Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа

2009 он

А.Гэлэгжамц

Мөнгө гэдэг нь барааүйлчилгээг хоорондоосолилцохдоо хэрэглэхээр бүхнийтээрээ хүлээнзөвшөөрсөн, онцгой төрлийнхэрэгсэл юм. Мөнгөний мөнчанар түүний гүйцэтгэхүүргээр илэрхийлэгдэнэ.

1.Өртгийн хэмжүүр

2.Гүйлгээний хэрэгсэл

3.Хуримтлалын хэрэгсэл

4.Төлбөрийн хэрэгсэл

5.ОУ-ын мөнгөний үүргүүд зэрэг болно.

Тодорхойлолт...

•Банкнаас гадуур байгаа мөнгө

•АБ дахь хугацаагүй хадгаламж

= Нэмэх нь...М2 = М1 + дээр нэмэх нь 2 жил хүртэлххугацаатай төлбөрийн данснуудынүлдэгдэл, мөн 3 сар хүртэлх хугацаатайхадгаламжийн дансны үлдэгдлүүд ордог.

(төв банк бүр өөр өөрөөр тодорхойлдог гэдгийг анхаарна уу!)

= Нэмэх нь...

М3 = М2 + Банк хоорондын төлбөртооцооны үлдэгдэл, мөнгөний захзээлийн төлбөрийн бичиг үнэт цааснуудордог.

Энэ ангилал нь Европын Төв Банкны хэрэглэдэг ангилал юм. Улс орон бүртМ1, М2, М3 ийг өөр өөрөөр авч үзэж хэмждэг. Зарим оронд М2-т нь багтажбайхад зарим оронд М3-т нь байх жишээтэй.Герман болон европийн холбооны орнууд мөнгөнийхөө бодлогийгтодорхойлохдоо голлон М3 дээр үндэслэдэг.

Эх сурвалж: Монгол банкны сарын тайлан

Монгол улс /2004-2009.1/

1. Таваарын мөнгө

Нийгэм хөгжиж, үйлдвэрлэлийн харилцаа гүнзгийрэхийн хирээр мөнгөнийгүйцэтгэх үүрэг улам бүр нэмэгдэж ирсэн нь Монголын хөгжлийн түүхээстодорхой харагддаг. Эрт үеэс мөнгөний үүргийг бод мал, хонь гүйцэтгэж байжээ.Оросын Монгол судлаачэрдэмтэн И.М.Майскийн тодорхойлсноор 1919 онддараахь эквивалентыг ардууд өөрсдийн худалдаанд ашиглаж байсан байна.

1 гүү = 12 төлөг1 морь = 15 төлөг 1 шар = 32 төлөг

2. Бэлэн мөнгө

3. Бэлэн бус мөнгө

1. Бэлэн мөнгө, төлбөрийн картаар зарцуулагдаххугацаагүй хадгаламж зэрэг хүү, орлогооруулдаггүй боловч 100%-ийн гүйлгээнийчадвартай мөнгө.

2. Хугацаатай хадгаламж, хувьцаа, бонд зэрэг хүүгийнорлого оруулахын зэрэгцээ ямар нэг бэрхшээл,эрсдэлгүйгээр мөнгө болгож болох санхүүгийнхэрэгслүүд.

3. Машин техник, байшин барилга зэрэг ашигорлоготой боловч үндсэндээ гүйлгээний чадваргүйбодит капитал.

Өрх гэр, аж ахуйн нэгжүүдийн хөрөнгө нь дараахь 3 хэлбэрээр оршиж байдаг

1. Бэлэн мөнгө, төлбөрийн картаар зарцуулагдаххугацаагүй хадгаламж зэрэг хүү, орлогооруулдаггүй боловч 100%-ийн гүйлгээнийчадвартай мөнгө.

2. Хугацаатай хадгаламж, хувьцаа, бонд зэрэг хүүгийнорлого оруулахын зэрэгцээ ямар нэг бэрхшээл,эрсдэлгүйгээр мөнгө болгож болох санхүүгийнхэрэгслүүд.

3. Машин техник, байшин барилга зэрэг ашигорлоготой боловч үндсэндээ гүйлгээний чадваргүйбодит капитал.

Өрх гэр, аж ахуйн нэгжүүдийн хөрөнгө нь дараахь 3 хэлбэрээр оршиж байдаг

Төгс гүйлгээний чадвартай хэрэгсэл буюу мөнгө, төгс бус боловч орлого олох боломжтой

хэрэгсэл...

Мөнгөн дэх эрэлт нь өрх гэр, ажахуйн нэгжүүдийн зүгээс өөрийн гардээр бэлнээр болон төлбөрийн карт,чекээр зарцуулагдах боломжтойхугацаагүй хадгаламж хэлбэрээрбайлгахыг эрмэлзэж буй мөнгөнийтоо хэмжээ юм. Мөнгөн дэх эрэлт ньдараах 3 төрлийн эрэлтээс бүрдэнэ.

Мөнгөн дэх арилжааны эрэлт: Өрх гэр, аж ахуйн нэгжүүдөдөр тутмын хэрэгцээт бараа үйлчилгээ, хүчин зүйлээхудалдан авахын тулд тодорхой хэмжээний мөнгөтэй байхыгэрмэлздэг. Үүнийг мөнгөн дэх арилжааны эрэлт гэнэ.Арилжааны эрэлт нь бараа үйлчилгээний үнийн түвшин болоннэрлэсэн ҮНБ-ний хэмжээнээс шууд хамаарна. Барааүйлчилгээний үнэ хэдий чинээ өндөр байна энэ зориулалтаарашиглах мөнгөний хэмжээ төдий чинээ их байх шаардлагатай.Болгоомжлолын эрэлт: Мөнгө нь 100%-ийн төлбөрийнчадвартай байдаг учраас өрх гэр, аж ахуйн нэгжүүд ньурьдчилан тооцоогүй гэнэтийн тохиолдол болон эрсдэлийнүед хэрэглэх зорилгоор тодорхой хэмжээний мөнгөнийнөөцтэй байхыг эрмэлздэг. Үүнийг болгоомжлолын эрэлтгэнэ. Энэ эрэлтийн хэмжээ нь үнийн түвшинтэй шууд, зээлийнхүүтэй урвуу хамааралтай.

Ашиг хонжооны эрэлт: Хүмүүс өөрийн хөрөнгөө төгсгүйлгээний чадвартай мөнгө, эсвэл төгс бус гүйлгээнийчадвартай боловч хүү хэлбэрээр орлого оруулж байдагхугацаатай хадгаламж болон үнэт цаас гэсэн 2 төрлийнсанхүүгийн хэрэгсэл хэлбэрээр хадгалдаг. Гэхдээ өөртөө альашигтай байх хэлбэрээр хадгална. Хэрэв бараа үйлчилгээнийүнийн өсөлт буюу ханш уналтын түвшин нь зээлийн хүүгээсөндөр бол хямд үед нь бараа үйлчилгээг худалдан аваад үнэөссөн үед нь эргүүлэн зарж хүүгийн орлогоос илүү ашиг олохболомжтой учраас хүмүүс хөрөнгөө бэлэн мөнгө хэлбэртэйбайлгахыг эрмэлзэнэ. Үүнийг ашиг хонжооны эрэлт гэнэ.Ханш уналтын түвшин хэдий чинээ өндөр байна ашигхонжооны эрэлт төдий чинээ их байна. Харин зээлийн хүүөсөхийн хэрээр энэхүү эрэлт нь буурч хүүгийн түвшин ханшуналтын түвшнээс давсан үед хүмүүс хөрөнгөө хадгаламжбуюу үнэт цаас хэлбэрээр хадгалахыг эрмэлзэнэ.

0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Dm

+ =Арилжааны эрэлт, Dt

Болгоомжил, ашиг

хонжооны эрэлт, Da

Мөнгөний нийт эрэлт, Dm

0 50 100 150 200 250 300

Зээлий

н хүү,

i (хувь)

Мөнгөний эхэлт (Мян.төг)

Dt

10

7.5

5

2.5

00 50 100 150 200 250 300

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


10

7.5

5

2.5

0Da

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Зээлийн хүүгийн

өсөлтийн үед

Зээлийн хүүгийн

бууралтын үед

3

6

9

Dm

0 600 800 1000 Мөнгө(тэрбум.төг)

Зээлийнхүү

Мөнгө(тэрбум.төг)

Зээлийнхүү

6%E

F

G

H

1,000800700500

3%

D1m D2

m

Бодит ДНБ, эсвэл үнийн түвшин нэмэгдэхэд Мөнгөний эрэлтийн муруй баруун шилжинэ

Шилжилтийн дараах зээлийн хүү

0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Dm





0 50 100 150 200 250 300

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


Dt

10

7.5

5

2.5

00 50 100 150 200 250 300

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


10

7.5

5

2.5

0Da

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Sm

ТэнцвэрЗээлийн хүү

ie

0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Dm





0 50 100 150 200 250 300

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


Dt

10

7.5

5

2.5

00 50 100 150 200 250 300

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


10

7.5

5

2.5

0Da

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Sm

ТэнцвэрЗээлийн хүү

ie

Мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмж оруулсан тэнцвэрээр хүүгийн хувь хэмжээ тодорхойлогдоно.

Зээлий

н хүү,

i (хувь)

Мөнгөний эхэлт (тэрбум.төг)

0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Dm

ie

SmМөнгөний нийлүүлэлт 200 тэрбум төгрөгөөс-Sm

, 150 тэрбум төгрөг-Sm1 болж буурвал...

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Dm

ie

Sm

Түр зуурын богино хугацаанд мөнгөний нийлүүлэлтийн багасалтын үед...

Sm1

Зээлий

н хүү,

i (хувь)


0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Dm

ie

SmМөнгөний нийлүүлэлт 200 тэрбум төгрөгөөс-Sm

, 250 тэрбум төгрөг-Sm2 болж өссөн гэвэл...

Зээлий

н хүү,

i (хувь)

Мөнгөний эрэлт (тэрбум.төг)

0 50 100 150 200 250 300

10

7.5

5

2.5

0

Dm

ie

Sm Sm2

Түр зуурын богино хугацаанд мөнгөний нийлүүлэлтийн ихсэлтийн үед...

Тэнцвэр: r үед хад=хөр.ор

Зээлийн үнэ гэж юу вэ?

хөр.ор сан ₮

Бодит зээлийн хүү

•Нийлүүлэлт=хад•Зээлдэгч•Налалт?

•Эрэлт=Хөр.ор•Зээлэгч•Налалт?

re

Ie

Хөрөнгө оруулалтын сангийн ЗЗ

Нийлүүлэлт=хадгаламж

Эрэлт=Хөр.ор

re

Ie

•Яах r>re вэ?

r1

•Илүүдэл •Зээлдэгчид нэмэлт хөрөнгө оруулна•Бонд худ.авах•Бондын үнэ өсөх•Зээлийн хүү буурч

•Яах r<re вэ?

Хөрөнгө оруулалтын сангийн ЗЗБодит зээлийн хүү


• Нийлүүлэлт, хадгаламжид нөлөөлөх хүчин зүйлс– Цалин– ЗГ хад

• Татвар • G

– Хүлээлт– Татварын хөшүүрэг

re

Ie

Тухайлбал: G ихсэх, S багасах, r нэмэгдэх, I багасах





• Эрэл, хөр.ор-нд нөлөөлөгч хүчин зүйлс– Бизнес эрхлэх сонирхол

– Татварын хөшүүрэг

re

Ie

Тухайлбал: Бизнесийн үйл ажиллагаанаас олох ашиг өсөхөд, D нэмэгдэх, r нэмэгдэнэ, I нэмэгдэнэ





ХАРЬЦУУЛАЛТ

•Хадгаламж эзэмшигч, хөрөнгө оруулагчид ямар үйл хөдлөл гаргадаг вэ?

•Ямар тохиодолд өсдөг эсвэл буурдаг вэ?

•r болон I хэрхэн өөрчлөгддөг вэ?

re

Ie





40

• T буурахад– Хадгаламж буурна– r нэмэгдэнэ– I буурна

• Цалинг буурахад– Хадгаламж буурна– r нэмэгдэнэ– I буурна

re

Ie






41

re

Ie

• Бизнесийн таатай орчин– Эрэлт нэмэгдэнэ– r нэмэгдэх– I нэмэгдэх

• Хөр.ор-ын татварын хөнгөлөлт– Эрэлт нэмэгдэнэ– r Нэмэгдэнэ – I нэмэгдэнэ

• Хэрэглэгчийн зардал нэмэгдэхэд (бизнесийн орлого нэмэгдэхэд)– Эрэлт нэмэгдэнэ– r нэмэгдэнэ– I нэмэгдэнэ

• Хэрвээ эсрэг үзэгдэл болвол яах юу болох вэ?






Гүйлгээний хүрээнд байхмөнгөний хэмжээ болонмөнгөн гүйлгээгзохицуулахад гол үүргийггүйцэтгэдэг байгууллага болбанк буюу банкны системюм.

Банкийг гүйцэтгэж буй үүрэг зорилгоор нь:Арилжааны банк, төв банк гэж 2 төрөлд ангилдаг.

Арилжааны банк нь сулчөлөөтэй мөнгөнхөрөнгийг төвлөрүүлжавах, эргээж хөрөнгийн эхүүсвэр дутагдалтай ажахуйн нэгжүүдэд олгох,аж ахуйн нэгжүүдийнхоорондын төлбөртооцоог гүйцэтгэхүүргийг хүлээдэг.

Төв банк нь мөнгөн гүйлгээндхяналт тавих, түүнийгзохицуулахад чиглэсэн мөнгө-зээлийн бодлогыгболовсруулж хэрэгжүүлэх,гүйлгээнд мөнгийг оруулах,татаж авах зэрэг үүргүүдийггүйцэтгэдэг учраас ихэнхоронд нэг л байдаг. Энэ болтөрийн байгууллага юм.

Арилжааны банкны тэнцлийн тайлан нь түүний үйлажиллагааг тодорхой харуулсан толь юм. Өөрөөр хэлбэл,бид банкны тэнцлийн тайланг судалж үзсэнээр банкямар үйл ажиллагааг хэрхэн, яаж явуулдгийг харж мэдэжавах болно.

Тэнцлийн тайлан

Актив Пассив тал нь банкны хөрөнгийн бүтэц, зарцуулалтыг

харуулдаг.

тал нь уг хөрөнгийн эх үүсвэрийн бүтцийг

харуулдаг.

Актив Пассив

ГҮЙЛГЭЭ1

Банк байгуулсан$250,000 хувьцаат капитал

МХ $250,000 Хувьцаат капитал $250,000


Хөрөнгийн талд нэмэгдэнэhttp://gelegjamts.blogspot.com/

http://gelegjamts.blogspot.com/

МХ $250,000 Хувьцаат капитал $250,000


ГҮЙЛГЭЭ2

$240,000-ынхөрөнгө, тоног.төх

худалдан авсан



МХ $ 10,000Хөрөнгө 240,000

Хувьцаат капитал $250,000




МХ $ 10,000Хөрөнгө 240,000

Хувьцаат капитал $250,000


ГҮЙЛГЭЭ3

$100,000-ын хадгаламж

авсан



МХ $110,000Хөрөнгө 240,000

Хадгаламж $100,000Хувь.капитал 250,000




МХ $110,000Хөрөнгө 240,000


Актив Пассив Тэмдэглэл:Банкны хадгаламжуудаас шаардлагатай нөөцийг байгуулдаг.

Нөөцийн харьцаа

АБ-ны байгуулах шаардлагатай нөөц

Хадгаламжийн эх үүсвэр

=



МХ $110,000Хөрөнгө 240,000



Үндсэн 3 асуудал...1 – Нөөц байгуулах= бодит нөөц –

шаардлагатай нөөц(шаардлагатай нөөцийг 20% гэж таамаглая)

$110,000 - 20,000 = $90,0002 – Боломжит зээлийг удирдах3 – Аль банкинд хөрөнгө буюу өрийг

үүсгэх вэ?http://gelegjamts.blogspot.com/


МХ $110,000Хөрөнгө 240,000



ГҮЙЛГЭЭ4

$110,000-ыг МБ-нд

байршуулсан



МХ $ 0Нөөц 110,000Хөрөнгө 240,000

Хадгаламж $100,000Хувь.Капитал 250,000




МХ $ 0Нөөц 110,000Хөрөнгө 240,000



ГҮЙЛГЭЭ5

$50,000-ыг банкнаас

татсан гэвэл



МХ $ 0Нөөц 60,000Хөрөнгө 240,000





Актив Пассив Тэмдэгдэл:

Банкууд илүүдэл нөөцөө бусдад зээлүүлэх эсвэл

бонд худалдан авч хөрөнгө

нэмэгдүүлж болдог.




ГҮЙЛГЭЭ6

Илүүдэл нөөцөөс$50,000-ын зээл

олгосон






Нөөц $ 60,000Зээл 50,000Хөрөнгө 240,000



Зээл байгуулсан гэвэл



Нөөц $ 10,000зээл 50,000Хөрөнгө 240,000

Хадгаламж $ 50,000Хувь.Капитал 250,000


Дахин банкнаас $50,000 татаж авсан гэж үзвэл



Нөөц $ 10,000зээл 50,000Хөрөнгө 240,000

Хадгаламж $ 50,000Хувь.Капитал 250,000


ГҮЙЛГЭЭ7

$50,000-ын зээлийг төлсөн

гэвэл

Нөөц $ 10,000зээл 0Хөрөнгө 240,000

Хадгаламж $ 0Хувь.Капитал 250,000


Мөнгөний нийлүүлэлтийг $50,000-оор багасгаж байна



Нөөц $ 60,000Үнэт цаас 50,000Хөрөнгө 240,000



ГҮЙЛГЭЭ8

(Тайлан балансын өмнөх байдал дээр таамаглахад)

$50,000-оорЗГ-ын үнэт цаас худалдан авсан



Нөөц $ 60,000Үнэт цаас 50,000Хөрөнгө 240,000



Ашигласан ном, сурах бичгийн жагсаалт

•Б. Сувд, Б.Алтанцэцэг “Экономикс”, 2000 он, Улаанбаатар хот•К.Р.Макконелл, С.Л.Брю “Экономикс”•П.Самуельсон, В.Нордхаус “Экономикс”•Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд. “Макро экономикс”, 2005 он, Улаанбаатар хот•Н.Г.Мэнкью “ Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ•З.Баярмаа, Б.Нарантунгалаг “Макро эдийн засаг” 2004 он, УБ•Марк Скаузэн “Эдийн засгийн ухаан эдүгээчлэгдсэн замнал” 2003 он, УБ•Р.Оросоо “Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ•Р.Амаржаргал “Макро эдийн засгийн суурь” 2005 он, УБ•Д.Болдбаатар “Макро эдийн засгийн ухаан” 2006 он, УБ•Б.Баярдаваа “Эдийн засгийн онол” 2006 он, УБ•Peter Jochumzen “Essentials of Macroeconomics” •Stephanie Schmitt-Grohe Martin Uribe “International Macroeconomics” 2008 он•David A.Dilts “Introduction to Macroeconomics” 2006 он•Robert M. Kunst “Introduction to Macroeconomics” 2006 он•Antonio Mele “Lecture Notes in Financial Economics” 2009 он•John C.Driscoll “Lecture Notes in Macroeconomics” 2001 он•Martin Uribe “Lectures in Open Economy Macroeconomics” 2007 он•Brian Krauth “Macroeconomic Theory” 2004 он•Dirk Krueger “Macroeconomic Theory” 2004 он•David Andolfatto “Macroeconomic Theory and Policy” 2005 он•Гэх мэт ...

Entertainment & Humor

Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа