Монгол дахь арилжааны банкуудын хvvгийн зєрvvг судлах нь

1

Ñóäàëãààíû àæëûí ýìõýòãýë ¹11 Ìîíãîëáàíê 2006 îí

ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ÀÐÈËÆÀÀÍÛ ÁÀÍÊÓÓÄÛÍ Õ¯¯ÃÈÉÍ ÇªÐ¯¯Ã ÑÓÄËÀÕ НЬ

Ìºíãºíèé áîäëîãûí õýëòñèéí ýäèéí çàñàã÷ Ä. Ãàí-Î÷èð ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ Ìàíàé îðíû àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýë áîëîí õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çºð¿¿ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áóóðàõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áóé õýäèé ÷ çºð¿¿ íü ºíäºð õýâýýð áàéæ çýýëèéí õ¿¿ áóóðàõã¿é áàéñààð áàéãààä ÿìàð õ¿÷èí ç¿éëñ ãîëëîõ íºëººòýé áàéãààã ÿëãàí òîäîðõîéëîõ íü ÷óõàë áàéíà. Ýíý ¿¿äíýýñ ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæëààð Ìîíãîëûí àðèëæààíû áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã 17 áàíêíû 2001-2005 îíû ºãºãäëººð 85 ò¿¿âýðòýé panel ¿¿ñãýí øèíæëýí òîäîðõîéëëîî. Èéíõ¿¿ ñóäëàõäàà áèä ýíý òºðëèéí ñóäàëãààíóóäàä ñóóðü áîëãîí àøèãëàäàã Ho áîëîí Saunders (1981)-íû çàãâàðûí Maudos áîëîí Guevara (2004) íàðûí ºðãºòãºëèéã àøèãëàñàí. Õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñýä áàíêíû ººрсдийн îíöëîã, ýðñäýë¿¿ä, ñàëáàðûí á¿òöèéí íºëºº áîëîí ìàêðî áîäëîãûí ººð÷ëºëòèéí íºëºº çýðãèéã òóñãàñàí âåêòîð õóâüñàã÷èä íºëººòýé ãýæ îíîëûí õóâüä òîäîðõîéëæ, ýêîíîìåòðèê øèíæèëãýýãýýð íºëººëëèéã ãàðãàñàí áîëíî. I. ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ Áàíêíû ñàëáàðûí ¿íäñýí ¿¿ðýã íü ìºíãºí õºðºíãº èë¿¿äýëòýé áàéãàà çýýëä¿¿ëýã÷ýýñ øààðäëàãàòàé áàéãàà çýýëäýã÷èä õºðºíãèéã øèëæ¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëààð ýäèéí çàñàã äàõü õÿçãààðëàãäìàë ýõ ¿¿ñâýðèéã ºãººæòýé, õÿìä çàðäëààð áàéðøóóëàõ ÿâäàë áàéäàã. Ýíý óòãààðàà áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ áàãà áàéíà ãýäýã íü ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí çàðäàë áàãà áºãººä ¿ð ºãººæòýé áàéãààã õàðóóëíà. Èéìä áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäëàõûí òóëä ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ïðîöåññûã èë¿¿òýé íàðèéí ñóäëàí îéëãîõ øààðäëàãàòàé áîëäîã. Áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãààí äýýð ñóóðèëàí îíîâ÷òîé õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëæ áîëîõ îíîëûí çàãâàðûã àíõ Ho áîëîí Saunders (1981) íàð ººðñäèéí ñóäàëãààíäàà õàðóóëñàí áàéäàã áºãººä òóõàéí çàãâàðûã McShane áîëîí Sharpe (1985), Allen (1988), Angbanzo (1997) íàð ººðñäèéí àæèëäàà ìºíãºíèé çàõûí òîäîðõîé áóñ áàéäàë, õ¿¿íèé ýðñäýë, çýýëèéí ýðñäýë, çýýë áîëîí õàäãàëàìæèéí ÿëãààòàé òºðë¿¿ä áàéæ áîëîõ çýðýã áàéäëóóäààð àíõíû ºðãºòãºë¿¿äèéã õèéñýí áàéäàã. Õàðèí áèä ººðñäèéí ñóäàëãààíäàà Maudos áîëîí Guevara (2004) íàðûí

2

ººðñäèéí àæèëäàà ºðãºòãºí àøèãëàñàí òîäîðõîé áóñ áàéäàëä àæèëëàæ áóé ýðñäýëä äóðã¿é áàíêíû õóâüä îíîâ÷òîé õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ çàãâàðûã ñóóðü áîëãîí àøèãëàõ áîëíî. Ìàíàé îðíû çýýëèéí õ¿¿ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áóóðàõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áóé õýäèé ÷ õ¿¿íèé çºð¿¿ íü ºíäºð õýâýýð áàéæ çýýëèéí õ¿¿ íü õºðºíãº îðóóëàëòûã äýìæèõ, ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàõóéö õýìæýýíä õ¿ðòýë áóóðàõã¿é áàéãààä ÿìàð õ¿÷èí ç¿éëñ ãîëëîõ íºëººòýé áàéãààã ÿëãàí òîäîðõîéëæ, çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõûí òóëä õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõ ÿìàð áîëîìæ áàéãààã èëð¿¿ëýõ, áîäëîãûí õ¿ðýýíä ÿìàð àðãà õýìæýý àâ÷ áîëîõûã òîäîðõîéëîõ íü ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû çîðèëãî íü Ìîíãîëûí áàíêíû ñàëáàðûí õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã èëð¿¿ëýí, ¿¿í äýýð ¿íäýñëýí ºíäºð õýâýýð áàéãàà õ¿¿íèé çºð¿¿ã áàãàñãàí çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæèéã õàéõ, áîäëîãûí ÿìàð àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàõ íü ÷óõàë áàéãààã òîäîðõîéëîõîä îðøèíî. Ýíý ñóäàëãààíû àæèë íü äàðààõ á¿òýöòýé: 2 äóãààð õýñýãò Ìîíãîëûí áàíêíû ñàëáàðûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîîöîæ, ò¿¿íèé äèíàìèê ººð÷ëºëòèéí ó÷èð øàëòãààíûã òàéëáàðëàñàí. 3 äóãààð õýñýãò òóõàéí ñóäàëãààíä àøèãëàñàí Maudos áîëîí Guevara (2004) íàðûí ºðãºòãºñºí îíîëûí áîëîí ýìïèðèê çàãâàðûã òàíèëöóóëæ, ñóäàëãààíû àðãàç¿éãýý òîäîðõîéëñîí. 4 ä¿ãýýð õýñýãò òóñ ñóäàëãààíû ò¿¿âýð, òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òàéëáàð áîëîí îíîëûí çàãâàðò òîäîðõîéëîãäñîí õóâüñàã÷äàä ÿìàð õóâüñàã÷äûã ñîíãîñîí, òýäãýýðèéã õýðõýí òîîöñîí òàëààð äóðüäñàí. Ìºí ýêîíîìåòðèê çàãâàðûí ¿íýëãýýã õàðóóëàí, ÷óõàë ¿ð ä¿íã¿¿äèéí òàéëáàðûã õèéñýí. 5 äóãààð õýñýãò ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í, ñàíàë, ä¿ãíýëò¿¿äèéã íýãòãýñýí. II. ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ÀÐÈËÆÀÀÍÛ ÁÀÍÊÓÓÄÛÍ Õ¯¯ÍÈÉ ÇªÐ¯¯ÍÈÉ ÄÈÍÀÌÈÊ, Ò¯¯ÍÈÉ ªªÐ×ËªËÒÈÉÍ Ó×ÈÐ ØÀËÒÃÀÀÍ Õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäëàõ ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü ìàíàé îðíû õóâüä ýíý òºðëèéí àíõäàã÷ ñóäàëãààíû àæèë þì. Èéìä áàíêóóäûí îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàí áîëîí òýíöëèéã àøèãëàí õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîîöîí ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí. Àðèëæààíû áàíêíû òýíöëèéã åðºíõèéäºº äàðààõ áàéäàëòàé ãýæ ¿çýæ áîëíî.

Àêòèâ

Ïàññèâ áîëîí ººðèéí õºðºíãº

Çààâàë áàéëãàõ íººö (R) Õàðèëöàõ (DD)

Áîãèíî õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëò (AS)

Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ (D)

Óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëò (AL)

ªºðèéí õºðºíãº (E)

Ýíýõ¿¿ òýíöëýýñ äàðààõ ¿íäñýí õî¸ð òºðëèéí õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîîöîæ áîëíî:

1. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM-Net Interest Margin), ,A Dr A r D

NIMA−

≡

3

Ýíä = +LS

A A A - Áàíêíû íèéò àêòèâ; S S L LA

r A r Ar

A+

= - Àêòèâûí íèéò æèãíýñýí

äóíäàæ õ¿¿ (A

r ),D

r - Õóãàöààòàé õàäãàëàìæèéí õ¿¿, D - Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ,

Sr - Áîãèíî õóãàöààò àêòèâûí õ¿¿,

Lr - Óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëòûí õ¿¿,

SA -

Áîãèíî õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëò, L

A - Óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëò;

Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ ( NIM ) íü íýãæ àêòèâûí îðëîãî (àêòèâûí æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿

(A

r )) áîëîí íýãæ ïàññèâûí õ¿¿íèé çàðäàë (íýãæ àêòèâûã á¿ðä¿¿ëýõèéí òóëä òàòàí

òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãºä òºëæ äóíäàæ çàðäàë ( Dr D A ) )-ûí çºð¿¿ã èëýðõèéëíý. Ýíý íü

õàðèëöàõ áîëîí ººðèéí õºðºíãº, áóñàä ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé ãàðàõ çàðäëûã òîîöîõã¿é áóþó òýãòýé òýíö¿¿ ãýæ ¿çñýí òîõèîäîëä áàíêíû àêòèâûí ºãººæ ÿìàð áàéõûã èëýðõèéëíý. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ ( NIM )-ã ýìïèðèê òîîöîîíä îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàí áîëîí òýíöëèéã àøèãëàí äàðààõ áàéäëààð òîîöñîí áîëíî. ¯¿íä:

Íèéò õ¿¿ãèéí îðëîãî- Íèéò õ¿¿íèé çàðäàëÕ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿

Íèéò îðëîãî àâ÷èðäàã àêòèâûí äóíäàæ=

Ýíä: Íèéò îðëîãî àâ÷èðäàã àêòèâûí äóíäàæ= (Íèéò çýýë+ ÒÁ¯Ö+ÇÃ-ûí ¿íýò öààñ)-ûí øàòàëñàí äóíäàæ 2. Õ¿¿íèé çºð¿¿ ( ) DA rrSpread −≡ Õ¿¿íèé äóíäàæ çºð¿¿ íü àêòèâûí æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ ( Ar ) áîëîí õóãàöààòàé

õàäãàëàìæèéí æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ ( Dr )-íèé çºð¿¿ãýýð èëýðõèéëýãäýíý.

Ãýõäýý ìàíàé îðíû õóâüä íèéò îðëîãûí äèéëýíõ õýñãèéã çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãî áèé áîëãîäîã, ìºí ò¿¿íèé çàðäëûí äèéëýíõ íü õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çàðäàë áàéäàã ãýäýã óòãààð íü òóõàéí ñóäàëãààíû õóâüä äóíäàæ çºð¿¿ã ýìïèðèê áàéäëààð îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàí áîëîí òýíöëèéã àøèãëàí äàðààõ áàéäëààð òîîöîîëñîí áîëíî. ¯¿íä:

⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛−⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛=

¿ëäýãäýë äóíäàæéíõàäãàëàìæè Íèéò

çàðäàë õ¿¿ãèéí éíÕàäãàëàìæè

¿ëäýãäýë äóíäàæçýýëèéí Íèéò

îðëîãî õ¿¿ãèéí Çýýëèéíçºð¿¿ Õ¿¿íèé

Õ¿¿íèé çºð¿¿ (Spread) áîëîí õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)-ã òîîöîõäîî îíû ýöñýýðõ òîîí ºãºãäºëä èëýð÷ áîëîõ óëèðëûí õýëáýëçëèéí íºëººëëèéã àðèëãàõ, íºãºº òàëààð ¿ëäýãäëèéí äàíñ òóë ò¿¿íä äóíäæààð áàéðøèæ áàéñàí ¿ëäýãäëèéã òîîöîõ áîëîìæ áèé áîëãîæ áàéãàà äàâóó òàëòàéã íü ¿íäýñëýí çýýë, õàäãàëàìæèéí ¿ëäýãäëèéã øàòàëñàí äóíäàæ (moving average)-ààð òîîöîí àøèãëàñàí áîëíî. Ýäãýýð òîîöîîëîëòûí àðãà ç¿é äýýð ñóóðèëàí áàíêóóäûí òýíöýë áîëîí îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíã àøèãëàí ººðèéí îðíû áîäèò ¿éë÷èëæ áóé çýýë, õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çºð¿¿ (Spread) áîëîí õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)- ã áàíêíû ñèñòåìèéí

4

õýìæýýãýýð òîîöîæ Çóðàã 1 áîëîí Çóðàã 2-ò õàðóóëëàà. Ìºí ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí äýëãýðýíã¿é çàäàðãààã Õàâñðàëò 1.5-ä ¿ç¿¿ëñýí áîëíî. Çóðàã 1-ýýñ õàðàõàä íèéò áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ (Spread) ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òîãòâîðòîé áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áºãººä 2001 îíîîñ 2005 îíû õîîðîíä 2 äàõèí áóóðñàí. Ýíýõ¿¿ áóóðàëòûí ãîë øàëòãààí íü õàäãàëàìæèéí õ¿¿ õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéõàä çýýëèéí õ¿¿ áóóðñàíòàé õîëáîîòîé áàéíà. Õàðèí 4-í òîì áàíêíû õóâüä òóõàéí ¿ç¿¿ëýëò ìºí õóðäàöòàé áóóð÷ áàéãàà áºãººä ñóäàëãààíû õàìðàõ õóãàöààíä 2 äàõèí áóóðñàí áàéíà. Èéíõ¿¿ áóóð÷ áóé õýäèé ÷ íèéò áàíêíû ñèñòåìèéí äóíäàæ õ¿¿íèé çºð¿¿ãýýñ öàã õóãàöààíû á¿õèé ë ¿åä ºíäºð áàéñààð áàéíà. Òîì 4-í áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóðñàí íü çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëò áîëîí õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé ºñºëòòýé õîëáîîòîé áàéíà. Çóðàã 1. Áîäèò ¿éë÷èëæ áóé õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD): Íèéò áàíêóóäààð, 4-í òîì áàíêààð, 4-í äóíä áàíêààð, 9-í æèæèã áàíêààð 1

10.2

21.4

10.39.1

14.1

17.1

3.4

15.0

9.7

5.6

17.5

5.6

11.2

8.2

9.6

8.9

17.0

16.5

8.5

13.4

1.53.04.56.07.59.0

10.512.013.515.016.518.019.521.022.5

2001 2002 2003 2004 2005

4 òîì áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿4 äóíä áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿9 æèæèã áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿Íèéò áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿

Ýõ ¿¿ñâýð: Òóõàéí ñóäàëãààíä çîðèóëàí òîîöñîí òîîöîî 4-í äóíä áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD)-íèé òîîöîãäñîí ¿ð ä¿í íü õýëáýëçýë ºíäºðòýé áàéãàà áºãººä 2001 îíîîñ 2002 îíû õîîðîíä 5 äàõèí ºññºí áàéõàä, 2002 îíîîñ 2005 îí õ¿ðòýë 3 äàõèí áóóðñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ 5 äàõèí ºñºõºä çýýëèéí õ¿¿ ºñ÷, õàäãàëàìæèéí õ¿¿ áóóðñàí íü íºëººëñºí áîë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áóóð÷ áàéãàà ãîë øàëòãààí íü çýýëèéí õ¿¿ ààæìààð áóóð÷, õàäãàëàìæèéí õ¿¿ ààæìààð ºñ÷ áóéòàé õîëáîîòîé áàéíà. 9-í æèæèã áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) áóñàä áàíêóóäòàé õàðüöóóëàõàä õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéíà. Ìºí 2001-2004 îíû õîîðîíä òîãòâîðòîé õàìãèéí äîîãóóð õ¿¿íèé çºð¿¿òýé áàéñàí áàéíà. ¯¿íèé øàëòãààí íü çýýëèéí õ¿¿ íü

1 Áàíêóóäûí ýíýõ¿¿ àíãèëàëûã Ìîíãîëáàíêíû Õÿíàëò øàëãàëòûí ãàçðààñ ýìõýòгэн ãàðãàäàã îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíä àøèãëàñàí àíãèëàëûã àøèãëàñàí áîëíî.

%

5

õàðüöàíãóé áóñàä áàíêóóäûã áîäâîë òîãòâîðòîé äîîãóóð, õàäãàëàìæèéí õ¿¿ íü òîãòâîðòîé ºíäºð áàéñàíòàé õîëáîîòîé áºãººä ýíý íü æèæèã áàíêóóä áàéãóóëàãäààä óäààã¿é áàéñàí òóë òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéã õóðèìòëóóëàõ, çýýëýý øèíýýð ãàðãàæ çàõ çýýë ýçëýõ àëõàì ýõýëæ áàéñàíòàé øóóä õîëáîîòîé þì. Ýäãýýðýýñ õàðàõàä òîì 4-í áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ õàìãèéí ºíäºð áàéõàä æèæèã 9-í áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ õàìãèéí äîîãóóð áàéíà. Ýíý íü òîì áàíêóóäûí òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãºä òºëäºã õ¿¿ íü æèæèã áàíêóóäûí ò¿âøèíãýýñ áàãà áàéäàãòàé õîëáîîòîéí äýýð òîì áàíêóóäûí ýðñäëèéã óäèðäàõ, òîîöîîëîí õàðèó ¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõ áîëîí ºìíºõ ¿åèéí òóðøëàãà íü ìàêðî îð÷íû ñºðºã íºëººëëºë, ýðñäëèéí ¿íýëãýýã õýò ºíäºð õ¿¿íäýý øèíãýýäýãã¿éòýé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõ þì. Ìºí 2001 îíû ¿åä áàíêóóäûí àíãèëàëààñ õàìààðàí õ¿¿íèé çºð¿¿ õîîðîíäîî ìàø çºð¿¿òýé áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí 2 æèëä á¿õ áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ îéðîëöîî áîëñîí áàéíà. Ýíý íü àíõ áàéãóóëàãäààä óäààã¿é áàéñàí æèæèã, äóíä áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãàà ñ¿¿ëèéí 2 æèëä æèãäýðñýí áîëîí áàíêóóä õ¿¿ãýý çàðëàõäàà òîì áàíêóóäòàé îéðîëöîî çàðëàõòàé áîëñîíòîé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõîîð áàéíà. Çóðàã 2-ò õàðóóëñàí õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) -íèé äèíàìèê õàíäëàãààñ õàðàõàä íèéò áàíêíû ñèñòåìèéí õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ íü 2002 îíîîñ õîéø òîãòâîðòîé áóóð÷ áàéíà. Èéíõ¿¿ áóóðàõàä áàíêíû ñàëáàðûí õ¿¿íèé çàðäàë ºñºæ áóé áîëîí îðëîãî àâ÷ èðýõ àêòèâ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õóðäàöòàé ºñºæ áóéòàé õîëáîîòîé áàéíà. Õàðèí òîì 4-í áàíêíû õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ íü 2001îíîîñ õîéø åðºíõèéäºº áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áºãººä áàíêíû ñàëáàðûí äóíäàæ õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿íýýñ 0.92- 3.45 íýãæýýð áàéíãà äîîãóóð áàéíà. Èéíõ¿¿ òîì áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóðñàí øàëòãààí íü õ¿¿íèé îðëîãûí áóóðàëò áîëîí òîì áàíêóóäûí àêòèâûí õóðäàöòàé ºñºëòòýé õîëáîîòîé áàéíà. Çóðàã 2. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM): Íèéò áàíêóóäààð, 4-í òîì áàíêààð, 4-í äóíä áàíêààð, 9-í æèæèã áàíêààð

Ýõ ¿¿ñâýð: Òóõàéí ñóäàëãààíä çîðèóëàí òîîöñîí òîîöîî

8.72 8.62 11.03 10.2

12.07

9.92 8.729.13

10.65

14.21

9.24

10.69

8.62

14.39

10.85

13.66

11.59

13.14

11.0311.6

13.0

14.1

10.2

12.0

8

9

10

11

12

13

14

15

16

2001 2002 2003 2004 2005

4 òîì áàíêíû õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿4 äóíä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿9 æèæèã áàíêíû õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿Íèéò áàíêóóäûí õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿

%

6

4-í äóíä õýìæýýòýé áàíêíû öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿ (NIM) íü ñóäàëãààíû ò¿¿âðèéí õóãàöààíä 14.21%-ààñ 8.62% áîëòëîî áóóðñàí. Àêòèâûí õýìæýýãýýð äóíä àíãèëàëä îðæ áàéãàà áàíêóóäûí õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ 2001-2002 îíû õîîðîíä áàíêíû ñàëáàðûí äóíäàæ õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿íýýñ 0.29-1.21 %-èàð ºíäºð áàéñàí áîë 2003 -2005 îíû õîîðîíä ñàëáàðûí äóíäàæààñ 0.91-2.87 %-èàð äîîãóóð áàéñàí áàéíà. Èéíõ¿¿ ýäãýýð áàíêíû õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ äóíäàæ çºð¿¿ãýýñ ºñºõºä íü õ¿¿íèé îðëîãûí ºñºëò íºëººëñºí áîë, õàðèí äóíäàæààñ äîîãóóð ãàðàõàä íü õ¿¿íèé çàðëàãûí ºñºëò áîëîí àêòèâûí ºñºëò ãîëëîí íºëººëñºí áàéíà. 9-í æèæèã áàíêíû õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) íü 2001-2005 îíû õîîðîíä 10.85-13.66%-èéí õîîðîíä õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéñàí. Ýäãýýð áàíêíû õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ íü áàíêíû ñàëáàðûí äóíäàæààñ 2001-2003 îíû õîîðîíä 0.42-2.14%-èàð äîîãóóð áàéñàí áîë 2004-2005 îíû õîîðîíä ñàëáàðûí äóíäàæ õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿íýýñ 0.79-1.52 %-èàð äýýã¿¿ð áàéñàí áàéíà. Ýäãýýð á¿õ àíãèëàëûí õ¿¿íèé çºð¿¿í¿¿ä õîîðîíäîî òîîí óòãûí õóâüä ÿëãààòàé õýäèé ÷ åðºíõèé äèíàìèê õàíäëàãà íü àäèë ÷èãëýëòýé áàéíà. Ýíý íü òóõàéí îíóóäûí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí øîê áîëîí ýðñäë¿¿äèéã á¿õ áàíêóóä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿íäýý øèíãýýí àæèëëàñíààð äèíàìèê õàíäëàãà íü àäèë áàéõ øàëòãààí áîëñîí áàéæ áîëîõîîð áàéíà. Èéìä ýìïèðèê ñóäàëãààíû 4 ä¿ãýýð õýñýãò õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëëèéã ÿëãàí òîäîðõîéëîõ áîëíî.

III. Õ¯¯ÍÈÉ ÇªÐ¯¯ÍÈÉ ÎÍÎËÛÍ ÇÀÃÂÀÐ Àðèëæààíû áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõäîî ñóäëàà÷èä õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîîöîí ãàðãàæ áóé àðãà÷ëàë áîëîí îíîëûí çàãâàðûí ¿ð ä¿í äýýð ñóóðèëàí íºëººòýé õóâüñàã÷äûã ñîíãîñîí áàéäàã. Áèä ÷ ýíý õàíäëàãûí äàãóó ñóäàëãààíäàà ýõëýýä îíîëûí çàãâàðûã àøèãëàí íºëººòýé ñóóðü õóâüñàã÷äûã òîäîðõîéëîí, äàðààãààð íü çàéëøã¿é íºëººòýé áàéæ áîëîõ íýìýëò õóâüñàã÷äûã îíîëûí òàéëáàðòàéãààð îðóóëæ ¿íýëýõ ýêîíîìåòðèê çàãâàðàà òîäîðõîéëîõ çàìûã ñîíãîëîî. Èéìä ýõëýýä ýíý òºðëèéí ñóäàëãààíû îíîëûí ãîë ñàíàà, ò¿¿íèé ñóäëàãäàæ áàéñàí áàéäàë, çàãâàðóóäûã äóðüäàí òýäãýýðýýñ áîëîìæèò îíîëûí çàãâàðûã ñîíãîí àøèãëàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çëýý. Ho áîëîí Saunders (1981)-íû çàãâàð íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäàëñàí ýìïèðèê ñóäàëãààíóóäàä ºðãºí àøèãëàãääàã ñóóðü çàãâàð áºãººä ýíýõ¿¿ çàãâàðûã îëîí ñóäëààã÷ ºðãºòãºí õºãæ¿¿ëæ ººðñäèéí ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí áàéäàã. Ýíýõ¿¿ çàãâàðûã Angbazo (1997), Allen (1998) íàð ÀÍÓ-ûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäëàõäàà, Saunders áîëîí Schumacher (2000) íàð Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà, õºãæëèéí áàéãóóëëàãà (OECD)-ûí ãèø¿¿í 7 îðíû (Åâðîïûí 6 îðîí áîëîí ÀÍÓ) õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäëàõäàà, Fernandez áîëîí Valverde (2005) Åâðîïûí áàíêíû ñàëáàðûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäëàõàä, Joaquin Maudos áîëîí Fernandez de Guevara (2004) íàð Åâðîïûí õîëáîîíû ãèø¿¿í îðíóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäëàõäàà, S.Doliente (2003) Ç¿¿í ºìíºä àçèéí îðíóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäëàõàä, Philip áîëîí Helmut Franken (2003) íàð ×èëè óëñûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäëàõäàà, T.S.Afanasieff, P.M Villa Lhacer áîëîí M.I.Nakane (2002) íàð Áðàçèë óëñûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäàëñàí ñóäàëãààíû àæëóóääàà ºðãºòãºí õºãæ¿¿ëæ áîëîí øóóä àøèãëàñàí áàéäàã. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíäàà Ho áîëîí Saunders (1981)-íû çàãâàðûí ºðãºòãºë áîëîõ ýðñäýëä äóðã¿é áàíê íü òîäîðõîé áóñ áàéäàëä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé òîõèîëäîëä õ¿¿íèé îíîâ÷òîé çºð¿¿ ÿìàð õýìæýýòýé áàéõ íü õàìãèéí îíîâ÷òîé áàéõûã òîäîðõîéëñîí

7

Maudos áîëîí Guevara (2004) íàðûí ñóäàëãààíäàà äóðüäñàí çàãâàðûã îíîëûí ñóóðü çàãâàð áîëãîí àøèãëàëàà. Ýíýõ¿¿ çàãâàð íü áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãòîé õîëáîîòîé ýðñäýë¿¿ä, áàíêíû ¿éë àæèëëãààòàé õîëáîîòîé ãàðàõ çàðäàë, ¿éë àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýýíèé òýëýëò, ýðñäýëä õàíäàõ õàíäëàãà áîëîí çàõ çýýëèéí á¿òýö çýðýã íü õ¿¿íèé çºð¿¿íä õýðõýí òóñàæ, íºëººëæ áàéäãèéã áàãöëàí ãàðãàñíààðàà îíöëîã þì. Ýíý çàãâàð íü áàíêèéã çýýë áîëîí õàäãàëàìæèéí çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõäàà ýðñäýëä äóðã¿é àãåíò ãýñýí ¿íäñýí ñàíààí äýýð òóëãóóðëàäàã. Áàíêóóä íü ìºíãºíèé çàõ çýýë äýýðõ õ¿¿íèé òîäîðõîé áóñ áàéäëààñ ¿¿äýëòýé ýðñäëèéã óäèðäàí õàìãèéí áàãà áàéõààð òîîöñîí îíîâ÷òîé çýýëèéí õ¿¿ (

Lr ) áîëîí õàäãàëàìæèéí õ¿¿

( Dr )-ã òîãòîîäîã ãýæ ¿çíý.

Ýäãýýð õ¿¿ íü ìºíãºíèé çàõûí õ¿¿ ( r )-íýýñ äàðààõ áàéäëààð çºðäºã ãýæ òààìàãëàäàã:

D

L

r r a

r r b

= −

= + (1)

a áîëîí b íü áàíêíû õàäãàëàìæ áîëîí çýýëèéí õ¿¿íèé ìºíãºíèé çàõûí õ¿¿íýýñ çºðºõ çºð¿¿. Ýíäýýñ çýýë, õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çºð¿¿ s íü äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëîãäîíî:

L D

s r r a b= − = + (2)

Òóñ çàãâàðûí ãîë ñàíàà íü äàðààõ ç¿éëèéã èëýðõèéëíý: áàíê øèíý çýýëèéí ýðýëò áèé áîëîõîîñ ºìíº øèíýýð òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õàäãàëàìæàà ò¿ð çóóð ìºíãºíèé çàõ äýýð r õ¿¿ãèéí ò¿âøèíòýéãýýð õàäãàëàìæ áàéðøóóëàõ øààðäëàãàòàé áîëîõ áºãººä õýðâýý ìºíãºíèé çàõ äýýð õ¿¿ãèéí ò¿âøèí íü áóóðàí àíõ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õ¿¿íýýñ äîîøèëâîë áàéðøóóëñàí õºðºíãº íü ýðñäýëä îðíî. Õàðèí øèíý õàäãàëàìæ òàòàõààñ ºìíº øèíý çýýëèéí ýðýëò áèé áîëâîë áàíê ìºíãºíèé çàõààñ r õ¿¿ãèéí ò¿âøèíòýéãýýð õàäãàëàìæàà òàòàí õýðâýý ìºíãºíèé çàõûí õ¿¿ ºñâºë áàíêíû õóâüä ¿íýòýé ýõ ¿¿ñâýð àøèãëàñíû ýðñäýë ìºí áèé áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí çýýëèéí ºãººæ íü çýýë ýðãýí òºëºãäºõã¿é áàéõ ìàãàäëàëààñ øàëòãààëàí òîäîðõîé áóñ áàéäàëòàé áºãººä ¿¿íòýé õîëáîîòîé çýýëèéí ýðñäýë ¿¿ñäýã. Ýäãýýð õ¿¿ áîëîí çýýëèéí ýðñäë¿¿äòýé õîëáîîòîé áàíê çýýë (b) áîëîí õàäãàëàìæ (a)-äàà õ¿¿íèé çºð¿¿ òîîöîõ øààðäëàãàòàé áîëäîã. Áàíêíû àíõíû áàÿëàã ( 0W ) íü äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëîãäîíî:

0 0 0 0 0 0

W L D M I M= − + = + (3)

ýíä: 0

L -àíõíû çýýëèéí õýìæýý, 0

D -àíõíû õàäãàëàìæèéí õýìæýý, 0

M - àíõíû

ìºíãºíèé çàõûí öýâýð õºðºíãº, 0 0 0

I L D= − - àíõíû öýâýð çýýëèéí õºðºíãº îðóóëàëò

8

Òóõàéí çàãâàðò áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëóóäûã õàäãàëàìæ òàòàõòàé õîëáîîòîé ãàðñàí- ( )C D áîëîí çýýë îëãîõòîé õîëáîîòîé- ( )C L áàéäëààð îðóóëàõàä öýâýð çýýëèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí çàðäàë íü ( ) ( ) ( )C I C L C D= − ãýæ òîäîðõîéëîãäîíî. Ýäãýýð á¿õ òààìàãëàë äîð áàíêíû ýöñèéí áàÿëàã íü:

0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0

(1 ) (1 ) ( )

( ) (1 ) ( )T I I M I I

M W I M

W r Z I M r Z C I I I r I Z M M rM Z C I W r I Z M Z C I= + + + + + − = + + + + +

+ − = + + + − (4)

ýíä 0 0

0

L DI

r L r Dr

I−

= - öýâýð çýýëèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí äóíäàæ àøèã; 0 0

0 0W I

I Mr

W Wr r= +

- áàíêíû àíõíû áàÿëàãèéí äóíäàæ àøèã áîëîí 0 0 0

0 0 0I L D P

L D LZ Z Z Z

I I I= + = - öýâýð çýýëèéí

äóíäàæ ýðñäýë.2 M

Z áîëîí L

Z íü áàíêíû ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé òîäîðõîé áóñ

áàéäëûã èëýðõèéëýõ áºãººä äàðààõ õýëáýðòýé áàéíà. ¯¿íä:

1) Õ¿¿íèé ýðñäýë íü 2(0, )M M

Z N σ− ñàíàìñàðã¿é õóâüñàã÷èéí òàðõàëòòàé;

2) Çýýëèéí ýðñäýë íü çýýëèéí àøãèéí òîäîðõîé áóñ áàéäëûã èëýðõèéëýõ áºãººä 2(0, )

L LZ N σ− ñàíàìñàðã¿é õóâüñàã÷èéí òàðõàëòòàé.

3) Õàðèí õ¿¿íèé áîëîí çýýëèéí ýðñäëèéí õàìò èëðýõ òàðõàëòûã òýã áèø êîâàðèöòàé (

MLσ ) áèâàðèàò íîðìàë òàðõàëòòàé ãýæ òààìàãëàíà.

Áàíêíû õóâü õ¿ëýýãäýæ áàéãàà õàíàìæàà õàìãèéí èõ áàéëãàõûã ýðìýëçýíý. Òåéëîðûí òýëýëò (Taylor expansion) -èéã àøèãëàñàí õ¿ëýýãäýæ áóé ( )( )W E W= áàÿëàãèéí ò¿âøèí

äýõ áàíêíû õàíàìæèéí ôóíêö íü :

21( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

2EU W U W U W E W W U W E W W′ ′′= + − + − (5)

Ýíä áàíêíû õàíàìæèéí ôóíêöèéã 2 óäàà òàñðàëòã¿é äèôôåðåíöèà÷ëàãääàã ( 0U ′> áà 0U ′′ < ) áºãººä áàíêèéã ýðñäýëä äóðã¿é ãýæ òààìàãëàñàí (Õàíàìæèéí ôóíêö íü

õîòãîð õýëáýðòýé). Áàíê íýìýëò çýýë ãàðãàæ ÷àäàõã¿é áîë dr õ¿¿ãýýð òàòñàí D õýìæýýíèé øèíý

õàäãàëàìæàà ìºíãºíèé çàõ çýýë äýýð õºðºíãº îðóóëàëò õèéæ ( )Mr Z D+ ºãººæ àâäàã.

Áàíêíû õ¿ëýýãäýæ áóé áàÿëàã íü:

( )( ) ( )0 0 0 0 0 0( ) 1 ( ) 1 ( )W L M WW E W E W r L Z Z M C I W r C I= = + + + − = + − ãýäãýýñ

0 0L MW W L Z Z M− = + áîëíî. ¯¿íèéã áàíêíû õ¿ëýýãäýæ õàíàìæèéí (5) òýãøèòãýëä

îðëóóëáàë:

2 Ýíý íü õàäãàëàìæ òàòàõ ¿éë àæèëëàãàà íü àëèâàà ýðñäëèéã äàãóóëàõã¿é ãýæ òààìàãëàæ áóé õýðýã áºãººä èéìä 0DZ =

9

2

0 0 0 0

2 2 2 2

0 0 0 0

1( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

21

( ) ( )( 2 )2

L M L M

L M LM

EU W U W U W E L Z M Z U W E L Z M Z

U W U W L M L Mσ σ σ

′ ′′= + + + + =

′′= + + + (6)

Áàíê D õýìæýýíèé øèíý õàäãàëàìæ òàòàõàä Dr D òºëáºð òºëæ, ¿éë àæèëëàãààíû

çàðäàëä ( )C D çàðäàë ãàðãàõ áºãººä ò¿¿íèéã ìºíãºíèé çàõ äýýð õºðºíãº îðóóëàëò

õèéâýë ( )Mr Z D+ ºãººæ îëíî ãýäãýýñ áàíêíû ýöñèéí áàÿëàã íü äàðààõ áàéäàëòàé

áàéíà.

0 0 0

0 0 0 0

(1 ) ( ) (1 ) (1 ) ( )

( ) (1 ) ( ) ( ) ( )

1T I I d M M

W L M

W r Z I D M r Z r Z D C I

C D W r L Z aD M D Z C I C D

r= + + − + + + + + + − −

− = + + + + + − −

+ (7)

Ìºí øèíý õàäãàëàìæ òàòñàíû äàðààõ õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæ äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëîãäîíî:

[ ]2 2

0

2

0 0 0

( ( ))1( ) ( ) ( ) ( ) ( )

2 ( ) 2 ( )

L

M LM

aD C D LEU W U W U W aD C D U W

M D L M D

σ

σ σ

− + +′ ′′= + − +

+ + + +

⎡ ⎤⎢ ⎥⎣ ⎦

(8)

Ýíäýýñ áàíê øèíý õàäãàëàìæ òàòñàíû äàðààõ áàÿëàãèéí ò¿âøèí íü õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæèéã äàðààõ áàéäëààð íýìýãä¿¿ëæ áàéíà.

2 2

0 0

( ) ( ) ( ) ( )[ ( )]

1( )[( ( )) ( 2 ) 2 ]

2

D T

M LM

EU W EU W EU W U W aD C D

U W aD C D D M D L Dσ σ

′Δ = − = − +

′′+ − + + + (9)

¯¿íòýé àäèë àðãà çàìààð õýðâýý áàíê øèíýýð L õýìæýýíèé çýýë ãàðãàñàí ãýâýë ò¿¿íýýñ

( )L Lr L r b Z L= + + õýìæýýíèéí õ¿¿íèé îðëîãî îëæ, ( )C L õýìæýýíèé ¿éë àæèëëàãààíû

çàðäàë áîëîí ( )M

r Z L+ õýìæýýíèé ñàíõ¿¿æèëòèéí çàðäàë ãàðãàíà.

Õàäãàëàìæ òàòàõòàé àäèë áàéäëààð òîîöîîëîëòûã õèéí áàíê íýìýëò çýýë ãàðãàõàä ò¿¿íèé õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæ õýðõýí íýìýãäýõèéã òîîöîîëîõîä:

2 2 2

0 0 0 0

( ) ( ) ( ) ( )[ ( )]

1( )[( ( )) ( 2 ) ( 2 ) 2( ) ]

2

L T

L M LM

EU W EU W EU W U W bL C L

U W bL C L L L L L M L M L L Lσ σ σ

′Δ = − = − +

′′+ − + + + − + − −

(10) Òóõàéí çàãâàðò áóñàä çàãâàðóóäûí àäèëààð áàíêèíä õàäãàëàìæ îðæ èðýõ áîëîí çýýë ãàðàõ íü óðüä÷èëæ ìýäýãäýõã¿é ñàíàìñàðã¿é òóë ýäãýýðèéã Ïîéññûí ïðîöåññ (Poisson process) ãýæ ¿çýí çýýë ãàðãàõ áîëîí õàäãàëàìæ òàòàõ ìàãàäëàë íü ìºíãºíèé çàõûí

10

õ¿¿ãýýñ çºðºõ ìàðæèíòàé ñºðºã õàìààðàëòàé áóþó ìàðæèí ºñºõºä ìàãàäëàë áóóðäàã äàðààõ õýëáýðèéí ôóíêö áàéíà ãýæ òààìàãëàí àøèãëàñàí.

Pr

Pr

D D D

L L L

a

b

α β

α β

= −

= − (11)

Áàíêíû ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà íü õàäãàëàìæ òàòàí, çýýë îëãîõ òóë ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëñíààð áàíêíû áàÿëàãò ººð÷ëºëò îðæ, ò¿¿íèé õýðýýð áàíêíû õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæ ºñºæ áóéã äýýð õàðóóëñàí. Èéìä áàíê íü õàäãàëàìæ òàòàí çýýë îëãîõ ¿éë àæèëëàãàà çýðýã ÿâóóëäàã òóë ýäãýýðýýñ áèé áîëîõ íýìýãäýë õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæóóäûã òýäãýýðèéí õ¿¿íèé çºð¿¿íýýñ õàìààðàõ ìàãàäëàëààð ¿ðæ¿¿ëýí íèéëáýð áàéäëààð àâàõàä ýíý íü íèéò áàíêíû íýìýãäýë õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæèéí ººð÷ëºëòèéã èëýðõèéëíý. Èéìä áàíêíû õóâüä ýíýõ¿¿ áàÿëàãèéí ººð÷ëºëòººñ áèé áîëæ áóé äàðààõ íýìýãäýë õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæèéã õàìãèéí èõ áàéëãàõ íü àñóóäàë ÷óõàë áîëíî.

,

( ) ( ) ( ) ( ) ( )a b D D D L L L

Max EU W a EU W b EU Wα β α βΔ = − Δ + − Δ (12)

(9) áîëîí (10)-ûã (12)-ò îðëóóëàí áàíêíû õóâüä õàìãèéí èõ áàéëãàõ õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæèéã òîäîðõîéëáîë äàðààõ áàéäàëòàé áîëíî:

2 20,

0

2 2 20 0

0 0

( )[ ( )]

( ( )) ( 2 )( ) ( ) 1( )

22

( )[ ( )]

( ( )) ( 2 ) ( 2 )( ) 1( )

2( )2

Ma b D D

LM

L ML L

LM

U W aD C DaD C D D M DMax EU W a

U WL D

U W bL C LbL C L L L L L M Lb

U WM L L L

σα βσ

σ σα βσ

′⎡ ⎤− +⎢ ⎥− + + +⎡ ⎤Δ = − +⎢ ⎥′′+ ⎢ ⎥⎢ ⎥+⎣ ⎦⎣ ⎦

′⎡ ⎤− +⎢ ⎥− + + + − +⎡ ⎤+ − ⎢ ⎥′′+ ⎢ ⎥⎢ ⎥+ − −⎣ ⎦⎣ ⎦

(13)

Áàíê ýíýõ¿¿ õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæàà õàìãèéí èõ áàéëãàõ ìºíãºíèé çàõûí õ¿¿ãýýñ çºðºõ õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé ìàðæèí- a áîëîí çýýëèéí õ¿¿íèé ìàðæèí - b -ûí îíîâ÷òîé õýìæýýã ñîíãîõ íü ÷óõàë áîëíî. Èéìä áàíêíû õ¿ëýýãäýæ áóé õàíàìæ (13)-ààñ a áîëîí b -èéí õóâüä íýãä¿ãýýð ýðýìáèéí íºõöë¿¿äèéã òîäîðõîéëæ, òýäãýýðèéí ñèñòåìèéã áîäîõ çàìààð õàíàìæ õàìãèéí èõ áàéõ a áîëîí b ìàðæèíû îíîâ÷òîé õýìæýýã òîäîðõîéëáîë:

( )20 0

1 1 ( ) 1 ( )( 2 ) 2

2 2 4 ( )D

M LMD

C D U Wa D M L

D U Wα

σ σβ

′′= + − + +

′

áîëîí (14)

2 20 0

0 0

( 2 ) ( 2 )1 1 ( ) 1 ( )2( )2 2 4 ( )

L ML

LML

L L L MC L U Wb

M L LL U Wσ σα

σβ⎛ ⎞+ + − +′′

= + − ⎜ ⎟⎜ ⎟′ + − −⎝ ⎠

11

Ýíäýýñ áàíêíû õóâüä îíîâ÷òîé õ¿¿íèé çºð¿¿íèé ò¿âøèí "s" íü äàðààõ áàéäàëòàé:

2 2

0

0

( 2 ) ( )1 1 1 ( )( ) ( )2( )2 2 4 ( )

L MD L

LMD L

L L L DU WC L C Ds a bM LU WL D

σ σα ασβ β

⎛ ⎞+ + + +′′⎛ ⎞= + = + + + − ⎜ ⎟⎜ ⎟ ⎜ ⎟′ + −⎝ ⎠ ⎝ ⎠

⎛ ⎞⎜ ⎟⎝ ⎠

(15)

Ýíýõ¿¿ îíîëûí çàãâàðûã àøèãëàí õ¿¿ãèéí çºð¿¿ã òîäîðõîéëîã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëáîë:

a. Çàõ çýýëèéí ºðñºëäººíèé á¿òýö. Òóñ íºëººëºë íü çýýëèéí ýðýëò áîëîí õàäãàëàìæèéí íèéë¿¿ëýëòèéí ìýäðýìæ (β )-ýýð äàìæèí õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºõ áºãººä çýýëèéí ýðýëòèéí (ýñâýë õàäãàëàìæèéí íèéë¿¿ëýëòèéí) ìýäðýìæ áàãà áàéõ íü β -èéí óòãà áàãà áàéõûã èëòãýõ áºãººä õýðâýý ìîíîïîëü çàõ äýýð áàíê àæèëëàæ áàéãàà áîë ºíäºð õ¿¿íèé çºð¿¿ã õýðýãëýõ áîëíî. Èéìýýñ α β õàðüöàà íü áàíêíû ìàðæèíààð áèé áîëîõ áîëîìæèò ìîíîïîëü àøãèéã èëýðõèéëíý.

b. ¯éë àæèëëàãààíû äóíäàæ çàðäàë. Òóõàéí çàãâàðò òîäîðõîéëîãäñîí îíîâ÷òîé

õ¿¿íèé çºð¿¿íèé òýãøèòãýëä ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëóóäûã ( )C L , ( )C D -ýýð

èëýðõèéëñýí áºãººä íýãæèéí çàðäàë ( )C L L áîëîí ( )C D D èõ áàéõ íü áàíêíû õóâüä ýíýõ¿¿ ºíäºð ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëàà íºõºõèéí òóëä õ¿¿íèé ìàðæèíûã ºíäºð áàéëãàí àæèëëàõàä õ¿ðäýã.

c. Ýðñäýëä äóðã¿é áàéäàë. Çàãâàðò ýðñäýëä äóðã¿é áàéäàë íü ýðñäýëä õàíäàõ

áàéäëûã õýìæèõ Arrow Prot-èéí êîýôôèöèåíò ( ( ) ( )U W U W′′ ′− ( E A ) -ààð òîäîðõîéëîãäñîí áºãººä áàíê íü ýðñäýëä äóðã¿é ãýæ àíõ òààìàãëàñàí òóë áàÿëàãààñ õàìààðñàí õàíàìæèéí ôóíêö íü õîòãîð áóþó ( ) 0U W′ > , ( ) 0U W′′ < ãýäãýýñ Arrow Prot-èéí êîýôôèöèåíò òýãýýñ èõ áóþó ýðñäýëä äóðã¿é áàéäëûã èëòãýæ áàéíà. Ýíý óòãààðàà ýðñäýëä äóðã¿é áàíê íü õ¿¿íèé ºíäºð çºð¿¿òýé áàéõàä õ¿ðíý.

d. Ìºíãºíèé çàõûí õ¿¿íèé òîãòâîðòîé áàéäàë ( )2

Mσ . Õ¿¿ãèéí ò¿âøèí òîãòâîðã¿é

áàéõ íü çàõ çýýëèéí èõýýõýí ýðñäýëä õ¿ðãýõ áºãººä èéì îð÷èíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé áàíê ºìíºõ ºãººæèéí ò¿âøíýý õàäãàëàõûí òóëä çàéëøã¿é èë¿¿ ºíäºð õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîãòîîí àæèëëàõàä õ¿ðãýäýã.

e. Çýýëèéí ýðñäýë íü ( )2Lσ õóâüñàã÷ààð òîäîðõîéëîãäîíî. Òîäîðõîé áóñ áàéäàë

íýìýãäýõ ýñâýë çýýëèéí õ¿ëýýãäýæ áóé ºãººæ òîãòâîðã¿é áàéõ (çýýë ýðãýí òºëºãäºõã¿é áàéõ ýðñäýë) íü áàíê ýäãýýð ýðñäëèéã íºõºí ¿éë àæèëëàãààãàà õýâèéí ÿâóóëàõ ¿¿äíýýñ õ¿¿ãèéí çºð¿¿ãýý ºñãºí àæèëëàäàã.

f. Çýýë ( LZ ) áîëîí çàõ çýýëèéí õ¿¿íèé (M

Z ) ýðñäëèéí õîîðîíäûí õàìààðàë, õîëáîî

áóþó ýäãýýðèéí êîâàðèàöèéã LM

σ õóâüñàã÷ èëýðõèéëíý.

12

g. Çàãâàðò òîäîðõîéëîãäñîíîîð áàíêíû ¿éë àæèëëàãààãààð áèé áîëñîí õàäãàëàìæ,

çýýëèéí äóíäàæ õýìæýý ( L D+ ) áîëîí çýýëèéí íèéò õýìæýý (0

2L L+ ) õ¿¿íèé

çºð¿¿íä íºëººòýé áàéíà. Õýðâýý çýýëèéí ýðñäýë áîëîí çàõ çýýëèéí ýðñäýëèéí ºãºãäñºí óòãàíä áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû òýëýëò íü ïîòåíöèàëü àëäàãäëûã ìºí íýìýãä¿¿ëäýã áºãººä ýíý àëäàãäàë ¿éë àæèëëàãààíû òýëýëòýýñ îðæ èðýõ àøãààñ áàãà áàéõ áîë áàíêíû õóâüä àëäàãäëûã íºõºõ ¿¿äíýýñ õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºõ áîëäîã. Õàðèí ýñðýãýýð íü ¿éë àæèëëàãààíû òýëýëòèéí àøèã íü àëäàãäàëààñ äàâäàã áîë õ¿¿íèé çºð¿¿ãýý áóóðóóëàõ áîëîìæòîé áîëäîã. Èéìä òóõàéí áàíêíû ñèñòåìä àæèëëàæ áóé áàíêíû òýëýëò íü ïîòåíöèàëü àëäàãäàë áèé áîëãîäîã ýñýõ, áîëãîäîã áîë òýëýëòèéí àøãààñ èõ áàéäàã ýñýõýýñ øàëòãààëàí õ¿¿íèé çºð¿¿íä ñºðºã/ýåðýã íºëººòýé.

Ýíäýýñ áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà áîëîí òîäîðõîé áóñ áàéäàëòàé õîëáîîòîé ãàðàõ ýðñë¿¿äèéã òóñãàñàí Maudos áîëîí Guevara (2004)-íû ºðãºòãºñºí çàãâàðûã ñóóðü áîëãîñîí õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëáîë:

αα α α α σ α σ α σ α

β= − = + + + + + +2 2

1 2 3 4 5 6 7

( ; )log( )

L D M L LM

C L D Es r r L or A

A A ( 25′ )

Ýíýõ¿¿ îíîëûí çàãâàðààñ ãàð÷ èðñýí õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëñýýñ ãàäíà ïðàêòèê äýýð õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñ áàéäàã. Æèøýý íü õóóëü òîãòîîìæ, èíñòèòóöèîíàëü õýâ øèíæ, ìàêðî îð÷íû áîëîí áîäëîãûí íºëººã òóñãàñàí ãýõ ìýò òóõàéí îíîëûí çàãâàðò òîäîðõîéëîãäîîã¿é íýìýëò õ¿÷èí ç¿éëñ áàéäàã. Èéìýýñ òóõàéí ñóäàëãààíäàà íýìýëò íºëººòýé áàéæ áîëîõ õóâüñàã÷äûã îíîëûí òàéëáàðòàéãààð ñîíãîñîí áîëíî.

h. ¯íäñýí õ¿¿íèé áóñ òºëáºð (Äàëä õ¿¿íèé òºëáºð). Õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººòýé õóâüñàã÷èéã òîäîðõîéëîõ ýíãèéí àðãà áîë áàíêíû

îðëîãî, çàðëàãûí á¿òöèéã çàäàðãààã àâ÷ ¿çýí ò¿¿íýýñ íºëººòýé õóâüñàã÷èéã òîäîðõîéëîõ ÿâäàë þì. Ìàíàé áàíêóóäûí îðëîãî, çàðëàãûí àäèëòãàëûã äàðààõ õýëáýðòýé ãýæ ¿çýæ áîëíî.

A D

E

r A+ Õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãóóä(NII) r D+Çýýëèéí áîëçîøã¿é àëäàãäëûí

ñàí(LLP)+Õ¿¿ãèéí áóñ çàðäëóóä(NIE)+r ªºðèéí õºðºíãº(E)

≡

⋅ (16)

Ýíä: A -Íèéò àêòèâûí ä¿í, A

r A - Õ¿¿ãèéí íèéò îðëîãî, NII- Õ¿¿ãèéí áóñ

îðëîãóóä, D

r D - Õ¿¿ãèéí íèéò çàðäàë, LLP- Çýýëèéí áîëçîøã¿é àëäàãäëûí ñàí,

NIE- Õ¿¿ãèéí áóñ çàðäëóóä, E

r ªºðèéí õºðºíãº⋅ - áàíêíû àøãèéã èëýðõèéëíý, Er -

ººðèéí õºðºíãèéí ºãººæ. Îðëîãî, çàðëàãûí (16) àäèëòãàëûã õÿëáàðõàí õóâèðãàæ NIM-ûã òîîöîõîä:

A D

E

r A-r D NIE-NII LLP ENIM = + + r

A A A A ≡ (17)

13

Ýíäýýñ äýýðõ îíîëûí çàãâàðò LLP/A áîëîí E/A ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü òîäîðõîéëîãäîõ

áºãººä õàðèí (NIE-NNI)/A ¿ç¿¿ëýëò áóþó ¿éë àæèëëàãààíû äàðààõ öýâýð õ¿¿íèé îðëîãûí ¿ç¿¿ëýëò òóñãàãäààã¿é áàéíà. Èéìä òóõàéí õóâüñàã÷ ìºí íºëººòýé áºãººä ¿¿íèé òàéëáàð íü áàíê òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õàäãàëàìæèäàà õ¿¿ òºëºõººñ ãàäíà áàíêíû îëîí òºðëèéí "¿íýã¿é" ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ áàéäàãòàé õîëáîîòîé þì. Èéìä ýíýõ¿¿ ¿éë÷èëãýýòýé õîëáîîòîé ãàð÷ áóé çàðäëûã õ¿¿íèé çºð¿¿íäýý îðóóëàí áàãòààí òîîöäîã áàéæ áîëîõ òóë ¿¿íèéã öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿íä ºñãºõ íºëººòýé ãýæ ¿çíý.

i. Çààâàë áàéëãàõ íººöèéí àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäàë. Áàíêíû ñèñòåìèéí õóâüä

íèéò òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãºº á¿ãäèéã íü çýýë áîëãîí ãàðãàäàãã¿é òîäîðõîé õýñãèéã íü çààâàë áàéëãàõ íººö (ÇÁÍ) õýëáýðýýð áàéðøóóëäàã (Áàíêóóäûí áóñäààñ òàòñàí 100 òºãðºã òóòìûí 14 òºãðºãèéã Ìîíãîëáàíêèíä ÇÁÍ áîëãîí õàäãàëäàã). ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð òóõàéí òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãºä çààâàë áàéëãàõ íººö õýëáýðýýð áàéðøóóëñàí õýñãèéí õ¿¿íèé çàðäàë áîëîí òóõàéí õºðºíãèéã çýýë áîëãîí ãàðãàñàí òîõèîëäîëä îëîõ áàéñàí îðëîãîî àëäñàíààñ áèé áîëîõ àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäëûã áàíê õ¿¿íèé çºð¿¿íäýý øèíãýýõ õýðýãòýé áîëíî. Èéìä áàíêíû íººö ºñºõ íü àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäëûã íýìýãä¿¿ëýõ òóë óëìààð õ¿¿íèé çºð¿¿ã íýìýãä¿¿ëýõ õýðýãòýé áîëäîã.

j. Óäèðäëàãûí ÷àäàâõè. Angbanzo (1997) áîëîí Fernandez de Guevara (2002) íàð

ººðñäèéí ñóäàëãààíäàà ñàéí ìåíåæåìåíòòýé áàíêíû õºðºíãèéí àøèãò áàéäàë íü ºíäºð, ºð òºëáºðèéí çàðäàë íü áàãà áàéäàã, òèéìýýñ õ¿¿íèé çºð¿¿ áîëîí ñàéí óäèðäëàãûí ÷àäàâõèéí õîîðîíäûí õ¿ëýýãäýæ áóé õàìààðàë íü ýåðýã áîëîõûã õàðóóëñàí áàéäàã.

k. Òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð. Òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð íü õ¿ëýýãäýæ

áàéãààã¿é èõ õýìæýýíèé ìºíãº õóãàöààã¿é õàäãàëàìæ, õàðèëöàõààñ ãàðàõ áîëîí èõ õýìæýýíèé øèíý çýýëèéí õ¿ñýëò èðýõ ¿åä áàíê ò¿¿íèéã êàññ äàõü ìºíãººðºº õàíãàæ ÷àäàõ áàéäëûã èëýðõèéëíý. Áàíêóóäûí õºðâºõ ÷àäâàð ìóóòàé õºðºíãººñ áîãèíî õóãàöààò õºðºíãº áîëîí êàññ äàõü ìºíãº ð¿¿ ºðòºã áàãàòàé øèëæèëò ÿâàãäàõ íü òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð íü ñàéæèð÷ áóéã õàðóóëíà. Èéìä áàíêóóä õ¿ëýýãäýýã¿é ìºíãºí óðñãàëààñ áèé áîëîõ àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäëàà íºõºõèéí òóëä õ¿¿íèé çºð¿¿ãýý ºíäºð áàéëãàõ øààðäëàãàã¿é áîëîõ, ìºí õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé õºðºíãèéí ýðãýëòèéí õóðä íü èõ áàéõ òóë áàãà õ¿¿òýé õýäèé ÷ ò¿¿íýýñ îëîõ íèéò ºãººæ íü ºíäºð áàéõ áîëîìæòîé. Èéìä òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð ñàéæðàõ íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõ íºëººòýé (Angbanzo (1997)). Õàðèí ýåðýã íºëººòýéãýýð òîäîðõîéëîãäâîë ýíý íü ýäèéí çàñãèéí ìº÷ëºãòýé õîëáîîòîé áîëîõûã Diaz áîëîí Olivero (2005) íàð õàðóóëñàí áàéäàã.

l. Õàíøíû õýëáýëçëèéí ýðñäýë. Áàíêóóäûí àêòèâûí òîäîðõîé õýñýã íü ãàäààä

âàëþòààð áàéðøäàã áºãººä ìºí áàíêóóä õàíøíû õýëáýëçëýýñ àøèã îëîõ ¿éë àæèëëàãàà ÷ ýðõëýí ÿâóóëäàã. Èéìä çàõ çýýëä äýýðõ õàíøíû õýëáýëçýë, ñàâàëãàà íü õýò ºíäºð áàéõ íü áàíêóóäûí õóâüä õºðºíãèéí îíîâ÷òîé áàéðøóóëàëò õèéæ ÷àäàõã¿é áàéõ áîëîí ãýíýòèéí àëäàãäàë õ¿ëýýæ áîëîõ çýðýã òîìîîõîí ýðñäë¿¿äèéã äàãóóëäàã. ¯¿íýýñ øàëòãààëàí áàíêóóä õàíøíû õýëáýëçëýýñ õ¿ëýýæ áîëîõ àëäàãäëûã õºðºíãèéí áóñàä áàãöóóä (áàíêóóäûí õóâüä çýýë)-ûí õ¿¿íä øèíãýýõ áàéäëààð òîãòâîðòîé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëîìæòîé áîëäîã. Ýíý

14

øàëòãààíààð õàíøíû õýëáýëçýë ºíäºð áàéõ íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºíäºð áàéõ øàëòãààí áîëäîã.

m. Ìºíãºíèé áîäëîãî. Ìºíãºíèé áîäëîãî íü åðºíõèéäºº áîäëîãûí õ¿¿íäýý áîäèò

òóñãàëàà îëæ áàéäàã òóë ìºíãºíèé áîäëîãûã Òºâ áàíêíû áîäëîãûí õ¿¿ãýýð òºëººë¿¿ëýõ áîëîìæòîé. Áîäëîãûí õ¿¿ íü çàõ çýýë äýýðõ áóñàä õ¿¿í¿¿äýä äîõèî ºãºõ áºãººä çýýë, õàäãàëàìæèéí õ¿¿íä õàðèëöàí àäèëã¿é íºëºº ¿ç¿¿ëäýã. Ýíýõ¿¿ íºëººëëèéã Angelini áîëîí Cetorelli (2003) íàð àâ÷ ¿çýõäýý áîäëîãûí õ¿¿ íü áàíêíû àêòèâûí õ¿¿íä íü ýõ ¿¿ñâýðèéí õ¿¿òýé íü õàðüöóóëàõàä èë¿¿òýé íºëººäºã òóë ìºíãºíèé áîäëîãûí øîê íü äàìæèí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºæ áàéäàã ãýæ ¿çñýí áàéíà (ìºíãºíèé áîäëîãûí ýäèéí çàñàãò íºëººëºõ ìåõàíèçìûí çýýëèéí ñóâàã). ÒÁ¯Ö-íèé õ¿¿ íü õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ õî¸ðûí õîîðîíä ýåðýã õàìààðàëòàé ãýæ ¿çëýý.

n. Áîäèò äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í (ÄÍÁ), ÄÍÁ-íèé ºñºëò, ÄÍÁ-íèé çºð¿¿ (Áîäèò

¿éëäâýðëýëèéí ïîòåíöèàë ¿éëäâýðëýëýýñ çºðºõ çºð¿¿). Áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿íä ìàêðî ýäèéí çàñãèéí îð÷íû íºëººëºë ÿìàð áàéãààã èëð¿¿ëýõýä áîäèò ÄÍÁ (GDP), ÄÍÁ-íèé ºñºëò, ÄÍÁ-íèé àëäàãäàë çýðãýýð òºëººë¿¿ëýí àøèãëàäàã. Ìàêðî ýäèéí çàñèéí áàéäàë õ¿íäýðñýí íºõöºëä ýäèéí çàñàã äàõü ÷àíàðã¿é çýýëèéí õýìæýý ºñºæ, áàíêíû òîãòâîðòîé ¿éë àæèëëàãààã ìóóòãàõàä õ¿ðãýäýã. Èéìä ýäèéí çàñãèéí îð÷èí òîãòâîðòîé áàéõ íü ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë ã¿íçãèéðýõ òààòàé íºõöë¿¿ä áèé áîëãîæ áîäèò ýäèéí çàñàãò õºðºíãº îðóóëàëòààð îðñîí çýýëèéí ÷àíàð ìóóäàõã¿é, õýâèéí çýýë ºñºõºä áîëîìæòîé áîëíî. Ýíý íºõöºëä áàíêóóäûí áîëçîøã¿é ýðñäëèéí ñàí áîëîí áóñàä ÷àíàðã¿é çýýëòýé õîëáîîòîé ãàðàõ çàðäëóóä áóóðàõ òóë õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóðíà. Èéìýýñ áèä åðºíõèé ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà (Log(GDP), áîäèò ÄÍÁ-íèé ºñºëò) áîëîí áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿íèé õîîðîíäûí õàìààðëûã ñºðºã ñóë õàìààðàëòàé ãýæ òààìàãëàæ áàéíà. Õàðèí ÄÍÁ-íèé çºð¿¿íèé õóâüä õ¿¿íèé çºð¿¿òýé ýåðýã õàìààðàëòàé áàéíà.

o. Èíôëÿöè. Èíôëÿöè ºíäºð áàéõ íü íýðëýñýí õ¿¿ã ºíäºð áàéõàä õ¿ðãýõ áºãººä ýíý

¿åä áàíêóóä ºíäºð ýðñäýëòýé îð÷èíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëäîã. Ó÷èð íü õýðâýý èíôëÿöè íü óðüä÷èëàí ìýäýõ áîëîìæã¿é îäîîãîîð ºíäºð áàéãàà áîë áàíêóóäûí èðýýä¿éí ìºíãºí óðñãàëûí ºíººãèéí ¿íý öýíý íü áàãààð ¿íýëýãäýæ çýýëýý ÿã áîäèò îëãîæ áîëîõ õ¿¿í äýýð òóõàéí õºðºíãèéí öàã õóãàöààíä èíôëÿöèàñ áîëæ ¿íý öýíýý àëäàõ ýðñäëèéí ºðòãèéã øèíãýýñýí õ¿¿ãýýð áîãèíî õóãàöààòàéãààð áàéðøóóëàõàä õ¿ðíý. Ýíý íºõöºëä ìºí ë çýýë ýðãýí òºëºãäºõã¿é áàéõ ýðñäëèéã äàãóóëàõ áºãººä ýäãýýð ýðñäëèéí ¿íèéã øèíãýýñíýýð õ¿¿ãèéí çºð¿¿ã íýìýãä¿¿ëýõ áîëäîã. Èéìä èíôëÿöè áîëîí õ¿¿íèé çºð¿¿íèé õàìààðàë íü ýåðýã áàéíà.

p. Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë. Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ã¿íçãèéðýëò íü ýäèéí çàñàãò

ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí õýìæýý õýð òîìîð÷ áàéãààã èëýðõèéëäýã. Ýíý óòãààðàà ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí õýìæýý, õ¿ðòýýìæ ñàéæðàõ íü áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãàà òîãòâîðæèí, á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë÷èëãýýíèé õóâüä ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûã èë¿¿ áàãà çàðäàëòàéãààð èë¿¿ ¿ð ºãººæòýé õ¿ðãýõ áîëîìæèéã äàì áàéäëààð áèé áîëãîäîã. Èéìä ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ¿éë÷èëãýýòýé õîëáîîòîé ãàð÷ áàéãàà íýìýëò çàðäëóóä áóóðñíààð õ¿¿íèé çºð¿¿íä øèíãýýõã¿é áàéõ áîëîìæòîé òóë çºð¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæòîé þì. Òèéìýýñ ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ã¿íçãèéðýëò áîëîí õ¿¿íèé çºð¿¿íèé õ¿ëýýãäýæ áóé õàìààðàëò íü ñºðºã áàéíà.

15

Ho áîëîí Saunders (1981)-íû çàãâàð äýýð ñóóðèëñàí áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà áîëîí òîäîðõîé áóñ áàéäàëòàé õîëáîîòîé ãàðàõ ýðñë¿¿äèéã òóñãàñàí Maudos áîëîí Guevara (2004) -íû ºðãºòãºñºí çàãâàðààð òîäîðõîéëîãäñîí õóâüñàã÷ äýýð õ¿¿íèé çºð¿¿íä îíîëûí õóâüä íýìýëò íºëººòýé áàéæ áîëîõ õóâüñàã÷äûã íýìæ îðóóëñàí íºëººëºã÷ á¿õ õ¿÷èí ç¿éëñèéã åðºíõèéä íü äàðààõ 4-í äýä àíãèëàëä îðóóëæ áîëîõîîð áàéíà.¯¿íä:

1. Áàíêíû îíöëîãèéã èëòãýõ ( { }BANK CHARACTERISTICX ∈ , áàíêíû

îíöëîãèéã èëýðõèéëñýí j òºðëèéí ÿëãààòàé õóâüñàã÷äûã àãóóëñàí âåêòîð); 2. Càëáàðûí á¿òöèéã èëýðõèéëýõ ( { }INDUSTRY STRUCTUREZ ∈ , ñàëáàðûí

á¿òöèéã èëýðõèéëñýí k òºðëèéí ÿëãààòàé õóâüñàã÷äûã àãóóëñàí âåêòîð); 3. Õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºæ áóé íèéò ýðñäýë¿¿ä ( { }Y AGGREGATE RISK∈ ,

ýðñäë¿¿äèéã òºëººëºõ m- òºðëèéí ÿëãààòàé õóâüñàã÷äûí àãóóëñàí âåêòîð); 4. Ìàêðî îð÷íû áîëîí áîäëîãûí íºëºº èëýðõèéëýõ ( { }MACRO&POLICYH ∈ , n-

òºðëèéí ÿëãààòàé õóâüñàã÷äûã àãóóëñàí âåêòîð); Ýäãýýð 4-í äýä á¿ëãèéí õóâüñàã÷èä íü õ¿¿íèé çºð¿¿íä îíîëûí õóâüä ÿìàð íºëººëë¿¿ä ¿ç¿¿ëýõèéã äýýð òàéëáàðëàñàí òóë ýêîíîìåòðèê çàãâàðûí íèéò òàéëáàðëàã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëáîë:

( ) ( )( ) ( ) ( )

⎧ ⎫⎪ ⎪= ⎨ ⎬

⎪ ⎪⎩ ⎭

, ,

, & , , it

BANK CHARACTERISTIC AGGREGATE RISKS f

INDUSTRY STRUCTURE MACRO POLICY DUM u áóþó

4

1( ) log( )j jit k kit m mit n nit itit j k m n i

S X Z Y H DUM i t uδ β α φ μ ϕ μ=

= + + + + + + +∑ ∑ ∑ ∑ ∑ , (26)

Ýíä 2(0; )σit itu - ðåãðåññèéí àëäàà, t= 2001 .... 2005 áóþó õóãàöààíû øóãàìàí òðåíä,

itS íü t ¿å äýõ i áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ã èëýðõèéëýõ (i=1,......,N; t=1,.....,T) õóâüñàã÷,

ñóäàëãààíäàà ¿ë õàìààðàõ õóâüñàã÷ áóþó S íü: 1. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM), 2. Çýýë áîëîí õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çºð¿¿ (Spread)-ãýýð òºëººë¿¿ëýí ¿íýëãýýíä àøèãëàõ áîëíî. 2001-2005 îíû õîîðîíä áàíêíû ñàëáàðò ëèáåðàë÷ëàëûí íºëºº (ëèáåðàë÷ëàëûí íºëººãººð õ¿¿ã áóóðñàí ýñýõ) àæèãëàãäñàí ýñýõèéã øàëãàõ ¿¿äíýýñ Drakos (2003) áîëîí Casu & áóñàä (2004) íàðûí ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí àðãàç¿é áîëîõ õóãàöààíû òðåíä (õóãàöààíû íàòóðàë ëîãàðèôì)-èéí õóâüñàã÷èéã çàãâàðò (26) òýãøèòãýëä îðóóëàí ¿íýëñýí. ¯¿íèéã øàëãàõ òýã òààìàãëàë (

0H ) íü ëèáåðàë÷ëàëûí íºëººãººð

áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ ººð÷ëºëòã¿é õýâýýð ¿ëäñýí áóþó μ íü 0-òýé òýíö¿¿, ýñðýã

òààìàãëàë (1

H ) áóþó ëèáåðàë÷ëàëûí íºëººãººð áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóðñàí áóþó

μ íü 0-ýýñ áàãà ãýñýí òààìàãëàëûã øàëãàõ áîëíî.

0

1

: 0 Ëèáåðàë÷ëàëûí íºëºº èëðýýã¿é

: 0 Ëèáåðàë÷ëàëûí íºëºº èëýðñýí

HH

μμ=<

16

(26) òýãøèòãýë íü õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººòýé ãýæ òîäîðõîéëñîí ýäãýýð 4-í äýä á¿ëãèéí õ¿÷èí ç¿éëñ õ¿¿íèé çºð¿¿ã á¿ðýí òîäîðõîéëîõ òóë ýäãýýð òàéëáàðëàã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã õàìòàä øóóä ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýý õèéõ ýíãèéí ¿íýëãýýíèé àðãà þì. Ýíýõ¿¿ àðãûã õóãàöààíû öóâàà áîãèíî áàéãàà ¿åä òóõàéí íýã îðíû õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä panel ºãºãäëèéí ðåãðåññýýð çàãâàðûã ¿íýëýõýä ºðãºí àøèãëàäàã. Èéìä ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíäàà Maudos áîëîí Fernandez (2004), Brock áîëîí Franken (2003), Casu áîëîí áóñàä (2004) íàðûí àøèãëàñàí (26) õýëáýðèéí ¿íýëãýýíèé àðãàç¿éã ñóóðü áîëãîí àøèãëàñàí áîëíî. Áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã ¿íýëýõ áàñ íýã õàíäëàãà íü áàíêíû ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãòîé õîëáîîòîéãîîð õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºñíººñ áóñàä õýñýã íü çàõ çýýëèéí ýðñäë¿¿ä, ñàëáàðûí á¿òýö, ìàêðî îð÷íû, áîäëîãûí íºëººã òóñãàñàí õóâüñàã÷äààñ õàìààðäàã ãýæ ¿çäýã õàíäëàãà þì. Ýíýõ¿¿ õàíäëàãà íü áàíêíû ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ áóñàä õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºæ áóé õýñãèéã "Öýâýð" õ¿¿ (Pure Spread (PS)) ãýæ íýðëýäýã. Èíãýæ ¿çýõ øàëòãààí íü íýã óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà á¿õ áàíêóóäûí õóâüä ìàêðî ýäèéí çàñãèéí îð÷èí, ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿ð äàãàâàð, íèéò çàõ çýýëèéí ýðñäë¿¿ä, ãýíýòèéí øîêûí íºëººëºë çýðýã íü àäèë òóë á¿õ áàíêóóäûí ýäãýýðòýé õîëáîîòîéãîîð õ¿¿íèé çºð¿¿ãýý ºñãºõ õýñýã íü àäèë áàéõ áºãººä õàðèí áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ õîîðîíäîî ÿëãààòàé áàéõ íü òóõàéí áàíêíû ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãîîñ õàìààðäàãòàé õîëáîîòîé ãýæ ¿çäýã. Ýíýõ¿¿ õàíäëàãààð áóþó "Öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã ¿íýëýõ ¿íäñýí ýêîíîìåòðèê çàãâàðûí ýõíèé àëõàìûí ¿íýëãýýíèé òýãøèòãýë íü äàðààõ áàéäëààð áè÷èãääýã:

( ) ( ) ( )( )( ) ( )

⎧ ⎫⎪ ⎪= ⎨ ⎬

⎪ ⎪⎩ ⎭

, , & ,

, , it

PS AGGREGATE RISK INDUSTRY STRUCTURE MACRO POLICYS f

BANK CHARACTERISTIC DUM e

áóþó

t t j jit itit t jS D X eδ γ β= + + +∑ ∑ , 2(0; )σit ite (27)

Ýíä: D- öàã õóãàöààíû äàììè áºãººä 10t

if tD

otherwise⎧

= ⎨⎩

, 2001 2005t = − ;

(27) òýãøèòãýëèéã ¿íýëýí ò¿¿íèé ñóë ãèø¿¿í (δ ) áîëîí öàã õóãàöààíû äàììè õóâüñàã÷èéí êîåôôèöèåíò ( tγ )-èéã ÿëãàí àâ÷ òýäãýýðèéí íèéëáýð áóþó (28)-ûã îëîõîä òýð íü "Öýâýð " õ¿¿íèé çºð¿¿ áàéíà.

t tPS δ γ= + (28)

"Öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ (28)-ã òîîöñîíû äàðààãààð ò¿¿íèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñ: Y- çàõ çýýëèéí ýðñäë¿¿ä, Z- ñàëáàðûí á¿òýö, H- ìàêðî îð÷íû áîëîí áîäëîãûí íºëººã òóñãàñàí õóâüñàã÷èä çýðýã íü ÿìàð íºëºº ¿ç¿¿ëýõäýý äàðààõ 2 äàõ àëõàìûí òýãøèòãýëèéã ¿íýëýõ õýðýãòýé áîëíî.

k kt m mt n ntt tk m nPS Z Y H uφφ α μ= + + + +∑ ∑ ∑ , 2(0; )i iu σ (29)

17

Ýíýõ¿¿ àðãàç¿éã îðíûã õàìðóóëñàí á¿ñ íóòãèéí òºëºâ áàéäëûã èëýðõèéëýõ ñóäàëãààíä èë¿¿òýé àøèãëñàí áàéäàã áºãººä ìºí òóõàéí îðíû õóâüä õóãàöààíû óðò èíòåðâàë õàìàðñàí ¿åä àøèãëàñàí áàéäàã. Á¿ñ íóòãèéã õàìàðñàí ñóäàëãààíóóäûí õóâüä Saunders áîëîí Schumacher (2000) íàð Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà, õºãæëèéí áàéãóóëëàãà (OECD)-ûí ãèø¿¿í 7 îðíû (Åâðîïûí 6 îðîí áîëîí ÀÍÓ), S.Doliente (2003) Ç¿¿í ºìíºä àçèéí îðíóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäëàõäàà àøèãëàñàí áîë òóõàéí íýã îðíû õóâüä T.S.Afanasieff, P.M Villa Lhacer áîëîí M.I.Nakane (2002) íàð Áðàçèë óëñûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ñóäàëñàí àæèëäàà àøèãëàñàí áàéäàã. Ìàíàé ñóäàëãààíû õóâüä panel ºãºãäºë àøèãëàí (26) òýãøèòýëèéã áîëîìæèò á¿õ àðãàç¿éãýýð ¿íýëýí õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã íºëººëëèã èëð¿¿ëýõ áºãººä ìºí ººðèéí îðíû "Öýâýð" õ¿¿ãèéí çºð¿¿ ÿìàð áàéäàëòàé áàéãààã òîäîðõîéëîõ ¿¿äíýýñ (27) òýãøèòãýëèéã ¿íýëæ (28) áàéäëààð çºð¿¿ã òîîöîõ áîëíî. Õàðèí "Öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã øèíæèëãýý (29)-ã ¿íýëýõýä ñóäàëãààíä àøèãëàæ áóé time series öóâàà íü 5 æèë áóþó áîãèíî áàéãààãààñ øàëòãààëàí ýíý óäàà òîîöîõ áîëîìæã¿é áàéíà Õàðèí óëèðëûí áîëîí ñàðûí ºãºãäëèéã ¿¿ñãýí õóãàöààíû óðò öóâàà ¿¿ñãýñýí òîõèîëäîëä ¿¿íèéã àðãàòãàí ¿íýëýõ áîëîìæ á¿ðýí áîëîìæòîé þì. Äàðààãèéí õýñã¿¿äýä îíîëûí çàãâàðò òîäîðõîéëîãäñîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ÿã ÿìàð õóâüñàã÷äààð òºëººë¿¿ëýí ñîíãîñîí áîëîí ÿìàð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

{ }BANK CHARACTERISTICX∈ , { }INDUSTRY STRUCTUREZ∈ , { }Y AGGREGATE RISK∈ ,

{ }MACRO&POLICYH ∈ ãýñýí äýä á¿ëã¿¿äýä áàãòààí àâ÷ ¿çýí ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýý

õèéõ áîëîí ¿íýëãýýíèé àðãà÷ëàë, ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íã àâ÷ ¿çýõ áîëíî. IV. ÝÌÏÈÐÈÊ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÕÝÑÝÃ 4.1 Ñóäàëãààíä àøèãëàñàí òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òàéëáàð Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíäàà 1994-1999 îíû áàíêíû õÿìðàë3 áóþó òîìîîõîí áàíêóóäûí òºëáºðèéí ÷àäâàð õ¿íäýðñíýýñ ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëä ñºðºã íºëººëæ áàéñàí íºëººëëèéã á¿ðýí àðèëãàõ áîëîí îäîîãîîð áàíêíû ñàëáàðò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà á¿õ áàíêóóäûí ìýäýýëëèéã á¿ðýí õàìðàõ4 ¿¿äíýýñ 2001 îíîîñ õîéøèõ òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àøèãëàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çëýý. Èéìä áèä ñóäàëãààíäàà îäîî ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà 17 áàíêíû 2001-2005 îíû õîîðîíäûí òîîí ìýäýýëëýýð 85 ò¿¿âýðòýé panel ºãºãäºë ¿¿ñãýí, ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýýíèé õóâüä panel ºãºãäëèéí øèíæèëãýýíèé àðãàç¿éãýýð øèíæëýí ñóäàëëàà. Ñóäàëãààíä àøèãëàõ òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã Ìîíãîëáàíêíû Ìºíãºíèé áîäëîãî, ñóäàëãààíû ãàçàð (ÌÁÑÃ)-ààñ ýìõòãýí ãàðãàäàã áàíêóóäûí òýíöýë áîëîí Õÿíàëò øàëãàëòûí ãàçàð (ÕØÃ)-ò ýìõýòãýí ãàðãàäàã áàíêóóäûí îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãààñ àâ÷ øóóä áîëîí íýìýëò òîîöîîëîëòûã õèéæ àøèãëàñàí áîëíî. Ñóäàëãààíû õàìàð÷ áóé õóãàöààíä îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãèéí ìàÿãò ººð÷ëºãäñºíòýé õîëáîîòîé, àäèë òîîí ºãºãäºë ãàðãàõ ¿¿äíýýñ ìàÿãòûã àäèë çàãâàðò îðóóëàõ øààðäëàãà òóëãàðñàí áºãººä àäèë çàãâàðò îðóóëàõàä áàðèìòàëñàí àäèëòãàëûã Õàâñðàëò 1.3-ä õàðóóëñàí. Õàðèí îíîëûí õýñýãò

3 Àíõíû áàíêíû õÿìðàë 1996 îí (Àðä áîëîí Äààòãàë áàíêóóä), õî¸ðäàõü áàíêíû õÿìðàë 1998-1999 îíóóä (ÑÁÁ, ÕÎÒØ áîëîí ÕÀÀ áàíêóóä)-ä áîëñîí ãýæ ¿çñýí. 4 2001 îíîîñ õîéø øèíýýð áàéãóóëàãäñàí 5 áàíê ( Èíòåð (2001/07), Êàïèòðîí (2001/11), Ìåíàòåï (2001/11), ÕÀÑ (2001/12), ×èíãèñ õààí (2003/11))(×èíãèñ õààí áàíêíû 2003 îíîîñ ºìíºõ òîîí ºãºãäºëä ×èíãèñ õààí ÁÁÑÁ-ûí ìýäýýëëèéã àøèãëàñàí) -íû ìýäýýëëèéã îðóóëàõ ¿¿äíýýñ 2001-2005 îíû òîîí ºãºãäëèéã àøèãëàëàà.

18

òîäîðõîéëîãäñîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òºëººëæ ÷àäàõ õóâüñàã÷äûã òîîöîõäîî àøèãëàñàí àðãàç¿éã Õàâñðàëò 1.4-ä ¿ç¿¿ëñýí áîëíî. Òýãøèòãýë¿¿ä áîëîí õàìààðëûí ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýý, øèíæèëãýýã õèéõäýý ýêîíîìåòðèêèéí Eviews 5.1 ïðîãðàì àøèãëàí ã¿éöýòãýëýý. ¯íýëãýýíä òýãøèòãýëèéí õýëáýðèéã ýíãèéí áîëîí semi-log ôóíêöèéí õýëáýðýýð ¿íýëãýýíä îðóóëñàí. Õàðèí îíîëûí õýñýãò òîäîðõîéëîãäñîí íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñýä ÿã ÿìàð õóâüñàã÷äûã ñîíãîí àâñàí áîëîí ¿íýëãýýíä îðóóëàõ íýð òîìú¸îíû òàéëáàðûã Õàâñðàëò 1.1-ä õàðóóëëàà. Ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýý, øèíæèëãýýíä S: õ¿¿íèé çºð¿¿ (NIM, SPREAD), CR(m): òºâëºðºë, AOC: ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë, RISKAVER: ýðñäýëä äóðã¿é áàéäàë, NPL, LLP: çýýëèéí ýðñäýë, IIP(i)- Õ¿¿íèé "äàëä" òºëáºð, RESER(i): àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäàë, MG(i): Óäèðäëàãûí ÷àäàâõè, LIQ- õºðºíãèéí õºðâºõ ÷àäâàð, CBBR: ìºíãºíèé áîäëîãî, INF: èíôëÿöè, GROWTH: ÄÍÁ-íèé ºñºëò áîëîí FD: ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë çýðýã óòãûã èëýðõèéëñýí õóâüñàã÷äûã õóâèàð, GDP: äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í, SIZE(1-2): ¿éë àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýý, GDP_GAP: ÄÍÁ-íèé àëäàãäàë çýðãèéã èëýðõèéëñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ñàÿ òºãðºãººð ¿íýëãýýíä îðóóëëàà. DUM(i) - áàíêíû ä¿ðìèéí ñàíãèéí äîîä õýìæýýã ººð÷èëñýí áîëîí áàíêóóäûí çààâàë áàéëãàõ íººöºä òºëæ áàéñàí õ¿¿ã çîãñîîñîí äàììè õóâüñàã÷, @trend- õóãàöààíû õàíäëàãà áîëíî. Îíîëûí õýñýãò òîäîðõîéëñîí õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºõ òàéëáàðëàã÷ õ¿÷èí ç¿éëñýýð äàðààõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ñîíãîí ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýýíä àøèãëàñàí áîëíî. ¯¿íä : 1. Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãèéã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷äààð äàðààõ õóâüñàã÷äûã ñîíãîí ¿íýëãýýíä àøèãëàõ áîëíî.

{ }BANK CHARACTERISTIC: AOC, RISKAVER, SIZE(i), IIP(i),RESER(i), MG(i), LIQX ∈ ,

Ýäãýýð õóâüñàã÷èä íü:

a) ¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë (Average Operating Cost (AOC)). Äóíäàæ ¿éë

àæèëëàãààíû çàðäàë ( ) ( )C L C DL D

⎛ ⎞+⎜ ⎟⎝ ⎠

-ûã ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë áîëîí íèéò

àêòèâûí õàðüöàà (AOC)-ãààð òºëººë¿¿ëýí àâñàí. Îíîëûí õ¿ëýýëòèéí õóâüä áàíêíû ¿éë àæèëëãààíû äóíäàæ çàðäàë ºñººä áàéâàë áàíê àøãàà õàäãàëàõûí òóëä õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºäºã òóë ýäãýýðèéí õîîðîíä ýåðýã õàìààðàëòàé þì.

b) Áàíêíû ýðñäýëä äóðã¿é áàéäëûí çýðýã (Degree of aversion to risk). Ýíýõ¿¿

ñóäàëãààíäàà ýðñäýëä äóðã¿é áàéäëûí çýðýã ( ′′ ′= − ( ( ) ( ))R U W U W -èéã McShane áîëîí Sharpe (1985) íàðûí ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàíû àäèëààð áàíêíû ýðñäýëä äóðã¿é áàéäàë íü òýíöëèéí á¿òýöòýé ñàëøã¿é õîëáîîòîé ãýñýí òààìàãëàë äîð ººðèéí õºðºíãº áîëîí íèéò àêòèâûí õàðüöàà (RISKAVER)-ãààð òºëººë¿¿ëýí àâ÷ àøèãëàëàà. Îíîëûí çàãâàð ¸ñîîð ýíý õóâüñàã÷ áîëîí õ¿¿íèé çºð¿¿íèé õîîðîíä ýåðýã õàìààðàëòàé áºãººä ¿¿íèé øàëòãààí íü ãàäààä ñàíõ¿¿æèëòòýé õàðüöóóëàõàä ººðèéí õºðºíãèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí çàðäàë íýìýãäýæ áàéâàë ¿¿íèéã íºõºõèéí òóëä ýðñäýëä äóðã¿é áàíê õ¿¿íèé çºð¿¿ã çàéëøã¿é ºñãºõ áîëäîãòîé õîëáîîòîé.

19

c) ¯éë àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýý (Average size of operations). Îíîëûí çàãâàðò õ¿¿íèé çºð¿¿ òîäîðõîéëîãäîõîä ¿éë àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýýíèé äóíäàæ õýìæýý ( L D+ áîëîí

02L L+ ) ÷óõàë áîëîõûã õàðóóëñàí. Ýìïèðèê øèíæèëãýýíä îíîëûí çàãâàðò

òîäîðõîéëîãäñîíòîé àäèëààð áóþó íèéò çýýëèéí õýìæýýíèé ýñâýë íèéò àêòèâûí ëîãàðèôì (SIZE)-ààð ñîíãîí ¿íýëãýýíä îðóóëëàà. Õ¿ëýýãäýæ áóé õ¿¿íèé çºð¿¿ áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû òýëýëòèéí õîîðîíäûí õàìààðàë íü òóõàéí áàíêíû ñèñòåìä àæèëëàæ áóé áàíêíû òýëýëò íü ïîòåíöèàëü àëäàãäàë áèé áîëãîäîã ýñýõ, áîëãîäîã áîë òýëýëòèéí àøãààñ èõ áàéäàã ýñýõýýñ øàëòãààëàí õ¿¿íèé çºð¿¿íä ñºðºã/ýåðýã íºëºº íü òîäîðõîéëîãäîíî. Ìºí SIZE*NPL áîëîí SIZE*SD õóâüñàã÷èä îíîëûí çàãâàðò òîäîðõîéëîãäñîí áàéäëààð íºëººòýé áàéæ áîëíî.

d) Õ¿¿íèé äàëä òºëáºð (Implicit interest payment). Ñóäàëãààíäàà ýíýõ¿¿ ¿ç¿¿ëýëòèéã

òºëººë¿¿ëýí Ho áîëîí Saunders (1981), Angbazo (1997), Saunders áîëîí Shumacher (2000), Maudos áîëîí J.F.Guevara (2004) íàðûí ñóäëàà÷èä ººðñäèéí ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí öýâýð õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãî áîëîí íèéò àêòèâûí õàðüöàà (IIP1), öýâýð õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãî áîëîí íèéò îðëîãûí õàðüöàà (IIP2), öýâýð õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãî áîëîí îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâûí õàðüöàà (IIP3)-ã àøèãëàñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîí ¿íýëãýýíä îðóóëàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çëýý.

e) Çààâàë áàéëãàõ íººö áîëîí êàññ äàõü ìºíãºíèé àëäàãäàñàí áîëîìæèéí çàðäàë

(Opportunity costs of bank reserves). Òóõàéí õóâüñàã÷ààð çààâàë áàéëãàõ íººö, êàññ äàõü ìºíãº áîëîí íèéò àêòèâûí õàðüöàà (RESER)-ã ñîíãîæ àâñàí áºãººä çààâàë áàéëãàõ íººö èõ áàéõ íü òýð õýìæýýãýýð îðëîãî àâ÷ðàõã¿é ýõ ¿¿ñâýðò òºëºõ õ¿¿íèé òºëáºðèéí ä¿í èõ áàéõàä õ¿ðíý. Ìºí òóõàéí çààâàë áàéëãàõ íººö áîëîí êàññàíä áýëýí áàéëãàæ áàéãàà ìºíãèéã çýýë áîëãîæ ãàðãàñàí áîë õ¿¿ãèéí îðëîãî îëîõ áàéñàí áîëîìæ àëäàãäàæ áàéãààã èëýðõèéëíý. Èéìä ýíýõ¿¿ çàðäëûã íºõºõèéí òóëä õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºõ õýðýãòýé áîëíî. Èéìä ýíý õóâüñàã÷ õ¿¿íèé çºð¿¿íèé õîîðîíäûí õ¿ëýýãäýæ áóé õàìààðàë íü ýåðýã áàéíà.

f) Óäèðäëàãûí ÷àäàâõè (Quality of management). Äýýð äóðüäñàíààð óäèðäëàãûí

÷àäàâõè ñàéí áàéõ íü àêòèâûí àøèã ºíäºðòýé áàéõ áîëîí ºð òºëáºðèéí çàðäëûã áàãà áàéëãàñíààð èëýðíý. Èéìä óäèðäëàãûí ÷àäàâõè áóþó ¿ð àøãèéã ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë áîëîí íèéò îðëîãûí õàðüöàà (MG) -ãààð òºëººë¿¿ëýí ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí. Òóñ ¿ç¿¿ëýëò íü íýã íýãæ íèéò îðëîãî îëîõûí òóëä ò¿¿íèé õýäýí õóâüòàé òýíöýõ ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë ãàðãàæ áóéã èëýðõèéëýõ áºãººä òóõàéí õàðüöàà ºñºõ íü óäèðäëàãûí ÷àäàâõè ýñâýë ¿ð àøèã áóóð÷ áóéã èëòãýíý. Èéìä õàðüöàà áîëîí õ¿¿íèé çºð¿¿íèé õîîðîíäûí õ¿ëýýãäýæ áóé õàìààðàë íü ñºðºã áàéíà.

g) Òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûí ýðñäýë (Liquidity). Demirguc-Kunt áîëîí

Huizinga (2000) íàð ººðñäèéí ñóäàëãààíäàà òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûí ýðñäýë (LIQ)-èéã áîãèíî õóãàöààò, õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé àêòèâ (Êàññ äàõü ìºíãº+á¿õ ¿íýò öààñ) áîëîí íèéò àêòèâûí õàðüöààãààð òºëººë¿¿ëýí àøèãëàñàí áàéäàã. Èõýíõè ñóäàëãààíóóäàä íèéò àêòèâä õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé àêòèâûí ýçëýõ õóâü èõ áàéõ íü õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ã áàãà áàéëãàäàã ãýñýí ¿ð ä¿í õàðóóëñàí áàéäàã. Èéìä õ¿¿íèé çºð¿¿íä ìº÷ëºã àæèãëàãäàõã¿é òîõèîëäîëä õ¿¿íèé çºð¿¿ áîëîí òóñ õàðüöààíû õîîðîíäûí õàìààðëûã ñºðºã áàéíà ãýæ õ¿ëýýíý.

2. Áàíêíû á¿òöèéã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷äààð äàðààõ õóâüñàã÷äûã ñîíãîí ¿íýëãýýíä

àøèãëàõ áîëíî.

20

{ }Z INDUSTRY STRUCTURE: HERF, CR(m)∈ , Ýäãýýð õóâüñàã÷èä íü:

h) Çàõ çýýëèéí á¿òýö (HERF, CR(m)). Ýìïèðèê ñóäàëãààíä çàõ çýýëèéí á¿òöèéã

òºëººëºõ 2 áîëîìæèò õóâüñàã÷èéã àøèãëàäàã. Ýõíèéõ íü, áàíêíû ºðñºëäººíè çàõ çýýëèéí òºâëºðëèéí çýðãèéã èëýðõèéëñýí òºâëºðëèéí õàðüöàà (CR(m)), Herfindahl -èéí èíäåêñ (HERF)-èéã àøèãëàäàã. Ýíý èíäåêñ íü òóõàéí áàíêíû çàõ çýýëèéí îëèãîïîëü ºðñºëäººíèé õýëáýðòýé ãýæ ¿çñýí òîõèîëäîëä çàõ çýýëä ýçëýõ õóâèéí æèíãèéí êâàäðóóòûí íèéëáýðýýð òîäîðõîéëîãääîã. Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû íèéò çàõ çýýëä ýçëýõ öàð õ¿ðýýã íèéò àêòèâûí õýìæýýãýýð òºëººë¿¿ëýí àøèãëàäàã.

Õî¸ðäàõü íü, áàíêíû çàõ çýýëèéí ºðñºëäººíèé çýðãèéã èëýðõèéëýõ Ëåðíåðèéí èíäåêñ þì. Òóñ èíäåêñ íü áàíêíû íýãæ àêòèâûí îðëîãî áîëîí àõèó çàðäëûí ÿëãàâðûã íýãæ àêòèâûí îðëîãîä õàðüöóóëæ îëäîã áºãººä èéíõ¿¿ òîäîðõîéëîõûí òóëä áàíêíû çàðäëûí ôóíêöûã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé áîëäîã. Èõýíõè ýìïèðèê ñóäàëãààíä òîîöîîëîëòûí õóâüä õÿëáàð, çàõ çýýëèéí á¿òöèéã èëýðõèéëýõ ÷àäâàð ñàéí áàéäãèéã íü ¿íäýñëýí òºâëºðëèéí õàðüöàà (CR(m)), Herfindahl -èéí èíäåêñ (HERF)-èéã àøèãëàñàí áàéäàã òóë òóñ ñóäàëãààíä ýäãýýð èíäåêñ¿¿äèéã àøèãëàëàà.

3. Õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºæ áóé íèéò ýðñäýë¿¿äèéã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷äààð äàðààõ

õóâüñàã÷äûã ñîíãîí ¿íýëãýýíä àøèãëàõ áîëíî.

{ }Y AGGREGATE RISK: SD, CRERISK(i), SD*CRERISK, EXRISK∈ ,

Ýäãýýð õóâüñàã÷èä íü: i) Çàõûí çýýëèéí õ¿¿íèé òîãòâîðòîé áàéäàë (Volatility of market interest rates).

Ìºíãºíèé çàõ çýýëèéí òîäîðõîé áóñ áàéäàë íü îíîëûí çàãâàðò ìºíãºíèé çàõûí õ¿¿íèé âàðèàö ( )2

Mσ -ààð èëýðõèéëýãäñýí. Ýìïèðèê ñóäàëãààíä ýíý õóâüñàã÷èéã

ìºíãºíèé çàõûí õ¿¿íèé òîãòâîðòîé áàéäëûã èëýðõèéëñýí ò¿¿íèé ñòàíäàðò õàçàéëò (SD)-ààð òºëººë¿¿ëýí àøèãëàäàã. Õ¿¿íèé ñòàíäàðò õàçàéëò èõòýé áóþó ñàâàëãàà èõòýé áàéõ íü ýðñäëèéã äàãóóëàõ áºãººä ýíý óòãààðàà õ¿¿íèé çºð¿¿òýé ýåðýã õàìààðàëòàé áàéíà. Òóõàéí ñóäàëãààíä Òºâ áàíêíû õîíîãîîðîî ÿëãààòàé ¿íýò öààñíóóäûí íèéò æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿íèé ñòàíäàðò õàçàéëòààð àâàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çëýý. Èéíõ¿¿ òîîöîõäîî 2001-2005 îíû õîîðîíäûí ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿íèé ñàðûí ìýäýýëëèéã àøèãëàí ARCH/ GARCH çàãâàðûã ¿íýëæ ¿íýëýãäñýí ñòàíäàðò õàçàéëò (SDCBBR)-ûã îíû ýöñèéí ä¿íã àâ÷ àøèãëàñàí áîëíî.

j) Çýýëèéí ýðñäýë (Credit risk- NPL, LLP). Çýýëèéí ýðãýí òºëºëòòýé õîëáîîòîé

õîëáîîòîé ãàð÷ èðæ áóé ýðñäýë ( )2Lσ -òýé õîëáîîòîéãîîð áàíê òóõàéí ýðñäëèéí

¿íèéã çýýëèéí õ¿¿íä øèíãýýäýã. Ýíý óòãààðàà çýýëèéí ýðñäëèéã òºëººëºõ õóâüñàã÷ íü ÷àíàðã¿é çýýë áîëîí çýýëèéí áîëçîøã¿é ýðñäëèéí ñàíãèéí ìýäýýëëèéã àãóóëñàí áàéõ õýðýãòýé áîëíî. Èéìä ýìïèðèê ñóäàëãààíä çýýëèéí áîëçîøã¿é àëäàãäëûí ñàí áîëîí íèéò çýýëèéí õàðüöàà (LLP), ÷àíàðã¿é çýýë áîëîí íèéò çýýëèéí õàðüöàà (NPL) çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ò¿ãýýìýë àøèãëàäàã. Áàíêóóäûí çýýëèéí ýðñäýë ºíäºð áàéãàà áîë ýíýõ¿¿ ýðñäëèéí ¿íèéã õ¿¿íèé çºð¿¿íäýý

21

øèíãýýõ øààðäëàãàòàé òóë òóñ õóâüñàã÷èéí õ¿¿íèé çºð¿¿ õîîðîíäûí õ¿ëýýãäýæ áóé õàìààðàë íü ýåðýã áàéíà.

k) Çýýë áîëîí çàõ çýýëèéí õ¿¿íèé ýðñäýë (Interaction between credit risk and market risk). Çýýëèéí áîëîí çàõ çýýëèéí ýðñäýë õîîðîíäîî õàðèëöàí õîëáîîòîé áàéæ áîëíî

(SD*LLP, SD*NPL). Ýíý õóâüñàã÷ààð áèä LM

σ -ûã òºëººë¿¿ëæ áóé áºãººä õ¿¿íèé

çºð¿¿íä çýýë áîëîí õ¿¿íèé ýðñäýë çýðýã èëýðñíýýñ áèé áîëîõ ýðñäëèéã òºëººëíº. l) Õàíøíû õýëáýëçëèéí ýðñäýë (Exchange rate risk). Ýìïèðèê ñóäàëãààíä òóñ ýðñäëèéã

Âàëþòûí çàõûí õàíøíû òîãòâîðòîé áàéäëûã èëýðõèéëñýí ò¿¿íèé ñòàíäàðò õàçàéëò (ERRISK)-ààð òºëººë¿¿ëýí àøèãëàäàã. Õàíø ñòàíäàðò õàçàéëò èõòýé áóþó ñàâàëãààòàé áàéõ íü ýðñäëèéã äàãóóëàõ áºãººä ýíý óòãààðàà õ¿¿íèé çºð¿¿òýé ýåðýã õàìààðàëòàé áàéíà. Ñóäàëãààíä òóñ ¿ç¿¿ëýëòèéã Òºâ áàíêíààñ çàðëàäàã òºãðºã, àì.äîëëàðûí àëáàí õàíøíû ñòàíäàðò õàçàéëòààð àâàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çëýý. Èéíõ¿¿ òîîöîõäîî 2001-2005 îíû õîîðîíäûí àì.äîëëàðûí õàíøíû ñàðûí ìýäýýëëèéã àøèãëàí ARCH/ GARCH çàãâàðûã ¿íýëæ ¿íýëýãäñýí ñòàíäàðò õàçàéëò (ERRISK)-ûí îíû ýöñèéí ä¿íã àâ÷ àøèãëàëàà.

4. Ìàêðî îð÷íû áîëîí áîäëîãûí íºëººã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷äààð äàðààõ

õóâüñàã÷äûã ñîíãîí ¿íýëãýýíä àøèãëàõ áîëíî.

{ }MACRO&POLICY: CBBR, GDP(i), INF, FDH ∈ , Ýäãýýð õóâüñàã÷èä íü:

m) Ìºíãºíèé áîäëîãî (CBBR). Ìºíãºíèé áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí õýðýãñýë íü

îäîîãîîð ìàíàé îðîíä ÒÁ¯Ö áàéíà. Ýíý óòãààðàà ìºíãºíèé áîäëîãî íü åðºíõèéäºº ¿íýò öààñíû õ¿¿, õýìæýýíä òóñãàëàà îëæ áàéäàã òóë òóõàéí ñóäàëãààíä ìºíãºíèé áîäëîãûã ÒÁ¯Ö-íû íèéò æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ (CBBR)-ãýýð òºëººë¿¿ëýí àâ÷ àøèãëàëàà.

n) Áîäèò äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í (ÄÍÁ), ÄÍÁ-íèé ºñºëò, ÄÍÁ-íèé зөрүү

(GDP(i)). Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí îð÷íû íºëººëëèéã á¿ðýí èëýðõèéëýõ ÷àäâàðòàé õóâüñàã÷ààð áîäèò ÄÍÁ-íèé õýìæýý (GDP), ÄÍÁ-íèé ºñºëò (GROWTH), ÄÍÁ-íèé çºð¿¿ (GDP_GAP) çýðýã õóâüñàã÷óóä áàéæ ÷àäíà ãýæ ¿çýí òóõàéí ñóäàëãààíäàà àøèãëàëàà.5 Áîäèò ÄÍÁ-íèé õýìæýý, ÄÍÁ-íèé ºñºëòèéã ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð (¯ÑÃ)-ààñ ãàðãàñàí ìýäýýëëèéã àøèãëàñàí áîë ÄÍÁ-íèé àëäàãäëûã 1995-2005 îíû òîîí ºãºãäëèéí õóâüä Hodric-Prescott-ûí àðãûã àøèãëàí òîîöîîëîí ñóäàëãààíäàà àøèãëàëàà.

o) Èíôëÿöè (INF). Õ¿¿íèé çºð¿¿ äýõü èíôëÿöèéí íºëººëëèéã Ben Naceur (2003),

Casu et al (2004) áîëîí Diaz & Olivero (2005) íàð ººðñäèéí ñóäàëãààíäàà øàëãàñàí áàéäàã áºãººä ýäãýýð ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä èíôëÿöè íü ýåðýã õàìààðàëòàé ãýñýí ¿ð ä¿íã õàðóóëñàí áàéíà. Òóñ ñóäàëãààíä õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñ (Õ¯È)-ýýð èëýðõèéëñýí 2001-2005 îíû õîîðîíäûí æèëèéí ººð÷ëºëòèéí èíôëÿöè (INF)-èéã àøèãëàñàí áîëíî.

p) Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ã¿íçãèéðýëò (Financial Depth). Ben Naceur (2003) ººðèéí ñóäàëãààíäàà ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ã¿íçãèéðýëò (FD)-èéã áàíêóóäûí íèéò àêòèâ

5 Fernandez et al (2005), Brock& Franken (2003), Diaz & Olivero (2005), Casu et al (2004) íàð ñóäàëãààíäàà ýäãýýð õóâüñàã÷äëûã ñîíãîí àøèãëàñàí áàéäàã.

22

áîëîí ÄÍÁ-íèé õàðüöààãààð òºëººë¿¿ëæ àâñíààñ ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíä àäèë áàéäëààð àâëàà. Òóõàéí õàðüöàà íü áàíêíû ñàëáàð íü íèéò ýäèéí çàñãèéí õè÷íýýí õóâüòýé òýíö¿¿ áàéãààã èëýðõèéëýõ áºãººä ìàíàé îðíû õóâüä áàíêíû ñàëáàðûí àêòèâûí ºñºëò íü ñ¿¿ëèéí 5 æèëä ýäèéí çàñãèéí ºñºëòººñºº èë¿¿ õóðäòàéãààð ºññºí. Ìºí õ¿¿íèé çºð¿¿ íü áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà òóë ýäãýýðèéí õîîðîíä ñºðºã õàìààðàë íü õàäãàëàãäàæ áàéæ áîëîõ þì.

5. Õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áàéæ áîëîõ ýðõç¿éí ººð÷ëºëòèéí äàììè õóâüñàã÷èä: (DUM1, DUM2, DUM3, DUM4); Òóñ ñóäàëãààíä àøèãëàñàí òîîí ºãºãäëèéí õàìðàõ õóãàöààíä õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëñºí áàéæ áîëîõ øîêûí íºëººã èëýðõèéëýõ äàììè õóâüñàã÷äààð äàðààõ õóâüñàã÷äûã ñîíãîí ñóäàëãààíäàà íºëººòýé áàéñàí ýñýõèéã íü øàëãàëàà. à) Áàíêóóäûí ä¿ðìèéí ñàíãèéí äîîä õýìæýýã ºñãºæ áàéñíû íºëººëëèéã èëýðõèéëýõ äàììè õóâüñàã÷èä: DUM1(2000-2001), DUM1(2002-2003), DUM1(2004-2005); á) Áàíêóóäûí çààâàë áàéëãàõ íººö áóþó õàðèëöàõ äàíñàíä õ¿¿ òºëæ áàéñíàà çîãñîîñíû íºëººëëèéã èëýðõèéëýõ äàììè õóâüñàã÷ DUM1(2002); Ýäãýýð äàììè õóâüñàã÷äûí õóãàöààíû èíòåðâàëûí òóõàé íýìýëò ìýäýýëëèéã Õàâñðàëò 1.2-ò õàðóóëñàí áîëíî. Äàðààãèéí õýñýãò, ýäãýýð õóâüñàã÷äûí ñòàòèñòèê øèíæ ÷àíàðûã øèíæèëæ, òîõèðñîí àðãàç¿éãýýð îíîëûí õýñýãò òîäîðõîéëñîí çàãâàðóóäûã áîäèò òîîí ºãºãäºë äýýð ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýý õèéæ íºëººëºã÷ ãîë õ¿÷èí ç¿éëñ, øàëòãààíûã èëð¿¿ëíý. Õàâñðàëò 2.2 À-ä cóäàëãààíä àøèãëàõ äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áàíêíû ñèñòåìèéí 2001-2005 îíû áîäèò òîîí ºãºãäëèéã àøèãëàí ñèñòåìèéí äóíäàæ áàéäëààð òîîöîæ õàðóóëëàà. Ýíäýýñ õàðàõàä ýðñäýëä äóðã¿é áàéäëûã èëýðõèéëýõ ººðèéí õºðºíãº, íèéò àêòèâûí õàðüöàà (RISKAVER), çýýëèéí ýðñäëèéã èëýðõèéëýõ áîëçîøã¿é ýðñäëèéí ñàí áîëîí íèéò çýýëèéí õàðüöàà (LLP), óäèðäëàãûí ÷àäàâõèéã èëýðõèéëýõ îðëîãî, çàðëàãûí õàðüöàà (MG1) áîëîí îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâ, íèéò àêòèâûí õàðüöàà (MG2), çàõ çýýëèéí õ¿¿íèé òîãòâîðòîé áàéäëûí ýðñäýë (SD), àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäëûã èëýðõèéëýõ îðëîãî àâ÷èðäàãã¿é àêòèâ, íèéò àêòèâûí õàðüöàà (RESER2) çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õóâüä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äóíäàæ îð÷èìäîî òîãòâîðòîé áàéíà. Õàðèí èíôëÿöè, ÄÍÁ-íèé ºñºëò çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä íýãäñýí õàíäëàãà àæèãëàãäàõã¿é, ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õàðüöàíãóé õýëáýëçýë ºíäºðòýé áàéñàí. Ýíý íü ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäàëòàé õîëáîîòîé áºãººä øèëæèëòèéí, æèæèã ýäèéí çàñàãòàé ìàíàé îðíû õóâüä ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ñ¿¿ëèéí 2 æèëä õàðüöàíãóé òîãòâîðæèõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Áàíêíû ñàëáàðò òºâëºðºë áóóð÷ áàéãàà áºãººä ñóäàëãààíû õàìàðñàí õóãàöààíä Herfindahl-èéí èíäåêñ 0.18-ààñ 0.12 áîëòëîî áóóðñàí áàéíà. Ìºí 2 òîì áàíêíààñ 5 òîì áàíê õ¿ðòýëõ áàíêóóäûí çàõ çýýëä ýçëýõ õóâü íü 9.0-12.0 õóâèàð áóóðñàí áàéíà. Ýíý íü áàíêíû ñàëáàðò ìîíîïîëü øèíæ áóóð÷, ºðñºëäººíò çàõ çýýë èë¿¿òýé á¿ðýëäýæ áàéãààã èëýðõèéëíý. Òýãýõäýý 2005 îíû áàéäëààð ìàíàé îðíû áàíêíû ñàëáàðûí íèéò àêòèâûí 40 îð÷èì õóâèéã 2 áàíê, 50 îð÷èì õóâèéã 3 áàíê, 60 ãàðóé õóâèéã 4 áàíê, 70 îð÷èì õóâèéã 5 áàíê ë ýçýëæ áàéãàà íü ìàíàé îðîíä áàíêóóäûí òîî îëîí áîëîâ÷ ¿éë àæèëëàãààíû õóâüä òºâëºðºë ºíäºð õýâýýð áàéãààã èëýðõèéëæ áàéíà. Ìºí àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäëûã èëýðõèéëýõ (çààâàë áàéëãàõ íººö + êàññ äàõü ìºíãº)/ íèéò àêòèâ (RESER1) ¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áºãººä ýíý íü òàòàí

23

òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãººñ çààâàë áàéëãàõ íººö õýëáýðýýð áàéðøóóëæ áàéãàà õºðºíãèéí ºñºëòººñ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàíêóóäûí çýýë îëãîëò õóðäàöòàé íýìýãäýæ áóéòàé õîëáîîòîé íèéò àêòèâûí ºñºëò íü ò¿ð¿¿ëæ áàéãààãèéí èëýðõèéëýë áàéíà. Ýäãýýðýýñ ãàäíà áàíêíû ñèñòåìèéí ÷àíàðã¿é çýýëèéí íèéò çýýëä ýçëýõ õóâü (NPL), áàíêóóäûí ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäëûí àêòèâò ýçëýõ õóâü (IIP1, IIP3) çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òîãòâîðòîé áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà. ¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë, íèéò àêòèâûí õàðüöàà (AOC) (2001 îíä 3.83%-ààñ 2005 îíä 8.66% áîëñîí), ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäàë, íèéò îðëîãûí õàðüöàà (IIP2) (2001 îíä 6.16%-ààñ 11.51% áîëñîí), áàíêíû õýìæýýã èëýðõèéëýõ log(íèéò àêòèâ), log(íèéò çýýë) ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, ñàíõ¿¿ãèéí ã¿íçãèéðýëòèéã èëýðõèéëýõ áàíêíû íèéò àêòèâ, ÄÍÁ-íèé õàðüöàà (FD) (2001 îíä 27.3-ààñ 2005 îíä 60.51 áîëæ ºññºí), çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ºñºõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Ýäãýýð íü ìàíàé îðíû áàíêíû ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãàà ºñºæ áàéãààã èëýðõèéëæ áàéíà. 4.2 Çàãâàð, õàìààðëûí ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýý Ýíý õýñýãò ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýýã õèéõäýý Maudos áîëîí Guevara (2004) íàðûí ºðãºòãºñºí çàãâàðààñ òîäîðõîéëîãäñîí õóâüñàã÷ áîëîí îíîëûí õàìààðàë äýýð ñóóðèëñàí õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí (26) áîëîí (27) õýëáýðèéí ýêîíîìåòðèê çàãâàðóóäûí ¿íýëãýýã õèéñýí. Èéíõ¿¿ ¿íýëãýý õèéõäýý panel ºãºãäºëòýé õîëáîîòîé ¿¿ñ÷ áîëîõ àëäààíóóäûã çàñâàðëàñàí, êîýôôèöèåíò¿¿äèéí õóâüä ýäèéí çàñãèéí óòãàòàéãàà íèéöòýé, ñòàòèñòèêèéí õóâüä à÷ õîëáîãäîëòîé áàéõ ¿íýëãýýã ñîíãîñîí áîëíî. Òóõàéí çàãâàðò àøèãëàæ áóé òîîí ºãºãäºë íü panel òóë ò¿¿íèé øèíæ ÷àíàðààñ ¿¿äýí àëäààã ittiiit tu ελδμ +++= çàäàðãààòàé áàéíà ãýæ ¿çýõ ¸ñòîé áîëäîã. Ýíä iμ íü õóãàöààíû òóðø ººð÷ëºãääºãã¿é òîãòìîë áàéõ, áàíêíû õóâèéí øèíæ ÷àíàðòàé õîëáîîòîé ¿ë ò¿¿âýðëýãäýõ (Unobserved) íºëºº, õàðèí iδ íü õóãàöààíû òóðøèä òóõàéí áàíêíû õóâèéí îíöëîãò ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòòýé õîëáîîòîé àëäàà (ýäãýýð àëäàà íü áàíêóóäûí õîîðîíä ÿëãààòàé áàéíà), tλ íü áàíêíû õóâèéí îíöëîãîîñ øàëòãààëàõã¿éãýýð, òóõàéí öàã õóãàöààíä áîëñîí ¿éë ÿâäàëòàé õîëáîîòîé ¿¿ññýí àëäàà (ýíý àëäàà íü á¿õ áàíêóóäàä àäèë áàéíà), itε íü áàíêíû ººðèéí îíöëîã áîëîí òóõàéí öàã õóãàöààíààñ çýðýã øàëòãààëàí ¿¿ññýí äýýðõ¿¿äýýñ áóñàä òºðëèéí á¿õ àëäàà ãýæ ¿çäýã. Áàíêíû ººðèéí îíöëîã íü öàã õóãàöààíààñ õàìààðàí ººð÷ëºãääºãã¿é ãýâýë

0i

δ = áîëæ ò¿¿íèé íºëººã tλ äàâõàð àãóóëíà.

Ýäãýýð àëäààòàé õîëáîîòîéãîîð áàíêíû õóâèéí îíöëîãèéã èëýðõèéëýõ àëäàà (

iμ ) íü

òàéëáàðëàã÷ õóâüñàã÷ ( itx )-òàéãàà õàìààðàëòàé áóþó cov( ) 0itj ix μ ≠ (ýíä 1...17i= áóþó

áàíêíû òîî, 1,...,5t= áóþó 2001-2005 îíû òîîí ºãºãäºë, 1,.....,j k= áóþó ê øèðõýã áàíêóóäûí òîî) áîë ¿ë ò¿¿âýðëýãäýõ heterogeneity ãàæèëò ãàð÷ èðýõ áîëäîã. Èéìä panel ºãºãäëèéí õóãàöààíû èíòåðâàë íü óðò ¿åä ýíýõ¿¿ ãàæãûã çàñâàðëàí ãàæèãã¿é, íèéöòýé ¿íýëýãäñýí ïàðàìåòð òîäîðõîéëîõûí òóëä áàíêíû ººðèéí îíöëîãòîé õîëáîîòîé ãàðäàã òîãòìîë øèíæ ÷àíàðòàé àëäàà ( iμ )-ã ¿íýëýõ òýãøèòãýëýýñ ÿëãàâàð àâàõ çàìààð óñòãàí ¿íýëãýý õèéäýã òîãòìîë íºëºº (fixed effect)-íèé àðãààð ¿íýëýõ ¸ñòîé áîëäîã. Õàðèí áàíêíû ººðèéí îíöëîãòîé õîëáîîòîé òîãòìîë àëäàà ( iμ ) íü

òàéëáàðëàã÷ õóâüñàã÷òàéãàà õàìààðàëã¿é áóþó cov( ) 0itj i

x μ = ãýñýí òààìàãëàë òàâèñàí

24

¿åä cov( ) 0it is

u u ≠ áóþó ¿íýëýãäñýí òýãøèòãýëèéí áàíê á¿ðèéí öàã õóãàöààíû ÿëãààòàé

¿å äýõ àëäàà íü õîîðîíäîî õàìààðàëòàé (ñåðèàëü êîððåëÿöèòàé) áîëäîã òóë ¿¿íèéã çàñâàðëàõ àðãà íü random effect-èéí àðãà áàéäàã. Ýäãýýð àðãûí àëü íü òîõèðîìæòîéã ñîíãîõîî :H0 cov( ) 0

itj ix μ = ãýñýí òýã òààìàãëàëûã øàëãàäàã Hausman òåñòèéã

ÿâóóëíà. Èíãýõäýý 0H òààìàãëàëûã çºâøººðâºë ñàíàìñàðã¿é íºëºº (random effect)-íèé àðãûí òààìàãëàë, õàðèí 0H òààìàãëàë íÿöààãäâàë òîãòìîë íºëºº (fixed effect)-íèé àðãûí òààìàãëàë ¿íýí áîëîõ òóë òààìàãëàë íü ¿íýí áàéãàà ¿íýëãýýíèé àðãûã ñîíãîõ áîëíî. Ìºí áàíêóóä íü íýã çàõ çýýëä, àäèë õóóëü ýðõç¿éí àêòûí õ¿ðýýíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã, íèéãýì, ýäèéí çàñàãò ãàðàõ ãýíýòèéí ººð÷ëºëòèéã àäèëõàí õ¿ëýýæ àâàõ òóë ¿íýëýãäýõ òýãøèòãýëèéí tλ àëäààòàé õîëáîîòîéãîîð èæèë öàã õóãàöààíû õàìààðàë

(contemporeneous correlation) èëðýõ òóë ýíý àëäààã çàñâàðëàí ¿íýëäýã Seemingly Unrealeted Regression (SUR) àðãûã áàíêóóä (cross section)-ûí õóâüä õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çëýý. Õàðèí öàã õóãàöààíû õóâüä ò¿¿âðèéí òîî áîãèíîõîí òóë ýíýõ¿¿ öàã õóãàöààíû òóðøèä ººðèéí îíöëîãò ãàðñàí ººð÷ëºëò òîä èëýðýõã¿é ãýæ

¿çýí 0i

δ = ãýæ ¿çñýí áîëíî. Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé àðãàç¿é, íýìýëò òîõèðãîîã EViews 5.1

ïðîãðàìûí panel òîõèðãîîíû ôóíêöûã àøèãëàí ã¿éöýòãýõ áîëíî. 4.2.1 Íýãæ ÿçãóóðûí òåñòèéí ¿ð ä¿í áîëîí òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí íýãäñýí ñòàòèñòèê, ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õîîðîíäûí êîððåëÿöè Cóäàëãààíäàà panel ºãºãäºë àøèãëàæ áàéãàà òóë ðåãðåññèéã áîäîõîîñ ºìíº ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä òîãòâîðòîé áàéãàà ýñýõèéã øàëãàõ õýðýãòýé áîëíî. Ýíýõ¿¿ àæèëäàà àøèãëàñàí äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò á¿ðèéí òîãòâîðòîé ýñýõèéã panel øèíæèëãýýíä àøèãëàäàã Levin, Li& Chu t, Pesaran and Shin W-stat, ADF-Fisher Chi-square, PP-Fisher Chi-square òåñò¿¿äýýð øàëãàí ¿ð ä¿íã Õàâñðàëò 2.1-ä õàðóóëëàà. Òåñòèéí ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä ñóäàëãààíä àøèãëàæ áóé õóâüñàã÷ á¿ðèéã íýãæ ÿçãóóðòàé (Li&Chu t òåñò, Pesaran and Shin W-stat, ADF- Fisher Chi-square) ãýñýí òýã òààìàãëàëûã øàëãàõàä áàíêíû ººðèéí òºëºâ áàéäëûã èëýðõèéëýã÷ õóâüñàã÷èä áîëîõ NIM, SPREAD, IIP1, RISKAVER, AOC, RESER, MG1, LIQ, NPL çýðýã ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü íýãæ ÿçãóóðã¿é ãýñýí ¿ð ä¿íã õàðóóëæ áàéíà. Èéìýýñ ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ÿëãàâàð àâàëã¿é, ýíãèéí õýëáýðò øóóä ¿íýëãýýíä îðóóëàí íºëººëëèéã íü òîäîðõîéëîõ áîëíî. Ñóäàëãààíä àøèãëàæ áóé òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí íýãäñýí ñòàòèñòèêèéã Õàâñðàëò 2.2B-ä õàðóóëëàà. Ñòàòèñòèê ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä max, min áîëîí ñòàíäàðò õàçàéëò (Std.dev)-èéí óòãóóä íü òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õàìãèéí èõ áîëîí áàãà óòãûí õîîðîíäûí çºð¿¿ èõòýé, ñòàíäàðò àëäàà áóþó âàðèàö íü ºíäºðòýé áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Ýíý íü òîì, æèæèã áàíêóóäûí ÿëãàà èõòýé áàéãàà áîëîí æèæèã áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãàà íü òîãòâîðæîîã¿é áàéñàí íü òóõàéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ñàâàëãàà èõòýé áàéõàä íºëººëñºí áàéõ òàëòàé. Ìºí òóõàéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí íîðìàëü òàðõàëòûã Jarque-Bera òåñòýýð øàëãàõàä RESER2, CBBR, GROWTH ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íîðìàëü òàðõàëòòàé, õàðèí áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õóâüä íîðìàëü òàðõàëò àæèãëàãäàõã¿é áàéíà. Õàðèí Kurtosis øàëãóóðààð SD, MG2, ERRISK, CBBR, INF, GROWTH, FD, CR2, GDP, GDP_GAP ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü íîðìàëü òàðõàëòûã áîäâîë èë¿¿ áîñîîäóó

25

òàðõàëòòàé áîë áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü íîðìàëü òàðõàëòààñ èë¿¿ ìîõîîäóó íàìõàí òàðõàëòòàé áàéíà. Skewness øàëãóóðààð MG2, INF, FD, GDP, GDP_GAP ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íîðìàëü òàðõàëòààñ èë¿¿ ç¿¿í òàëûí ö¿ëõèéëòòýé áîë áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü áàðóóí òàëûí ö¿ëõèéëòòýé áàéíà. Ìºí õ¿¿íèé çºð¿¿ (NIM, SPREAD) áîëîí ò¿¿íä íºëººëºã÷ áàíêíû îíöëîãèéã èëòãýõ, íèéò ñàëáàðûí áîëîí ýäèéí çàñãèéí ýðñäýë¿¿ä, ñàëáàðûí á¿òöèéí íºëºº áîëîí ìàêðî, áîäëîãûí ººð÷ëºëòèéã íºëºº çýðãèéã òóñãàñàí âåêòîð õóâüñàã÷äûí õîîðîíäûí êîððåëÿöè øèíæèëãýýã àâ÷ ¿çñýí. Ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õîñ õîñîîð íü áîäñîí êîððåëÿöèéã Õàâñðàëò 1.6-ä õàðóóëëàà. Ýíýõ¿¿ êîððåëÿöè øèíæèëãýýíýýñ ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë (AOC), õ¿¿íèé äàëä òºëáºð (IIP(i)), áàíêóóäûí òºâëºðëèéã èëòãýõ herfindahl-èéí èíäåêñ áîëîí òºâëºðëèéí õàðüöàà CR(2-5), ìºíãºíèé áîäëîãûí íºëººã èëòãýõ ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿ (CBBR), õºðºíãèéí õºðâºõ ÷àäâàð (LIQ), çýýëèéí ýðñäýë (NPL) çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü õ¿¿íèé çºð¿¿òýé ýåðýã õàìààðàëòàé áàéíà. Ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ºñºõ íü õ¿¿íèé çºð¿¿ ºíäºð áàéõ øàëòãààí áîëæ áàéãààã õàðóóëæ áàéãàà áºãººä áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü ñºðºã õàìààðàëòàé áàéõààð ¿ð ä¿íã èëòãýæ áàéíà. Ýäãýýð íü åðºíõèéäºº îíîëûí çàãâàðò òîäîðõîéëîãäñîí ýäèéí çàñãèéí óòãàòàéãàà íèéöòýé ¿ð ä¿í õàðóóëæ áóé õýäèé ÷ èíôëÿöè (INF), ýäèéí çàñãèéí ºñºëò (GROWTH), àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäàë (RESER), õ¿¿íèé ýðñäýë (SD), âàëþòûí õàíøíû ýðñäýë (ERRISK), çýýëèéí áîëçîøã¿é àëäàãäëûí ñàí (LLP) çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õàìààðàë íü îíîëûí òýìäýãýýñ ýñðýã òýìäýãòýé ãàð÷ áàéíà. Ýíý íü õ¿¿íèé çºð¿¿íä îëîí õ¿÷èí ç¿éëñ íºëººëäºãººñ õàìààðàí ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëºë íü áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëëººñ ñóë áàéñàíòàé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõ þì. ªºðººð õýëáýë, ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëñ ºñ÷ áàéõàä õ¿¿íèé çºð¿¿ íü áóñàä èë¿¿ õ¿÷òýé íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººãººð áóóðñàí áîë ýäãýýðèéí õîîðîíäûí êîððåëÿöè õàìààðàë íü ñºðºã áàéõàä õ¿ðíý. Ìºí äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õàìààðëûí õ¿÷ íü ñòàòèñòèêèéí õóâüä õ¿ëýýæ àâ÷ áîëîõîîðã¿é áàéãàà áºãººä ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëñ íü õ¿¿íèé çºð¿¿íä ÿã ÿìàð õýìæýýíèé íºëººëºë ¿ç¿¿ëýõèéã ñòàòèñòèêèéí õóâüä õ¿ëýýæ àâ÷ áîëîõóéö áàéäëààð ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýýãýýð äàðààãèéí õýñýãò òîäîðõîéëîõ áîëíî. 4.2.2 Panel ºãºãäëèéí ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýý Ýíýõ¿¿ õýñýãò îíîëûí õýñýãò òîäîðõîéëñîí (26) áîëîí (27) ýêîíîìåòðèê çàãâàðóóäûí ¿íýëãýýã ýõëýýä panel ºãºãäëèéí ñàíàìñàðã¿é íºëºº (random effect)- íèé àðãààð íýìýëò òîõèðãîîã¿éãýýð øóóä ¿íýëýí, ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í äýýð Hausman òåñòèéã øàëãàíà. Õýðâýý òåñòèéí ¿ð ä¿í íü òóõàéí ò¿¿âðèéí õóâüä ñàíàìñàðã¿é íºëºº (random effect)- íèé àðãûã àøèãëàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ãàðâàë íýìýëò òîõèðãîîã ñîíãîæ èë¿¿ ñàéí ¿íýëãýýã ãàðãàõ áºãººä õàðèí òîãòìîë íºëºº (fixed effect)-íèé àðãûã ñîíãîõ ¿ð ä¿í ãàðâàë õàìãèéí ñàéí ¿íýëãýýã òîãòìîë íºëººëºë îðóóëñàí íü èë¿¿äñýí (redundant fixed effect) ýñýõèéã likelihood ratio-ààð øàëãàí ñîíãîæ àâàõ áîëíî. 4.2.2.A "Öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîîöîõ ýêîíîìåòðèê çàãâàðûí ¿íýëãýý Îíîëûí õýñýãò (27) õýëáýðèéí ýêîíîìåòðèê çàãâàðààð èëýðõèéëýãäñýí áàíêóóäûí "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ (Pure Spread)-ã òîäîðõîéëîõ òýãøèòãýëä òàéëáàðëàã÷ õóâüñàã÷äûã Saunders& Schumacher (2000) íàðûí ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàíòàé àäèë áàéäëààð ñîíãîëîî. ªºðººð õýëáýë, áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé òàéëáàðëàãäàæ áóé õ¿¿íèé çºð¿¿ãýýñ áóñàä ¿ëäñýí õýñýã íü ìàêðî îð÷íû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

26

áîëîí ýðñäë¿¿äýýñ õàìààð÷ òàéëáàðëàãäàõ òóë õ¿¿íèé "öýâýð" çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ òýãøèòãýëä ººðèéí õºðºíãº, íèéò àêòèâûí õàðüöàà (RISKAVER), õ¿¿íèé áóñ öýâýð îðëîãî, íèéò àêòèâûí õàðüöàà (IIP), îðëîãî àâ÷ðàõã¿é àêòèâ, íèéò àêòèâûí õàðüöàà (RESER2), îðëîãî àâðàõ àêòèâ, íèéò àêòèâûí õàðüöàà (MG2) áîëîí áóñàä õóãàöààíû äàììè õóâüñàã÷äûã æèë á¿ðýýð îðóóëàí ¿íýëñýí. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) болон õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD)-íèé ¿íýëãýýíèé õóâüä ñàíàìñàðã¿é íºëººëºë (random effect) -èéí àðãààð ¿íýëýí Hausman òåñòèéã ÿâóóëàõàä (òåñòèéí ¿ð ä¿íã Õàâñðàëò 2.3-ò õàðóóëëàà) òåñòèéí ¿ð ä¿í íü санамсаргүй íºëººëºë (random effect)-èéí àðãààð ¿íýëýõ íü òîõèðîìæòîé ¿ð ä¿í õàðóóëëàà. Èéìä үнэлгээг áàíêóóä (cross section)-ûí õóâüä ñàíàìñàðã¿é íºëººëºë (random effect)-èéí àðãààð, õóãàöààíû õóâüä íºëººëºëã¿é, áàíêóóäûí õóâüä èæèë öàã õóãàöààíû õàìààðàëûã çàñâàðëàõ cross section SUR гэсэн òîõèðãîîã õèéæ ¿íýëëýý. Panel ºãºãäëèéí ýäãýýð òîõèðãîîãîîð ¿íýëýõýä ãàðñàí êîýôôèöèåíò¿¿ä íü îíîëûí áóþó àíõ õ¿ëýýãäýæ áàéñàí óòãàòàéãàà íèéöòýé, ñòàòèñòèêèéí õóâüä áóñäààñàà харьцангуй ñàéí ¿íýëãýý õàðóóëæ áàéñàí òóë "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ ¿íýëãýýãýýð ñîíãîæ Õ¿ñíýãò 1-ä õàðóóëëàà. Õ¿ñíýãò 1. "Цýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í* Õàìààðàõ õóâüñàã÷èä: NIM- Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿, SPREAD- Õ¿¿íèé çºð¿¿ ¯íýëãýýíèé àðãà: Panel EGLS Õàìðàõ îãíîî: 2001-2005 Á¿ëã¿¿äèéí òîî: 17 Íèéò panel (balanced) ò¿¿âðèéí òîî: 85

NIM, Panel EGLS (Cross section random effects)

SPREAD, Panel EGLS (Cross section random effects) Õóâüñàã÷

Êîýôôèöèåíò t- Ñòàòèñòèê Êîýôôèöèåíò t- Ñòàòèñòèê

C 12.84 5.13 11.84 3.38

IIP1 1.14 7.83 0.83 4.04

RISKAVER -0.04 -1.75 -0.126 -3.13

RESER2 0.01 -0.39 0.046 1.02

MG2 -0.08 -3.14 -0.087 -2.90

D01 -1.05 -0.75 1.86 0.96

D02 4.45 16.5 5.82 18.11

D03 -0.23 -0.28 2.68 2.33

D04 1.03 5.5 2.31 9.63

2R 0.58 0.47

2R 0.53 0.41 Hausman Tests (prob. Chi-Sq(8)) 0.22 0.95 Omitted Variables: LOG(SIZE2), AOC, LIQ (prob.F(3,70))

0.30 0.30

27

Redundant Variables: RISKAVER, RESER2, MG2 test (prob. F (3,73))

0.00 0.00

*- EViews програмын гарцыг Хавсралт 2.3 -д харууллаа. Нэмэлт òåñò¿¿äèéã тус загварын алдаа болон коэффициентүүдэд хязгаарлалт тавих байдлаар шалгасан болно.

Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í íü õ¿¿íèé çºð¿¿íèé äèéëýíõ õýñýã íü áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð òàéëáàðëàãäàæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.¯íýëýãäñýí êîýôôèöèåíò¿¿äèéí õóâüä àíõ õ¿ëýýãäýæ áàéñàí óòãàòàéãàà íèéöòýé ¿ð ä¿í õàðóóëëàà. Îíîëûí õýñýãò òîäîðõîéëîí òàéëáàðëàñàíû äàãóó ¿íýëýãäñýí ñóë ãèø¿¿í äýýð öàã õóãàöààíû äàììè õóâüñàã÷èéí êîýôôèöèåíò¿¿äèéã íýìñýí íü áàíêóóäûí "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ áàéíà. Çóðàã 3à-ä öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿ (NIM) ¿ç¿¿ëýëòèéí "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîîöîí áàíêóóäûí äóíäàæ öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿òýé õàðüöóóëàí ¿ç¿¿ëëýý. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íèéò áàíêóóäûí äóíäàæ öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿ (NIM)-ã áàíêíû ñèñòåìèéí íèéò õ¿¿ãèéí îðëîãî, íèéò õ¿¿ãèéí çàðäàë áîëîí íèéò îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâûí øàòàëñàí äóíäàæ çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àøèãëàí òîîöîîëñîí áîëíî. Çóðàã 3à. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) áîëîí "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ (Pure NIM)

14.1

12.0 10.211.6

13.0

17.4

12.8

14.9

12.5

11.8

9.0

10.0

11.0

12.0

13.0

14.0

15.0

16.0

17.0

18.0

2001 2002 2003 2004 2005

Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)

Öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿ (Pure NIM)

Ýõ ¿¿ñâýð: Òóõàéí ñóäàëãààíä çîðèóëàí (27) òýãøèòãýëèéã ¿íýëýí òîîöñîí òîîöîî

Çóðàã 3à -ààñ õàðàõàä áàíêóóäûí äóíäàæ áîäèò öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿ (NIM) íü åðºíõèéäºº õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áîë ¿íýëýãäñýí öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿ íü õàðüöàíãóé õýëáýëçýëòýé áàéíà. Òýãýõäýý ýäãýýðèéí åðºíõèé ÷èã õàíäëàãà íü àäèë ÷èãëýëä ººð÷ëºãäºæ áàéíà. Öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿ íü 2001 îíä áàíêóóäûí äóíäàæ õ¿¿íèé çºð¿¿ãýýñ 1.2 õóâèàð äîîãóóð ãàðñàí áºãººä 2002 îíîîñ õîéø äóíäàæ çºð¿¿íýýñ 0.5-3.3 õóâèéí äýýã¿¿ð áàéíà. ªºðººð õýëáýë, öýâýð õ¿¿íèé

28

çºð¿¿ íü äîîãóóð áàéãàà æèë¿¿äýä ìàêðî îð÷íû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîí ýðñäë¿¿ä íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºõ øàëòãààí áîëæ áàéñíûã èëýðõèéëýõ áîë äîîãóóð áàéñàí æèë¿¿äýä ìàêðî îð÷íû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ñàéæèð÷, ýðñäë¿¿ä áóóð÷ áàéñàí íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõ ÷èãëýëä íºëººëñºíèéã èëòãýæ áàéíà. Õàðèí õ¿¿íèé çºð¿¿ (Spread) ¿ç¿¿ëýëòèéí "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîîöîí áàíêóóäûí äóíäàæ õ¿¿íèé çºð¿¿òýé õàðüöóóëñíûã Çóðàã 3á-ä õàðóóëëàà. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íèéò áàíêóóäûí äóíäàæ õ¿¿íèé çºð¿¿ (Spread)-ã áàíêíû ñèñòåìèéí íèéò çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãî, íèéò õàäãàëàìæèä òºëñºí õ¿¿ãèéí çàðäàë áîëîí çýýë, õàäãàëàìæèéí øàòàëñàí äóíäàæ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àøèãëàí òîîöîîëñîí áîëíî. Çóðàã 3á. Õ¿¿íèé çºð¿¿ (Spread) áîëîí "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ (Pure spread)

13.7

14.1

11.8

14.5

17.617.0

13.4

10.2

8.5

16.5

8.09.0

10.011.0

12.013.0

14.015.0

16.017.0

18.019.0

2001 2002 2003 2004 2005

Öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿ (pure spread)

Õ¿¿íèé çºð¿¿ (spread)

Ýõ ¿¿ñâýð: Òóõàéí ñóäàëãààíä çîðèóëàí (27) òýãøèòãýëèéã ¿íýëýí òîîöñîí òîîöîî Çóðàã 3á -ýýñ õàðàõàä áàíêóóäûí äóíäàæ áîäèò õ¿¿íèé çºð¿¿ (Spread) áîëîí "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ (Pure spread)-èéí åðºíõèé ÷èã õàíäëàãà íü àäèë ÷èãëýëä áóþó åðºíõèéäºº áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Öýâýð õ¿¿íèé çºð¿¿ (Pure Spread) íü 2001 îíä áàíêóóäûí äóíäàæ õ¿¿íèé çºð¿¿ãýýñ 3.3 ïóíêòýýð äîîãóóð áàéñàí 2002 îíîîñ õîéø äóíäàæ õ¿¿íèé çºð¿¿ãýýñ 1.1-3.9 ïóíêòýýð äýýã¿¿ð áàéæýý. ªºðººð õýëáýë, 2001 îíûã

29

õ¿ðòýë ìàêðî îð÷íû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîí ýðñäë¿¿ä íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºõ ÷èãëýëä íºëººëæ áàéñàí áîë 2002 îíîîñ õîéø ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ñàéæèð÷ ìàêðî îð÷íû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîí ýðñäë¿¿ä íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõ ÷èãëýëä íºëººëñºí áàéæ áîëîõûã èëòãýæ áàéíà. Ýäãýýð ¿ð ä¿í íü ìèêðî (Áàíêóóäûí õîîðîíäûí ÿëãààã õàðóóëñàí) áîëîí ìàêðî õ¿÷èí ç¿éëñèéí àëü àëü íü ìàíàé îðíû õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëñ áîëæ áàéíà. Èéìä ìàíàé îðíû õ¿¿íèé çºð¿¿ã òàéëáàðëàõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä ìèêðî, ìàêðî áîëîí ýðñäëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéã õàìòàä îðóóëàí ¿íýëýõ îíîëûí õýñýãò òîäîðõîéëñîí ýíãèéí (26) õýëáýðèéã ðåãðåñèéã ¿íýëýõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çëýý. 4.2.2.B Õ¿¿íèé çºð¿¿ã òàéëáàðëàã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõ ýêîíîìåòðèê çàãâàðûí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í Îíîëûí õýñãèéí (26) òýãøèòãýëýýð èëýðõèéëýãäñýí àðèëæààíû áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí Panel ðåãðåññèéí øèíæèëãýýíèé ¿ð ä¿íã ýíý õýñýãò òàéëáàðëàõ áîëíî. Panel ðåãðåññèéí ¿íýëãýýã ýõëýýä panel ºãºãäëèéí ñàíàìñàðã¿é íºëºº (random effect)- íèé àðãààð íýìýëò òîõèðãîîã¿éãýýð øóóä ¿íýëýí, ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í äýýð Hausman òåñòèéã øàëãàí ¿ð ä¿íã Õàâñðàëò 2.4 áîëîí Õàâñðàëò 2.5-ä õàðóóëëàà. Hausman òåñòèéí ¿ð ä¿í íü á¿õ ðåãðåññèéí õóâüä ñàíàìñàðã¿é íºëººëºë (random effect)-èéí àðãààð ¿íýëýõ íü òîõèðîìæòîé ãýñýí ¿ð ä¿í õàðóóëñàí áºãººä ñàíàìñàðã¿é íºëººëëèéí àðãûí ¿íýëãýýã white cross section òîõèðãîîãîîð ¿íýëñýí. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) áîëîí õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD)-ã òàéëáàðëàã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí áîëîìæèò ñàéí ¿íýëãýý õàðóóëñàí ¿ð ä¿íã¿¿äèéã õàðãàëçàí Õàâñðàëò 2.4 áîëîí Õàâñðàëò 2.5-ä õàðóóëëàà. Ýäãýýð ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íã¿¿äýýñ òàéëáàðëàõ ÷àäâàð ºíäºðòýé, ñòàòèñòèêèéí õóâüä õ¿ëýýæ àâàõ áîëîìæòîé, êîýôôèöèåíò¿¿äèéí õóâüä ýäèéí çàñãèéí óòãàòàéãàà íèéöòýé áàéãàà ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íã Õ¿ñíýãò 2-ò õàðóóëëàà. Õ¿ñíýãò 2. Õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í *

Õàìààðàõ õóâüñàã÷: NIM ¯íýëãýýíèé àðãà: Panel EGLS (Cross-section random effects) Ò¿¿âðèéí îãíîî: 2001 2005 Õàìðàãäñàí Cross-section-íû òîî : 17 Нийт panel түүврийн тоо: 85

Õóâüñàã÷ Êîýôôèöèåíò t-Statistic

C 34.02 7.38 IIP2 0.21 4.35 RISKAVER -0.07 -2.42 LOG(SIZE1) -1.43 -2.88 MG1 -0.24 -4.15 MG2 -0.08 -3.10 NPL 0.27 3.08

NPL*SD -0.07 -1.98 CR2 -0.11 -1.87 INF 0.37 2.65 DUM2 6.74 4.83 AOC 0.68 3.03

Õàìààðàõ õóâüñàã÷: SPREAD ¯íýëãýýíèé àðãà: Panel EGLS (Cross-section random effects)Ò¿¿âðèéí îãíîî: 2001 2005 Õàìðàãäñàí Cross-section-íû òîî : 17 Нийт panel түүврийн тоо: 85

Õóâüñàã÷ Êîýôôèöèåíò t-Statistic

C 68.51 1.88 IIP2 0.30 3.31 RISKAVER -0.11 -2.49 RESER2 0.09 2.12 MG1 -0.36 -4.05 NPL 0.19 4.93

LOG(SIZE1) 2.04 2.51 CR3 -0.76 -2.19 INF 1.22 2.44 FD -0.48 -1.85 @trend -2.48 -2.09 AOC 0.82 3.65 SD*LOG(SIZE2) -0.63 -2.48

2R 0.51 Hausman test (prob.Chi-Sq(10)) 0.90

Omitted Variable:

30

2R 0.51

Hausman Tests (prob.Chi-Sq(10))

0.38

2R 0.44

Omitted Variables: FD, RESER2 (prob.F(2,67))

0.37

DW- stat 1.46

Redundant Variables: NPL, AOC, CR2 test (prob. F (3,69))

0.00

*- EViews програмын гарцыг Хавсралт 2.6-д харууллаа. Нэмэлт тестүүдийг тус загварын алдаа болон

коэффициентүүдэд хязгаарлалт тавих байдлаар шалгасан болно. ¯íýëãýýíèé ¿ð ä¿íãèéí òàéëáàðûã õèéõäýý åðºíõèéäºº õ¿¿íèé çºð¿¿ã òàéëáàðëàã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëºë ÿìàð ÷èãëýëòýé áàéãààã òîäîðõîéëîõäîî Õàâñðàëò 2.4-ò õàðóóëñàí ¿ð ä¿íã¿¿äýä ñóóðèëñàí áîë õàðèí õ¿÷èí ç¿éë íýã íýãæýýð ººðë÷ëºãäºõºä õ¿¿íèé çºð¿¿íä ÿã ÿìàð íºëººëºë ¿ç¿¿ëýõýýð áàéãààã òîäîðõîéëñîí Õ¿ñíýãò 2-èéí ¿ð ä¿í äýýð ñóóðèëàí õèéõ áîëíî. À) Ëèáåðàë÷ëàëûí íºëººãººð õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóð÷ áóé ýñýõ Áàíêóóäûí õóâüä ëèáåðàë÷ëàëûí íºëººãººð öàã õóãàöààíû òóðøèä õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóð÷ áàéãàà ýñýõèéã Drakos (2003) áîëîí Casu & áóñàä (2004) íàðûí ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí àðãàç¿éãýýð øàëãàõàä ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í íü öàã õóãàöààíû òóðøèä õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãààã ñòàòèñòèêèéí õóâüä èëýðõèéëæ áàéíà. Õàâñðàëò 2.4-ä ¿ç¿¿ëñýí õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) ¿ç¿¿ëýëòèéí õóãàöààíû òðåíä îðóóëñàí ¿íýëãýýí¿¿ä áîëîõ (2) áîëîí (10) çàãâàðûí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íã¿¿ä íü ëèáåðàë÷ëàëûí íºëººãººð õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) íü æèëä äóíäàæààð 0,91 ïóíêòýýð áóóðäàã áàéíà. Хàðèí Õàâñðàëò 2.5-ä ¿ç¿¿ëñýí õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) ¿ç¿¿ëýëòèéí õóãàöààíû òðåíä îðóóëñàí ¿íýëãýýíèé õóâüä (1) áîëîí (9) òýãøèòãýëèéí ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä 2001 îíîîñ õîéø áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ ëèáåðàë÷ëàëûí íºëººãººð æèëä äóíäàæààð 1.35-2.48 îð÷èì ïóíêòýýð áóóð÷ áàéãààã èëýðõèéëæ áàéíà. B) Áàíêíû ººðèéí îíöëîãèéã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷èä Áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë (AOC) ºíäºð áàéãàà íü îíîëûí õýñýãò òîäîðõîéëñíû äàãóó áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºíäºð áàéëãàõ øàëòãààí áîëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë áîëîí àêòèâûí õàðüöàà ºñºõ áóþó íýãæ àêòèâèéã á¿ðä¿¿ëýí, ýðãýëòýíä îðóóëàõàä ãàðãàæ áóé ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë ºñâºë òóõàéí çàðäëûã çýýëèéí õ¿¿íäýý øèíãýýõ øààðäëàãà óðãàäàãààñ õ¿¿íèé çºð¿¿ ºñäºã õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéíà. Ìàíàé îðíû àðèëæààíû áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë, àêòèâûí õàðüöàà 1 õóâèàð ºñâºë õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.67-0.72 íýãæýýð, õàðèí õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 0.81-0.92 íýãæýýð ºñäºã áàéíà. Áàíêóóäûí ýðñäýëä äóðã¿é áàéäàë (RISKAVER)-ûã áóñàä ýìïèðèê ñóäàëãààíóóäûí àäèëààð ººðèéí õºðºíãº áîëîí àêòèâûí õàðüöààãààð òºëººë¿¿ëýí ¿íýëãýýíä àøèãëàñàí. Áàíêóóäûí ýðñäýëä äóðã¿é áàéäàë áóþó òóõàéí õàðüöàà ºñºõ íü áàíêíû

31

õóâüä íýãæ àêòèâûí áèé áîëãîõäîî òîäîðõîé õýñãèéã íü õ¿¿ òºëäºãã¿é ïàññèâààð á¿ðä¿¿ëæ áóé òóë õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëæ áàéäàã. Ìàíàé îðíû õóâüä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàíêíû ä¿ðìèéí ñàíãèéí äîîä õýìæýýã òîãòìîë ºñãºæ áàéõ øààðäëàãûã Ìîíãîëáàíêíààñ òàâüæ àæèëëàñàí, ìºí áàíêóóä àøèãòàé àæèëëàí õóðèìòëàãäñàí àøèã ºñºæ èðñýí íü òóõàéí õàðüöààã ºñºõºä íºëººëñºí. Àðèëæààíû áàíêóóäûí ººðèéí õºðºíãº, àêòèâûí õàðüöàà 1 õóâèàð ºñâºë õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.07 íýãæýýð, õàðèí õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 0.09-0.11 íýãæýýð áóóðàõààð áàéíà. Èéìä áàíêóóäûí ä¿ðìèéí ñàíã íýìýãä¿¿ëýõ Ìîíãîëáàíêíààñ àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí óäàà äàðààãèéí àðãà õýìæýý íü áàíêíû ñàëáàðûí ýðñäýë äààõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëñàí áîëîõ íü áàòëàãäàæ áàéíà. Õ¿¿íèé äàëä òºëáºð (IIP) áóþó ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû öýâýð îðëîãî íü ýåðýã áàéõ íü ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíààñ àøèã îëäîã áîëîõûã èëýðõèéëýõ áîë ìàíàé îðíû áàíêóóäûí õóâüä õ¿¿íèé öýâýð îðëîãî íü åðºíõèéäºº ñºðºã áóþó àëäàãäàëòàé áàéäàã ãýñýí ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. Ýíý óòãààðàà ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû öýâýð îðëîãî, íèéò îðëîãûí õàðüöàà áóþó ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäëûí íèéò îðëîãîä ýçëýõ õóâü ºíäºð áàéõààð áîë áàíêóóä àøãàà õàäãàëàõûí òóëä òýðõ¿¿ àëäàãäëûã õ¿¿íèé çºð¿¿íäýý øèíãýýõ òóë õ¿¿íèé çºð¿¿ ºíäºð áàéõàä õ¿ðíý. Ìàíàé áàíêóóäûí õóâüä ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû öýâýð îðëîãî, íèéò îðëîãûí õàðüöàà (IIP2) 1 õóâèàð ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.21-0.25 íýãæýýð, õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 0.28-0.31 íýãæýýð, õàðèí ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû öýâýð îðëîãî, íèéò àêòèâûí õàðüöàà (IIP1)1 õóâèàð ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 1.33 íýãæýý,ð õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 0.83-0.90 íýãæýýð ºñäºã ä¿í õàðóóëæ áàéíà. Àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäàë (RESER) áóþó çààâàë áàéëãàõ íººö áîëîí êàññ äàõü ìºíãº, ¿íäñýí õºðºíãº çýðýã ýðãýëòýíä îðæ îðëîãî àâ÷ðàõã¿é àêòèâûí õýìæýý ºíäºð áàéõ íü áàíêóóäûí õóâüä òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí 14 õóâüòàé òýíöýõ õýìæýýíèé õºðºíãºä õ¿¿íèé çàðäàë òºëºõ, ìºí ýäãýýð õºðºíãèéã ýðãýëòýíä îðóóëñàí áîë îëæ áîëîõ àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäàë èõ áàéõàä õ¿ðíý. Èéìä áàíêóóä àøãàà õàäãàëàõûí òóëä ýäãýýð çàðäëûã õ¿¿íèé çºð¿¿íäýý øèíãýýæ áîëäîã òóë õ¿¿íèé çºð¿¿ ºíäºð áàéäàã. Ýíý óòãààðàà îðëîãî àâ÷ðàõã¿é àêòèâûí íèéò àêòèâä ýçëýõ õóâü ºñºõ íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºæ áàéãàà áºãººä íèéò àêòèâä îðëîãî àâ÷ðàõã¿é àêòèâûí ýçëýõ õýìæýý (RESER2) 1 õóâü ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.08-0.12 õóâèàð, õàðèí õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 0.08- 0.14 íýãæýýð ºñ÷ áàéæ áîëîõîîð áàéíà. Óäèðäëàãûí ÷àäàâõè (MG)-èéã áóñàä ýìïèðèê ñóäàëãààíóóäûí àäèëààð õºðºíãèéí á¿òýö áîëîí îðëîãî, çàðëàãûí çîõèñòîé õàðüöààãààð òºëººë¿¿ëýí ¿íýëãýýíä îðóóëñàí. ¯íýëãýýíèé ¿ð ä¿í íü îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâûí íèéò ýçëýõ õóâü ºñºõ áóþó îðëîãûí ñóóðü íü íýìýãäñýíýýð õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóðäàã ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë, íèéò îðëîãûí õàðüöàà (MG1) 1 õóâèàð ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.14-0.24 íýãæýýð, õàðèí õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 0.19-0.22 íýãæýýð áóóðàõ ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. Õàðèí îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâûí íèéò àêòèâò ýçëýõ õóâü (MG2) 1 íýãæýýð íýìýãäýõýä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.05-0.07 íýãæýýð, õàðèí õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 0.03-0.07 íýãæýýð áóóðàõ ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. Áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýýíèé òýëýëò (SIZE) áóþó íèéò àêòèâ áîëîí çýýëèéí ºñºëò íü áàíêóóäûí õóâüä îðëîãûí ñóóðèéã ºðãºòãºæ áàéãàà ÿâäàë òóë ìàíàé îðíû õóâüä àêòèâ áîëîí çýýëèéí ºñºëò íü áàíêóóäûí îðëîãûã íýìýãä¿¿ëæ õ¿¿ã ºñãºõã¿é áóóðóóëàõ áîëîìæòîé áîëãîæ áàéíà. Àðèëæààíû áàíêóóäûí àêòèâûí

32

õýìæýý 1 õóâèàð ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.61-0.74 íýãæýýð áóóðàõààð ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. Õàðèí òóñ ¿ç¿¿ëýëòèéã àêòèâ áóñ çýýëýýð àâñàí òîõèîëäîëä çýýëèéí õýìæýý 1 õóâü ºñºõºä õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 1.64 íýãæýýð áóóðàõààð ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. Ýäãýýð íü òîì áàíêóóäûí õóâüä ñàëáàð áàéãóóëæ ¿éë àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýýãýý òýëýõ íü îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõ, íºãºº òàëààð òóõàéí ñàëáàðààð äàìæóóëæ çýýëýý èë¿¿òýé ãàðãàõûí òóëä õ¿¿íèé çºð¿¿ãýý áóóðóóëàõ íºõöºë áîëæ áàéãààã áàòàëæ áàéíà. C) Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä íºëººëºõ ýðñäýë¿¿ä Îíîëûí çàãâàðò òîäîðõîéëñíû äàãóó çýýëèéí ýðñäëèéã ÷àíàðã¿é çýýëèéí íèéò çýýëä ýçëýõ õóâü (NPL)-ààð ñîíãîæ ¿íýëãýýíä îðóóëñàí. ¯íýëãýýíèé ¿ð ä¿í íü ÷àíàðã¿é çýýëèéí íèéò çýýëä ýçëýõ õóâü íýã íýãæýýð ºñºõ/ áóóðàõàä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.28-0.33 íýãæýýð, õàðèí õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 0.22-0.25 íýãæýýð ºñ÷/áóóð÷ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Èéìä áàíêóóä çýýëèéí áàãöûí ÷àíàðàà ñàéæðóóëæ, çýýëèéí ýðñäëýý áóóðóóëàí àæèëëàõ íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæèéã áèé áîëãîæ áîëîõîîð áàéíà. Õàðèí áàíêóóäûí íèéò çýýë áîëîí õàäãàëàìæèéí äèéëýíõ õýñýã íü ãàäààä âàëþòààð áàéðøäàãòàé õîëáîîòîé õàíøíû ýðñäýë (ERRISK) íü áàíêóóäûí õóâüä òîìîîõîí ýðñäýë¿¿äèéí íýã áàéäàã. Ýíý ¿¿äíýýñýý õàíøíû çºð¿¿íèé ýðñäýëýýñ õ¿ëýýæ áîëîõ àëäàãäëûã áàíêóóä îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâóóäûí õ¿¿íä øèíãýýõ òóë õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºõ áîëäîã. Ìàíàé îðíû õóâüä áàíêóóäûí õàíøíû ýðñäëýýñ áîëãîîìæëîõ õàíäëàãà íü òºãðºãèéí áîëîí ãàäààä âàëþòûí õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çºð¿¿íýýñ òîäîðõîé õàðàãääàã áºãººä ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû õóâüä õàíøíû òîãòâîðã¿é áàéäëûã èëýðõèéëñýí ñòàíäàðò õàçàéëòààð òºëººë¿¿ëñýí ýðñäýë 1 íýãæýýð ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.02 íýãæýýð ºñäºã ãýñýí ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. D) Çàõ çýýëèéí á¿òöèéí íºëººëëèéã òºëººëºõ õóâüñàã÷èä Çàõ çýýëèéí ºðñºëäººíèé á¿òöèéã Herfindahl-èéí èíäåêñ (HERF), òºâëºðëèéí õàðüöàà (CR(m)) áîëîí çàõ çýýëä ýçëýõ õóâèéí æèí (SIZE3)-ýýð ¿íýëãýýíä îðóóëñàí áºãººä òóõàéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ºñºõ íü ìîíîïîëü øèíæ èë¿¿òýé àæèãëàãäàæ áàéãàà áºãººä ýíý çàõ äýýð àæèëëàæ áàéãàà áàíê ºíäºð õ¿¿íèé çºð¿¿òýé áàéõ áîëîìæòîé áîëæ áóñàä áàíêóóä òîì áàíêóóäàà äàãàæ õ¿¿ãýý òîãòîîõ õàíäëàãàòàé áîëíî. Èéìä òóõàéí èíäåêñ áîëîí õàðüöàà ºñºõ íü áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºíäºð áàéëãàõ áîëîìæèéã áèé áîëãîíî ãýæ îíîëûí õóâüä ¿çäýã. Áàíêíû çàõ çýýëèéí õóâüä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òºâëºðëèéã èëýðõèéëýõ Herfindahl-èéí èíäåêñ íü õ¿¿ã áóóðóóëàõ øàëòãààí áîëæ áàéæ ìàãàäã¿é áàéíà. ªºðººð õýëáýë Herfindahl- èéí èíäåêñ íü 1 õóâèàð ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ 0.48 íýãæýýð ºñºõººð, Õàðèí òóõàéí íýã áàíêíû çàõ çýýëä ýçëýõ õóâü 1 õóâèàð ºñºõ íü õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)-ã 0.19-0.22 íýãæýýð, õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) -ã 0.28-0.37 íýãæýýð ºñãºæ áàéãàà ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. Ãýõäýý ¿íýëãýýí¿¿äýä òºâëºðëèéí õàðüöàà (CR) íü ñºðºã òýìäýãòýé ãàðñàí íü ºãºãäëèéí öóâàà áîãèíî áàéãààòàé õîëáîîòîé áàéíà. E) Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òºëºâ áàéäëûã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷èä Áàíêíû ñàëáàðûí çóó÷ëàëûí ã¿íçãèéðýëòèéã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷ (FD) áîëîõ áàíêíû ñàëáàðûí íèéò àêòèâ, ÄÍÁ-íèé õàðüöàà íü áàíêíû ñàëáàðûí íèéò ýäèéí çàñàãò ýçëýõ áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëíý. Ýíý óòãààðàà òóõàéí õàðüöàà ºñºõ íü ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë

33

ã¿íçãèéð÷ áóéã èëýðõèéëýõ áºãººä ýíý ÷èíýýãýýð ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí çàðäàë áóóð÷ áóéã èëýðõèéëäýã. Èéìä ñàíõ¿¿ãèéí ã¿íçãèéðýëò ºñºõ òóñàì õ¿¿ãèéí çºð¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæòîé áîëæ áóé èëýðõèéëýõ áºãººä ìàíàé îðíû õóâüä òóõàéí õàðüöàà 1 õóâèàð ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.22-0.38 íýãæýýð, õàðèí õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 0.48 íýãæýýð áóóð÷ áàéãààã èëýðõèéëæ áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò (GROWTH)-èéã ÄÍÁ-íèé ºñºëòººð òºëººë¿¿ëæ àâñàí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëò õ¿¿íèé çºð¿¿òýé ñºðºã õàìààðàëòàé áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé ºñºëò íü áàíêóóäûí çýýëèéí ºñºëòºíä íºëººëºõ, íºãºº òàëààð çýýëèéí ÷àíàð ìóóäàõã¿é áàéõ ýåðýã íºëººëë¿¿äèéã áèé áîëãîæ áàéãàà òóë áàíêóóäûí õóâüä õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóëãàæ ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí õ¿ðýýãýý òýëýõèéã èë¿¿ä ¿çäýãòýé õîëáîæ îéëãîæ áîëîõ þì. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò 1 íýãæýýð ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) 0.59 íýãæýýð, õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 2.38 íýãæýýð áóóðàõààð áàéíà. Èíôëÿöè (INF)-èéã õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñýýð èëýðõèéëýãäñýí æèëèéí ººð÷ëºëòèéí èíôëÿöèéã àøèãëàñàí áºãººä Õàâñðàëò 2.4 áîëîí Õàâñðàëò 2.5-ä ¿ç¿¿ëñýí á¿õ ¿íýëãýýí¿¿äýä èíôëÿöè íü õ¿¿íèé çºð¿¿òýé ýåðýã õàìààðàëòàé áóþó õ¿ëýýãäýæ áàéñàí òýìäýãòýé ãàðñàí. Ýíý íü áàíêóóä çýýëèéí õ¿¿íäýý èíôëÿöèéã áàãòààñàí, ò¿¿íòýé óÿëäóóëàí çàðëàäàãòàé õîëáîîòîé þì. Èíôëÿöèéí ò¿âøèí 1 õóâèàð ºñºõºä õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)-ã 0.37 íýãæýýð, õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) 1.22 íýãæýýð ºñ÷ áàéõààð áàéíà. F) Äàììè õóâüñàã÷èä Õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëñºí áàéæ áîëîõ äàììè õóâüñàã÷äûã Õàâñðàëò 1.2-ò äóðüäñàí. Áàíêóóäûí ä¿ðìèéí ñàíãèéí äîîä õýìæýýã ºñãºñíººð õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºõ ÷èãëýëä íºëººëñºí ýñýõèéí 2002 îíû äàììè õóâüñàã÷ ë íºëººòýé áàéõààð áàéíà. Ýíýõ¿¿ íºëººëºë áîëîí òóõàéí îíû òàéëáàðëàãäàõã¿é áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñýýð õ¿¿íèé çºð¿¿ äóíäàæààð õýäýí õóâü ºññºíèéã èëýðõèéëíý. Õàðèí 2004 îíû äàììè õóâüñàã÷ õ¿¿íèé çºð¿¿ òóõàéí îíä áóóðñàíûã èëýðõèéëæ áàéíà. Áóñàä õóâüñàã÷äûí õóâüä ¿íýëãýýíä àøèãëàñàí òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí öàã õóãàöààíû öóâàà áîãèíî áàéãàà íü ýäãýýð äàììè õóâüñàã÷äûí íºëººëºë èëðýõã¿é áàéõàä íºëººëæ áàéíà. V. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ¯Ð Ä¯Í, ÑÀÍÀË, Ä¯ÃÍÝËÒ Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààãààð Ìîíãîë äàõü àðèëæàààíû áàíêóóäûí õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã èëð¿¿ëæ, õ¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæ þó áàéãààã òîäîðõîéëîõîä ãîëëîí àíõààðëàà. Òóõàéí ñóäàëãààíû ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõûí òóëä äàðààõ ç¿éëñýä àíõààðàõ íü ÷óõàë áàéíà. ¯¿íä: ♦ Áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë (AOC)-ûí ºñºëò íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºõ ãîë

õ¿÷èí ç¿éëèéí íýã áîëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë òóñ çàðäàë 1 õóâèàð ºñºõ/áóóðàõ-ä õ¿¿íèé çºð¿¿ 0.7 îð÷èì õóâèàð ºñ÷/áóóðàõààð áàéíà. Èéìä áàíêóóäûí õóâüä ýíýõ¿¿ çàðäëûí ºñºëòèéã àêòèâ áîëîí íèéò îðëîãûí ºñºëòòýé óÿëäóóëæ òºñºâëºõ íü ÷óõàë áàéãààãèéí äýýð çàðäëûí ãîë ºñºëò, äèéëýíõ õýñãèéã õàíø áîëîí ¿íýëãýýíèé òýãøèòãýëèéí çàðäàë ýçýëæ áàéãàà òóë õàíøíû òààìàãëàëûã îíîâ÷òîé

34

õèéõ áîëîí áóñàä àðãà çàìààð ýíýõ¿¿ çàðäëûã áóóðóóëàõ ÷èãëýëä àæèëëàõ íü ÷óõàë áàéíà.

♦ Áàíêóóäûí "äàëä" õ¿¿íèé çàðäàë (IIP)-ûí íºëººã ¿íýëãýýíä ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà

(çýýë ãàðãàõ, õàäãàëàìæ òàòàõ)-íààñ áóñàä çàðäàë, îðëîãûí ÿëãàâàðààð îðóóëñàí. Ýíýõ¿¿ ÿëãàâàð áàíêóóäûí õóâüä ñºðºã áóþó àøãèéã áóóðóóëæ áàéãàà íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºñãºõ øàëòãààí áîëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäëûí íèéò îðëîãîäîî ýçëýõ õóâü 1 íýãæýýð ºñºõºä õ¿¿íèé çºð¿¿ 0.25 îð÷èí õóâèàð ºñ÷ áàéíà. Èéìä ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû àëäàãäëûã áóóðóóëàõ ÷èãëýëä àíõààð÷, ò¿¿íèéã õ¿¿íèé çºð¿¿íä àëü áîëîõ áàãà øèíãýýæ àæèëëàâàë çýýëèéí õ¿¿ áóóðàõ áîëîìæòîé áàéíà.

♦ Àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäàë (RESER) áàíêóóäûí õóâüä ºíäºð áàéãàà íü õ¿¿ã

áóóðóóëàõã¿é áàéõ íºõöºë áîëæ áàéãàà áóþó îðëîãî àâ÷ðàõã¿é àêòèâûí íèéò àêòèâò ýçëýõ õóâü 1 íýãæýýð ºñºõ/áóóðàõ-ä õ¿¿íèé çºð¿¿ 0.1 îð÷èì õóâèàð ºñ÷/áóóðàõààð áàéíà. ¯íýëãýýíèé ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä îðëîãî àâ÷ðàõã¿é àêòèâûí íèéò àêòèâò ýçëýõ õóâèéí ºñºëò íü õ¿¿ã ºíäºð áàéõ øàëòãààí áîëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ îðëîãî àâ÷ðàõã¿é àêòèâûí ºñºëòèéí äèéëýíõ õýñãèéã ¿íäñýí õºðºíãº, áàíêóóäûí íººö ýçýëæ áàéãàà áºãººä ò¿¿í äîòðîî çààâàë áàéëãàõ íººöèéí ºñºëò ýçýëæ áàéíà. Èéìä çààâàë áàéëãàõ íººö (ÇÁÍ)-èéí õóâèéã 14% -èàñ áóóðóóëáàë õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóðàõ ¿ð ä¿í õàðóóëæ áóé áºãººä ÇÁÍ-èéí õóâèéã áóóðóóëàõ àëõàìûã èë¿¿äýë íººö ºíäºð áàéãàà ýíý ¿åä ÒÁ¯Ö-íèé õýìæýýíèé ºñºëòòýé çýðýã ÿâóóëàõ íü ìºíãºíèé áîäëîãûí ñºðºã øîêã¿éãýýð çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæòîé áàéíà.

♦ Áàíêóóä ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿íèé òîãòâîðã¿é áàéäëûí ýðñäýë, õàíøíû òîãòâîðòîé

áàéäëûí ýðñäýë, çýýëèéí ýðñäýë (÷àíàðã¿é çýýëèéí íèéò çýýëä ýçëýõ õóâü 1 õóâü ºñºõ/áóóðàõ-ä õ¿¿íèé çºð¿¿ 0.30 îð÷èì õóâèàð ºñ÷/áóóðàõààð áàéíà) çýðãýýñ áîëãîîìæëîí ýðñäëèéí ¿íèéã çýýëèéí õ¿¿íä øèíãýýæ õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºíäºð áàéëãàæ áàéãàà õàíäëàãà ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íãýýñ òîä àæèãëàãäàæ áàéíà. Ýíý íü ç¿éí õýðýã áîëîâ÷ áàíêóóäûí õóâüä õàíøíû ýðñäëèéí áîëãîîìæëîë ºíäºð áàéãàà íü õàäãàëàìæ, çýýëèéí âàëþò áîëîí òºãðºãèéí õ¿¿ãèéí çºð¿¿ èõ áàéãààãààñ õàðàãääàã. Áàíêóóä íü ýñäëèéã óäèðäàõ ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷ áîëîõûí õóâüä ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿, âàëþòûí õàíøíû òààìàãëàëûí øèíæèëãýýã òîãòìîë ñàéí õèéõ, çýýëèéí áàãöûí ÷àíàðò òîãòìîë õÿíàëò òàâèí, çýýëèéí ýðñäëèéã íàðèéí ñóäàëæ àæèëëàñíààð ýäãýýð ýðñäëèéí ¿íèéã õ¿¿íèé çºð¿¿íä îäîîãèéíõ øèã ºíäºð øèíãýýõã¿é áàéõ áîëîìæòîé þì.

♦ Áàíêóóäûí ¿éë àæèëëãààíû ºðãºæèëò íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõ ýåðýã íºëºº

¿ç¿¿ëæ áàéãàà áºãººä ýíý íü çýýë, àêòèâûí ºñºëòòýé õîëáîîòîé ãàðàõ çàðäëààñ îðîõ îðëîãûí ºñºëò íü èë¿¿ áàéäàã, ìºí çýýëýý ãàðãàõûí òóëä õ¿¿ãýý áóóðóóëàí àæèëëàõ øààðäëàãàòàé áîëäîãòîé õîëáîîòîé þì. Ýíäýýñ õàðàõàä áàíêóóäûí çýýëèéí õýìæýý ºñºõ íü õ¿¿ã áóóðóóëàõ íºõöºë áîëæ áàéãàà áîëîâ÷ íºãºº òàëààð õýðâýý ºìíºõ çýýë¿¿ä íü ýðñäýëòýé áàéñàí áîë çýýëèéí ýðñäëèéã õ¿¿íä äàâõàð øèíãýýæ áàéäàã òóë óäààíààð áóóðàõ áîëäîã. Èéìä çýýëèéí ºñºëòòºä àíõààðàëòàé õàíäàæ çýýëèéí áàãöûí ÷àíàðò áàéíãà õÿíàëò òàâèí, ýðñäëèéí øèíæèëãýýã òîãòìîë õèéæ çýýë ºñºõèéí õýðýýð õ¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæèéã ýðæ õàéõ íü ÷óõàë áàéíà.

♦ Áàíêóóäûí ýðñäýëä õàíäàõ áàéäëûã èëýðõèéëñýí ººðèéí õºðºíãº, íèéò àêòèâûí

õàðüöàà ºñºõ áóþó ººðèéí õºðºíãèéí ºñºëò íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõàä

35

íºëººòýé áàéíà. ªºðººð õýëáýë ººðèéí õºðºíãº, àêòèâûí õàðüöàà 1 õóâü ºñºõ íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã 0.08 îð÷èì õóâèàð áóóðóóëæ áàéíà. Ýíý íü 2001 îíîîñ õîéø ÌÁ-íû åðºíõèéëºã÷èéí òóøààëààð áàíêóóäûí ä¿ðìèéí ñàíãèéí äîîä õýìæýýã 1 òýðáóì òºãðºãººñ 8 òýðáóì òºãðºã õ¿ðòýë ºñãºõ àðãà õýìæýýã øàò äàðààòàé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí áîëîí ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàíêóóäûí àøèã ºíäºð áàéñàí çýðýã íü ººðèéí õºðºíãèéã ºñãºí, õ¿¿ òºëºõã¿é ýõ ¿¿ñâýð ºññºíººð õ¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæ á¿ðäñýíòýé õîëáîîòîé þì. Íºãºº òàëààð áàíêóóäûí ä¿ðìèéí ñàíãèéí äîîä õýìæýýã ºñãºõºä áàíêóóä ¿¿íýýñ øàëòãààëàí õ¿¿íèé çºð¿¿ãýý ºñãºäºã ýñýõèéã øàëãàõ äàììè õóâüñàã÷äûí ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä 2001 îíä ë òóõàéí õàíäëàãà àæèãëàãäñàí áàéæ áîëîõîîð áàéãàà áºãººä äàðààãèéí íýìñýí ¿å¿¿äýä òóõàéí õàíäëàãà àæèãëàãäààã¿é. Èéìýýñ áàíêóóäûí ä¿ðìèéí ñàíãèéí õýìæýýã ºñãºí àæèëëàñàí íü áàíêíû ñàëáàðûí ýðñäýë äààõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëæ óëìààð õ¿¿íèé çºð¿¿ áóóðàõàä íààøòàé íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áàéíà.

♦ Áàíêóóäûí óäèðäëàãûí ÷àäàâõèéã àêòèâûí á¿òýö áîëîí çàðäàë, îðëîãûí á¿òöýýð

¿íýëãýýíä îðóóëñàí áºãººä îðëîãî àâðàõ àêòèâûí íèéò àêòèâò ýçëýõ õóâü íü ºñºõ íü õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Ýíý íü îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâ ºñºõèéí õýðýýð ò¿¿íýýñ îðæ èðýõ îðëîãî ìºí ºñºæ áóéòàé õîëáîîòîé áºãººä óäèðäëàãûí ÷àäàâèàñ õàìààðàí îðëîãî àâ÷ èðýõ àêòèâûã ñàíõ¿¿ãèéí äåðèâàòèâ àøèãëàõ áîëîí áóñàä áàéäëààð îíîâ÷òîé áàéðøóóëñíààð èë¿¿ ºíäºð îðëîãûã áèé áîëãîäîã. Íºãºº òàëààñ áàíêóóäûí õºðºíãèéí õºðâºõ ÷àäâàð ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ºñ÷ õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëæ áóéã ¿íýëãýý õàðóóëæ áàéãàà íü äýýðõ ¿ð ä¿íã áàòàëãààæóóëæ áàéíà. Èéìä áàíêóóä àêòèâûí á¿òöýä îðëîãî àâ÷ èðýõ àêòèâûí ºñºëòèéã áèé áîëãîõî èë¿¿òýé àíõààð÷, ñàíõ¿¿ãèéí äåðèâàòèâóóäûã ºðãºí àøèãëàæ, õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé áàéëãàõ íü îðëîãûí ºñºëòèéã áèé áîëãîõ òóë õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàí àæèëëàõ áîëîìæòîé áàéæ áîëîõîîð áàéíà.

♦ Ìàêðî îð÷íû íºëººëëèéí õóâüä áàíêíû ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí

ã¿íçãèéðýëò áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õ¿¿íèé çºð¿¿ã áóóðóóëàõ ÷èãëýëä íºëººëñºí áàéíà. Ýíý íü èðýõ æèë¿¿äýä áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí öàð õ¿ðýý óëàì òýëýõ õàíäëàãàòàé, äýëõèéí çàõ çýýë äýýð àëò, çýñíèé ¿íý òîãòâîðòîé õýâýýð õàäãàëàãäâàë óðüä÷èëñàí áàéäëààð ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü ñààðàõã¿é ãýæ Çàñãèéí ãàçàð ¿çýæ áóé ýíý ¿åä ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü õ¿¿ã áóóðóëàõ ÷èãëýëä ¿ðãýëæë¿¿ëýí íºëººëíº ãýæ ¿çýõ íààøòàé ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. Òýãýõäýý áàíêóóä óðò, áîãèíî õóãàöààíû õºðºíãº îðóóëàëòûí õ¿¿ òîãòîîõäîî ìàêðî îð÷íû õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëëèéã òîîöîæ, óðüä÷èëàí òààìàãëàë õèéæ ò¿¿íòýé óÿëäóóëàí õ¿¿ã òîãòîîõ íü ÷óõàë þì.

36

ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÑÓÄÀËÃÀÀ, ÄÓÐÜÄÀÃÄÑÀÍ ÝÕ ÁÈ×Ã¯¯Ä [1] Allen, L., (1988), "The determinants of bank interest margins: a note" [2] Angbazo, L., (1996), "Commercial bank net interest margins, default risk, interest rate risk and off-balance sheet banking" [3] Ho, T. & Saunders, A. (1981), "The determinants of bank interest margins: theory and empirical evidence" [4] Anthony Saunders& Liliana Schumacher (2000), "The determinants of bank interest rate margins: an international study" [5] Joaquín Maudos & Juan Fernandez de Guevara (2005) "Factors explaining the interest margin in the banking sectors of the European Union" [6] Gerald Hanweck & Visiting Scholar (2005), "The Sensitivity of bank net interest margins and profitability to credit, interest-rate, and term-structure shocks across bank product specializations" [7] Roger Aliaga-Diaz & Mar´ia P´ia Olivero (2005), "The Cyclical behavior of net interest margins:Evidence from the United States banking sector"

37

[8] Santiago Carbó Valverde & Francisco Rodríguez Fernàndez (2005), "Margins, Specialization and Agregate Risk Behaviour in European Banking", [9] Ephraim W.Chirwa & Montfort Mlachila (2004), "Financial Reforms and Interest Rate Spreads in the Commercial Banking System in Malawi", IMF [10] Jude S.Doliente (2004), "Determinants of Banking Net Interest Margins of Southeast Asia" [11] Mahamudu Bawumia (PhD), Franklin Belnye & Martin Enoch Ofori (©2005 Bank of Ghana), "The Determination of Bank Interest Spreads in Ghana: An Empirical Analysis of Panel Data" [12] Tarsila Segalla Afanasieff, Priscilla Maria Villa Lhacer & Marcio I. Nakane (© 2002, Central bank of Brazil), "The Determinants of Bank Interest Spread in Brazil" [13] Philip Brock & Helmut Franken (2003), "Measuring the Determinants of Average and Marginal Bank Interest Rate Spreads in Chile, 1994-2001" [14] João Carvalho das Neves & José M. Piriquito Costa (1997), "Determinants of net interest margins in the banking industry in Portugal over the period 1986-1996" [15] Sophie Claeys Rudi Vander Vennet (2004), "Determinants of Bank Interest Margins in Central and Eastern Europe: A Comparison with the West" [16] Hichem Ben-Khedhiri & Barbara Casu (2004), "Profitability and interest rates differentials in Tunisian Banking" [17] Samy Ben Naceur (2003), "The determinants of the Tunisian banking industry profitability: Panel evidence" [18] McShane, R.W & Sharpe, I.G. (1985), "A time series/cross section analysis of he determinants of Australian Trading bank loan/deposit interest margins: 1962-1981" [19] Angelini, P. & N. Cetorelli (2003), "The Effects of Regulatory Reform on Competition in the Banking Industry" [20] Demirguc-Kunt, A. & H. Huizinga (2000), "Financial Structure and Bank Profitability" [21] Drakos, K. (2002), "The efficiency of the banking sector in Central and Eastern Europe, Russian and East European finance and trade"

38

ÕÀÂÑÐÀËÒ 1.1 Îíîëûí õýñýãò òîäîðõîéëîãäñîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, òýäãýýðèéí èëýðõèéëýõ óòãà, ýìïèðèê øèíæèëãýýíä çîðèóëàí òîîöñîí àðãàç¿é, òýìäýãëýãýý

Çàãâàðò

òîäîðõîéëîãäñîí õóâüñàã÷

Ýìïèðèê øèíæèëãýýíä

àøèãëàõ òýìäýãëýãýý

Çàãâàðò ÿìàð óòãûã èëýðõèéëæ áóé

Òîîöñîí àðãàç¿é

¯Ë ÕÀÌÀÀÐÀÕ ÕÓÂÜÑÀÃ×ÈÄ

Spread

Çýýëèéí õ¿¿ ( Lr )

áîëîí õóãàöààòàé õàäãàëàìæèéí õ¿¿

(D

r ) -íèé çºð¿¿

(Çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãî/Íèéò çýýë)-(Õóãàöààòàé õàäãàëàìæèä òºëñºí õ¿¿íèé çàðäàë/Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ

S

NIM Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (Õ¿¿ãèéí îðëîãî-Õ¿¿ãèéí çàðäàë)/Îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâ

ÎÍÎËÛÍ ÇÀÃÂÀÐÒ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎÃÄÑÎÍ ÕÀÌÀÀÐÀÕ ÕÓÂÜÑÀÃ×ÈÄ

HERF Çàõ çýýëèéí á¿òöèéí íºëººã òºëººëºõ

Áàíê á¿ðèéí çàõ çýýëä ýçëýõ õóâèéí æèíãèéí êâàäðàòóóäûí íèéëáýð

Ñàë

áàðû

í á¿

òýö

D L

D L

α αβ β

+

CR(m)

Çàõ çýýëèéí òºâëºðëèéí íºëººã èëýðõèéëýõ

m øèðõýã òîì áàíêóóäûí çàõ çýýëä ýçëýõ õóâü (àêòèâààð);

Áàí

êí

û

òºëº

â áà

éäàë ( ) ( )C L C D

L D⎛ ⎞+⎜ ⎟⎝ ⎠

AOC Үéë àæèëëàãààíû äóíäàæ çàðäàë

¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë/ Íèéò àêòèâ

39

( ( ) ( )U W U W′′ ′− RISKAVER

( E A )

Áàíêíû ýðñäýëä äóðã¿é áàéäëûã èëýðõèéëýõ

ªºðèéí õºðºíãº/Íèéò àêòèâ

L D+ ;0

2L L+ SIZE(i),

SIZE*CRERISK SIZE*SD;

¯éë àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýý, ò¿¿íòýé õîëáîîòîé ãàðàõ ýðñäýë

1) Log(Íèéò àêòèâ); 2) Log(Íèéò çýýë); 3)Òóõàéí áàíêíû íèéò çàõ çýýëä ýçëýõ õóâü (àêòèâààð);

2

Mσ

ÒÁҮЦ-ны хүүний стандарт хазайлт

(SD)

Çàõ çýýëèéí õ¿¿íèé òîãòâîðòîé áàéäàë

Çàõ çýýëèéí õ¿¿íèé òîãòâîðòîé áàéäëûã ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿íèé GARCH variance-ààð àâàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çñýí.

NPL ×àíàðãүй çýýë/ Íèéò çýýë

2

Lσ

LLP

Çýýëèéí ýðñäýë Áîëçîøã¿é ýðñäëèéí ñàí/Íèéò çýýë

¯éë

àæ

èëëà

ãààò

àé õ

îëáî

îòîé

ýðñ

äë¿¿

ä

LMσ

SD*NPL SD*LLP

Çýýë áîëîí çàõ çýýëèéí õ¿¿íèé ýðñäýë

SD*NPL SD*LLP

Õ¯¯ÍÈÉ ÇªÐ¯¯ÍÄ ÍªËªªËªÕ ÍÝÌÝËÒ ÕÀÌÀÀÐÀÕ ÕÓÂÜÑÀÃ×ÈÄ

( )NIE NII A− Fernandez et al (2004) áîëîí Saunders et al (2000) íàð ñóäàëãàà- -íäàà àøèãëàñàí.

IIP(i) Õ¿¿íèé äàëä òºëáºð

1) (Õ¿¿íèé áóñ çàðäàë- Õ¿¿íèé áóñ îðëîãî)/ Íèéò àêòèâ; 2) (Õ¿¿íèé áóñ çàðäàë- Õ¿¿íèé áóñ îðëîãî)/ Íèéò îðëîãî; 3) (Õ¿¿íèé áóñ çàðäàë- Õ¿¿íèé áóñ îðëîãî) /Îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâ;

Fernandez et al (2004) áîëîí Saunders et al (2000) íàð ñóäàëãààí- -äàà àøèãëàñàí.

RESER(i)

Àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäàë

1) (Çààâàë áàéëãàõ íººö+ êàññ äàõü ìºíãº)/ Íèéò àêòèâ 2) Îðëîãî àâ÷èðäàããүй àêòèâ/ Íèéò àêòèâ

Áàí

êíû

òºë

ºâ á

àéäë

ûã

èëýð

õèé

ëýõ

õóâ

üñàã

÷èä

Fernandez et al (2004), Saunders et al (2000) áîëîí Angbazo (1997) íàð ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí.

MG (i) Óäèðäëàãûí ÷àäàâõè

1) ¯éë àæèëëàãààí çàðäàë/ Íèéò îðëîãî 2) Îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâ/ Íèéò àêòèâ

40

Angbazo (1997) Áîëîí Casu et al (2004), Diaz & Olivero (2005) íàð ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí.

LIQ Õºðºíãèéí õºðâºõ ÷àäâàð

(Êàññ äàõü ìºíãº+Á¿õ ¿íýò öààñ)/ Íèéò àêòèâ

¯éë

àæ

èëëà

ãààò

àé

õîë

áîîò

îé ý

ðñäë

¿¿ä

2

exσ áóþó

Philip Brock& Helmit Franken (2003) íàð ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí.

ERRISK Õàíøíû õýëáýëçëèéí ýðñäýë

Õàíøíû òîãòâîðòîé áàéäëûã àì.äîëëàðûí

GARCH variance-ààð àâàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çñýí.

Ìºíãºíèé áîäëîãî, Diaz & Olivero (2005) íàð ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí.

CBBR

Ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí õýðýãñýë ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿ íèé íºëººã èëýðõèéëýõ

ÒÁ¯Ö-íû æèëèéí íèéò æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿

Fernandez et al (2005), Brock& Franken (2003), Diaz & Olivero (2005), Casu et al (2004) ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí

GDP GDP_GROWHT

GDP_GAP

Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí îð÷íû õ¿¿íèé çºð¿¿íä ¿ç¿¿ëýõ íºëººã òóñãàõ

Áîäèò ÄÍÁ, Áîäèò äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºñºëò, ÄÍÁ-íû áîäèò óòãà, ïîòåíöèàë ¿éëäâýðëýëèéí çºð¿¿ (Hodric-Prescott-ûí àðãààð òîîöîîëñîí)

Casu et al (2004), Diaz & Olivero (2005) INF

ªíäºð èíôëÿöè íýðëýñýí õ¿¿íýýñ áèé áîëîõ ýðñäëèéã èëýðõèéëíý

Õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñýýð èëýðõèéëýãäñýí æèëèéí èíôëÿöè

Ìàê

ðî á

îëîí

áîä

ëîãû

í õ

¿¿íè

é çº

ð¿¿í

ä íº

ëººò

ýé

áàéæ

áîë

îõ õ

óâüñ

àã÷è

ä

Samy Ben Naceur (2003) ñóäàëãààíäàà àøèãëàñàí

FD

Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ã¿íçãèéðýëò òºëººëºõ

Áàíêóóäûí íèéò àêòèâ áîëîí ÄÍÁ-íèé õàðüöàà

DUM1 (2000-2001)

Áàíêóóäûí ä¿ðìèéí ñàíãèéí äîîä õýìæýýã 1.0 òýðáóì òºãðºãººñ 2.0 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðãýõýýñ øàëòãààëàí áèé áîëñîí íºëººã èëýðõèéëýõ

DUM2 (2002-2003)


Õ¿¿ãèéí çºð¿¿íèé îãöîì ºñºëòèéã çàñâàðëàõ äàììè (1-3)

DUM3 (2004-2005)


Äàì

ìè

õóâ

üñàã

÷

Õ¿¿ãèéí çºð¿¿íèé îãöîì ºñºëòèéã çàñâàðëàõ äàììè (4)

DUM4 (2002)

Çààâàë áàéëãàõ íººö áóþó áàíêóóäûí õàðèëöàõ äàíñàíä òºâëºð¿¿ëñýí õýñýãò õ¿¿ òºëæ áàéñíûã çîãñîîñíîîñ áèé áîëîõ íºëººã èëýðõèéëýõ

ÕÀÂÑÐÀËÒ 1.2 Ñóäàëãààíä àøèãëàãäñàí äàììè õóâüñàã÷äûí òàéëáàð, õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºõ áàéäëын таамаглал

41

Áàíêíû õ¿¿íèé çºð¿¿íä ýåðýã ýñâýë ñºðºã íºëººòýéí àëü íü áîëîõ

Òàéëáàð

DUM1 (2000-2001)

2000.01.21-íû ÌÁ-íû åðºíõèéëºã÷èéí òóøààëààð áàíêóóäûí ä¿ðìèéí ñàíãèéí äîîä õýìæýýã 2001 îíû 06-ð ñàðûí 30-íû ºäºð ãýõýä 1.0 òýðáóì òºãðºãººñ 2.0 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðãýõ

DUM2 (2002-2003)


DUM3 (2004-2005)

Áàíêóóäûí ä¿ðìèéí ñàíãèéí äîîä õýìæýýã ºñãºñíººð òîãòîîñîí õóãàöààíä õàíãàí õ¿ðãýñýí áàéõûí òóëä áàíêóóä õ¿¿íèé çºð¿¿ã ºíäºð õýâýýð áàéëãàí õóðèìòëàãäñàí àøãàà ºñãºí òîäîðõîé õýñãèéã íü á¿ðä¿¿ëýõ ãýñýí áàéæ áîëîõ þì. Èéìä ýäãýýð äàììè õóâüñàã÷èéí ºìíºõ òýìäýã íü ýåðýã áàéíà.


DUM4 (2002)

Çààâàë áàéëãàõ íººö áóþó áàíêóóäûí õàðèëöàõ äàíñàíä òºâëºð¿¿ëñýí õýñýãò õ¿¿ òºëөõèéã çîãñîîñíîîñ îðëîãî íü áóóðñàí. Ìºí ýíýõ¿¿ áóóðàëòûã íºõºõèéí òóëä çºð¿¿ã ºñãºí àæèëëàñàí áàéæ áîëîõ þì. Èéìä õ¿ëýýãäýæ áóé òýìäýã íü ýåðýã áàéíà.

Çààâàë áàéëãàõ íººö áóþó áàíêóóäûí õàðèëöàõ äàíñàíä òºâëºð¿¿ëñýí õýñýãò õ¿¿ òºëæ áàéñíûã 2002 îíû 04 ä¿ãýýð ñàðûí 01-íèé ºäðººñ çîãñîîñîí.

Ýõ ¿¿ñâýð: Ìîíãîëáàíê, ÌÁÑÃ áîëîí ÕØÃ ÕÀÂÑÐÀËÒ 1.3 Îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãèéí ìàÿãòûí ÿëãààòàé áàéäëûã àäèë çàãâàðòàé áîëãîñîí6

Áàíêóóäûí îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãèéí ìàÿãò íü 2004 îíä ººð÷ëºãäñºíòýé õîëáîîòîéãîîð àäèëõàí 2004, 2005 îíû òàéëàíãèéí çàãâàðàà åðºíõèéä íü õàäãàëàí 2001, 2002, 2003-èéã äàðààõ áàéäëààð 2004, 2005 îíû òàéëàíòàé íèéö¿¿ëýâ.

# 2001, 2002, 2003 îíû òàéëàíãèéí ¿ç¿¿лэлт 2004, 2005 îíû òàéëàíгийн ¿ç¿¿ëýëò

1.

Çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãî+çýýëèéí õóãàöàà õýòðýëòèéí îðëîãî+çàñãèéí ãàçðûí ¿íýò öààñíû îðëîãî+Ìîíãîë áàíê, áóñàä áàíêíààñ àâñàí õ¿¿íèé îðëîãî

Çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãî

2. ¯íýò öààñíû õ¿¿ãèéí îðëîãî ¯íýò öààñíû õ¿¿ãèéí îðëîãî

3. Áàíê õîîðîíäûí çàõààð îëãîñîí çýýëèéí õ¿¿íèé îðëîãî+Ãàäààäûí áàíêíààñ àâñàí õ¿¿íèé îðëîãî

Áóñàä õ¿¿ãèéí îðëîãî

4. Õ¿¿íèé çàðäàë Õ¿¿íèé çàðäàë

5. Õàðèëöàõàä òºëñºí õ¿¿ Õàðèëöàõàä òºëñºí õ¿¿

6. Õàäãàëàìæèä òºëñºí õ¿¿ Õàäãàëàìæèä òºëñºí õ¿¿

42

7.

ÌÁ-ààñ àâñàí çýýëä òºëñºí õ¿¿íèé çàðäàë+ãàäààäûí áàíêèíä òºëñºí õ¿¿íèé çàðäàë+áàíê õîîðîíäûí çàõààð àâñàí çýýëä òºëñºí õ¿¿ãèéí çàðäàë+áóñàä áàíêíààñ áàéðøóóëñàí õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çàðäàë

Çýýëèéí õ¿¿íèé çàðäàë+Áóñàä õ¿¿íèé çàðäàë

8. ¯íýò öààñàíä òºëñºí õ¿¿íèé çàðäàë ¯íýò öààñíû õ¿¿íèé çàðäàë

9. Çýýëèéí áîëçîøã¿é ýðñäëûí ñàíãèéí çàðäàë Çýýëèéí ýðñäëèéí ñàíãèéí çàðäàë

10.

¯íýò öààñíû áîëçîøã¿é ýðñäëèéí çàðäàë+ªì÷ëºõ áóñàä ¿íäñýí õºðºíãèéí áîëçîøã¿é ýðñäëèéí çàðäàë+Àâëàãûí áîëçîøã¿é ýðñäëèéí çàðäàë

Áóñàä ýðñäëèéí çàðäàë = ¿íýò ìåòàëë + ¿íýò öààñ + ªÁ¯ÕÕ + àâëàãà

11. Àðèëæààíû îðëîãî Àðèëæààíû îðëîãî

12. Õàíø áîëîí ¿íýëãýýíèé òýãøèòãýëèéí îðëîãî Õàíø áîëîí ¿íýëãýýíèé òýãøèòãýëèéí îðëîãî

13. Áóñàä òºðëèéí îðëîãî+åðäèéí áóñ îðëîãî

Áàíêíû á¿òýýãäýõ¿¿íòýé õîëáîîòîé îðëîãî + ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî + îíöãîé øèèíæòýé îðëîãî

14. Àðèëæààíû çàðäàë Àðèëæààíû çàðäàë

15. Õàíø áîëîí ¿íýëãýýíèé òýãøèòãýëèéí çàðäàë Õàíø áîëîí ¿íýëãýýíèé òýãøèòãýëèéí çàðäàë

16. Áîëîâñîí õ¿÷íèé çàðäàë Áîëîâñîí õ¿÷íèé çàðäàë

17.

¯¿íýýñ: öàëèíãèéí çàðäàë+íèéãèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí çàðäàë+ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí çàðäàë Æè÷: ¯¿íä ñóðãàëòûí, àëáàí òóøààëòíû, íºõºí îëãîâîðûí çàðäàë õàìààðàõã¿é.

¯¿íýýñ: öàëèíãèéí õºëñíèé íýìýãäýë çàðäàë

18. Áóñàä òºðëèéí çàðäàë+åðäèéí çàðäàë

Áóñàä çàðäàë + ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë+îíöãîé øèíæòýé çàðäàë

19. Òàòâàðûí ºìíºõ îðëîãî Òàòâàðûí ºìíºõ îðëîãî

20. Òàòâàð Òàòâàð

21. Öýâýð àøèã Öýâýð àøèã

22.

Æè÷: 2004, 2005 îíû ¿íýò ìåòàëëûí õ¿¿íèé îðëîãî íü ¿ëäýãëýëã¿é ó÷èð ñóäàëãààíä àøèãëàñàíã¿é, 2004, 2005 îíû ¿íýò ìåòàëëûí õ¿¿íèé çàðäàë íü ¿ëäýãäýëã¿é ó÷èð ñóäàëãààíä îðóóëñàíã¿é,

Эх үүсвэр: Тухайн судалгаанд зориулан ялгаатай орлого, зарлагын тайлангийн маягтын адил болгосон. ÕÀÂÑÐÀËÒ 1.4 Ñóäàëãààíä øààðäëàãàòàé òîîí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîîëîõîä áàíêóóäûí òýíöýë áîëîí îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãààñ àøèãëàñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, ò¿¿íèé òàéëáàð6 6 Áàíêóóäûí îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãèéí ìàÿãòûí ÿëãààòàé áàéäëûã àäèë çàãâàðòàé áîëãîõ õàðãàëçóóëàëòûã Á.Ýíõõóÿã (ÌÁÑÃ-ûí ãàçðûí çàõèðàë)-ûí çºâëºìæòýéãýýð õèéñýí áîëíî. Ýäãýýð òîîí ºãºãäëèéã ÌÁÑÃ-ò äàäëàãà õèéñýí ÌÓÈÑ-èéí ÝÇÑ-èéí Ýäèéí çàñãèéí îíîëûí 4-ð àíãèéí îþóòàí Ñ.Ñàíææàâ òîîöîí áýëòãýñýí.

43

À) Áàíêóóäûí òàéëàí òýíöëýýñ äàðààõ áàéäëààð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àâ÷ àøèãëàñàí. ¯¿íä: Íèéò àêòèâ (A)≡ Íèéò àêòèâèéí óëèðëààð òîîöñîí øàòàëñàí äóíäàæ Îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâ (EA)≡ (Íèéò çýýë+ÒÁ¯Ö+ÇÃ-ûí ¿íýò öààñ)-ûí óëèðëààð òîîöñîí øàòàëñàí äóíäàæ Îðëîãî àâ÷ðàõã¿é àêòèâ (NEA)≡ Íèéò àêòèâ -Îðëîãî àâ÷ðàõ àêòèâ Áàíêíû ÷ºëººò áóñ íººö ≡ Çààâàë áàéëãàõ íººö (ÒÁ äàõü òºãðºãèéí õàðèëöàõ+ ÒÁ äàõü âàëþòûí õàðèëöàõ )+Êàññ äàõü ìºíãº Õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé õºðºíãº ≡ Êàññ äàõü ìºíãº+Á¿õ òºðëèéí ¿íýò öààñ (ÒÁ¯Ö+ÇÃ-ûí ¿íýò + öýâýð ¿íýò öààñ ) Íèéò çýýë≡ Áàíê áóñ áàéãóóëëàãààñ àâàõ àâëàãà (çýýë)-ûí óëèðëààð òîîöñîí

øàòàëñàí äóíäàæ

Öýâýð çýýë = Áàíê áóñ áàéãóóëëàãààñ àâàõ òýíöëèéí öýâýð àâëàãà (öýâýð çýýë)

ªºðèéí õºðºíãº ≡ Òýíöëèéí ººðèéí õºðºíãº Áîëçîøã¿é ýðñäëèéí ñàí ≡Òýíöëèéí áîëçîøã¿é ýðñäëèéí ñàí B) Îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãààñ äàðààõ áàéäëààð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àâ÷ àøèãëàñàí. ¯¿íä: Õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãóóä (NII) ≡ Áóñàä îðëîãî (Îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãèéí VI ìºð) Õ¿¿ãèéí áóñ çàðäëóóä (NIE) ≡ Áóñàä çàðäàë (Îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãèéí X ìºð)

¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë (AOC) ≡ Õ¿¿ãèéí áóñ çàðäàë (Îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãèéí XI ìºð)

Çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãî≡ Çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãî (Îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàí I.1)

Õóãàöààòàé õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çàðäàë≡ Õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çàðäàë (Îðëîãî,

çàðëàãûí òàéëàíãèéí II.2 )

Íèéò õ¿¿ãèéí îðëîãî≡ Õ¿¿íèé îðëîãî (Îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãèéí I ìºð )

Íèéò õ¿¿ãèéí çàðäàë≡ Õ¿¿íèé çàðäàë (Îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíãèéí II ìºð)

Íèéò îðëîãî≡Õ¿¿íèé îðëîãî (I ìºð)+Õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãóóä (VI ìºð)

44

Õàâñðàëò 1.5 Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM), áîäèò ¿éë÷èëæ áóé çýýë áîëîí õàäãàëàìæèéí õ¿¿, òýäãýýðèéí çºð¿¿: Áàíêíû ñèñòåì, 4 òîì, 4 äóíä, 9 æèæèã áàíêààð

Íèéò áàíêíû ñèñòåì 4 òîì áàíê 4 äóíä áàíê 9 æèæèã áàíê

Çýýëèéí

õ¿¿ Õàäãàëàìæèéí

õ¿¿ Õ¿¿íèé çºð¿¿

Çýýëèéí õ¿¿

Õàäãàëàìæèéí õ¿¿

Õ¿¿íèé çºð¿¿







2001 25.56% 8.58% 16.98% 29.11% 7.74% 21.37% 20.59% 17.20% 3.39% 8.54% 2.90% 5.64% 2002 27.25% 10.75% 16.51% 25.58% 8.48% 17.10% 31.03% 13.50% 17.52% 24.72% 13.55% 11.18% 2003 25.40% 12.02% 13.38% 27.20% 13.15% 14.05% 24.08% 9.08% 15.00% 23.30% 15.11% 8.19% 2004 22.30% 12.07% 10.24% 21.64% 11.36% 10.28% 22.57% 12.83% 9.74% 24.37% 14.72% 9.64% 2005 20.45% 11.92% 8.53% 19.85% 10.72% 9.13% 19.60% 13.96% 5.64% 23.80% 14.90% 8.89%

Ýõ ¿¿ñâýð: Òóõàéí ñóäàëãààíä çîðèóëàí òîîöñîí òîîöîî

Íèéò áàíêíû ñàëáàðûí õ¿¿íèé

öýâýð çºð¿¿ (NIM) 4 òîì áàíêíû õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿

(NIM) 4 äóíä áàíêíû õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿

(NIM)

9 æèæèã áàíêíû õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿

(NIM) 2001 12.99% 12.07% 14.21% 10.85% 2002 14.08% 10.65% 14.39% 13.66% 2003 12.04% 9.13% 9.24% 11.59% 2004 11.62% 9.92% 10.69% 13.14% 2005 10.24% 8.72% 8.62% 11.03%

Ýõ ¿¿ñâýð: Òóõàéí ñóäàëãààíä çîðèóëàí òîîöñîí òîîöîî Õàâñðàëò 1.6 Õ¿¿íèé çºð¿¿ áîëîí ò¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí õîîðîíäûí êîððåëÿöè

SPREAD HERF AOC RISKAVER SD GDP_GAP NPL LLP SIZE (1) SIZE (2) SIZE (3)

NIM 0.73 0.04 0.23 0.04 -0.01 -0.22 -0.11 -0.22 -0.24 -0.24 -0.13 SPREAD 1 0.04 0.17 -0.20 -0.03 -0.26 0.12 -0.27 -0.08 -0.1 0.09

IIP (1) IIP (2) IIP (3) RESER (1) RESER (2) MG (1) MG (2) LIQ ERRISK CBBR INF

NIM 0.63 0.29 0.44 -0.03 -0.01 0.03 -0.08 -0.01 -0.25 0.1 -0.26 SPREAD 0.41 0.14 0.34 -0.13 0.06 -0.01 -0.11 0.10 -0.25 0.13 -0.29

GROWTH FD CR(2) CR(3) CR(4) CR(5) GDP

NIM -0.07 -0.18 0.09 0.02 0.01 0.03 -0.21 SPREAD -0.09 -0.17 0.09 0.01 0.00 0.02 -0.24

45

Õàâñðàëò 2.1.A. Panel ºãºãäëèéí íýãæ ÿçãóóðûí òåñò Àðãà Ýíãèéí (Level)** Ýíãèéí (Level)** Ýíãèéí (Level)** Ýíãèéí (Level)**

¯з¿¿лэлт¿¿д NIM SPREAD IIP1 RISKAVER AOC RESER2 MG1 LIQ H0: íýãæ ÿçãóóðòàé (common)

Levin, Li& Chu t -58.69 -41.12 -192.85 -68.47 -101.59 -29.76 -28.98 -30.52 H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000]

H0: íýãæ ÿçãóóðòàé (individual)

Pesaran and Shin W-stat

-11.73 -26.66 -23.06 -27.01 -7.10 -3.35 -10.35 -4.46

H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000]

ADF-Fisher Chi-square

99.95 121.8 94.31 106.93 60.67 56.72 72.92 76.56


PP-Fisher Chi-square

141.12 153.97 119.11 140.28 84.48 93.98 92.56 125.20


Òîãòâîðòîé ýñýõ Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé

• *- Fisher-èéí òåñò¿¿äèéí á¿õ ìàãàäëàëóóäûã àñèìïîòèê 2χ òàðõàëòûí àøèãëàí òîîöîîëñîí. Áóñàä á¿õ òåñò¿¿äèéã àñèïòîòèê íîðìàëü òàðõàëòòàé ãýæ òààìàãëàñàí.

• **- Ýíãèéí (level) õýëáýðò ºãºãäëèéí íýãæ ÿçãóóðûã øàëãàõäàà òýãøèòãýëèéí õýëáýðèéã õóâèéí íºëºº (ñóë ãèø¿¿í) áîëîí òðåíäèéã õàìò îðóóëàí ¿íýëñýí. Ìºí ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí îíîâ÷òîé ëàãóóä íü SIC -ýýð 0-ýýñ 1 áàéñàí.

46

Õàâñðàëò 2.1.B. Panel ºãºãäëèéí íýãæ ÿçãóóðûí òåñò

Àðãà Ýíãèéí (Level)** Ýíãèéí (Level)** Ýíãèéí (Level)** ¯з¿¿лэлт¿¿д NPL IIP2 MG2 RESER1 IIP3 LLP

H0: íýãæ ÿçãóóðòàé (common)

Levin, Li& Chu t -2.395 -11.30 -113.33 -7.21 -41.07 -29.29 H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.008] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000] [0.000]

H0: íýãæ ÿçãóóðòàé (individual)

Pesaran and Shin W-stat

-3.44 5.09 -11.78 - -4.56 -4.24

H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.000] [0.000] [0.000] - [0.000] [0.000]

ADF-Fisher Chi-square

57.29 61.18 75.93 61.55 67.26 43.72

H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.008] [0.001] [0.000] [0.003] [0.000] [0.081]

PP-Fisher Chi-square

87.96 83.76 95.02 62.42 109.43 61.43

H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.000] [0.000] [0.000] [0.002] [0.000] [0.001]

Òîãòâîðòîé ýñýõ Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé Òîãòâîðòîé

• *- Fisher-èéí òåñò¿¿äèéí á¿õ ìàãàäëàëóóäûã àñèìïîòèê 2χ òàðõàëòûí àøèãëàí òîîöîîëñîí. Áóñàä á¿õ òåñò¿¿äèéã àñèïòîòèê íîðìàëü òàðõàëòòàé ãýæ òààìàãëàñàí.

• **- Ýíãèéí (level) õýëáýðò ºãºãäëèéí íýãæ ÿçãóóðûã øàëãàõäàà òýãøèòãýëèéí õýëáýðèéã õóâèéí íºëºº (ñóë ãèø¿¿í) áîëîí òðåíäèéã õàìò îðóóëàí ¿íýëñýí. Ìºí ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí îíîâ÷òîé ëàãóóä íü SIC -ýýð 0-ýýñ 1 áàéñàí.

47

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.2 А. Ñóäàëãààíä àøèãëàñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí áàíêíû ñèñòåìèéí äóíäàæ

Òýìäýãëýãýý 2001 2002 2003 2004 2005 NIM % 12.99 14.08 12.04 11.62 10.24

SPREAD % 16.98 16.51 13.38 10.24 8.53

HERF 0.18 0.13 0.12 0.11 0.12

AOC %

3.83 8.60 8.46 10.47 8.66

RISKAVER % 14.18 12.43 13.36 15.07 13.04

SD 3.67 2.63 2.26 3.78 2.3

NPL % 7.9 7.0 8.2 6.5 5.8

SD*NPL 28.99 18.41 18.53 24.57 30.74

LLP % 6.78 5.26 4.71 6.27 5.88

SD*LLP 24.88 13.83 10.64 23.70 13.52

SIZE(1) (Càÿ.òºã) 317,333.1 425,368.1 658,389.3 1,007,604.1 1,363,648.4

SIZE(2) (Càÿ.òºã) 120,494.9 196,189.1 356,282.5 543,021.1 748,321.3

IIP(1) % 0.24 2.33 2.67 2.26 2.16

IIP(2) % 6.16 11.70 13.10 10.52 11.51

IIP(3) % 0.24 2.33 2.67 2.26 2.16

RESER(1) % 10.72 12.67 10.48 8.56 8.96

RESER(2) % 38.53 43.82 36.11 41.76 43.50

MG(1) % 39.09 43.25 41.60 48.66 46.24

MG(2) % 61.46 56.18 63.89 58.24 56.50

ERRISK (Òºã) 10.6 10.53 12.95 13.41 15.05

CBBR % 8.6 9.9 11.5 15.8 4.4

INF % 8.0 1.6 4.7 11.0 9.5

GROWTH % 1.0 4.0 5.6 10.7 6.2

FD % 27.28 36.14 52.48 50.35 60.51

Áîäèò GDP (Caÿ òºã) 1,029,542.4 1,070,681.0 1,130,284.8 1,251,426.4 1,329,455.2

GDP_GAP (Output gap) (Caÿ òºã)

-42,548.8 -40,312.3 -23,033.9 53,524.8 86,109.6

Ýõ ¿¿ñâýð: Ìîíãîëáàíê, ÌÁÑÃ áîëîí ÕØÃ, ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð, òóõàéí ñóäàëãààíä àøèãëàõààð íýìýëò áàéäëààð òîîöñîí òîîöîî; Íýìýëò GDP_GAP, CREDITRISK áîëîí ERRISK çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òîîöîîëîëòîä Eviews 5.1 ïðîãðàì àøèãëàñàí áîëíî.

48

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.2B. Ñóäàëãààíä àøèãëàãäñàí òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí нэгдсэн статистик

NIM SPREAD HERF AOC RISKAVER SD GDP_GAP NPL

Mean 13.15 11.71 13.22 8.26 23.26 2.89 8429.6 5.36

Median 12.53 9.93 12.17 6.99 15.90 2.63 -23033.9 3.63

Maximum 33.86 30.76 17.81 29.92 79.51 3.78 86109.6 30.08

Minimum 2.41 1.19 11.37 0.85 6.03 2.26 -42548.8 0.00

Std. Dev. 5.63 6.66 2.27 4.78 18.13 0.66 53854.0 5.45

Skewness 0.96 0.80 1.34 2.10 1.20 0.43 0.43 1.85

Kurtosis 4.54 3.11 3.21 8.47 3.63 1.32 1.38 7.97

Jarque-Bera 19.60 8.43 23.48 154.59 19.99 11.55 10.95 136.3

Probability 0.000 0.015 0.000 0.000 0.000 0.003 0.004 0.000

LLP SIZE1 SIZE2 SIZE3 IIP1 IIP2 IIP3 RESER1

Mean 4.52 47043.77 24523.48 6.21 3.93 22.98 6.11 12.04 Median 3.15 22509.88 11152.20 3.41 3.53 20.84 5.15 11.71 Maximum 22.82 261353.5 116365.5 34.32 19.98 83.15 40.61 33.25 Minimum 0.34 2630.06 972.17 0.40 -1.52 -8.77 -3.90 1.29 Std. Dev. 4.13 56884.78 28746.42 6.81 3.18 16.92 5.99 6.71 Skewness 1.77 1.89 1.74 1.82 2.15 1.30 3.01 0.99 Kurtosis 6.95 6.24 5.30 6.46 10.88 6.02 16.60 4.32

Jarque-Bera 91.47 80.56 56.50 81.73 261.79 51.73 718.85 18.26 Probability 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000

RESER2 MG1 MG2 LIQ ERRISK CBBR INF GROWTH

Mean 29.32 44.82 49.54 14.70 12.58 9.93 6.91 5.56 Median 29.89 40.94 60.39 10.59 12.95 9.90 8.00 5.60 Maximum 85.41 129.03 99.05 76.90 15.05 15.80 11.00 10.70 Minimum 1.73 14.13 3.63 0.04 10.53 4.40 1.60 1.00 Std. Dev. 16.11 17.77 25.10 14.43 1.76 3.78 3.44 3.09 Skewness 0.51 2.13 -0.54 2.12 0.05 0.05 -0.40 0.29 Kurtosis 3.47 9.62 2.10 8.57 1.56 2.18 1.70 2.41

Jarque-Bera 4.07 201.52 6.48 159.41 6.75 2.22 7.54 2.24 Probability 0.130 0.000 0.039 0.000 0.034 0.329 0.023 0.330

FD CR2 CR3 CR4 CR5 GDP

Mean 45.95 40.57 52.91 63.37 70.58 1166682.

Median 50.35 38.41 50.99 61.80 68.69 1130285.

Maximum 60.51 48.64 62.57 70.95 79.09 1329455.

Minimum 27.28 35.78 48.99 60.56 67.39 1029542.

Std. Dev. 11.95 4.43 4.77 3.70 4.21 113395.0

Skewness -0.37 0.82 1.34 1.42 1.34 0.28

Kurtosis 1.71 2.33 3.24 3.36 3.20 1.55

Jarque-Bera 7.18 10.15 23.69 26.69 23.53 8.19

Probability 0.028 0.006 0.000 0.000 0.000 0.017

Ýõ ¿¿ñâýð: ¯íýëãýýíä àøèãëàñàí áîäèò panel ºãºãäëèéã àøèãëàí EViews 5.1 програм ашиглан тооцсон.

49

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.3. "Öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ (27) òýãøèòãýëèéí ¿íýëãýý A) Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)-íèé "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ ¿íýëãýý À.1 ¯íýëãýýíä ñàíàìñàðã¿é íºëººëëèéí àðãà (Random Effects)-ûã õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé ýñýõèéã øàëãàõ Hausman Test-èéí ¿ð ä¿í: Correlated Random Effects - Hausman Test Equation: NIM_RE Test cross-section random effects

Test Summary Chi-Sq. Statistic Chi-Sq. d.f. Prob.

Cross-section random 8.203035 6 0.2236

Cross-section random effects test comparisons: Variable Fixed Random Var(Diff.) Prob.

IIP1 1.049894 1.139905 0.010391 0.3772RISKAVER -0.079630 -0.041955 0.000740 0.1661

MG2 -0.073404 -0.070844 0.000029 0.6337RESER2 0.009445 -0.003641 0.000069 0.1141

D01 -0.506759 -1.042521 0.199774 0.2307D02 4.317290 4.101725 0.033129 0.2363

Cross-section random effects test equation: Dependent Variable: NIM Method: Panel Least Squares Date: 04/06/06 Time: 02:04 Sample: 2001 2005 Cross-sections included: 17 Total panel (unbalanced) observations: 85

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C 13.40190 1.942734 6.898475 0.0000IIP1 1.049894 0.183684 5.715774 0.0000

RISKAVER -0.079630 0.040044 -1.988567 0.0514MG2 -0.073404 0.019366 -3.790288 0.0004

RESER2 0.009445 0.026850 0.351776 0.7263D01 -0.506759 1.385648 -0.365720 0.7159D02 4.317290 0.976825 4.419718 0.0000

Effects Specification

Cross-section fixed (dummy variables)

R-squared 0.777196 Mean dependent var 12.77573Adjusted R-squared 0.694117 S.D. dependent var 5.822504S.E. of regression 3.220234 Akaike info criterion 5.408579Sum squared resid 611.8243 Schwarz criterion 6.083634Log likelihood -198.7517 F-statistic 9.354875Durbin-Watson stat 2.107172 Prob(F-statistic) 0.000000

Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿ë ò¿¿âýðëýãäýõ àëäààòàé (unobserved error) òàéëáàðëàã÷ õóâüñàã÷òàé õàìààðàëòàé, ìºí fixed effect áîëîí random effect ¿íýëãýýíèé êîýôôèöèåíò¿¿ä íü òýíö¿¿ áàéõ ìàãàäëàë 22.4 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Èéìä random effect ¿íýëãýýíèé àðãààð ¿íýëýõ

é á é

50

À.2 Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)-íèé "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ ñàíàìñàðã¿é íºëººëºë (random effect)-èéí àðãûí ¿íýëãýý Dependent Variable: NIM Method: Panel EGLS (Cross-section random effects) Date: 04/10/05 Time: 17:47 Sample: 2001 2005 Cross-sections included: 17 Total panel (unbalanced) observations: 82 Swamy and Arora estimator of component variances Cross-section SUR (PCSE) standard errors & covariance (no d.f. correction)


C 12.84320 2.501659 5.133875 0.0000IIP1 1.136816 0.145115 7.833869 0.0000

RISKAVER -0.042414 0.024231 -1.750403 0.0843MG2 -0.075159 0.023913 -3.143004 0.0024

RESER2 -0.013240 0.033952 -0.389944 0.6977D01 -1.055482 1.415075 -0.745884 0.4581D02 4.445148 0.268880 16.53212 0.0000D03 -0.226719 0.827734 -0.273903 0.7849D04 1.027968 0.186827 5.502246 0.0000

Effects Specification S.D. Rho

Cross-section random 2.433061 0.3602Idiosyncratic random 3.242853 0.6398

Weighted Statistics

R-squared 0.575228 Mean dependent var 6.591127Adjusted R-squared 0.528677 S.D. dependent var 4.790696S.E. of regression 3.288953 Sum squared resid 789.6565F-statistic 12.35710 Durbin-Watson stat 1.592397Prob(F-statistic) 0.000000

Unweighted Statistics

R-squared 0.544454 Mean dependent var 12.77573Sum squared resid 1250.941 Durbin-Watson stat 1.005201

A.3 ¯íýëãýýíä äóòóó îðóóëñàí õóâüñàã÷ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàñàí òåñòèéí ¿ð ä¿í: Omitted Variables: LOG(SIZE2) AOC LIQ

F-statistic 1.248415 Prob. F(3,70) 0.298852

Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿íýëãýýíä LOG(SIZE2) AOC LIQ õóâüñàã÷äûã îðóóëáàë èë¿¿äñýí áàéõ ìàãàäëàë 29.9 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

51

A.4 ¯íýëãýýíä èë¿¿ä¿¿ëñýí õóâüñàã÷ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàñàí òåñòèéí ¿ð ä¿í: Redundant Variables: RISKAVER RESER2 MG2


A.5 ¯íýëãýýíèé ¿ëäýãäëèéí Íîðìàë òàðõàëòûí Jarque -Bera òåñòèéí ¿ð ä¿í:

0

4

8

12

16

20

-10 -5 0 5 10

Series: Standardized ResidualsSample 2001 2005Observations 82

Mean -0.009318Median -0.155382Maximum 10.06980Minimum -12.13849Std. Dev. 3.929838Skewness -0.024641Kurtosis 3.896395

Jarque-Bera 2.753674Probability 0.252376

B) Õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD)-íèé "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ ¿íýëãýý B.1 ¯íýëãýýíä ñàíàìñàðã¿é íºëººëëèéí àðãà (Random Effects)-ûã õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé ýñýõèéã øàëãàõ Hausman Test-èéí ¿ð ä¿í: Correlated Random Effects - Hausman Test Equation: SPREAD_RE Test cross-section random effects



Cross-section random effects test comparisons:

Variable Fixed Random Var(Diff.) Prob.

IIP1 0.670065 0.829928 0.014898 0.1903RISKAVER -0.160493 -0.125678 0.001103 0.2945

RESER2 0.035406 0.045572 0.000214 0.4875MG2 -0.093318 -0.087346 0.000058 0.4318D01 1.783433 1.858739 0.405097 0.9058D02 6.046402 5.829909 0.037265 0.2621D03 2.405452 2.680229 0.131990 0.4495D04 2.339827 2.306569 0.002082 0.4660

Cross-section random effects test equation: Dependent Variable: SPREAD Method: Panel Least Squares Date: 04/06/06 Time: 02:27 Sample: 2001 2005 Cross-sections included: 17

Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿íýëãýýíèé àëäàà òýã äóíäàæ íîðìàë òàðõàëò áàéõ ìàãàäëàë 25.2 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿íýëãýýíä RISKAVER RESER2 MG2 õóâüñàã÷äûã èë¿¿ä¿¿ëñýí áàéõ ìàãàäëàë 0 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿ë ò¿¿âýðëýãäýõ àëäààòàé (unobserved error) òàéëáàðëàã÷ õóâüñàã÷òàé õàìààðàëòàé, ìºí fixed effect áîëîí random effect ¿íýëãýýíèé êîýôôèöèåíò¿¿ä íü òýíö¿¿ áàéõ ìàãàäëàë íü 95.4 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Èéìä Random effect ¿íýëãýýíèé àðãààð ¿íýëýõ íü òîõèðîìæòîé áàéíà.

52

Total panel (unbalanced) observations: 85


C 13.91488 3.482945 3.995147 0.0002IIP1 0.670065 0.247209 2.710517 0.0089

RISKAVER -0.160493 0.053883 -2.978550 0.0042RESER2 0.035406 0.044720 0.791727 0.4318

MG2 -0.093318 0.028450 -3.280025 0.0018D01 1.783433 2.421436 0.736519 0.4644D02 6.046402 1.548403 3.904928 0.0003D03 2.405452 1.851296 1.299334 0.1991D04 2.339827 1.487298 1.573207 0.1212




Â.2 Õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD)-íèé "öýâýð" õ¿¿íèé çºð¿¿ã òîäîðõîéëîõ ñàíàìñàðã¿é íºëºº (random effect)-èéí àðãûí ¿íýëãýý Dependent Variable: SPREAD Method: Panel EGLS (Cross-section random effects) Date: 04/06/06 Time: 02:52 Sample: 2001 2005 Cross-sections included: 17 Total panel (unbalanced) observations: 85 Swamy and Arora estimator of component variances Cross-section SUR (PCSE) standard errors & covariance (no d.f. correction)


C 11.84282 3.503735 3.380056 0.0012IIP1 0.829928 0.205615 4.036317 0.0001

RISKAVER -0.125678 0.040148 -3.130363 0.0025RESER2 0.045572 0.044872 1.015616 0.3132

MG2 -0.087346 0.030139 -2.898057 0.0050D01 1.858739 1.945148 0.955577 0.3424D02 5.829909 0.321888 18.11159 0.0000D03 2.680229 1.150925 2.328760 0.0226D04 2.306569 0.239505 9.630563 0.0000


Cross-section random 4.137278 0.4782

53

Idiosyncratic random 4.322148 0.5218

Weighted Statistics




B.3 ¯íýëãýýíä äóòóó îðóóëñàí õóâüñàã÷ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàñàí òåñòèéí ¿ð ä¿í: Omitted Variables: LOG(SIZE2) AOC LIQ


B.4 ¯íýëãýýíä èë¿¿ä¿¿ëñýí õóâüñàã÷ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàñàí òåñòèéí ¿ð ä¿í: Redundant Variables: RISKAVER RESER2 MG2


B.6 ¯íýëãýýíèé ¿ëäýãäëèéí Íîðìàë òàðõàëòûí Jarque -Bera òåñòèéí ¿ð ä¿í:

0

2

4

6

8

10

12

-15 -10 -5 0 5 10

Series: Standardized ResidualsSample 2001 2005Observations 85

Mean -0.010061Median 0.061905Maximum 12.35982Minimum -14.89282Std. Dev. 5.338883Skewness -0.040987Kurtosis 3.482409

Jarque-Bera 0.818082Probability 0.664287

Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿íýëãýýíä LOG(SIZE2) AOC LIQ õóâüñàã÷äûã îðóóëáàë èë¿¿äñýí áàéõ ìàãàäëàë 29.8 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿íýëãýýíä RISKAVER RESER2 MG2 õóâüñàã÷äûã èë¿¿ä¿¿ëñýí áàéõ ìàãàäëàë 0 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿íýëãýýíèé àëäàà òýã äóíäàæ íîðìàë òàðõàëò áàéõ ìàãàäëàë 66 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

55

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.4A. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿íýëãýý, Õàìààðàõ õóâüñàã÷: Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)

(1)** (2)** (3)** (4)** (5)**

Õóâüñàã÷ Êîýôôèöèåíò t- Ñòàòèñòèê Êîýôôèöèåíò t- Ñòàòèñòèê Êîýôôèöèåíò t- Ñòàòèñòèê Êîýôôèöèåíò t- Ñòàòèñòèê Êîýôôèöèåíò t- Ñòàòèñòèê

C 7.19 1.03 47.17 3.40 44.46 5.88 48.87 5.83 23.8 6.53

Áàíêíû îíöëîãèéã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷èä

AOC 0.15 1.57 0.14 1.30 0.73 2.62 0.72 2.36 0.93 3.87

RISKAVER 0.03 2.31 0.04 2.72 -0.06 -1.94 -0.06 -1.88

IIP1 1.33 16.1 1.40 16.59

IIP2 0.25 4.02 0.24 3.54 0.30 5.54

RESER2 0.05 1.95 0.08 3.45 0.09 2.65 0.08 2.03 0.12 4.28

MG1 -0.14 -7.77 -0.14 -6.22 -0.28 -3.21 -0.28 -2.92 -0.36 -4.74

MG2 -0.07 -5.45 -0.06 -7.47 -0.61 -1.67 -0.07 -6.03 -0.06 -5.80

LOG(SIZE1) -0.61 -1.67 -0.91 -1.96 -0.65 -1.73

LOG(SIZE2) 1.81 1.92 2.23 2.10

Áàíêíû àøèãò àæèëëàãààíä íºëººëºõ ýðñäë¿¿ä

NPL 0.84 4.75 0.89 3.81 0.32 3.90 0.33 3.75 0.31 3.47

Log(SIZE2)*NPL -0.06 -2.99 -0.07 -2.64

ERRISK -0.14 -4.23 0.02 2.14

SD*NPL -0.10 -5.38 -0.10 -5.28 -0.09 3.10 -0.09 -3.10 -0.09 -3.16

Çàõ çýýëèéí á¿òöèéã òºëººëºõ õóâüñàã÷èä HERF 0.41 2.85 -0.94 -2.93 CR2 -0.85 -2.61 CR3 -0.27 2.59 SIZE3 0.19 2.33 Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òºëºâ áàéäëûã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷èä INF GROWTH -0.59 -1.94 FD -0.38 -4.05 -0.20 -5.06 -0.30 -4.27 -0.10 -2.53 @trend 3.52 3.14 Äàììè

2R 0.53 0.51 0.42 0.43 0.40

**- Hausman òåñòèéí ¿ð ä¿íä ñóóðèëàí ñàíàìñàðã¿é íºëººëºë (random effect)-èéí àðãààð ¿íýëñýí ¿íýëãýý

56

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.4B. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿íýëãýý, Õàìààðàõ õóâüñàã÷: Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM) (6)** (7)** (8)** (9)** (10)**


C 27.93 6.54 43.46 6.71 11.4 5.74 34.03 7.38 151.98 6.03


AOC 0.81 2.26 0.72 2.56 0.68 3.03 0.67 2.92 RISKAVER -0.07 -2.03 -0.06 -1.96 0.02 1.22 -0.07 -2.42 -0.07 -2.26 IIP1 1.56 23.12 IIP2 0.28 5.14 0.25 3.85 0.21 4.35 0.21 4.41 RESER2 0.10 3.45 0.08 2.27 0.10 3.63 MG1 -0.32 -4.18 -0.28 -3.15 -0.12 -6.18 -0.24 -4.15 -0.24 -3.88 MG2 -0.05 -5.06 -0.07 -6.28 -0.05 -4.58 -0.08 -3.08 -0.08 -3.10 LOG(SIZE1) -0.74 -2.28 -0.74 -2.08 -1.43 -2.88 -1.19 -2.02 LOG(SIZE2) LIQ


NPL 0.31 4.09 0.32 3.99 0.24 3.76 0.27 3.08 0.28 3.28 Log(SIZE2)*NPL ERRISK SD*NPL -0.08 -3.08 -0.09 -3.18 -0.08 -4.69 -0.07 -1.98 -0.07 -2.12

Çàõ çýýëèéí á¿òöèéã òºëººëºõ õóâüñàã÷èä HERF -0.77 -2.81 -5.99 -4.76 CR2 -0.11 -1.87 CR3 SIZE3 0.22 3.37

Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òºëºâ áàéäëûã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷èä INF 0.37 2.65 1.79 4.21 GROWTH FD -0.12 6.44 -0.22 -4.72 -1.12 -5.08 @trend -0.91 -3.24 Äàììè 6.7 (dum2) 4.83 -15.72 (dum4) -4.63

2R 0.41 0.43 0.48 0.44 0.43


57

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.5A. Õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿íýëãýý, Õàìààðàõ õóâüñàã÷: Õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD)

(1)** (2)** (3)** (4)** (5)**


C 102.2 5.44 44.29 5.55 11.94 4.84 40.77 6.48 52.49 10.1


AOC 0.33 2.30 0.27 1.76 0.97 5.66 0.92 4.67

RISKAVER -0.09 -1.61 -0.09 -1.60 -0.11 -1.91 -0.13 -2.12

IIP1 0.83 5.38 0.91 5.88 0.99 9.49

IIP2 0.33 12.02 0.28 6.41

RESER2 0.07 3.02 0.09 3.23 0.14 4.23 0.12 5.11 0.09 4.20

MG1 -0.22 -9.77 -0.20 -7.58 -0.19 -3.73 -0.45 -14.86 -0.41 -11.22

MG2 -0.06 -2.72 -0.05 -3.34 -0.05 -2.90 -0.07 -4.13 -0.07 -3.55

LOG(SIZE1)

LOG(SIZE2) -4.56 -6.87 -2.10 -2.75 -2.41 -3.72 -2.23 -3.78


NPL 0.15 2.92 0.18 4.92 0.22 3.90 0.19 4.53 0.22 7.71

Log(SIZE(i))*SD 0.65(i=2) 3.16

ERRISK -0.01 -2.00

SD*NPL -0.03 -2.27 -0.04 -3.71 -0.04 -2.11 -0.02 -1.78 -0.04 -3.40

Log(SIZE2)*NPL

Çàõ çýýëèéí á¿òöèéã òºëººëºõ õóâüñàã÷èä HERF -3.51 -3.13 -0.43 -1.97 -0.45 -2.10 CR4 SIZE3 0.43 4.84 0.37 2.48 Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òºëºâ áàéäëûã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷èä INF GROWTH -2.38 -3.23 FD -0.13 -3.29 @trend -1.12 -2.40 -1.34 -3.35

2R 0.46 0.44 0.46 0.54 0.50


58

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.5B. Õ¿¿íèé çºð¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿íýëãýý, Õàìààðàõ õóâüñàã÷: Õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD) (6)** (7)** (8)** (9)** (10)**


C 16.69 6.09 54.38 4.98 22.06 14.72 29.99 1.78 68.5 1.88


AOC 0.96 5.21 0.28 1.84 0.95 5.97 0.81 5.31 0.82 3.65 RISKAVER -0.1 -2.13 -0.09 -2.21 -0.09 -2.10 -0.12 -2.42 -0.11 -2.49 IIP1 0.90 5.93 IIP2 0.38 5.67 0.35 6.70 0.31 4.90 0.30 3.31 RESER2 0.14 3.97 0.07 2.04 0.13 3.87 0.11 3.17 0.09 2.12 MG1 -0.45 -6.45 -0.21 -4.36 -0.44 -6.86 -0.38 -5.89 -0.36 -4.05 MG2 -0.07 -2.87 -0.06 -2.71 -0.08 -3.84 LIQ

LOG(SIZE1) -1.64 -0.93 2.04 2.51

LOG(SIZE2) -2.16 -1.84


NPL 0.16 3.22 0.22 2.65 0.25 6.44 0.21 6.92 0.19 4.93 Log(SIZE(i))*SD -0.63(i=2) -2.48 ERRISK -0.04 -9.90 SD*NPL -0.05 -2.28 -0.03 -2.43 Log(SIZE2)*NPL

Çàõ çýýëèéí á¿òöèéã òºëººëºõ õóâüñàã÷èä HERF -0.67 -2.65 CR3 -0.76 -2.19 SIZE3 0.30 1.87 0.28 1.72 0.42 2.18

Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òºëºâ áàéäëûã èëýðõèéëýõ õóâüñàã÷èä INF 1.22 2.44 GROWTH FD -0.16 -2.58 -0.48 -1.85 @trend -1.46 -3.93 -1.35 -1.99 -2.48 -2.09 Äàììè

2R 0.50 0.45 0.50 0.44 0.43


59

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.6À. Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)-ã òîäîðõîéëîã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí áóñäààñàà ýäèéí çàñãèéí óòãàòàéãàà íèéöòýé, ñàéí ¿íýëãýý õàðóóëñàí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í 2.6À.1 ¯íýëãýýíä ñàíàìñàðã¿é íºëººëëèéí àðãà (random effects)-ûã õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé ýñýõèéã øàëãàõ Hausman Test-èéí ¿ð ä¿í: Correlated Random Effects - Hausman Test Equation: NEW Test cross-section random effects





AOC 0.628302 0.710596 0.005875 0.2830RISKAVER -0.102369 -0.068711 0.000689 0.1997

IIP2 0.224226 0.221360 0.001152 0.9327NPL 0.285148 0.276856 0.000600 0.7350

NPL*SD -0.059610 -0.066394 0.000045 0.3129MG1 -0.238175 -0.254386 0.001097 0.6245MG2 -0.061034 -0.075654 0.000094 0.1319

LOG(SIZE1) -1.862952 -1.013976 0.438040 0.1996INF 0.353759 0.363071 0.004075 0.8840D02 5.891522 6.420201 0.112715 0.1153

Cross-section random effects test equation: Dependent Variable: NIM Method: Panel Least Squares Date: 04/11/05 Time: 11:50 Sample: 2001 2005 Cross-sections included: 17 Total panel (unbalanced) observations: 85


C 33.18168 10.79254 3.074502 0.0033AOC 0.628302 0.171225 3.669461 0.0006

RISKAVER -0.102369 0.049325 -2.075389 0.0427IIP2 0.224226 0.062920 3.563661 0.0008NPL 0.285148 0.106420 2.679457 0.0098

NPL*SD -0.059610 0.032226 -1.849745 0.0698MG1 -0.238175 0.065062 -3.660738 0.0006MG2 -0.061034 0.021780 -2.802243 0.0070

LOG(SIZE1) -1.862952 1.043387 -1.785484 0.0798INF 0.353759 0.204406 1.730668 0.0892D02 5.891522 1.604891 3.670980 0.0006



Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿ë ò¿¿âýðëýãäýõ àëäààòàé (unobserved error) òàéëáàðëàã÷ õóâüñàã÷òàé õàìààðàëòàé, ìºí fixed effect áîëîí random effect ¿íýëãýýíèé êîýôôèöèåíò¿¿ä íü òýíö¿¿ áàéõ ìàãàäëàë 38.0 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Èéìä random effect ¿íýëãýýíèé àðãààð ¿íýëýõ íü òîõèðîìæòîé áàéíà.

60


2.6À.2 Õ¿¿íèé öýâýð çºð¿¿ (NIM)-íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõ ñàíàìñàðã¿é íºëººëºë (random effect)-èéí àðãûí ¿íýëãýý Dependent Variable: NIM Method: Panel EGLS (Cross-section random effects) Date: 04/11/05 Time: 11:49 Sample: 2001 2005 Cross-sections included: 17 Total panel (unbalanced) observations: 85 Swamy and Arora estimator of component variances White cross-section standard errors & covariance (no d.f. correction)


C 34.02833 4.612821 7.376903 0.0000AOC 0.680704 0.224549 3.031434 0.0034

RISKAVER -0.069999 0.028947 -2.418199 0.0182IIP2 0.206621 0.047498 4.350103 0.0000NPL 0.266517 0.086605 3.077383 0.0030

NPL*SD -0.068272 0.034494 -1.979257 0.0518MG1 -0.241851 0.058334 -4.145967 0.0001MG2 -0.084371 0.027354 -3.084474 0.0029

LOG(SIZE1) -1.427490 0.496479 -2.875228 0.0054CR2 -0.113815 0.060756 -1.873307 0.0653INF 0.374703 0.141181 2.654052 0.0099D02 6.738789 1.396320 4.826106 0.0000



Weighted Statistics




61

ÕÀÂÑÐÀËÒ 2.6B. Õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD)-ã òîäîðõîéëîã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí áóñäààñàà ýäèéí çàñãèéí óòãàòàéãàà íèéöòýé, ñàéí ¿íýëãýý õàðóóëñàí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í 2.6B.1 ¯íýëãýýíä ñàíàìñàðã¿é íºëººëëèéí àðãà (random effects)-ûã õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé ýñýõèéã øàëãàõ Hausman Test-èéí ¿ð ä¿í: Correlated Random Effects - Hausman Test Equation: NEW

Test cross-section random effects





AOC 0.763634 0.797902 0.009156 0.7202RISKAVER -0.095623 -0.103981 0.001153 0.8056

IIP2 0.284674 0.297670 0.001533 0.7399RESER2 0.102625 0.105818 0.000150 0.7944

NPL 0.232440 0.220376 0.000469 0.5775MG1 -0.360398 -0.362678 0.002116 0.9605

LOG(SIZE1) 0.616988 0.778782 3.514530 0.9312@TREND -2.417772 -2.589530 0.223683 0.7165

FD 0.028455 0.037744 0.001136 0.7829INF -0.010899 0.010019 0.005733 0.7823

Cross-section random effects test equation: Dependent Variable: SPREAD Method: Panel Least Squares Date: 04/10/06 Time: 21:54 Sample: 2001 2005 Cross-sections included: 17 Total panel (unbalanced) observations: 81


C 9.913393 24.13134 0.410810 0.6828AOC 0.763634 0.218243 3.499008 0.0009

RISKAVER -0.095623 0.065791 -1.453443 0.1519IIP2 0.284674 0.083807 3.396781 0.0013

RESER2 0.102625 0.046658 2.199523 0.0321NPL 0.232440 0.055518 4.186715 0.0001MG1 -0.360398 0.087025 -4.141338 0.0001

LOG(SIZE1) 0.616988 2.341552 0.263495 0.7932@TREND -2.417772 1.806610 -1.338292 0.1864

FD 0.028455 0.170002 0.167382 0.8677INF -0.010899 0.230614 -0.047260 0.9625



Òåñòèéí ¿ð ä¿í íü ¿ë ò¿¿âýðëýãäýõ àëäààòàé (unobserved error) òàéëáàðëàã÷ õóâüñàã÷òàé õàìààðàëòàé, ìºí fixed effect áîëîí random effect ¿íýëãýýíèé êîýôôèöèåíò¿¿ä íü òýíö¿¿ áàéõ ìàãàäëàë 89.9 õóâü áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Èéìä random effect ¿íýëãýýíèé àðãààð ¿íýëýõ íü òîõèðîìæòîé áàéíà.

62


2.6B.2 Õ¿¿íèé çºð¿¿ (SPREAD)-íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõ ñàíàìñàðã¿é íºëººëºë (random effect)-èéí àðãûí ¿íýëãýý Dependent Variable: SPREAD Method: Panel EGLS (Cross-section random effects) Date: 04/14/05 Time: 12:59 Sample: 2001 2005 Cross-sections included: 17 Total panel (unbalanced) observations: 85 Swamy and Arora estimator of component variances White period standard errors & covariance (no d.f. correction)


C 68.51487 36.51897 1.876145 0.0649AOC 0.815044 0.223011 3.654726 0.0005

RISKAVER -0.110313 0.044352 -2.487226 0.0153RESER2 0.088204 0.041628 2.118838 0.0378

IIP2 0.297500 0.089769 3.314069 0.0015NPL 0.193897 0.039336 4.929215 0.0000MG1 -0.362153 0.089472 -4.047655 0.0001

@TREND -2.478199 1.184750 -2.091749 0.0402LOG(SIZE1) 2.039042 0.812728 2.508888 0.0145

INF 1.224176 0.502393 2.436691 0.0174CR3 -0.761811 0.347162 -2.194393 0.0316FD -0.482107 0.260328 -1.851922 0.0684

SD*LOG(SIZE2) -0.629762 0.254237 -2.477064 0.0157



Weighted Statistics




Documents

Монгол дахь арилжааны банкуудын хvvгийн зєрvvг судлах нь