Upload
guzel-gunler-poliklinigi
View
5.203
Download
4
Embed Size (px)
Citation preview
OTİZM: nedir, ne değildir?
Dr Yankı YazganMarmara Üniv Tıp FakültesiYale Child Study Center
Dr Ayşegül S Güler’in katkısı ile
Marmara Üniversitesi Tıp FakültesiSağlık Okulu Konferansları
www.yankiyazgan.com 2
www.yankiyazgan.com 3
İşaretler
Konuşmuyor (bir şey söylemiyor) Bakmıyor (ismine) Dinlemiyor (kulak vermiyor) Göstermiyor (parmakla ya da el ile) Anlamıyor (komutları) Durmuyor (yerinde) Hep aynı şeyleri yapıyor
www.yankiyazgan.com 4
Özdeki 3 problem alanı:Toplumsal karşılıklılıkta ve etkileşimde bozulma
Sözel ve sözel olmayan iletişimde bozulmaSınırlı ilgi alanı ve tekrarlayıcı davranışlar
“Hiperaktivite” %40
Kendine zarar verici davranışlar %24-43 hx
Uyku problemleri %11
duygudurum labilitesi ajitasyon depresyon % 44
İlişkili sorunlar ve özellikler
Anormal duysal tepkiler% 57
www.yankiyazgan.com 5
Otizm bir yelpaze midir?
Karşılıklı iletişim/etkileşim başlatma ve sürdürme zorluğu
Hayal gücünün sınırlılığı; kalıplarla sınırlı öğrenme
Toplumsal ilişkileri anlamakta pragmatik zorlanma
www.yankiyazgan.com 6
Bu kısıtlılıkları nasıl fark ederiz?
www.yankiyazgan.com 7
Örneğin, göz teması ...
Azlığı Kısıtlılığı Yokluğu Çokluğu
www.yankiyazgan.com 8
Toddler at risk of having autism Typically-developing toddler
Visual Fixations during Naturalistic Viewing
11
43
32
22
38
23
1714
0
10
20
30
40
50
mouth eyes body object
% o
f to
tal vie
win
g t
ime
Infants at risk of having autism (N = 5) Typically-developing infants (N = 6)
2-year-olds with autism and typically developing
Group Data
Klin, Jones, Schultz, & Volkmar (2003). Philosophical Transactions of the Royal Society.
www.yankiyazgan.com 9
Yüze bakma Yeni doğan bir bebek annesinin
yüzünün daha ziyade şekline bakar. Belli bir yere bakmaz, rastgele göz gezdirir.
4 aylıkken bebeğin annesinin gözlerine ve ağzına net biçimde bakıyor olması gerekir (Yüzün “hareket” merkezleri)
Otistik bebeklerde de gelişim böyle mi?
www.yankiyazgan.com 10
tanı
Genellikle konuşma gecikmesi nedeniyle
İlk paylaşım çocuk hekimiyle Başvuru genellikle çocuk
psikiyatrisi/psikiyatri uzmanına (epilepsi ile beraberse, ya da başka gelişim engeli var ise, genellikle nöroloji(çocuk nörolojisi uzmanına)
www.yankiyazgan.com 11
Otizm tanısını koyan doktorun ikilemi
“Yanlış pozitif” olmamak: gereksiz korku, umutsuzluk ve kaygı uyandırmamak.
“Yanlış negatif” olmamak: tanıyı kaçırmamak
www.yankiyazgan.com 12
Otizm tanısı alan ailenin ikilemi
Otizm olmasın: “çünkü iyileşme yok”
Otizm olsun: “ne yapacağımızı bilelim”
Temel soru: “ne olacağız biz ?”
www.yankiyazgan.com 13
Tanıda artış mı var? Tanıda artış mı var? Bu soru sadece otizm için sorulmuyor.
Hem psikiyatrik (DEHB) hem solunumsal (asthma) hem endokrinolojik (diyabet) sendromlarda artış.
Hizmetlerin artması, kaynakların tercihli yönelimi (MR vs otizm); konuya ilginin artışı
Otizmin tanı ölçütlerinin değişmesi
www.yankiyazgan.com 14
Otizm bir zeka azlığı ya da fazlası problemi mi?
herkes Rain Man değil herkes mental retarde değil herkes harika çocuk değil
%40 ağır MR %30 hafif-orta MR %30 normal zekada Fombonne, 2003Asperger ve PDDnos dahil
Klasik otizmde %75 ağır MR
www.yankiyazgan.com 15
OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUKLARI
OSB sıklık: 1/166 (Fombonne, 2003); 1/110 (CDC 2009)
Doğumdan öncesinde ve sonrasındaki beyin gelişiminde tipik olmayan yapısal özellikleri
www.yankiyazgan.com 16
Tedavi önerileri
Özel eğitim uygulamaları (süre ve yoğunluk önemli)
Destekleyici terapiler (konuşma/dil, fizyoterapi)
Ailenin eğitimi ve terapilere destekçi olması
Davranış problemlerinin izlemi
www.yankiyazgan.com 17
Erken tanı önemli, tanıyı kabul zor Dedeler, büyükanneler, çocuk hekimleri,
yuva öğretmenleri Ailenin kabullenme sorunları
“Çok küçük”, “babası da böyleymiş” “yeterince ilgilenemedik”
Yaşıtlarıyla kıyaslama olanağı verin Yanlış temelli, aşırı korkulara fırsat
vermeyin Her ailede en az 1 bilge kişi vardır. onu
işe katın.
www.yankiyazgan.com 18
Sonunda ne oluyor?
1956-1974: % 68.5 düşük işlevsellik % 21.8 orta işlevsellik % 9.6 yüksek işlevsellik
1989-2003 % 53 düşük işlevsellik % 22.1 orta işlevsellik % 24.8 yüksek işlevsellik (Howlin 2005)
www.yankiyazgan.com 19
Epileptik nöbet Otizm’de yakl. % 20 (yaşam boyu, %0-26) En yüksek risk ilk 3 yıl ve ergenlikte PDDNOS ve Asperger’de risk daha düşük EEG=normal, nöbet çıkmayacak, anlamına
gelmez. EEG anormallikleri ile klinik durum arasında
bir zamansal ilişki kurulabiliyor mu ?
www.yankiyazgan.com 20
Davranış problemi: 5N1K
Ne (olayın tanımı) Nerede (hangi ortamlarda: mekan) Ne zaman (haftanın hangi günü,
günün hangi saati) Nasıl (ne yaparken: eylem) Neden (hangi olayla eş zamanlı,
tetikçi) Kim (kişiler)
www.yankiyazgan.com 21
İlaç kullanalım mı?
İlaç dışı davranışsal ya da eğitsel alternatifler denendi mi?
Hayat tarzındaki bir değişiklik ile ilişkili mi?
Problem çocuğun eğitimini ya da sağlığını riske sokuyor mu?
www.yankiyazgan.com 22
Hangi davranış problemleri? Taşkınlık, gerginlik, öfke
kontrolsuzluğu Risperidone vb ilaçlar
Uyku sorunları antihistaminikler
Dikkat ve öğrenme sorunları Stimülan ve nonstimlar
Her ilaç için protokolüne uygun değerlendirme
www.yankiyazgan.com 23
Diğer tedavi yöntemleri
Steroid ve antiepileptik kullanımı (epilepsi olmaksızın)
Diyetler (GK, “caveman”) Yüksek basınçlı oksijen Ve bir çok başka yöntem
Otizmde işe yarıyor mu? Kanıtları nerede?
www.yankiyazgan.com 24
Genetik testler
Frajil X en bilinen Bir çok buluş yapılmakta, ancak
bunların tanı koydurucu ve tedaviyi yönlendirici etkileri henüz bilinmiyor.
www.yankiyazgan.com 25
Bir ailede diğer çocuğun da otistik olma riski…
toplumdaki yeni otizm vakası görülme sıklığı % 0.2
Ailede otizm tanılı bir çocuk varken, bir diğerinde otizm spektrumunda bir sorun görülme risk yaklaşık % 2-10 oranındadır (Szatmari ve ark, 1993).
www.yankiyazgan.com 26
Otizm ile en çok karıştırılanlar
Zihinsel gerilik Dil bozuklukları İşitme bozuklukları
OKB, RBB, Sel mutizm
www.yankiyazgan.com 27
Otizm tanısı koyabilmek için
Tanı koydurucu bir laboratuvar testi yoktur.
Otizmle beraber görülme olasılığı olan bozuklukları saptamak için (nöbetler gibi) veya otizmle karıştırılabilen durumları ayırdedebilmek için (işitme kaybı) incelemeler yapılabilir.
www.yankiyazgan.com 28
Öğrenme için önkoşullar?
Oturmak Odaklanmak
Davranışsal yaklaşımları olan bir eğitimci daha etkin olabilir
Motivasyonun genellikle, en azından başlangıçta düşük olmasına şaşırmayın.
www.yankiyazgan.com 29
hastalıklar
Ani davranış değişiklikleri Bazı ağrıları yeterince
hissetmeyebilirler Vücut bölgelerine ilişkin belirtiler
(kafa vurma, ağrılı bölgeyi kullanmama gibi)
Diş ağrısı, kulak ağrısı, sinüs ağrısı
www.yankiyazgan.com 30
Görsel uyaranlar dili geciktirir mi?
İletişim ihtiyacını hissettiren her araç işe yarar.
Görsel uyaranlar ile derdini anlatmak, dil kullanımını arttırıcı etki gösterir.
www.yankiyazgan.com 31
Tuvalet eğitimi
Otizmi olmayan çocuklar için: Motor beceriler: 2-3 y’dan önce söz
konusu değil. Kendisinden istenileni anlama:
yakl. 3 y İstenileni yapma arzusu: yakl. 3 y
www.yankiyazgan.com 32
Tuvalet eğitimine geçmek için önkoşullar
Çocuğun tuvalet ihtiyacı olduğunu hissedebiliyor musunuz?
Bezini kirlettiğini farkedebiliyor mu?
Bundan rahatsızlık hissediyor, size yansıtıyor mu?
Kabızlık ?
www.yankiyazgan.com 33
Harflere ilgi, gördüğünü okuma?
Okuma: deşifre etme (harfleri sese çevirme) Anlama (kelime ya da cümlenin
anlamını)
Anlama var ise, bu bir etkileşim biçimi olabilir.
www.yankiyazgan.com 34
AVM’ler
Net bir zamanlama programı Odaklanabileceği bir aktivite Tenha saatler Sessiz ve sakin olanlar
www.yankiyazgan.com 35
Yüksek işlevsellik
Espri anlayışı Veriye dayalı olmayan dersler,
mecazi anlatımlar Becerilerin başka ortamlara
yaygınlaştırılması
www.yankiyazgan.com 36
İşler iyiye gittikçe, yeni meseleler
Özel eğitimden uygun bir okula geçiş
Başkalarıyla uyum Sosyal incelikleri anlama Dikkat/öğrenme zorlukları
www.yankiyazgan.com 37
İlgisi çok gelişti, ama çevre rahatsız oluyor
Aşırı yakınlık gösterileri, mesafe ayarlayamam sorunlar
Pasif olmaktan çıkan, ancak garipsenen bir çocuk (göz teması, vücut dili gibi konularda)
www.yankiyazgan.com 38
Kaynaştırma şart mı?
Sosyal hayatın içinde olmak sosyalleşme için önemli
Becerilerine uygun öğrenme ortamı ve programı sağlanabiliyor mu?
“Vakit geçirme ve oyalama”ya dönüşmemesi için ne yapılabilir?
www.yankiyazgan.com 39
Mastürbasyon
Evde mast’a tahsisli bir alan, “özel” bir faaliyet olduğunun vurgusu
Sınıfta hareket olanağı, el meşguliyeti sağlayacak malzeme
www.yankiyazgan.com 40
Sorularınız ve katkılarınız