8. Stosowanie metod pracy socjalnej

Stosowanie metod pracy socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Anna Fert

Stosowanie metod pracy socjalnej 346[02].Z1.02

Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: dr Andrzej Niesporek mgr Aurelia Włoch Opracowanie redakcyjne: inż. Danuta Szczepaniak Konsultacja: mgr Hanna Całuń

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z1.02 „Stosowanie metod pracy socjalnej”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Charakterystyka modeli i metod pracy socjalnej 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 14 4.1.3. Ćwiczenia 15 4.1.4. Sprawdzian postępów 16

4.2. Charakterystyka narzędzi pracy socjalnej 17 4.2.1. Materiał nauczania 17 4.2.2. Pytania sprawdzające 22 4.2.3. Ćwiczenia 22 4.2.4. Sprawdzian postępów 25

4.3. Charakterystyka diagnozy społecznej oraz sposoby monitorowania pracy socjalnej 26 4.3.1. Materiał nauczania 26 4.3.2. Pytania sprawdzające 28 4.3.3. Ćwiczenia 29 4.3.4. Sprawdzian postępów 30

4.4. Projektowanie działań nastawionych na zmianę sytuacji osoby niepełnosprawnej 31 4.4.1. Materiał nauczania 31 4.4.2. Pytania sprawdzające 33 4.4.3. Ćwiczenia 33 4.4.4. Sprawdzian postępów 35

4.5. Sposoby nawiązywania kontaktu z osobą niepełnosprawną i jej otoczeniem 36 4.5.1. Materiał nauczania 36 4.5.2. Pytania sprawdzające 37 4.5.3. Ćwiczenia 37 4.5.4. Sprawdzian postępów 38

4.6. Charakterystyka zadań polityki społecznej w Polsce 39 4.6.1. Materiał nauczania 39 4.6.2. Pytania sprawdzające 40 4.6.3. Ćwiczenia 40 4.6.4. Sprawdzian postępów 41

5. Sprawdzian osiągnięć 42 6. Literatura 47


3

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o metodach, modelach i technikach

pracy socjalnej oraz ich zastosowaniu w kontakcie osobą niepełnosprawną i jej otoczeniem. W poradniku zamieszczono:

− wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

− cele kształcenia programu jednostki modułowej. − materiał nauczania, który zawiera informacje niezbędne do realizacji w szczegółowych

celów kształcenia, − pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń, − ćwiczenia zawierające: polecenie, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska

pracy, − sprawdzian postępów, który umożliwi sprawdzenie poziomu wiedzy po wykonaniu

ćwiczeń. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że albo opanowałeś materiał, albo nie,

− sprawdzian osiągnięć, wiadomości i umiejętności opanowanych przez Ciebie podczas realizacji programu jednostki modułowej,

− literaturę uzupełniającą. Jeśli masz trudności ze zrozumieniem tematu albo ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dane zadanie. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.


4

Schemat układu jednostek modułowych

346[02].Z1 Metody pracy z osobą

niepełnosprawną

346[02].Z1.01 Posługiwanie się językiem

migowym

346[02].Z1.03 Rozpoznawanie potrzeb

i problemów osoby niepełnosprawnej

346[02].Z1.02 Stosowanie metod pracy

socjalnej

346[02].Z1.04 Wspieranie osoby niepełnosprawnej

w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji

346[02].Z1.05 Wykonywanie

podstawowych czynności higienicznych

i pielęgnacyjnych


5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: – przestrzegać przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, – posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu pracy socjalnej (praca socjalna,

rewalidacja, profilaktyka, podopieczny), – korzystać z Internetu i prasy w celu wyszukiwania aktualnych ofert spędzania czasu

wolnego przez osoby niepełnosprawne, – wskazywać niepełnosprawnym możliwości podjęcia pracy, własnego rozwoju,

uprawiania sportu oraz wykorzystania innych możliwości, – nawiązywać kontakt z innymi ludźmi.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: – wykorzystać w działalności zawodowej metody pracy socjalnej, – określić modele pracy socjalnej, – określić rodzaje i typy diagnozy społecznej, – zastosować w pracy z osobą niepełnosprawną wybrane narzędzia pracy socjalnej, – ocenić sytuację życiową podopiecznego na podstawie przeprowadzonych badań, – scharakteryzować metodę indywidualnych przypadków i metodę pracy grupowej, – dobrać metody i techniki pracy socjalnej, – nawiązać kontakt z podopiecznym i jego otoczeniem, – określić wartość kontraktu socjalnego w działalności opiekuńczej, – opracować indywidualny plan pracy z osobą niepełnosprawną, – dokonać oceny realizacji indywidualnego programu pomocy osobie niepełnosprawnej, – określić przedmiot, cele i zadania polityki społecznej w Polsce.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Charakterystyka modeli i metod pracy socjalnej

4.1.1. Materiał nauczania Praca socjalna jest procesem złożonym, który podlega licznym przeobrażeniom. Wśród

linii rozwoju pracy socjalnej wyróżniamy trzy modele pracy socjalnej: 1) model pracy socjalnej, w którym głównym przesłaniem jest wiara w człowieka, w siebie

jako przedstawiciela profesji społecznej i wiara w warunki zewnętrzne, sprzyjające człowiekowi i jego rozwojowi,

2) model pracy socjalnej zracjonalizowanej, ukierunkowanej na identyfikację problemu i na rozwiniętą diagnozę zróżnicowanych społecznie grup ryzyka (np. kobiet samotnych, rodzin wielodzietnych, bezrobotnych),

3) model pracy socjalnej – nadziei w możliwość zmian, w możliwość przekształceń i respektu dla wspólnych reguł życia społecznego. Podstawową kategorią pojęciową jest w tym modelu relacja społeczna, relacja pomocy, relacja opieki. Celem zaś tak pojmowanej pracy socjalnej jest ułatwienie podopiecznemu, klientowi nawiązanie właściwych relacji z samym sobą, z pracownikiem socjalnym, z innymi ludźmi, ze światem zewnętrznym [15, s.42].

Metody pracy socjalnej Metoda pracy z indywidualnym przypadkiem

Pionierką pracy z przypadkiem jest Mary Richmond. Twierdziła ona, że „na pracę z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostki do otoczenia rozwijają osobowość” [20, s. 98-99].

Metodę pracy z indywidualnym przypadkiem można zdefiniować jako pomoc jednostce w przezwyciężaniu jej trudności [24, s. 44]. Polega na pomocy jednostkom w sprawach zarówno zewnętrznych, dotyczących otoczenia, jak i indywidualnych, dotyczących wnętrza osoby. Koncentruje się na jednostce, nie ignorując jednak dobra społecznego. A zatem można przyjąć, że praca z przypadkiem jest sposobem pomocy, który powinien polegać na opracowaniu diagnozy przypadku oraz planu powstania i podjęcia działań profilaktycznych, kompensacyjnych lub terapeutycznych, angażując jednostkę w cały proces pomocy dla jej dobra oraz dobra społecznego. Metoda indywidualnych przypadków

Studium przypadku (case study) składa się na charakterystykę jednostkowych losów ludzkich oraz diagnozę społeczną.

Praca z przypadkiem (case work) to opracowanie planu pracy i prowadzenie przypadku. Etapy pracy z przypadkiem

Praca z przypadkiem musi obejmować dwa podstawowe komponenty: − studium przypadku (case study) – tzw. rozpoznanie, obejmuje charakterystykę losów,

sytuację wewnętrzną lub zewnętrzną jednostki w kontekście problemów, które ma prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania planu pracy,

− praca z przypadkiem (case work) – powinna być oparta na sformułowanym wspólnie z klientem planie pracy, obejmować działania o charakterze ratowniczym, kompensacyjnym lub terapeutycznym [9, s. 260], która składa się z czterech etapów: − etap skoncentrowany na rozpoznaniu, który prowadzi do diagnozy przypadku – polega

na identyfikacji i analizie sytuacji jednostki w kontekście problemu, z którym się boryka. Poszerzonym nie tylko o informacje uzyskane od samego klienta, ale także


8

potwierdzone przez osoby z jego najbliższego otoczenia. Na podstawie krytycznej analizy zebranego materiału pracownik socjalny formułuje wnioski diagnostyczne,

− etap opracowywania planu postępowania z przypadkiem powinien określać co, kiedy i jak ma czynić pracownik socjalny w odniesieniu do klienta i jego rodziny, aby uruchomić proces pomocy, rewalidacji, terapii. Powinien być ukierunkowany zarówno na wzmocnienie istniejących systemów wsparcia w otoczeniu społecznym klienta, korygowaniu korzystnych jego elementów, udzielaniu instytucjonalnych form wsparcia, jak również kształtowanie korzystniejszych z punktu widzenia pomocy postaw i zachowań osoby niepełnosprawnej. Plan powinien zawierać aspekty zmian, które mają być efektem działań pomocowych,

− etap prowadzenia przypadku według opracowanego planu – nie ma określonych ram czasowych, są określone cele terapii przez klienta w porozumieniu z pracownikiem socjalnym. Sposób prowadzenia przypadku wynika z potrzeb klienta. Powinien przebiegać w sposób elastyczny i dopuszczać korygowanie diagnozy, aby uzyskać najlepszy skutek.

− etap zakończenia – jest on sygnałem, że pracownik ma zaufanie do zdolności samodzielnego rozwoju klienta, sam zaś pracownik staje się zasobem, który służy klientowi w ukierunkowaniu jego funkcjonowania w określonym środowisku [10, s. 92].

W pracy socjalnej z przypadkiem wyróżniamy następujące modele: Model psychospołeczny (twórczynią tego modelu była Mary Richmond) – uwzględnia on z jednej strony strukturę psychologiczną człowieka, z drugiej kontekst społeczny w którym jednostka żyje. Kontekst społeczny w pracy z przypadkiem musi być postrzegany szeroko, a więc nie tylko rodzina, ale i sąsiedzi, przyjaciele, pracodawcy oraz instytucje o wymiarze lokalnymi globalnym, organizacje społeczne, placówki ochrony zdrowia, pomocy społecznej i inne instytucje państwowe [10, s. 96]. Model funkcjonalny (stworzony przez Jessie Taft i Wirginię Robinson) – zakłada, że jednostka odgrywa dużą rolę w dokonywaniu wyborów i nawiązywaniu takich relacji z otoczeniem, które sprzyjają kreowaniu samego siebie. Ujmuje metodę indywidualnego przypadku jako metodę takiego administrowania usługami społecznymi, by zostały one w jak najlepszy sposób użyte dla dobra jednostki i społeczeństwa. Traktuje case work jako proces, w którym zadania i świadczenia społeczne są udostępnione jednostce [10, s. 97]. Model zorientowany na rozwiązywanie problemów (rozwinięty przez Helen Perlman) – koncentruje się na osobie, która ma problem, poszukiwaniu możliwych jego rozwiązań, podjęcia decyzji i działaniu ukierunkowanym na pokonaniu problemu. Ważne jest, aby osoba potrzebująca pomocy wskazała problem, a pracownik socjalny wspomógł ją jedynie w identyfikacji problemu i ewentualnym ukierunkowaniu oraz wsparciu w procesie jego rozwiązywania. Model modyfikacji zachowań (rozwinięty przez Edwina Thomasa) – przyjmuje, że zachowania jednostki przypadają głównie na dziedzinę reakcji, zostały one wyuczone w procesie wytwarzania odruchów, a więc podlegają tym samym prawom uczenia się, tzw. zachowania normalne. Ponadto zachowania jednostki podatne są na modyfikację poprzez staranne zastosowanie tego co wiadomo o uczeniu się i modyfikacji [10, s. 98].

W stosowaniu metod indywidualnych przypadków wyróżnia się następujące zasady: − zasadę akceptacji – polegającą na respektowaniu podopiecznego jako osoby ze wszystkimi

jego problemami, trudnościami, przez zrozumienie jego nieporadności, szacunek dla jego osobistych wyborów i decyzji,

− zasada komunikacji – asystent i osoba niepełnosprawna mają prawo się nie zgadzać czy też prezentować odmienne preferencje co do sposobu postrzegania lub rozwiązywania problemu, ale muszą się rozumieć,


9

− zasada indywidualizacji – asystent powinien dostrzegać, że każda osoba niepełnosprawna jest wyjątkowa i ma specyficzne potrzeby i ograniczenia,

− zasada uczestnictwa – podopieczny powinien być w stanie przełamać swoją niechęć do aktywności i odzyskać równowagę psychiczną oraz zaangażować wszystkie swoje siły w procesie działań korygujących i naprawczych, musi od samego początku aktywnie i świadomie uczestniczyć w tym procesie,

− zasada zaufania i poszanowania prywatności – osoba niepełnosprawna musi mieć świadomość, że wszystkie informacje jakich udziela podczas wywiadu zostaną użyte wyłącznie do rozwiązania jego problemów i w takim zakresie w jakim on sobie życzy,

− zasada samoświadomości – zarówno asystent jak i osoba niepełnosprawna mają własny system motywacji i oceny zjawisk. Należy jednak umieć oddzielić stosunki z podopiecznym od osobistych preferencji i przeżyć [10, s. 99-100].

Opracowywanie diagnozy indywidualnego przypadku Procedura opracowania diagnozy indywidualnego przypadku jest złożona i obejmuje

kolejne etapy działań zgodnie z metodologią pracy z indywidualnym przypadkiem, poddając analizie określone elementy sytuacji indywidualnej i społecznej jednostki. Schemat diagnozy podopiecznego instytucji opiekuńczej powinien zawierać: − dane osobowe (nazwisko, wiek, miejsce zamieszkania), − zdefiniowanie problemu, który dotyczy podopiecznego (w początkowej fazie warto

nadmienić, co zadecydowało o zainteresowaniu się tym przypadkiem poprzez ujawnione w ostatnim czasie: trudności adaptacyjne, materialne, zdrowotne, interpersonalne, np. ciągłe konflikty z personelem lub współmieszkańcami, manifestowanie wrogości, kłamstwa, itp.),

− określenie technik i narzędzi gromadzenia materiału diagnostycznego o jednostce – chodzi o wskazanie wykorzystywanych technik i narzędzi używanych do opisu przypadku np. skorzystanie z analizy dokumentu (np. karty leczenia szpitalnego), przeprowadzanie rozmów z ludźmi z najbliższego otoczenia – współlokatorem, rodziną sąsiadami, itd.), wykorzystywanie danych znajdujących się w wywiadzie środowiskowym, zastosowanie zaplanowanej bądź spontanicznej obserwacji,

− opis (charakterystyka) podopiecznego: a) w kontekście cech psychospołecznych, fizycznych lub zdrowotnych, np.:

– ocena stanu zdrowia, – ocena wyglądu (zadbany, czysty, brudny, zaniedbany), – ujawnione potrzeby (manifestacja zewnętrzna potrzeb, np. chęć zwrócenia na

siebie uwagi), b) w kontekście placówki, w której przebywa:

– krótka charakterystyka dotychczasowego zachowania, – pozycja podopiecznego wśród innych mieszkańców placówki, pełnione funkcje

lub role w placówce. c) w kontekście środowiska rodzinnego:

– sytuacja socjalno-bytowa rodziny, liczba dzieci, – status społeczny rodziny (w oparciu o dotychczasowe osiągnięcia), – ewentualny opis sytuacji trudnych w rodzinie (np. bezrobocia, alkoholizmu,

powodów, dla których podopieczny znalazł się w placówce), – postawa najbliższej rodziny w stosunku do podopiecznego (częstotliwość

odwiedzin, wsparcie psychiczne, materialne), – opis możliwości i zasobów własnych podopiecznego, które mogą być

wykorzystane do rozwiązania jego trudnej sytuacji życiowej (zainteresowania, hobby, zakres czynności wykonywanych samodzielnie, poziom sprawności fizycznej, itp.),


10

d) wnioski diagnostyczne wynikające z dogłębniejszej charakterystyki jednostki – na podstawie analizy przypadku wynikającej ze zgromadzonych danych możemy przypuszczać, że podopieczny może przejawiać trudności (jakie?) i zaburzenia (jakie?) przyczyną ujawnionego problemu mogą być: ... stawiamy nasz wniosek diagnostyczny,

e) dotychczas zastosowane formy pracy z podopiecznym zależą od specyfiki problemu, f) plan pracy z przypadkiem powinien opierać się na ocenie dotychczas zastosowanych

form pracy pod kątem ich efektywności np. Czy zaobserwowano jakieś pozytywne zmiany? W oparciu o efekty pracy uzupełniamy pracę z przypadkiem i staramy się wdrożyć, np.: – skierowanie na zajęcia terapeutyczne o charakterze indywidualnym lub grupowym, – nawiązanie współpracy z osobami, które mają kontakt z podopiecznym i mogą

wspomóc nasze działania (lekarz, terapeuta, ksiądz), – skierowanie na inne zajęcia specjalistyczne i nawiązanie współpracy z instytucjami

mającymi kontakt z podopiecznym lub jego rodziną w kierunku koordynacji planowanych działań (np. szpital, hospicjum),

– inne propozycje oparte na zdiagnozowanych systemach wsparcia, potencjalnych możliwościach podopiecznego lub jego otocznia [10, s. 101-104].

Metoda pracy grupowej Prekursorką pracy z grupą była Clara A. Kaiser. Do niniejszego opracowania za wiodącą

przyjmiemy definicję Allana Browna, który twierdzi, ze praca grupowa stwarza kontekst, w którym jednostki pomagają sobie nawzajem i może dawać jednostkom i grupom możność wpływu i zmian w zakresie problemów osobistych, grupowych, organizacyjnych i społecznych. Praca z grupą jest metodą łagodzenia i eliminowania przeszkód na drodze interakcji społecznej oraz osiągania społecznie pożądanych celów. Jednostka pozostaje tu głównym przedmiotem troski, grupa zaś narzędziem rozwoju i zmian [19].

Rodzaje grup stosowanych w metodzie pracy grupowej: – grupy rozwojowo-wychowawcze znajdują zastosowanie głównie w pracy wśród dzieci,

młodzieży i dorosłych (w domach kultury, klubach, świetlicach, dziennych domach pomocy oraz internatach czy domach dziecka).

– grupy rewalidacyjne mają zastosowanie wśród grup dzieci, młodzieży i dorosłych zagrożonych dewiacjami, nieprzystosowaniem lub już dotkniętych tymi zjawiskami. Mogą być organizowane w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, ogniskach wychowawczych, świetlicach środowiskowych, domach pomocy społecznej.

– grupy psychoterapeutyczne nastawione na działania ratownicze i opiekuńcze w stosunku do osób nieprzystosowanych społecznie, przejawiających zachowania dewiacyjne o zabarwieniu patologicznym. Mogą one być prowadzone w poradniach specjalistycznych, świetlicach terapeutycznych i innych placówkach opiekuńczo- wychowawczych, resocjalizacyjnych [10, s. 108-109].

Etapy pracy z grupą Tworzenie grupy – na tym etapie jednostki z różnymi oczekiwaniami i doświadczeniami społecznymi wkraczają do nieznanej sobie zbiorowości, by stworzyć grupę. Nowi uczestnicy szukają osób, do których od „pierwszego wejrzenia” mogą poczuć sympatię lub z którymi mogliby się „trzymać”. Inni ostrożnie badają jak dalece mogą zbliżyć się z innymi i zaangażować w pracę z grupą. Prowadzący pracę metodą grupową może wykorzystać znane i wskazywane na tym etapie techniki, a przede wszystkim: – ułatwić poznanie się uczestników grupy, stwarzając od samego początku okazje do

współdziałania poszczególnych osób z innymi (np. stosując ćwiczenia typu „poznajmy się”),


11

– wyraźnie omówić cel tworzenia grupy i przeprowadzić dyskusję w której wszyscy mogliby się do tego ustosunkować oraz ujawnić i poznać swoje oczekiwania,

– ustalić i omówić pewne „prawa” obowiązujące w grupie oraz wzajemne zobowiązania, – przedstawić własną koncepcją swojej roli i sposobów pracy z grupą, – zadbać o to, aby wszyscy mogli „zaistnieć w grupie” i dać poznać innym swoje silne

strony, – uruchomić wzajemną pomoc i współodpowiedzialność oraz poczucie bezpieczeństwa, – stworzyć atmosferę zrozumienia (opartą także na pewnych technikach prawidłowej

komunikacji [10, s. 112]. Stabilizacja struktury i norm grupy

Na tym etapie prowadzący grupę powinien świadomie podejmować działania: – ukierunkowujące określenie pożądanego miejsca każdego z członków grupy w jej

strukturze, – podtrzymujące własną indywidualność członków grupy z jednoczesną identyfikacją z jej

normami i celami funkcjonowania, – korygujące zachowania niezgodne z przyjętymi wcześniej zasadami, – intensyfikowanie współpracy w grupie, prowadzące do pierwszych wspólnych sukcesów.

Techniki pracy z grupą wykorzystywane na tym etapie to przede wszystkim sprawna komunikacja: poznawanie elementów komunikacji werbalnej i niewerbalnej, stosowanie informacji zwrotnej – umiejętność parafrazowania, dzielenie się wrażeniami i uczuciami dotyczącymi wspólnych spraw. Ważnym zadaniem jest też orientowanie grupy do różnych reakcji w stosunku do problemu, przemyślenie konsekwencji danych zachowań. W pracy z grupą na tym etapie wskazane jest używanie sformułowań warunkowych, trybu przypuszczającego, które sygnalizują swobodę decyzji i różnorodność wyborów, a prowadzącemu grupę umożliwiają stymulowanie procesu.

Modelowanie, trenowanie i kształtowanie to techniki, których wspólną cechą jest nauczanie pożądanych zachowań. Modelowanie to zachowanie, które ma być wzorem dla innych członków grupy. Trenowanie to kierowanie i instruowanie w procesie wykonywania zadań, które mają udoskonalić pewne umiejętności, np. aktywizacja mniej aktywnych członków grupy, przez wzmacnianie u nich tych zachowań, w których ożywiają się. Na tym etapie mogą być także wykorzystywane techniki inscenizacyjne (psychodrama, socjodrama) [10, s. 112]. Realizacja celu grupowego – to najbardziej produktywny etap procesu grupowego. Można przyjąć, że na tym etapie uczestnicy procesu grupowego umieją już współdziałać, znają się i rozumieją na tyle dobrze by mieć zapewnione poczucie bezpieczeństwa, przynależności do niej. Grupa powinna być samorządna i działać na zasadzie odpowiedzialnej autonomii oraz powinna być zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian. W związku powyższym techniki pracy będą uwarunkowane przez charakter grupy. Ocena pracy z grupą i decyzja o jej dalszym losie – jest stałym elementem korygującym działania w grupie ze względu na cele i realizuje się sprawnie dzięki informacji zwrotnej i wielokrotnej weryfikacji pewnych działań w danym cyklu procesu grupowego. Jest także nieodzownym elementem pracy grupowej w momencie osiągania przez nią planowanych rezultatów lub w momencie konieczności zakończenia procesu grupowego. Ewaluację należy przeprowadzić nie tylko podczas dyskusji, ale także pisemnie, wykorzystując kwestionariusze, opracowane specjalnie do tego celu przez uczestników lub prowadzącego grupę, opinię uczestników lub prowadzącego grupę, opinie uczestników, ich wytwory itp. Zakres i wyniki oceny powinny być przedyskutowane ze wszystkimi uczestnikami grupy. Ogólnie rzecz ujmując należy dążyć do tego, aby jak najszybciej uczestnicy grupy zaczęli radzić sobie sami. Ma ich to przygotować do zakończenia pracy grupy jako naturalnego środowiska [10, s.114-115].


12

Modele pracy z grupą Model celów społecznych – praca z grupami według tego modelu przybiera charakter zajęć kreatywnych, rekreacyjno-sportowych, rozwojowo-wychowawczych, umiejętności rekreacyjnych, itp. Model celów naprawczych – oznacza, że jednostki będące uczestnikami zajęć grupowych już przejawiają określone dewiacje lub patologie i są nośnikami określonych problemów indywidualnych. Model ten może mieć szerokie zastosowanie w instytucjach resocjalizacyjnych i wychowawczo-opiekuńczych, poradniach specjalistycznych, świadczeniach rodzinnych, ośrodkach terapeutycznych, a realizowany jest przez grupy rewalidacyjne, resocjalizacyjne, socjalizacyjne, terapeutyczne.

Model celów opartych na wzajemności – podstawą pracy grupowej według tego modelu staje się wzajemny system pomocy w grupie. przyjmuje on, że jednostkę można zbadać, zrozumieć i leczyć tylko w kontekście licznych systemów i podsystemów społecznych, do których ona należy [10, s. 116-117]. Zasady pracy grupowej: − zasada kształtowania autonomii grupy, − zasada stosowania wiedzy naukowej w organizacji procesu grupowego, − zasada świadomego i intencjonalnego kierowania interakcją w grupie, − zasada samowiedzy i świadomego czerpania z własnych zasobów, − zasada akceptacji grupy i rozumnej empatii, − zasada uznania autonomii grupy, − zasada konstruktywnego stosowania ograniczeń, − zasada indywidualizacji, − zasada świadomego równoważenia konfliktów w grupie, − zasada komunikacji [10, s. 118-119]. Metoda organizowania środowiska.

W szerokim ujęciu może ona odnosić się do pracy socjalnej, opiekuńczej i wspomagającej rozwój, a polega na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami instytucji społecznych i organizacji, mobilizujących wszelkie siły społeczne, do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanych za pomocą odpowiednich badań kompleksowych [9, s. 260].

W wąskim rozumieniu metoda organizowania środowiska to sposób pobudzania i organizowania środowiska w sytuacji, gdy na użytek pracy socjalnej jest uruchamiana jakaś akcja. W wąskim sensie metoda ta ma zwykle zastosowanie w odniesieniu do jednej grupy klientów (ludzi starych, chorych, niepełnosprawnych itp.). Zasadniczym celem organizowania środowiska jest w każdym przypadku wspomaganie jego rozwoju, aktywizowanie, inspirowanie do pozytywnych zmian. przekształcanie wadliwych struktur i elementów zachowań, postaw w tym środowisku [10, s. 121]. Etapy organizowania środowiska 1. Rozpoznawanie czyli diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń danego środowiska na rzecz

którego podejmujemy działanie. Rozpoznanie dotyczy tu nie tylko diagnozy instytucji i organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnej pracy społecznej, ale także nieprofesjonalnych sił społecznych (np. wolontariuszy, którzy mogą być włączeni do planowanych działań). Odrębnego rozpoznania wymagają potrzeby, braki i zagrożenia środowiska, na rzecz którego działania mają być ukierunkowane.

2. Organizowanie zespołu pracy, które polega na podziale zadań między instytucje, zespoły ludzi oraz zorganizowanie sprawnego systemu przepływu informacji. Jest to przede wszystkim włącznie do działań wszystkich tych profesjonalistów i nieprofesjonalistów, którzy na etapie rozpoznania zostali wyłonieni jako osoby właściwie umotywowane


13

i kompetentne do realizacji planów ulepszeń. Ważną rolę odgrywa tu sprawny system komunikacji i przekazywania informacji np. czasu i miejsca spotkań zespołu itp.

3. Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych to systematyczne rejestrowanie i analizowanie potrzeb środowiska na rzecz którego podejmujemy działania. Planowanie wymaga zdefiniowania już skonkretyzowanych celów działań oraz wskazanie realnych sposobów realizacji. Na tym etapie następuje zasadniczy podziała zadań i zaangażowanie sił środowiska.

4. Wtórne pobudzanie – czyli ciągła, dalsza inspiracja i umacnianie zespołu pracy oraz poszczególnych jego ogniw. Ten etap wydaje się uzasadniony ze względu na fakt, iż w miarę obejmowania działalnością wspierającą lub rozwojową osób i grup w środowisku lokalnym narastają trudności i bariery. W wyniku pierwszych niepowodzeń lub frustracji niektórzy członkowie zespołu tracą chęć do działania i chcą się wycofać. W związku z tym musi występować weryfikacja ludzi, ich motywacji i realnych możliwości. Bardzo pomocne może tu okazać się jakieś przedsięwzięcie, którego efekty będą szybko widoczne i odczuwane przez uczestników działania.

5. Systematyczne ulepszanie środowiska, czyli poprawianie warunków życia w najszerszym rozumieniu. Można tutaj dokonywać takich przedsięwzięć jak np. usuwanie barier architektonicznych dla niepełnosprawnych, stworzenie środowiskowego domu samopomocy bądź zorganizowanie imprezy otwartej dla całej społeczności lokalnej (np. festynu, ogniska).

6. Kontrola i doskonalenie – rejestracja zjawisk, zdarzeń, wskaźników, które świadczą o jakości celowości podejmowanych działań. Nieodzownym etapem zakończenia każdej akcji socjalnej jest kompleksowa jej ocena Może być zrealizowana w postaci skumulowanych danych o kolejnych etapach działań i udziale poszczególnych osób. Winna również obrazować opinie od adresatów działań w środowisku lokalnym [10, s. 123-125].

Zasady organizowania środowiska: − organizacja społeczności na rzecz pomocy społecznej zajmuje się ludźmi i ich

potrzebami. Jej celem jest wzbogacenie ludzkiego życia przez coraz skuteczniejsze dostosowywanie zasobów do potrzeb pomocy społecznej,

− głównym klientem organizacji społeczności jest społeczność rozumiana jako osiedle, miasto, gmina, kraj, naród. Ponadto w szybkim tempie wzrasta społeczność międzynarodowa,

− organizacja społeczności wychodzi z założenia, że społeczność należy rozumieć i akceptować w jej obecnym miejscu i stanie,

− świadczenia zdrowotne i socjalne dotyczą wszystkich członków społeczności, − zmienność ludzkich potrzeb i rzeczywistość związków między ludźmi, wśród ludzi i grup

stanowi dynamikę procesu organizacji społeczności. Podstawową wartością jest akceptacja pojęcia zmiany rozumianego jako trwały proces ulepszania, doskonalenia, dojrzewania, jako celu organizacji społeczności [23, s. 96]. Jednocześnie należy pamiętać, że wybierając środowisko jako cel zmiany musimy wspólnie ze społecznością lokalną zdecydować na jakich jego elementach skoncentrują się ich działania [5, s. 99],

− podstawową prawdą jest współzależność wszystkich wątków organizacyjnej „tkaniny” pomocy społecznej. Żadna instancja nie może skutecznie funkcjonować sama dla siebie, lecz spełnia swe funkcje w odniesieniu do innych,

− Organizacja społeczności dla celów pomocy społecznej należy do trzonu pracy socjalnej [23, s.96].

Praca socjalna ze społecznością opiera się na pewnych podstawowych przesłankach: − społeczności ludzkie wypracowują umiejętność radzenia sobie ze swoimi problemami, − ludzie chcą i potrafią zmienić siebie i otoczenie,


14

− ludzie powinni mieć swój udział w przygotowaniu i nadzorowaniu zmian wprowadzanych w ich społeczności,

− samodzielne, podmiotowe zmiany w życiu społeczności mają większe znaczenie i żywotność niż zmiany narzucone,

− podejście całościowe może uporać się z problemami, którym działania cząstkowe nie są w stanie zaradzić,

− demokracja wymaga współudziału w sprawach społeczności i ludzie muszą posiąść odpowiednie umiejętności,

− społeczności ludzkie często potrzebują pomocy w zorganizowaniu się do zaspokojenia swoich potrzeb tak samo jak jednostki potrzebują w zaspokojeniu swoich [23, s. 97].

Komitet ds. Organizacji Społeczności Krajowego Stowarzyszenia Pracowników Socjalnych określił kilka konkretnych technik przydatnych w praktyce ze społecznością: − strukturalizacja, − akcja socjalna, − zarządzanie, − opracowanie formalne, − konsultacje z ekspertami, − edukacja i promocja, − pokazy, − przygotowanie planów [23, s. 111].

Niebezpieczeństwem metody jest przyjęcie założenia, ze społecznością lokalną można sterować, oraz że politykę socjalną można tworzyć poprzez organizacje i instytucje, a nie przez konkretnych ludzi. Teoria pracy socjalnej nie formułuje jasnej koncepcji posługiwania się tą metodą. Wiadomo jednak, że jest to działanie wymagające inicjatywy grupowej [14, s. 69]. Jednocześnie należy pamiętać, iż posługując się omawianą metodą uruchamiamy siły i procesy, których prawdziwe źródła nie są nam znane. Dlatego asystentowi powinno towarzyszyć poczucie realizmu oraz wyobraźnia socjologiczna [27, s. 156]. Techniki pracy socjalnej

We wstępnym etapie kontaktów z klientem wykorzystuje się różne techniki badawcze tj. wywiad (służy do zebrania informacji o kliencie i jego sytuacji podczas bezpośredniej rozmowy z nim), obserwacja (ukierunkowane, zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu, procesu lub zjawiska), badanie dokumentów, techniki socjometryczne (stosowane w pracy z grupami), lustracja (stosowana w pracy na rzecz społeczności lokalnej – mapy zasobów). Za ich pomocą zmierza się do poznania jakim człowiekiem jest klient i co jest jego problemem, w jakich warunkach żyje, jak wpływa na niego rodzina, środowisko, w jakiej sytuacji prawnej się znajduje, co należy brać pod uwagę w związku z jego problemem, itp. 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś, przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są 3 podstawowe modele pracy socjalnej? 2. Jakie znasz główne założenia modeli pracy socjalnej? 3. Jakie znasz metody pracy socjalnej? 4. Co oznaczają zwroty: „case study” i „case work”? 5. Jakie znasz modele pracy z przypadkiem? 6. Czym charakteryzuje się modele pracy z grupą? 7. Jakie są zasady organizowania środowiska? 8. Jakie znasz techniki pracy socjalnej?


15

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj podstawowe założenia metod pracy socjalnej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować założenia metod pracy socjalnej, 2) przygotować tabelę wg wzoru, 3) wpisać do tabeli nazwy metod pracy socjalnej ich podstawowe założenia, 4) zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: – arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – linijka, – wzór tabeli:

Lp. Nazwa metody Podstawowe założenia 1. 1. Jest skierowana do……………………………………….

……………………………………………………………... 2. Ma na celu………………………………………………. ……………………………………………………………... 3. Charakteryzuje się ……………………………………… ………………………………………………………………

2. 1. Jest skierowana do………………………………………. ……………………………………………………………... 2. Ma na celu………………………………………………. ……………………………………………………………... 3. Charakteryzuje się ……………………………………… ………………………………………………………………

3. 1. Jest skierowana do………………………………………. ……………………………………………………………... 2. Ma na celu………………………………………………. ……………………………………………………………... 3. Charakteryzuje się ……………………………………… ………………………………………………………………

– poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Uzupełnij poniższe zdania: 1. Model pracy socjalnej ukierunkowanej na identyfikację problemu i na rozwiniętą

diagnozę zróżnicowanych społecznie grup ryzyka to model pracy socjalnej..................................................................................................................................

2. Podstawową relacją w modelu pracy socjalnej nadziei w możliwość zmian jest relacja......................................................................................................................................

3. Grupy rozwojowo-wychowawcze znajdują zastosowanie głównie w pracy w takich placówkach jak ......................................................................................................……..

4. Grupy rewalidacyjne mogą mieć zastosowanie w placówkach (jakich?) ......................................................................................................……...........……...............


16

5. Grupy psychoterapeutyczne mogą być prowadzone w.......................................................... ……………………………………………………………………………............................

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować zdania do uzupełnienia, 2) określić założenia pracy socjalnej, 3) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: – arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 3

Określ techniki pracy socjalnej. Która z wymienionych technik jest niezbędna w pracy z osobą niepełnosprawną?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić techniki pracy socjalnej, 2) wybrać technikę niezbędną w pracy z osobą niepełnosprawną, 3) uzasadnić swój wybór, 4) wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – poradnik dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić metody pracy socjalnej? □ □ 2) scharakteryzować metody pracy socjalnej? □ □ 3) określić modele pracy socjalnej i dokonać ich charakterystyki? □ □ 4) określić do kogo skierowane są poszczególne metody pracy socjalnej? □ □ 5) podać przykłady zastosowania w praktyce poszczególnych metod

pracy socjalnej? □ □ 6) zastosować pracę z konkretnym typem grupy w odpowiedniej

placówce bądź instytucji do tego przeznaczonej? □ □ 7) określić podstawowe techniki pracy socjalnej? □ □


17

4.2. Charakterystyka narzędzi pracy socjalnej

4.2.1. Materiał nauczania

Kontrakt socjalny Cristina de Robertis definiuje kontrakt socjalny jako umowę z podopiecznym, polegającą

na wspólnym uzgodnieniu celów i projektu działania między pracownikiem socjalnym a klientem, na wyjaśnieniu i wspólnej negocjacji wyboru możliwych rozwiązań pożądanej zmiany trudnej sytuacji oraz określaniu na jej podstawie form i czasu trwania pracy. Należy pamiętać, ze metoda jest jedynie sposobem, a nie celem samym w sobie W pracy socjalnej metoda jest sposobem działania, lecz nie definiuje celów ani wartości, do których się odnosimy. Metoda jest instrumentem służącym do osiągnięcia wcześniej określonych celów i musi być podporządkowana tym wartościom i celom [3, s. 86]. Etapy kontraktu socjalnego: 1. Ustalenie wspólnych celów. Cel musi być możliwy do weryfikacji w trakcie pracy nad

przezwyciężeniem trudności osoby/rodziny. Prawidłowo sformułowany cel musi być: – osiągalny, – jasno sprecyzowany, – pozytywnie sformułowany, – możliwy do zmierzenia, – wspólny dla realizatorów. Cele szczegółowe kontraktu socjalnego, muszą być ponumerowane według kolejności realizacji – muszą być wyznaczone priorytety [26, s. 15].

2. Zdefiniowanie problemów i celów operacyjnych – należy wybrać problem, który przez podopiecznego jest odczuwany jako życiowy i do którego rozwiązania ma on szczególną motywację oraz wybrać problemy, które są możliwe do – przynajmniej częściowego rozwiązania [3, s.72].

3. Opracowanie planu pracy i jego strukturalizacja w czasie – na tym etapie dokonuje się podziału zadań, form pracy lub podejmowanej przez obie strony umowy aktywności, ustalenia częstotliwości spotkań, czasu trwania. Na tym etapie wskazanie efektów działań pozwala osobie, z którą zawarty jest kontrakt, zrozumieć do czego dąży, realizując określony cel szczegółowy. Działania natomiast są to konkretne zaplanowane czynności, których podejmowanie zapewnia realizację celów kontraktu socjalnego [26, s.16-17].

4. Ewaluacja realizacji uzgodnień i wyników pracy – umowa staje się cennym narzędziem na etapie dokonywania oceny sytuacji klienta w czasie trwania kontraktu, gdyż uprzednio ustalone – za obopólną zgodą – cele zmiany oraz całkowity czas trwania działania umożliwiają ewaluację zmian, jakie zaszły i celów, które zostały osiągnięte. Chcąc ocenić, musimy odpowiedzieć sobie na pytania:

– po co chcemy oceniać i dla kogo? – co chcemy oceniać (działania, sposób ich realizacji, zaangażowanie w wykonanie

zadania)? – kto ma oceniać i jak? – kiedy będziemy oceniać? – jak wykorzystujemy wyniki oceny?

Biorąc pod uwagę realizację działań, oceniać możemy, np.: – Czy zaplanowane w kontrakcie socjalnym działania zostały wykonane, a jeśli nie to co

jest tego powodem? – Czy metody realizacji działań były właściwie dobrane? – Umiejętność wykonania jakiegoś zadania. – Zaangażowanie osoby w realizację działania [26, s.17-18].


18

Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 1 marca 2005 r. w sprawie wzoru kontraktu socjalnego (Dz.U z dnia 16 marca 2005 r.) na podstawie art. 108 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001 i Nr 273, poz. 2703) ustalono wzór kontraktu socjalnego, który jest określony w załączniku do rozporządzenia [22]. WZÓR

(pieczęć ośrodka pomocy społecznej)

Data zawarcia kontraktu socjalnego: ....................................

KONTRAKT SOCJALNY określający sposób współdziałania między osobą/rodziną a ośrodkiem pomocy społecznej w zakresie rozwiązywania trudnej sytuacji życiowej (art. 108 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593, z późn. zm.))

CZĘŚĆ I USTALENIA KONTRAKTU SOCJALNEGO

I. Strony kontraktu socjalnego 1. Dane osoby/rodziny1) zawierającej kontrakt socjalny:

1 Nazwisko 2 Imię

3 Adres zamieszkania/pobytu 4 PESEL

1 Nazwisko 2 Imię

3 Adres zamieszkania/pobytu 4 PESEL

2. Dane pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej:

Nazwisko Imię Nr telefonu kontaktowego

II. Ocena sytuacji życiowej osoby/rodziny i ustalone w związku z tą sytuacją cele (plan pracy socjalnej): 1. Przyczyny trudnej sytuacji życiowej: ...................................................................................... ..................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 2. Możliwości osoby/rodziny pozwalające na rozwiązanie trudnej sytuacji życiowej: ....................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................


19

3. Ograniczenia osoby/rodziny lub bariery w środowisku powodujące utrudnienia w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej: ............................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 4. Cele, które ma osiągnąć osoba/rodzina, umożliwiające przezwyciężenie trudnej sytuacji życiowej: 4.1. cel lub cele główne2) ........................................................................................................... 4.2. cele szczegółowe i przewidywane efekty działania: a) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... b) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... c) ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... d) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... e) ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... III. Dla osiągnięcia celów, o których mowa w pkt II.4, strony podejmują następujące działania3):

1

Pani/Pan ............................... (imię i nazwisko) działanie4):

w terminie:

2

Pracownik socjalny działanie4):

w terminie:

1


w terminie:

2


w terminie:

IV. W przypadku braku możliwości wynegocjowania kontraktu socjalnego stronom przysługuje prawo do wystąpienia do kierownika ośrodka pomocy społecznej o rozstrzygnięcie kwestii spornych. V. Ocena realizacji działań ustalonych w kontrakcie socjalnym nastąpi w dniu ..................................................................................................................................................... . VI. Strony kontraktu socjalnego mogą, przed dniem oceny realizacji ustalonych w nim działań, uzgodnić konieczność wprowadzenia zmian kontraktu socjalnego.


20

VII. Ustalenia dotyczące sposobu przekazywania ewentualnych świadczeń, w tym pomocy pieniężnej, korespondencji i innych: ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... VIII. Osoba/rodzina zawierająca kontrakt socjalny została zapoznana z treścią art. 11 ust. 2 oraz art. 109 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593, z późn. zm.). IX. Kontrakt socjalny został sporządzony w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron. ............................................................. ........................................................................ (data i podpis osoby (data, podpis i pieczątka zawierającej kontrakt socjalny) pracownika socjalnego) ............................................................. ......................................................................... (data i podpis osoby (data, podpis i pieczątka zawierającej kontrakt socjalny) pracownika socjalnego)

CZĘŚĆ II OCENA REALIZACJI DZIAŁAŃ USTALONYCH W KONTRAKCIE SOCJALNYM

I. Ocena dokonana przez strony oraz wnioski z realizacji poszczególnych postanowień kontraktu socjalnego ustalonych w dniu ..............:5) .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 1. Kontrakt socjalny jest realizowany zgodnie z ustaleniami – nie wymaga dokonywania zmian. 2. Kontrakt socjalny wymaga wprowadzenia zmian i podjęcia przez strony następujących działań:

1


w terminie:

2


w terminie:

1


w terminie:

2


w terminie:


21

II. W przypadku braku możliwości wynegocjowania zmian kontraktu socjalnego stronom przysługuje prawo wystąpienia do kierownika ośrodka pomocy społecznej o rozstrzygnięcie kwestii spornych. III. Ocena realizacji zmian wprowadzonych do kontraktu socjalnego nastąpi w dniu ...................................................................................................................................................7). IV. Strony kontraktu socjalnego mogą, przed dniem oceny realizacji zmian wprowadzonych do kontraktu socjalnego, uzgodnić konieczność wprowadzenia dodatkowych zmian w kontrakcie socjalnym. V. Osoba/rodzina zawierająca kontrakt socjalny została zapoznana z treścią art. 11 ust. 2 oraz art. 109 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64, poz. 593, z późn. zm.). VI. Sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron. …………………………............................ ......................................................... (data i podpis osoby (data, podpis i pieczątka zawierającej kontrakt socjalny) pracownika socjalnego) ……………………….................................. ........................................................ (data i podpis osoby (data, podpis i pieczątka zawierającej kontrakt socjalny) pracownika socjalnego) _________ 1) W przypadku rodziny wpisać w kolejnych rubrykach dane wszystkich członków rodziny, których będą dotyczyć postanowienia kontraktu socjalnego. 2) W odniesieniu do podstawowej przyczyny powodującej trudną sytuację życiową, z uwzględnieniem indywidualnych cech osoby (osób) podpisujących kontrakt socjalny. 3) Wpisać osoby będące stronami, z którymi zawiera się kontrakt socjalny, zgodnie z tabelą w pkt I. 4) W kolejnych rubrykach wpisać zobowiązania odnośnie do celów szczegółowych, o których mowa w pkt II.4.2: a), b), c), d),e). 5) Wypełnić w odniesieniu do celów określonych w kontrakcie socjalnym. 6) W kolejnych rubrykach wpisać zobowiązania odnośnie do celów szczegółowych, o których mowa w części I w pkt II.4.2: a),b), c), d), e). 7) Do kolejnej oceny stosuje się część II wzoru kontraktu socjalnego.

Kwestionariusz wywiadu środowiskowego jest podstawowym narzędziem pracy

pracownika socjalnego. Kwestionariusz wywiadu pozwala na poruszenie zagadnień dotyczących samego klienta, jego rodziny, dotykających go problemów, a jednocześnie dane demograficzne, informacje o sytuacji zawodowej, mieszkaniowej, zdrowotnej itp. Wzór kwestionariusza wywiadu środowiskowego zawarty jest w Dzienniku Ustaw z dnia 4 maja 2005 r. nr 77 poz. 672 [21].

Kwestionariusz wywiadu środowiskowego składa się z IX części, które odpowiednio dotyczą: – osób ubiegających się o przyznanie świadczeń pomocy społecznej oraz dziecka

kierowanego do placówki opiekuńczo-wychowawczej (część I), – osób, o których mowa w art. 103 ustawy z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

(część II), – osób, o których mowa w art. 103 ustawy z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

(część III), – osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej (część IV),


22

– osób zgłaszających gotowość do pełnienia funkcji rodziny zastępczej (część V), – rodziny zastępczej ubiegającej się o przyznanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie

kosztów utrzymania dziecka (część VI), – oceny sytuacji opiekuńczo-wychowawczej dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej

(część VII), – osób ubiegających się o pomoc pieniężną na usamodzielnienie, pomoc pieniężną na

kontynuowanie nauki (część VIII), – osób, które posiadają status uchodźcy (część IX). 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest kontrakt socjalny? 2. Jakie znasz etapy kontraktu socjalnego? 3. Jaki powinien być prawidłowo sformułowany cel? 4. Na jakie pytania powinniśmy odpowiedzieć, chcąc dokonać oceny? 5. Jak zdefiniujesz termin „działania” zawarty w kontrakcie socjalnym? 6. Ile jest części kwestionariusza wywiadu środowiskowego?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W oparciu o podane przykładowe cele i przewidywane efekty działań dla wybranych dysfunkcji, wpisz cele i przykładowe efekty działań do kontraktu, który zawarłbyś z osobą niepełnosprawną ze schorzeniem kręgosłupa (lat 28), samotną, bezrobotną z rocznym stażem pracy w sklepie spożywczym, posiadającą wykształcenie średnie ogólnokształcące. Załóż, że osoba ta zamieszkuje wraz z rodzicami, którzy udzielają jej wsparcia finansowego na poziomie podstawowym. Skup się na pomocy osobie w zdobyciu dodatkowego wykształcenia.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować opis przypadku, 2) zapoznać się z informacjami w tabeli, 3) wpisać na arkuszu papieru właściwe cele oraz przewidywane efekty działań, do kontraktu

zawieranego z osobą niepełnosprawną, 4) zaprezentować efekty ćwiczenia.


– arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – wzór tabeli:


23

Rodzaj dysfunkcji Cele Przewidywane efekty działań Nabycie umiejętności dostosowywania wyglądu zewnętrznego do potrzeb sytuacji życiowej

Ubranie jest czyste, wyprasowane, dostosowane do pory roku, buty wyczyszczone, ciało umyte, włosy uczesane, dłonie czyste, paznokcie obcięte

Przyjęcie postawy aktywnej w pokonywaniu trudności życiowych

Uczestniczenie w warsztatach dla osób bezrobotnych i nabywanie umiejętności potrzebnych na rynku pracy. Zgłoszenie się i uczestniczenie w kursach/szkoleniach zawodowych. Wiedza o swoich zasobach i możliwościach oraz brakach i ograniczeniach. Zdobywanie informacji na temat możliwości podjęcia pracy w miejscu zamieszkania i poza nim. Aktywne poszukiwanie pracy (np. składanie dokumentów w kolejnych zakładach pracy codziennie). Współpraca z asystentem osoby niepełnosprawnej w przezwyciężaniu trudności związanych z brakiem pracy.

Nabycie umiejętności swobodnego nawiązywania kontaktów społecznych

Umiejętność rozpoczynania rozmów i zmiany ich tematów. Samodzielne załatwianie spraw w urzędzie pracy.

Zdobycie kwalifikacji potrzebnych na rynku pracy

Uzyskanie świadectwa ukończenia kursu. Uzyskanie zaświadczenia o kwalifikacjach.

bezrobocie

Nabycie umiejętności autoprezentacji i poszukiwania pracy

Wiedza o swoich zasobach, możliwościach, ale także brakach ograniczeniach. Umiejętność rozpoczęcia rozmowy z pracodawcą. Umiejętność zainteresowania pracodawcy swoimi zasobami i możliwościami. Samodzielne opracowanie dokumentów, takich jak CV, podanie o pracę. Wiedza na temat możliwości podjęcia pracy w miejscu zamieszkania i poza nim. Poszukiwanie pracy przez rozmowy ze znajomymi, przegląd ofert pracy e prasie, Internecie, składanie dokumentów w zakładach pracy itp.

Utrzymywanie trzeźwego stylu życia lub utrzymanie abstynencji (cel formułowany tylko wtedy, kiedy jest diagnoza o uzależnieniu)

Podjęcie i ukończenie terapii w ośrodku, poradni leczenia uzależnień. Nie spożywanie napojów zawierających alkohol nawet w małych ilościach.

Uzależnienie, współuzależnienie

Zbudowanie oparcia społecznego Uczestniczenie w grupach wsparcia/klubach dla trzeźwych alkoholików; działalność w grupach wsparcia dla rodzin osób uzależnionych od alkoholu.

Długotrwała lub ciężka choroba, niepełnosprawność

Zapewnienie odpowiedniej opieki medycznej i pielęgnacyjnej.

Chory otrzymuje zapisane od lekarza leki. Zaspokajane są potrzeby fizjologiczne, bytowe i społeczne chorego. Chory nie ma odleżyn ani odparzeń. Wykonywane są zabiegi zlecone przez lekarza. Osoba chora jest czysta. Czysta jest również pościel i pokój chorego.

Zapewnienie możliwości zaspokojenia potrzeb fizjologicznych i bytowych.

Chory jest pod opieką opiekunki środowiskowej i rehabilitanta. W pomoc zaangażowane jest hospicjum domowe.

Zapewnienie możliwości zaspokojenia potrzeb kontaktów społecznych i kulturalnych.

Osobę chorą odwiedzają wolontariusze.

Dostosowanie mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej.

Są środki finansowe na dostosowanie mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Zamontowano uchwyty w łazience, zlikwidowano progi w mieszkaniu. Osoba niepełnosprawna może w miarę samodzielnie funkcjonować w swoim mieszkaniu.


24

Ćwiczenie 2 Zaplanuj odpowiednie działania do sformułowania celów w kontrakcie socjalnym (część

III kontraktu socjalnego). Sposób wykonania ćwiczenia


1) zapoznać się ze sformułowymi celami kontraktu socjalnego, 2) przeanalizować III część kontraktu socjalnego (załącznik 1.), 3) zaplanować odpowiednie działania, 4) zaprezentować efekty ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: – arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – wzór III części kontraktu socjalnego (załącznik 1). Załącznik 1. wzór III części Kontraktu socjalnego. 4. Cele, które ma osiągnąć osoba/rodzina, umożliwiające przezwyciężenie trudnej sytuacji życiowej: 4.1. Cel lub cele główne2)Nabycie przez Panią X umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego........................................................................................ 4.2. Cele szczegółowe i przewidywane efekty działania: a) nabycie umiejętności dbania o higienę osobistą....................................................................... ....................................................................................................................................................... b) nabycie umiejętności sporządzania posiłków…...................................................................... ....................................................................................................................................................... c) nabycie umiejętności dbania o wygląd mieszkania.................................................................. ....................................................................................................................................................... d) nabycie umiejętności organizowania wolnego czasu............................................................... ....................................................................................................................................................... e) nabycie umiejętności gospodarowania środkami finansowymi................................................ Przewidywane efekty działań: Ad. a) Pani X ciało umyte, włosy uczesane, dłonie czyste, paznokcie obcięte. Ad. b) Pani X potrafi przygotować śniadanie, kolację oraz dwudaniowy obiad, potrafi odpowiednio dobrać produkty żywnościowe, podawać posiłki w czystych naczyniach oraz porach dnia wyznaczonych do ich spożycia. Ad. c) W domu jest czysta podłoga, brak śladów kurzu na meblach, odkurzony dywan, brak pajęczyny na ścianach, naczynia pozmywane, ułożone w miejscu dla nich przeznaczonym, ubrania złożone w szafie, stół czysty. Ad. d) Pani X dzieli obowiązki domowe pomiędzy wszystkich członków rodziny, zaprzestaje ciągłego oglądania TV, podczas wykonywania prac domowych koncentruje się na wykonywanej czynności, nie przerywa jej na obejrzenie serialu, poświęca czas wolny na odpoczynek na świeżym powietrzu, zabawę z dziećmi, bądź swoje hobby.


25

Ćwiczenie 3 Zaprezentuj jedną z części kwestionariusza wywiadu środowiskowego. Sposób wykonania ćwiczenia


1) zapoznać się ze wzorami kwestionariusza zamieszczonymi w Dzienniku Ustaw z dnia 4 maja 2005 r., nr 77, poz. 672,

2) skopiować jedną część kontraktu socjalnego, 3) zaprezentować kopię kwestionariusza środowiskowego.

Wyposażenie stanowiska pracy: − arkusz papieru A4, − komputer z dostępem do Internetu, − Dziennik Ustaw z dnia 4 maja 2005 nr 77, poz. 672. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić czym jest kontrakt socjalny? □ □ 2) określić jakimi cechami charakteryzuje się prawidłowo sformułowany cel? □ □ 3) sformułować zawierane w kontrakcie socjalnym cele główne i szczegółowe

na podanym przykładzie? □ □ 4) jasno sformułować działania jakie wykona osoba, z którą zawiera

się kontrakt socjalny? □ □ 5) zanalizować wzór części kwestionariusza wywiadu środowiskowego

zawartymi w Dzienniku Ustaw z dnia 4 maja 2005 nr 77 poz. 672? □ □


26

4.3. Charakterystyka diagnozy społecznej oraz sposoby monitorowania pracy socjalnej


Termin „diagnoza” zapożyczony jest z języka medycznego i oznacza „poznanie”

(diagnosis), definiowany jest jako „rozpoznanie jakiejś choroby poprzez jej symptomy [3, s. 141]. Współczesna interpretacja tego terminu podkreśla dwa jego składniki: − zebranie potrzebnych danych, − krytyczne ich opracowanie w drodze rozumowania.

Diagnoza jest obecnie terminem mało używanym w pracy socjalnej. Termin ocena wydaje się bardziej odpowiedni do wyjaśnienia postępowania podejmowanego w pracy socjalnej. Diagnoza stawia klienta w postawie biernej, a pracownika w zaangażowanej. Ocena zakłada natomiast uczestnictwo klienta, czyli jest to pojęcie bardziej adekwatne dla pracy socjalnej, która stawia na partnerstwo [3, s.141].

W zależności od fazy działania wyróżnia się następujące oceny (P. Vinter) [3, s.141]: Ocena wstępna – to pierwsza ocena klienta i jego sytuacji. Ma ona charakter intuicyjny, spontaniczny. W większym stopniu oparta jest na odniesionym wrażeniu, niż na faktach. Jej celem jest ocena czy samodzielnie będzie się prowadzić daną sprawę, czy też kieruje się daną osobę do kompetentnej instytucji. Ocena operacyjna – służy wskazaniu celów i stworzeniu projektu działania. Dokonuje się jej w trakcie pierwszych kontaktów i pierwszych działań. Ocena operacyjna zakłada konieczność uprzedniego zapoznania się z problemem przy udziale klienta. Następuje po przeprowadzeniu analizy sytuacji. Oceny operacyjne dokonuje się w miarę podejmowania działań. Poddaje się ją weryfikacji i uaktualnieniu. Ocena końcowa rezultatów działania – to przybliżony pomiar zmian, jakie się dokonały. Ocena ta zmierza do zakończenia metodycznego działania oraz doprowadzenia do końca podjętych zobowiązań. Jest ona konsekwencją oceny rezultatów działania.

Cechy charakteryzujące ocenę: – skupia się na trudnościach, które należy rozwiązać, – jest procesem ciągłym i dynamicznym, jest zawsze prowizoryczna, – subiektywność oceny, – aspekt ideologiczny oceny, – uczestniczy w niej podopieczny [3, s. 134-139].

Diagnoza społeczna oznacza rozpoznanie warunków życia jednostki i rodziny na podstawie objawów, w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości w danej dziedzinie, a następnie rozpoznanie sił jednostki i jej najbliższego środowiska tak by terapia, kompensacja, profilaktyka lub ratownictwo było racjonalne i skuteczne [12, s. 23].

Grupy błędów diagnostycznych: 1. Błędy obserwacji:

– niespostrzeganie istniejących cech, – wywoływanie przez diagnozę objawów, – spostrzeganie objawów w zmienionej ilościowej lub jakościowej postaci, – spostrzeganie objawów nieistniejących.

2. Błędy rozumowania: – niezupełna eliminacja – odrzucanie elementów nieistotnych, – błąd fałszywej przyczyny – mylenie ze skutkami, – błąd atrybucji – przypisywanie osobie cech, których nie posiada, – nieprawidłowe odczytywanie objawów.


27

3. Błędy techniczne: − np. źle skonstruowany wywiad [18].

Diagnoza zawiera w sobie szereg aspektów, które S. Ziemski nazywa „Diagnozami cząstkowymi”. Diagnoza rozwinięta ma pięć etapów, które wzajemnie się uzupełniają: 1. Aspekt identyfikacyjny – diagnoza przyporządkowująca, diagnoza klasyfikacyjna albo

typologiczna. Zbiera się dane i na tej podstawie określa stan rzeczy, dążąc do jego wielokrotnego wyjaśnienia – szuka się odpowiedzi na pytanie – do jakiego znanego (z literatury lub doświadczenia praktycznego) typu należy badany stan rzeczy – diagnoza przyporządkowująca (klasyfikacyjna, typologiczna); diagnoza ta zaszeregowuje badane zjawiska do pewnego etapu, jest ona wstępnym określeniem badanego stanu rzeczy – klasyfikuje klienta do jednej z grup dyspanseryjnych, np.: alkoholizm, nie jest to problem lecz klasa co jeszcze niczego nie wyjaśnia.

2. Aspekt genetyczny – diagnoza genetyczna – skupia się na przyczynach trudności. Jakie są przyczyny danego stanu rzeczy – diagnoza genetyczna, czyli kazualna – przyczynowe wyjaśnianie danej sytuacji, poszukiwanie wyjaśnianie uwarunkowań objawów spotykanych w środowisku – ustalanie jaka jest przyczyna danego zjawiska.

3. Aspekt celowościowy – diagnoza znaczenia. Jakie ma znaczenie dany składnik/czynnik badanego stanu rzeczy – dla jego całokształtu – diagnoza celowościowa – szczególnie ważna w tych przypadkach, gdy rozpoznajemy stan rzeczy, który zawiera w sobie lub jest uwarunkowany zjawiskami sprzężonymi: inaczej – diagnoza znaczenia – wyjaśnia znaczenie dla danego układu – jednostki, rodziny, występujących objawów dysfunkcyjnych oraz ustala stopień jego szkodliwości np.: czy niepełnosprawność klienta jest zasadniczą przyczyną jego bezrobocia, czy też ma znaczenie minimalne, gdyż faktycznie posiada on bardzo niskie kwalifikacje zawodowe.

4. Aspekt fazy – diagnoza fazy. W jakiej fazie przebiegu znajduje się badany stan rzeczy – diagnoza fazy – ważna ze względu na zmienność przedmiotu działania: ustala się w jakim stadium znajduje się badane zjawisko – wstępnym, rozwiniętym, końcowym.

5. Aspekt rozwojowy, czyli prognostyczny – diagnoza prognostyczna [18]. A zatem aby zdiagnozować daną sytuację. Jak dalej będzie rozwijał się dany stan rzeczy – diagnoza rozwojowa, prognostyczna –

wskazuje co się będzie działo dalej, w jakim kierunku zjawisko się rozwija lub rozwinie. Należy pamiętać, ze nie w każdym przypadku diagnozowania występują wszystkie aspekty diagnozy i nie zawsze wszystkie są jednakowo ważne. Jednak przynajmniej dwa, pośród ww., powinny być w każdym przypadku uwzględnione w czynnościach diagnostycznych, a mianowicie: diagnoza przyporządkowująca; diagnoza genetyczna lub przyczynowa [3, s. 143-152]. Zakres diagnozy społecznej (wg M. Richmond): – wiek, płeć (cechy zdeterminowane przez naturę), – sytuacja zawodowa, – sytuacja materialna, – sytuacja rodzinna, – sytuacja bytowa, – sytuacja zdrowotna, – zainteresowania, – możliwości samodzielnego pokonania trudności, itp. Konieczne jest badanie tzw. ścieżek życia: – ścieżka rodzinna, – ścieżka edukacyjna,


28

– ścieżka zawodowa, – ścieżka aktywności społecznej, – ścieżka systemu wartości.

Podsumowując można powiedzieć, że diagnoza – ocena sytuacji klienta – powinna składać się z następujących elementów: – przyczyny trudnej sytuacji życiowej oraz źródła tych przyczyn, – mocne strony osoby, rodziny i zasoby środowiska, – słabe strony osoby/rodziny oraz ograniczenia, bariery i przeszkody w środowisku.

Trzeba zaznaczyć, że diagnoza nie jest czymś ostatecznym. W miarę budowania prawidłowej współpracy między klientem a asystentem osoby niepełnosprawnej zmienia się również diagnoza. Zdarza się również, że w życiu klienta nagle następują takie wydarzenia, które powodują całkowitą zmianę diagnozy – oceny [26, s. 5]. Monitorowanie działań pracy socjalnej

Monitorowanie zawiera w sobie kilka działań, które mają na celu zastosowanie wobec podopiecznego pewnych środków przymusu i nadzoru. Do takich zaliczamy: a) kontynuowanie pracy, b) narzucanie wymogów i ograniczeń, c) nadzorowanie.

Wszystkie one narzucają działanie przy użyciu autorytetu. Źródłem autorytetu są przepisy prawa, instytucje społeczne, kompetencja i doświadczenie zawodowe pracownika. Na tym etapie pracy z podopiecznym nie można zapomnieć, że ma on prawo do decydowania o własnym życiu zgodnie z własną wolą i nikt nie może nakłonić go do zmodyfikowania wyboru jego drogi życiowej jeśli on sam tego nie chce [3, s. 200].

Kontynuacja pracy – rozumiemy tu spotkania i wizyty domowe z podopiecznymi z którymi już nie prowadzi się stałej pracy, ale u których pojawia się obawa o pojawienie się okresowych trudności. Spotkania te mają na celu sprawowanie dyskretnego nadzoru. Tę formę stosuje się przede wszystkim wobec jednostek lub rodzin rzadziej wobec grupy podopiecznych.

Narzucanie wymagań i ograniczeń – działania te wywodzą się z modelu relacji między rodzicami i dziećmi. Rodzice posiadają autorytet w jaki wyposaża ich pełniona przez nich rola., stosują ograniczenia i nakazy oraz mają wymagania w stosunku do swoich dzieci. Ten typ działania jest często używany w celu pobudzania i mobilizacji podopiecznego, nakłonienia go do działania. Nakładane na podopiecznego wymagania muszą być współmierne, to jest dla niego możliwe do wykonania pod względem fizycznym, intelektualnym i emocjonalnym. Narzucanie ograniczeń przybiera pewne aspekty zbliżone do stawiania wymagań. Chodzi o stworzenie pewnych ram, w których praca jest możliwa.

Działanie mające na celu odcięcie podopiecznego od pewnych zachowań lub szybkie wykrycie trudności podopiecznego. Mają one na celu normalizację, to znaczy doprowadzenie do tego aby podopieczny respektował normy społeczne (nie kradł, nie pił, wydatkował pieniądze pochodzące z zasiłku rodzinnego) [3, s. 201-207]. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest diagnoza? 2. Jakie znasz cechy dobrej diagnozy? 3. Z jakich trzech podstawowych elementów powinna składać się diagnoza społeczna? 4. Jaki jest zakres diagnozy społecznej? 5. Jakie znasz grupy błędów diagnostycznych? 6. Jakie są znasz środki przymusu i nadzoru? 7. Jakie są cechy środków przymusu i nadzoru?


29

4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Określ czym jest diagnoza społeczna a następnie wypełnij tabelę. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym diagnozy społecznej, 2) określić czym jest diagnoza społeczna, 3) przygotować tabelę wg wzoru, 4) wpisać do tabeli etapy i cechy diagnozy oraz grupy błędów diagnostycznych, 5) zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy: – przykładowo opracowana diagnoza dowolnego przypadku, – wzór tabeli:

Diagnoza społeczna Etapy diagnozy Grupy błędów

diagnostycznych Cechy dobrej diagnozy

1. 1. 1. 2. 2. 2.

3. 4.

3. 3.

5.

Ćwiczenie 2 Dokonaj charakterystyki działań mających na celu zastosowanie wobec podopiecznego

środków przymusu i nadzoru. Podaj cechę wspólną wszystkich opisanych działań. Sposób wykonania ćwiczenia


1) scharakteryzować działania mające na celu zastosowanie wobec podopiecznego środków przymusu i nadzoru,

2) określić cechę wspólną łączącą opisane działania, 3) zapisać wnioski, 4) zaprezentować pracę.


– arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – Poradnik dla ucznia.


30

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie definicję diagnozy? □ □ 2) określić czym charakteryzuje się dobra diagnoza? □ □ 3) rozpoznać typy błędów diagnostycznych? □ □ 4) dokonać samodzielnej diagnozy na podstawie opisu sytuacji? □ □ 5) określić jakie działania zaliczamy do środków przymusu i nadzoru? □ □ 6) charakteryzować działania zaliczane do środków przymusu i nadzoru? □ □ 7) podać cechę wspólną łączącą działania zaliczane do środków

przymusu i nadzoru? □ □


31

4.4. Projektowanie działań nastawionych na zmianę sytuacji osoby niepełnosprawnej


Projekt socjalny jest to ograniczone w czasie i przestrzeni społecznej przedsięwzięcie o charakterze pomocowym. Zwykle jest on kojarzony z określonym programem pomocy, zmian lub akcją socjalną w ramach danej instytucji lub środowiska. Projekt powstaje w następujących fazach: 1. Konceptualizacji – spojrzenie na projekt z punktu racjonalnego działania. 2. Operacjonalizacji – konkretyzacja celu głównego i celów szczegółowych. 3. Ewaluacji – nie tylko ocena celów i metod realizacji projektu, lecz również ocena zmian

u tych, do których działanie zostało skierowane, a także wszystkich pozostałych uczestników projektu [10, s. 138]. Asystent osoby niepełnosprawnej jest jednym z elementów biorących udział w projekcie

obok instytucji, która go zatrudnia, prowadzenia swojej polityki socjalnej i podopiecznych, którymi mogą być: jednostka, grupa, rodzina, społeczność oraz instytucje współpracujące w jego realizacji. Pracownik socjalny prowadzi działania metodyczne, tzw. profesjonalne i świadome formy aktywności, które nastawione są na pozytywną modyfikacje sytuacji w której znajduje się podopieczny. Złożona realizacja projektu wiąże się z przyjęciem pewnej strategii działania, którą można zdefiniować jako sztukę zaangażowania całego zbioru środków na rzecz osiągnięcia celów. W określeniu strategii można brać pod uwagę takie komponenty jak: zasoby ludzkie, materialne, instytucjonalne i czasowe; cechy osobowościowe i predyspozycje indywidualne osób biorących udział w projekcie.

Generalnie projekt socjalny nastawiony jest na dokonywanie zmian jednostkowych, grupowych i środowiskowych, które są ściśle związane z realizacją zadań pomocy społecznej [10, s.140]. Socjologiczne, psychologiczne i pedagogiczne wymiary projektu

Aspekt socjologiczny projektu wiąże się z założeniem, że współczesne społeczeństwo umożliwia i akceptuje projekty nastawione na pobudzanie inicjatyw oraz aktywności jednostkowych i środowiskowych, które warunkują rozwój społeczny.

Aspekt psychologiczny wiąże się ze stawianiem pytań, co do psychologicznych źródeł czy zasadności projektu, jak i jego skutków, które za sobą pociągnie, zwłaszcza zaś zmian osobowościowych. Zastosowanie podejścia psychologicznego sprawi, że w projektowaniu działania metodycznego pracownik socjalny musi uwzględniać pragnienia, potrzeby, oczekiwania i indywidualne predyspozycje jednostki lub grupy i świadomie ukierunkowuje je w ten sposób, by jednostka lub grupa poczuła się wzmocniona i dowartościowana w swej autonomii.

Aspekt pedagogiczny polega na uruchamianiu czynników „siły społecznej”, na ulepszaniu środowiska życia. Wyraża się ona w takich cechach jak: globalność (wykorzystywanie całokształtu wiedzy o człowieku), dynamika (aktywny stosunek do rzeczywistości), kompensacja (uzupełnianiem braków), wartościowanie (wychowawcze podejście do pracy socjalnej). Powstawanie projektu i jego realizacja. Na projekt socjalny składają się: analizy problemu społecznego – sytuacji jednostki, grupy, instytucji; teorie stanowiące uzasadnienie podjętych działań; cele wywoływania zmian jednostkowych, grupowych, środowiskowych ukierunkowane na działalność pomocniczo-wychowawczą [10, s. 144].


32

Etapy projektu socjalnego 1. Zdefiniowanie problemu socjalnego jednostki, grupy, środowiska lokalnego, który staje

się potencjalnym obiektem działań socjalnych. Np. dotychczasowe formy pomocy społecznej niepełnosprawnemu podopiecznemu w formie wsparcia terapeuty, pracowników domu pomocy społecznej, innych podopiecznych – nie dają rezultatów, a wręcz następuje pogorszenie funkcjonowania jednostki w domu pomocy społecznej. Dla asystenta osoby niepełnosprawnej może stanowić to problem i pewne wyzwanie do zmiany dotychczasowych działań.

2. Wstępna analiza problemu – może ona dotyczyć rozmiaru pojawiającego się problemu i działań, które dotychczas były podejmowane.

3. Usytuowanie problemu w kontekście teorii społecznych, stanowiących uzasadnienie projektowanych zmian.

4. Określenie celu projektu oraz zadań, którym jego wdrażanie ma służyć. Celem projektu usprawniania pomocy osobom niepełnosprawnym może być stworzenie punktu konsultacyjno-terapeutycznego dla osób niepełnosprawnych, w którym radą służyliby nie tylko specjaliści, ale także inne osoby niepełnosprawne, które radzą sobie znacznie lepiej z podobnym problemem.

5. Opracowanie założeń metodologicznych: a) związanych z diagnozowaniem potrzeb jednostek, grup – które są podmiotem działań

socjalnych (opracowanie metod, technik, narzędzi badawczych, służących analizie sytuacji, np. studium przypadku jednego niepełnosprawnego podopiecznego, wzbogacone wywiadami z innymi osobami niepełnosprawnymi, pensjonariuszami domu pomocy społecznej, wywiadami z najbliższą rodziną, personelem domu pomocy społecznej, czy też analizą zgromadzonej dokumentacji i statystyk.

b) związanych z realizacją projektu (dobór metody.) 6. Analiza założeń metodologicznych w kontekście potrzeb jednostkowych i społecznych

zgodnie z możliwościami realizacyjnymi. Muszą być uwzględnione warunki lokalowe, zasoby personelu i akceptacja samych członków projektu do których jest on skierowany.

7. Ustalenie planu pracy: a) zdefiniowanie kolejnych etapów działań metodycznych podejmowanych w ramach

projektu, b) przyjęcie i uzgodnienie z osobami biorącymi udział w projekcie form i metod

realizacji, c) określenie kompetencji i zadań osób i instytucji uczestniczących w projekcie, d) sprecyzowanie materialnych i strukturalnych aspektów projektu, e) określenie ram czasowych projektowanego działania.

8. Wdrażanie projektu, w ramach którego powinno następować systematyczne weryfikowanie przyjętych założeń i ich zgodności z planem w formie wymiany informacji między osobami biorącymi udział w projekcie.

9. Analiza recepcji projektu przez jego uczestników, która powinna następować w końcowej fazie realizacji. Może być dokonana na podstawie wypowiedzi, frekwencji, obserwacji zajęć.

10. Opracowanie wniosków dotyczących: recepcji projektu, czynników sprzyjających i utrudniających proces realizacji oraz rekomendacji praktycznych, które mogą być wykorzystane w doskonaleniu profesjonalnego działania socjalnego w następnych projektach [10, s. 145-148].


33

4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest projekt socjalny? 2. Co jest celem projektu socjalnego? 3. Jakie znasz etapy projektu socjalnego? 4. Na czym polega faza konceptualizacji, operacjonalizacji i ewaluacji w projekcie

socjalnym? 5. Czym charakteryzują się poszczególne wymiary projektu socjalnego? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Opracuj projekt pomocy osobie niepełnosprawnej na podstawie przykładu projektu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z projektem pomocy osobie niepełnosprawnej, 2) określić potrzeby osoby niepełnosprawnej, 3) opracować swój własny projekt, 4) zaprezentować pracę.


– arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – wzór przykładowo opracowanego projektu socjalnego: Przykład projektu

Tytuł: Projekt działań samopomocowych dla osoby niepełnosprawnej poruszającej się na wózku inwalidzkim.

Wstęp Projekt pomocy osobie niepełnosprawnej poruszającej się na wózku inwalidzkim zam.

Na Osiedlu KSM w Lublinie. Projekt powstał z inicjatywy asystenta osoby niepełnosprawnej Pana Kowalskiego.

Celem projektu jest wzajemna wymiana doświadczeń w zakresie samoobsługi osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim oraz wzajemne wsparcie w rozwiązywaniu codziennych problemów związanych z niepełnosprawnością oraz wsparcie psychologiczne w momentach trudnych dla Pana X. Projekt będzie realizowany przez co najmniej 12 miesięcy.

Charakterystyka problemu Pan X uległ w IV 2007 roku wypadkowi samochodowemu na skutek, którego porusza się

na wózku inwalidzkim. Przeżywa chwile załamania, zniechęcenia do życia, nie potrafi odnaleźć się w obecnej sytuacji. Nie wychodzi z domu, nie wykonuje żadnych podstawowych czynności samoobsługowych typu: jedzenie, mycie itp. Jest w bardzo złym stanie psychicznym. Dotychczas podejmowane działania tj. rozmowy z psychologiem, zażywanie leków uspakajających, wsparcie rodziny nie przynoszą rezultatów.

Projekt oparto na założeniach teorii socjologicznych i psychologicznych wg których społeczeństwo akceptuje projekty nastawione na pobudzanie inicjatyw i aktywności


34

jednostkowych i środowiskowych. Natomiast uwzględnienie indywidualnych potrzeb, pragnień i oczekiwań wzmocni osobę w jej poczynaniach.

Adresaci projektu Projekt adresowany jest do osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim – Pana X. Partnerzy przy realizacji projektu Wolontariusz – osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim od kilku lat, znakomicie

funkcjonująca w środowisku. Psycholog Rodzina adresata projektu Cele projektu Wzajemna wymiana doświadczeń w zakresie samoobsługi osoby poruszającej się na

wózku inwalidzkim oraz wzajemne wsparcie w rozwiązywaniu codziennych problemów związanych z niepełnosprawnością oraz wsparcie psychologiczne w momentach trudnych dla Pana X.

Sposób oceny projektu Zebranie informacji zwrotnych od uczestników spotkań, zebranie anonimowych

informacji zwrotnych od samego Pana X, oraz jego rodziny na temat jego funkcjonowania po przeprowadzeniu projektu.

Harmonogram zadań Lp. Zadania Realizator Termin 1. Dogłębna analiza problemów osoby

niepełnosprawnej oparta na zebranym materiale.

Asystent osoby niepełnosprawnej

Od 9.IX-20.IX.07

2. Rozmowy z Panem X, jego rodziną wolontariuszem, psychologiem,

Asystent osoby niepełnosprawnej

Od 22.IX- 29.IX.07

3. Spotkania Pana X z wolontariuszem wolontariusz 1 x w tygodniu w okresie od 2.XI do VIII. Częstotliwość spotkań może być dostosowywana do potrzeb Pana X.

4. Spotkania Pana X z psychologiem Psycholog Rodzina Pana X

1 x w tygodniu w okresie od 2.XI do VIII. Częstotliwość spotkań może być dostosowywana do potrzeb Pana X

5. Dyskusja – wzajemna wymiana spostrzeżeń co do efektów działań

Asystent osoby niepełnosprawnej Psycholog Rodzina Pana Pan XWolontariusz

! raz w miesiącu przez okres realizacji projektu

6. Spotkanie podsumowujące efekty podjętych działań ocena realizacji projektu.

j/w VIII 2008

Koszty realizacji projektu

Rodzaj wydatku Jednostka Koszt w zł Ilość jednostek Udział własny Psycholog Godzina 30 40 1200 zł Asystent osoby niepełnosprawnej

Godzina 20 80 1600 zł

telefon Impuls 0,35 100 35,00 Koszt dojazdu Bilet 2,00 80 160

Pożądane rezultaty projektu:

− systematyczny udział w spotkaniach z wolontariuszem, psychologiem, − poprawa samopoczucia psychicznego Pana X,


35

− poprawa funkcjonowania fizycznego, większa samodzielność w wykonywaniu codziennych czynności,

− nabycie motywacji do dalszej pracy nad sobą, − ogólna poprawa relacji z rodziną i najbliższymi.

Możliwość kontynuacji projektu Po zakończeniu projektu z Panem X, może on zostać wykorzystany do pomocy innej

osobie w podobnej sytuacji. Może mieć miejsce zamiana ról Pana X – to On tym razem będzie pomagał. Ćwiczenie 2

Przyporządkuj fazy projektu socjalnego do właściwych im definicji. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić fazy projektu socjalnego, 2) zapoznać się z definicjami faz, 3) przyporządkować definicje do nazw faz projektu socjalnego, 4) zaprezentować pracę.


– arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – karta ćwiczeń:

Fazy projektu Definicje

Konceptualizacja konkretyzacja celu głównego i celów szczegółowych

Operacjonalizacja

nie tylko ocena celów i metod realizacji projektu, lecz również ocenia zamian u tych, do których działanie zostało skierowane, a także wszystkich pozostałych uczestników projektu

Ewaluacja spojrzenie na projekt z punktu racjonalnego działania

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) określić etapy projektu socjalnego? □ □ 2) podać przykład projektu pomocy osobie niepełnosprawnej? □ □ 3) scharakteryzować podstawowe cechy projektu socjalnego? □ □ 4) określić fazy projektu socjalnego? □ □ 5) określić czym jest konceptualizacja, operacjonalizacja

i ewaluacja w projekcie socjalnym? □ □ 6) napisać samodzielnie projekt socjalny? □ □


36

4.5. Sposoby nawiązywania kontaktu z osobą niepełnosprawną i jej otoczeniem


Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny lub i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i społecznymi [25].

Kolejna definicja uznaje za niepełnosprawną osobę, która posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenia nie posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa). Na podstawie tej definicji można wyodrębnić dwie podstawowe grupy osób niepełnosprawnych: – osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadają aktualne orzeczenie wydane

przez organ do tego uprawniony, – osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadają odpowiedniego

orzeczenia, ale mają całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych [11, s. 36]. Zadaniem polityki społecznej jest tworzenie mechanizmów oraz instytucji ułatwiających

osobom niepełnosprawnym oraz ich rodzinom integrację w środowisku zamieszkania, w pracy oraz w społeczeństwie jako całości [6, s.144].

Niepełnosprawność posiada swoje regulacje prawne zarówno w prawie międzynarodowym jak i krajowym. W polskim ustawodawstwie zapis dotyczący osób niepełnosprawnych znalazł się w Konstytucji RP, której art. 67 gwarantuje prawo do zabezpieczenia społecznego ze względu na inwalidztwo, a władze publiczne zostały zobowiązane do zapewnienia osobom niepełnosprawnym opieki zdrowotnej (art. 68), udzielania osobom niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej (art.69).

Z myślą o asekuracji ryzyka niepełnosprawności powołano Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Środki Funduszu są przeznaczone na finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej leczniczej osób niepełnosprawnych [6, s. 148-150].

Autorzy zajmujący się problematyką niepełnosprawności wyróżniają następujące rodzaje rehabilitacji, poprzez które osoby niepełnosprawne powinny czuć się integralnym elementem społeczeństwa: – fizyczną – obejmuje usprawnianie funkcji fizycznych, pozostaje w sferze działań

medycyny i współdziałających z nią rehabilitantów, fizykoterapeutów, nauczycieli wychowania fizycznego,

– psychiczną – skoncentrowana na psychicznych funkcjach i problemach osób niepełnosprawnych. Do grona pracowników służby zdrowia włączono psychologów oraz innych profesjonalistów i nieprofesjonalistów (rodzina, przyjaciele, wolontariusze, członkowie grup samopomocy), których zadaniem jest udzielanie pomocy i wsparcia psychicznego,

– społeczną zmierzającą do eliminowania ograniczeń związanych z funkcjonowaniem społecznym osoby niepełnosprawnej (min. rehabilitacja zawodowa ) [11, s. 31-33]. Definicja rehabilitacji zakłada takie usprawnienie funkcji fizycznych, psychicznych

i społecznych osób, u których wystąpiło ograniczenie sprawności tych funkcji by nastąpiło przystosowanie do możliwie niezależnego, samodzielnego funkcjonowania społecznego tychże osób [11, s. 29].


37

Nie sposób wyobrazić sobie realizacji tego zadania bez kontaktów osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem oraz bez poznawania otaczającego świata. Tylko w ten sposób może dojść do integracji społecznej osób niepełnosprawnych oraz ich usamodzielnienia w życiu codziennym [8].

Poza formalnymi (jak rehabilitacja) sposobami nawiązywania współpracy z osobami niepełnosprawnymi istnieją nieformalne do których zaliczamy: 1. Stwarzanie społecznych pól osobom niepełnosprawnym, na których mogliby się rozwijać

i żyć godnie [13, s.11] dzięki wprowadzaniu nauczania integracyjnego od początku edukacji dzieci – od przedszkola, po szkołę podstawową i kolejne stopnie edukacji.

2. Ułatwianie osobom niepełnosprawnym udziału we wszystkich sferach życia społecznego poprzez likwidację barier architektonicznych.

3. Tworzenie Warsztatów Terapii Zajęciowej gdzie organizowane są imprezy integracyjne takie jak: wycieczki autokarowe, igrzyska sportowe, spotkania okolicznościowe, spotkania przy ognisku, plenerowe zabawy integracyjne, zabawy taneczne (dyskoteki), piesze spacery do lasu i w pole oraz kilkudniowe pobyty poza siedzibą WTZ.

4. Wykorzystywanie różnego rodzaju terapii w celu nawiązania kontaktu z osobą niepełnosprawną np. biblioterapia, socjoterapia, muzykoterapia.

5. Tworzenie grup wsparcia dla osób niepełnosprawnych oraz ich rodzin przy różnego rodzaju stowarzyszeniach, instytucjach typu OPS.

6. Projekty wdrażania osób niepełnosprawnych na rynek pracy tworzone przez Powiatowe Urzędy Pracy (Centra Aktywizacji Osób Niepełnosprawnych Zawodowo), tworzenie zakładów pracy chronionej.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak można zdefiniować pojęcie niepełnosprawności. 2. Co to znaczy, że osoba jest niepełnosprawna tyko biologicznie? 3. Co to jest rehabilitacja? 4. Jakie znasz rodzaje rehabilitacji? 5. Jakie znasz sposoby nawiązywania kontaktu z osobą niepełnosprawną? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Określ zalety biblioterapii oraz jej znaczenie w nawiązywaniu kontaktów z osobami niepełnosprawnymi.

Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zalety biblioterapii, 2) wyjaśnić znaczenie biblioterapii w nawiązywaniu kontaktu z osobą niepełnosprawną, 3) dokonać analizy propozycji innych uczniów, 4) zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy: – arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – numery lub kserokopie czasopism: „Opieka – Wychowanie – Terapia” 2001, nr 1,

s. 29–31, oraz „Bibliotekarz” 1991, nr 1, s. 16–20.


38

Ćwiczenie 2 Określ sposoby nawiązywania współpracy z osobą niepełnosprawną, które dają

w praktyce najlepsze rezultaty. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym nawiązywania współpracy z osobą niepełnosprawną,

2) określić sposoby nawiązywania współpracy, 3) wybrać sposoby pomocy dające w praktyce najlepsze rezultaty, 4) uzasadnić swój wybór, 5) zaprezentować pracę.


− arkusz papieru A4, − przybory do pisania, − poradnik dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów: Czy potrafisz:

Tak Nie 1) wyjaśnić czym jest biblioterapia? □ □ 2) określić zalety biblioterapii w nawiązywaniu współpracy z osobami

niepełnosprawnymi? □ □ 3) skorzystać z czytelni i czasopism w bibliotece? □ □ 4) wymienić kilka sposobów nawiązywania współpracy

z osobą niepełnosprawną oraz je scharakteryzować? □ □


39

4.6. Charakterystyka celów i zadań polityki społecznej w Polsce 4.6.1. Materiał nauczania

Polityka społeczna – przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje

pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych. W zakres zainteresowań polityki społecznej wchodzą zagadnienia prawne, polityczne, socjologiczne, ekonomiczne w następujących obszarach: − polityka demograficzna (ludnościowa) i polityka rodzinna, − polityka edukacyjna (oświatowa), − polityka kulturalna, − polityka ochrony zdrowia, − polityka mieszkaniowa, − polityka migracyjna, − polityka zatrudnienia (przeciwdziałanie bezrobociu, kształtowanie płac i warunków

bezpieczeństwa pracy), − polityka zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej (szeroko rozumiana pomoc

społeczna), − polityka ochrony środowiska naturalnego, − polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii [7].

Julian Auleytner określa politykę społeczną jako działalność państwa i samorządowych organizacji pozarządowych, których celem jest wyrówywanie szans życiowych grup społeczeństw ekonomicznych i socjalnie najsłabszych [2, s. 20]. Cele polityki społecznej: 1) zwalczanie niedomagań w dziedzinie procesu dystrybucji, 2) wspieranie lub tłumienie pewnego systemu gospodarczego lub jego części, 3) zwalczanie sprzeczności (antagonizmów) społecznych, 4) wspieranie dobra wspólnego poprzez wpływ na stosunki klas społecznych należących

do wspólnoty, 5) zapewnienie trwałego osiągania celów społecznych, 6) dążenie do równowagi między wymogami etycznymi i politycznymi, 7) kształtowanie położenia różnych warstw społecznych (w szczególności potrzebujących

ochrony), 8) utrzymanie i wzmocnienie wewnętrznych, materialnych powiązań w społeczeństwie, 9) integracja grup społecznych w społeczeństwo jako całość, 10) regulowanie stosunków między grupami społecznymi, 11) wspieranie wolności i godności ludzi pracy, 12) dążenie do porządku życia zbiorowego ludzi, 13) ochrona grup społeczno-ekonomicznych, które wskutek swojej zależności ekonomicznej

są szczególnie narażone na szkody, krzywdy, niebezpieczeństwa i kłopoty, 14) zapobieganie i łagodzenie zaburzeń i konfliktów w przebiegu procesów społecznych, 15) poprawa gospodarczej i społecznej pozycji większości osób, 16) zapewnienie minimalnych standardów socjalnych, 17) poprawa warunków pracy i bytu szerokich warstw ludności, 18) eliminowania źródeł powstawania i przeciwdziałanie przejawom patologii społecznej, 19) zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu,

zapewnienie ładu społecznego [2, s.10-11].


40

Wśród wszystkich tych celów polityka społeczna jako działalność wyróżnia takie cele jak: – wyrównywanie warunków życia i pracy poprzez zaspokajanie potrzeb ludności w różnym

wieku, – tworzenie równego dostępu w korzystaniu z obywatelskich praw, – usuwanie nierówności społecznych, – asekurowanie przed ryzykiem życiowym [6, s. 12].

W przypadku wyrównywania szans chodzi tu przede wszystkim o równy dostęp do wyżywienia, zdrowia, mieszkania, edukacji raz pomocy materialnej w przypadku zdarzeń losowych i niezdolności do pracy.

Polityka społeczna zajmuje się zarówno warunkami życia społeczeństwa, jak i stosunkami międzyludzkimi w środowisku pracy i środowisku zamieszkania. W zakres zainteresowań nauki o polityce społecznej wchodzą różnego rodzaju polityki szczegółowe, np. polityka ludnościowa, rodzinna, polityka zatrudnienia, edukacji, płac i dochodów z pracy, polityka ochrony pracy, ochrony środowiska, zabezpieczenie społeczne, polityka zdrowia, mieszkaniowa, migracyjna, pomoc społeczna, planowanie i prognozowanie społeczne. Istotny w definiowaniu polityki społecznej jest fakt zawierania w nich podstawowych wartości socjalnych: wolność, równość, godność osoby ludzkiej i sprawiedliwość. A także wpływ realizowanej polityki społecznej na cztery sfery życia: pracę, dobrobyt, kulturę społeczną i ład społeczny [6, s. 10-12].

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak można zdefiniować pojęcie polityki społecznej? 2. Jakie są cele polityki społecznej? 3. Jakie są cele polityki społecznej definiowanej jako działanie? 4. Jakie znasz polityki szczegółowe? 5. Jakie wartości socjalne zawierają definicje polityki społecznej? 6. Na jakie sfery życia ma wpływ realizowana polityka społeczna?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Wybierz spośród podanych celów polityki społecznej, cele definiowanej jako działalność. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z listą celów polityki socjalnej, 2) określić cele definiowane jako działalność, 3) wypisać na arkuszu papieru właściwe cele, 4) zaprezentować efekty ćwiczenia.


– lista wybranych celów polityki społecznej na foliogramie: – zwalczanie niedomagań dziedzinie procesu dystrybucji, – tworzenie równego dostępu w korzystaniu z obywatelskich praw, – utrzymanie i wzmocnienie wewnętrznych, materialnych powiązań w społeczeństwie,


41

– wyrównywanie warunków życia i pracy poprzez zaspokajanie potrzeb ludności w różnym wieku,

– integracja grup społecznych w społeczeństwo jako całość, – usuwanie nierówności społecznych, – wspieranie lub tłumienie pewnego systemu gospodarczego lub jego części, – asekurowanie przed ryzykiem życiowym.

– rzutnik, – arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Spośród niżej podanych wartości wybierz, te, które są wartościami socjalnymi w rozumieniu polityki społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z listą wartości, 2) określić wartości socjalne, 3) wypisać na arkuszu papieru wartości socjalne w rozumieniu polityki społecznej, 4) zaprezentować efekty ćwiczenia.


– arkusz papieru A4, – przybory do pisania, – lista wybranych wartości na folii lub planszy:

a) wolność, b) braterstwo, c) pokój, d) jedność, e) równość, f) godność osoby ludzkiej, g) sprawiedliwość, h) miłość.

– rzutnik, – poradnik dla ucznia. 4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) wymienić cele polityki społecznej definiowanej jako działanie? □ □ 2) wymienić wartości socjalne zawarte w definicji polityki społecznej? □ □


42

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zdań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia! ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Pod pojęciem kontrakt socjalny rozumiemy

a) zdefiniowanie problemów i celów operacyjnych. b) umowę z podopiecznym, polegającą na wspólnym uzgodnieniu celów i projektu

działania między pracownikiem socjalnym a klientem, na wyjaśnieniu i wspólnej negocjacji wyboru możliwych rozwiązań pożądanej zmiany trudnej sytuacji oraz określaniu na jej podstawie form i czasu trwania pracy.

c) opracowanie planu pracy i jej strukturalizacja w czasie. d) oświadczenie klienta o chęci rozwiązania jego trudnej sytuacji.

2. Etapem kontraktu socjalnego jest a) umiejętność wykonania jakiegoś zadania. b) zaangażowanie osoby w realizację działania. c) ewaluacja osiągnięć i wyników pracy. d) zapewnienie możliwości zaspokojenia potrzeb fizjologicznych i bytowych.

3. Ocena operacyjna działania w pracy socjalnej służy do a) wyjaśnienia postępowania podejmowanego w pracy socjalnej. b) wskazania celów i stworzenia projektu działania. c) zakończenia metodycznego działania. d) skierowania osoby do kompetentnej instytucji.

4. Do diagnostycznych błędów rozumowania należy

a) spostrzeganie objawów w zmienionej ilościowej lub jakościowej postaci. b) źle skonstruowany wywiad. c) spostrzeganie objawów nieistniejących. d) błąd fałszywej przyczyny – mylenie ze skutkami.


43

5. Fazy projektu socjalnego to a) konceptualizacja, operacjonalizacja, ewaluacja. b) decydowanie, projektowanie, realizowanie. c) techniczna, praktyczna, celowa. d) zasadnicza, pejoratywna, analityczna.

6. Projekt socjalny nastawiony jest na a) dokonywanie zmian jednostkowych, grupowych i środowiskowych, które są ściśle

związane z realizacją zadań pomocy społecznej. b) zastosowanie podejścia psychologicznego. c) profesjonalne i świadome formy aktywności. d) kierowanie klienta do instytucji wspomagających jego rozwój.

7. Aby ustalić plan pracy należy

a) wdrożyć projekt. b) określić kompetencje i zadania osób i instytucji uczestniczących w projekcie. c) wesprzeć klienta finansowo. d) opracować założenia metodologiczne.

8. Definicja osoby niepełnosprawnej

a) nie istnieje. b) jest precyzyjnie określona. c) jest niejasna. d) zawiera kwestie sporne.

9. Osoby niepełnosprawne powinny

a) być izolowane. b) kontaktować się tylko z podobnymi sobie. c) brać pełny udział w życiu społecznym. d) utrzymywać kontakty tylko z rodziną.

10. Projekty wdrażania osób niepełnosprawnych na rynek pracy tworzone są przez

a) Centra Aktywizacji Osób Niepełnosprawnych Zawodowo. b) wolontariuszy. c) pedagogów ulicy. d) samorządy.

11. Polityka społeczna to

a) działania gminy na rzecz potrzebujących pomocy. b) działania MOPS wobec „niepełnosprawnych życiowo”. c) polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii. d) zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania

problemów społecznych.

12. W zakres zainteresowań polityki społecznej nie wchodzą zagadnienia polityki a) kulturalnej. b) ochrony zdrowia. c) mieszkaniowej. d) rolnej.


44

13. Polityka społeczna pod pojęciem wyrównywania szans rozumie a) równy dostęp do wyżywienia, zdrowia, mieszkania, edukacji oraz pomocy

materialnej w przypadku zdarzeń losowych i niezdolności do pracy. b) poprawę gospodarczej pozycji większości osób. c) zapewnienie minimalnych standardów socjalnych. d) poprawę warunków pracy szerokich warstw ludności.

14. Aspekt pedagogiczny projektu wiąże się z założeniem, że

a) głównym inicjatorem zmian środowiskowych powinno być państwo. b) należy ulepszać środowisko życia. c) współczesne społeczeństwo umożliwia i akceptuje projekty nastawione na

pobudzanie inicjatyw i aktywności jednostkowych i środowiskowych, które warunkują rozwój społeczny.

d) pracownik socjalny prowadzi działania metodyczne, tzw. profesjonalne i świadome formy aktywności, które nastawione są na pozytywną modyfikacji sytuacji, w której znajduje się podopieczny.

15. Wdrażanie projektu, w ramach którego powinno następować systematyczne

weryfikowanie przyjętych założeń i ich zgodności z planem w formie wymiany informacji między osobami biorącymi udział w projekcie to a) etap projektu socjalnego. b) wymiar projektu socjalnego. c) element projektu socjalnego. d) cecha projektu socjalnego.

16. Liczba grup osób niepełnosprawnych wyróżnionych na podstawie definicji to

a) 3. b) 4. c) 1. d) 2.

17. Asekuracją ryzyka niepełnosprawności zajmuje się głównie a) MOPS/GOPS. b) gmina. c) samorząd. d) PFRON.

18. Rodzajem rehabilitacji osoby niepełnosprawnej nie jest rehabilitacja

a) fizyczna. b) społeczna. c) pedagogiczna. d) psychiczna.

19. Sposoby nawiązywania współpracy z osobą niepełnosprawną to

a) biblioterapia, muzykoterapia, warsztaty terapii zajęciowej. b) zajęcia korekcyjne, wyrównawcze. c) nauczanie indywidualne w domu. d) tworzenie ośrodków dziennego pobytu wyłącznie dla osób niepełnosprawnych.


45

20. Termin „case study” oznacza a) rozpoznanie. b) zweryfikowanie. c) analizę. d) kwestionowanie.


46

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko .......................................................................................................................... Stosowanie metod pracy socjalnej Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15. a b c d 16. a b c d 17. a b c d 18. a b c d 19. a b c d 20. a b c d

Razem:


47

6. LITERATURA 1. Andrzejewska A.: Biblioterapia w podmiotowym podejściu do osób niepełnosprawnych.

Opieka – Wychowanie – Terapia 2001, nr 1, s. 29-31 2. Auleytner J.: Polityka społeczna. Teoria a praktyka, Warszawa 1997 3. De Robertis C.: Metodyka działania w pracy socjalnej. BPS, Katowice 1998 4. Dziennik Ustaw z dnia 16 marca 2005 r. 5. Garvin Ch., Seabury B.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. BPS, Katowice

1998 6. Głąbicka K.: Polityka społeczna państwa polskiego u progu członkostwa w Unii

Europejskiej. ITeE, Radom 2004 7. http://wikipedia.ogr/wiki/polityka_ spo%C5%82eczna 8. http://www.wtzbarwice.imax.com.pl/Uslugi/uslugi.html 9. Kamiński A.: Funkcje pedagogiki społecznej. PWN, Warszawa 1982 10. Kantowicz E.: Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej. Olsztyn 2001 11. Kwaczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej. Katowice

1998 12. Lalak D., Pilch T. (red.): Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej.

Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1999 13. Maciejewska J.: Jaka Integracja. Edukacja i Dialog 2006, nr 8, s. 7-11 14. Mikołajewicz W.: Praca socjalna jako działanie wychowawcze. BPS, Katowice 1999 15. Murynowicz-Hatka E.: Modele pracy socjalnej i profesje społeczne. W: Praca socjalna

w poszukiwaniu metod i narzędzi, red. Małgorzata Orłowska, L. Malinowski. Wyd. „Żak”, Warszawa 2000

16. Ossowski R.: Biblioterapia niepełnosprawnych. Bibliotekarz 1991, nr 1, s. 16-20 17. Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Akademickie, „Żak”, Warszawa

1998 18. Podstawy pracy socjalnej. Materiały ze szkolenia dla aspirantów pracy socjalnej MOPS

w Radomiu, Radom 2006 19. Praca socjalna w Polsce. Materiały z VII Zjazdu Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy

Socjalnej, Katowice 1999 20. Richmond M.: What is Social Casework? Nowy Jork 1922 21. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 kwietnia 2005r. w sprawie

przeprowadzenia wywiadu środowiskowego. Dzienniku Ustaw z dnia 4 maja 2005 nr 77, poz.672

22. Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 1 marca 2005r w sprawie wzoru kontraktu socjalnego. Dz. U z dnia 16 marca 2005r. na podstawie art. 108 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; Dz. U. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001 i Nr 273, poz. 2703

23. Skidmore R., Thackeray M.: Wprowadzenie do pracy socjalnej. BPS, Katowice 1998 24. Szmagalski J.: Praca socjalna w poszukiwaniu skutecznych metod w: Praca socjalna –

służbą człowiekowi. Wyd. Akad. „Żak”, Warszawa 1998 25. Ustawa z 26 sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób

niepełnosprawnych. Dz.U. nr 123, poz.776 26. Włoch A., Domaradzki P.: Kontrakt socjalny. Przewodnik dla pracowników socjalnych

ośrodków pomocy społecznej. W: Praca socjalna 2005, nr 4, s. 21-100 27. Wódz K.: Praca socjalna w środowisku zamieszkania. BPS, Katowice 1998

http://wikipedia.ogr/wiki/polityka_

http://www.wtzbarwice.imax.com.pl/Uslugi/uslugi.html

Healthcare

8. Stosowanie metod pracy socjalnej