#hffiim"*{g.,;3rhig*t*1u"",Y1"?ltrTlllil.avvanlann

ti yenirmez,naok

f"*},ru{rfi,{frfrfiffii-204_





ffi+l'ffi*'r#trffi ,l$SS:i#ffi$iliffi'"r

't**g*:p:$Nnr**dffi:l*pmf-n$



SAMAN'I,AR

$amanh{rkabuledenlere enelolarak$aman

yahut$amanistdenilirsede, as $arnanhFrnnanglanmyay-an ve $amanizni tensil eded kioselere ($anan) adrverilir.

$amansiiziigincedir,stekleriyenebilen imsedir.Yakut'laragdrebu texdsilci aman'larbir kartal yu-

murtasrndangkar, yahut $amanrn rllhu kutsal biragagtandogar,Saman'rn na karmndakivicuduna ge-

Iir, girer.Yine YAkut'lara gtire $aman ile demirci bir kay-naktangelmiqtir.Buryat'laragdrede, bir kartaln Bur-yat kansr ile miioasebetindendogar. Kadrn bumiinasebetten onra ruhlan gdrtia, konuEur,$amansayrlrrdr.

Tonguz'larda $aman geytanm aidlor ile diinyayageloig kabulederler.

Bir efsdneyegrirede Erlik Han deriden bir datr:l ya-parak lk $amal)llk dreniniyapdrstrr.

$amanlar oplumarasrnda iiyiik kudretesahiptirl.er. Insanlann sosyal hayatl, hattd devletin mu-kadderatr izerinde hekim bulunur, hakanlar bile et-kileri altrndakahrlar.

-206-



-Tutlna la{tCev.urala-k__geldiginiildirir. gtebundansonra Daloanrn ruhu iyi Kbrmds'leraraslna geger.

- $aman,dldiikt€n gonra onuo resmi hazrrlanrr, eveq€8]nran.Dagkabir $aman bu resme garap seroer.

:,".,1,,1il..*"" sonrada bu resim.evin en iyi yerine

.OIen $amanin hayal i Altayh lan her yerde,evde.

oagtaroa omrantarda,niyada takip eder. Bu hava.Daman n-otumtndenriqbegveyayedi senesonra bilegorurur., Ial(ut tar la

_Altayh' lar Saman n sesini vel(onugtugunu git ir . $aman onlardan kur.ban ioter.t- lnun Du,arzusu -yapl lamazsa orkutur. I lastalrklur

,"t:1",:i;"ii:: ::$ilk"orunmaksindekurbanrares-

. .-Altaylr ' lann erkek ve kadrn $amanlan Manyak,Ydkut lann da Kumu dedjkler i gerir l i . pi isk"ul iuCingrrakh,izerindebir rakrrobteberi aiql, Onirkaoal i .oeyazkoJ'un.ahut yabari geyikderisinden api lmrsel-otseJngtyerter. Bunlann bazl yerjer ine va$ai derisipar(alart konur.gaman bu elbiseyi endirri dareedennormosun emJl dzennegiyer.Bu elbiseuzerinde annIaral lnoaJl . \ jaman n korunmasl iqin laktlmrsqrngrraldar,Ulgen n ba5rnada puhu tuyi i k"";;-k;k:

l1-Tlul r"d1. iki srradikitmig irmiy.di rane rtan

Da5r. renlz alyangozu abuguvedere di: i vardtr.-

, Kuklalann yukan srrasrna ine tanrr tarafindanve_Ilrmr$

ookuz ok.l te yay konulurdu. Manyakrn arkaxrsminoagunet l te alan semboldolarak iki loka bu-ruft l rdu. utr kaq-ta ufak toka vardlr ki bu tokalarylrorztan emstlederdi.

Bunlardan ba.gkadaha bir krsrm takanaklar, kese,

3l lp"" ""i ve i(anal.trrnag-l 9bi seyler Vanyak.rn

uzerlneasrtrrdrkr bunlardan her bir inin birer i iddesi

-208-



vd#Jeot

tu'',',osutrT:<':fiIy;", fi51',it'3ll:ff ;""*'' 31ffiJ,tl ""ff"",iau.'$L'nru'nttH[ilt'"t"'11'ff$', ellerindeulunan n kutsal

ar"i[i i l"i- ' l i"iatt $aman.,bu,nunlaan']ara ses

lfi#im*n: l'"x"":." i",iiB1"l]i"\:'.bilil1;*i1fl,'l,ni"'n"'H;''birroro6esiher leyi rtadeeoer'

,,i",;"li'*;:ylnTj flili:l';" t .,T'i,-"ft"lf;lo]uliJ.'1"",.,eri

qahadetarmatslevapar'un-

lannherbiri bir qeyt emsrl eoer'

$AMANiZM

$amanizm,trinlere gore;

tasrdrs nanqlanve ortaYa

bir din salrlmazsadg ornkoydufudok-kadar tesirli

olmuiru,l"-lttr.' viizyllarca TiirkJerin hayatroda-brivLik

t.i. '-t-"a''.'Olir id"

Altavlr ' lar-zunzamanbununcr'

i.iii'#tiirii". $"man annlan'onlannhabercileri

;ff ;;"l;; c;'ekirseoplumuedevletdaresini

bile afttst eder.

Surn"t ro gdre:tk insanlar endilerini orkutucu

*;' ' k;;d'r;;" ivi l i t "di ' ; ruhlannbulunduguna

-209-



$AMANDUAI,ARI

Saman dualannda gok qeylere tcoas edrLir'

trii-L,it, t""" t".t".tq Lbiattatti uarltttlara' rublara

ii* Jiri",l"rt""rrr' Kiitti ruhlardanorktuklan leri

siiniltrr, kurbanlarvAdediir'--eâ biittio bunlar gapragrk e kanqrkbir ifede le

devameder,gider.

Bazryerlerindeki tabirler debirer iqarct ve ideogram

halindedir.Altayh'lannbir $aoan duasr:

tcii""" aof."-- c"lik dag,ay dolaFmazahln dag

tlii',i,il"1'rilr "*'o.tGt"ioti"r m;kaddesirviik

i'uiin.-- A,i]-Ll"ti.iz ve atalanmrz {sana) ibadet

.-uii"i"t*tl-gi"

defao]< olsun)Takdis eder mi (te-

;::d;;;*;;a;tr Ellerle tutulan hah ve ardr ke-

silmivenbisse Klemetveren

Besikcanrnr yavrulan yatatan(tann-)'.giittiigfillnz

tiiiili" U"t"f"i

"""1

Yurda. ahatiyerefahversin Ev'rtrilai"i

lt*t dag,kara kava Mukaddes tivukAi-

;;;:";i;;;1-i""i. it'iitti-r ven"" biriksin' bir

hiikmiinii (lehlmlze) halledeceK mr: Bereket ve refah

i'"Ti.-ii i""-,1'"tak..engelt" \onYlYqriiv'+,1]-ir":. Ju".*i t-lirU*ek bdvtikAltayin hiikirmven (ka-

rarlar verilecekYeri)-xoo-"ut ttesilmemek, evametflek) igin hisse

(krglD;t)veren,ylpranmamak cin karar veren a^

il".fri-" tJut'"iciryan tsen),atalanmrz'bnviik bab-

-271-



::i]Ifldrlnsanl€rdliip ta diinyadanayntdrktai son

:4.ru,lrlan,geri^kalannsanlararasnda ot"qr",

"rl-;ltri# 'r'.',::trl[":'"ii #.fi#:;:l*-ill#Iu1";jifil,i' :L'""#jil'l." ",zreaua

ll t;L n:rl*?j3,:"3:

[ .if f,1"f*'f,.,ft

ffix'lxff iii,l?ilJ,ll,nu,,x,Yrne$aman ara gore nsanrn bir i kendinde,dbiird

ll,"ilftflx?Tif,iiTi,frli lit; l'^:.dil,;;

-"'il,iliL'L')i,,iilHif#if*'lT*':i#:f,i,1;

l.ll'.1'fJ;"?:11:s*;ni ;:";.; j r.'l

^GoklerOn yedi, yeraltr dokuz tal

ii'#t i',"1,ffiiufi m :-rln"l"ililllliliil'f#"f5:?:T,"".f,5::il

*:+lit' ':;:j.,,i".trH,:,:I:"1":u:lli :erait na.gonderilrd . Girnahsrzl-ann

"ui]unugOktero

i,?:Hl ltjiilr erj ah iandayeralrnae"ti,""i"i

. , ,frHlJe ve c€nnerlere hAkjm olan

r,rlgen. le yeraltrna ve cehennenlerekoruluk tannsr Erl ik arastnda devamtlvardl

iyilik tannsrhakim olan

btr mricadele

.210-



alanmrzzaoanlnda tann olarak)yi i_kselmiEsin,er vqoenlzyaradl lclrgl amanatalanmlz ve analarlmrz senitann diyr)J.ukankaldrrmrglar. onrahisse losmeu-viyargr hi jkdrn ya-aatrrrsrn,opanlanbaglayosrn.

Y rp ranan lan sag lamla$ t rno \ ln , k baE l l l a rb l r -merhametrn bcrekel in)erigrrmi? Mukadeddes ti5.LIA r r t ydan |s r i tham)a l l p esveren A l tay |n aC lanv l lkonusanscn)l Gdbekl i ler iyaradan, kipr;kl i le.:esui.tveren, glittrigrimriz siiriilere bereket veren (sensin).Girnvg dolaqamaz rkadar eonigr qel;k dagrm,--ay

oorasama/ .a l r rnaArm. e redayanrp secde d ip )s rrayrndgt ebl tr mlylm

. Ela.gozlt.r lo -brcbi l i rmiyim?Aya benzerkulakJarl lrSrLe^brrrIrylmj Alirn yargr t iyi h kitm) versen n6o lu r?Ak /muha rek , u reky rp randr , z ha l kyo ru lud r - ,ezi ldr.^l \ lukaddeslrsyrm:'Rcfahve bereketverser ncolur. 'Udbrklenmize ir kondurmasarr.

Kirpikler imizeyag.ddrlrrmespne olur? Altrn yari lgdnd.fsenne.olur?Kr.si lmeyecekrsmet bigip verscn

ne,orura :enlrAe, agjrAa ereket ersenne olur? mdigelecekyl la horek.t vers{.nne olur? GumirEolmu5yarg rs rn r ,g rka r .aeu lu r?BuyukA j tay ro | .sa ra ) aE l .bun /s{cdeediy,rrum: AIlrn yar$slnr veredursun: Jerzaman Dadet dlvoruz

Tannmrzr btrakmayrz Ayl l . girnetl i Ayaz hakan,

CaputJarta a:tcl l f i i l mubtrck bozlur yapral.Jrmu_Darekkayin aAaclAlevlerin llakan Ayaz'a ulagmrg, dunramn karaya

ve denrzeyayrlml . sabah qrkan gnneqten grk aJmiq.3kEam rkan ydan Erk lmrg . o iga ) r ran rkavus tu ran ,

A l cv l ia r cE im in ^h ib i r uh : dumandant lenmiS a )ocak, srcak yanan gliglri alev Ayaz hakanrn pargasr,ayrn ve glinegin payl,

altln yargl sen sor. alevli aiese



Halka'lardr arkasrkesilnoiyenkrsmetver

Her zamanala dur€un:yldlnm tannslndansesala;;Jet vetiqtir ipdursunlAlevli tesin

rruhur Al alevinulurulAynlmazcan aratmtS

yoldun9uq*ut ruha biqimrermiq Alevliategsa-

Ak Yayrklgdkte annl

Bunun grnYalvannm.Uig"rl u"vi"t aynlmrq.olan,rq basamaklrBav

C, t - ; r u lus la r aradr ldrk lar rekcdrm ir r imiz

zam;n {atam,Ulgenir.dile.valv'{Bunlarrn)ana -kalan

orunlan (hizlcr)

i l"a" bulunuyoruzKara ve denizlerin a-

zamandan,Ve vedibabadan eri tuttupumuzdindir (budin)

Atamrz cakmakaiiyle)yalmrEalevl;ateS' nam)z

sdnlnrt ls'taq cak', akana parlakgbk

duEruisu."tley'ukselenuzduman QakmakJ vf" v"ii,g,. srcak'alevliatei;m' butun dunva}a

Ak Yavrk an Altay yargl islesin' aydanve

Yetiqsin,AlevliarSeulaqsrnl,qvcr"ut"ti akar,Qaptr "\3', *q,\"|lry^T di:-

Juegrizt le. gorecek:b"\iC,"I^11:iil" ::,

i i '"L;'tri;; ,?ia""itit"'i 'bumalmdan('aptrlakan)

i i"#t"l"""it.

i lurbanedivorum' umalrmrkur'iI^ i"

"#.v"[ti Captt lakin alacdrkabul decek)

olursa,Bu kadchim lalqr) di issi in bunu almryrcak',gcrcfi

vok divccekolursa,baqaiaF dutsbn: KurDanrLtl i l$Srn

il-'i#"j.:r."*". 'i"ai"i'n 'e,'

h"r,'lad9' nesnelcrd-

""iu-ft"-cutft^"td^yrpversin Burunlu (ha)'vam) ur-

-273-





ban ediyorwo, yakah (elbise)den hazrrlayp vefiyorum.Vergi veraeye mecbur olan kiqinin srkrntr ve acr

gtirmemesi ign (veriyomm). Mahma mal katrlsrn,niifusuma niifue katllsrD, diyoru6. Baiyle verecek mracaba?Ak sakalh atam kapan tuzak yapmr$,ay avlark-en azlk ve pay (k$met) vermis.

Beslenecekgocuk caDlnt yaratmrg, qofalacak olansunilenn canlnr yaratmrg mukaddesAltay yer-su)rumLleveyelel i geniq Altay Bin kulalh yer-suyumiMu.

kaddes Altay, Qaptr Hakan, bunlan somyorum (diley-orum) ,Ay ve giineqiro olanr $ulmuslar. bulut gbziiDUSTa rtaken

. iy l ."yS ' bey kigi Bulut tay Bugra:Mukaddesvonepsrbr.brnnemiisalr (olan)irqYelbislOlenadam bulunan)eve girmeyen, yaz semayaqekilveren,ue boy.nuzlu kara kaya Altayr.o: Siit-Cdl iin kara bugrasr:AgaraD dkte,1ldrz.

Ak atamdan d<ikiilmektedi.Ala sahin tam dniimdebagrrsrn,boz kartal iki onuzunda bagrsrn, boz kartaliki omuzumda seslensin Yezim (d-aeindan)uzananQuluk rkadr Enege ve Kadrl btiydklLi ku(ukl i i ik ihemsire kamlar-) lAlag(dagr) le Kemdrk dagrnardayanmr5lar. Ebedi griklerin kenarlannda krslannrgegirmiglerAmcam kam Sanrzaka {mavi ayazr jdr vc.rilmii, tannL (ildhi kam) denilmig, ata Burkan de-numl9,

Abu-Kaan dagrna)dayanmrg, ltrn g<ilde kanmrEamcam banglzakl

, .Yrzim(dagrna)basm,S. umer dagna yaslanmrg, k

t i lbi irek. {qaput) yelpaze edinmiq, ak yalaga rkr. i ldhrndaki uS. dyleri) drikir lmdq, y ue girnege"drrelmrS, enrmmubanek ay'rmiergey SemenekTl

DolaStr$n bu yurt ralat olsun Hig bir zaman fena-214-



. _Ozellikle, ltayh'lann yr4&ut.lann

L',;s,f,rTkrtlffr*T:.xil|55t"aa'g'"' askJavannimizimt ;L;;

Naturizm, Ciineg, Ay veyrldrz gibi Kozmikvafukian, Riizgar

-ve Frrtrna... gibi tabii olaylangahlstandrrmak. onlann zek6 ve duygulannrn br.r_runduguna,ku&el sahibi olduklanna inanmak, tann

tammakhr.

,Bu inan$a gbre daglan, taglan, af,aglan, ve sulan

oa lannlaStlrmak Natirrizmin ana rnaddeleri gindebu_lunmaktadrr

IJ'r ve kdtii hergey bunlardan bekierur,geyi- apabi lmekkudretinde

olduklannabunlannbasrnda rine$ elmektedir.

Cerek.Animizm, gerek Natiirizm insanlar geliqneve oigunlagma Caglanna dog.ru giderken, birerkuisalyonetrcl lmuSlardrr. unlarrnana hatlanndabirbir ineyakrnhk gddlmektedir.. Bu dinlerin kuruculan yoktur.

NATiiRiZM

onlann her

inamhrdr ki



T\BANCIDiNLER

MANiIIAiA\4

:i,lJS,ITf,.s:"?"*"'"'f"f:"Tf#ll

ii#ii""X-au" otau"ut'uqtu"'

*u-ru,utnu* Yiq ftr',ff*Fnardanebe

iiu

"?

*oi"iia* tonani)otmuqtur'

Mani, rann ig"ni*l* tr"t*":#;."I,:'iS

*mft-*#,fgt'l;*r'rttlMani'ye gdle Nur Tann']'r- ve iyiligi' karanhk ta

q"yl.;;';" k6tiilitc" temsileder'

**

.r*t

;l***t'[Jt "il]ln'

o" dekdtilriik

Hattd, ecdadrn uhlan da nur ile temsil edilen birer

tanndll'

."-**ntx.t:,rs:r*iTl*i#iliilfgahlmrqirr' -217'



gidilirken Portatif kaPlarda' iilde yanarak

ila <Iaplaru te-ii. Giineg bathkt€-o soDra

ateqyaka ardr.

Mazdaist'lereg6reategtensonrasu dakutsaldrr'

Bu dinde esas; hayrr ve iyiliktir' lnsanlann

* iyilik t"u". oi-""tm telkin etrdekt€dir'

Zeldi4t dinine gbre insanlann .iyilericennete'

ii-I"'i'a" ceh"""".e gider'Bdviik qfl .(llll-

i-a"r Lai""lt" lU tani goodermigtir' irisi ivilik

iiiti'-"'-iiti'.""), dbiifukiitiiiiik vekaranhklar

(Ahrimaa) du.

Aluramazda insan geklindeve sakaltrdrr'Ama iki

""at,ti" a" kuynigu vardrr' (Ahuramazda)yr'

iltiliril.""tit"tLal".

(HuLrdtiz)le (Ahriman)

ii"J"f" f,hl"a"ai".nrhDalarda.4 ruhlann atii

il;;;;.-d- ileri gelmektedir'nsanlan (Ahri'

in s"oii.d"n,(Hiirndz) delekleriyle korunaya

(Aburamazda) ir zaoan (Abriroan) hapsetniq se

io, b;r yolunubularakkaqroQ, ertarai kanqtrrmr-5'

.iva-. c"f-tq, hei tarafruhlarladolmuq'n'

rizerine hastahkldl musallat etEr9lrr'

Ahnman\n edrinde; kdti.iliik yapEakla gdrevlii

Jir", l""""",Elnlas' Yatus adrndakorkung devlerardu.

olumti kotri rublar yapar, bunun qin de iliiye kim

dof.-**"upi" s"r"t'r'Ole;inevindeosm99Il1tY,llff;i;; .i; .lli--iut 't*u' Ateii ve topragr.ir-letmemeklcin de, <ilulerya-krlmaz e g6miiloez Ancax

ytiksek bir yere brrakrlu, hayvanlar yer'

-2t9-



MAZDAlz,]|tr

M.O.Vll. Yiiz nlda dogduguahminedilenbu dininkurucusu Zerdiigt)Ormiye'lidir.

Zerdtigtdofar dogmazTanfi ona diinyayr sldh et-mesiniemretmigtir.Dahagocuk ken cinlerle.devlerlesavaqmrgtrr. tuz yaqrnageldigi zanao (Buhu Banrl)adrndabir noelek nu biiyiik tann (Ahuramazda)mnyanna g,ijtiirmiiq, da Zerdiigt'e: Dtnyanrn en olgun

yaratrg kimdir?)demiq.Zerdii9tde:(Kalbi temizolaninsandrr) deyince,tanr.r kendi eli ile ona (Avesta)adrndakidin kitabrmverani$tir.Bu kitap (Zint) dili ileyazrlmr$trr.Bunun igin (Zint-Avesta)denilmistir. Bukitap yirmi bir bolr.im e 200 sahifedir.SonraianAr-aplar tarafindanyok edilmil, ancakbeg(Gata=ilahi)kal6lEtlr.

Zerdii$tdininin esaslanbu kitaptaduz erdiiqtatesive glineqi ttn planda ele aldr. eiinkti biiyiik tanngiineqteotururdu.AteSve Nur da giine$tengelmigti.Bunun ginateginsiindiiriilmesineCokdikkatedilirdi.

Ateg aprnaklarda vlerde dndiirtilmeden anar,se-

' -218-



,"oTffj#ii:g,Tf_Xlit#:@ rmakizereu

T::,rj""l:r:l_"r

(Fradh6.khist),

zerdiiet,riDn:f1,""9:,.P,1-ol"',""1p";;ffi' r'r*i"'"itli:l;iitl*:_:l\,arr"L-i""it-,,1'ii,'ilil*"1r,:f,1l*L.l:,r."",,aiffi.i""",riliilieinKhimbikan)a*r""1;;l;il;;"":;:;,iil":

Zerdrigt, ir anlahsagrireyrldrnar sabeullla::.,1.#'il""iL*T,',.'f

""ilf ', :;|,;"6ldiiriilmnqtiir.

BVDIZ0/I

-..,,j]9-1."n1C" "-a) adinda

birisi tarafrndan u_Ij.,u,$:r. Hintli lerbu adamr oksevaillea,tsII:Ti1:1:l

icin(Buda) drnr enb;gterdiri, i^"r'n_emrnentuyerinegetirennurlu kimse,demektr.---.. . , . .

?:*,,fl*^lllllr3.JgT"g,,, birinia srudur.nLf"*",?*:::.:*lys[ l-*l"";6,;il"d:T"ff:T:I._r?l ,Id.,,r; "-ui"*"i.u1;i:i.ii"X

ilX1:ih",5:5:j:*t,:"i*Ii" i.ô111iiuX,:X*,:,:"*t" 1:;6h*;,1" lfi;,llll,fl *3:, q":"1::-?c"#;iil; ;ff[':HXlapklamrgtrr.:1,::*{ re"unaui-"uJ"t;il; ilfil"lHl:

-^311-r:^lkzamanlarda.erkes arafrndanhakaretororu9 sede,za@angegtikfe degerve dnemkaranmr..

-220-

tarafrnda



:

din ehafa yay arak bnyijLkbir Litle meydana

elli nt kadar bir zamao dinini yaldaya

U.6.a8O ghndu sek8enyagrnda tlmiigttir.'ya (Sakyamoni)dederler.

Buda, (Brahma) dinini yetersiz ve zararh bulmug,

Eeyin ztrrapkaynas olmatan- aqkaD.:l-9:v9.a,ra-

tizerindi durmug,rztrraplardan, elaketlerden

,r-l-anrnda ancakgiqici olan diinya iqlerindenelekle, ddnya varhgna iltifat etmemekle, zevklerd-

ea kagrruoakla, arzulannr dldiirmekle, dofru oloakla

UEktin olacagrm leri siirlo0qtiir.

Insanlar biiyle hareket ederse, hi9 bir hayata

krymazsa, kimaeye fenahk etaez, mahn: almaz, yalan

Iemer"e, o zaman-kutsal ve saadeti teEsil eden,

"iikot uu Lo"* Aleoi olan (Nirvana) ya ulagabilir'(Nirvana) ancakbtitiin arzulan yok edebilenler igiodir'

Budietlere gitre, dlen insamn cesedi pistir. Bunun

icindir ki dleni va vahqi hayvanlaraverirler, nelre

alarlar, yahut yakarlardr.Buda iildiikten sonracesedi

vak aral kiiileri vedi mealekete dalirlrlmrgur'

i\irkler. Budizm'iHint ve Qin Budizoindenfarkh ol-

alakkabul etoislerdir.

TAOizVI

Din olmaktan ziyade mezhep halinde olan ve

Ttiik'lerden bir hsnrDr da gevresireala Taoizo'in ku-

-221-





i;:';1f,j'"'f#1]i:',.,,*i]t";u.

H,i:f,^ffi

l'[:iT'i,[r,,'"thi::,j;1"1;;c*=t;,tryg6Tu1'[{'.fl1.",1;E*tr_ll-unun

ardrmcrsr oktur. Biitiin kudret yaratrosrl b.u

i::l'i"fr"',Ttr;,"H,i",;lhlTiitrin faziletler o kud.etin kurduTu intizamda to-

lnsalltqnnda bu fazilet.yolunu akip etmelerigere-

I::,.,..C^TIu,lq,ou. .au"y^"r"r'*""-,

"uii.irivarl:klann

,kanunlanna baglidrr. iar otan hercaahdrr, uh.sa}ibia;..nOl,".uaau,

bir de oDunlaraberolanruh vardrr.

€eybe-

,ubr"#"lt"

gdre; insan yere, yer grigeve gdk te Taoya

.-^lll_d"".,":""kadarÂnimizm'e kayan bu Eezhepte

:oslnrn.ruh tara-finaSber),madde anafi"a da K-ffj:"r. l . l-u bUrtn Kozmikeleo ve onun Usrijndeki

;X"dr1'"t"^:::i'ir:"*l.iyiordugugibi,insan,n,

,,-"J"*:T::fi? TJj1o,"J:o, de, uvea.l,^*I.::)",nos,drmeterini,

""rt"r. il,i#.?,1*i,X1'bdrror {rmalannr tavsiye eder. lyilerle kdtdleri dealrarak. kdti. i lerin

.urutulupodadanUfl"*i.1"""iun-utulmanl?

.onlar.Qrnbiiyiik cezaolacagnr,bundarDaskabrr ahiret dlemi ile orada Uugt. Lrufu"r" of-



xTORENLER

1-Oldler,Olu [drenleri, og.lar,Kurbanlar.2-Bayramdrenler. i,vlar,Sblenler.3-K6hinler,Taprnal<lar,gkiler.

,Altayh'lara g-<jre insamn itliimiine iki gey sebep

olur'.Biri rlik IIan rn ac gdzltiirigii,Oburir a"l.-6rfii irir l rgenrn ter.aberverdikler i dldm hiikmri. Bu hrjkmu,urgen e Erlrk Han, memleketler inin rntrdabulunan

:T,:1 . j" l l , .deniten. yerde verir ler. Ert ik, in af

Sozruruguyrjziinden.gelen blrim normal deg-iJdir.Erilrk e kurban vermekle bu vakiLsiz ailtmden kurtulmakmumkundur.Ancak bu rki tanltnln beraberverdiklennuKumle gelencilirmdenkurtulmak imkaasrzdrr).

6r,innn, O*r,iiOruTr_JRi,odr,A&



Ruh beden<len1'nldrktan onrabatkabir alemeFi'

Jii"i"n. o".a"'o ruhu taqryan nsaola.buluqarak

;;il&; iui v"q"-Ltug'nu'ahut ruhun

'ri.t]1"-e"i"Uil"""gtne,

ikinci defa diinvavain" in--ttllat. Hatte nsanlanntldiikten onra'i";;;

;'i;iJ;.;-;;; riirk boYranndaa in-

r#'r"ta]".'et;

;ltmlannca da ecdadrnruhu

l"ui" 1""1, ft" a" f."ndilerini dstermedenolaqrr'

iirlnrn 4i"ai' ki; bir- kimse. tldqk*l- -::l*.,L:;i;;^'' h;;"t irinde; dlenin derecesinegdre

i;;" i"piiit; vanlan"d^ le"' 'molacak tlvasr';;'

"'; ';;l;t;" dostlan da beraber

miiliirdii.Oi.oi""g"n"tot".uttopraga.siim-iiliirdii-,,Ait9lYf-l

liJ-'rL,'i"t"'l- ;i virdi Mazdaisterinetkisi'-

-lutunuo bazr boylar: ttliiye ates do-

odi.tllmast"r btiylik giinah sayarlardr

;;;;;;;;; ol elan topekrere.Y"diT*'*:..-91:Li'oirrJ"i ill; 1i tu" at'"' kor'biivtik

li"i-"t'f- biivriklerden iti. 9ll,t*onu vakar'

iiiiil [i'"cr" kanltrrarakbir.kdetik i"3.Y1f 1t1':i"il"""i""i*r."'"dri""ar,

dua'vazrhaF ar da

rralorlardr.ii'""tf""t""u

au .""ann iisiiine(Bark) denilen Tiirb-e

if,i,' rql;ii"-i'r;"-rt-*"tm onulur'duvarlanna:ir-i savaglannresimleri Yaplllrdl'

Ceodzeor.eninder koqusuda yaprludr'Olenesaygr

o--l "iri,-

"u"rii,tize;indebinicisi,,:]t1i.:",:'

kovuklanna sokardr.

r:;;;il M";; iizerine direkler dikerler'



i

l1r|'f,,;

::

dtir'so.iitaiigii zaman,erviiziitrde olaganEdim-

"iiii""-a-,i-ai-i'"eiaLi-te;a.31L$ry-ry133i5rli,l#":#uli',':*,*;;5Y"r,'*,;L1" ffi ttk-;""''ff ;-"p-; ""t"i'[ ciareriniaeriilifii f,iir,lii"iil' he.tti.lii cefan.ceLerlerdima

:',iil;"i-i;;;-[;p"i bu akrbeteit:'i?g.,-P^"k^',1ffi;i"#"iil-;""1""t u"."auliq

olenlere it*rJritiir.tlver altrmn rahatlk alerinde,-vakit

;;.-b"b;,'i;dtrn vamnagider' oradadi-a'-di";i?tur""- "t'"tutut' t.""+1d:1l-*

:i[i^:i#.""d;;";;;-"-d"]tan vehedivelerierler'--Hr,ifi"i. de neanla eraberuhunbulundugun'

"#"i"',ii.i""q; tlt*

bu.uhun.insandavnldrktan

iori.u v""utt, 6lemirndeki hali Siiner'lerinkine ben-zedektedi .'-rf-iili:r""a"

iilenlerinyalulnaorAdetide vardr' llk-ig

ota"ût .-ail". tittiniin <emiklerini yrnr' yakarlar'Bu

Ii[I" o.tkr.ipq*up' onkiip bira cinsinden-igki' n.kup

i" l*f." icti ditke;ler.Kalan kemikleri a]lr yag iene

i"iiil*"a"" stt"nr,

bezlere 6ararlar' bir iskeole



tra9tahna,danek,dkiiz.koyunbaglan akarlardr.

f,'"ffi$ir#ffidiE#HHii*i'T,*,{"trhffink}*x'-..-tnu.,bfoadamcjldrikten onracesr

a;4ryk*::*{';::x,li.i""g.{'":i,i,i',,1*i""""ti:i'"llJ":",-IT,rkderec

.qHlilTf,*fti{Eff*lT

,-,'il,*tt'"Tfiffi},'ffiJ,Hlnu:,nr*ulllfii: i :i-"Fii*H_lTir i"""ill iFT.:i"liT:lqm'rt

m 1',*#f - r#,Ti""1,,"iil' *,:,,""1::mjfi*t#';,:,1?;'i1.",,*iffJ,T;,ffil;,r*:T:l'"fr"lt?"m,',n:,l'**",H;ni'x

_228-



rizerinebrrakrrlar_skemlenin izerinebir masakonlllllu_r,r el'ne.ef3ek parqalan brrakrlrr,orada lLr,tl-?{i"."," ,ziyafetveriliai. nu ;rada <;ltintinimrruen rskemledenallntr, masanrn uzerine brrakrl11,ol Pr,"gu yemi5.olurdu. Sonrabu kemitKuprenntglnekonur.,yakrirrd:.

.Altayh'lar da birisi blece$ zaman yamnda Sam

hllf*il,onunuhunu bkJerea6ut en"'uii

**i'6ffi:iil;,h:ii'"""i.,J:nl:tih,:i"+iililq*"*'"+,itiifrX,","t,yiiimezler, bir hafla dhi evinden drqan eqya verilm"rqeriye ahnmazdl. Oliimdcn lar* gr.in soura evde t

*f Xffi ; lHii,,""X?ffl",li;""lfJfl:

YOGI,AR

^,Bir inin.dhi lhr i i izerine yaprlan matem kirpnidi

wruiernakk)ndage$jUim6tem brenler. i apl l l rdt.

,

Altaylr ' lar la Yiikur' lann yoglannda

$amaa.lardl^-r.liLr.l 1r,,".] tor.enini tenipler, dualar eder,sagolasoylel. or?da' butunanlan aglatlr , co$tururdu.

Olu

Crkan rren koti i ruhlardan emizlemekgin {Arcu dei)l,u: ,1.9,s

agaonr yakarak tntsii y;parlardi Llr\r rgizlar. runa Alasta) dcrlerdi

- . ,Bir yog i jreninegdrc;blenadambir gadra konulurarleve akr.abalan t yahut inek kurbanederek adrlr

-228-



ttniine kor, kendileri de aglayamk gadrnn etrafinl atla

u"ai'i"fu ,io"""t""ai Bu siraia ytzlerini gizerler,akan

Lanlarlag<izya$lanirbirinekanqtrdt'

Bdyiik tttreDlerde alun a-krabasr lenler saglanmt.r;;i;;1";.i;aHurivle viiderini vrrtar, kanatulardr'

iine baskabir tiirende; iliiniin akrabasrngiiciigiin

tnoi."arak oltintin serefrne iyafet ertip ederlerdi'Bu

ziyafete guzlar Basan) erlerdi'

Zivhteier-sonrakigiinlerdemezarltkta oplanlrlar'

"prui.[,-f".vat e'lmekle rztrraplamr . ifddeye

ciLsrrlardr.Y edinci giitr de yine toplamlalaKonceKl

;ivafeti tekrar ederlerdi.Tdreneonem verEek igiD para ile aglalc-ar tu-

tulur, o"la. aa aglar,ditviiiirl;rdi ki bunlara(Srgno)

a"riiti. Oi""io vitug; isevakrlarakvokedilirdi'

Bir de ruhlan ga[rrma ijrenivardr' {Bu tdrenler.iyi

f.ot-.orf"tl"--G"til"Lrine

ralo ve gar1tp serpmekle

baslar, serpilirken dualar okunur' Bu lore eroe

sllllr* ii Lo".os'lerle gizli konugur,^kendilerininve diAel r uhlann ne ist€diklerili itgrcnir' \iamanlar oa

onlann isteklerininhafif bir sesleorada buluralrara

sdylerdi.)

KURBANI,AR

Canh hawanlan keserek,bogarak,yahut suyaat'

arak verilen kurbanlardanbaqka'bir de emekleelde

iaiG".'a"g". Gstv"n cans'zlardanverilen kurbanlar

;il;;i C;;i' 1";a; ;lan; kanl k'rbanlar, cansrzlardan

olanda:kansrz urbanlar,ada_klardr'

Kansrz kurbanlara Sagr da denilir' Arpa' buBday'

-229-



mu*iffi'tn**fi*t.frf:liq'*r"""llrjru"gtrtidareeden$amaaaynlrror' -

).i',"i:""'-xrjrug't1"1".":l#;:f*$-t*H:'l'iiiri*fi''*h{Tsr

BiRAT KURBANI TORENi DAITA

ls.man oncekurban edilecekatr )'rkar' sonra'(birt":*':f, ;L#;"e;"* ilShiler okudulitansonra ahnit

:ii#tlil;'foi""";Ji edt''i"'" osr""c-uFtemsilder'

Kazahitaben:(Ak ayazrn.ak bulutun irstiinden

dt l"^"'rn ooutta"n,gdkbulutun iistiinden

qeylenn Kauu Eq*v

bulunanlara a allrqr'

Gitk tann'Yadogrugitl)

Kaz da ona giiYa cevap

va n gdriinroeyen-canrnrvenr. Bu, kurbanlk hay-

avlama tiirenidir. EPeYce

"gr;qbit""sonta haYvanm cJilakalaatr' qa*an'a

-23r-



siit, yag,- qarap ve lanlz gibi qeyler Saq olacalltuarasrndadrri, buntardayiveriiii y"I;t"a.lii,;6.aggrbisuluolanlarairenlerlete$e erp

lrct.o"iT"*".sxf il""J*lL"lT*;' Hf#::Jff:f *i:.":J":ffi#,,5:ilruJ*?i1ii"o*,*;;,o"f,lli"

"llililt"ra

gelince;ee ftli ve krilfedi

.,Eski.Tiirk'leree n makbulkurbanhaywanryak) de.nilen Tibet ijkiizti idi. Bu 6kdzrinad_,na-516r) a denir.Iarrh kuJ.ruguat kuyruguDabenzer.Anc-ak u dkiizu:l-9.9"9,11':kyogldieull,l. bunun enne aska irfl.i:lfL_lt-1,_{1frl"aiu"ai.n,,"""iii,ai"fi'itl,Ti.irk'lerininnbryrikkurbanr t til;ni;#il#i"i

dldrirmezler,

sonra, derisi; baqr.ayaklan ile qrkanlarak bir srnkuzenne

.talo.r, gtn dogusuna ger,rilerek mezannuzenne drktlrrd.i

ki bunu mezan korumak gin yapar_

.Kazak'lar cenazetiir€ni srrasrnda atr iildii:yahrz kuymgunu keserlerdi.Bundan sonraolanlmazdr. Oliiyti sayg ile anmak iqrn birrugunumezann izerineasmakkefi idi-

at kul-at kuy-

, - " ,

n) Son.yuret t i)a ldrn dncekiznmontArdal i r l le r .e s inn al rnankore--v-eaeny.ter, grnirn. birinde snn alcn tars6ndan serb€slorar,Irma, el'ne btr ert kagtdr verilirdi ki buna ds (hrkneme, dp.

$ineni, Rriit Prla igin yardrgr kasjdelennrnb,nndeki:Drr ruKnamedrr nsanaseniDkanunuD

:llT"dlli*i"5iI_1l1anm,rh.marrkre ranu erinenraI8l9 Viyanak;ngyosi arariyteesir i(oreLikarrtrnrmrstrr.

-230-



binek vazifesinin gdren kaz daurtusu,temsir;):';iil;',;"",:Tis"#:i, Yti

L":;it'_:.:j,ifill,i'*t"",Ti:"il*""*Tsaadel uhunu)ekDoeyear'st,rm;kh;. B;-9k^;g,.ii";

l?:| ::it"i:iri,ffrtH:1;#n-r.ff,i*:1ff+ii'iirj:iiilqrft1ii:H5i:larnlnasebatlya arg) bneit i l ir.

_^.:.u,.?"rl,r t i, .kemikleri qnlmadanaynhr ve (ka_

iiil"i:L:]#.: :,:*,,t,ff,*Jj;'h.'*l'ifT"".?.,,i'if-::"?"i:;li'^?;l,lHq,Tlil:iT"1,f"""l'i:l;,'r:ml.|;. Kurban kesilirken de kurban:nIanm ettafa slgramamaslnavexrnhamasna gokdikkat edilirdi

kanrndan bir dam-hig bir keoigin

_"9r,"1],* cansrz urunvar.lrkiann rrer uhuoldugu

fl',",j,"l."ir',iT"l;n?ji,].":*i::r'i""*eruvrr'ri

,^-Tl. t"t ' tun"

Ongunu dkLiz oldugundanbtyrik

)',3:i"{:i ::ii}i:i:i,:::iif,il'ftT,i#"*"*lli{:,+1iuixfir,n'l1ilf ;#i*ffi"slli:il{#i,:ii1:tF1:ii'.i:i":;l,'"ii,*r

iu"I'.lt"illl"f*:; ffruJ4J ;f,fn*-232_





.?"tri3lTiaEf*:'irF$'i'r*ltu*;1f"ru*#"ruxn*::

,,Sn':'Y"lt;'ft'sT:isBiS"#H'*"Itir+l+$tt-ilf*'ld**,."""*'*tgiti;.ry';,;1

ffi$lllq,jlll-F

ffisffif235-



- Klrban igleri bu kadarla kalmaz. Cesitli sebeo voolaylarla, tannlar, hanlar ve kahramintar iqin iur.banlar kesilirdi

Bu arada kurt kurban edilmezdi.

. $unu -eklemek gerekir ki; gok eskiden ve kutsalrla.{u ta.rla.

.bagl)yan kurban iglerinde, Hint toir_oroJlsrnoekrtk klrban veren Vivasvat gibi fiirklerdeoe ersanede er atrmgb6ylebir kimse gtjnilemjyor. {l)

(l\rk Dili ve Edebiyatr.,dergisinin Jl/ ArahUt946

gun e l.-2saylslnda P. Mau,hias Hermanns tarafindanyazrlarak,.Almancadan Tiirkgeye Saadettin Bulug un

tercume ettigi agaFdaki yazrda: Uygur,lann kur'banrorenr tte etralh olarak gatriilmektedir

, .(Bir dile kurban sunmak isl,erse ki bu, her hanei

Drr zaErancta tabilir, Eltqdr'ii qagrff, Eltg<it,kurban o'i_3r9I 9urutoug veya burulmamrq bir erkek koyun, ya.nut htf yavrulamamrq bir koyun seger.Bunun igin allakolll al..-a\ yasaktrr. Segilen ha5ruanhususi birqehlde didiiruliir. SatJle ki, Eltqitt, ewelA yiirekbo$lugunuagar ve kalbin atar damannr stkrncahiyuanoernar olur. Kesrlea yere tahtadan bir gubuk ili5tirilir

1i.x1?norqan altqramasr igin dikilir. Koyun oldup

glor, Drr kazanda kaynat.rlarakhaglanrr. yiinti kazrnir..DoEra,-gkanhp pargalanlr. Once Boynu ile basr.

Sk9lgerlen.ve

bel kaburgasr aynhr. yl iregin

bu,Dolumde ulunmasr.gerekir. Bundan sonra gijg- s.sr|.t,but; ve rif kaburga di{er bir brili.imolarak alr.rlir.

{D vislssach Y€maod'ndabir ogtuvard,.Bu da itk blenrnsnorr . ru. dt0ter in Lanns saylrr . yananrn koruF.ulusugitrevindeortsozlu,buyukburuntu ki k0pekbutunmaktsdrr.

-234-



frektrf

nrur236_





ry-'E.ssiffi#$*lqir+eml'*:*:lrt*1ilil

ffiffiffioaq



BAYRAM TORENLERi

.Bayramkirenleri annlar odrnayaprldrgr ibi.ge$iseDeDlene e EertrDlenudr-

Salgn hastahi<lann, Iothklarll sona ermesindbiiyiik zelzelelerni gegmesindeba5,ram yaprhr. bunlann tekrarlaqmamasr icin dualar edilirdi.

Savaglardan zaferle grkma sonunda, (Sr€rr) denile

avlann baganh bitmesinde, yrlbagtlannda,me1rvemcsimlerinde, halkr ilgilendiren biiyrik bnynlerin bzulmasrndansonra bayramlar yaprhrdt.

Seving ve rahathk iginde gegenbu bayramlann pgramlan din gelenekleri ve inanrglan iqinde tertiplenirdi.(l)

AVI-AR

Avlann en biiyiigi.i (SrSr) avr idi. (Sr rr), yahu(Yak) adrndaki kutsal yaban dkiiziiniin alr iqin bidbaElamazdan6nce, biride bagariyle sona eriEinde dreYaP rrdr.

Ava baglamak iqin briyiik hazrrhklar olur, progranlar tertiplenir, tcirendehalk hazrr bulunurdu. Birgiin dnce de avrn baganh gegmesi gin $amanlar larafindan dualar edilirdi.

(l) Balramlarda terbiyenin drsrm rrkrlmrzdr. Yunanh lann Di)onizos lerefine yaphklan Bakkhalia balramlan gibi hi( birj ar;safrk degldir.

I

-238-



meklerpigirilir, siislii sofralarkurulurdu.Br,r drenlerdeher kesin neseli

ft;fadg*l,f:l*,i:*;;LH.T#If,"gi';1"fi;ilxxi{

*l'::,,ili,"*..l+ffii:,"Jxl,#:f"f::l"-i;:Tl':'.'6fl:ii,l'î:,',T,'H,il:nidilAyzrt,dualardagdyleanlatrhr:

,".lfoT'l*'*,i.X,ff1f"'",*.lLXf*t' qrprakm

$jifi1{ii,,i;t#i"fl"iifH,iqffTllH'i'Yti}L,l'fr;u""I,t

UZ-UT,BAYRAMIRuhlarbayramr).

ili"t;g,r",*il"",afrl"#,dfli3::TT;:ijj:i,?li:"t:i,;jtllT"

-240-



H

Br

:rinsijne'si.1'l '".,p{"^ji,lll:3r:Elts;:old qrkanevde. s"tit\ l-1."1l1';i"l"r,,f,ndao

#rk""**;l*l'"1#Ulqffitl'T:":lf"llfi:f ;:il'"ivuuu"u"t"'o'Eu'a'n

fi''?il:triffiJfi i{ ql:\*-::o;*lii,"iJk#ild#rH":il:l6l#:#

:":.i"#ilii.i:TJi1ii"iil'il;il da iiksekesreo]<urlar.

MEVSiMbahar.da

KOtii ruhlardan korunmat<gin de sonbaharda bay-

nlar yapll l rdr ', . , , . . : l ; r6ndiren bi iyi ikSURpU Biryi.iciilenni,^n ,i..T." ]"i'"'*Lt

"raut'ui

o"fJillY-.fftli"tii'il?u''iu:p*'r-"uuv""'u"

BA*iAML,ARI- Mevsim bayramlanndan

,ifii"'ii""iiJ"tt- avvesiineqavramr

-24r-

iu';;s*;;;,sArU';":'

6tg"::nii*[*: llitifi",'"'ndaiivi'Iko"ffli:#tfl"tH"

Han u$ijlen'iijvlenlar''r:'

-*ilifi*l:*q$ril*



ffi ;5iffi|1TIl:;HHTI#lx'd"

pj"ft'tjlt;i'i,ff:ttrtJp"tf$n'"*,r**i*ttt'*:'J:H""

'-n*ffi*lt$:'itq"$*xr#ufitiaffi'"lsi*;ix:

hrTlXX'ilt..",' coBuapa-sltklaagdrevlidi'

#ffiiii:l:iitt+$*fqf



90.000 agkoyunkesilmigti.Denilmektedir.

$olen'deki davetlilerin oluracaklan yerler. viv-

eceklerietler iinceden ararlagtrnlrrdr.Bu'tertip daliaqokOguz'lann$cilenerindeolurdu.

. Yenilecek t pargalanna So6ik) denirdi.Bunlarhayvanln__muayyeDyerlerinden abnrr, her boyaaynJrrdr.Hakan ile kansr igin de slrt eti demekolin(lrca, avnlrrdr-

_ Saman'lar.yahutkam'lar $itlen'lerdeHakandaave

kansrndansonraen yi yeri alrrlatdr.

KAHiNLER- Kdhinleri dzellikle Siime 'ler ar.asrnda etkileri,deferli _goktur. Onlan herkes sever, sayardt. Lirallardahi onlara inamr, hatti onlardan korkar-dr.

Kahinler. tannlarla gbrri$iir, gelecekten,gdrunmezler dleminden baber verirdi.

Ufurluyu,ug'ursuzu il ir , kurban tbrenlerindebulunur,vaFmuryagdrnr, hastalan iyi etmeye Cahsr, duila;ndatanniar.tarafindan kabul{ine ugraglr cehenneme it-mig ruhlardan istediklerini de kurtarmak igin yerinaltrna cehenneoe gider o ruhu kurtanrdr.

-

Adam oldiiren kimse, sugunr.r inker ederse onakrnnrzrve zehirl i b ir su igir ir. O kjmse bu zehir l i suyu

igtikten sonra kaatii ise dliir, degilse kusar, r;himdinKurtulurdu.

Altaylr ' lann Yekut arrn $amanlan ve kamlannakargrlrk .Sriimererin kdhinleri. papazlan l.ukardakiCe$rflr $rerle gajrevli otdugu gibi bir losm Tiirk'lerin(Yaterr dedikleri insanlar da aEallr ,ukan bu gdrevleriyaparlar, gegitli faliar agarlar. sihirler tertip edirlerdi.

Genel olarak denilebilir ki, kdhinler daha gok ge-

-242-



onun qinbir takrmDanala-rrkanr.

#fi, ,i.lm{#ioitilJiH,.,T::"fi" ilfi:i f :*'{"l',t""tlx"i

ii"#,ij'ilF,i"*xllifr,-"";llt;j"#,:fXfilf:

uu""t,utBko?T#frn{HiN.7

^,^l i" i l*_(Sum)BaE kahjn. BLiyiik drenlerider

if,il,l';"^'i[ll"",l,l'T:.,;ij';l^; vup,r"n'u]

l$","'lu #,xlit:: l#;l*il'ii:4il',la;li;:i **t_m;#'":YJil$f I "::ircycer1;ek;;;;e'iiilr, iji,."#'X',",r,,"utj[i]. J:l

oufiluot"o"-(Et)Tann anasrdenilen ir 9e9it adDl

*,{Jff##:il ?H"ii".":"xT":;

rflT,$t'l*l.[,:"* i:i::'xt,',t",:th, , . 1:l l: ,u,;._,,Ak Birincisrnrf papas,ar.dr.CLinahkri

;'l:.'Jf,LliUi;"H'".:,#ilX;,trftT

l;-244-



r. Yine dualar, biiyiiler yaparal< bastalan iyi

Bunlara Siimer'ler (MaEEas)derlero'

F;?;1;*'-#-:Tllli,}iai u*ii"o bi. qutgriuttaha ardrr'

l-r'lar-tSii- t Kehinlik gdrevinde..ld"nul l-1,"il,'"iiie, qtt-Gi".d"f,ulunur,giiriinmezlerden

verir,olaylardanmdnagrkanr'

r-ii-u-i"s* KAhin.Bazu, anrr.Enkiveâzr

iai["ri i".t , cevaplarlmrgtrri.bunlarCir-

ffii*6',. L-iGiia"inde ulunmaktadrr';t-eir--ra- {Snm) Kadrn papas Tann kanst an-

f-isilrc). Biiyiik ann Nin'girsu'va it taprna5n

oapasr dl.

t"i-isr"", Ruyalan oruolavan

apaslardrr'un-

iBaru]arl srnrfindandi'grrrr-Su.l. Suqpupasa erilenbagkabir ad'

lcitkce- MoE).Bk.Tebtengeri

;;il -is;;,. En birvtik lann deme^ktir'Bu ad

iJri-"; u"fii p^prt ttahna verilmi$ti

'Hal- Et).KAhinlerinadt';in:a"ll"-isoor"pa*ad11bir.:rll:r-(l::1.",:Il*

ii""r'.la""-i"airi'i-ian nlar. tarafrdar verilen, if"t i '-o*tf"t, yorumlardabulunurlardr'Bunlar



;r

i idareederdi.

bili di.

Altay'hlar, Oba adrfl

TAPINAKI"AR

verdikleri tepeleride taPrnak

-247-

tr##;l'"ilJr,$f:1",1'ti+?I$ ,ltl#J",":TillT'";#,{#rq:#:lr;ili-r korku'ncve kasvetli idi'

;i;;;--so*' t"prnaklar,9'I"TT- *-il;

'*"'"-"m:"1':l*i"*r-f,:f.*-l:l"**#JisrHfiTis#''5,11',1,ll;r"."Jc" onr"to", dagbaElannda'ularda'

ve yetaltrnda otururlaru' r-- râ.d+ 6.t-

$f:ii?'-,ffiyr;gx*119l;'ru""*il*n*:tTs"lt:,*f ity:"*.;iiil3ill"':,i,1,;:?. ;ri,i-sunurm'ktizerekur.nlar, baika hediyelerronurou

Fr,,ht'n

l*:;?*;;$t"f,i:,11,",{"?l""oj"'"#Yltio'}.*'."trt*n.:""ill"-lT::*11:'I:lY:\3:

ifitli'ii,fiiri#;;p'nas'n enviverineon-

ulurdu.r fiirkistandaki (Da yiin-si) de onlil taprnaLlardan



n.#?'#"hi.-tnn''

"rrhnatannsrntnnrinde urun

,*_M1|.ly :

(Siim)Biiyriculer.Burlar btiyi.ileriboz&alg:, f"r"," ate$e.atarak yakarladr. Bu srrada ofiuoukranduataradatMaklu) denirdr.

:::H$filni::il$$qr.""J,:',,orevrefl hastalan iyi etmek, siinalsiinahl<arrandualar;;;"u1,:"l",ii#jlrvret*e

,..|,1:-.::'ii:i,f,

J#*1"*:,;.*f,:*srardrBu

^,-.-t-O.lrnSLim) $amanar arasrndakadrnlard

:il:#::.,';J:"'""dafrtcra*u.a' u uu"i"'u 6i]

"*::fiT;otTl"lEnuadrverilenbaspapasla'nm

t-,,I"lf'qSfr- (Mo ).Qok intu bir biiyiicir,selece

;i#li+:+ :tr:*:*x":i#".is.Tii;s"ritlTt?i::Ti'*i#t;f,iii,:::i#gHH'{,ffi}:b ;:X"}iff', .?t",#tIrntmrs

olarakbir qadrnnginebrr.aitrrm,i iseel,f U-

*i,1u,"i d1.,""i1j,:#J',0**aorrruacasrndan_grkarakkaJ1pjarakalrimlgttr.

,"^',:T,ffllJLi.û"r11ii,l.uculandani" "r,. yoYat- Eski Tiirlerce briyiicliye verilen ad.

-246-



olarakkullamrlardr.

.^,SirmeraptnaklanndaKutsal

$H{4i.;'i,.,,nf;;Xi1i_*Sil",T',:fi,?lt"ti,*tl]

o""lii;'"',1:.:ii;.,j,';liil:l,ftmnl,i:;"tT#""*'i*lltffii+i:{.iri"un,,,:

;Efr,#tr1i1g;ff,r*T,*ffi '";;T;i*i.il1,::ui,",""i"*

no,.?,il"tot"stimer aprnakia'rrdeg<irevrinsanlar l

#;il:,;,11*'$n'':'iBuniara bir

9:j:: : :jbidete

seteJrteratrhncap,Dakrartdr€Dzam;ii;;"j"';"Juffi;,fil jitjl

-248-



;}?t*#$k'*+;*rl

,

i

iCKiLER

Tiilenlerde, Bayramlarda:

arasrnilaamrz'"q"f"."1 :-'5,1 l.{flSliili Ji'ffi'T.tii'o,irt';::,'-i',:"":[**iild e v e d i l iali-ru ;cki sblenlerde'

't,"]ff]i1^,,"",.a'ia'lii "iit"'i^'"iica dahoqaretlan'rdr''lsmrz bu-

lerde bi.iyijk tulumlardu' luu"',t11o.1,.. *, ,"-i :,:iHJ""ilil"''fi:;i+'I -*:::l::'0"";;

i*?t3ii'i"iHftjli;;i''de,her "ivareter"deumlardan vardr'

n'',

"" ., ",0' " "C"':, ::1',i::"."tr.:iL,lif;l)

i;o"ob;k"vd kestirdigisibil?31;,'"",,'iil':;xi":i*,:*l"l::5:l90) hal'lrzda krmlz

zrrlatm$tr.

;;;;;'" enbiiviik annsrAkl:f:'i:15:i$l:,:*'T:'Hl iJ.i""i"ii"i "1"" iesirmesinisre-'il:;il t'J'"i;tilJrl "q':9::**l",':lt:I

fur:i*J"{rui':aj;}"ffiY1'*'r#lardr.

Altayh larl SuJla adrndaku-'-ruh iqin YaptlklanyiiJi;;"',i."#",:;;lnrzakr craerrerdi

iyi kitrnbs'ler igin de

yaprlm$ igki sunulurou'tdrenieraleazegarap'atTadan

krmrz tulumlannrn adr olduf,tr gubu, Al-

-249-



2-Pir dolusubAde'

hlt';:- il:'"i:tiffi$rt lfi:#s;;i.ilr*il1'l"rm";"-;;lH

iixi*fipJh:*l;ffill{:""fr1l}-,,r".'-.1^"airlik

olan, bir sevgili-arayatr:oP

T-

-Ti^lXd;""ii:lil;*'. :'."ll* 'iiff :''fiit*:'ftl#?""'irl"l' ii+?.{l#i'fi'Frrin*;:fil':::f$tfiffift"##* #'*;g

ffi:Hlt"Jr;i'T'fi1ilt"T{il.ti

bade ki turliidiir'

- Er dolusubade'

lff ill:'i""':;ifr"#,td,i*:':llli:ll',tll"L ui,'

"d'

bir alkrna)'lill-''i',li'"i'-" lAa',

lll,lhfi'**h't?itl6***"'*lfi*tu*t**it*-25 L-





i llii:5,r',iiii:i tHi"::#*;Effff :fflliJ:';ij"affji

derkrduguna,". .""ar"

o,i:'""ii:'5,'i,:'i:,i:x:T;"5:i'il,Xn

i"$:'-'iT,,'"""",:iffl:",]fl1""t'ft*;fr,:'jji,li:#lii:,l##',:.i,"ii:g:;'#jl1i

-252-



,.,F:l*1:{?ilH:T}ll'#,;

ffi'traqs*ffi$ngqght-i

lx

TABT'I"AB,

-253-



lij

r

z destarunda,rlol Ata bir gece.riiyasrndair altrn

i Jiuci*-,ii"t *ormiqtiir olii.titre-nlerildeni-

i.\i[a'Jilliid;;nrazifavetertipedilirdi'

DORT

Giik Tiirklerin veTaoist'lerin (Ditrt) ydnii., tertrsx

na"""'aiil^'t"-"t"iu"'"J'gu'";tu''o t15l"i;"i''"fii.fi **'' :qF,,n'lll-ull1l3

SHi"ti,"'""iif,""9:l"lPtl*"**i"*,ifiil'ff'iJnl;" .qir'i""t-1iy1tTTli'tr1:ti^f;:ii#fili:ii iil;"-["*n"ti"' e't-'qt' B\ratrann

idort) gorii vardt.

-255-

BES

rugla eSelenga^rrm"$"1-1::*: '*tf;l:il:

adrnd-aLiyerde; bir fistrk bir de

.kayJEur,lano kurban'.f""""q:ffl"' f*--**"ffi:%;ift,ijc,, 1'.r'-$[l xit:*x;*L:**';n'.Ti:]Ii;Iundaibeg)rngrrakulunmaktadrr'







'lann eivdikleri (Manyak)adrnd€kihrrkanln

iiii'i,'J t"t"i'a. et olmaki":":1qkl,i]blifi;$;d'Jii". $.iu,"'tu"ugiireveraltr

tabakadt.nda gitriildiigii iizere (dokuz) oPuzlardan

acatrr.,.

KIRK

En Cokkullanrlan sayr budut:

;;,1;i;;;-'"'d;r r" oolar enilme-z-v3:]i*t""Ii5"""lJ;;.;;; bozulursadliirler' By clli et.

"^ti""'it"ii'riilftq-"$. '-,a' l-,,15li9l

ffili;";il;;;^";;;'na gidiiir'uzerindenkr'k} ane

i.i"Jif't. "","'"ut*alivahhrsaejderhaa ildr'

Tiirk destanlannda(klrk) sal'rsr9ok yer ahr ve



"#iiJ:,.:lli,"J,'ir"':Iiofi::';.,'i}tl'-l["]llf,[li;,',,]l,ll.:J,:1,::i.t; .;,;:il,;",,*'l;:l;ioynuzlrr UuLLrr uyrs'rrun u\ ' ---

iizenneorr'

,""'l\ll;i;),)';)-l','::l'li:l:ifl

l {rfiiiliJllJi'' i',;''t,;,,.n",1":;.,J"i^0,.,?l*'"ili';Tli':""

'i'l';l B..llH'"'"""r"''"r'BrLLAuz

Han).

. li::,.11,n,'.',ill'**.li,T;T']':':i'h'K r l l ' , ' I i u l i l l ' ' E r ' l n ' l e n h i r l ' i t i a r t l r n cau ( ) t t c z

E;j;;lfir rr;,[ii;*jq,i;i1

ilril: "r:"'r#:lti*+*,iil i,,,i*lt::';,;'.'.',''uo'tll*;:iitii,i*l;li'i,i;'ll'rr;ili:itririrl;iiiftil*riii1tlr;

, '259-



kenanna giderck sudan ge1rcOguzun verdigi sulende.

tk r r k tku laq zun lu4undrd i .

..Jl1,l';;ft lilill,i i,ifi:lflt1;till,f ;:

-2t8-

RUYAI,IR

. . f i t ' , 1 i "1 : herar rar , . rd ; r r r , r, . , , r , . k, , r r ta r . rn, i , ,' r i r l , r , u jdu -LA ,1 reJ. i I rn r r r . , pr r i . r r , 1 , , t r r

- . . . . , y r * ' . .dF t , IUn . d r " , r . . l , r ; r l n r ; rm. l . rn l c r .

I.l\T91".illli',1',i,'""."'l'l,i':,-":'"li"ll:ann- r t l r rdJ rK jh j r r l , , r rn r r ra , le a Lu"u t . . i t , n . i

" t, , .. ' " 11u . ,r r l a r , i cnn ll r . n i_ r , .U , j . , , , . , , i , t , , , ". r i . f , , . , 1 ,

i";:;T]i i i , i ,r: ' i , l t ' j i ;, ' : i"" '" -o r.r ' "r ' rr,:,r,Sumt'r. le.cebu igie {r irevl i hikinL

ji*[:ilmllxii.'t, i rli:"llli:jl lll, ilijiiiliii; i

i,iuzor.icrc i, ,,:m.i ,.tesi,r,,,

..,r i l l ; ' j .t:"r,1:i,[,] i

l t, 1,.,i i \;;l; l;l:::i,i;jr: 'l l i:;i ' '"l"i 'i, ' ',ri1:':';i:lr't, ':li:l,j";l ,:1.\1,,i."::r 1".;;i-

,",;,,r r . . ' r . / r r k r h r l t r 1 1 . r . , m . , 7- r n l , . , ] rr c t r .

l. l ,, i ' :;,;,-1j;",1'l i' ' l l ' l ' : 'i i l ' l ; l;,: l, l : i,"

kalmrglardr.dikt irdi{ i srrrklann ir, ,ru



iltill

Ttimenebu riiyalar.rgiiyleyorumluyor:

i"i1i,':':1r:31:F:rar lh aekrzrncldunyayt aJacak,Bunrrn euldr,u"

ffijql:llH*tilxl*::-*,"ili:"nf;:

;lixiilffii"fi"fix]ni'::#,",

PAONUNRlrynSI: cdktiirkler,iQin esaretik rtarara_k

. sl ikldl ler ine kavuqluran rLiyao- yu

,l:irri: *::l;;,i.*', osrununosumu'utr""au

,Buniyada Paobir glin tannmn kendisine bir erk

:li3:fiffiJX,ii ,,;H",'f; I",Xl,i"*x#ff';lr"r:l';i:*"n

kesilener'"akla"'ik bi' s

-_Iop1"ut"r ,Pao un njyasrnrpek ugurlusa5a::::"1 ,1u$"-

karrsr da aynr U.i,s, uJ"rn S"kii;j"i l ] l l"--9,l S:v utmuE oriiyor.Bu yar.arketindekj

i.l:::y]. I:ot"u veriyor.Bir ogtu otacagrr orjjdet y

111'ttTt.i' '""iiil'":"t:f i,*:";:iiTilT::hi"il";"" lif,t"l*:T1ay) azrtr,trulundugugonildyor.Bunun Lizerine eoislneDuad venl ivor

-260-



*f,#:fl

-

.

NUR, ve I$IK

Efsdneleregegmiqnurlu ve rgrkholaylar epeyc'edir'

Bunlardanbir kagragagrda lralanErqtrr'

Oluz destanrnda; Cdkten mavi bir r irk diigti i Bu

<"g,inegten,

aydan daha Tarlaktr" .B"tllFt

$.tt^ ili tt, ot"t"yotau. .. daqrnda utupyrldra gibi

ayanbir igarei ardrr.)Oguz unusevdi, ldr'

Bir sabahOguz'unwrduna giin rqr$na benzerbir

i d.ai. rql.a" boz tuvli i . hoz veleli.erkekbir l*urt

uiJri. f.'." tarafindangiinderilenbu kurt Oguza

gdsterici oldu, ordusunun oniine diigtii'

IHakanlar ailesinilen olan ve kocasr ilen Alanguva,

bi.gec" gadtn.tda u)l.lrken, nurlu bir gdlge

-\alild:,bi1.J^'.-g,'tai Alanguvartrndili tutuldu Ha'eketten

r."t-* ilrr'urau bu'i,rnd,,.u adambir kaqdefageldi'

Alaneuva bundan gebekaldr'

iran efsinelerinin gdrUlenAltunyaruk ta (Yaruk:

,.,t, ni"t kahramani Efrasyap (Alp-Er-Tonga) a-

rrfi.rdan Arap kahramanrZinigav dldiiLriiltince'raDr

-261-



i,:i

frffiffiXII

IIANI,AR' TIAKANT,AR, KAIIRAMAT\.I,AR

IIANI,AR,IIAKANI"AR:

Hanlann, Hakanlann, . . Xaanl-1y --'-gott^telkT;;;, sfi; ;"tdlllerine, gdgiln oslu ol-

lanna inanrltrdr.Cdkte, dogan bufindan ' tahta

nlaEtln lrdr.

Hanhk yukseknrr146 d6 (Han)

stlriilmekt€dir.

Hanlar, Hakanlar, giineqle aY

glkai rr, 6ldiikt€n sonra

o',i",1ifJoi"i$i.il".""ff"t"t

-263-

ta-da



ffiffi ;:flLiiti1r : ieinEfrasyap.rnize

#fJ"#r"I:*:r,u:3iT ,

,istrfiffif**frtf;fl

{tnh*t

-262-



.-Birgak Hanrl oAlu Iirgrz Han da oldtrktensontannlalmrl,

- -Tatanlann koruyucusu olougtq$aTanjst Tiirkler dehanlann kurial

tanrr, l(ut tjnijStime.'lere gpre, kralhk edkter

l^":-i"-lTf rannr nn.""ki

i-"r

;kt' Itu$.,.[:" ji;

@_renlenndebagkanlrk eder, tannJaita- insanlrarasmda

asltaolur.. nsanlannhastalklardan, eiIReremenkorunmasrgin tannlarla g<irugtrratr.Qtintl.€nntar. insa-nlarahiddettendi - izaman icldk

itfi;iixf};fiilil,il:"i":l.iTfi;:Hin.,

HyJgl ve krallar akln ve zekdnrnda birer tem

*'ffiriilsiimer'lerce nlarabu kudreritann enir

I(NIRAMANI.AR

Kahramanlar kadrosundu:vasarr

::T:1,.c-.ecrikcefsdnereqti,irmiq,iil.l,ilLf tflfl

lTillfll Hi:$flsrhavranllke tivend"n-ogm

.^_P_".:-T14.""fSk,dafrlm,gTrirkboytannr enide

iil'"X'"Ti:fJH:liiiJl*î,,',il,l^"u'.".-.

Bun,unCindir.ki.egi olay bulunamayaeakadarDuyukblrdeg€r lankahramanlara,sterhanlar eha_

Xili'ii,'"'i;,'lLl,".n1}rri"i:1,1-264-



e bunlannda tarnlaltrtsna inamlrrdl'

i"'""0*o'"i"r-.t- arasrndaanaarTaonqa olan'

#****r**'l'**

*fi**ff'm**-zoo-



tri

,.

At kabradanln kc

T:lTi,,:ili1j"",j"oli'j";tl"iffi ?LoliLurtanosr, icabrnda

bopar adtndakiat kahramanlan tek baqrna urtormrgtt

Manas\ at dr$ zin'

#" lu"*'- di,k'11-

**:-,.;'u;f:,,"'h'llii'u"".f,"ii"r""Jiveralannavua"l"'dand'r'lil''"'* ;;q"ir 9:,tlTJ59.1*Y"l:,l'X'.'iii' l?ffi gg:'::5':"PAHi"T';fr*il:lp Karakug) ,.Altayllarin tKaanj*q,,--,.

f trkil'i'#il""il'i#'ir;

*n;s'-'ve s'ngur iirk

efsdnelerindeqok dEiilmeKleorr'

fit:"fi l,";ffH"ilfff$Jtroff fi

""ffi;;,; hir milletlnEitolojisinde nviik ver

"t' i'.ir"it"ri.iUetlerin biiviik.giisterilen alarar

iras,nda gtil,inq olanlanna da rastlan'r:''lun.."r..r'.u"''*r"'"kli:]-1",1k."i';rt*"m\.f;

:i:i'iilii:,'i':*$T""'l'ii"""""'lini;i;;*''**'io"f,ll*"ffJ;ql'iiil'""""1,n,"-,o"i:il."'1"l'"1:':x'iISTl"iiJ'X',"?t" destana-bloiannda gok net ve guzelgdruleortrr-

".**rnl11*,+-i5i:i:#ffi.;rff"*';l:ilolT';:',l:,T"X"lff"ilff,illj;"r'-o"i''oiau'tesavagorg'sonunda

dldiirmulleror'

.261-



olanlar ca vardlr,

i*mp*1,il$a#:ff',,iit*J#*1'i*':'f

$jiq-Hi'#ilii;tr-]:f,,{:i

*,I#f ,l'j"JliJ;,1:i# uilffa":,5fff#;#{#il"i.t",ff it**;trul;"",,*iilfp:?il:"?._:,;.JIffii:f,,#:,1ii5,ri f ll]]f:xffi:i#;.T;,nl';i;lntr l:

il[#tigidl#*4;l*r:

'P;:x:H*jT;"ll*tnde de- ahramantareoktur.yi

iL*' l:' li "".':',,';; :; fi ;f il ;T:';' f

iiii;i",,:il1r::":F*a;;ii",i,',lh,Tiiirkkadrnlanesra;j;;;;lrl .ii r?lllI

,*H,Tfi:^havvanlara' f't i'"g",.""irt",bafhhk



'Tgffif^ffitrBIR TIMIMI

Alalgat-Srimeilerin mitik krallanndanbiri.Atalin.Siipcer,lerinnitik krallarrndanbiri.

i{ii1;;jf.;,i$ffi-i+

nu*s*.,*t"*î1i1l",1,,:,1"i,l,,ff*:H""^:il::lI",l# lu..lr,';*;ffi

1yi*#-268-



l;:*S""J"',iiJt*"iiigi+f[l

qiflitml{i:i-it;$;lfHfr'":.q.;'t":,"*$ltr1

lll"io".lln,'l"'*ii'ilj""aitaie'ovt"-

"i:l-

s,ltlru

r*ts'n"-q,g{k

ffi$E.;g,





n$1*111$:ffi';

ffi ::j:fj,'.1",h t ,:;l

,*,'ll$,-ffi;:'.j;l:

",llg ll,{li 'l"';1'#,'*i':n*a$asc

ffihtf,l*Titf

-270-



Slhttt.u"' dogumuhaklondasdylebir efse\

*iru*tn{iful,*3r-_;;q3;.:*r;n*,f#*

iffi-gilipd:-:",,,*{rfs,"d',ff6;Jl"'*",",

ru**"u*ffgg"*:,+;**."x"raY:q{l;s.lmun

Tl,-,-272-



t*ti

r*'.m*-l--i+mi r$$*si,;

rek yurdu harp ettirEedigi igin Oguz oDa

) dedi.

yutun Tekin-(Bk Git)

xIIr

Destanlar, Masallar, HikdYeler

daftnlktlr.i ir" i""a"^

bir krsmrnrnonulanklrrubirerdzelol-

""iti^tiiiJ""

""r,lfeleriarastndasrkrgmrqalmrqtrr'

;;i;;;;" ise halk agzrndakalabjlenroetinleri bo'

olanmtgttr.'i".-t'one"f"n"kl";nin belirli izlerini ve mitolojikun'

"uiu"; 'U,. i i"pr^nufilenmet' inlerleir deqrkanlmakta

iit . i l"Ur"'r"i.a" destanlan lgilendiren usrmlalda

giirmek miimkiindiir.-273-



"j:,j

m*'ffii;,:,,,,:r,*ffi

Bu Destandau

BiRiNci LEVHA

Yukarda gdkler dahaadsrzken,Agagdayere heniiz ad verilmemigken,

k varlrk ve hepsininbabagr lan Ab-Su,epsinin alasr olan Mummi, Tiamat,

tiin sulanm tek bir kiimedebirleqtirdiler.bir gdlgeli set yaprlmamrq, hiq bir bataktrk

unmamrgtr.Tannlaldanhi9 birisi heniiz iirememigken,Heniiz adlar verilmem\ken, kaderler daha tayin

rgken,Tannlar, Ab-su le Tiamat'rnsinesinden khlar.Tann Lakhmuve TanngaLakhamu iirediler ve ad-

konuldu.

Onlar viicuka biiyiir ve boylan uzamrken,An$har ve Kishir tiirediler ve onlan geCtiler.Gtnler ya5nldrlar,5nllaruzadrlar.

Babalanna egit olan opllanTann Anqhar biiyiik ogullantann Anu(yarahldr).Anu'yutam kendi tas-yaptr.

Tann Anu iseNudimmuyu kendi asviriledofurdu-Babasrm arahnAnghar'dan ahagokkuwetli idi.Anlalrg kabiliyeti,zekave biiynk kuvvetleriqoktu.Babasrnr aratanAnghar'dan ahagokkuwetli idi,

Kendi kardegleri olan tarrnlar arasmda rakibi bu-



ffi:i"+n:?#,,h,1#,tril"Tl *t lxr

ij,H*:*Tt"t:.'i#fl.,,

ts{+Nfi*f#;#i*hfu;hl."#,f

::f.,:.*xi"*#d:x,i_T'

EN('MA ELis

,'u*i',"',T;f

tf i:?,ifj;:ft rfi A -sn nnau,i,)lll lfll, j'îl-1'at brivriklrraaran,ejderhala

""l;;;i,i"'-'-'ak*p nsanlarledert' ,it""^lil'-

-274-



lunnuyordu.Tann_lararkadaSL$ kurulmustu

Onlar Tiamatin rahatrmbozdular.Tannsalevlerin gindegtnjltri grkararak,rlamal ln rahattnraltUstettiler_

Ab-suonlanngtiriiltiisiinii dindireeiyordu.Tiamat isese6glkarrntyordu,Fakat onlannyaphklan hosunagrtEtyordu.L, zaman,biiyiik tannlann

ceddiolanAb-su, - Pugr.at ve evin kdhyasrolar Muenu,yu gagraraldedr:

"^ J.-'EI_Mu.-u, kara cigerimi (Kaibioi) gentendirxanyam,

GelTiamat,agidelio..)Cittiler veTiamatin kargrsrnda turdular.

_#i$:ffll"" olan raDntarhaktqnda erabAb.su sijzebaghyarak,KutsalTiamata konuyuactrve (dedi):(Unlann hareketibenim qin rzUcLildlugtur.UUndiiz t"ala-tetrniyorum, geceuyuyamryorum.un lan yok edecek.harekellerine son verecegtm.

"d.T#;:jtotekrar verine seisin, o zarnanraiar

Tiamatbunuduyunca,Olkelendivekocasrnrnriziinebaftrdr,Biiyrik-hiddetle agrrdr e kendinJengegti.Duygulannadokunulmustu:

^,rNe?

XendiyarattrklanmrakendieJimizleok mueoece[Iz.

-276-



tinliyelin, fakat iyi niyetle hareket

u, cevapvererekAb-eu'ya rkir verdi'

urontu'nun verdi$ fikir diiqmanca (?) idi ve

aleyhindedi.

, bu ezici hareketleri yoket.gtindiiz rahai edecekvezaman, gergek olarak,

uyuyabileceksin.

bunu duyuncayiizii giildii.

di gocutdan olan tsnnlara karqr tertip olunan

tan dolayrMummu'nunboynuna anldr'

iaedizlerineoturduveonu iptri.

te tertip ettikleri tey, biiviik oliullan olan

tekra andr.

ar burouduyuncahiddetlendiler.seslerini kestiler, sessizce turdular'

kabiliyeti ile tamnmrq, alolh ve canh olan

bilen Ea, onlann trirqey yapanryaca$nt (?)

geyin bir tasvirini yaptr ve onakarqrgtkardr'

un iginkutsal bir efsuncat etti.

udu ve onu(tasYiri) suyun izerine koydu'

aagarada yatmrgolaJrAb-su iizerine uyku serp-

suretle)Ab-gu'yuyatrrdl ve uyku onun iizerine

Mummu'nunnsaniktsmlakrntr ?) gindekesildi'

Ea, onun (Muldmu'nun keroik ba$lanmgiizdii'

leyr

-277



t

fisr

biiyiitendadt,onudehqetle oldurdu'

a-uUtt"ailtti, gti"tuti aevlerle parhyordu'

yaratan babasrLakbmu (Ea), ona baktrgr za-

if fiT*"X".:*X1?tlr ta'nbtinvesinr"ois-

Jlltlo"o *r.m,

",trvehepsiniliraz ecirdi'

oi[rt"ri unt"Ettro.tdr' Cunkir (ok ustacaiiEtu.

anlayrqrna uymuyor, gdzle kavlamak kabil ol-

edzleri,diirt kulal<lan vardr'

ir aqtrgzamanalevler gkardr'

oluklutt dti* k"t igititdi

i"i". a""ynt

a"*""ae her gevi ddrt kat gitriirdii'

;;;;il; onun endaor tannlar srasrnda en

f."r]0"1'"un""o

o,.u geger'onuherke6tenistiin

KirDin glu?)kiminoglu ?} di'

Ciin"i in."'n,"oer"9"."tT".fll":l '3]i6, p"]f* s"^ ve qer€figivm\ (?) tannlann kutsal

Onakendi panltrlanm giydirdiler'

....Onuditrt riizgetlardogurdu'

il #ti""l" t""*tlisi olanv am utarlardr'

-279-



Bagrnagiydigini }'lrttr.Iirgrnrsdndr.irdri,aderinisehletcaevirdi.Ab-au u yendi

veonu rldiiLrdti.u, ruummuyu bhgladr ekafasrnr zdi.

i:xtlx.'fiff ff"ffiff f;,ti ,"Ea, ou$manJanmyendikten ve dldi.irdiikten,

;liffLYfi :1":,l;lrzaferinjurduktanonr

"ttionuAb_"odiye isidlendirdi. Kukal yederi te

Oradag<ilgelikiigkrinii yaph.

F*ffss#*lth,H:XT;,""""o,\ilsr akhamuEave Damink

Bir ttasvirr eri.olankaderleraprnaFnda,

o"nll,J"lû bilsin'tannlannApkallu u olanraAb-su-gindeAsur{Marduk)doI.du.unu doguran, abasr dkhmu Eat ai.unun anast a}.hamuDamkinatdr.(Jnu anrtlannmemesindenmzirdi.



........fiamat,regvikede..Tia.mateivik edildi vegece iindtizgidergelirdi......

unun olkesrrualevlendirdiler.Iqlerindenenaplinlar terl jpederlerdi.Unlar,kardesjer iamot dediler.{Onlar. ocan b_suu oldurdiikleri amanSenonunyantndanyiiniEiyerek, oturupag.ladln

Birkag atrreksik.Bu eksiksatrr

R ,1,:.g-"",s,ran an ,n " "" ;:f fl f, :iI"T:i,r.i :i*f',,"'fr J:io.,ollill,i;:."r::.J{n:i""*:ffi:

devr€raratmavae annr

"'"?tf3j|ti}'*tfikil

ettiler e iamat'aardr

_ 9:1"1o:t hiddetti. idiJer. ecesiindLiz i9 dumadan enallkdu$unLirlerdi.Hiddetlebapr.arakbir sava$ qtr lar.

,"Jtr:;t;1.;1.'il 'ubirsavasqtrlar' dsmanJr

O,.til,.tif"geklini erenUmmu-Khudur,Tiama

ooilurttii"tunsildhr

mevdanaetirdiler.ri yrlanlKi, digleri sivri ve merhametsizdir.

,unlannvicLrt lar"tntan yerinezchir ledoldurdu.

norl<un9 evyrlanlannrdehqetle oldurdu.

*r",JiXTo,ll' '"nolarak irsledi,nlan annsal i

Oyleki onlarabakankorkuve dehgeteaprlrrdr.

-280-



tsiz ve savagtahi9 yenilmeyensihhr ge-

t'rn emirlerigokqiddetli di' karqrgelinmezdi'

m'::"":"*'1,:*H:I:iiilll;,"',0'',

Lu.*iiro"'*"-t".n kumandasrm' oplumun



l

kuz (?) sayrlt yrl A-trugttkte kral idi Dokuzuncu

e-n,r,Xunarbi'ye karqi eavag- gtr. Kunarbi (9j),

bun yerine gelen)?)Anu'yakargrsava5agh Ku'

i'nin-sdzlerirte

artlk mukavemetedemedi Anu,inin elindenkendini o1'rrdrve kagtr'Anu kug

erkeklifimi yuttun,

-283-

..Icine bir tohum koydum ve ilkin seni agrr bir

nva gebebrral<trm e ir.fiincri larakseniaglr tann

mizuh iebe btrakttm.Uq(?tkorkuoq annlr tohum-i-""""1n

iqin" koydum.Geleceksin' sonunda

rnn kayalanna. baqrnl uracaksrn'

sdziinii bitirince gtigeuqtu ve saklandr.

marbi bdyle iic tannya gebe kalacaFnl i$itince

.l;;;, y"* tulitirtiyoi. Yer.bundan.gebe kahvor' t l iGn.t 'aoguvo.. Biu tanrrlar her halde firtrna

nir i le AranzahdenilenEtilercede tann bnrnan

ie n"ttt i ue "ne bi. tann olanTaqmiEu ur')

rnsl iistih geliyor'.

(Yine krnk pargalar devam ediyor, nihayet Ku-



KUMARBi

Bu destan;Eti tabletleri tizerineyaprlan ncelemsonunOa,lt-g-ci i terb,xkt aralindan azrlan e Sc

1\lPr,aranndan rir.kqeyeevri len Kumarbiefsanao|lkrtaptan, aayerler amam, azr erlerde<izetaraKalrnmrstrr-

GoKTEKI KRALLIK

Bir zamanAIalu giiktekral idi- Alalu tahtrnaotumve tanrrtal. |n. ir incisiolan kuwetli Anu, onun dnLin

:,u,j:r, qyqklanna egil ir ve malrapalan igmek igieltne ventdl.

,Dokuz sayrh yl Atalu g<iktekral idi. Dokuzun

{tl93A"r, Alalu ya karqr sava$actr. AJaJu'5ruendi v

Araru onur onunden kagh. Anu onuagaEirya karanhtopraga (Siirdii). (Alalu) ataFya, karanli( bprafa eit

n. la.hla da.Anu oturdu.Anu tabtrndaoturur vI k"uveur,Kumarbl,ona yiyecek {? veya: igecek)verir, onuayaRrarlna grirrve matrapalan qmek ginverirdi.

lBu.ndan .sonra Anu ile Kumatbi arasrndakimiicadelebal[yor).

Agzlanmzr agmz,ateg ann$ siilrsiir .Zaferdemuzafferolan,kuwetlisini titresin.)

Yakrn $ark Tarihi: $emsettin Giinalta

-282-



::.1^b',1'*1,,9:+"ir erkek qocu{"u fzrndanAiu

9Oyre etrrllyof):

. Tannlarln babasr (Kumarbi), erkek olarak hdtnyaya getirdi. . .Bpni bi iytttr i . yedi defa benj-ira' l l 'k '

* 'p.rag9sonderdi ve topraF tQektimt. Fqyeqr dera mnr gdge karsr sonderdi ve yedi defa g(Qektim).Fakat yedi defa daglararr6aktara gondve yedi defada{lan ve rrmaklan,g"tt i - f . f--u,p"" ibenidoEurdu-

,,Bana Natan'n akhnr verdi ler.. . Bende va

#aXnjl.*un**u,rJrg

ve al<.tr, nunun erke

.(Yine konularr baglanamryankrnk table erden sra ):

, Kumarbjnin oglu olan Ull ikummi nin destDaslamaktadtr,

ULLiKUMMi

__.. lund"l sonra Kumarbi destanr qindeyer alanUll ikummi dcstanr oyledevametmektedir:

^Kumarbi,. frr trna-annsrna kargr kdtdl i ik tasarl

t rna kar9lgelecek jr evldt yaratmayakarar verir . Blundugu $ehirde yola qlkar. Bundan

sonra ise Kmarbrntn elqisiolan Impaiuri aldrgi eroir uzerined

11.:. C,dsl. Kumarbinin tannlar babasr oldugusoylryerek azlSeyler nlatrr.

Deniz gu cevabrverir: Git bu sdzlerimi Kumarbi,nidniinde tekrarla. Neden evime hiddetle geldi Cy.'19.1."yi hir sarsrnlr kaptadrve uEaklanmkorkrrratbukr Kumarbi igin yakrlmak uzere Sedia aga

-284-



i ffiu*u**d.lr*E*;t-*:*.,,F*hl#$"rt*'}#f,u

'l{t*jiw:r#ti"'.x;$rilf,

?ll'"d;'?:

il]$,lf;-it'Ul:"['#*+

-illil$Jjtml-"ru'a-285-



:l,iil*flJ:ll,i'"Ymt;;mff.x'i:-rEa cok iiziiLniigtii )

Gliinls t-tt"toro bu hAlinden grkrlan firtroa tannsr

,lltl;"ilI*;t memuru.iittibir"-*ll3I",t* 9:

tr;:ili"ffi;;i;hi"meais vemekleretirdi e

::;;" H;;i' lcki aug:tu" kiitii icki verdi de

n?)(Buradansonraki tabletler dekrnktrr')

nttu." i"i"tttt krzkardeqi iqtar da oradaydr''jrli'riiilti?i. s;it'; ;llerinden.tuttular'rktrlar';;î;; giitil"'. o"uau' "k^+:l -&X.':*:i.iA";'kJ";';;;qtan varatrgtsdrddler'Frrtrna

dr"timinhti*f$:f"'{i,'i.""5r"onun eoriade(Kumarbi,

oglunafirtha tannsr ve

ir"lti"i*ii" il" *vaimasrm emretrniqti

;;;;;;; ;;; vereoturdu Gitzlerinden aqlarder-

r gibi aktr. lltar'a 9usiizlensdyledr:

,ili- 1"" ul -u"iaeledetekrargtirecek?imtek-

-287-



qekilsin.

Irgina.lar, kuoarbi'nin bu uzun stizleri iizeriDe

;:"d{i:"::'l""li"l:."8i:'"Tj;'ff."i1,1*_ljEnli l in. SiimerTannsr)dizlerine oydular... nl i l

B:iiT,1r1f$I;nrrocsusudrdd;'s';'iiJ';"

.^ - ntll, r+im,a.]agbyleedi.Bucocukindir?) nu

::f.qil'.

rn'bijydrtuler.uyrt tairntaraan<imni

','l:tt"iili*:tontrince' ocugupelluri'ninsagom'

o,-C5,ukpurLime*ebaqladr.Ciinde bir arqrnboyattr.:\:,,?o1bl"

ganuzadr.Bagrna urulan uq.g,,rl"; i i ;

ff":'#il$l"i

"ff

ffiJ,T"Ji1i"J"I"l"*,l;anagryordu.oyugdklene adar uzamrgtr'

""rrul"#trtiXol|.

firtrna tanr'lsr le savasmakizere

o.3?::ir J?';',f.1;i.:&tannsrdktensasrvaakt'I'

"Jff*i'"';ii,,fh"'ii*"ji-orr viicudunun...)

nrt"T:l li:i"rdenize

rkrr eetinialnrnauttu.ona.

(Tabletin bufidan sonraki krsrolarr harap

3'"i,'i*"#f,.i#:aokunabilen r;zlerbirbirin'e

Ciineg annst, f irtrna annslna qekemrrndekrannlardantan aroo,uu.rl

"llt'il

,"""""

lJu konu$ma srraslDdagiineq tadnsl yanlanna geldi.

.286-



bir zaman gin brra-kmayamecburoldulrnu baflrarahaber v€nr.

- Bu-haberi alan Hepat az kalsrnkorkusundanda4

*r-1,^dl :Tklt .Bu sriada raE.i5u, nt"trna ta"nii,i,rra oa yardtm rstemestnt avsryeediyor, . .

. . Ea, ilk olarak durumu Enli e haber veriyor. (Nihayebir karar verereh.) aq omuzunda utan Upellur i 'y;; :dryor.Urada gi iktereuzayanbu ta$l gbri jyor. ftd, j ;atannsrnl kurtarma)ndi i$irnuyor). e Enli l in gokleyeoln Orrlndenajnran kazmaslntal lyor ve bu tasl, avaklannln-altrndan vurarak Upr.l lur inin omuzundj

ayrnyor. fJir de bdyu yapryor.. ol le f ir trna tannsrdeh$etler iqinde brrakan TaErn kudretini krnyor.rJundan onra ja. t atmrgu le tannlan habergbnderiI asrnzarar vermeyecek ir halegeri . i ldiginiv; frr t jntannsrnin l a$layenidensavasmcstnr i ldir i r . . . .

. Nihayet Frrtrna tannsr korkung Tagr yener vhAkimiyeti eline alrr.

KAAN KER"EDE ERTO$TOK VE ALPKARAKU$

. Altayh'lann KdAiitey destanmln bi.iyiik bir epizodolan Kaan Kerede'nin iizeti srivledir:

(KaanKerede destamn iahramant Kara a r Kuz,gun; Kara Batrr'dr. Kaan Kerede biiyrik ve kahraman

bir kuqtur. Bu kahramanrn kalrn LabasrKara ArlrHan )n at sirr i isunden alacalL taylannr galrgdtr irmîr$tirr .ara Batrr bu taylan geri alma_k' igiKaan Cerede ile savapmayagidiyor. At gidiyor, yrl gr-oryor, Nrhayet Al lay dagla_nntn n briyi lk noktaslnCrloyor.Burasr gdk ile yerin birleqtigi noitadrr. iste bu-

-288-



cok Laltn gii6iig bir kavak agaclnln tepesinde'

Kerede'nli yuvasrru ve iki- yavrusunu giiriiyor'

;-;-;i; h4{lr" h'gJ<'raaglava'at (Beni bugiin

it-utf, li""ja"l

yiv""et) divor' lkinci vavru se-{Ben

"-"i."a'^"- .ttii" i" gt; valavacasmdiverek.uvor.

" ra Battr, bun-Kaan Kerede ile savagmaYagelen na

fu;;;-;;;";.

Y";uyu vemekiizer€ denizden

geri veriyor. Kar^-B.t,", yurduna d<inerken olda rakipleri ta-

nJ" ofaiiiiiiliyo., f.an KeredeonaAb-r llayat verc-rek diriltiyor ).

S^pav a.tr, (altun Birkan) ve K€q'lann (Kartag-a

Mereinl destanlan ile bu Kaan Ker€dedestanrnrn lglu

tarahan gdrulmektedir.-- i-*tiu""{Erbiti ik) d€stanrnrnbir epizotu olan

(alDKaraku$) un da dzeti gliylecur'- 'x"tt^^.n

(Erttsti ik bir seferindenyurduna

ao"iiiil"-x"r o"O â gelivor'Tepesigiiklere ulaqmrg

iri*[-fi. ct"*"C""ntn

tizetind"tAIp Ktrakuq)un yu-

;;i;;;;;J. B; viuada iki vauruaglrvor'Ciinkii.birej-

i l ;^ ;;";";il-verner'- iqin . gica. qlkmaktadrr'

r:.i;.ti.rt<.'eiderl tldiinivor. Bu ejder,Alp-Karakugun

iiii.i.-'i"iig. N""uni voketmege h9rr' her vrl vav'

-289-



",nBir Cin tarihgisi debunu 96yleanlatrr:

{So kavminin Kapang'po)drndakihanlannrnon

*:,*'nffffl{ry,tf{#"",1i:}il3l}fl :Tmr['Tf#iljjill';tis".ru*e

pi$,*$ttlr#fttt+,;'Xura"uf"ri^dtirdtincti'hepsinden iigiigii olan {No'

touli,i"""i-'u"u""tornvani kapang-polu.o":-t:l

:'j#;,'ifi...Y"":'ilH;:ilr;"fif##:;l-291'-



p'4g,tr$3;:tj,,,# j,[x"#iilfl#:d,.lifff"i*i"

TUKTU(ASSENA)

,,#jJ$il$J:iiL:il1?"iTi;:.i',"T,'urt'.^.}kr,i't.lt ata.lan.einti.lerin (Si_hayi)dedikle

l$,:.r"#.,i,T,l"ilJ.t"lHT..,,"'X:Iultn,t ".Ik"|., cocuk ve dnlerine gelenteri trlictln

hirilri_,j,* "IdiHT::ii,J*x-,ii1.:tfiifrffirli:iritlT;';1 ina orr parga et getirdi. Kurt her e

l";:-J_H[L.:?;:#^J"T",:,""li,'

^__l5l..nt_

dldiiren hiikuDdar birsure sonra bu:.::fl^"_ ::g,k+glFnr. haberatdr.eocugu ldiirEe

#: ::[i ii: {.: '#*"itril?:tJ,Tll 9?"r+l yanrndabir kurt gdrdu,iagrrdr.AdaEl:l..ll'",,1

"';Tff

:"*b"l#t"l':lH,"l,"f :-290-



gl#T-::*"ll donacakir hfrde. uldu.Ateer<Eual(,buntansrttr. Erzak tedarik ederek arrrf"rii,

doyurdu,..jliioden kurt€rdr. Buular (No-to*il;;;llloii"".lu*

kendilerineeis aparahT*Ktt"l;t,il

-^_|T-_K^,,on kadrnla. vlendi,Bunlardandog

;ffl ff ll'il:il,flJffji*,1$*ff"":naribsn

.-N,o-Tou-LuSeldiikten sonra ofulhn

iclerindenbill1_o-Tu,:"m: yerinesegmekUzercbir agacrn lhnd

l"lT^1i-_il lgacael'cgk.slcraygbiteniabatannrnqrrne gelrrmeJ4kararla$trrdrlar. En krigLikleriolan (Assen€) epsindenoksrgradrgndarv liaigiyf;

";ciijl,A-Hiyen-ge)adrverildi.

, DOKUZOdUZ.ONU"TGUR

(Af,agtan dogaa gocuklar)

-DokuzoAuzlannceddiolan bir hakr

var..,.,tiunjar ncakrannjarah"ffi."tHff;"j nl';

:gt1".dulq{" bulundunnakft Uilhaa", ya;i"ai;Dlrtuienin jqine koydurdu ve yilvararak ta-nny"gagrra.

ridt"t,:iiiT#i[i.-,*,xybjfl5un ulgur evladroldu.Bunlar

zamanla og"la-,Li"--

""

-292-



:'fl:

dokuzolu.l'lad-an iilreyenlerKumlango'adrverilen

Ii'fiir--ls*iliiulin at'd3.bir+s :1q1'de oturdular. Burada tluuD. aquru uu'X;,ii.l*.':";"fftrh1$i$,*,F.*,-?dil:ilff-;; c; idi.

Birgece.uagaelann

;:;il;;; ;,d cu"s*tik" 3,qqga11b,iY#:iffi ffi tu?';; "*;'s-J"ra' ga-oi'.ar-ndauir

"ililil

"d;;;'d;"da gtioii'qemzikler ul'naa

i cocukgon;ndti'd;;-

ilildosmadan

b ,'sTt-a-l.,l":lli:

Ii 'i"tfr '"t'"T*ii"""'lsttAgaclaid;Dmiizikseslerili,-.IJ".O*aaa Dokuzoguzdan1L1eI"lJ 'k kI'I"

r",llrilda.;1,m,"+:i;:;y,"llJ=i;l;;-;;;"

-u"ut'"''"sordular'Halkon'

iiiffi ffi y.-;;b,'i"q*'up-P C1?::'o*,i-uiilll'"i"",lii'"j-IJl""bo""ktu"buagaclan

.'"t L.,iirJ".r3i"giuanamrze.Iabamrz)ive n'

"fi"fif;o ;; "gaglardadileselerekvlatlan

[nnaa lavutt a"aaabulundular'- -Nihavet lr eunhalk oPla+arak'uguTekin'ihakan

riiiitii"r.u"n"s""th.{:-":H}:1.9".i:'"P*l 1un iig kargasl

ini. obalanrun saFsrnr brhyorcu brrl

.dt'ti ii* y"J" a"p ribni haberverirdi''i"ilr-t"i.it- utt gecertivasrnda;.bevadar.

grvoiq'

rii'aJr9v."-ri.*at't""*::P'*l1iu1""""5i.f,:,1;il'i-;";;;"ld (Y"si4 rasl) denilen taqrliiirr.Yi"" u""" eltriide tuttukgadiirt bucaga

olacaklardu') dedi'

BuguTekin veGdkKra:gu-* f"mn bir gec€ taFndau,'umakta ken'bird€n

n* #i.ii*]" "e,ia,$n, igerivegoktengelengiizel bir

"293-



Hhsffi.t,{f"$a"l""#\};1,fi:i:"a'

co8

BuPuTekindenoruznesilsonlL, omnlanndan Yu-

r',ii il,ii lJii c,,ltr'o zatoan inde(Tang) iilelesi

btfrfli".,

T\irk'lerdenorktuklancinhiikiimdarlan'

rff*l*tii*tf,ffi#Siu"-ftriffi;?'"il""'i:'#|fii:"H.'+,-l{"i#"ffisifnderoek isterseoiz,blzce maxoruegegecek ediye-de

ilii*:lri{*ll*s'rrtrs'f;:lYsrrtrseniz makbule ge9er)'-'ilil;;;; iinutere trluet verpn oilli duvg'lan

n*:ffi tr${+q*W:lll**;#

:*:: 'flil fiJ:*h.:Y

11i,#**'''isKolavdrr) dedi. Qin el(tsr '<ayanm

r.-"#:"nn:i:u-*lHi\"i:*tril"triliti;fr":$ili:'ff "rTX1"1U,-'asxoauirer'rero.;#;;;;l o':lu:;'fn|'l:*Hl3:fiXiS';|'.f""ll'i

ff

*,#'l'f

iH'l'irl#T*

""i'ioot".

-295-



,.,^l1b:1,olun"u,.Bugu Tekin lozr tekrar gelecegni

i,i:4ilHtfi'li:,il","ijlff,i.'?i

;ijil'dfiTi

;:il;lJ,lff,i:T l?#rrbr rs uardrrer atao'"'"

*n* : **l f *":lf;';ffi#:,"+"1ffi fT, ;^-.Yi:T , *i"" n, ,"negeld Amabu deraBu .uTel.-nonu..kar$rladt._sayg]dsrerdi.Bu krz vezir in taluin

;['#-fl"?"1"ffJ:"]::l

lTru:ffiff "T,H

;

*ilfl i"{li:il$fl0"i",ff,o,#,',tft,;[]'t;ii;j';L:.

r"^' bir dinin gizli rariltarrnr anJatmala

" *"tljXiilu"o*u "'otaga elir'BuguTekin'i AhDaa)

Hl*"S:**::^y:g*-Tufu rekjn.neyeusradrsui1j,fi : g1';g-T9,r"fi"klq;F+'i; ;1ff#ii5:1-1.:**1:.*tl':-",a,-"r..s,""q"k4;,yandrramad..imidini e"e."ti"n[i"ae"'ai;;i;;

l : :"t ,r:::kr_z3rneeldi..Buguekinkendisiniin,.

andrramadangitti.ll ;10":-.:t g6 go-.i".J.

-i<,,"u"" il;' "#,,].

Bu ha.l gok gecedevam etti.esasalannt

ve srrlanrn dgr€ndi.

dinin

ederkenGjkte.-yerclgy" rL*'fr"p.ii, dgrendiniz.

l1-,I^t:rft*:c, v^""a""i;ri""# ,'"yl_T ,u C919,art't< u gdriigmelerin onu idi. IGz v6da

Benddrt

ij",*,r:'l:ol:l:1.1C..*,"a,n-"1,;Jia;'"izedg'rertigjmjii"it*i ir". i?"f"rya5an dedi.

,.- 91baholuttcaBugu Tekin kardeqlenru afrrdr.HerDrnnlblr orduya dyin ederekUuntana6rt licgrnfi_-294_

Bu 'u Tekin yem



::,l=PSr pil.hrkan .oldu.Tiirk yurdu da iiuireKeumkaybetti, yegillikler sarardr, rrEarlar.rrr .tl,_"* :uyu cekildi,grrgiin cngi degi;ii. S"tt" k."ji:

ilif,itri{,,.":,f,-.9,:T|"fi",:"":ff,*l,l,,,,,(_9T11,,"""t"1,evam- diyordu.Aitadrtar lci l

ii:$lr_,]"'c,i 5ry'-,illif"'ffi *"I,[T,',ii:l*

J#t",r"+ ]."::il"JJil; "",l;;*''3fl:ili.{'#:ifiF

ERGENEKON

s^qktUrler,Tatar'larla.yaptrklan savagtayenrlmi$le

ft:# ff fiihffillllrrhaningurrannd;d;';;

^^:.fla$tan,on

g.tinsonra bir geceatlanna bindilerV-orun,gocuklannrlarak kaqtriar.SavagtandnceorduI:l"9"\lTt

yere^geldiler. uradadeve,ar, dkrizve koyunrankalmlgtl.Onlanaldllar

Biri, itbiiriine dedi:

,.._,B1i19"kalsakbir giin oiur dii$manlanmrz izi bu.lur. taqka bir.boya. itsekher yanrmrz ug_"ni".Ldolu. t;n iyisi dagliu,rn sias1nia, kimselirin volu

-296-



r.drihTr;ltr

;t#t"*T"fi$1,':ff"* o erilekattiar'Buna Earat:- vt

El,araYiiLriidi er'fff;'ui$il-t',u:SY;*f#ffi f$E"$:H+:*nln**\lt?,Ht5;r"'H"nil1i*Hl'.

[la;#'fl#t"l "x?*"*x;:;;"fl;rl}ft*{#'d1f'l'1"'"IJH1';i#Hi:h,ffi1'rtuTif",::

:t.-,l*l#d"slr*thg"gr^t#fftifl.,m.ii$$"*t::;Hi"i;;Jtr":it'Jir'f fiS"'r*."""-t-'o'

r",i=ii-.'qr""i"a"'yl"i1.^:'#:$;; lli,""r.ole1aii.r :11""T.I uf;i"jolfri"i"a";t*t"0"*uulufuz, uE"''

'N,*$s*'sm-297-









u{*tr,":n

,';,H,

de {Sizeyol g6sterecegim) edi Yiiriidiiler' (it Barak)

ordusu le karE altrlu" -. ^ , ,L^-,,,r., .'., r.hl

ilr}ii{ll"l;ta;l.;*.ury;*r:f"HilirHx{#iiFlsiii'rtfni'P#i:rilixl.,**jlHr#rJ*f#*iri*'r?llf

s:*"x'*

,sr$**sx*l;;l'"iffi$f*t#+*s**"'*

-301-



"f":J,#"H-:^*ffi

.*;-e**

,'l-:g**t*s

#dfli,ffi:*Tl.imhF$fts,$",'Ei ?*iff:b"f#fffl

l$"s1}itr"{HIIAI(AN$U

Wuu-srm303-



ll:""fl?.* {gakr r)oemlekeflehnesiuiler. Bir .^r

$H",.1jL;r'*:",r#r,,;'1,ri}:"ri5lff5'if1y#'": llilifl[ff :1]i"'lji

tr#il?*::,#j#'*Tr,?:r,,#:ii

qr*t+*:str#fl*,,ffri*ilr,il:; *,,,,#*l

l*,{*:pgffifii*d*;{Jf';n,q*..:_302-



giirtinDeden giteigti. $u endige etnoiyordu. Onrne -muqrenblr hawzu vardr. Sefere gloldg:nda birlikli

taqrr.trr, iqine su doldurulurdu. S."i" t*i-,-oia"tf"iyiizdi.iruh.i,rdii.Kendisine: (Ne bulrrursunuz, savasgirel immi?tdeni ldi$ zamanceuape16.uL, Sr 'Urf.] Ioroeklenebatonrz.nasrl suya dalyorlart dermig.Bununu-zenne raclabujunan$u nur savag giDhaarlanoadtgrzannrnadt$mii$ler. ZrilkameJmHogantsuyunu gecind.oraqakr gozcuter.hemen$u'ya haber ulagtrrdrlar.H'alan

:,1,,n"T.r davultan Caldrra,?k doFuya dogru yiiriddnatK gitmek lOn.hazlr lrk ormedenhakanlann]nboyle

,s1]aAi flrnt:sin :niimitsizlige dr-rgtii.Bir rirkiintri, Lir

kanqlkl tk oldu. Bioek bulabi lenlerhaj,,vanlann trt lnaatlayarak.Hakatun arkasrndrnkogtu.Sabaholrr;;;;;yen duz blr ova ha.linialdr.

_--- 11\raafa1az,Ispicap,Batasafun

vebunungibiy:f ler yaprlmamritr , .Onlannhepsisonradan aprldr. r-

1lil lr, l '.s"Fb: idi.Hakan rdusuylasitrikrenonra:11:,, c9,ykgocuktariyteirmi iki kiqi kalmrgtr. unlargecele)nnayvanlannr ulamamrstr-

, ,Bu,r:"iiki kiqi yayangkilip gitmek,yahurorada

Karmaruzere onu$urlarkenki kiqieka geldi.Bunlar

:-qllllr"- srr anna y-riklemi$ler,yanlernnaqolalrqocuLr-anru.,tturglardr.Ordunun izine diigerek gi-qryoflaror.y-orutmu$lar,terleEiglerdi.Bu yir(ni iki ki;i.y_en l ,gerenkr k ig i le konuEtu la r ,k i le r ded i le r i :, ,1"lnr.n:yn denilenadam bir yolcudur,bir yerde

l i .T "? : y r y i rm i ik i te r on tara{Ka l a9 t de i i le r .rA0 ka t ) demekt i r .Sonradan un lara(Ha lac)

-304-



deniloigiir.;il;*J;; gerp uoranct'',-Yi+l:yi;"*1\.ii'iff ffi 5ft"tffi frnJe'dara:riirkManend)iE(Tiirk e benzer) eT"*"." . -,-

\=tlt"" i", Qine kadar girmistir' ztilkarnevnar'

;Jil"'i" ;i $;.?l*::l*;".l| i,",'lLl;H:

flqtirfr.}i#:#lt+ff"tl"rY'fl"l$i'l'';jiiJs"iii'i;""

"* d"Hakanuseldi Batasaguna kadar Ilerteqr'*'il";d;;;;'

vererek u adrndakisehri aqtlp,

:*:'*:; n:l :;:*,iJryi',"J'".l;l""J?ioffizulEadriur'

{Divan-r L0gat it Tirrk terciiroesi:

lili]u**:::*tll,::"il"TJ.'l','-ff,?T#A'3f"'T:iil*i,ll'F i i lil1.l"'.il''' rdrkHakaI

h;,fi*ffiff"t"urt[.a"t Liti zt'[tameynln askerlerinden irine

m

"gli,

"'.x*m,i"*t1"."-4i:',;'51i1

ff#f*ili'Jil;i.*"1'";:'*t,1i"';J-Ii::l:-305-



tlad ar, iildiirdiile. Bundan hemen aonra Enkidu

'i?r-"i.li.o" lu g"" komahalindevattr' lvilegmeveii.l". ciki;-'it bu istegindenvazgeqiroeve

.i,ii, ,i.r.ui"G'i"a. Devle.ralannda9rt11t9,blrl . i i iL"qi;,. N-ih"y"i humbabarnbasrnrestiler'-

gi, Uus.t iizerine annfa lgtar' GrlgamtE'ata^qtk

"ld;:;;; bJt"-re iltifai. etmedi Bundan Iqtar

IiilJi"t'dl.s"u,i' Anu'va ikavet depk Gtlq1l1t

ffi ;t1;;fu""',"r.itf

l'HF"T.".iJ,t"x'i""1:Ti",l?Jl'[i$#uflLili3;;;vi-"pu' 'So"au"

"orrruEnkidubir niya gbrdii Bu riryada

;];ffi;ki*fi ;; ;i;mrne, Gr'igam4\naffina karar

-307-

veldiler.--EiLjduurroauo sonra tekrar hastalandr' 9ok

gecmedenjldir."-b,in".o, Enkidu'nun oli imiinden 9ok ao duydu'

Kendil ininde bir gun olecegini uqijnerek oK uzurou'.,.- i^rl.rta.aanEnirdu nun ruhunun az bir zaman dn

i *,i)""" i,r..*i. i istediTannlarbunukabul tti l-

; ; . 'E;;; ; ; ; ; ruh'nun veryuziine rkmasrnazin ver-

iii"i.'E'rc^;'i ;a; veralir lemini,ehenne.i. n-

i^r,iu.tn fiaini"otau. Aidrgr cevaplardanqoksarsrldr'

Oli imden kunulmaya,. blmezler arasrna glrmeye

c6rI-bulmak uzerememleketindenrktr ' Ciin geqtikfe

i<orkusuve iztirabr arttYordu'

Bu arada, Tufandan kurtulan ve dlmezler arasrna

katilan Ut.-nap,gttm'i hatrrladr' Ondan tilmerun strnnr

li."n-"r. i"r",ii. onun kaldrgr yeri bulmak irzere yola

llir."So".tt tt"v.o kavuqmak arzusu, kederlerini gtn

EectikcearttrnYordu.'-'sir'gii"rNl"E"l dugroageldi Bu dagrn giril taraim



tuDlah gdri.ince irbirlerini tBu ne?)demisler. Alr,,^kan) ce-vabr,erilmig_Orada bulunan biiyiik bir da;;nerrleEDuadrverEuqler.)

GILGAMI9

. -.Biiyiik Siimerdestammn kahnmam Grlgaarg,Urukiilkesinin krahydr._Anasr tannqa Nin-srrrl:du.."K"n-d]vucuounun ugte lhsl tann, iigtc

biri insan etinde idj.ldaresindeki insanlan qok gahgtrrmrq,onlara aAlr ver_grler koJrmu$tu. y^*tr'lq. bundan gok bune,dr.urrgamr$ onJlyecek, kendrlerini onun elinden iur_taracak birini yaratma.lanm tannlardan yalvardrlar.

^,Tannlar,.bu.i6tegi kabul ite tannga Aruru yi, .uuga&rg a Dlr raklp yaratEashl emr€ttiler.

.Aruru tannlan dediklerini yapoak iqin, yaratacalr

rafirDrnnasrlotacaglruepeycedtigiindii. Sonrabir oar&famur atdr, tann En Urta'ya benzeyenbir erkek iapir.lsmini de Enkidu)kovdu-

'

,Errkidu ormanlarda ya.$ar,hayvanlarla diiser kal-

kardr. lttr-gtin onu bir avcl giirdu, korktu, D<inerekba.basrnaanlaltr. Babastnro tavsiyesi iizerine, Enkiduyukendine.baglayacakbir kadrn ormana gtinderdiler. E"n_xldu kadrtu gdrdii, yakjaEtl.Kadrn onu kandrrarah hay-vanlardan aIrdr, qehre getirdi.

Enkidu iince Uruk kahramam Grlgamrg ile kavgeetti..Nihayet Grlgamrq isrdn gelai. Bu-ndan'sonradoiioldular.

. .Giiniin birinde (Sedir) ormarunda bulunan (Khum_baba) adtndaki dev ile sava_qmak zere ikisi birlikteyo€ gKtr. UrmaDa gelince Khuobaba'nrn bekCisine

-306-



a\r:p in€aular bektiyordu.Grlgamrg unlan gdningokkorktu.,Buakrep usanlardin brn r(anslna:Bu ianmvricudu annlar etindeovsorlelgtrr.,a"A..i*,J,

ll;Jr""rr iigre kisi tann ve ti-gte rn rnsan.) evab

:lliiil"ijq&iifi*'fi.';fllT;',"'srij,curugun qok tehlikeli oldugunu.

;:*';:t*"";U",o;.l.ii;'"f;*,'tl"i''ll",,"i

,-r-1I,"9_r]:.r"nGr gamg.yr mad

, karallktara dald;Yl ,T,"rul sonraaydrnhkUlryeregetai..Oraaa;r-;Dlrmeyva baigesi grirdii, Bu bahcetannsrnamakladrnl

"tyfuir;;;"tt-:

o.trunan un

sarfet-ernss;';dyieilil; ;:j;"T';"ffvhude

er'.

_"_yl,,g,*^r ; annga Sidurinin kalesinegitli, onu,rloruqlu.sidur-iona, bu tel69hve p.riS*IJri""".,-?]ll "o"lu:

CrtgEnr$ta, itilrDa"ri to'.[irg.r";l;i

i,s:'ih"iltiiliT'-iiF:fli,;,'"#:J;**I,jl',1,T1",Îilir,.'u'"**"0

kend;sineir' v

_ . j$yi,.. Q'tegr-,'1";iinrinde ir denizin ulundugun

;:ltil}iiii1{,r'#,:,ltoilX'#*:aptgtrmn sandalcrsr r_ganapii oradabrf tr lu"*,,OJ,Tffi"t;l$J""f."mesini' egerbu olaa'sagJ'i

,^,9tItf;T", Siduri'denaynldr, sanda]crnbutdu.Sanoaro, urlgamrla mal<sadrnrordu,o da -lrit," Iil_l1_:. Ytlcanigl balrasrnr larak ormandan rnklaraesmesrnraiytedi. rlgamrq. edikleriniyaph.Sandalaornerekbrr bugukay gittiler. NitrayetUta.-napiqiii_l

-308-



HL-Jil,l'"" israrttiBu era,Ur'l:l::' i :11ilfl.:lii J'j i: t i*"*' uv'--""" t' qi v; evatma

ima Grlga-tg o kadar yorgun idi ki duramadr vath'

nen uJfuou

ittr-'""n*,irn'i"kansr,C ,l amrq

"tt:,\T1"],1)llb''y:'Tili;ll;';'";;'-r''.:'r;:*'*ilii#':S5:r,i::E;',.;'l?:l:TJ;""11i'il''."$p"Un,T+f-lTi:l" ,Tily$'Ji'6'if:riyi. memleketinedonmeslnrsoyleol

QaresikarnG ' l *' *l 1?I' '1".11i,:llt;fr:vola crkmazdanbnce,Uta-n-aprqum,oriliiii ttltta"gt""' otubulup a alrrsa' onsuz avata

ereceEinisdyledi'

,"::ii#*'"tl;,:ff3:rtxx'J?##iltj5'*lj*fl'iil,ill'ilfrf ;rer,erkeoir

-309-



sotiiDden Uruk ahalisi gittikge eksildi"')' -

GrlgamrgDestam:Qevii€n Muzaffer Ramazanoglu'

MANAS

Manas. krrgrz kahramanlanndandrr'Uzerini ku-

*r.ii1-i"t""'iLat"taeiile

24f .yisradrr'

Manas'rn

;;;;iY;k; Han, anasida Qurisidir' YalopHan ev-i.ndikten on dbrt sene sonra Manas dog'muqtur'

;;';-d"il ;;; Manas'rnavncu kath idi Bu isaret

onin ileride emsalsizkahramanolacagrna elalet di'

iiir-""i--"'"ro"a" iken konuqmaya baqladr'Doguou

iizerinecivardangelenelgiler,onun brr karramanora-

iici"i"l'l;"" ;E-rqlardr. Az zamao giodecok ser'

Dildi, boyubeqmetreyekadar uzao'

' or, tasrna gelinceok atmayr.sil6h kullanEa)n'ata

bi;;;;l;'fri o; besinde am bir kahraoan oldu'

b-ir".i"l"i-t" dzerine aldrrarakperiqan tti Atlann al'

erisemivor, rrhroaok iqlemiyordu-i"f.to Hal, oglunun atrlganlrldannr' kah'

""-i-nt][t"."igo"uti"", ott" korurDaL' onunla ar'

liaasitt

"t-"t-,i,ere,

Bakay adrnda birisini ona

l"'#i$Xrn*;',"',T't'"f,i:',l::;S:n:r"flS[#;;i;;;'6;'"a, l'tanasin iil oes ni' sonra di'

rilEesinigiistererekona rer'

MaDas'msavaqtrtsdogoanlan arasrnda. n krlv'

vetlisi Gitk9e di. Bununla olan

epeyoe er luiar.

miceralan destandan

-311-



gdliin_kenan.-F.eldiler. gamrg rkanmak qin o gble

grr{r. ts|u rada btr )nlanbu otun kokusunualarakgel-di buldu,;edi ve kagtr.-Yan genglegmil, onsuz ay;ta

erm)qtr.Grlgamlg se duydugu iziinttidenCokDerisan.iimitsiz bir haldeUruk'a geldj.oliimden liurtulmamnqdresi olmryacafinr artrk anlalrca, kendini kadereDrraktr-

Destanhakkrndaki abletlerinbirincisindeC ga.er$

qiiyleanlatrlmaktadrr:. ..{Onr.rntirmedigi i9bir geyyoktur. Diinyanrabiitiinbilgeliklerinibilip torunlarrnabrrakan bir idaodrr.

Srrlan gtirrip perdesini yrrtan bu adamdrr.T\rfandanrjnceolanrnhaberinigetirdi.Uzunyoldangelip yorgundiigtrisnma gijknedi.brlrin gekrikterinibii airitagirnaEazdr.

_Ulu tann Grlgamrgi en aiikemrnel gekle

soktu.Biitun l,annlar ona en iyi erdemleri verEei. icln bi, b;-riyie yang ettiler. CiiDeS tannsr ona, Erdemio enytksegini, yer altlndaki tatlr 6u okyanusunun lanfislEa, bilgeligi ba6$ladr. Biiyiik tannlar Grlgamrg,a9uorcudeyarattrtar:

, .Boyunun uzunlugu onbir endaze,giigsi.iniingenigligidokuzkang.... drmtannrn eni9ligi.. .di. Sakahyanak_

lannclan agag'r uzam4tl. Ctizel brFklan vardr.Bagrndaki saglar gliErahtr. Viicudu her balamdandlqtilii idi. Onda ugte ikisi rannhk, iiqtp biri iqsanlkvardrr._C<ivdesi ek iri idi. Biitrio iilkeleri dolaqtrktansonra Uruk gehrine vardr. Uruk caddelerinde

-azaa-

etiDden kafasrm djk tutuyordu. Caddelerde vaba .i bi-rbogagibi bdgurdii.Egsizdi.Sild-bJan alluktr.'lnsanlaradirlik veroemek iqin eli durmazdr. Dirliksizlig

-310-



,"r1tl*iH:(Koniiceyanlnyosu)daaynbire

_J)estanda

,savag hengEmeleri suasrtrda aacerajan,eglenceler,dtiAiinler-gllll*iffitH;'";,",H*j"li$ir#il,"*#ffiTx#:Ifi,,T_",jf :?]f,;T_".,Y:.r1"-ji,_ri**.lan

srrasrndag.tueEereyle aaoagl tsryolay n 9okhizmetleri olnusl,ur.

TEI,EPINU

.,^(*T:l_".pi"".bri,ytik_fitrna tannsrnh ogtudur.Bollu

;:",1'Xi.HJl"+*r"Ti['JX*Jyq'koyunrarog'rdri.r',d"J";;;*;fi1..i.1ft11"zt sunu, nekdanaslntbrraktr

-

:1#:'"&:t,11"^,x,f,J,1',ld?,"riil

i,,lj$":'i';l?i.,";ltri$tll:inx,lu51t##1,J.h*+xl"

Bunun_iizerine fir t tna tannsl. lg:;u:r*{im,#i#itf;,:g,fi

"I:fTJ

-312-



1

t;

n"i*l*e*riil'"rr

BiiyiiL. annlar, kticiik tannlar Telepinu'yuaramaya

ttii". Gti"eg tann, ka.rtah aincii gdnderdi ve lGit

,"t au$att, dereleri,yamaqlanârattrr') edi Kar-

gitti. ielepinu'y"butamadt. C'eri.ditndii Ciines

iin.r-va,x"a.itti tinnl Telepinu'vuulamadlm')edi'

I;fi.

Frrtrna annsr,bag anngaya: Ne yapahm?Aghkt-arr

itlecegiz.)d€di. Gtitt"g tutt.tgu"t' frrtrna tannsrna: (Ne

ieiers-en ap, Telepinu'yuaramaya kendin git ) dedi'

Frrtrna tannsr, Telepinuyu aramaya gitti Onun

sehrindekievinin-kaprsrnr ald1.Fakat o evdedefildi'

kaor acrlmadr. endievineddnerke'ahtrnaotutdu'Tao.rga,kartalt bir daha gdnderdi.Ona:(Git Tele-

pinuyu La ) dedi.Frrtrna annsr, annqaya:Buyirk

ianniar, Ktictik tannlar onu aradrlar, fakat bu-

irnadrflr. Bu kartd mr onu bulacal?Bunun gitziike-

skin ise onlatrngdzleridekeskindir.)dedi'

Tannca inekartahgbnderdi:Cit. yiicedaglanam'

taralt dedi. Kartal ucttl, yirce daglan araqtrrdr'bu'

laoiadr.$u haberigetirdi: Benonubulamlyorum )

Tannga bu defa An'yr gitnderdi: Git, Telepinu'yu

senaral Bulursanonunellerini' ayaklannrsok Onual

getir.Mum al, onu)'rka, emizleve banagetir')dedi'

Frrtroatannsr,Tanngayadedi ki: (Biiyiik tannlar,

kiigiik tannlar onu a.radrlar,bulamadrlar'Bu an mronubulacak?)

Tannga, irtma tannsrnadediki: (Senany buak O

gidiponubulacak.)

An oradan u9tu- Aiamaya baqladr' Her tarafi

aotastr. .matia.t, laynaklan aragtrrdr' SonundaTele-

-313-



Hupaqiya.q\nertibi ile tann lnura4 (lnar) bir ziv-aGt h'aaiiadr. lluankdgi bu ziyafetegagtrdrlar'Buna

sevinen lluankaggocuklanntda alarak ziyafetegeldi'

illuankaE le gocullan o kadaryedilerki dcindirkleri a-

na" Cot<iSti.leti igin yuvalanmn bulundugudelikten

stpnad,tat.'Yan igerdeyan drqardakaldrlar' Bunu

go?tt Hupaqiyag, illuankaq ile gocuklanru kuy-

ruklanndanbir birine bagladr'Oraya lnuraq ta gelmiqti. llluankag, kurtar masr

icin ona cok yalvardr. lnurag aldrrmadr'Gdk tannsl

Y.tttanuqL da orayagalrrdr. Yantanul ta geldi,.elin-

a"tl l-it ile yrlanlan <ildiirdtt. o,ltag ta biryiik ba'

basrnrnntjlonrnl almrqoldu.

Bu efsanenin aqkasekli:

(Yrlan llluankag bir giin firtrna tannsrm yener'Onun kalbini, gozieriniqrkararak alrr, gider' Frrtrna

tannsr bunlan geri alma garelerini diigiiniir' As-

iu-rlr" ftrt ile eilenir. Ondanbir oglu olur. Bu gocuk

biiytiyiince, rlanrnkrzrnrahr. Frrhnatann6rogluna9uemri verir:

Kanmn el,rnegittigin za.roan,onlardan benim kal'

bimi ve gozlerimiiste. Frrtrna tannsrmn oglu JAlamnevine gidlnce babasrmnkalbini ve gdzlerini allr Oglan

bunlanbabasrna otiiri.ir.

Frrtma tannsr yiiregini ve g6zleriniyerlerinekor'

Vtcudii eski aekli;i af i almaz garprgmak izere denize

dogrugider. Savaita yrlam yener'

otra yardrB edecegini sdyledi. Nihayet iki taraf

kargrhkh teklifleri kabul ettiler.

. J I D -



33-Y.t:lllfilk:.') bul.d.'].elgpinq cele vinegeldi.el:fLl

*1""" ata-q eldi,alrllara ko1 n,a-hrlaia8rB;

::ff;Sffi"jfi*'u,koyunuzusunue uek&_

nrUANKA$

.. .Eti_veHitit efeinelerindeuola-n iluanka{ efstnegiM.O.1500 etertiplenmStir:

,Ciineg_tanncaer.Arinna ile firtrna tannsrnu, Me_zulle ve Zjntuhi adrndatorunlan ,u"dr". Gii;llik r-uhava tanngast Inurag bunlanu gocuklandrr.

-llb+*el. adradaki biiyiik y a.D le hrtrna t{-onsrarasrnda Kiskil_ussa gehriode korkung miicedebler

olroug,sonruda ffrtrna tarrnsr kaybetmighr.

.lnurag seyilen, saJnlanbir tannga idi. C<rkt€altr krratrnGekti6i rabasiyle ezerdi.

^_^Y::

*l l.nurag;Hatu-saggehrine geldi. Oradan Zig_::1:t3 gfhrine gegti..Orada HupagiyaS Hupl6" )

;3lji.t* sencsiirdii. o""nt"

",ui"n"d. ioei

.-,Inurag,

,llluankaq'i ttldilerek firtua t€nnsrnm in_ll**l +"k.lJqdi. Genceuarrusu.uunlath, n-danyardrn istedi,Cengdenuragkerdisinieevdig'taf-

-314_



Bu srada kayrnpederi, yrlamaoglu,,giiklere a-basrmnanrnagkar.

oetu olraAlna) dtye yslva.rrr. FrrtrDabe.aberoglunudldi.inir.

yamnda bulunalVe:(Banada kry,tanner da Jalanla

ULUTOYTJN

-.Ulu Toyun,

Ay Toyu'nunkrzr GrDrrgunuru toyun.anasr ecene u"d;ele ao'k ol-us

,-.je1,Tgru,n n gdgiine-ek. Bara onun krzr Ciines,irste.Ne kadar gok aFrl* istersehig

""1"g8.",k"bul-

..^. ix: lt ,hup"ngdge ktr. Ay Toyun'un taFnagift ive:,(uglum, oaDla sevmiq, nu oEluea verii misiniz)

$:$;f,iJ?i;,",l,""';ifl*S.,-6:,'H"l'i,li., .yl"nbu haben.ogluna etirdi. Ulu Toyun stenilen

::1. ]lir'.t]tcddrikini koiay.grirdti.

.yer-tistrinde,'ye-

rarrnda ne^kadar.cin191,eriler. ruhlar varsahepsinioave ettr-( iimtesigeldiler.Ulu toyundediki: fEyiail_ramanlar. finizdebenia- stedigim ki ar6agani b;;geunneyrkrm irzerinealacak?Bu iki arma-'ganrJ_

ffi;fflliff5ilbi"t'fJ;*r Bununiriautei-;ir"-,,,S*:|:d:l, : teklifi kabut edecek imsesrkmadr.",",

,",{".1

LeKlrnnr.ekrar etti. yine cevapviren ol-T_a1.

yqrincu.tekliinde bir kurr ite ti, tlga L iiiuzenenne

.atdrtar. akatkurt aalgayrutabllmekgli iy-zln,ba:aklar isriyordu. Grga is-e

serabrgcirebilmek

l?^1,.1.:lkl'gozlerc ihtiyaQgtisrerdi. Utu

-Toyunis:

re(Ukrcntu nlaraverdi. ve tHaydi kahranranlanm, i_



di.nbanadalga le serabr etirin)dedi'Bu iki kahra-

i*"-v"f "aiiiiti Aradrlar,laradrlar, okgahqtrlar'..ne

f,i,J iî*"t ,'"" dekargaeerabrele geqirdi Y-iizFllaril.tl. sii i";tr bu ki aimagan elmediulu Tovun s'

iJii i"""iru"iu"

*""medi,diimeq anrmr lamadrt'

TiirkTarihi,RizaNur.

AVCIBINEGER

1-Beyler in) beyiGezdok'un flu Bineger

KardeqinUmar(Senin) t hastah&namiipteladrr'

OnayarayacakAk Maral'rnsiittidiir,

Onu tutabilecek daYmn itidir'

5-Binegervardr dayrsrna t dileyerek,Onlar,onuoradamisafrrgibi gormiiyorlar'

DavrsrndanEy, t dileyen t olsun,

Benimdiismammda Binegergibimahvolsun)'

l0- O, oradanclktr.C.eyiklerin a9adr$daglara'

Birden ireqrktr 'Lq ayaklrMaraldniine'

{T pkr) bijile rastla$rn tamdrm, benim vedi

dusmantma,Kovalasarak nlargktrlar yiiksege

Orava rkrnca r.rmanastr. aranlrk ldu'

15. t< Maral g<tz niindenkavboldu'

Zaten dahada) bakrpBinegeronugtirmiiltii'

C.ercekbir)Geyikolmadlsm farketmiEti'

Onunboynuzlan, igerisisyapan9i9gibi,

Ayaklan;eEefinminderinidikenbiz gibi'



.$imdi sen bizi brraksan bile yaratan Allah seni ra-

hat brrakmasn).O saattedagrdumanbastr,sis bastr,

Bu Gelk giiz iniindenkayboldu.50- Yukan tarafr ipin, urgamn yetigemiyeceliiag

oldu,

Aqa&tarafi derin oldu,ugurumoldu,

Iki yantaraff derin oldu,ugurumoldu,

On beggiin okaya kolrrgundayaqadr,

Biitiin etlerini bitinceye adar kesipyedi.55- Bu (Korkung)olayakdyler kalkrndr,ahaligeldi.

KardeqiUEar bunun kaya kovuBunda oldugunu)fark etti.

Uzatsalarda p, urganonayetmiyo.(du)

tlnrar onunyanrndan ynlmryor du)

O, Bineger'e:kardegimn ) deyipyalvanyor du)60- Bineger sedurduguyerdenklmrldamryordu)

Umar ona ne de b6ylece c,yleyip aktr:rSennmezsen.ana apacagmi oyliyejam)

Biiyiik krzrmben do uda satanm,

Kiigiik krznl dagotiiriipbatrdasatanm.

65- Gitziimiin iiniinde kalrn ile yatanm.

Binegerdiyor: Osdzlerden alrr yok,

Kendingdrriyorsunki) buradan nmeyemeddryok,

Babugen de, cammdan (da) sevgili dostum olankadrn,

-319-





Ona varsal obana gabuk erigirdin,

70- Beri gelsebana bir med6r ederdi.)

Dostuna altr haberci gitmiqti.

(Kadrn) igitinceyoluna sogukyolluk hazrrladr,

Sevgilisinia 6lecefi yerde camm vermeyeand igti,

Yeti$ip Bineger'e, o, ktyle deyip gagEdr:

75- (Rezil olmuqsunbeyler (in) beyi sevgilim,

Seni arzuluyorum, hoplayrp qrkryoryiiregim,

Sana geldim, iki budunu at edrp,Kollar.lmr onlan siiren kamgr edip,

Ustiime yal'rlmtgsrrma sagmr yarnqredip,

80- cdzlerir gdzyaglan ile (damla edip) dolup,(Altrnh ttifefini ucundan tutup buaksan a

Ustiindeki benim diktigim ipek gdmlegni,

Qdztp alarak g6zlerinesarsana(Kendin) sevgilim, benim ak pamuk gibi c6gsnmii.85- Agrpduruyorum gimdi bana gerr.ilde atlasana )

Bunu iqitince Bineger krmrldandr,canlandr,(Altrnh) tiife$ni ucundan tutup brraltr,

Citdlegini de iki giizrine sar.dr,

Sonra kendisi kaya (mn) kovufundan auadr,

90- Buradan zorlukla grktr ise de,

.Yukardan diistii, B6rege konmug yumak (peynir)crbi

Dostu bu i$i g<iriipdurmugtu.

.320-



Kr r l l i - t r "g in " kosk i rhn r lqc r i ap l rmrq l r '

ifutacay Halk Edcbiyatrnda:

]\vcrBineger

Yazan : SaadctCagata)'

AI-ANGOVA

(A-lan-hoa)

Bortecine soyundajr l ,r lLr)el i l i \ l ioo$lu yrldrz IIanrn

ihi iocugu olmu;, bunlal krrn' l is inden once blmtis

Bnli ik oglu ( l lubun) r idrnrla bir er l<ck ihjncis i dt:

(Alan{o\a) adrodr l) ir krz Lrral inr sYIlc|z han bLrnlarr e' lrrrr i i 'mig ibi lgulay) '

(B€kcital l adrnda iki c lkek grxukla|r olmu:; Qttk

gelmcde.nAlartgova rr i korr: l5r iLnLi i i ,dul kalnlrg, kert_

disini f lan iar istemii ise de f i irmamli

Alengova rru gebekaLqr:

Alaneova bir Jlecesaravrnda yatarken, seher vakt ' i

uyanrD;acaclan i,du:'a ttutl.t bir golgenin indiAini, bLrg r ; r g n , i , h n 1 . ' , L i l l u . . ch , i f o T lu l , f sn j r r n r n l ' r r f n l

i o ' i l u . Y a r ' ' n d e ' o ' r i L r 4 ' c l r u l a r d r r r r a k i q ' n

f,ayk mak istedi, fakat di l i tutuldugundan bi l ' t i i r l i i

sesi crkmadr. Kalkmaya gaLEtr.el in in atal, lntn kuvvell

ki :si lnr iq oldugunda'i krInr ida'ran,ad' AkL verinde

oldugu iqin her qeyi gcir i i lor ' ,bi l iyordu

-327-



konuquyorsunuz?tl rgin,Yz:r,rade::rti'lt"H:?

i:i;l;'-i#' *'':"if'yll,,::*T,'" ,T*llftT',,"'li''

i,,rF

*:U*: nill"Jl",.::i:T5llliiiiil' i.''.-'+"i'ii";tYl"1,o,11",,1:1"..,:Til','lii;:,i#',:;*' ;gfl1ll*:I l)'îl:i:1iHlf,.T: lij,l,j1;,1ilii;i;i*.J"c" onr rda'andr. ir

liiisontu da ll."coua itldii )

GEI'IK AVI

"d,l;l;'#:,::i";i:\tif".iHi:T;:#lTi

fadeGeyik

avr hikaYesi oyledir:

,ii ?"".' i. ie'"tmonin',grencjsine-':T']l1l:

o,o,]lul""lJ;''l,l'"""iuiu'

"r'in'r'oiauu uanlarmasrvla

-323-

o"t/rll" '" 'do daretm..nindenu olddrme gunahr

:#';i*l*I",i',Hil%;.":;i';'::xlI;:i^"l"'-fl:i'il::li:,:i:li,r"'' u"uuu't"'^k

bireok ev-ir f . l i ^' 'r"t Ba;kc bir ormandadaha betvirzgevrg€

;* 5r*mi;1;lrill1fi.,",rffi611T"l:i;:.ffi'I"iif:*,;fl-lilli,t'iJ;'i;;i;;i.'o"*i ' ,,t#i'rl '.1 .l '. n"rkuiusinderrp'nan erikler u

:ll

"illg;;:-*,fillii",i.l3ll'llil

:[l':tnl



,Adam yava$yavag yataga girdi. Sonra yine bacad.

9lktl, grttl.,Alangova:_

Bunu sdylesemkimie inanm.rqtye orant bt,tenrglzli tuttu. Adam beg altr gecedeh.gelroeye a$ladl.Alangova lk geceden ebe-kalm,.,

,9.. Fl uy gcgnce 5 anlaqrldr.Kardeqlt,r i ebelig:i insebebini ordular.O da ne olmuqsa nlatir ve: Baia ."

:"":T,:'iii'#i:# illf; T[J"ut^rkad sori

.ing,.m,:unca.,rrmi.kioelumurilhill,li"T"li:cex

rolr,halr,asta caiz gormem. Bir kag geceevimin

erratincta aklanrrsanlz dnn beni malf ,r lp U,.akmrr.

",,1f;5:""4?1,,:J,:lit":o'u""nandr.ekieievin

. .Birkacgrin sonragdktensehe,vakti nurlu bir scvinrnolgrnr. langova rnbacasrndanCeri irdigini,bir"zr_

i i . l :9r lr- f lkrrgror gdrddler. BbyteceAlangova,nrnsozunun ogrulufunu nandrlar.

"aloX1".i3lll'fi}

kalsr Mogollannizli arihi)

,/A]angwa run,

-kocasrDubuo Merg5_n ajr besqocugu

llf^,jll,^'^ ,1-"l Y".oendldrikrcnonraAlangova.rqerKeK Cocukdaha dop'urdu_

,, 'fx6Y:16-T,,i'"""'[ifu-,U:HJji"[Eupnetencller,edikoduya aqladlar.Alangova u ded_rKoouran uydu,ogullannl

CagrraralSbyle edi: Siz buu{ qocul{_ha](ktnda nantzdanSilpheederekdedikoduyapttnrz.l lakLsrnrz,ama herqocu'k akkrndabir adarievrn \ aolnnr bacaslndan lzan rErkJa irerekkamtmroKquyor, nun nuru vucudumageqiyordu.Crkarkende-gunel rveya)aJ4n urlan Uzerinden.arrbir kopekeibisurunercK glkryordu. Siz nasrl dirsunoelen

.322-



geyiklerin krah (Budha), onlara yardrmda bulunmal<,icap edcrse kendini fedA etmek istedi. Klal Dar-

tipala'mn yamnagiderek

ondan begyiiz

marahnhayatrm ba -rglamasrnr ica ctti. Nasihat ederek, iyiliketmege tcsvik etli. Caohtar.l oldurmenilr ne kadargiinah oldugunu anlatmaya gaLQtr.Fakat Dantipalabunlann hiq birini dinlemedi. C'ozleri kanla dolup hid-detlenerek keskin krhcrnr gekti. Kutsal geyi$n boy-runu kesip, bagrnr yere f)rlattrg srrada, sag elibilcfinden kopararak krhcrvla berabcryore diiqtri. Llan-

ripala lelyada ba$]adr, aptrArkdtr i l t iAepi$mdrroldu.Anra i9 i i ten geqmiSte. Yer yarr ldr, Avigi ce-hcnnemindcn alevler grkararak Dantipala'nln biitiinvticudunu sardr, cehennemegiitiirdu, A\.ici'den grkaDl..rrlkung alevler oDu sardrkti{n sonra yiikseldi, giige,layandr. Kolkung bir yankr duyuldu. Ya€tz yer de-prcndi. Ddrt tarafi ateQ aldr. Bnynk daglar lnkrlala,hoirbidnin iizerine geldi. Dantipala da bu alevler iqinde

kaldr. Umidi kesiJdi,dayanamadr, endisindengegti .Viicudri yanrp kavruldu. Avici cehcnnemenin fcytamaAzrDr grp Dalltip]a t1 yuttu).

ETI HiKAYELERi

Kumarbi EfsAnesinden:

Appu

Appu, (Fena insanlann iSledilleri kcjtiiliiklori an-latacagrnahtimal veri lenbir dn sozden onra,hikdye:I)oniz kryrsr lda Lul iu memleketinde, udul gehrinde,

.324-



Llti,:l':i-:",1"1#'.,111-Til'ii:l;?lLliil'ill

;iifi ''qar.{{ilil$"i.::'.'::i?;';, li,i:;;;;,i'c,"', ti': u'i -'aukransonra

il^llfr""r""lJvrtrrava-sdcr,Alf"":"t",11'lil;'lill,i

ii*1?r,f?'"'

;''il;piiif lp{;1i,{-i ;[ iillui:lt:''i,ff^".Hr"r:fui:::

i,]ilft,j:i'''t''ilii'fu*lll,l'ruii;:;nfilx;

,*lt"t'"":*l;*';l,t"1}"j:Il%*'llf'';lf :rt:t 't i1i,l 'nur".tn"malraksim derler'Kdtur ok rsr'

j'J-t.*"i,i.,J,xil[*ll

"l':i

*t"iln':i"uJ

,-ff :ii'g t*ll'H;,i::ili31l"ii"*l:l'"'*'q"v;"J'"Y'll;l;v",t'*.l'''"'"hiffi {1.1fl

"T"{[i

ilil, -j,j:,;[',.frf *g1i"l;;

i;i";;;;;-325'



GURPAIIANZAII

#*1ftir - : :l.iir}rrK"i5lr:'

:::sfl#yJf."::l,+,.-w+lo.+r?Iii-':'ilt*it;Hs:;h::""fiJ:i'Il3';ln''ill;

Lll:'1.fud$'-'i;;*.;:r**

l,l:"ir*?i'"liil.,.lr"lr-"';1"ifrhThi$iim-:,ir',--#-il're.,[,ii*d;*'x.1**li"n:;r

;;;;;"

HEDAMIIU

."#i:ilTr'.?l:1,'"'J,Jfi'i'?'lJ";l"i{':'"*:

ill;5x[if i"*'nl'-''-:l*']:i*lrl;;

'327'

ii





IEtar arasrndaki macer.alarrizedne kumlmug birhikdye halindedir.. -ralannda azrkonugmalar [uyor..

ur ydan arhk yiyemez bir hale gelmigtir....(Hikiyenil sonubilinemiyor).

IT BASLI ULUS

T.T.K.belleteni. 1949Ocak.SaF 49 da A. lnan; bu

{l t bal iL ulus) un nerelerde dyleni ldi f ini ,kimlerin nrzarnan bundan bahsettiAini yazryorsa da efsdneninmetnini aerklamamaktadlr.

Yazr gdyledir:(Kuzey ve dogu Tiirklerinin folklorunda (it basl.

srgrr-ayaklr) ir ulus bulunduguhakluada9ok yaypnbir eGrne vardrr.Bagkurr lardave SibiryaTrirkJir iniebu

efsdneyi bilmeyen yoktur. Xtll cii. Yiizlrlda da buefs6rncnin ok yaygrn oldugu anlaSrmakiad' . l24j]ylrnda Papir lnnocent 14. tarafindan MoAolistaugonderi len PIano Kaprini, Mogol seferier indenbah-sederken, Mokavme rastladrkiannr igittigini Kay-detmektedir.C.A.l .Malein terci i f tcsi. peteisb. f9l l ,S.253 P..Karpini bu efsSneyi rpqakbozLrlannda ya-hut {BaEkurri i lkesinde gitmiqoisa gerekir.Ebri lgazi

Han savaq iqin toplanan Oz6ek kalabahgrnr talvirederken l t Baglr,srgr alaldrdan baika ne varsahepslorada diyor. Demaisonbasrmr,S.2?9;RizaNur Terc.Sah.294). Oguz destanrnda Hikdye edilen it BaraiIIan menkibesi de bu

'ltBagh Ulus" hakkrndal<i

efsaneninyanklsl olsagerektir.

Bu efsaaede,destan veya mitoloji motifi olarak eskiYunan Edebiyatrnda da gcirtlmektedir. M.O. lV.Yiizyhn sonlannda yagamrgolan gramerci ve destan

-328-



s r r i r iRud , ,s lu inmiy b i r dos tun rndaA l )n l l on r+ ' f ' l c

i.uo.' i ,rJ"^t."ntn y rnsr K'ipekol' :n grrip bir \rr inr

;, ' ; i ;* c;rJ omuzli lrnda ccneierj ku\\ 'ctr; ula4i "p " f e ' f , i ho ' . l e r l . . r r ' a ;La f in i l ' r i n d i l i r d . r r ; rn -

lamaz la r . 'tsu li l bdsh ullrs) efsenesi Qin kaynlklan -da

bi

rl",* ia' i ._Jaie .i hi i i(r imdarLarrnd3nl'han- Gtmin

" i l i i , f t i ' g ' " , "b " t ' t c i l l r n ' fu van i mr l ' d r 5u6 rL ' rL la

i 'r '"- ' ."-, i lr... i"a,"

bir adrrn d"niz<lestf-r td'r ' l 'n

. l t " " " t ' . " . ,11 , " , " . . r v1e b i ra t l aya du$mdt S l l l r ' l '

" ' f r * . r r, , ' ' , ( i r , n l ' r i i . i neh "z "venad : r r l l a r o r "n '

i * " , J ' r f ' ' " , , i n " l an r lm,q l i l k ' k l ' r r i r r ' a r t u rc t t t t ' i t

. i .r f . i " r l ,.rrr". f . ' , tn, k;tulr idr' Sesl ri kopek h:tv-

lamasrnabcnziYordu.

r t t Bas l rU lu - rh r rkk rnd rk i u e f ' d r tn in kaJnaFr ok

".l i irgl;;.a,olsagcrektir. [ l O lV YuzvrldaRorloslo

i immrv tarafrndan az)lancf ine ile M S IV YiiTyrldr

v;i i ;; '";- ' i ;;; i i ;dan naklcdilen "1-5"" 612'rnd:rki

lJ"'f .rri. ' aikr"il - cekmekr"dir' '1l vuzyltla.bu

"i. i""r i

' r<'pq, l ,nzkrrlarrnd:il i t 'niq olrrn Platrn \'rr

o ln l u i ,n , i , " " , t ' L kav r l c lmr r t r r ' u e tsa ' ren i r r' k i t

;fsanesi olmasr mumi(Lindr.ir).

6wsuzrrtz

KrErn oqtrkbir gl ini inde Oksirzhir Tlrk luzr'su al-

.uv-a--eidiy-otVti iudu yen crplak' ayaklan sofutrn

i is[,n: ku*t a(, g,)zleri arl) bir ha]dldir '' -si ina"

hlt b"k."q u". Binl 'n bir Lastrsakupar'Av

i"""g;kiJ; ."."y,n,iorr kasrrgiry' utulmus ol'n l 'u z^-

*,r l l i fakir krra takmaktadrr' Krzrn halint acrdr'Kendr

il'i;;'ili kr olutlaka iivevanasrbu krzazulfim-329-



;vAvetlerleanlatr.lmaktadrr'u r r tu ' ,9ut i re :A lpamr l Bat Bdj lek ' Oguzun

"*j'il:iT lJ :il:,*:'fJ;,' icine nkzdn,L,,iridi.

' 'Bi;-g";v-anrna eziri 'Balcrk Han ' f,cl ivor' Av

#'#f';;li:.:fi#l',\l;1.';11,::ui:';'';;

i l l""i"t Lrrt"i"r"" El'nanrnirisiniAv Han digr ini

a" ' t " " " , i '1v" . " i l ra te l r r erkek ocuklan luyor '

Adrna da iRaY BciYrek)ct lYorldr '

F i r a n l a l r i a g " r e d e : B a y B o r u l " B a y S a n , a d r n d a L ii k i l L i ' k R "y i n i l rCo cu l ' l a n lm u ; l u t su n lu rR r r Kg u n A r -

:*ir:xi*:tll:i,:$:iK3"J:""ili-;T.ri":

ili:ii, i.,1,",,",=b*i,:#iln:i::tTB#ilJii l'"i'T;llllii'i'Ji"'il'

:'"ueLLmn,idrri i ; i . r ' . - . ' "1" . a i ok ia t imI i vrprr r r tdr 'havctmecrl.r lar bai ladl:

- lltllu-ll'+r;:;:,1'",'îfi..,,?;,ii ri3l5'^'*L"l'-11:t:1,:1:ii"';''l'li :','l'i.: ::,1,'J;r'i;

3*l.i'il :l'i l; ",i:"JXl,*,L'ii'illill i,::Ltll -ll*: , ;'J."'&^'"";;riili'ii 4:i:lilF,,:I,:i"itl1;l-t:l;I*:TJ;"t':l:l:; ; ; ; r ; ; i ' i Ru n d a n n n 'a r n e m . l ( kP r r n en t u ' co so v -

Hnl"liq$n

"';';il".'lîi;li:"13^|",1'T-331-



ediyor).

.Okslir kt, o srrada bir qalLkran yiiniyordu. Ay,

Calryaemrettr:(J

lozt al. yanrma gel). Ayn bu eorririzerine gaL henren bir at oldu. Bir yandaa aya gidengitk yolu. aerldr, bir yandan da at haline gelen gahuzerinde krz oldugr halde yiikseliyoidu. Ay'a vardriar.Krz elindeki bakracrylaayrn yamnda durdu.

Ay, bu otsriz krzr sevrnigti. igi iirpermeye baqladr.I{alden hale giriyordu. Bundan sonra ay\n g6ktegekildenEeklegiriqi de, bu halden hale giriqinin ve sev,

gisinin bir neticesidir.i lk gecele.ay bir gdmd$ yay gibidir. Oksriz k,z

buyuddkqe y da bilydmekredir.Bazr zamarlarda ,,uklz gokteki ayrn saraSnndan geri girer, halt dokur. Ozaman ay sevgilisini gcjrmedigi igin iizilliir, hilaledcjner.Bazanda Iozrn key.figelir, coqar,ne$elenir.O za-man a''rn da yiizii giiler, dolun halini ahr.

Ay'rn keyfini kaprran kuvvetli bir rakibi vardrr.O dagokte bululran beyaz aytdrr- Bu ayt da dkliz krzr sev-

mektedir. Bu sebeple Ay'r tutaraL bogmal<ster. Amanp de ol.a gucli yermez.Yirmi be5girn ay bu Ayyaus lun hu tunu r . nu eze r .AJn a ln lzu f g tn aJa L ic tunirulunur. Ay bundan korkar, saklanrr, kim"eleregdriinmez.

tsu mricadeb her ay bcjyledevameder gider.

ATPAMi$ (ArpAmig)

AlpamiS: Alp3msi . Alpamla. Bamsi Beyrek vetsolrrk gibi TLlk bullan arasrndagegit l isbyleniglerlegegroekte, izerine kurulall hikdye de biraz de$gik

-330-



srradave eglenceler evamederken,alpamrgbir ozankryafetinegirerek Aypa 9in'i4 bulundugugadrrayair-

la$tr. Elindeki sazr galarak gadrra dogiu qiirlersdylemeye a6ladr.Bu srradagadrrdaBademca drndabir kadrn valdr. bu biraz kekeme di. O da Alpamrq'aqiirle cevapverdi.Alpamrq ekrar sdyledi.Sonunda el-inin bulundufu gadrra ahndr. Orada ef,lenceler, y-unlar devamederken, ir kitqede aslar gindebulunangelin Alpamrg'r anrdr. Bundan sonra ikisi birbirineatrldl. Herkesgaqrrdr. lpamrg a sevgilisinialarak ba-

bc"rnrn anrna it l i ,onunyerine eqti.

CESTENi BEY

Cesteni bey lAslanlann yiiriiyiisii ile yiiriiyiip)(Ugayan)gehrininalkasrndadurarak ileri geri dolaqtr.Ondan sonra d6ft yol agana gelerek bu yollann

arasrndansa1rsrz enecek adar 9okcinler gdrdii.Bucinier insan etini yiyip kamm igiyor, barsaklanmvticutlanoa dolandrnyorlardr. iizlerini korkung halegetirip pek kuvetli seslehaykrnyorlardr.Ellerinde debayraklar vardr. Ateg gibi krzrl ve org:iilii saglannro{ruzlanna brrakryorlar, kapkarara biiyiik daglarabenzeyen iicutlannrkaldrnp zehirli yrlan g<ivdeleriylyiiriiyorlardr.

Cestenibey unlan giiriinceyiiregini pek tuttu, birkaplan gibi higkorkupgekinmeden u cinlerin arasr[agirdi. O zamancinler Cestenibeyi giiriip..Etrafina to-planarak:(I{ey, kimsin sen?Nasrl oldu da kendi ken-dirrebizim iistli.lalth dal gibi diqlerimizeokma olmayageldin.)dediler.

Cesteni bey bu sitzti itittigi halde ynregini pektutup

hig korkmadan cinlere gdylededi:-332-



(Hey cinler, gabuk sdyleyin bana,'benim gehrimdeki

ionii., n*ti bldiirilyorsunuz Sizlere bu Ee.hreirme

I*,:',.#"ui*rux"T'"t",'"';:';;;i,'1"',"ird-

ii i;; ; b,s''''.g"I'':nhun'"n eldkethuleri

itu.ii"n f,uf" uttr.muledilect'kerildir

..:r"lf*';l ?:ff T','il'i, lT*i lt:ili"'li ' il,i ii *it' *it"v"'"t' vum'ukIcnrrrrl:tIlar'

flii;i{n*fi;.ffilu-51",:,.lf

n" r:,liil;ili""iliii;;; iu io['"uuu.'."tt"'jnde'estcni evimrzraklaJrp,vurnraya gahElyorlaror'*'"ri iJi.irI

t", r" <ivl' rrler:r.DahnPbeklivor-unu7?

Cr;"i";;;; ;,t;;klivp ke'elim' trc'dunucrlal,., 'rP

aitekidbnyaYa ondererrm:--Sotl'r" itr".i"" Cesteni Bey var kuwetiyle, athy,ar+

tuir"'iriii ii,

"r'il

e-pe'ina"li'acta"ndanukanelip

i J i - t . i i ' l ' . ' " t vuka i r ku ld rnp 'a ' r r r r e 'm"k i l l " ' pi,Iu,lr]r. ur"." i iut.t Cestenilev trsucunu uvvr I ni

,"""lft i"gii"*f. r iv"de.iylc ulktularkaltr lar'

TEPEGOZ iLE BASAT

Bir gun Oguz otururken.dirqmanhask'srnaugradr'

#klii l"ilqtt',,x i*xlH.,r"tr*lmadrlar. Yollanna delam ett l lcr ' .

gocugu ir aslanalarak goti irdi i 'besledr''

G"tlnlerdensonra Opuz gene gelip I'urduna yerlegti



biiyiidii. Uruz Koca da merak etti, altrndan inerek tek-meledi.

Fakat mahmuzu dokununca bu ytgn yrrtrldr,iqinden bir oflan grkt1. Bu

oglanlngiivdesi

adamgovdesi gibiydi. Ancak tepesinde bir gdzii vardr. Uruzbu oglaor alarak eteg_ine ardt ve: (Ilanim bunu banaverin, Oglum Basat ile beraber besleyelim) dedi.Bay nd r rHanda : tScn in l sun t ed i .

Uilz, Tepcgdz'iialdr. Evine gcjliirdii. Bir siit oine ge,tirdi ler. Kadrn memesini Tepegdz'i inagzrna verdi.

Og lanb i r emd i , L i t i nen in l anca i r t i r n i r l d r . k inceemi$inde kanrm aldr. Uqiincride de canrm aldr. Birkagsiit nine geti ldi ler. lepsinibi iylece ldi irdri.Baktriarkiolmayacaksutie besleyelim) ediler G{inde bir kazansiit yetmezdi. Beslediler, briyiidri. Gezmeye, oAlangocuklariyle olrnamaya, oynarken de bunlardan bi-risinin burnunu, iibririiniin kulaglnr yemeyebaqladr.

Nihayet hetkes onun yiiziinder Caresizkaldr. Uruz'aSikeyet ettiler, agla$trlar-Uruz hcr ne kadar Tepegoziddvdii ise de bu harekellerini dnleyemedi. Nihayetevinden kovdu.

Bunun iizerine Tepegijz n peri olan anasr gclerek

oglunun parmagrna bir yriziik taktr ve: (O{lum sana okbatmasrn, viicudunu krhg kesmesin.) dedi.

Tepegitz, Oguz ilinden kagtr. Bir yiice dag vardr.Orada yol kesti. Adam esir etti. Buyiik e$kiya oldu.Uzerine bir kag adam giindeldile.. Oniar Tepegaiz ok

attrlar, batmadr. Krhg vurdular, kesmedi. Ilepsini yedt



O srada Olrlz Han\n atlanna bakan gobanbir habegetirerek dedi ki: {Ormanda bir Aslan kirkrijyor. Uzalran gordum, salrnarak.yi.iruyiigii insaD gibi. Atlan yaKaraylpyaltrarak kantann) emiyor)dedi. Qobanrnbsdzr"i rizednc Umz da, Oguz Han,a: (I{anrm belkiga'gtriglimriz akit yolda dtigenbenim oglumdur) dedi.

. Beyler hemen atlanna bindile.. Aslanrn yatak yerine gcldi l"r Uruzun dedigi gibi bu. kendi"oglu idi.Ogianl lutturdular. Uruz. oglanj ahp evine gc;t irrdrrcp sc\,1notler. ryate el"oldu. Ama oSIanyine durmadr.Aslanrnyata$na gitt i. Bir daha utup setirdi ler.

.Bunun

.uzerine Dr.JeKorkut) geldi ve: (Oglum senrnqansrn. awantaj-taddttp kalkma. gel iyi ata binme)r dgren. jyi yigi l ler le beraber yaya. Bii ldkkardegininadr (KayanSelguk) ur. Seninadn da (Bals-at)olsun dedim. (Adrnr bei verdi. ya$rnl tann versin)dedim.

, ,Oguz ir gii_n aylaya gitti. Uruz'un bir gobamvardr.Adrna (Konur KocaSan Qoban derlerdi.

(.Uzunplnar) diye un alan bir prnar vardr. O prnarapcn te r k , t r ,muq tu .ns rz tn oyun la ru rk t r i .eoban daLrrnukeqilerden ilerekonlara krzdr. ler leyince cirdki,. peri krzlan kanat. kanata vermi$lei, uguy"orlarQoban gepene ini iizerlerine attr. peri

'lozlanirjanbi-

nnr tuttu.Zaman.gefl i- Oguz yine yaylaya gitr i . foban da

prnarageldr. yrne koyuntar Urkt i i ler.Qoban lerledi,yerdebi,rylgrn gbrdd.-lJu4$n gi[ ikge biiFjdLi.qoban

korktu. hrrakli,kafh. Urken koyr_rnlannesine i iQrir.

,]Tegero zaman Bayrndrr Han ile Beyleri gezmeg

C {mrqrard). u prnann yanrna geldikleri vakit garipbrr ic54nyal(rgnr gdrduler.etra6nr aldrlar. f lerinde;bir yigit, aya$ ile bunu tekmeledi. Tekmeledilge y6n

-:134-



bitirali. Oguz ilinden bile adam yemeye baqladr.Oguz'la topland a.r, iizerine ytiriidiiler. Bunu gdren

Tepegtiz.lozdr.B agacryerinden

kopanp atanak ellialtmrs kiqiyi aildiirdn.

Nihayet Basat bu Tepegdz'iin izerine gitti. Tepesindeki tek gttziine qiq saplayarak kdr etti. Bundansonra da kafasrm kesti.

Biitiin Beyler seving qinde kald ar.

soN

-33&



KISAI..TMAT,AR

AkkatAltayhElam'l

EUEtriisko6ktii*ttititHurril0tgrz

OguzSiimer

SaDanTukyuUrartuUyctrrYalut

AEA1EI

Etr.oitk.HiLHurKlrot

SiiE

$amTukUr

ruy: Yah

-33?-



Mogollann gizli Tarihil : Qev.Dr. A}rloet Temir

Sam'al(I(rslml) B. Lanrdsbergei.

$amanizm:Abdiilkadir nan

Iran Tarihi: $. Gnnaltay

Tannlar,Mezarlar,Bilginler:W. CeranQev.Yalon$ark tarihi (Cilt: l.ll.lll.) : $emsettinGiina.ltay

Tiirk Tarihi :

Uldumi Tarih:A. Relik

Milli TetebbularMecmualan

Tiirkiyat mecmualan

EtnoSrafyaDergileri

Ttirk Tarihi, Arkeolojya ve EtnografyaDergisi

$ehnameerciimesiTiirk Dil ve EdebiyatDergisi

Tarih Dergisi

T.T.K.Biiltenleri

Ulkii Dergileri

Halk Bilgisi Haberleri

DAriilfnnunEdebiyatFaltiltesi MecmualanDartlfnnur ilahiyet FakiiltesiMecmualan

Tiirk Ansiklopedisi

IsldmAnsikJopedisi

SanatArsiklopedisi CelalEsat Arseven

Eti dili Sdzliigii :Qev. Miinir B.Qelebi

-339-



KAYNAKI.AR

Yer yiiziindeL dialer tarihi : OmerItiza DoArrulDinler tarihi : eev.Sarih Tiryakiollutarih-i Edyan:AhmetMithatDinlerTarihi (Cilt: l) : A. hilmi OmerBudaBudizmin €riLi: Cev.Abidin til

-,Tiirk Kozmogonisi,Tiirk Mitolojisi: Hilmi ZiyU sen

Tu"k Ef",arrul""i , Ht seyinNam* OrkuaEsatir : $emsettinSamiOguzDestam:qev, Dr. Ahmet ?emirQalgamrqDeetam:Qev.M. RarnazanoAlu.fiirk Tarihi: gemsettin

Qin tarihi : Dr. wolfram Eberhrad

-338-



Krgrz SddURii : gev. Abdullah Taymas

Burhaa-r Kaati

TiirkgiiliiBiin esaslan : Ziya Ciikalp

Divan.r L0gatnt Tiirk : K64garh Mahmut

fiirkler ve Medeniyet : Dr. lbrahim lGfesodu

Kiigiik Ttirk Tetebbular : Awan Galanti

Tiirk San'atr : Oktay Arelan Apa

Tiirk Medeniyeti : $eosettinfiirk Halk blgisioe <lair tJaghrEalaf: $akir fnkii

lstaabul Arkeoloji Miizeleri Rehberleri

Fuat Kitprtilii Ara.Ea6'au

Sibirya: Rodlaftan Terciime

Folklor ve edebiyat: Pertav Naili Boratav

Histoire des Religions Deniz Saurat

Histoire de LExtrome : Rene Glousset

Histoirc de L'Antiquite orient

Die Kunst Der Hethitdr : E. Alurgal, M. Hirmer

-340-

Documents

Murat Uraz - Türk Mitolojisi