Institut za javno zdravstvo RS Zavod za javno zdravstvo FBiH

ISTRAŽIVANJE RIZIČNOG PONAŠANJA U ODNOSU NA HIV PREVALENCU MEĐU GRUPAMA POD POVEĆANIM RIZIKOM U

BiHMr sci. dr Ljubica Jandrić

Doc. dr Jelena Ravlija

Sarajevo, 2012.

Ovo istraživanje je provedeno uz podršku:

GLOBAL FUND & UNDP

Partnerske organizacije u provođenju istraživanja:

Zavod za javno zdravstvo Federacije BiH,

Institut za zaštitu zdravlja Republike Srpske

Partnerstvo za zdravlje, AAA, Margina, XY, PROI

Svrha studije

Uspostavljanje uporednih podataka (2008/2010) predviđenih Planom M&E Global fonda i UNGASS-a čime se ispunjava obaveza države preuzeta potpisivanjem Deklaracije

Doprinos uspostavi i jacanju II generacije nadzora

Testiranje metodologije bio-bihevijoralnog istraživanja, koje je planirano provoditi svake dvije godine što doprinosi jačanju institucionalnih kapaciteta u oblasti istraživanja

OPŠTI CILJ - studije je jačanje II generacije nadzora, ažuriranje mjerenja ključnih bioloških indikatora i indikatora ponašanja i testiranje BBS metodologije

SPECIFIČNI CILJEVI:1. Procijeniti prevalencu HIV/STI u populacijama

izloženim povećanom riziku: seksualne radnice (SW) i muškarci koji imaju seksualne odnose sa muškarcima (MSM)

2. Ispitati znanje, stav i ponašanje u odnosu na HIV/STI ciljnih populacija

3. Ispitati socio-demografske i kulturološke karakteristike u odnosu na relevantno rizično ponašanje ciljnih populacija

METODOLOGIJA

Studija presjeka Populacija seksualnih radnica Populacija muškaraca koji imaju

seksualne odnose sa muškarcimaTerensko istrazivanje Standardizovani upitnik - metoda

intervjua Uzorkovanje krvi za laboratorijsko testiranje na HIV/STI

METODOLOGIJA

Kriterijumi uključivanja Samoidentifikacija kao SW i MSM Plaćena seksualna usluga u proteklih 12

mjeseci za SW Da je imao analni seksualni odnos sa

muškarcem u proteklih 6 mjeseci za MSM Stariji od 16 godina Da u studiji učestvuju uz informativni pristanak

za anketiranje i HIV/STI testiranje

METODOLOGIJA

Metod za izbor ispitanika – “snježna grudva” Polazi se od početnog lociranja određenog broja ciljne

populacije, koji zadovoljavaju kriterij uključivanja Oni su inicijalni izvor informacija preko kojih se dolazi

do ostalih članova Lanac upućivanja se nastavlja dok se ne postigne potrebna veličina uzorkaZašto? Zemlja sa niskom prevalencom Skrivene i teško dostupne populacije o kojima se

malo zna Stigma i diskriminacija - strah od otkrivanja identiteta

UZORAK

Urbane sredine, lokacije definisane prethodnim mapiranjem na osnovu procijenjenog prisustva visoko rizičnih skupina, podaci od iskusnih NGO

SW - 154 ispitanice (RS-65; FBiH-89)Gradovi: Sarajevo(34), Travnik(30), Tuzla(15), Mostar(10), Banja Luka(39), Prijedor(13), Bijeljina(13)MSM - 248 ispitanika (FBiH-133; RS-115)Gradovi: Sarajevo(82), Tuzla(41), Mostar(10 ), Banja Luka(83), Prijedor(26), Bijeljina(6)Vremenski okvir istraživanja: XI/2010 - II/2011.god.

INSTRUMENT ISTRAŽIVANJA

Anketni upitnik – oblasti Sociodemografske karakteristike Seksualno ponašanje Znanje i samoprocjena rizika Testiranje na HIV i druge polno

prenosive infekcije

ANKETIRANJE I RAD NA TERENU Popunjavanje anketnog upitnika uz

informisani pristanak, dobrovoljno, anonimno bez identifikacionih podataka, kodiran

Uzorakovanje krvi na HIV, HVB, HVC i Sifilis – dostava u mikrobiološki laboratorij, uzorak prati KOD upitnika

Savjetovanje prije testiranja, uzorak, testiranje, rezultati (lično saopštavanje), savjetovanje poslije testiranja

Kontinuirana supervizija svih aktivnosti u cilju koordinacije svih učesnika u istraživanju

ANALIZA I OBRADA PODATAKA

Priprema baze podataka Logička kontrola podataka u

anketama Unos u bazu podataka Analiza u SPSS programu Tabelarni prikaz ukupno, entiteti,

uporedno 2008/2010. Finalni izvještaj

SW - GLAVNI REZULTATI

SOCIODEMOGRAFSKE KARAKTERISTIKE

94,2% - državljanke BiHUzrast/prosjek – 28, raspon 18 do 51

Struktura ispitanica prema dobnim skupinama

74,6% ispitanica ima srednješkolsko obrazovanje12,4% živi u braku, 65,4% je neudana

Radni status ispitanica

SEKSUALNO PONAŠANJE

Plaćena seksualna usluga - 2008, 2010

Dob prvog seksualnog odnosa

Prosjek 21,3 godine, raspon 14 do 51 godina

Dob prve seksualne usluge za novac ili nešto drugo

Dužina pružanja seksualnih usluga

Prosjek trajanja pružanja seksualnih usluga je 6,7 godina, raspon (1-22)

Broj različitih seksualnih partnera u protekloj sedmici

Prosječan broj seksualnih partnera u proteklojsedmici je 4,6

Učestalost korištenja kondoma prema vrstama seksualnih odnosa (2008, 2010)

Učestalost korištenja kondoma

u zadnjih mjesec dana

Učestalost korištenja kondoma sa stalnim

partnerom

Razlog korištenja kondoma (2008, 2010)

Oko jedna trećina (33,8%) izdržava nekog u porodici, a uglavnom 1 do 3 osobe, a njih 15% 4 i više osoba

Skoro sve ispitanice (92,9%), navode da seksualne usluge pružaju za novac zatim odjeću, drogu i piće

Najčešći način pronalaska klijenata je preko dogovorenih kanala 43,8%, više u FBiH (53,4%) nego u RS (30,8%)

Veliki % ispitanica se izjasnilo da su pružale seksualne usluge pod uticajem psihoaktivnih supstanci (alkohol-88,7%, droge-53,3%)

Mjesta gdje se najčešće susreću/pronalaze klijenti

Učestalost i vrste zlostavljanja/nasilja

Samoregistrovane polno prenosive infekcije (2008, 2010)

Znanje o HIV infekciji (% tačnih odgovora)

SAMOPROCJENA RIZIKA I ZNANJE O HIV INFEKCIJI

Samoprocjeni rizika - 42,2% rizik mali

TESTIRANJE NA HIV I DRUGE PPI

49,4% ispitanica su se nekada testirale na HIV

13,6% se testiralo u poslednju godinu dana i znaju rezultat testa

Od ukupnog uzorka (154), samo 4 ispitanice (FBiH) nisu pristale na testiranje

TESTIRANJE NA HIV I DRUGE PPI

Rezultati testiranja na HIV i PPI 2008/2010

MSM - GLAVNI REZULTATI

SOCIODEMOGRAFSKE KARAKTERISTIKE98,8% - državljani BiHUzrast/prosjek - 26,7 godina, raspon (17-58)

Struktura ispitanika prema dobnim skupinama

Obrazovna struktura ispitanika

Struktura ispitanika prema zaposlenju

39,1% su nezaposleni, značajno više nego 2008. (22,4% )

Bračni status ispitanika

SEKSUALNO PONAŠANJE Prosječna dob prvog analnog odnosa je 19 godina, raspon 11-31

U prosjeku navode po 3-4 različita slučajna partnera, sa prosječno 3 analna odnosa u proteklih mjesec dana

Pri analnom odnosu u zadnjih 6 mjeseci, u 23% su koristili kondom

16,9% navodi da u tom razdoblju nikad nisu koristili kondome sa stalnim partnerom (FBiH 23,3%; RS 10,2%)

Korištenje kondoma pri zadnjem analnom odnosu

Razlozi nekorištenja kondoma pri analnom odnosu

Najveći procenat ispitanika zna 10-20 osoba sa istim opredeljenjem, prosječna vrijednost 43, raspon (1-600)

Mjesta gdje najčešće pronalaze muškog partnera

Rizično seksualno ponašanje/ostalo

Preko 17% ispitanika upražnjava seksualne odnose u grupi 76,9% - seksualni odnos pod uticajem alkohola (2008 - 58,8%) 31,5% - seksualni odnos pod uticajem droga (2008 - 22%) 55,4% - navode seksualno iskustvo sa ženom (2008 - 68,3%)Oko trećina ispitanika ima iskustvo sa nekim od oblika nasilja: seksualno (6,9%) fizicko zlostavljanje (11,3%) psihičko zlostavljanje (19,8%)

ZNANJE HIV/SPI - % TAČNIH ODGOVORA 2008/2010

Samoprocjena rizika od HIV infekcije 2008/2010

Promjene u seksualnom ponašanju u poslednjih 6 mjeseci kako bi smanjio rizik zaraze od HIV-a i SPI

51,2% ispitanika su se do sada testirali na HIV jednom ili više puta

37% se testiralo u poslednju godinu dana i znaju rezultata testa

Od 248 ispitanika ukupnog uzorka, nakon informativnog pristanka za učešće u studiji, na testiranje je pristalo 168 (FBiH 53, RS 115)

TESTIRANJE NA HIV I DRUGE PPI

Rezultati testiranja 2008/2010

ZAKLJUČAK

Ovo je druga biobihevioralna studija provedena u svrhu prikupljanja uporednih podataka ključnih ponašanja i bioloških indikatora HIV/SPI među populacijama izloženim povećanom riziku, što će, provođenjem narednih studija omogućiti praćenje vremenskog trenda HIV epidemije

Primjena ovakvih istraživanja populacije izložene riziku, praćenjem trendova ponašanja omogućava prepoznavanje rizika unutar ciljnih populacija, redizajniranje i prilagođavanje tekućih programa kao i evaluaciju provedenih promotivno-preventivnih aktivnosti

Uspostavljanje i jačanje zajedničke saradnje svih relevanih subjekata, državnih insitucija i nevladinog sektora, u cilju poboljšanja komunikacije i dostupnosti SW populaciji koristeći postojeće izvore informacija (lokacije pružanja seksualnih usluga)

Korištenjem prihvatljivih komunikacionih kanala, provoditi ciljane informativno-edukativne aktivnosti, u cilju podizanja svjesnosti o postojanju rizika od HIV/SPI u SW populaciji

PREPORUKE - SW

Intenzivirati ciljane terenske aktivnosti, radi dostupnosti informacija o prevenciji HIV-a i postojanju adekvatnih servisa namijenjenih utvrđivanju HIV statusa (VCT) i ostalih zdravstveno-socijalnih usluga

Podizanje svjesnosti, senzibilisanje donosioca odluka i profesionalaca o postojanju rizičnih seksualnih ponašanja i trendovima HIV infekcije u SW populaciji

Jačanje okruženja i okolnosti koje ce doprinijeti redukciji stigme i diskriminacije

Korištenjem prihvatljivih komunikacijskih kanala, provoditi ciljane informativno-edukativne aktivnosti

Kontinuirano podizanje svjesnosti rizika od HIV/SPI u MSM zajednici

Dobijeni rezultati o precijenjivanju/podcjenjivanju rizika od HIV-a ukazuju na potrebu redizajniranja programa ciljane edukacije u cilju adekvatne procjene i redukcije rizika

Intenziviranje kampanje korištenja kondoma i lubrikanata, ne samo u odnosu na dostupnost već i njihovo konzistentno i pravilno korištenje

PREPORUKE – MSM

Podizanje svjesnosti i senzibilizacije donosioca odluka i profesionalaca o postojanju rizičnih seksualnih ponašanja, karakteristične za MSM populaciju

Edukacija profesionalaca za pružanje adekvatne usluge, njege i savjetovanja

Povećanje dostupnosti socijalnih službi u cilju pružanja adekvatne psihosocijalne podrške

Promovisati veću transparentnost VCT centara u cilju kontinuranog testiranja/utvrđivanja HIV statusa

Jačanje okruženja i okolnosti koje ce doprinijeti redukciji stigme i diskriminacije

H ALA!