Dang ky va thanh lap doanh nghiep o vn

LêI C¶M ¥N

B¸o ço nµy lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét tËp thÓ çc ç nh©n, ®èi t¸c vµ tû vÊn cñaChû¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn Kinh TÕ Tû Nh©n (MPDF).

Çc ®ång t¸c gi¶ cña b¸o ço nµy lµ «ng Nick Freeman, «ng NguyÔn V¨n Lµn vµ bµNguyÔn H¹nh Nam. Bµ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang - MPDF vµ bµ Amanda Carlier -Ng©n Hµng ThÕ Giíi (WB) lµ nh÷ng ngûêi ®· khëi xûëng vµ ph¸c th¶o phû¬ng ph¸pnghiªn cøu cho dù ¸n nµy. Bµ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang còng lµ ngûêi chÞu tr¸chnhiÖm gi¸m s¸t chung cho dù ¸n.

¤ng TrÇn Thanh S¬n (WB) ®ãng vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh vµ lËp mÉu nghiªncøu. Bµ NguyÔn H¹nh Nam, bµ Lª BÝch H¹nh vµ «ng Dû¬ng Thµnh Trung (MPDF) ®· trùctiÕp tham gia pháng vÊn çc chñ doanh nghiÖp. ¤ng Dû¬ng Thµnh Trung chÞu tr¸ch nhiÖmchÝnh trong viÖc nhËp vµ xö lý th«ng tin d÷ liÖu. Bªn c¹nh ®ã lµ sù ®ãng gãp kh«ng nhácña bµ §µo ThÞ Liªn (MPDF) vµ bµ TrÇn ThÞ Ngäc Dung (WB) trong viÖc s¾p xÕp çc cuécpháng vÊn víi çc chñ doanh nghiÖp. Bµ NguyÔn Quúnh Trang, bµ Phan ThÞ Thïy Chi vµbµ NguyÔn Thu HuyÒn còng ®· tham gia víi tû çch tû vÊn ®éc lËp trong viÖc rµ so¸t ®Óx¸c nhËn sù tån t¹i cña çc doanh nghiÖp ®· tham gia ®¨ng ký kinh doanh. Vµ cuèi cïnglµ sù gióp ®ì cña bµ Catherine McKinley trong viÖc biªn tËp l¹i b¸o ço nµy.

Nghiªn cøu nµy kh«ng thÓ hoµn thµnh nÕu thiÕu sù gióp ®ì tËn t×nh vµ çc gãp ý thÊu ®¸ocña rÊt nhiÒu doanh nh©n ë Hµ Néi vµ çc tØnh l©n cËn, nh÷ng ngûêi ®· dµnh thêi gianquý b¸u ®Ó tr¶ lêi çc c©u hái cña chóng t«i vµ chia sÎ kinh nghiÖm cña m×nh trong qu¸tr×nh ®¨ng ký. Hä kh«ng nh÷ng ®· gióp cho chóng t«i cã mét c¶m nhËn râ rµng h¬n lµnh÷ng h×nh dung ban ®Çu vÒ qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam mµ cßn giópchóng t«i cã ®ûîc mét bøc tranh s©u s¾c, ®a d¹ng vµ nhiÒu chiÒu h¬n vÒ t×nh h×nh thùc tÕmµ chóng t«i muèn ph¶n ¸nh trong b¶n b¸o ço nµy. Do ®ã chóng t«i xin bµy tá lßng c¶m¬n tíi tÊt c¶ nh÷ng chñ doanh nghiÖp ®· s½n lßng tr¶ lêi pháng vÊn. Chóng t«i còng xinc¶m ¬n «ng Vò Anh TuÊn ë Tæng Côc Thèng Kª vµ «ng NguyÔn Lª Trung ë Trung T©mTh«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû ®· gióp chóng t«i cã çi nh×n thÊu ®¸oh¬n vÒ viÖc thu thËp, ®èi chiÕu vµ b¸o ço çc con sè ®ûîc c«ng bè vÒ viÖc thµnh lËp vµ®¨ng ký doanh nghiÖp cña ViÖt Nam.

TÊt c¶ nh÷ng sai sãt trong b¸o ço nµy thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm cña riªng çc ç nh©n ®ångt¸c gi¶.

i

môc lôc

lêi c¶m ¬n i

tãm t¾t v

chÛ¬ng I. §¡NG Ký THµNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM: BèI C¶NH Vµ C¥ Së CñA Dù ¸N 1

1.1. Çc con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u? 11.2. Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè 2

chÛ¬ng II. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 52.1. Tiªu chÝ lùa chän mÉu 52.2. T×m kiÕm çc c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng 62.3. Thu thËp d÷ liÖu 7

chÛ¬ng III. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè” 93.1. Tæng côc Thèng kª 93.2. Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp 103.3. Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 143.4. Suy ®o¸n vµ kÕt luËn vÒ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu 173.5. Mét sè nguyªn nh©n lµm sai lÖch çc “con sè c«ng bè” 21

chÛ¬ng IV. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ ÇC THñ TôC TRONG QUY TR×NH §¡NG Ký KINH DOANH 23

4.1. Chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh 234.2. §¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp 254.3. §¨ng ký m· sè thuÕ 264.4. Mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” 26

chÛ¬ng V. NH÷NG PH¸T HIÖN VÒ HËU §¡NG Ký 295.1. Tãm t¾t thùc tr¹ng cña 47 doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn 295.2. Çc rµo c¶n 315.3. Thªm mét sè nhËn xÐt vÒ çc kÕt qu¶ ë giai ®o¹n 2 43

chÛ¬ng VI. KÕT LUËN 456.1. CÇn ph¶i cã nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c 456.2. Quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh cÇn gän nhÑ h¬n 47

Nguån tµi liÖu tham kh¶o 49

phô lôc 51

iii

danh s¸ch çc b¶ng, hép vµ h×nh vÏ

B¶ng sè 1: So s¸nh hai nguån thèng kª chÝnh vÒ çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë ViÖt Nam 13

B¶ng sè 2: So s¸nh d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp cña TCTK vµ TTTT DN tõ n¨m 2000 - 2003 14

B¶ng sè 3: Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 16

B¶ng sè 4: Çc doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m kÕ tõ 01/01/2000 ®Õn 31/12/2003 17

B¶ng sè 5: Nguån gèc cña doanh nghiÖp 30

B¶ng sè 6: Tû lÖ kh«ng hµi lßng víi c¬ së vËt chÊt 34

B¶ng sè 7: Çc doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mÉu ®iÒu tra 51

B¶ng sè 8: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña çc doanh nghiÖp trong mÉu 51B¶ng sè 9: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh 52B¶ng sè 10: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña çc doanh nghiÖp trong mÉu 52B¶ng sè 11: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh ®èi víi

çc lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nhau 52

Hép sè 1: Mét vµi ghi nhanh ë tØnh Z 20

Hép sè 2: Kh¶o s¸t thùc tÕ phßng ®¨ng ký kinh doanh cña Së KH-§T Hµ Néi 25

Hép sè 3: Quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A 27

Hép sè 4: ThÕ giíi phøc t¹p cña doanh nghiÖp X vµ Y 28

Hép sè 5: ThiÕu ®Êt ®ai 33

Hép sè 6: Khã kh¨n ®Ó ®¶m b¶o thuª ®Êt dµi h¹n 33

Hép sè 7: Båi thûêng ®Ó gi¶i táa ®Êt 35

H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra 8

H×nh 2: Çc rµo c¶n chÝnh 32

ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n

iv

TãM T¾T

NhËn thøc chung cña nhiÒu ngûêi lµ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· ph¸t triÓnm¹nh kÓ tõ khi LuËt Doanh NghiÖp ra ®êi vµo n¨m 2000. NhËn thøc nµy chñ yÕu b¾tnguån tõ çc b¶n b¸o ço ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ®¨ng ký doanh nghiÖp ®· dÔ dµng h¬n nhiÒu,vµ khi nãi tíi sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký thµnh lËp míi trong vßng bèn n¨m võa qua,ngûêi ta thûêng nãi tíi “con sè c«ng bè” s¸u ch÷ sè ®Çy Ên tûîng, qua con sè ®ã khu vùckinh tÕ tû nh©n cã vÎ lµ mét bøc tranh tû¬i s¸ng.

Tuy nhiªn, cã thÓ cã mét sè b»ng chøng cho thÊy khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«ng thËt hïngm¹nh nhû “con sè c«ng bè”. Cô thÓ lµ, mét sè yÕu tè nhû: mét doanh nh©n ®¨ng ký thµnhlËp nhiÒu doanh nghiÖp; rÊt Ýt hoÆc kh«ng hÒ cã sù theo dâi nh÷ng doanh nghiÖp ®· gi¶ithÓ vµ sù tån t¹i cña “çc doanh nghiÖp ma” (®ûîc hiÓu lµ nh÷ng c«ng ty chØ tham gia®¨ng ký nhûng thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hoÆc nÕu ho¹t ®éng chØ thùc hiÖn b¸n hãa ®¬n®á kiÕm lêi), v.v... Nh÷ng yÕu tè nµy ®· thæi phång “sè c«ng bè” ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh.“Con sè c«ng bè” còng kh«ng cung cÊp ®ûîc bÊt cø mét th«ng tin g× vÒ viÖc çc doanhnghiÖp ®ang ho¹t ®éng cã ph¸t triÓn hay kh«ng vµ ph¸t triÓn ®Õn møc nµo. Tãm l¹i, sèlûîng giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lµ mét phû¬ng ph¸p ®¸nhgi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîch×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖn tûîng ®a chiÒu.

Trong bèi c¶nh nµy, Chû¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Kinh tÕ Tû nh©n (MPDF) vµ Ng©n hµng ThÕgiíi t¹i ViÖt Nam ®· quyÕt ®Þnh khëi xûíng mét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký vµ thµnhlËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. Môc tiªu chÝnh cña nghiªn cøu nµy lµ nh»m hiÓu râ h¬nvÒ qu¸ tr×nh mµ çc doanh nghiÖp míi ph¶i tr¶i qua khi ®¨ng ký vµ ®Ó t×m hiÓu xem çcdoanh nghiÖp ph¸t triÓn nhû thÕ nµo sau khi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh râ nÐth¬n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò phÝa sau nh÷ng “con sè c«ng bè”. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ chóngt«i sö dông ®· ®ûîc tr×nh bµy chi tiÕt trong Chû¬ng 2. Çc ph¸t hiÖn chÝnh ®· ®ûîc tr×nhbµy s¬ qua trong phÇn tãm t¾t s¬ bé nµy vµ ®· ®ûîc m« t¶ chi tiÕt h¬n trong Chû¬ng 3 vµChû¬ng 5. Chû¬ng 6 ®Ò cËp tíi mét sè nhËn xÐt kÕt luËn.

ÇC PH¸T HIÖN

C¬ së d÷ liÖu ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm

Nh÷ng “con sè c«ng bè” cÇn ®ûîc sö dông mét çch thËn träng, do çc c¬ së d÷ liÖu hiÖnt¹i cho viÖc ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm. Chóng t«i ®· sö dông çc con sè ®¨ng kýkinh doanh do Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû (TTTT DN)cung cÊp vÒ viÖc thµnh lËp çc doanh nghiÖp míi lµm c¬ së d÷ liÖu ph©n tÝch ban ®Çu chonghiªn cøu nµy. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng, mÆc dï çc con sè nµy m« t¶ tû¬ng ®èi chÝnh

v


x¸c tèc ®é çc doanh nghiÖp míi chÝnh thøc ®¨ng ký (vµ trong mét sè trûêng hîp lµ ®¨ngký l¹i) nhûng kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµ chØ sè ®¸ng tin cËy minh häa quy m« - hay tèc®é ph¸t triÓn - cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam. Râ rµng lµ çc con sè hµng n¨mvÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng cña Tæng Côc Thèng Kª (TCTK) thûêng nhá h¬n40% so víi çc con sè vÒ ®¨ng ký kinh doanh do TTTT DN cung cÊp. Møc ®é chªnh lÖchnµy kh«ng chØ do viÖc sö dông çc quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mµ cßn v× çccon sè nµy ®ûîc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ çc hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ngký (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TTTT DN) vµ sè çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t®éng (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TCTK).

MÉu ®iÒu tra cña chóng t«i gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong ba n¨m tõ th¸ng 01n¨m 2000 ®Õn th¸ng 12 n¨m 2002 do TTTT DN cung cÊp, cho thÊy r»ng: 73,7% ch¾cch¾n hoÆc cã thÓ ®ang ho¹t ®éng; 13,7% ch¾c ch¾n hoÆc gÇn nhû ch¾c ch¾n ®ãng cöahoÆc kh«ng ho¹t ®éng; 15,7% vÉn cßn trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rµng, mÆc dï chóng t«i®· cè g¾ng tèi ®a ®Ó x¸c ®Þnh. Cuéc ®iÒu tra nµy cho thÊy chØ cã 14 doanh nghiÖp (5%cña mÉu) ®· chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng. Vµ trong sè ®ã chØ cã 3 doanh nghiÖp (1%cña mÉu) ®· hoµn thµnh çc thñ tôc chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng kinh doanh. §iÒunµy cho thÊy qu¸ tr×nh chÊm døt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp hoÆc lµ rÊt khã kh¨nhoÆc hÖ thèng hiÖn t¹i kh«ng khuyÕn khÝch lµm viÖc nµy. Kinh nghiÖm trªn thÕ giíi chothÊy kho¶ng h¬n 5% çc doanh nghiÖp míi sÏ kh«ng ho¹t ®éng thµnh c«ng vµ cuèi cïngsÏ ®ãng cöa, thùc tr¹ng nµy lµ mét phÇn kh«ng thÓ tr¸nh khái trong vßng ®êi cña khèidoanh nghiÖp. §ãng cöa doanh nghiÖp lµ mét phÇn cña qu¸ tr×nh vËn ®éng mµ ë ®ã çcdoanh nghiÖp thµnh c«ng sÏ ph¸t triÓn cßn çc doanh nghiÖp kh«ng thµnh c«ng sÏ ph¶irót lui.

Cßn nhiÒu bÊt cËp hiÖn ®ang tån t¹i trong chÝnh c¬ së d÷ liÖu TTTT DN, nhÊt lµ vÒ vÊt ®ÒchÊt lûîng nhËp vµ lûu gi÷, cËp nhËt d÷ liÖu. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng 39% çc doanhnghiÖp trong mÉu cña chóng t«i hiÖn ®ang ë t¹i çc ®Þa chØ kh¸c víi ®Þa chØ ®ûîc ghi trongc¬ së d÷ liÖu TTTT DN, thûêng lµ do viÖc chuyÓn ®Þa ®iÓm sau khi ®¨ng ký.

Çc doanh nghiÖp tham gia ®¨ng ký kh«ng ph¶i doanh nghiÖp míi ®Ûîc thµnh lËp

MÆc dï, con sè ®¨ng ký kinh doanh cao lµ mét dÊu hiÖu tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn cñathµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n, nhûng còng kh«ng nªn sö dông nh÷ng con sè ®ã ®Ó ®¸nh gi¸tèc ®é ph¸t triÓn chung cña thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n. Trong çc doanh nghiÖp ®ûîc ®iÒutra, 16% çc doanh nghiÖp ®ûîc kh¶o s¸t ®· tõng ®¨ng ký kinh doanh trûíc khi Lu©tdoanh nghiÖp ®ûîc ban hµnh vµo th¸ng 1 n¨m 2000 vµ sau ®ã ®· ®¨ng ký l¹i. §ång thêi,cã kho¶ng 45% çc doanh nghiÖp mµ chóng t«i pháng vÊn ®· tõng tån t¹i dûíi h×nh thøckh«ng chÝnh thøc (vÝ dô nhû çc c¬ së kinh doanh hé gia ®×nh) vµ ®· quyÕt ®Þnh ®¨ng kýkinh doanh theo LuËt, do nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. ChØ kho¶ng 32% sè doanh nghiÖp mµchóng t«i pháng vÊn cã thÓ ®ûîc coi lµ do çc doanh nh©n thµnh lËp míi kÓ tõ khi LuËtDoanh NghiÖp ®ûîc ban hµnh.

vi

§i vµo ho¹t ®éng cßn cã nhiÒu khã kh¨n

Cuéc ®iÒu tra cña chóng t«i còng cho thÊy, çc doanh nghiÖp trong mÉu ®iÒu tra cñachóng t«i mÊt trung b×nh mÊt kho¶ng 50 ngµy (çc doanh nghiÖp nhê ®Õn çc nhµ cungcÊp dÞch vô th× kho¶ng 23 ngµy) ®Ó hoµn tÊt toµn bé qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký vµ thµnh lËpdoanh nghiÖp, tõ viÖc xin giÊy ®¨ng ký kinh doanh ®Õn lóc ®ûîc cÊp quyÓn “hãa ®¬n ®á”®Çu tiªn ®Ó cã thÓ sö dông ho¸ ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT). §¸ng chó ý lµ sè ngµynµy nhiÒu h¬n sè ngµy ®¨ng ký ë ViÖt Nam thûêng ®ûîc nãi ®Õn - cã thÓ lµ do ®ã lµ sèliÖu ph¶n ¸nh thêi gian cÊp giÊy phÐp chø kh«ng ph¶i lµ toµn bé thêi gian cho qu¸ tr×nhthµnh lËp. ViÖc xin cÊp “hãa ®¬n ®á” lÇn ®Çu cã vÎ nhû lµ bûíc phiÒn to¸i nhÊt trong qu¸tr×nh thµnh lËp.

Cho dï gÇn ®©y ®· cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ, nhûng thêi gian ®Ó viÖc ®¨ng ký míi ë ViÖtNam vÉn cßn tû¬ng ®èi l©u nÕu xÐt theo tiªu chuÈn quèc tÕ. Çc thñ tôc hiÖn t¹i cÇn ®ûîc®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp çc doanh nghiÖp ®ång thêi cã thÓ xin ®¨ng ký con dÊu doanhnghiÖp, m· sè thuÕ vµ mua hãa ®¬n, vµ do ®ã cã thÓ rót ng¾n ®ûîc toµn bé thêi gian ®¨ngký. Çc thñ tôc ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vµ viÕt thµnh v¨n b¶n râ rµng còng sÏ gióp gi¶m “çckho¶n phÝ kh«ng chÝnh thøc” thûêng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh. Nh÷ngph¸t hiÖn trªn phï hîp víi nh÷ng sè liÖu ®ûa ra trong b¸o ço “Ho¹t §éng Kinh Doanh2005 - xãa bá çc rµo c¶n t¨ng trûëng”1.

Çc vÊn ®Ò hËu ®¨ng ký kinh doanh (®Êt ®ai, vèn, çc thñ tôc hµnh chÝnh) vÉn cßnlµ trë ng¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn

B¶n b¸o ço nµy còng cè g¾ng chØ ra çc trë ng¹i vÒ mÆt quy ®Þnh ®ang v« t×nh k×m h·msù n¨ng ®éng cña khu vùc tû nh©n vµ ®Ò ra çc çch thøc mµ ViÖt Nam cã thÓ lµm ®Ó c¶ithiÖn m«i trûêng ph¸p lý nh»m hç trî cho mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n ho¹t ®éng m¹nhmÏ h¬n. Trong sè 47 doanh nghiÖp chóng t«i pháng vÊn, ®a sè ®Òu cho biÕt lµ lµm ¨n cãl·i nhûng gÇn mét nöa thÊy r»ng ho¹t ®éng kinh doanh khã h¬n nhiÒu so víi dù tÝnh ban®Çu. Tuy nhiªn, kho¶ng 90% vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng trªn lo¹i h×nh kinh doanh nhû lóc míithµnh lËp vµ chØ 10% ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong lÜnh vùc kinh doanh.

Mét phÇn tû sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi ®Õn viÖc t×m ®Êt ®ai hay c¬ së vËt chÊtthÝch hîp nhû lµ phÇn khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh khëi nghiÖp. Chûa ®Õn 10% çcdoanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cã v¨n phßng trªn ®Êt riªng, cßn ®a sè hoÆc lµ thuª v¨nphßng, nhµ xûëng hoÆc lµ sö dông tµi s¶n riªng thuéc së h÷u cña nh÷ng ngûêi s¸ng lËp.Kho¶ng 11% çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn thuª l¹i ®Êt hoÆc c¬ së vËt chÊt cña çcdoanh nghiÖp nhµ nûíc.

KÕt qu¶ ®iÒu tra cña chóng t«i cho thÊy viÖc t×m ®ñ vèn ®Çu tû vÉn lµ th¸ch thøc lín ®èivíi çc doanh nghiÖp tû nh©n, c¶ trong giai ®o¹n khëi nghiÖp vµ ho¹t ®éng sau ®ã. §a sèçc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn kh«ng thÓ vay tiÒn ng©n hµng vµ hä tin r»ng viÖc khã

________________________________________________________

1 B¸o ço “ Kinh doanh n¨m 2005 – Xãa bá rµo c¶n t¨ng trûëng” cña Ng©n hµng ThÕ giíi, C«ng ty Tµi chÝnh Quèc tÕ vµ OxfordUniversity Press, Washington DC 2005.

Tãm t¾t

vii

tiÕp cËn çc kho¶n tÝn dông ng©n hµng ®ang k×m h·m triÓn väng ph¸t triÓn cña hä. Trëng¹i chÝnh dûêng nhû lµ thiÕu tµi s¶n cã gi¸ trÞ thÝch hîp ®Ó lµm thÕ chÊp.

NhiÒu doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho r»ng hÖ thèng thuÕ, ®Æc biÖt lµ viÖc cÊp quyÓn‘hãa ®¬n ®á’ VAT lµ phiÒn phøc vµ tèn thêi gian. VÒ thuÕ thu nhËp, mét sè doanh nghiÖpcho r»ng çc çn bé thuÕ thûêng ¸p ®Æt ra mét møc thuÕ mµ hä nghÜ lµ hîp lý, nhûngkh«ng dùa vµo çc con sè kÕ to¸n cña çc doanh nghiÖp (çc çn bé thuÕ cã xu hûíngkh«ng tin vµo çc con sè nµy). Theo mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn th× doanhnghiÖp kh«ng thÓ tuyªn bè lµm ¨n thua lç khi b¸o ço thuÕ vµ çn bé thuÕ thûêng chor»ng l·i cña doanh nghiÖp t¨ng hµng n¨m, do ®ã thuÕ thu nhËp n¨m sau ph¶i t¨ng h¬nn¨m trûíc.


viii

ChÛ¬ng I

§¡NG Ký THµNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM: BèI C¶NH Vµ C¥ Së CñA Dù ¸N

NhËn thøc chung lµ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· t¨ng trûëng m¹nh mÏ kÓ tõkhi ban hµnh LuËt Doanh NghiÖp vµo th¸ng 01 n¨m 2000. NhËn thøc nµy chñ yÕu xuÊtph¸t tõ çc b¸o ço cho thÊy quy tr×nh ®¨ng ký ®· trë nªn dÔ dµng h¬n rÊt nhiÒu, vµ “consè c«ng bè” vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m qua lªn tíi s¸u ch÷ sè. Trªnthùc tÕ, “con sè c«ng bè” gÇn ®©y nhÊt vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi thûêng®ûîc ®Ò cËp trong nhiÒu b¸o ço nhû mét b»ng chøng chøng minh cho tiÕn tr×nh tù dohãa kinh doanh lÉn c«ng cuéc c¶i tæ nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam ®ang diÔn ra mét çch tÝchcùc vµ cã nh÷ng thµnh qu¶ thËt sù.

1.1 Çc con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u?

Theo mét b¸o ço cña ChÝnh phñ ViÖt Nam, thêi gian trung b×nh ®Ó ®¨ng ký mét doanhnghiÖp tû nh©n ®· rót ng¾n rÊt nhiÒu, tõ 99 ngµy (trûíc khi cã LuËt Doanh NghiÖp) xuèngcßn 10 ngµy, vµ chi phÝ cho viÖc ®¨ng ký cña mét doanh nghiÖp míi còng gi¶m mét çch®¸ng kÓ2. B¸o ço “Kinh doanh n¨m 2005” cña Ng©n hµng ThÕ giíi l¹i ®ûa ra thêi gian®¨ng ký trung b×nh cao h¬n nhiÒu - kho¶ng 56 ngµy. Tuy nhiªn, çc thñ tôc ®¨ng ký kinhdoanh hiÖn ®¬n gi¶n h¬n, nhanh chãng h¬n vµ chi phÝ rÎ h¬n nªn cã nhiÒu doanh nh©nchÝnh thøc ®¨ng ký cho çc doanh nghiÖp hiÖn cã hay ®ang trong kÕ ho¹ch thµnh lËp. TÊtnhiªn ®©y lµ mét tiÕn bé quan träng cÇn ®ûîc ghi nhËn vµ hoan nghªnh. Trªn thùc tÕ, sùt¨ng trûëng vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp tû nh©n ®¨ng ký míi thûêng ®ûîc ®Ò cËp trongnhiÒu b¸o ço nhû lµ mét chØ sè ®¹i diÖn quan träng chøng minh sù ph¸t triÓn m¹nh mÏvµ thµnh c«ng cña tiÕn tr×nh tù do hãa kinh doanh vµ c¶i tæ nÒn kinh tÕ t¹i ViÖt Nam. NÕu®ûîc cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i trûêng tèt cho viÖc t¨ng trûëng lµnh m¹nh, th× doanhnghiÖp ®¨ng ký míi nµy sÏ ph¸t triÓn thµnh mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n sèng ®éng vµm¹nh mÏ t¹i ViÖt Nam.

Tuy nhiªn, cã mét vµi b»ng chøng ®©y ®ã cho thÊy r»ng khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«nghoµn toµn khoÎ m¹nh vµ ph¸t triÓn nhanh nhû nh÷ng “con sè c«ng bè” cã thÓ hµm ý, vµsè liÖu thèng kª chÝnh thøc vÒ sè çc doanh nghiÖp ®¨ng ký ë ViÖt Nam kh«ng ®em l¹i®ûîc mét bøc tranh toµn diÖn. §Æc biÖt lµ nh÷ng “con sè c«ng bè” nµy cã thÓ bÞ thæiphång lªn mét møc nhÊt ®Þnh bëi mét sè çc yÕu tè nhû mét doanh nghiÖp ®¨ng ký nhiÒulÇn vµ sù cã mÆt cña çc “doanh nghiÖp ma”. Do ®ã, sè lûîng chøng nhËn ®¨ng ký kinhdoanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lµ mét phû¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc

1Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

________________________________________________________

2 Xem “B¸o ço vÒ Thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp trong 3 n¨m qua”, Tæ c«ng t¸c ®Æc biÖt vÒ Thi hµnh LuËt Doanh NghiÖp, th¸ng05/2003.

tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîc h×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖntûîng ®a chiÒu. Thùc ra, kh«ng nªn kú väng qu¸ nhiÒu vµo hÖ thèng ®¨ng ký míi ®ûîcthiÕt lËp ®Ó nh»m ghi nhËn sè lûîng doanh nghiÖp míi ®¨ng ký v× hÖ thèng nµy kh«ngthÓ m« t¶ mét bøc tranh toµn diÖn vµ ®óng ®¾n. GÇn gièng viÖc chôp ¶nh nh÷ng chiÕc xe®i nhanh, rÊt cã thÓ bøc ¶nh ®ã khi ®ûîc in ra sÏ rÊt mê nh¹t vµ chØ ®Ó miªu t¶ l¹i métviÖc ®· x¶y ra. Vµ khi bøc ¶nh ®ûîc in ra thùc tÕ ®· kh¸c ®i rÊt nhiÒu.

MÆc dï sè lûîng ®¨ng ký çc doanh nghiÖp míi ë ViÖt Nam cã thÓ ®ang ®ûîc ghi chÐpkh¸ tèt, song viÖc ®ãng cöa çc doanh nghiÖp thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ®ûîc theodâi rÊt s¬ sµi. ë bÊt cø quèc gia nµo, viÖc dõng kinh doanh còng nhû viÖc ®¨ng ký kinhdoanh míi lµ mét phÇn b×nh thûêng cña qu¸ tr×nh t¨ng trûëng cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n.ViÖc ®ãng cöa doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng lµ ®û¬ng nhiªn mµ nã cßn lµ mét phÇn g¾n liÒncña qu¸ tr×nh khi mµ çc doanh nghiÖp - vµ toµn bé giíi doanh nghiÖp - ph¶n øng víinh÷ng thay ®æi liªn tôc cña m«i trûêng bªn ngoµi (vÝ dô, c¬ héi thÞ trûêng míi, c¬ héikinh doanh míi). §ã lµ mét phÇn “vßng ®êi” b×nh thûêng cña doanh nghiÖp. Nhû chÝnhphñ Singapore ®· ghi nhËn “...çc doanh nghiÖp liªn tôc gia nhËp vµ rót khái nÒn kinh tÕ...Qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ gi¶i t¸n nµy lµ mét quy tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh th«ng thûêng”3.

1.2 Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè

Trong bèi c¶nh nµy, MPDF vµ Ng©n hµng ThÕ giíi t¹i ViÖt Nam quyÕt ®Þnh khëi xûíngmét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ë ViÖt Nam ®Ó: hiÓu râ h¬n qu¸ tr×nhmµ çc doanh nghiÖp tr¶i qua khi ®¨ng ký; xem çc doanh nghiÖp ph¸t triÓn ra sao saukhi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh toµn diÖn h¬n vÒ nh÷ng ®iÒu thùc tÕ xung quanh“con sè c«ng bè” vÉn thûêng ®ûîc nh¾c tíi. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ chóng t«i sö dông®ûîc ®Ò cËp chi tiÕt ë Chû¬ng 2. B¶n th©n sù t¨ng trûëng vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp®¨ng ký míi lµ mét dÊu hiÖu tèt, nhûng nã kh«ng cã ý nghÜa lµ quy m« vµ s¶n lûîng cñakhu vùc tû nh©n ViÖt Nam còng t¨ng trûëng cïng mét tèc ®é. VÝ dô, çc doanh nghiÖphiÖn t¹i cã thÓ ®ang t¸ch ra thµnh çc doanh nghiÖp míi nhá h¬n, nh»m tËn dông (métçch hoµn toµn hîp ph¸p) çc ûu ®·i vÒ tµi chÝnh ®ang ®ûîc ¸p dông cho çc doanhnghiÖp míi thµnh lËp. Nh÷ng ®éng th¸i nµy sÏ t¹o ra sù thæi phång çc sè liÖu thèng kªchÝnh thøc vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi, nhûng kh«ng nhÊt thiÕt lµ t¹o ra bÊtkú mét t¸c ®éng nµo vÒ s¶n lûîng, viÖc lµm, ®Çu tû vèn,v.v...

H¬n n÷a, mÆc dï viÖc ®¨ng ký kinh doanh ®· trë nªn ®¬n gi¶n h¬n rÊt nhiÒu tõ n¨m 2000,nhûng thñ tôc thµnh lËp mét doanh nghiÖp míi kh«ng chØ lµ viÖc ®¨ng ký. V× vËy nghiªncøu nµy tËp trung t×m hiÓu xem liÖu nh÷ng thñ tôc kh¸c ®i kÌm - vÝ dô nhû ®¨ng ký m·sè thuÕ - còng ®· ®ûîc c¶i thiÖn cïng víi quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh hay kh«ng. Cuèicïng chóng t«i còng xem xÐt nh÷ng trë ng¹i mµ çc doanh nghiÖp míi ph¶i ®èi mÆt tronggiai ®o¹n ban ®Çu ®i vµo ho¹t ®éng nhû viÖc tiÕp cËn vèn vµ quyÒn sö dông ®Êt...


2 Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

________________________________________________________

3 §ûîc trÝch dÉn tõ the Statistics Singapore Newsletter, 09/2003, trang 17.

CÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng môc tiªu chñ yÕu cña dù ¸n nghiªn cøu nµy kh«ng ph¶i lµ ®Óv¹ch sai hay xem thûêng çc con sè thèng kª chÝnh thøc vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp mµ lµ®Ó cung cÊp thªm nh÷ng çi nh×n thÊu ®¸o, vµ qua ®ã hy väng mang ®Õn mét ý nghÜa ®Çy®ñ h¬n cho “con sè c«ng bè” thûêng ®ûîc ®Ò cËp trªn çc phû¬ng tiÖn th«ng tin. Râ rµnglµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· t¹o ®ûîc nh÷ng bûíc tiÕn bé trongviÖc c¶i thiÖn m«i trûêng kinh doanh cho çc doanh nghiÖp tû nh©n, b¾t ®Çu tõ quy tr×nh®¨ng ký trë ®i. M«i trûêng mét thêi kh«ng th©n thiÖn cho çc doanh nghiÖp tû nh©n th×nay ®· trë nªn thuËn lîi vµ dÔ chÞu h¬n nhiÒu. B¶n b¸o ço nµy hy väng bæ sung thªmth«ng tin vÒ nh÷ng g× ®ang diÔn ra trong khu vùc çc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh,®Æc biÖt lµ ë giai ®o¹n míi thµnh lËp. Hy väng r»ng vÊn ®Ò mµ b¸o ço nµy ®ûa ra lµ thÝchhîp vµ nhËn ®ûîc sù quan t©m tõ phÝa çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nhû khèi kinhtÕ tû nh©n.

Th«ng qua viÖc hiÓu biÕt h¬n vÒ nh÷ng g× thËt sù ®ang diÔn ra trong vµ xung quanh “consè c«ng bè”, hy väng chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®ûîc çc biÖn ph¸p chÝnh s¸ch gióp choViÖt Nam ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®ûîc, tiÕp tôc c¶i tiÕn viÖc thùc thiLuËt Doanh NghiÖp vµ cung cÊp th«ng tin ®Ó phôc vô viÖc th¶o luËn vÒ viÖc söa ®æi béluËt nµy. Vµ do ®ã cã thÓ hç trî cho çc doanh nghiÖp tû nh©n trong giai ®o¹n ph¸t triÓntiÕp theo.

Bèi c¶nh vµ c¬ së cña dù ¸n


ChÛ¬ng II

PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU

Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ chi phÝ, chóng t«i thÊy viÖc tiÕn hµnh mét cuéc ®iÒu traçc doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trªn quy m« toµn quèc ë ViÖt Nam lµ kh«ng kh¶ thi. Do ®ã,chóng t«i ®· chän mét mÉu ngÉu nhiªn gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký ®Ó ®iÒu tra, tÊtc¶ çc doanh nghiÖp trong mÉu nµy ®ûîc ®¨ng ký t¹i Hµ Néi hoÆc çc tØnh l©n cËn lµ B¾cNinh, VÜnh Phóc, Hûng Yªn vµ Hµ T©y. §Ó chän ra mÉu nµy nµy, ®Çu tiªn chóng t«i ®·sö dông çc sè liÖu thèng kª vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DNv× c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN cã thÓ tiÕp cËn mét çch dÔ dµng vµ cã ®ñ chi tiÕt vÒ mçidoanh nghiÖp4.

H¬n n÷a, v× c¬ së d÷ liÖu TTTT DN ®ûîc x©y dùng vµ qu¶n lý bëi mét c¬ quan nhµ nûíccã thÈm quyÒn ®èi víi tÊt c¶ çc doanh nghiÖp ®¨ng ký (lµ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tû vµ çcSë KÕ ho¹ch vµ §Çu tû trªn toµn quèc) nªn hiÖn nay c¬ së d÷ liÖu nµy ®ûîc xem lµ méttrong nh÷ng nguån th«ng tin ®¸ng tin cËy, dï vÉn cßn mét sè ®iÓm yÕu còng sÏ ®ûîc ®ÒcËp trong b¸o ço nµy.

2.1 Tiªu chÝ lùa chän mÉu

ViÖc lùa chän mÉu ngÉu nhiªn ®ûîc dùa trªn 3 nhãm tiªu chÝ sau:

100 doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mçi n¨m 2000, 2001 vµ 2002 (tøc lµ cho 3 n¨m kÓtõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo ngµy 01 th¸ng 01 n¨m 2000); sau ®ã lµ

Çc doanh nghiÖp ®ûîc chän dùa trªn tû lÖ tû¬ng øng tæng sè doanh nghiÖp ®ûîc®¨ng ký cña çc tØnh vµ thµnh phè nµy5; sau ®ã lµ

Theo tû lÖ trung b×nh çc lo¹i h×nh doanh nghiÖp ph©n theo tû çch ph¸p nh©n(doanh nghiÖp tû nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn).

CÇn ph¶i thõa nhËn r»ng mÉu 300 doanh nghiÖp t¹i Hµ Néi vµ çc tØnh l©n cËn cã nh÷ngmÆt h¹n chÕ cña nã, vµ v× vËy viÖc suy diÔn çc kÕt qu¶ cña ®iÒu tra nµy ra quy m« quècgia cÇn ph¶i ®ûîc xem xÐt mét çch thËn träng. NhÊt lµ 300 doanh nghiÖp chØ lµ mét tûlÖ kh¸ nhá (kho¶ng 4% hoÆc Ýt h¬n) trªn tæng sè çc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®ûîc®¨ng ký trong trong ba n¨m 2000 - 2002, vµ do ®ã kh«ng thÓ ®ûîc xem lµ mét mÉu mangtÝnh thèng kª ®¸ng kÓ cho toµn bé khu vùc kinh tÕ tû nh©n cña Viªt Nam. Còng cÇn chóý r»ng, 300 doanh nghiÖp ®ûîc lùa chän cho nghiªn cøu nµy ®Òu n»m ë miÒn B¾c cñaViÖt Nam, do ®ã mÉu nµy kh«ng thÓ minh häa cho mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ viÖc ®¨ng


________________________________________________________

4 C¬ së d÷ liÖu cña TTTTDN cã thÓ tiÕp cËn dÔ dµng trªn internet (www.business.gov.vn).

5 Trong sè 300 doanh nghiÖp, 6 doanh nghiÖp ®Æt trô së ë VÜnh Phóc, 6 ë Hûng Yªn, 9 ë B¾c Ninh, 42 ë Hµ T©y, vµ 237 ë Hµ Néi.Xem b¶ng 8 trong phÇn phô lôc ®Ó cã th«ng tin ph©n tÝch chi tiÕt, theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ n¨m ®¨ng ký kinh doanh.

ký kinh doanh cña çc doanh nghiÖp trªn toµn l·nh thæ ViÖt Nam. VÝ dô, mét mÉu tû¬ngtù çc doanh nghiÖp t¹i mét vµi thµnh phè vµ çc tØnh phÝa Nam cã thÓ ®ûa ra nh÷ng kÕtqu¶ kh¸c. Nghiªn cøu gÇn ®©y ®· x¸c nhËn nh÷ng sù kh¸c biÖt kh«ng thÓ nãi lµ kh«ng®¸ng kÓ trong m«i trûêng kinh doanh hiÖn ®ang tån t¹i ë tõng tØnh cña ViÖt Nam6 - ®©ylµ khÝa c¹nh mµ nghiªn cøu nµy chûa ph¶n ¸nh ®ûîc.

2.2 T×m kiÕm çc c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng

TiÕn tr×nh thu thËp d÷ liÖu bao gåm hai phÇn riªng biÖt, hay gäi lµ hai giai ®o¹n. Sau khi®· x¸c ®Þnh mÉu ®¹i diÖn gåm 300 doanh nghiÖp khu vùc kinh tÕ tû nh©n chÝnh thøc ®¨ngký ë Hµ Néi vµ bèn tØnh l©n cËn trong thêi gian tõ th¸ng 01 n¨m 2000 ®Õn th¸ng 01 n¨m2002, giai ®o¹n 1 lÇn lûît x¸c ®Þnh xem çc doanh nghiÖp trong sè ®ã hiÖn ®ang ho¹t®éng, kh«ng cßn ho¹t ®éng hay ë trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rµng. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nµybao gåm mét chuçi çc bûíc kiÓm tra nhû sau:

Sö dông sè liÖu chi tiÕt cña mçi doanh nghiÖp trong sè 300 doanh nghiÖp trong mÉutrªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, bûíc kiÓm tra ®Çu tiªn ®ûîc thùc hiÖn qua sè ®iÖntho¹i ghi trªn c¬ së d÷ liÖu vµ tra trªn danh b¹ ®iÖn tho¹i hoÆc sö dông tæng ®µi dÞchvô 1080 ®Ó t×m sè ®iÖn tho¹i ®Ó liªn l¹c víi doanh nghiÖp ®ã;

X¸c minh, vµ/hoÆc cËp nhËt çc chi tiÕt chÝnh vÒ doanh nghiÖp dùa trªn c¬ së d÷liÖu cña TTTT DN ®Ó phôc vô cho yªu cÇu tiÕp theo cña nghiªn cøu trong giai ®o¹n1 vµ giai ®o¹n 2 cña ®iÒu tra nµy;

Çc doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®ang ho¹t ®éng ®ûîc tËp hîp l¹i cho giai ®o¹n2 cña cuéc ®iÒu tra;

§èi víi nhãm nh÷ng doanh nghiÖp cã dÊu hiÖu kh«ng ho¹t ®éng hoÆc t×nh tr¹ngho¹t ®éng cña hä kh«ng râ rµng, chóng t«i tiÕn hµnh kiÓm tra hai lÇn, bao gåm:

LÇn thø nhÊt lµ “kh¶o s¸t thùc ®Þa” t¹i ®Þa chØ doanh nghiÖp ®Æt trô së theo d÷ liÖucña TTTT DN ®Ó x¸c minh thªm th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng cña doanh nghiÖp ®ã7;

LÇn thø hai lµ kiÓm tra ®Ó xem liÖu doanh nghiÖp ®· ®ûîc c¬ quan thuÕ cã thÈmquyÒn cÊp m· sè thuÕ hay chûa8;

Çc doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®ang ho¹t ®éng ë giai ®o¹n nµy còng sÏ ®ûîctËp hîp l¹i cho giai ®o¹n hai cña cuéc ®iÒu tra ë giai ®o¹n 2;

Vµ cuèi cïng, kÕt thóc giai ®o¹n 1 cña cuéc ®iÒu tra, chóng t«i läc ra mét mÉu thøcÊp bao gåm çc doanh nghiÖp ®· ®ûîc kh¼ng ®Þnh lµ hiÖn ®ang kh«ng ho¹t ®énghoÆc t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña hä vÉn kh«ng râ rµng.



________________________________________________________

6 Xem Malesky Edmund, “ Doanh nghiÖp vïng ngo¹i vi: Mét nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n ë çc tØnh thµnh träng®iÓm cña ViÖt Nam” Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tû nh©n sè 18 cña MPDF, th¸ng 11 n¨m 2004.

7 NÕu çc doanh nghiÖp kh«ng ë ®Þa chØ ®· ®¨ng ký, th× viÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa ®ûîc bæ sung b»ng mét cuéc kiÓm tra nhá quanh khuvùc ®ã vµ hái ngûêi d©n xung quanh xem liÖu hä cã biÕt chót g× vÒ doanh nghiÖp ®ã kh«ng.

8 Xin cÊp m· sè thuÕ lµ bûíc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp sau khi ®¨ng ký kinh doanh, do ®ã viÖc mét doanh nghiÖpkh«ng cã m· sè thuÕ sÏ lµ mét b»ng chøng m¹nh mÏ – nhûng kh«ng ph¶i lµ kh¼ng ®Þnh hoµn toµn – r»ng doanh nghiÖp kh«ng b¾t®Çu ho¹t ®éng thùc sù v× mét lý do nµo ®ã.

2.3 Thu ThËp D÷ LiÖu

Giai ®o¹n hai cña dù ¸n nghiªn cøu nµy chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng doanh nghiÖp trongmÉu mµ ë giai ®o¹n 1 ®· ®ûîc x¸c ®Þnh lµ hiÖn ®ang ho¹t ®éng. Giai ®o¹n nµy ®ûîc tiÕnhµnh th«ng qua çc cuéc pháng vÊn chi tiÕt víi çc nhµ qu¶n lý hoÆc chñ së h÷u cña 47doanh nghiÖp s½n lßng th¶o luËn vÒ çc ho¹t ®éng kinh doanh cña hä. C«ng cô nghiªncøu ®ûîc sö dông lµ mét phiÕu c©u hái nh»m thu ®ûîc çc th«ng tin cã tÝnh ®ång nhÊt vÒcÊu tróc. PhiÕu c©u hái gåm h¬n 50 c©u (c¶ c©u hái ®ãng vµ c©u hái më) ®Ó qua ®ã n¾m®ûîc nhiÒu h¬n vÒ:

XuÊt xø cña doanh nghiÖp;

Qu¸ tr×nh ®¨ng ký mµ doanh nghiÖp ®· tr¶i qua (bao gåm xin cÊp m· sè thuÕ vµ‘hãa ®¬n ®á’);

Çc vÊn liªn quan tíi giai ®o¹n thµnh lËp ban ®Çu cña doanh nghiÖp;

Çc ho¹t ®éng hiÖn t¹i cña doanh nghiÖp;

Çc vÊn ®Ò cô thÓ liªn quan tíi ®Êt ®ai; vµ

TriÓn väng tû¬ng lai cña doanh nghiÖp.

47 doanh nghiÖp ®· ®ûîc pháng vÊn - chiÕm 16% tæng mÉu ®iÒu tra hay 22% sè çc doanhnghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ hiÖn ®ang ho¹t ®éng trong giai ®o¹n mét cña cuéc ®iÒu tra. ÇckÕt qu¶ chÝnh cña giai ®o¹n hai sÏ ®ûîc ®Ò cËp trong Chû¬ng 4 vµ 5 cña b¸o ço nµy.

Lý tûëng nhÊt lµ ph¶i pháng vÊn theo mÉu ngÉu nhiªn th× míi ®ûa ra ®ûîc mét bøc tranhtèi ûu vÒ 300 doanh nghiÖp ®· ®iÒu tra. Tuy nhiªn, chóng t«i ®· kh«ng thÓ lµm ®ûîc ®iÒunµy, ®¬n gi¶n lµ v× nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng ®ång ý cho pháng vÊn. YÕu tè nµy t¹o ramét sè h¹n chÕ vÒ ý nghÜa cña çc kÕt qu¶. VÝ dô, çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖuqu¶ - nhû çc doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç trÇm träng, hoÆc ®ang trªn bê vùc cña sù ph¸s¶n - hÇu nhû ®Òu tõ chèi lêi ®Ò nghÞ pháng vÊn, mÆc dï çc kinh nghiÖm vµ nh÷ng nhËnxÐt cña hä lµ rÊt cã gi¸ trÞ vµ thó vÞ cho mét cuéc nghiªn cøu nhû thÕ nµy. Tuy nhiªn, ®iÒunµy kh«ng nªn qu¸ lo ng¹i v× môc ®Ých chÝnh cña çc cuéc pháng vÊn trong giai ®o¹n hailµ ®Ó ®ûa ra çc vÝ dô thùc tiÔn vÒ çc d¹ng trë ng¹i vµ th¸ch thøc mµ çc doanh nghiÖpgÆp trong vµ sau khi ®¨ng ký.

§a sè nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn (kho¶ng 85%) n¾m gi÷ vÞ trÝ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh.Kho¶ng 10% sè ngûêi ®ûîc pháng vÊn lµ çc phã gi¸m ®èc ®iÒu hµnh, vµ chØ 5% lµ çccÊp qu¶n lý thÊp h¬n (vÝ dô nhû kÕ to¸n trûëng hoÆc gi¸m ®èc phô tr¸ch s¶n xuÊt). Trongmét sè trûêng hîp, c¶ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vµ cÊp phã cña ngûêi ®ã ®Òu tham gia vµo cuécpháng vÊn. Trong phÇn lín çc trûêng hîp, ngûêi gi¸m ®èc ®iÒu hµnh còng lµ ngûêi chñsë h÷u chÝnh cña doanh nghiÖp. V× nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn ®Òu cã vÞ trÝ cao trongçc doanh nghiÖp, chóng t«i hy väng ®· n¾m b¾t ®óng t×nh h×nh nh÷ng trë ng¹i vµ th¸chthøc cÊp b¸ch mµ mçi doanh nghiÖp ph¶i ®èi mÆt.

Phû¬ng ph¸p nghiªn cøu


H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra



GIAI ®O¹N I

D÷ liÖu TTTT DN

Chän mÉu ngÉu nhiªn300 doanh nghiÖp

KiÓm tra qua ®iÖn tho¹i

§Õn tõng doanh nghiÖp

KiÓm tra theo m· sè thuÕ

218 DN ®ang ho¹t ®éng(ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ

®ang ho¹t ®éng)

giai ®o¹n II

TiÕn hµnh pháng vÊn

Hoµn tÊt ®iÒu tra

44 DN kh«ng râ cßnho¹t ®éng hay kh«ng

38 DN ®· ®ãng cöa(ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ

dõng ho¹t ®éng)

171

DN

ch¾

c ch

¾n ®

ang

ho¹t

®én

g

218

171

473

DN

ch¾

c ch

¾n ®

ang

ho¹t

®én

g

24 D

N c

ã kh

¶ n¨

ng ®

· ®ã

ng c

öa

2 D

N c

h¾c

ch¾n

®ãn

g cö

a

12 D

N c

h¾c

ch¾n

®ãn

g cö

a

44 D

N k

h«ng

cã

m·

sè t

huÕ

44 D

N c

ã kh

¶ n¨

ng ®

ang

ho¹t

®én

g

Kh«ng s½n sµng thamgia hoÆc qu¸ bËn ®Ótham gia pháng vÊn

ChÛ¬ng III

PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè”

Nhû ®· nãi ë phÇn trûíc, nhiÒu ngûêi ®Òu thõa nhËn r»ng sè lûîng çc doanh nghiÖpngoµi quèc doanh ®¨ng ký mét çch chÝnh thøc ë ViÖt Nam ®· t¨ng ®¸ng kÓ trong vµin¨m gÇn ®©y nhê phÇn lín çc rµo c¶n ®· ®ûîc gì bá. Theo mét chuyªn gia cao cÊp tõViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý Kinh tÕ Trung û¬ng (CIEM), trong kho¶ng 4 n¨m tõ n¨m 2000®Õn 2004 cã kho¶ng 114.000 doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh, so víi 45.000 doanhnghiÖp tham gia ®¨ng ký kinh doanh trong vßng 8 n¨m tõ n¨m 1991 ®Õn 1999; n©ng tængsè doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký lªn 150.0009. Tuy nhiªn, cÇn lûu ý r»ng tèc ®é t¨ng nhanhsè doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh míi ë ViÖt Nam kÓ tõ n¨m 2000 cã ®iÓm khëi ®ÇuthÊp - lµ mét ®iÒu thûêng cã trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi víi khu vùc kinh tÕ nhµ nûíchÇu nhû thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ chÝnh thøc cho ®Õn tËn nh÷ng n¨m 1990. So víi çcquèc gia kh¸c ë Ch©u ¸, sè lûîng vµ quy m« ho¹t ®éng cña çc doanh nghiÖp thuéc khuvùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam vÉn cßn kh¸ nhá tÝnh theo tû lÖ d©n sè, s¶n lûîng c«ngnghiÖp hay GDP.

Çc nguån sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp chÝnh thøc (kh«ngtÝnh çc doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc vµ kinh doanh hé gia ®×nh) ®ang ho¹t ®éng ëViÖt Nam cã sù kh¸c nhau10. HiÖn nay, ë ViÖt Nam cã hai tæ chøc ®éc lËp c«ng bè d÷ liÖuvÒ viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña çc doanh nghiÖp lµ: i) Tæng Côc Thèng Kª (TCTK);vµ ii) Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) thuéc Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tû. MÆcdï mét sè çc c¬ quan, çc tæ chøc kh¸c cã thÓ thØnh tho¶ng tiÕn hµnh çc cuéc ®iÒu tracña riªng hä ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ çc doanh nghiÖp th× TCTK vµ TTTT DN vÉn lµnh÷ng nguån chÝnh thøc cung cÊp çc lo¹i th«ng tin nµy. Chóng t«i lûît xem xÐt tõngnguån d÷ liÖu nµy trûíc khi ph©n tÝch kÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù ¸n.

3.1 Tæng Côc Thèng Kª

Theo çc sè liÖu thèng kª míi nhÊt hiÖn nay tõ Tæng Côc Thèng Kª (TCTK), sè lûîngçc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002 lµ h¬n 62.900;t¨ng kho¶ng hai lÇn kÓ tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo th¸ng 01 n¨m 200011. XÐttrªn khÝa c¹nh ®¨ng ký doanh nghiÖp, nguån TCTK cho thÊy sè lûîng doanh nghiÖp ngoµiquèc doanh chiÕm kho¶ng 93% trong tæng khèi doanh nghiÖp cña ViÖt Nam (tøc lµ baogåm c¶ doanh nghiÖp nhµ nûíc vµ çc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu tû nûíc ngoµi) vûît h¼n


________________________________________________________

9 NguyÔn §×nh Cung “ Mét sè kinh nghiÖm trong viÖc so¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp t¹i ViÖt Nam”, b¶n thuyÕt tr×nh cho MPDF vµ Banso¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp cña Lµo, th¸ng 12 n¨m 2004.

10 Theo ûíc tÝnh cña TCTK, vµo n¨m 2002 ë ViÖt Nam, ngoµi çc doanh nghiÖp chÝnh thøc dù tÝnh cßn cã h¬n 650.000 doanh nghiÖpkh«ng chÝnh thøc ®ang ho¹t ®éng (kh«ng cã m· sè thuÕ).

11 Theo TCTK, vµo cuèi n¨m 1999, cã 33.393 doanh nghiÖp tû nh©n ViÖt Nam cã m· sè thuÕ.


con sè 83% trûíc khi thi hµnh LuËt Doanh NghiÖp. MÆc dï vµo thêi ®iÓm viÕt b¸o ço nµycon sè thèng kª chÝnh thøc cña TCTK vÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i thêi ®iÓmcuèi n¨m 2003 vÉn chûa cã song con sè nµy ®ûîc ûíc tÝnh vµo kho¶ng 75.000.

TCTK thu thËp sè liÖu thèng kª vÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng nhû thÕ nµo? Consè nµy ®ûîc thèng kª hµng n¨m theo tæng ®iÒu tra quèc gia ®ûîc thùc hiÖn víi tÊt c¶ çcdoanh nghiÖp ®ang chÝnh thøc ho¹t ®éng12. TÝnh ®Õn n¨m 2004, nguån sè liÖu tham kh¶ochñ yÕu mµ TCTK sö dông vÉn lµ m· sè thuÕ ®· ®ûîc çc c¬ quan thuÕ ph¸t hµnh chomçi doanh nghiÖp. Nh÷ng m· sè thuÕ nµy ®ûîc göi tíi çc Chi Côc Thèng Kª (®ûîc viÕtt¾t lµ CCTKs) t¹i mçi tØnh, quËn huyÖn, çc nh©n viªn cña TCTK tham chiÕu sè liÖu nµykhi tÝnh to¸n sè lûîng çc doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng. Çc doanh nghiÖp ®·®ãng cöa hoÆc kh«ng ho¹t ®éng th× ®ûîc lo¹i ra. Tû¬ng tù, bÊt kÓ doanh nghiÖp nµo ®angho¹t ®éng mµ kh«ng cã tªn trong danh s¸ch m· sè thuÕ th× kh«ng ®ûîc tÝnh. GÇn ®©y,TCTK còng tham chiÕu c¶ d÷ liÖu ®¨ng ký doanh nghiÖp míi mµ TTTT DN cung cÊpcïng víi danh s¸ch m· sè thuÕ.

TCTK cã nhËn thÊy mét sè ®iÓm yÕu tiÒm Èn cña biÖn ph¸p tÝnh to¸n nµy: i) nguy c¬ tÝnhhai lÇn nh÷ng doanh nghiÖp ®ûîc ph¸t hµnh mét m· sè thuÕ míi khi thay ®æi tû çch ph¸pnh©n; ii) mét sè çc doanh nghiÖp kh«ng ®ãng thuÕ do kh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ (vÝ dônhû çc hîp t¸c x· chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp); iii) çc doanh nghiÖp nhá cã thÓ tr×ho·n viÖc nhËn m· sè thuÕ nhûng thùc tÕ l¹i ®ang ho¹t ®éng; vµ iv) nh÷ng khã kh¨n mµçc çn bé cña TCTK gÆp ph¶i trong viÖc tÝnh to¸n sè lûîng tÊt c¶ çc doanh nghiÖp khimµ mét sè çc doanh nghiÖp khã mµ t×m thÊy ®ûîc hoÆc cã thÓ kh¼ng ®Þnh lµ ®ang ho¹t®éng. §èi víi vÊn ®Ò nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng kh¼ng ®Þnh ®ûîc lµ ®ang ho¹t ®éng,TCTK cho r»ng kho¶ng gÇn 4% tæng sè çc doanh nghiÖp - phÇn lín lµ nh÷ng doanhnghiÖp rÊt nhá, chØ cã mét vµi lao ®éng - lµ kh«ng ®ûîc tÝnh ®Õn, do ®ã con sè çc doanhnghiÖp ®ang ho¹t ®éng tai ViÖt Nam mµ TCTK ®ûa ra lµ kh¸ chÝnh x¸c (dao ®éng trongkho¶ng 3.000).

3.2 Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp

Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) cã tû çch thuËn lîi ®Ó thu thËp, kiÓm travµ phæ biÕn th«ng tin vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. N»m trong Côc Ph¸t triÓnDoanh nghiÖp Võa vµ Nhá (míi ®ûîc thµnh lËp) cña Bé KÕ hoach vµ §Çu tû, TTTT DNcè g¾ng duy tr× mét c¬ së d÷ liÖu quèc gia vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp. Th«ng tin cho c¬ sëd÷ liÖu nµy ®ûîc cung cÊp tõ çc Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû (Së KH-§T) trªn toµn quèc.ChÝnh Së KH-§T lµ n¬i doanh nghiÖp nép ®¬n xin ®¨ng ký thµnh lËp doanh nghiÖp ®ÓnhËn ®ûîc giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh. Theo sè liÖu toµn quèc t¹i thêi ®iÓm cuèin¨m 2003 cña c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, cã 83.490 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký, trong sè®ã h¬n 14.000 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong 5 th¸ng ®Çu n¨m 2004.


________________________________________________________

12 Hµng n¨m, TCTK ®· nç lùc t×m kiÕm, thèng kª tÊt c¶ çc doanh nghiÖp mµ kh«ng dïng kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu hoÆc phû¬ng ph¸pngo¹i suy. Phû¬ng ph¸p ®iÒu tra nµy kh«ng tÝnh ®Õn çc hé kinh doanh gia ®×nh, tuy nhiªn trong ®iÒu tra toµn bé ®Þnh kú 5 n¨m cãsö dông kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu vµ phû¬ng ph¸p ngo¹i suy l¹i tÝnh c¶ çc hé kinh doanh gia ®×nh.

Quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TTTT DN rÊt kh¸c so víi quy tr×nh cña TCTK. Kh¸c biÖtlín nhÊt lµ TTTT DN thu thËp d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp míi ®¨ng ký tõ çc Së KH-§T cñaçc tØnh vµ thµnh phè chø kh«ng tÝnh theo tiªu chÝ çc doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t®éng. TTTT DN tæng kÕt çc con sè ®¨ng ký doanh nghiÖp nµy trong toµn quèc. Th«ngtin nµy ®ûîc 11 v¨n phßng Së KH-§T chuyÓn ®Õn TTTT DN b»ng ®ûêng ®iÖn tö quam¹ng TTTT DN ®ûîc nèi m¹ng tíi Hµ Néi, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, H¶i Dû¬ng, Phó Thä,Th¸i Nguyªn, NghÖ An, Vòng Tµu - Bµ RÞa, §ång Nai vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. §·cã kÕ ho¹ch më réng TTTT DN tíi tÊt c¶ çc Së KH-§T ë ViÖt Nam, nhûng kÕ ho¹chnµy vÉn chûa ®ûîc thùc hiÖn. Çc Së KH-§T kh«ng nèi m¹ng víi TTTT DN hµng th¸ngsÏ göi sè liÖu vÒ doanh nghiÖp ®¨ng ký míi tíi TTTT DN b»ng fax hoÆc qua ®ûêng bûu®iÖn, sau ®ã TTTT DN cËp nhËp d÷ liÖu b»ng tay. Tuy nhiªn, mét sè Së KH-§T thûênggöi sè liÖu chËm lµm cho viÖc tæng hîp çc sè liÖu ë TTTT DN khã kh¨n h¬n nhiÒu. VÝdô, 6 trong sè 64 v¨n phßng Së KH-§T ®· kh«ng göi mét b¸o ço nµo trong bèn th¸ng®Çu n¨m 2004. Khi chóng t«i gÆp TTTT DN vµo gi÷a n¨m 2004, chóng t«i hiÓu r»ng métsè Së KH-§T thiÕu çc nguån lùc vµ nh©n lùc ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc hiÖu qu¶ nhû TTTTDN mong muèn v× nhiÖm vô chÝnh cña hä lµ ph¸t hµnh giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinhdoanh cho nh÷ng doanh nghiÖp xin ®¨ng ký cã ®ñ ®iÒu kiÖn, nh÷ng nhiÖm vô kh¸c Ýt quanträng h¬n ®«i khi ®· kh«ng ®ûîc quan t©m.

Cã lÏ ®iÓm yÕu chÝnh cña hÖ thèng TTTT DN lµ sè liÖu ®¨ng ký cña hä ®«i khi ®ûîc mäingûêi v« t×nh coi lµ sè liÖu ph¶n ¸nh sè lûîng çc doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng.Nhûng kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký th× sau nµy ®Òu ho¹t ®éng v× hoµnc¶nh ®· thay ®æi vµ kÕ ho¹ch kinh doanh ®· bÞ hñy bá hoÆc ngõng trÖ. Kh«ng t×m ®ûîcnguån tµi chÝnh cÇn thiÕt hay nh÷ng thay ®æi trong ®iÒu kiÖn thÞ trûêng, luËt lÖ hoÆc méthîp ®ång trong kÕ ho¹ch bÞ huû bá ®Òu lµ çc vÝ dô cã thÓ dÉn ®Õn viÖc doanh nghiÖpkh«ng thÓ ho¹t ®éng sau khi ®· ®¨ng ký kinh doanh. Nhû giai ®o¹n hai cña nghiªn cøunµy cho thÊy, ®èi víi çc doanh nghiÖp míi, quy tr×nh xin cÊp m· sè thuÕ dûêng nhû khãkh¨n h¬n nhiÒu so víi quy tr×nh ®¨ng ký ban ®Çu vµ mét sè çc doanh nghiÖp ®· kh«ngthÓ vûît qua rµo c¶n nµy.

Theo quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TCTK, còng cã thÓ mét sè çc doanh nghiÖp ®· ®ûîctÝnh hai lÇn trong trûêng hîp çc doanh nghiÖp nµy ®¨ng ký l¹i do thay ®æi tû çch ph¸pnh©n hoÆc h×nh thøc së h÷u. H¬n n÷a, mét phÇn cã thÓ do t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña nhiÒuyÕu tè kh¸c nhau nhû c¬ chÕ khuyÕn khÝch ®Çu tû cho çc doanh nghiÖp míi thµnh lËp,çc doanh nghiÖp hiÖn ®ang ho¹t ®éng cã thÓ ®¨ng ký thµnh lËp doanh nghiÖp vÖ tinh míichø kh«ng më réng quy m« ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp ®· ®ûîc ®¨ng ký khihä më réng hoÆc ®a d¹ng hãa ho¹t ®éng kinh doanh. Çc chi nh¸nh cña çc doanh nghiÖp®ûîc thµnh lËp ë nhiÒu ®Þa phû¬ng kh¸c nhau còng ®ûîc tÝnh nhû lµ çc doanh nghiÖpmíi. Ngoµi ra, nh÷ng hé kinh doanh gia ®×nh kh«ng chÝnh thøc cã thÓ ®¨ng ký thµnh lËpchÝnh thøc. Nhû vËy, râ rµng lµ sè liÖu cña TTTT DN vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp míithµnh lËp lµ mét con sè bÞ thæi phång vµ çc doanh nghiÖp ViÖt Nam còng kh«ng ph¶ivõa míi ®ûîc thµnh lËp nhû “con sè c«ng bè” bëi v×, mét tû lÖ lín trong sè çc doanh

Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè”


nghiÖp ®ûîc cho lµ míi ®· ®¨ng ký thµnh lËp tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµon¨m 2000 l¹i kh«ng ph¶i lµ doanh nghiÖp hoµn toµn míi. Nhûng ®¸ng nãi h¬n lµ d÷ liÖucña TTTT DN kh«ng ghi nhËn chÆt chÏ sè lûîng çc doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ, hay ®¬ngi¶n lµ dõng ho¹t ®éng (vÝ dô lµ dõng ho¹t ®éng do çc ®iÒu kiÖn thÞ trûêng). Nãi métçch ®¬n gi¶n lµ trong khi viÖc “khai sinh” doanh nghiÖp míi ®ûîc ghi chÐp ®Çy ®ñ th×viÖc “khai tö” cña çc doanh nghiÖp l¹i kh«ng ®ûîc ghi l¹i. §iÒu nµy cã nghÜa lµ çc consè mµ TTTT DN ®ûa ra cÇn ®ûîc sö dông mét çch thËn träng v× chóng cho biÕt chÝnhx¸c tèc ®é çc doanh nghiÖp míi ®· ®ûîc ®¨ng ký, nhûng chóng kh«ng mang ®Õn th«ngtin chÝnh x¸c vÒ quy m« hay sù t¨ng trûëng cña khu vùc doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. §©ychÝnh lµ mét sù kh¸c biÖt quan träng cÇn ph¶i lûu t©m.

B¶ng 1 dûíi ®©y cè g¾ng so s¸nh gi÷a hai nguån “con sè c«ng bè” vÒ viÖc thµnh lËp doanhnghiÖp t¹i ViÖt Nam. Sau ®ã lµ b¶ng 2 ®ûa ra sè liÖu c«ng bè gÇn ®©y do TTTT DN vµTCTK c«ng bè. Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy sù chªnh lÖch gi÷a hai nguån sè liÖu cµng ngµycµng lín, sè liÖu cña TCTK nhá h¬n sè liÖu cña TTTT DN vµo kho¶ng 40%. Sù kh¸c biÖtnµy kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ viÖc sö dông çc quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mµ cßnv× chóng ®¸nh gi¸ nh÷ng hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký kinhdoanh (trong trûêng hîp cña TTTT DN) vµ sè lûîng doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng (trongtrûêng hîp cña TCTK). §©y lµ sù kh¸c biÖt quan träng cÇn lu«n lûu ý.





TCTK TTTT DN

Sù kh¸c nhauchñ yÕu

TÝnh sè doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng. TÝnh sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng kýmíi.

M« t¶ chungvÒ c¬ së d÷liÖu

Lµ mét phÇn cña d÷ liÖu tæng ®iÒu trahµng n¨m.

Lµ c¬ së d÷ liÖu ®ûîc lËp cho môc ®Ýchtheo dâi doanh nghiÖp ®¨ng ký trªntoµn quèc.

Nguån d÷ liÖuchÝnh

TËp hîp tõ ®iÒu tra thèng kª hµng n¨m ®èivíi çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹iViÖt Nam.

TËp hîp chi tiÕt sè çc doanh nghiÖp®¨ng ký t¹i tÊt c¶ çc v¨n phßng SëKH-§T t¹i ViÖt nam

TÇn suÊt cñaviÖc thu thËpd÷ liÖu

Hµng n¨m. Sè liÖu cËp nhËt trùc tuyÕn ®èi víi 11tØnh/thµnh ®ûîc kÕt nèi vµ cËp nhËthµng th¸ng ®èi víi tÊt c¶ çc tØnhthµnh cßn l¹i.

Nh÷ng mÆtm¹nh chñ yÕu

Theo dâi tæng sè çc doanh nghiÖp ®angho¹t ®éng mét çch kh¸ chÝnh x¸c.

Theo dâi tæng sè doanh nghiÖp ®¨ngký thµnh lËp mét çch tû¬ng ®èinhanh.

Nh÷ng ®iÓmyÕu chñ yÕu

1. Cuéc ®iÒu tra chØ ®ûîc tiÕn hµnh hµngn¨m vµ kÕt qu¶ cuèi n¨m sÏ kh«ng ®ûîcc«ng bè ngay mµ ph¶i chê ®Õn mét thêi®iÓm thÝch hîp sau ®ã.

2. Mét sè çc doanh nghiÖp nhá h¬n ®angho¹t ®éng nhûng çc çn bé cña TCTKkh«ng dÔ dµng tiÕp cËn th× thûêng lµ bÞbá qua.

3. Çc doanh nghiÖp trong giai ®o¹n ®ûîcmiÔn thuÕ sÏ kh«ng cã m· sè thuÕ, vµdo ®ã cã thÓ bÞ bá qua.

4. Khi çc doanh nghiÖp thay ®æi tû çchph¸p nh©n, hä cã thÓ ®ûîc ph¸t hµnhmét m· sè thuÕ míi, do ®ã cã nguy c¬®ûîc tÝnh hai lÇn. Tû¬ng tù, çc doanhnghiÖp cã nhiÒu chi nh¸nh cã thÓ cãnhiÒu m· sè thuÕ.

1. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc doanh nghiÖp®¨ng ký ®Òu lµ çc doanh nghiÖp®ang ho¹t ®éng.

2. Çc Së KH-§T kh«ng cã hÖ thèngtheo dâi çc doanh nghiÖp ®· gi¶ithÓ hoÆc kh«ng ho¹t ®éng.

3. ChØ cã 11 Së KH-§T ®ûîc kÕt nèitrùc tiÕp víi m¹ng cña TTTT DN,çc Së KH-§T kh¸c nép b¸o çodoanh nghiÖp ®¨ng ký míi b»ng®ûêng c«ng v¨n th«ng thûêng nªnthûêng bÞ chËm.

4. Çc doanh nghiÖp thay ®æi tû çchph¸p nh©n thûêng ®¨ng ký l¹i ë çcSë KH-§T nhûng nh÷ng doanhnghiÖp nµy vÉn ®ûîc tÝnh nhû lµçc doanh nghiÖp míi.

Sè liÖu míinhÊt vÒ sè çcdoanh nghiÖp®¨ng ký

Cuèi n¨m 2002: 62.908 çc doanh nghiÖp®ang ho¹t ®éng.Cuèi n¨m 2003: 72.016 doanh nghiÖp®ang ho¹t ®éng.

Cuèi n¨m 2003: 128.490 doanhnghiÖp ®· ®¨ng ký.

B¶ng sè 1: So s¸nh hai nguån thèng kª chÝnh vÒ çc doanh nghiÖp ho¹t ®éngë ViÖt Nam

3.3 Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1

VËy “çc con sè c«ng bè” chÝnh thøc nµy so víi kÕt qu¶ kh¶o s¸t mÉu 300 doanh nghiÖpcña chóng t«i nhû thÕ nµo? Trong bûíc thø nhÊt cña qu¸ tr×nh kiÓm tra, b»ng çch gäi®iÖn tho¹i vµ sö dông danh b¹ ®iÖn tho¹i, chóng t«i ®· ph¸t hiÖn ra:

57% doanh nghiÖp (171 doanh nghiÖp) trong mÉu cña chóng t«i râ rµng ®ang ho¹t®éng;

ChØ cã 4% (12 doanh nghiÖp) trong sè çc doanh nghiÖp cã vÎ lµ ®· gi¶i thÓ;

Vµ t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña 39% cßn l¹i (117 doanh nghiÖp) lµ ë t×nh tr¹ng kh«ngrâ rµng.

Còng cÇn chó ý çc ®iÓm kh¸c nhau gi÷a çc ®Þa phû¬ng kh¸c nhau. VÝ dô nhû ë tØnhHûng Yªn, tÊt c¶ çc doanh nghiÖp trong mÉu râ rµng ®ang ho¹t ®éng, tû lÖ nµy ë B¾cNinh lµ 44%. Tuy quy m« cña mÉu thø cÊp cho tõng ®Þa phû¬ng nµy lµ qu¸ nhá ®Ó ®ûara bÊt cø sù kh¼ng ®inh hay kÕt luËn nµo, nhûng sù kh¸c biÖt gi÷a çc tØnh còng cã thÓcho thÊy r»ng vÉn cßn cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trong çch thøc mµ mçi Së KH-§T thùchiÖn viÖc ®¨ng ký vµ/hoÆc gi¸m s¸t çc doanh nghiÖp khèi tû nh©n thuéc ®Þa bµn m×nh.(§iÒu nµy còng phï hîp víi mét nghiªn cøu kh¸c gÇn ®©y nãi râ sù kh¸c biÖt vÒ chÝnhs¸ch vµ m«i trûêng kinh doanh ë çc tØnh vµ thµnh phè kh¸c nhau).

Sau ®ã chóng t«i ®i kh¶o s¸t thùc ®Þa 129 doanh nghiÖp (43% trong mÉu) mµ mµ qua ®iÒutra trªn ®iÖn tho¹i vµ qua danh b¹ cã vÎ lµ kh«ng ho¹t ®éng hoÆc kh«ng râ cã ho¹t ®énghay kh«ng13. ViÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa nµy ®ûa ra nh÷ng kÕt qu¶ sau:

Sè lûîng çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng ®ûîc x¸c nhËn l¹i t¨ng lªn ®¸ng kÓ (tõ171 ®Õn 218), lªn ®Õn 73% tæng sè mÉu ;



Cuèi n¨m2000

Cuèi n¨m2001

Cuèi n¨m2002

Cuèi n¨m2003

Sè liÖu vÒ sè çc doanh nghiÖp ®¨ng ký míicña TTTT DN*

59.413 80.453 101.988 128.490

Sè liÖu vÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éngcña TCTK

42.288 51.680 62.908 72.012

Sè liÖu cña TCTK theo tû lÖ % so víi sèliÖu cña TTTT DN

71% 64% 62% 58%

B¶ng sè 2: So s¸nh d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp cña TCTK vµ TTTT DNtõ n¨m 2000 - 2003

* Nh÷ng con sè nµy bao gåm sè çc doanh nghiÖp ®¨ng ký tõ ngµy 01 th¸ng 01 n¨m 2000.

________________________________________________________

13 Chóng t«i ®· ®Õn th¨m thªm 8 doanh nghiÖp n÷a khi ph¸t hiÖn ra r»ng hä cã vÎ ®ang thùc sù ho¹t ®éng, mÆc dï c¬ së d÷ liÖu cñaTTTT DN cho r»ng nh÷ng c«ng ty nµy ®· chÝnh thøc ®ãng cöa.

Sè çc doanh nghiÖp gi¶i thÓ ®ûîc x¸c nhËn còng t¨ng lªn mét chót, (tõ 12 ®Õn 14)(chØ cã mét doanh nghiÖp trong sè nµy kh«ng ®Æt trô së ë Hµ Néi), chûa ®Õn 5%tæng sè mÉu;

22% mÉu - kho¶ng 68 doanh nghiÖp- kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®ûîc lµ cã ®ang ho¹t ®énghay kh«ng, thËm chÝ sau khi ®· t×m ®Õn tËn ®Þa chØ cña çc doanh nghiÖp nµy theoc¬ së d÷ liÖu TTTT DN.

Cïng víi viÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa doanh nghiÖp, chóng t«i còng tiÕn hµnh ®iÒu tra xemnh÷ng doanh nghiÖp nµo trong sè 300 doanh nghiÖp ®· ®ûîc cÊp m· sè thuÕ - mét quy®Þnh tiÕp theo trong nh÷ng thñ tôc ®Ó b¾t ®Çu ho¹t ®éng kinh doanh. MÆc dï chóng t«ikh«ng thÓ cam kÕt hoµn toµn vÒ møc ®é chÝnh x¸c cña viÖc kiÓm tra m· sè thuÕ nµy nhûngtheo sè liÖu ®iÒu tra, kho¶ng 14% trong tæng sè mÉu 300 doanh nghiÖp (hay 42 doanhnghiÖp) ®· kh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ. NÕu sè liÖu nµy lµ ®óng th× cã vÎ lµ çc doanhnghiÖp nµy ®· kh«ng hoµn tÊt ®ûîc nh÷ng thñ tôc ®Ó b¾t ®Çu kinh doanh vµ do ®ã kh«ngthÓ ®i vµo ho¹t ®éng ®ûîc.

Trong sè çc doanh nghiÖp kh«ng x¸c minh ®ûîc cã ho¹t ®éng hay kh«ng nãi trªn, 24doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ vµ 44 doanh nghiÖp cã vÎ nhû ®· ®ûîc cÊp m· sè thuÕ.Do ®ã chóng t«i rÊt nghi ngê r»ng 24 doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ nµy chûa baogiê ho¹t ®éng ®ûîc v× çc doanh nghiÖp nµy kh«ng cã ®ûîc quyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ thuÕ VATcÇn thiÕt ®Ó giao dÞch kinh doanh, Ýt nhÊt lµ giao dÞch chÝnh thøc. Do ®ã çc doanh nghiÖpnµy ®ûîc tÝnh vµo sè çc doanh nghiÖp ®· ®ûîc x¸c nhËn gi¶i thÓ hoÆc kh«ng ho¹t ®éng.§èi víi 44 doanh nghiÖp kh«ng x¸c ®Þnh ®ûîc cã ho¹t ®éng hay kh«ng nhûng cã m· sèthuÕ th× cã thÓ hiÓu r»ng hiÖn nay çc doanh nghiÖp nµy vÉn ®ang ho¹t ®éng; mÆc dï mäicè g¾ng ®iÒu tra cña chóng t«i kh«ng thÓ t×m ra bÊt kú dÊu vÕt nµo cña çc doanh nghiÖpnµy vµ do ®ã cã kh¶ n¨ng lµ phÇn lín çc doanh nghiÖp nµy chÝnh lµ çc “doanh nghiÖpma”. Trong sè çc doanh nghiÖp ®· x¸c nhËn gi¶i thÓ trong mÉu cña chóng t«i th× vÉn cãbèn doanh nghiÖp vÉn cßn m· sè thuÕ cã hiÖu lùc. §iÒu nµy cã thÓ lµ do qu¶n lý s¬ xuÊt,nhûng còng cã thÓ lµ çc doanh nghiÖp tuy kh«ng cßn ho¹t ®éng n÷a mµ vÉn mua ®ûîcquyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ VAT. Trong sè 59 doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ trong mÉu cñachóng t«i th× cã ®Õn 14 doanh nghiÖp ®ûîc x¸c nhËn lµ ®ang ho¹t ®éng vµ do ®ã cã thÓcho r»ng çc doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng mµ kh«ng cã “hãa ®¬n ®á” thuÕ VAT.

Dùa vµo kÕt qu¶ cuéc kh¶o s¸t trªn ®©y, chóng t«i cã thÓ ®ûa ra “çc con sè c«ng bè” chomÉu ngÉu nhiªn 300 doanh nghiÖp ë Hµ Néi vµ çc tØnh quanh Hµ Néi, ®· ®¨ng ký míitrong 3 n¨m ®Çu tiªn kÓ tõ khi LuËt Doanh NghiÖp ®ûîc ban hµnh nhû sau:

218 doanh nghiÖp (kho¶ng 72.7% trong mÉu) cã thÓ kh¼ng ®Þnh hoÆc gi¶ ®Þnh r»ng®ang ho¹t ®éng;

38 doanh nghiÖp (hay 12.7%) cã thÓ kh¼ng ®Þnh hay rÊt nghi ngê r»ng ®· gi¶i thÓ;

Vµ 44 doanh nghiÖp (hay 14.7% trong mÉu) ë trong tr¹ng th¸i kh«ng thÓ x¸c minhcã ho¹t ®éng hay kh«ng.



B¶ng 3 dûíi ®©y m« t¶ kÕt qu¶ kh¶o s¸t chi tiÕt cña giai ®o¹n 1 thÓ hiÖn qua sè tuyÖt ®èilµ sè lûîng doanh nghiÖp (mÉu lµ 300 doanh nghiÖp) vµ sè tû¬ng ®èi lµ tû lÖ phÇn tr¨m.Çc kÕt qu¶ nµy còng ph©n theo tiªu chÝ nhû ba lo¹i h×nh doanh nghiÖp theo luËt ®Þnh vµtõng n¨m cho ba n¨m sau LuËt Doanh NghiÖp.

B¶ng sè 3: Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra (theo sè tuyÖt ®èi)

* TÊt c¶ çc sè liÖu ®· ®ûîc lµm trßn.



Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra(tÝnh b»ng sè)

§ûîc x¸c ®Þnh®ang ho¹t ®éng

§ûîc x¸c ®Þnh hoÆccoi nhû ®· gi¶i thÓ

Kh«ng râ cã ho¹t®éng hay kh«ng

TængmÉu

Theo tû çch ph¸p nh©n

Doanh nghiÖp Tû nh©n 31 5 0 36

C«ng ty Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n 160 29 39 228

C«ng ty Cæ phÇn 27 4 5 36

Tæng sè 218 38 44 300

Theo n¨m ®¨ng ký

2000 75 17 8 100

2001 68 12 20 100

2002 75 9 16 100

Tæng sè 218 38 44 300

Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra (tÝnh b»ng %)

Theo tû çch ph¸p nh©n

Tû nh©n 10% 1% 1% 12%

Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n 53% 10% 13% 76%

Cæ phÇn 9% 2% 1% 12%

Tæng sè 73% 13% 15% 100%

Theo n¨m ®¨ng ký

2000 25% 5% 3% 33%

2001 23% 4% 7% 34%

2002 25% 3% 5% 33%

Tæng sè 73% 13% 15% 100%

B¶ng sè 4: Çc doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m kÕ tõ 01/01/2000 ®Õn 31/12/2003

Nguån: C¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN.

3.4 Suy ®o¸n vµ kÕt luËn vÒ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu

Cã thÓ ®ûa ra mét sè suy ®o¸n vµ kÕt luËn c¬ b¶n tõ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu, mÆc dïçc suy ®o¸n vµ kÕt luËn nµy cã h¹n chÕ lµ suy diÔn tõ mÉu cã quy m« kh¸ nhá - vµ giíih¹n vÒ ph¹m vi ®Þa lý cña dù ¸n nghiªn cøu.

3.4.1 Çc con sè c«ng bè bÞ thæi phång lªn

Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy r»ng con sè thèng kª chÝnh thøc ®ûîc thuthËp (hay cßn gäi lµ “con sè c«ng bè”) vÒ çc doanh nghiÖp chÝnh thøc ®¨ng ký lín h¬nrÊt nhiÒu so víi çc doanh nghiÖp ®ang thùc sù ho¹t ®éng. “Con sè c«ng bè’ ®ûîc cungcÊp tõ c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN cã thÓ t¹o ra mét h×nh ¶nh phãng ®¹i vÒ t×nh h×nh thùctÕ. NÕu çc kÕt qu¶ tõ nghiªn cøu cña chóng t«i ®ûîc suy ra trªn toµn quèc, cuéc ®iÒu tranhá nµy cña chóng t«i sÏ cho ra con sè chØ kho¶ng 73% çc doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký lµthËt sù ®ang ho¹t ®éng14. §iÒu nµy cã thÓ chÊp nhËn ®ûîc, ®Æc biÖt lµ ë mét quèc gia mµsè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi ®ang t¨ng rÊt nhanh. §©y còng lµ mét hiÖn tûîngtû¬ng tù gièng nhû viÖc sè lûîng çc dù ¸n ®Çu tû nûíc ngoµi ®ûîc phª duyÖt vµ sè vèndoanh nghiÖp cam kÕt cã xu hûíng lín h¬n nhiÒu so víi sè lûîng dù ¸n ®i vµo ho¹t ®éngvµ sè vèn ®ûîc gi¶i ng©n. Còng cÇn lûu ý r»ng mét sè lûîng rÊt lín çc doanh nghiÖp lµhé gia ®×nh vµ çc doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc ®· kh«ng ®ûîc ®ûa vµo sè liÖu thèngkª chÝnh thøc vµ “con sè c«ng bè”.



DoanhnghiÖptû nh©n

C«ng tyTNHH

C«ng tyCæ PhÇn

C«ng tyHîp danh

C«ng tyTNHH métthµnh viªn

DoanhnghiÖp

Nhµ nûíc

Tæng sè

Toµn quèc 27.865 46.752 8.635 6 157 75 83.490

Trong ®ãmÉu:

Hµ Néi 1.085 11.190 3.522 0 65 0 15.862

Hµ T©y 219 717 135 0 7 0 1.078

B¾c Ninh 264 468 53 0 0 0 785

Hûng Yªn 137 305 34 0 0 0 476

VÜnh Phóc 118 362 31 0 1 0 512

________________________________________________________

14 Con sè phÇn tr¨m nµy (vÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng so víi çc doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký) cao h¬n con sè TCTK, vµ còng cãthÓ ph¶n ¸nh thùc tÕ lµ chóng t«i ®· ph¶i nç lùc h¬n rÊt nhiÒu ®Ó ®iÒu tra lÇn t×m dÊu vÕt cña çc doanh nghiÖp cã t×nh tr¹ng ho¹t ®éngkh«ng râ rµng. §iÒu nµy kh«ng qu¸ ®¸ng ng¹c nhiªn v× ®iÒu tra cña chóng t«i chØ giíi h¹n trong 300 doanh nghiÖp, cßn TCTK mçin¨m ph¶i thùc hiÖn víi vµi chôc ngµn doanh nghiÖp.

3.4.2 Khã cã thÓ tÝnh ®ûîc sè lûîng çc doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ

Chóng ta cã thÓ dù ®o¸n r»ng mét tû lÖ lín çc doanh nghiÖp ®¨ng ký sÏ chÝnh thøc gi¶ithÓ sau khi ho¹t ®éng kinh doanh cña hä kh«ng thµnh c«ng (®iÒu nµy lµ hiÓn nhiªn v× ch¾cch¾n lµ kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc doanh nghiÖp ®ûîc thµnh lËp ®Òu ho¹t ®éng thµnh c«ng).Tuy nhiªn, nghiªn cøu cña chóng t«i chØ ph¸t hiÖn ®ûîc kh¸ Ýt çc doanh nghiÖp ®· chÝnhthøc gi¶i thÓ (14 doanh nghiÖp, hay 5% tæng sè mÉu). H¬n n÷a, trong sè 14 doanh nghiÖpnµy th× chØ cã 3 doanh nghiÖp (1% mÉu) ®· hoµn thµnh çc thñ tôc gi¶i thÓ doanh nghiÖp.§iÒu ®ã cho thÊy r»ng thñ tôc ®Ó gi¶i thÓ doanh nghiÖp hoÆc lµ khã kh¨n hoÆc chÝnh s¸chkh«ng khuyÕn khÝch çc doanh nghiÖp c«ng khai gi¶i thÓ. KÕt qu¶ lµ, çc doanh nghiÖpchØ muèn gi¶i thÓ mét çch kh«ng chÝnh thøc hoÆc t¹m ngõng ho¹t ®éng, cã thÓ lµ t¹mn»m im ®Ó chê mét thêi ®iÓm nµo ®ã trong tû¬ng lai khi çc ®iÒu kiÖn thay ®æi theo chiÒuhûíng tèt h¬n th× ho¹t ®éng trë l¹i.

3.4.3 Sö dông m· sè thuÕ lµ h×nh thøc kh¸ h÷u hiÖu ®Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng doanhnghiÖp

Mét sè lûîng kh¸ lín çc doanh nghiÖp trong mÉu kh«ng x¸c ®Þnh ®ûîc cã ®ang ho¹t®éng hay kh«ng, mÆc dï ®· ®iÒu tra thùc ®Þa tËn n¬i. §¸ng lûu ý lµ 1/3 sè çc doanhnghiÖp nµy lµ dûêng nhû kh«ng cã m· sè thuÕ. Cã thÓ cho r»ng nh÷ng doanh nghiÖpkh«ng cã m· sè thuÕ nµy lµ do cã ngûêi ®· chÝnh thøc ®¨ng ký doanh nghiÖp song v× métlý do nµo ®ã nªn ®· kh«ng tiÕn hµnh xin cÊp m· sè thuÕ vµ çc thñ tôc khëi nghiÖp kh¸c.§iÒu nµy cã thÓ suy ra lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kh«ng râ rµng vµkh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ th× hÇu nhû ch¾c ch¾n ®· kh«ng triÓn khai ho¹t ®éng v× kh«ngcã “hãa ®¬n ®á” VAT ®Ó ph¸t hµnh cho kh¸ch hµng. NÕu tÝnh sè doanh nghiÖp nµy (8%cña mÉu) gép vµo sè çc doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®· gi¶i thÓ (5% cña mÉu), chóngta cã thÓ kh¼ng ®Þnh tû¬ng ®èi ch¾c r»ng Ýt nhÊt 13% sè çc doanh nghiÖp trong mÉu lµkh«ng ho¹t ®éng. H¬n n÷a, còng cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng sè lûîng m· sè thuÕ ®ûîc ph¸thµnh chø kh«ng ph¶i lµ sè doanh nghiÖp ®¨ng ký trong c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN míilµ mét chØ sè chÝnh x¸c h¬n vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp míi ®i vµo ho¹t ®éng.

3.4.4 C¬ së d÷ liÖu TTTT DN cßn rÊt nhiÒu ®iÓm yÕu

Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra chóng t«i ph¸t hiÖn mét sè ®iÓm yÕu hiÖn ®ang tån t¹i trong c¬së d÷ liÖu cña TTTT DN, chñ yÕu lµ vÒ chÊt lûîng cña d÷ liÖu vÒ mçi doanh nghiÖp. Khitruy cËp lÊy th«ng tin vÒ 300 doanh nghiÖp trong mÉu, chóng t«i ph¸t hiÖn ra nhiÒu môctrong c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN ®· bÞ thiÕu th«ng tin. §iÒu nµy cho thÊy r»ng viÖc nhËpd÷ liÖu ban ®Çu ®· kh«ng ®ûîc thùc hiÖn mét çch chÝnh x¸c. Sau ®ã khi chóng t«i kiÓmtra tõng doanh nghiÖp theo d÷ liÖu ®· thu thËp tõ c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, chóng t«iph¸t hiÖn thÊy mét tû lÖ kh¸ lín çc th«ng tin nµy lµ kh«ng chÝnh x¸c. Cô thÓ lµ chóngt«i ®· ph¸t hiÖn ra 118 doanh nghiÖp trong sè nµy (39% cña mÉu) ë nh÷ng ®Þa chØ kh¸cso víi ®Þa chØ trong c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, thûêng lµ do thay ®æi ®Þa ®iÓm sau khi®¨ng ký. §iÒu nµy còng cho thÊy r»ng th«ng tin trong c¬ së d÷ liÖu kh«ng ®ûîc lûu gi÷



hoÆc cËp nhËt mét çch cã hiÖu qu¶. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy dûêng nhû b¾t nguån tõ sù kÕthîp çc b¸o ço kh«ng ®Çy ®ñ cña chÝnh çc doanh nghiÖp vµ tõ viÖc cËp nhËt kh«ng ®Çy®ñ çc d÷ liÖu cña çc v¨n phßng Së KH-§T. Qua pháng vÊn çc çn bé cña Së KH-§Të mét tØnh chóng t«i ®ûîc biÕt lµ nhiÒu doanh nghiÖp ®· lê ®i çc quy ®Þnh hiÖn hµnh ®èivíi yªu cÇu nép b¸o ço ho¹t ®éng hµng n¨m (bao gåm c¶ çc thay ®æi vÒ ®Þa chØ), vµ çcquy ®Þnh nµy - bao gåm c¶ chÕ tµi ph¹t thu håi giÊy phÐp kinh doanh - ®· kh«ng ®ûîc thihµnh. Çc Së KH-§T còng trong t×nh tr¹ng thiÕu nh©n lùc, vµ v× sè lûîng çn bé h¹n chÕnªn kh«ng thÓ thûêng xuyªn tiÕn hµnh kiÓm tra ®èi víi çc doanh nghiÖp ®· ®ûîc ®¨ngký. KÕt qu¶ lµ Së KH-§T thûêng dõng l¹i ë viÖc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanhmµ kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ cho viÖc gi¸m s¸t tiÕp theo. Ngoµi ra cßn mét sèvÊn ®Ò tõ chÝnh hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu. HiÖn t¹i c¬ së d÷ liÖu chØ thu thËp vµ tæng hîp quam¹ng ®iÖn tö ®èi víi 11 Së KH-§T ë nh÷ng tØnh vµ thµnh phè chÝnh15.

§èi víi tÊt c¶ çc tØnh kh¸c, d÷ liÖu ®ûîc göi ®i b»ng ®ûêng c«ng v¨n sau ®ã ®ûîc nhËptheo phû¬ng ph¸p thñ c«ng, lµm t¨ng nguy c¬ t¹o ra çc lçi trong khi thùc hiÖn.

3.4.5 Sè lûîng çc doanh nghiÖp ®¨ng ký l¹i lµm mÐo mã con sè c«ng bè

49 doanh nghiÖp (16% cña mÉu) ®· ®¨ng ký trûíc khi thi hµnh luËt vµo th¸ng 01 n¨m2000, sau ®ã ®· ®¨ng ký l¹i. “§¨ng ký quay vßng” theo h×nh thøc nµy còng sÏ lµm cho“con sè c«ng bè” çc doanh nghiÖp ®¨ng ký cã thÓ bÞ thæi phång thªm mét chót. Do métsè çc doanh nghiÖp cè t×nh tù ý ®¨ng ký ®Ó ®ûîc hûëng mét sè ûu ®·i vÒ thuÕ dµnh choçc doanh nghiÖp míi ®¨ng ký hoÆc lµ v× lý do nµo kh¸c cã lîi cho doanh nghiÖp cña hä.

3.4.6 HÖ thèng VAT khuyÕn khÝch mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp tham gia®¨ng ký

Cuèi cïng, cÇn ghi nhËn r»ng çc doanh nghiÖp trong ngµnh s¶n xuÊt chØ chiÕm 12%trong mÉu. MÆc dï cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®Þnh nghÜa çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ dÞch vônhû nãi ë trªn vµ kh¶ n¨ng lÖch l¹c khi suy luËn tõ mét mÉu nhá - song ®iÒu nµy ph¶n¸nh cã thÓ mét sè lûîng lín doanh nghiÖp míi ®ûîc thµnh lËp theo LuËt Doanh NghiÖpthûêng lµ nh÷ng doanh nghiÖp thû¬ng m¹i hoÆc nh÷ng doanh nghiÖp dÞch vô nhá. Trongbèi c¶nh ®ã, chóng ta cã thÓ tiÕp tôc suy ®o¸n xem bao nhiªu trong sè nh÷ng doanhnghiÖp thû¬ng m¹i míi ®¨ng ký ®ûîc thµnh lËp chØ ®Ó cã quyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ VAT cñakh¸ch hµng. NÕu ®óng nhû vËy, mét ®éng lùc thóc ®Èy çc hé gia ®×nh thµnh lËp çcdoanh nghiÖp chÝnh thøc, nhû ®· thÊy tõ viÖc ®¨ng ký chÝnh thøc çc doanh nghiÖp ngµycµng gia t¨ng, cã lÏ lµ do sù ra ®êi cña hÖ thèng VAT ë ViÖt Nam cïng lóc víi viÖc banhµnh LuËt Doanh NghiÖp ®Çu n¨m 2000.



________________________________________________________

15 ThËm chÝ, mét sè thµnh phè trong sè nµy ®· trang bÞ vi tÝnh hãa cho c¶ hÖ thèng ®¨ng ký cña phßng Së KH-§T, ®· tù viÕt phÇn mÒm,®éc lËp víi c¬ së d÷ liÖu TTTT DN ¸p dông trªn toµn quèc, ®iÒu nµy dÉn ®Õn khã kh¨n trong viÖc so s¸nh.



________________________________________________________

16 TÊt c¶ nh÷ng t×nh huèng ®ûa ra trong hép tho¹i ®Òu cã thËt chØ cã tªn çc tØnh thµnh vµ c«ng ty lµ thay ®æi.

Theo Côc thuÕ vµ Së KH-§T ë tØnh Z, cã hai lý do chÝnh gi¶i thÝch t¹i sao gÇn ®©y çc doanhnghiÖp ®· ®¨ng ký kh«ng tiÕp tôc xóc tiÕn viÖc mua “hãa ®¬n ®á” sau khi ®· nhËn ®ûîc giÊychøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh vµ m· sè thuÕ lµ: i) kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng t×m ®ûîc mÆt b»ng ®Êtnhû ®· dù tÝnh; hoÆc ii) kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn çc hîp ®ång thû¬ng m¹i víi çc ®èi t¸ckinh doanh, mµ nh÷ng hîp ®ång nµy lµ yÕu tè chÝnh thóc ®Èy viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp míi,vµ do ®ã c«ng viÖc kinh doanh kh«ng thÓ tiÕn triÓn. Ýt nhÊt ®èi víi çc doanh nghiÖp míi thµnhlËp, ®iÒu nµy cho thÊy r»ng mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký xin cÊp giÊy phÐp trûíc khi b¾t ®Çuc«ng viÖc kinh doanh. Khi çc ®iÒu kiÖn cho viÖc kinh doanh ®· ®ûîc v¹ch ra kh«ng trë thµnhhiÖn thùc th× çc doanh nghiÖp ®ã míi ngõng ho¹t ®éng. §iÒu nµy thûêng x¶y ra sau khi çcdoanh nghiÖp ®· nhËn ®ûîc giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh vµ ®ûîc cÊp m· sè thuÕ, nhûngtrûíc khi mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” ®Çu tiªn. NÕu nhû vËy, phû¬ng ph¸p tÝnh sè lûîng doanhnghiÖp thùc sù ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam ph¶i lµ tÝnh sè çc doanh nghiÖp mµ ®· mua “hãa ®¬n®á” chø kh«ng ph¶i lµ tÝnh sè giÊy phÐp kinh doanh hoÆc sè m· sè thuÕ ®ûîc ph¸t hµnh.

Thêi gian ®Ó ®¨ng ký ë tØnh Z chØ cã tõ 2 - 3 ngµy. §iÒu nµy lµ do cã Ýt çc doanh nghiÖp xin®¨ng ký. N¨m 2003, trong sè vµi tr¨m doanh nghiÖp míi ®¨ng ký thµnh lËp, chØ cã ba doanhnghiÖp ®Ö ®¬n xin chÝnh thøc gi¶i thÓ vµ kh«ng cã doanh nghiÖp nµo xin tuyªn bè ph¸ s¶n. L·nh®¹o cña bé phËn ®¨ng ký ë Së KH-§T cho biÕt mét thùc tÕ thûêng thÊy lµ çc doanh nghiÖp ®¨ngký sè vèn thÊp h¬n thùc tÕ ®Ó gi¶m tiÒn thuÕ m«n bµi hµng n¨m.

Theo çc quy ®Þnh hiÖn hµnh, mét doanh nghiÖp sÏ bÞ rót giÊy phÐp kinh doanh nÕu doanh nghiÖp®ã kh«ng nép b¸o ço hµng n¨m cña hä. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, chØ cã 30% sè çc doanh nghiÖpë tØnh Z cã nép b¸o ço vµ Së KH-§T ë tØnh Z chûa bao giê thu håi mét giÊy phÐp nµo. V¨nphßng Së KH-§T ë ®Þa phû¬ng cè g¾ng nh¾c nhë mçi n¨m ba lÇn çc doanh nghiÖp thùc hiÖnnghÜa vô nµy lóc trûíc khi ®Õn thêi h¹n, trong thêi h¹n, vµ sau khi hÕt thêi h¹n nép. Nhûng tû lÖçc doanh nghiÖp thùc hiÖn viÖc nép b¸o ço l¹i rÊt thÊp. Çc Së KH-§T cho r»ng ®iÒu nµy x¶yra lµ do kh«ng cã chÕ tµi ph¹t tiÒn ®èi víi çc doanh nghiÖp kh«ng nép b¸o ço. Cßn viÖc däa rótgiÊy phÐp th× dûêng nhû lµ kh«ng cã hiÖu qu¶ v× Së KH-§T ®Þa phû¬ng cho r»ng ®ã lµ mét h×nhph¹t qu¸ nÆng vµ khã mµ thùc hiÖn ®ûîc.

Phßng thuÕ ë tØnh Z cã tíi 380 nh©n viªn trong khi phßng ®¨ng ký cña Së KH-§T chØ cã ba nh©nviªn. Do ®ã çc çn bé thuÕ dûêng nhû hiÓu râ h¬n vÒ ®iÒu kiÖn vµ ho¹t ®éng cña çc doanhnghiÖp trong tØnh, Ýt nhÊt sau khi ®¨ng ký, so víi çn bé phô tr¸ch ®¨ng ký doanh nghiÖp cña SëKH-§T. MÆt kh¸c, çn bé cña Së KH-§T dûêng nhû chØ tËp trung vµo çc vÊn ®Ò ®¨ng ký doanhnghiÖp ban ®Çu vµ kh«ng ghi l¹i nh÷ng thay ®æi cña çc doanh nghiÖp - vÝ dô nhû thay ®æi vÒ ®ÞachØ hay thay ®æi vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh - nÕu çc doanh nghiÖp kh«ng nép b¸o ço ho¹t ®énghµng n¨m. Nhû ®· nãi ë trªn, kho¶ng 70% çc doanh nghiÖp ë tØnh Z kh«ng nép b¸o çc ho¹t®éng hµng n¨m.

Hép sè 1: Mét vµi ghi nhanh ë tØnh Z16

3.5 Mét sè nguyªn nh©n lµm sai lÖch çc “con sè c«ng bè”

Çc con sè c«ng bè vÒ viÖc thµnh lËp çc doanh nghiÖp bÞ sai lÖch do:

Mét sè çc doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc - vÝ dô nhû çc doanh nghiÖp lµ hé gia®×nh - cã thÓ kh«ng thÝch ®¨ng ký chÝnh thøc mÆc dï hä ®ñ ®iÒu kiÖn vµ thõa kh¶n¨ng ®¸p øng çc yªu cÇu ®Ó ®¨ng ký;

Mét sè doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký, v× nhiÒu lý do kh¸c nhau, cã thÓ kh«ng chÝnh thøcth«ng b¸o gi¶i thÓ mµ thay vµo ®ã lµ duy tr× t×nh tr¹ng t¹m ngõng ho¹t ®éng;

Mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký ®Ó tranh thñ çc ûu ®·i vÒ luËt lÖ hay tµi chÝnh, ®Ót×m çch thu lîi (hoµn toµn hîp ph¸p) tõ çc ûu ®·i vÒ thuÕ hoÆc cã çc lîi Ých kh¸cmµ cã thÓ cã khi ®¨ng ký l¹i hay ®¨ng ký nhiÒu doanh nghiÖp17;

Mét sè doanh nghiÖp cã thÓ ®¨ng ký nh»m phôc vô nh÷ng môc ®Ých ç nh©n haymôc ®Ých ®Æc biÖt cña riªng doanh nghiÖp (vÝ dô: ®ûîc mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”VAT ®Ó sau ®ã b¸n l¹i)

Mét sè çc doanh nghiÖp trong nûíc cã thÓ ®¨ng ký theo luËt ®Çu tû nûíc ngoµi,nh»m hûëng lîi tõ çc chÕ ®é ûu ®·i vÒ tµi chÝnh chØ dµnh cho çc doanh nghiÖp cãvèn ®Çu tû nûíc ngoµi;

TCTK hoÆc TTTT DN ®· v« t×nh tÝnh hai lÇn mét sè doanh nghiÖp do nhiÒu çc yÕutè kh¸c nhau (vÝ dô: sù thay ®æi tû çch ph¸p nh©n dÉn ®Õn viÖc ®¨ng ký kinh doanhmíi vµ/hoÆc m· sè thuÕ míi, hoÆc viÖc më mét v¨n phßng chi nh¸nh ë mét ®Þaphû¬ng kh¸c,v.v...).

Çc yÕu tè lµm t¨ng hay gi¶m sè lûîng çc doanh nghiÖp ®¨ng ký bï triÖt tiªu nhau ëmøc ®é nµo lµ kh«ng x¸c ®Þnh râ ®ûîc.



________________________________________________________

17 VÝ dô, ®Ó tËn dông thêi kú miÔn thuÕ thu nhËp giµnh cho çc doanh nghiÖp míi thµnh lËp, hay ®Ó tËn dông çc khuyÕn khÝch tµi chÝnhgiµnh cho çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë nh÷ng khu vùc nhÊt ®Þnh. Nh÷ng khuyÕn khÝch nhû vËy cã thÓ thóc ®Èy çc doanh nghiÖphiÖn cã thµnh lËp thªm nhiÒu doanh nghiÖp h¬n, chø kh«ng ph¶i lµ chØ ®¬n gi¶n t¸i ®Çu tû vµo lÜnh vùc kinh doanh ban ®Çu, çc doanhnghiÖp nµy nh»m ph¸t triÓn bÒ réng chø kh«ng theo chiÒu s©u.

ChÛ¬ng IV

PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ ÇC THñ TôC TRONG QUY TR×NH§¡NG Ký KINH DOANH

Ngay sau khi LuËt Doanh NghiÖp ®ûîc ban hµnh vµo n¨m 2000, mét ®iÒu cÇn c«ng nhËnlµ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®èi víi khèi doanh nghiÖp tû nh©n ®· ®ûîc ®¬n gi¶n hãa®¸ng kÓ vµ ®iÒu ®ã còng ®· ®ûîc thÓ hiÖn rÊt râ trong nghiªn cøu nµy nµy. TiÕn triÓn nµy®· ®ûîc ®«ng ®¶o giíi kinh doanh ë ViÖt Nam hoan nghªnh. Bèn bûíc chÝnh cña qu¸tr×nh ®¨ng ký kinh doanh vµ qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp hiÖn nay lµ nhû sau:

(i) §¨ng ký xin giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh ë Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû;

(ii) Lµm con dÊu vµ ®¨ng ký t¹i c¬ quan c«ng an ®Þa phû¬ng;

(iii) NhËn m· sè thuÕ ë côc thuÕ ®Þa phû¬ng;

(iv) Cuèi cïng lµ mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” ë phßng thuÕ.

Çc doanh nghiÖp ®Òu ph¶i tu©n thñ qu¸ tr×nh nµy, tõng bûíc tõng bûíc mét, theo ®óngtr×nh tù chÆt chÏ nªu trªn chø kh«ng ®ûîc thùc hiÖn çc bûíc nµy cïng mét lóc. Nghiªncøu cña chóng t«i ®· cho thÊy trung b×nh mét doanh nghiÖp mÊt kho¶ng 50 ngµy ®Ó hoµntÊt toµn bé qu¸ tr×nh ®¨ng ký vµ thµnh lËp doanh nghiÖp.

4.1 chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh

§a sè çc doanh nh©n ®ûîc pháng vÊn trong giai ®o¹n hai ®Òu thÊy bûíc ®Çu tiªn trongqu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh lµ tû¬ng ®èi dÔ dµng vµ ®¬n gi¶n. Çc doanh nghiÖp cã thÓhoÆc lµ thuª mét nhµ cung cÊp dÞch vô (nhû mét c«ng ty luËt) hoÆc tù m×nh ®i ®¨ng ký.PhÝ cÊp giÊy phÐp kinh doanh chÝnh thøc lµ 200.000 VND (kho¶ng 13 ®« la Mü).

Trong sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn, kho¶ng 42% doanh nghiÖp ®· thuª nhµ cungcÊp dÞch vô hç trî m×nh trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký. HÇu hÕt çc doanh nghiÖp nµy ®Òu thuªnhµ cung cÊp dÞch vô ®¶m nhËn toµn bé qu¸ tr×nh ®¨ng ký (bao gåm giÊy phÐp kinhdoanh, m· sè thuÕ, kh¾c dÊu vµ quyÓn hãa ®¬n ®á) vµ ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn trän gãicho dÞch vô nµy. Trung b×nh çc doanh nghiÖp nµy ph¶i tr¶ 2,2 triÖu VND (kho¶ng 140®« la Mü) cho nhµ cung cÊp dÞch vô trän gãi qu¸ tr×nh ®¨ng ký, vµ trung b×nh th× tiÕn tr×nhnµy chØ mÊt 23 ngµy ®Ó hoµn tÊt. TÊt c¶ çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ®Òu hµi lßngvíi dÞch vô nµy.

Kho¶ng 55% çc doanh nghiÖp trong ®iÒu tra cña chóng t«i cho biÕt hä tù thùc hiÖn qu¸tr×nh ®¨ng ký. Trung b×nh, çc doanh nghiÖp nµy mÊt tõ 42 ®Õn 56 ngµy míi hoµn tÊttoµn bé qu¸ tr×nh nµy (l©u h¬n hai lÇn so víi çc doanh nghiÖp thuª nhµ cung cÊp dÞchvô). ChØ riªng cho viÖc xin cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh th«i, doanh nghiÖp


còng mÊt tõ 14 ®Õn 21 ngµy míi xin ®ûîc. Nhûng nãi chung, hÇu hÕt çc doanh nghiÖp®Òu kh«ng phµn nµn vÒ qu¸ tr×nh nµy. Mét nöa sè doanh nghiÖp tr¶ lêi hä ph¶i tr¶ çckho¶n phÝ “kh«ng chÝnh thøc” ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ®¨ng ký. Mét nöa kh¸c nãi häkh«ng ph¶i tr¶ bÊt kÓ mét kho¶n phÝ kh«ng chÝnh thøc nµo vµ còng ch¼ng gÆp bÊt kú khãkh¨n trë ng¹i nµo.

§iÒu tra nµy cña chóng t«i ®· cho thÊy qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh sÏ mÊt nhiÒu thêigian h¬n nÕu çc doanh nghiÖp kh«ng tr¶ phô phÝ, cho dï ®©y chØ lµ mét kho¶n tiÒn tû¬ng®èi nhá. Mét gi¸m ®èc kh«ng tr¶ kho¶n phô phÝ nhû vËy ®· nãi r»ng doanh nghiÖp cña«ng ta mÊt h¬n hai th¸ng míi ®ûîc ®¨ng ký. Doanh nghiÖp nµy ®· kh«ng tr¶ bÊt kÓ métkho¶n phÝ “kh«ng chÝnh thøc” nµo cho dï çn bé ë phßng ®¨ng ký gîi ý r»ng doanhnghiÖp nªn tr¶ thªm tiÒn ®Ó lµm ®ûîc nhanh h¬n. NÕu tr¶ mét kho¶n phÝ kh«ng chÝnhthøc, doanh nghiÖp cã thÓ ®ûîc çc çn bé phßng ®¨ng ký chØ dÉn tûêng tËn h¬n, vµ do®ã tiÕt kiÖm ®ûîc thêi gian trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ giÊy tê cÇn thiÕt. Mét trong nh÷ngyÕu tè gi¶i thÝch cho vÊn ®Ò phÝ “kh«ng chÝnh thøc” lµ phßng ®¨ng ký thûêng qu¸ t¶i vµçc çn bé kh«ng cã ®ñ thêi gian ®Ó chØ dÉn tûêng tËn cho tÊt c¶ mäi ngûêi. Gi¸m ®èccña mét doanh nghiÖp tû vÊn ®· m« t¶ qu¸ tr×nh ®¨ng ký cña doanh nghiÖp m×nh nhû sau:

ChÊt lûîng dÞch vô ë Phßng §¨ng ký Doanh nghiÖp rÊt kÐm. Do thiÕu trang thiÕtbÞ vµ nguån nh©n lùc, çn bé phßng ®¨ng ký dûêng nhû bÞ qu¸ t¶i. Chóng t«i ph¶ichê rÊt l©u vµ ®i l¹i kho¶ng 5 lÇn. Çc çn bé ë phßng ®¨ng ký ®· kh«ng chØ dÉntËn t×nh. ThËm chÝ mÆc dï hä biÕt giÊy tê cña chóng t«i cã khiÕm khuyÕt nhûng häkh«ng nãi cho chóng t«i biÕt ngay mét lóc, thÕ nªn chóng t«i cø ph¶i lµm ®i lµm l¹inhiÒu lÇn.

Còng cã lêi than phiÒn vÒ viÖc danh s¸ch nh÷ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng kinh doanh, doanhnghiÖp cã thÓ ®¨ng ký lµ kh«ng ®Çy ®ñ. Hai doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi r»ng lo¹ih×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña hä kh«ng cã trong danh s¸ch vµ do ®ã hä ph¶i ®¨ng kýmét lo¹i h×nh rÊt chung chung. Doanh nghiÖp cã thÓ e ng¹i r»ng sau nµy nã cã thÓ g©y raçc vÊn ®Ò r¾c rèi, ®Æc biÖt lµ khi doanh nghiÖp ph¶i lµm viÖc víi çn bé thuÕ vÒ viÖc x¸c®Þnh thuÕ suÊt.

Mét thµnh viªn cña nhãm nghiªn cøu ®· ®Õn kh¶o s¸t t¹i mét phßng ®¨ng ký kinh doanh®Ó t×m hiÓu vÒ quy tr×nh ®¨ng ký.



Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ çc thñ tôc trong quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh


Hûíng dÉn ®Çy ®ñ vµ chi tiÕt vÒ quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®ûîc d¸n trªn tûêng trongv¨n phßng cña Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû. B¶n ph«-t« hûíng dÉn còng ®ûîc bµy b¸n cho aimuèn mang ®i ®Ó ®äc kü h¬n víi gi¸ 20.000 VND mét bé (kho¶ng 1.25 ®« la Mü). Lµmtheo hûíng dÉn nµy lµ hoµn toµn cã thÓ hoµn tÊt hå s¬ ®¨ng ký kinh doanh mµ kh«ng cÇnthuª dÞch vô chuyªn nghiÖp.

Khi chuÈn bÞ xong hå s¬ xin ®¨ng ký th× cÇn nép çn bé phô tr¸ch ®¨ng ký kinh doanh ë SëKÕ ho¹ch vµ §Çu tû. Çn bé phô tr¸ch ®¨ng ký kinh doanh sÏ hÑn ngµy quay l¹i ®Ó th«ngb¸o cho b¹n biÕt liÖu giÊy tê cña b¹n ®· hoµn tÊt chûa vµ cã chÝnh thøc ®ûîc chÊp nhËn haykh«ng. NÕu kh«ng cã vÊn ®Ò g×, b¹n cã thÓ nhËn chøng nhËn kinh doanh sau 15 ngµy.

LÖ phÝ ®¨ng ký chÝnh thøc vµ cã giÊy biªn nhËn lµ 200.000VND (kho¶ng 12.50 ®« la Mü)vµ ph¶i thanh to¸n khi b¹n nhËn giÊy phÐp. Tuy nhiªn, nÕu cã vÊn ®Ò g× trong bé giÊy tê,nh÷ng çn bé nµy sÏ yªu cÇu b¹n lËp mét bé hå s¬ míi vµ xin cÊp giÊy phÐp l¹i.

Chóng t«i cã nãi chuyÖn víi vµi ngûêi ë phßng ®¨ng ký. Mét ngûêi lµm viÖc cho mét c«ngty luËt nãi r»ng anh ta thûêng xuyªn ®Õn ®©y ®Ó gióp kh¸ch hµng ®¨ng ký kinh doanh.Anh ta còng tû vÊn r»ng nÕu b¹n ®ûa chót tiÒn phong b× th× sù viÖc sÏ nhanh chãngh¬n nhiÒu. NÕu kh«ng ®ûa tiÒn th× çn bé ®¨ng ký sÏ chØ ra lçi trong bé hå s¬. VÊn ®Òlµ ë chç çn bé nµy kh«ng chØ ra tÊt c¶ çc lçi cïng mét lóc nªn khi b¹n söa ®ûîc métlçi råi vµ tr×nh l¹i hå s¬ th× ngûêi çn bé nµy l¹i chØ ra mét lçi kh¸c. V× vËy b¹n cã thÓph¶i lµm ®i lµm l¹i bé hå s¬ ®¨ng ký nhiÒu lÇn. H¬n n÷a ®«i khi lçi chØ lµ çc chi tiÕtrÊt nhá, v× thÕ kh«ng ai cã thÓ ®¶m b¶o hoµn toµn ®ûîc r»ng hå s¬ ®· ®ûîc chuÈn bÞhoµn h¶o. §iÒu nµy thËm chÝ còng x¶y ra víi çc nhµ cung cÊp dÞch vô lµm thñ tôc®¨ng ký kinh doanh nhû çc c«ng ty luËt. Nhûng nÕu ®ûa tiÒn phong b×, çc çn bé®¨ng ký sÏ thûêng dÔ dµng h¬n vµ sÏ chØ ra tÊt c¶ çc lçi trong bé giÊy tê ®¨ng ký ngaylÇn ®Çu tiªn. (Anh ta kh«ng nãi tiÒn phong b× lµ bao nhiªu).

Mét ngûêi kh¸c còng ®ang xin ®iÒu chØnh Néi dung ®¨ng ký kinh doanh cña doanh nghiÖpm×nh. ChÞ ta nãi r»ng chÞ ta cã thÓ xin chØnh söa nhanh chãng vµ ªm xu«i v× chÞ ta ®· lµmvµi lÇn råi mÆc dï chÝnh chÞ ta còng kh«ng biÕt t¹i sao doanh nghiÖp m×nh cø ph¶i chØnh söagiÊy phÐp kinh doanh 2-3 lÇn mçi n¨m. ChÞ lu«n kÑp 50.000 VND (kho¶ng 3,15 ®« la Mü)vµo giÊy tê xin söa néi dung giÊy phÐp kinh doanh vµ c«ng viÖc dûêng nhû rÊt nhÑ nhµng.

Hép sè 2: Kh¶o s¸t thùc tÕ t¹i mét phßng ®¨ng ký kinh doanh

4.2 §¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp

Sau khi cã giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh gèc, doanh nghiÖp cã thÓ b¾t ®Çu ®¨ngký con dÊu chÝnh thøc cña m×nh t¹i C¬ quan c«ng an ®Þa phû¬ng. Theo kh¶o s¸t cña chóngt«i, qu¸ tr×nh lµm con dÊu kh¸ ®¬n gi¶n vµ thûêng mÊt kho¶ng tõ mét tuÇn ®Õn 10 ngµy.Mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi r»ng hä ph¶i tr¶ tiÒn “phÝ kh«ng chÝnh thøc”

cho c¬ quan c«ng an, cßn mét sè kh¸c chØ ph¶i tr¶ lÖ phÝ chÝnh thøc th«i. Kh«ng doanhnghiÖp ®ûîc pháng vÊn nµo gÆp r¾c rèi khi lµm con dÊu. Tuy nhiªn mét sè doanh nghiÖpcho r»ng kho¶ng thêi gian ®Ó lµm dÊu 10 ngµy lµ qu¸ dµi, ®Æc biÖt lµ v× doanh nghiÖpkh«ng thÓ thùc hiÖn ®ûîc bûíc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký (vÝ dô nhû ®¨ng kým· sè thuÕ) mµ kh«ng cã con dÊu doanh nghiÖp.

4.3 §¨ng ký m· sè thuÕ

Sau khi cã ®ûîc con dÊu th× doanh nghiÖp ®ã míi cã thÓ b¾t ®Çu xin ®¨ng ký m· sè thuÕë Phßng ThuÕ n¬i mµ doanh nghiÖp ®Æt trô së. MÊt kho¶ng 15 ngµy míi nhËn ®ûîc m·sè thuÕ, m· sè nµy dïng cho c¶ thuÕ VAT vµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. Còng gièngnhû khi ®i ®¨ng ký dÊu doanh nghiÖp, ®a sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ®Òu nãikh«ng gÆp khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký m¨ sè thuÕ. Tuy nhiªn vÉn cã kho¶ng 6%çc doanh nghiÖp ®ûîc ®iÒu tra kh«ng hµi lßng víi tiÕn tr×nh nµy, v× hä ®· ph¶i ®i ®Õnphßng thuÕ vµi lÇn vµ còng ph¶i tr¶ tiÒn “phÝ kh«ng chÝnh thøc” cho xong viÖc. Tuy nhiªnkh«ng doanh nghiÖp nµo nhí ®ûîc çc chi tiÕt râ rµng. Mét gi¸m ®èc ®ûîc pháng vÊn ®·m« t¶ qu¸ tr×nh nµy lµ ‘phøc t¹p vµ mÊt nhiÒu thêi gian’. C« ta tr¶ mét kho¶n “phÝ kh«ngchÝnh thøc” nhá cho nh©n viªn phô tr¸ch c«ng viÖc nµy, nhûng cho r»ng thÕ lµ b×nhthûêng. C« ta nãi thªm:

Hä yªu cÇu chóng t«i quay ®i quay l¹i nhiÒu lÇn. Sau ®ã chóng t«i kÝn ®¸o ®ûaphong b× cho hä. Kh«ng nhiÒu, vµ mäi viÖc xong xu«i. B¹n biÕt ®Êy, ®©y lµ luËt bÊtthµnh v¨n. Khi gi¶i quyÕt nh÷ng thñ tôc nhû thÕ nµy, b¹n ph¶i cã ®Çu ãc nhanhnh¹y vµ linh ho¹t. Chóng t«i quan t©m ®Õn viÖc lµm ¨n nhiÒu h¬n nªn nh÷ng thñtôc nhû thÕ nµy chØ lµ nh÷ng viÖc ®¬n gi¶n cÇn ph¶i lµm. Chóng t«i nghÜ kh«ng cÇnph¶i coi ®ã lµ vÊn ®Ò. Chóng t«i còng muèn gi÷ quan hÖ tèt víi hä bëi sau nµy häcßn qu¶n lý thuÕ cña chóng t«i. Vµ t«i nghÜ lµm thÕ còng ph¶i th«i. B¹n biÕt ®ÊynÕu hä chØ tr«ng chê vµo lû¬ng th«i th× hä h¼n sÏ rÊt nghÌo. Do ®ã, chi mét Ýt tiÒncho hä ch¼ng sao c¶. §iÒu nµy còng gièng nhû tÆng mét mãn quµ ®Ó c¶m ¬n hä.

4.4 Mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”

Theo kh¶o s¸t cña chóng t«i th× çc thñ tôc liªn quan ®Õn viÖc mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”®Çu tiªn ®«i khi rÊt phøc t¹p vµ khã chÞu. ThËm chÝ gi¸m ®èc çc doanh nghiÖp nhiÒu khiph¶i ®Õn gÆp trùc tiÕp çc çn bé phßng thuÕ trong lÇn ®Çu mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”. MÆcdï çc thñ tôc nµy ®· ®ûîc coi lµ ®· c¶i thiÖn trûíc khi chóng t«i thùc hiÖn nghiªn cøunµy nhûng vÉn cßn rÊt phøc t¹p. Lý do chñ yÕu gi¶i thÝch cho ®iÒu nµy lµ ®Ó cè g¾ng tr¸nhb¸n hãa ®¬n ®á cho çc doanh nghiÖp “ma”, çn bé phßng thuÕ ph¶i mÊt thêi gian ®Ó ch¾cch¾n r»ng hä kh«ng ph¸t hµnh çc quyÓn “hãa ®¬n ®á” cho nh÷ng ngûêi xin ®¨ng ký bÊtchÝnh. Kho¶ng mét nöa sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho biÕt hä ®· tr¶ mét kho¶n“phÝ kh«ng chÝnh thøc” ®Ó mäi viÖc diÔn ra xu«n sÎ. TÊt c¶ ®Òu nghÜ r»ng ®ã lµ ®iÒu hiÓnnhiªn vµ kh«ng cho r»ng kho¶n tiÒn ®ã lµ ®¸ng kÓ.



Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ çc thñ tôc trong quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh


C«ng ty luËt A ®ûîc thµnh lËp vµo n¨m 2001 ë Hµ Néi vµ chuyªn cung cÊp çc dÞch vô tûvÊn ph¸p lý cho çc doanh nghiÖp. TÝnh ®Õn nay, c«ng ty ®· phôc vô kho¶ng 1.800 kh¸chhµng, hÇu hÕt trong çc lÜnh vùc nhû ®¨ng ký kinh doanh, söa ®æi ®¨ng ký kinh doanh, b¶nquyÒn vµ çc vÊn ®Ò vÒ nh·n hiÖu hµng hãa, v.v... Ngoµi viÖc gióp rÊt nhiÒu doanh nghiÖpmíi ®¨ng ký, c«ng ty luËt nµy cßn lµm dÞch vô thñ tôc chÝnh thøc gi¶i thÓ cho kho¶ng 30doanh nghiÖp vµ lµm thñ tôc t¹m thêi dõng ho¹t ®éng cho 5 doanh nghiÖp. C«ng ty nµy cãkho¶ng 15 nh©n viªn lµm viÖc t¹i Hµ Néi vµ çc tØnh l©n cËn.

Trong qu¸ tr×nh cung cÊp dÞch vô, c«ng ty luËt A ®· nhËn ra rÊt nhiÒu khã kh¨n mµ çcdoanh nghiÖp gÆp ph¶i khi ®¨ng ký kinh doanh. VÒ ®¨ng ký tªn doanh nghiÖp, NghÞ ®Þnh3 cho phÐp trïng lÆp tªn ë çc tØnh kh¸c nhau trong khi ®ã NghÞ ®Þnh 54 l¹i cÊm. Ngoµi ra,viÖc x¸c ®Þnh tõ nµo vµ çc ch÷ viÕt t¾t nµo kh«ng ®ûîc phÐp ®ûa vµo tªn doanh nghiÖp vÉnmËp mê, t¹o khe hë cho çc çn bé phßng ®¨ng ký doanh nghiÖp cña çc Së KH-§T tr×ho·n qu¸ tr×nh ®¨ng ký. Mét chñ doanh nghiÖp míi còng kh¼ng ®Þnh r»ng chÞ ta kh«ng®ûîc phÐp sö dông tõ nûíc ngoµi hay tõ tù ph¸t minh ra lµm tªn chÝnh thøc cho doanhnghiÖp cho dï çc hûíng dÉn, quy ®Þnh ®Òu kh«ng c¶n trë g× ®iÒu nµy.

Còng theo c«ng ty luËt A, çc quy ®Þnh hµnh chÝnh vµ ph¸p lý ®èi víi mét sè ngµnh nghÒkinh doanh nhÊt ®Þnh còng chûa râ rµng. VÝ dô çc ho¹t ®éng tû vÊn luËt mét phÇn lµ doSë KH-§T qu¶n lý theo LuËt Doanh NghiÖp, mét phÇn lµ do Bé Tû Ph¸p qu¶n lý. Theoc«ng ty luËt nµy, çc çn bé ë mét sè Së KH-§T yªu cÇu khi ®¨ng ký xuÊt tr×nh thªm métsè giÊy tê (mµ LuËt Doanh NghiÖp kh«ng yªu cÇu). VÝ dô nhû phßng ®¨ng ký kinh doanhë mét quËn cña Hµ Néi yªu cÇu xuÊt tr×nh b¶n copy cña hîp ®ång v¨n phßng. Ngay gi÷açc çn bé phßng ®¨ng ký cã vÎ còng lÉn lén khi ph©n biÖt gi÷a c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷uh¹n vµ c«ng ty cæ phÇn, dÉn ®Õn nh÷ng yªu cÇu vÒ giÊy tê kh«ng cÇn thiÕt.

Theo quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A, phÇn g©y phiÒn hµ nhiÒu nhÊt trong qu¸ tr×nh xin ®¨ngký trûíc khi ho¹t ®éng lµ viÖc xin m· sè thuÕ. ThËm chÝ theo luËt, phßng thuÕ kh«ng ®ûîcyªu cÇu thªm bÊt kú tµi liÖu nµo vµ ph¶i cÊp m¨ sè thuÕ cho bÊt kú doanh nghiÖp nµo míi®ûîc Së KH-§T cho ®¨ng ký - qu¸ tr×nh nµy cã thÓ ®¬n gi¶n h¬n nÕu xö lý b»ng mét phÇnmÒm phï hîp- nhûng phßng thuÕ thûêng kÐo dµi qu¸ tr×nh nµy, trung b×nh mÊt kho¶ng 15ngµy míi cÊp m· sè thuÕ. (Tuy nhiªn, trong nh÷ng trûêng hîp ®ûa quµ çp ç nh©n cho çcçn bé phô tr¸ch kh©u nµy th× cã thÓ ®ûîc cÊp m· sè thuÕ ngay trong ngµy lµm viÖc.) Ngoµira, phßng thuÕ còng cßn yªu cÇu xuÊt tr×nh hîp ®ång thuª v¨n phßng vµ çc giÊy tê chøngminh quyÒn sö dông ®Êt, ®· thanh to¸n hÕt çc kho¶n thuÕ ®Êt. Nhûng hiÖn t¹i kho¶ng tõ 75®Õn 80% nhµ ë Hµ Néi vµ çc vïng l©n cËn kh«ng ®¸p øng ®ûîc ®iÒu kiÖn nµy.

Nhû vËy, toµn bé qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký kinh doanh theo nhû m« t¶ ë trªn cã thÓ mÊt tõ 45®Õn 60 ngµy, trong khi ®¸ng lÏ ra chØ cÇn mÊt tæng céng lµ h¬n 10 ngµy ®Ó hoµn tÊt, tõ viÖcxin vµ nhËn giÊy phÐp kinh doanh ®Õn viÖc xin ®ûîc m· sè thuÕ.

VÒ viÖc chÝnh thøc gi¶i thÓ doanh nghiÖp, c«ng ty luËt A cho r»ng khã kh¨n lín nhÊt lµ yªucÇu doanh nghiÖp ph¶i hoµn tÊt quyÕt to¸n lÇn cuèi víi c¬ quan thuÕ trûíc khi gi¶i thÓ. Çcquy ®Þnh hiÖn hµnh kh«ng quy ®Þnh giíi h¹n thêi gian mµ çn bé thuÕ cÇn hoµn tÊt thñ tôcnµy cho doanh nghiÖp nªn mét sè çn bé phßng thuÕ tr× ho·n viÖc quyÕt to¸n thuÕ lÇn cuèinµy khi hä kh«ng thÊy cã lîi Ých ç nh©n.

Hép sè 3: Quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A

Nãi tãm l¹i, mÆc dï qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®· ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vµ ®a sè çcdoanh nghiÖp ®Òu cã vÎ hµi lßng víi qu¸ tr×nh nµy, vÉn cßn mét sè kh©u cã thÓ c¶i thiÖn®ûîc. Thêi gian ®Ó xin giÊy phÐp thµnh lËp cho mét doanh nghiÖp míi vÉn cßn qu¸ dµiso víi tiªu chuÈn quèc tÕ. Çc thñ tôc hiÖn t¹i cã thÓ ®ûîc ®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp çcdoanh nghiÖp cã thÓ ®ång thêi xin ®¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp, m· sè thuÕ vµ hãa ®¬nmua b¸n ®Ó rót ng¾n toµn bé thêi gian ®¨ng ký. Çc thñ tôc ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vµ cãhûíng dÉn râ rµng cã thÓ gãp phÇn lµm cho çc kho¶n “phÝ kh«ng chÝnh thøc” bít phæbiÕn h¬n.



Doanh nghiÖp X lµ mét c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã trô së t¹i Hµ Néi vµ ®· chÝnh thøcthµnh lËp vµo th¸ng 7 n¨m 2002. Doanh nghiÖp nµy tuyªn bè kinh doanh ®a d¹ng, tõ b¸nlÎ xe m¸y vµ kinh doanh hãa chÊt ®Õn viÖc kinh doanh nhµ hµng. Doanh nghiÖp X do métgia ®×nh kinh doanh xe m¸y ®· nhiÒu n¨m nay thµnh lËp vµ ®¨ng ký kinh doanh lÇn ®Çuvµo n¨m 1995.

¤ng X, gi¸m ®èc ®iÒu hµnh cña doanh nghiÖp X, nãi r»ng «ng nhËn giÊy phÐp kinh doanhvµ m· sè thuÕ vµo n¨m 2002 mét çch rÊt thuËn lîi. Tuy nhiªn, «ng vÉn chûa mua ®ûîcquyÓn hãa ®¬n ®á. Theo «ng X, lý do cã thÓ lµ v× cã qu¸ nhiÒu doanh nghiÖp ®· ®¨ng kýcïng ®Þa chØ víi doanh nghiÖp X, vµ do ®ã phßng thuÕ ng¹i r»ng doanh nghiÖp cã kh¶ n¨nggian lËn hãa ®¬n. Nhûng «ng X còng nghi ngê r»ng vÊn ®Ò cã thÓ lµ do «ng kh«ng cho çnbé phßng thuÕ tiÒn.

§i¹ chØ doanh nghiÖp X còng lµ ®i¹ chØ cöa hµng vµ v¨n phßng cña doanh nghiÖp Y - métc«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n kh¸c. Thùc tÕ, «ng X nãi r»ng «ng b¸n ®ûîc kho¶ng 2.000 xem¸y mçi n¨m. Khi chóng t«i ®Õn, cã kho¶ng 30 chiÕc xe Honda míi dùng trong cöa hµngvµ c«ng viÖc lµm ¨n cã vÎ rÊt s«i ®éng. Theo «ng X - «ng ®ång thêi cã cæ phÇn trong c¶doanh nghiÖp X vµ doanh nghiÖp Y), th× ngoµi doanh nghiÖp Y, gia ®×nh «ng cßn ®¨ng kýthªm 5 doanh nghiÖp n÷a còng ë cïng ®i¹ chØ, mçi doanh nghiÖp lµ cña mét thµnh viªnkh¸c nhau trong gia ®×nh (mÆc dï chóng t«i chØ cã thÓ t×m thÊy hai Doanh nghiÖp X vµDoanh nghiÖp Y trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN). Së dÜ cã viÖc nhû vËy lµ do gia ®×nhmuèn ph©n chia râ rµng tr¸ch nhiÖm vµ lîi Ých gi÷a çc anh chÞ em trong gia ®×nh ®Ó tr¸nhçc tranh chÊp trong gia ®×nh.

Trªn thùc tÕ, Doanh nghiÖp X kh«ng hÒ ho¹t ®éng. ThËm chÝ c¶ tªn doanh nghiÖp còngkh«ng ®ûîc treo ë trûíc trô së. Tuy nhiªn theo luËt th× doanh nghiÖp nµy l¹i tån t¹i vµ chñcña nã vÉn tr¶ thuÕ m«n bµi hµng n¨m ®Ó duy tr× giÊy phÐp. Lý do ®Ó chñ doanh nghiÖpkh«ng gi¶i thÓ doanh nghiÖp X lµ v× hä coi thuÕ m«n bµi kh«ng ®¸ng kÓ vµ vÉn hy väng métngµy nµo ®ã hä cã thÓ mua ®ûîc quyÓn “hãa ®¬n ®á” ®Ó cã thÓ b¾t ®Çu ho¹t ®éng.

Hép sè 4: ThÕ giíi phøc t¹p cña doanh nghiÖp X vµ Y

ChÛ¬ng V

NH÷NG PH¸T HIÖN VÒ HËU §¡NG Ký

PhÇn nµy tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò ®îc ph¸t hiÖn ë giai ®o¹n 2 trong nghiªn cøu cña chóngt«i vÒ nh÷ng trë ng¹i mµ çc doanh nghiÖp gÆp ph¶i sau khi ®¨ng ký. Nh÷ng ph¸t hiÖnnµy thu ®îc qua çc cuéc pháng vÊn víi 47 doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng trong mÉu, vµ®îc chia thµnh s¸u lo¹i chñ ®Ò: ®Êt ®ai nhµ xëng; tiÕp cËn vèn; çc cuéc thanh tra cñaçc c¬ quan nhµ níc; thuÕ, ®Æc biÖt lµ viÖc mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” VAT; çc giÊp phÐpcon; vµ çc thñ tôc h¶i quan.

Trûíc khi ®i s©u vµo nh÷ng vÊn ®Ò nµy, chóng t«i sÏ tãm t¾t thùc tr¹ng cña 47 doanhnghiÖp vµ sau ®ã chóng t«i sÏ cã mét sè nhËn xÐt ë cuèi chû¬ng.

5.1 Tãm t¾t thùc tr¹ng cña 47 doanh nghiÖp ®Ûîc pháng vÊn

33 doanh nghiÖp ®· pháng vÊn (hay kho¶ng 70% cña mÉu) lµ nh÷ng c«ng ty tr¸ch nhiÖmh÷u h¹n. ChØ cã 3 doanh nghiÖp (kho¶ng 6%) lµ doanh nghiÖp tû nh©n, vµ 24% lµ çcc«ng ty cæ phÇn. C¬ cÊu nµy ph¶n ¶nh m« h×nh cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n chÝnh thøc ëViÖt Nam lµ sè lûîng çc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã xu hûíng vûît tréi. 90% doanhnghiÖp kh«ng cã bÊt cø mét sù thay ®æi nµo vÒ c¬ cÊu chñ së h÷u kÓ tõ khi ®ûîc ®¨ng ký.

Kho¶ng 3/4 çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ho¹t ®éng trong lÜnh vùc thû¬ng m¹i vµdÞch vô, vµ chØ cã 1/4 sè doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. C¬ cÊu nµy cñamÉu ph¶n ¶nh râ nÐt m« h×nh chung cña çc khèi doanh nghiÖp tû nh©n ë ViÖt Nam lµngµnh thû¬ng m¹i vµ dÞch vô cã xu hûíng tréi h¬n. N¨m 2003, xÐt trªn khÝa c¹nh vèn®¨ng ký th× hÇu hÕt lµ çc doanh nghiÖp nhá (trung b×nh lµ 1,33 tû ®ång ViÖt Nam)18, vµsè lûîng lao ®éng trung b×nh lµ 28. Nh×n chung, quy m« vÒ c¶ vèn ®¨ng ký vµ sè lûînglao ®éng ®· t¨ng nhÑ so víi ba n¨m trûíc ®ã. Tuy nhiªn, chØ cã 1/5 sè çc doanh nghiÖp®ûîc pháng vÊn cho biÕt hä ®· chÝnh thøc t¨ng vèn ®¨ng ký ph¸p ®Þnh sau ®¨ng ký ban®Çu, ®¹i ®a sè çc doanh nghiÖp kh«ng thay ®æi vÒ vèn ph¸p ®Þnh. B¶ng 5 dûíi ®©y minhhäa nguån gèc cña 47 doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn.

CÇn chó ý lµ kho¶ng 45% çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn trûíc ®©y lµ çc c¬ sëkh«ng chÝnh thøc (vÝ dô nhû hé gia ®×nh). Cã nhiÒu lý do v× sao nh÷ng chñ hé kinh doanhgia ®×nh quyÕt ®Þnh ®¨ng ký thµnh mét doanh nghiÖp chÝnh thøc. Lý do thûêng ®ûîcnãi ®Õn nhÊt lµ do çc vÊn ®Ò vÒ thuÕ vµ “hãa ®¬n ®á” VAT. Çc c¬ së kinh doanh kh«ngchÝnh thøc th× kh«ng cã quyÒn mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”, mµ kh«ng cã nh÷ng hãa ®¬nnµy hä kh«ng thÓ b¸n hµng hãa cho mét sè kh¸ch hµng yªu cÇu ph¶i cã hãa ®¬n ®á ®Óphôc vô nhû cÇu kÕ to¸n cña hä (vÝ dô nhû çc doanh nghiÖp nhµ nûíc vµ çc tæ chøccña chÝnh phñ).


________________________________________________________

18 Sè trung b×nh nµy t¬ng ®¬ng kho¶ng 85.000 ®«la Mü. §Ó biÕt thªm chi tiÕt xin xem b¶ng 9, 10 vµ 11 ë phô lôc.

Mét lý do kh¸c ®ûîc nhiÒu doanh nghiÖp nãi ®Õn lµ mét doanh nghiÖp chÝnh thøc sÏ cãnhiÒu lîi thÕ trong viÖc thùc hiÖn nghÜa vô ®ãng thuÕ. Çch tÝnh thuÕ VAT ®èi víi çcdoanh nghiÖp chÝnh thøc cã vÎ ®¬n gi¶n vµ dÔ thùc hiÖn h¬n nhiÒu, dùa theo çc hãa ®¬n®· ®ûîc ph¸t hµnh20. Nhûng ®èi víi c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøc th× møc thuÕ ph¶inép lµ tuú vµo thû¬ng lûîng gi÷a chñ c¬ së vµ çn bé thuÕ mµ thûêng chñ c¬ së lµ ë vÞtrÝ bÊt lîi h¬n. Nh÷ng lîi Ých kh¸c g¾n víi mét doanh nghiÖp chÝnh thøc ®ã lµ kh¶ n¨ngxuÊt khÈu trùc tiÕp, vµ thuª ®Êt cña nhµ nûíc. Ngûîc l¹i, çc c¬ së kinh doanh kh«ngchÝnh thøc th× kh«ng ®ûîc phÐp xuÊt khÈu trùc tiÕp, vµ do ®ã khi lµm ¨n víi kh¸ch hµngnûíc ngoµi lu«n ph¶i th«ng qua mét bªn thø ba. Mét c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøcth× cã thÓ kh«ng thuª ®ûîc ®Êt cña nhµ nûíc. MÆc dï cã nhiÒu lý do kh¸c nhau, song métyÕu tè phæ th«ng chung lµ mét c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøc, ë mét møc ®é nµo ®ã,kh«ng thÓ më réng vµ t¨ng trûëng cã hiÖu qu¶.

ChØ kho¶ng 1/3 (32%) sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn míi cã vÎ thËt sù lµ çcdoanh nghiÖp míi hoµn toµn, ®ûîc thµnh lËp tõ khi cã LuËt Doanh NghiÖp n¨m 2000. Cã tíi 11% sè doanh nghiÖp ®· ®ûîc thµnh lËp trûíc khi cã LuËt Doanh NghiÖp, nhûngcòng ®· ®¨ng ký l¹i nhû mét doanh nghiÖp míi ®Ó ®ûîc mét sè çc lîi Ých hoÆc chØ ®¬ngi¶n lµ ®Ó phï hîp víi luËt míi.

§a sè çc doanh nghiÖp nãi r»ng hä lµm ¨n cã l·i. Tuy nhiªn, cÇn lûu ý lµ chñ cña çcdoanh nghiÖp tû nh©n nhá thûêng kh«ng tÝnh ®Õn chi phÝ c¬ héi cho søc lao ®éng cñachÝnh hä (vÝ dô nhû hä kh«ng tÝnh lû¬ng cho chÝnh m×nh khi tÝnh tæng çc chi phÝ cñadoanh nghiÖp) vµ kh«ng tÝnh tiÒn ®Êt (nÕu doanh nghiÖp ®Æt trô së t¹i ®Êt cña chñ doanhnghiÖp). HÇu hÕt çc doanh nghiÖp ®Òu nãi lµ lµm ¨n “®ûîc” nhûng còng nhiÒu ngûêinãi hä thÊy ho¹t ®éng kinh doanh cña hä khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi dù kiÕn trûíc ®©y.Khi ®ûîc hái hä ®· thÊy kinh doanh cã khã kh¨n vµ thuËn lîi ra sao, chØ cã kho¶ng 13%tr¶ lêi r»ng hä thÊy kinh doanh thuËn lîi h¬n dù kiÕn trong khi ®ã 49% tr¶ lêi kinh doanhkhã kh¨n h¬n dù kiÕn. Çc doanh nghiÖp còng cã ý kiÕn nhû vËy vÒ vÊn ®Ò lîi nhuËn.


Nguån g«cSè lîng çcdoanh nghiÖp

tû lÖ%

Tríc ®©y lµ c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøc 21 44,7

§îc thµnh lËp hoµn toµn míi 15 31,9

Tríc ®©y lµ mét ph¸p nh©n kh¸c 5 10,7

Lµ mét chi nh¸nh chÝnh thøc hay mét c«ng ty con cñamét doanh nghiÖp kh¸c

5 10,7

Çc lo¹i h×nh kh¸c 1 2,1

Tæng 47 100

________________________________________________________

19 MÉu dïng cho biÓu nµy chØ bao gåm 47 doanh nghiÖp, do ®ã tû lÖ phÇn tr¨m chØ cã tÝnh rÊt t¬ng ®èi.

20 §Ó cã ®îc quyÓn hãa ®¬n ®á l¹i l¹i lµ mét c©u chuyÖn kh¸c – xem phÇn 5.2.4.

B¶ng sè 5: Nguån gèc cña doanh nghiÖp19


Nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ hËu ®¨ng ký

Kho¶ng 45% sè çc doanh nghiÖp trong mÉu tr¶ lêi lîi nhuËn thÊp h¬n dù kiÕn vµ chØkho¶ng 9% c¶m thÊy lîi nhuËn cña doanh nghiÖp ®¹t ®ûîc nhiÒu h¬n dù kiÕn21.

MÆc dï çc c©u tr¶ lêi lµ rÊt nghiªm tóc, song ®a sè çc doanh nghiÖp (kho¶ng 90%) vÉntiÕp tôc duy tr× ngµnh nghÒ kinh doanh kÓ tõ khi thµnh lËp, vµ chØ cã 10% ®· cã nh÷ngthay ®æi m¹nh mÏ vÒ nghµnh nghÒ kinh doanh. HÇu hÕt çc doanh nghiÖp ®Òu rÊt l¹c quanvÒ c«ng viÖc kinh doanh cña hä trong tû¬ng lai. Kho¶ng 45% nãi r»ng hä ®ang më réngho¹t ®éng, 15% sÏ bûíc vµo ngµnh nghÒ kinh doanh míi hay çc thÞ trûêng míi, vµ 34%th× sÏ duy tr× ho¹t ®«ng kinh doanh ë cÊp ®é hiÖn t¹i. ChØ cã mét doanh nghiÖp cho biÕthä sÏ gi¶m quy m« ho¹t ®éng, vµ mét doanh nghiÖp kh¸c cã ý ®Þnh t¹m ngõng hoÆc hoµntoµn chÊm døt ho¹t ®éng22.

5.2 Çc Rµo C¶n

5.2.1 Çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai vµ c¬ së vËt chÊt

Cã ®ûîc quyÒn sö dông ®Êt ®ai râ rµng ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò chÝnh mµ khèi doanhnghiÖp tû nh©n ë ViÖt Nam ®ang gÆp ph¶i. Çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai thûêng ph¸tsinh trong giai ®o¹n thµnh lËp, vµ trong nhiÒu trûêng hîp nã cßn tiÕp tôc diÔn ra trongsuèt vßng ®êi cña doanh nghiÖp. H¹n chÕ trong viÖc t×m ®ûîc ®Êt ®ai lµ mét phÇn nguyªnnh©n dÉn tíi quy m« kh¸ nhá vµ lÜnh vùc kinh doanh cña çc doanh nghiÖp ngoµi quècdoanh ë ViÖt Nam. Mét tû lÖ kh¸ cao doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë ViÖt Nam lµ ®angho¹t ®éng trong lÜnh vùc thû¬ng m¹i vµ dÞch vô (90% trªn sè 300 doanh nghiÖp trong mÉucña chóng t«i), còng mét phÇn lµ do çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai, v× hÇu nhû çcdoanh nghiÖp thû¬ng m¹i vµ dÞch vô nh×n chung kh«ng cÇn mét mÆt b»ng lín nhû çcdoanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt.

Mét phÇn tû sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho biÕt viÖc t×m ®ûîc c¬ së vËt chÊt hoÆc®Êt ®ai thÝch hîp lµ vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp. Thèngkª çc khã kh¨n trong qu¸ tr×nh thµnh lËp còng nhû trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña çcdoanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho thÊy vÊn ®Ò t×m ®ûîc ®Þa ®iÓm v¨n phßng hoÆc ®Êt chos¶n xuÊt phï hîp lµ khã kh¨n lín thø hai (chØ sau viÖc t×m ®ûîc nguån tÝn dông). S¬ ®ådûíi ®©y m« t¶ çc nhãm vÊn ®Ò khã kh¨n chÝnh mµ doanh nghiÖp gÆp ph¶i trong giai®o¹n thµnh lËp vµ ho¹t ®éng sau ®ã vµ sè lûîng mçi doanh nghiÖp tr¶ lêi.


________________________________________________________

21 Cã thÓ cã mét chót khiªm tèn gi¶ t¹o trong nh÷ng c©u tr¶ lêi cña çc doanh nghiÖp mµ kh«ng muèn g©y sù chó ý tíi quy m« kinh doanhcòng nh lîi nhuËn cña hä.

22 MÆc dï nh÷ng c©u tr¶ lêi nghe cã vÎ ®Çy høa hÑn song chóng ta còng cÇn nhËn thøc ®îc xu híng tiÒm n¨ng trong mÉu.

§¸ng nãi lµ, chØ chûa ®Õn 10% çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn trong cuéc ®iÒu tra nµy®Æt trô së trªn ®Êt cña m×nh (tøc lµ ®Êt mµ doanh nghiÖp thuª) vµ chØ mét doanh nghiÖplµ ë trong khu c«ng nghiÖp. TÊt c¶ nh÷ng doanh nghiÖp cßn l¹i hoÆc lµ ë trªn ®Êt ®aithuéc së h÷u riªng cña chñ doanh nghiÖp (kho¶ng 1/4 mÉu) hoÆc t¹i çc c¬ së ®i thuª l¹i(kho¶ng1/2 cña mÉu).

V× n»m trªn ®Êt ®i thuª, thûêng lµ theo hîp ®ång cho thuª ng¾n h¹n, nªn doanh nghiÖpcã thªm nh÷ng khã kh¨n vµ bÊt æn. Cã hai nguån chÝnh mµ çc doanh nghiÖp ngoµi quècdoanh cã thÓ thuª mÆt b»ng ®ã lµ: çc doanh nghiÖp nhµ nûíc, hoÆc ®Êt thuéc së h÷u tûnh©n. Çc doanh nghiÖp cÇn mét mÆt b»ng kh¸ lín ®Ó ho¹t ®éng (vÝ dô nhû çc doanhnghiÖp s¶n xuÊt, vµ çc doanh nghiÖp thû¬ng m¹i cÇn nhµ kho lín) thûêng cè g¾ng thuª®Êt cña çc doanh nghiÖp nhµ nûíc. Kho¶ng 11% çc doanh nghiÖp pháng vÊn trong mÉuthuª ®Êt cña çc doanh nghiÖp nhµ nûíc. Thêi h¹n thuª thûêng lµ trung h¹n vµ ng¾n h¹n(theo ®iÒu tra cña chóng t«i tèi ®a lµ 10 n¨m). Do ®ã cã thÓ hiÓu ®ûîc lý do çc doanhnghiÖp rÊt ng¹i ®Çu tû nhiÒu vèn cè ®Þnh khi vÉn ho¹t ®éng trªn ®Êt thuª ng¾n h¹n. Vµ v×lý do nµy, hä dÔ thûêng kh«ng më réng hoÆc ph¸t triÓn ho¹t ®éng ë quy m« lín h¬n.

Trong mét sè trûêng hîp, çc doanh nghiÖp nhµ nûíc kh«ng ®ûîc phÐp cho çc doanhnghiÖp ngoµi quèc doanh thuª ®Êt, v× vËy nh÷ng doanh nghiÖp nµy t×m çch cho thuª bÊthîp ph¸p. Do ®ã tiÒn thuª ®Êt mµ çc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh tr¶ cho doanhnghiÖp nhµ nûíc kh«ng ®ûîc coi lµ kho¶n chi ®ûîc khÊu trõ thuÕ mét çch hîp ph¸p. H¬nn÷a do viÖc cho thuª lµ bÊt hîp ph¸p, vÞ thÕ ph¸p lý cña ngûêi ®i thuª dÔ bÞ tæn h¹i khiph¸t sinh bÊt cø mét tranh chÊp nµo, vµ tßa ¸n cã thÓ tõ chèi hiÖu lùc cña hîp ®ång.

MÆc dï thuª ®Êt mét çch kh«ng hîp ph¸p cña doanh nghiÖp nhµ nûíc th× ch¾c ch¾nkh«ng ph¶i lµ ®iÒu lý tûëng (g©y ra cho ngûêi thuª nhiÒu r¾c rèi vµ kh«ng æn ®Þnh), song®i thuª ®Êt cña tû nh©n cßn r¾c rèi h¬n rÊt nhiÒu. Çc doanh nghiÖp nhá ho¹t ®éng trong



02468

101214161820

Doanh nghiïåpmúái thaânh lêåp

Doanh nghiïåpàang hoaåt àöångSö

ë lûúån

g tra

ã lúâi

Tòm kiïëm nguöìn

Taâi chñnh

Tòm kiïëm cú súã vêåt chêët, àêët àai phuâ

húåp

Caác thuã tuåc haânh

chñnh quan liïu

Tòm kiïëm nguöìn

nhên lûåc phuâ húåp

Caác trúã ngaåi khaác

H×nh 2: Çc rµo c¶n chÝnh

lÜnh vùc thû¬ng m¹i thûêng t×m thuª v¨n phßng hoÆc cöa hµng cña tû nh©n. Thêi h¹n thuªthûêng tõ 06 th¸ng ®Õn 01 n¨m. PhÇn lín çc chñ cho thuª tû nh©n ë ViÖt Nam kh«ngmuèn cho thuª dµi h¹n, v× hä cã thÓ quyÕt ®Þnh sö dông ®Êt vµo nh÷ng môc ®Ých kh¸c saumét thêi gian cho thuª. Mét sè çc ®iÒu kho¶n thuª t¹o lîi thÕ cho ngûêi cho thuª khihîp ®ång cho thuª s¾p hÕt h¹n t¹o ra thªm nh÷ng r¾c rèi cho doanh nghiÖp ®i thuª. DoanhnghiÖp nµy ph¶i t×m mét ®Þa ®iÓm kh¸c trong mét thêi gian ng¾n vµ do ®ã cã thÓ sÏ bÞmÊt kh¸ch hµng.

Çc doanh nghiÖp dïng ®Êt ®ai thuéc së h÷u cña chñ doanh nghiÖp (chiÕm 1/4 trong mÉupháng vÊn) còng kh«ng ph¶i kh«ng cã vÊn ®Ò. Nh÷ng c¬ ng¬i nµy thûêng lµ nhá nªn h¹nchÕ viÖc më réng, vµ cßn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thuÕ. VÝ dô, doanh nghiÖp thûênggÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tr×nh bµy víi çc çn bé thuÕ vÒ tæng chi phÝ hîp lý mµdoanh nghiÖp ph¶i chÞu, nhû tiÒn ®iÖn nûíc, v× rÊt khã ®Ó chia râ nh÷ng chi phÝ nµo thuécvÒ ç nh©n vµ chi phÝ nµo lµ cña doanh nghiÖp. Mét chñ doanh nghiÖp phµn nµn: “ RÊtkhã ®Ó t×m ®ûîc mét v¨n phßng ®Ó sö dông l©u dµi. V× thÕ hiÖn t¹i, t«i ph¶i sö dông ng«inhµ cña t«i ®Ó lµm v¨n phßng doanh nghiÖp. Do ®ã, nhiÒu chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc thuªnhµ, ®iÖn, nûíc, v.v... kh«ng ®ûîc khÊu trõ thuÕ.”



Doanh nghiÖp A cÇn kho¶ng 2.000 m2 cho nhµ m¸y cña m×nh. Tuy nhiªn, víi mét quy m«kh¸ nhá nh vËy th× khã mµ cã ®îc ®Êt ë trong mét khu c«ng nghiÖp. V× vËy doanh nghiÖpph¶i thuª ®Êt cña mét doanh nghiÖp tríc ®©y thuéc së h÷u nhµ níc nay ®· cæ phÇn hãa ëtØnh H¶i D¬ng. V× chØ lµ ®Êt ®i thuª, doanh nghiÖp thÊy kh«ng thÓ ®Çu t ®Ó x©y dùng nhµxëng tèt h¬n. Ngêi lao ®éng th× còng kh«ng muèn lµm viÖc trong mét nhµ m¸y t¹m bî.

NhiÒu vÊn ®Ò kh¸c n÷a còng liªn quan ®Õn chi phÝ thuª ®Êt vµ tiÒn ®iÖn (®ã lµ nh÷ng kho¶nchi ®¸ng kÓ ®èi víi doanh nghiÖp nµy). Doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng ®îc phÐp cho thuªmÆt b»ng, do ®ã toµn bé viÖc cho thuª lµ kh«ng chÝnh thøc. §èi víi ®iÖn còng nh vËy,doanh nghiÖp cho thuª kh«ng thÓ xuÊt “hãa ®¬n ®á” cho phÇn ®iÖn n¨ng mµ doanh nghiÖpA sö dông. Do ®ã doanh nghiÖp A kh«ng thÓ cã hãa ®¬n chÝnh thøc tiÒn ®iÖn vµ tiÒn thuªmÆt b»ng, vµ v× vËy kh«ng ®îc tÝnh vµo çc chi phÝ hîp ph¸p ®Ó tÝnh thuÕ.

Doanh nghiÖp B thuª ®îc mét m¶nh ®Êt cña mét ç nh©n vµ tù x©y dùng v¨n phßng v× hyväng hîp ®ång thuª cã thÓ ®îc gia h¹n. Tuy nhiªn, sau hai n¨m th× ngêi chñ ®· ®ßi l¹i nhµ,söa sang l¹i mét chót råi sau ®ã l¹i cho doanh nghiÖp B thuª nhng víi gi¸ cao h¬n.

Doanh nghiÖp C sö dông mét ®Þa ®iÓm thuª cña mét doanh nghiÖp du lÞch thuéc V¨n phßngThanh niªn Thµnh phè (mét tæ chøc phi lîi nhuËn) ®Ó ®Æt v¨n phßng vµ b¸n hµng. Nhnghîp ®ång thuª chØ cã thêi h¹n rÊt ng¾n vµ cã thÓ chÊm døt bÊt cø khi nµo nÕu doanh nghiÖpdu lÞch cã nhu cÇu cÇn sö dông gÊp, hoÆc cã thÓ cho mét doanh nghiÖp kh¸c thuª víi nh÷ng®iÒu kiÖn u ®·i h¬n. MÆt b»ng hiÖn t¹i (chØ cã 120 m2) lµ qu¸ nhá, v× vËy doanh nghiÖp Bkh«ng thÓ më réng ho¹t ®éng cña m×nh.

Hép sè 5: ThiÕu ®Êt ®ai

Hép sè 6: Khã kh¨n ®Ó ®¶m b¶o thuª ®Êt dµi h¹n

Mét chñ doanh nghiÖp kh¸c gi¶i thÝch r»ng trong trûêng hîp kh«ng cã chøng nhËn quyÒnsö dông ®Êt (“sæ ®á”), nh÷ng khã kh¨n cña hä cßn lín h¬n nhiÒu:

“T«i ®· chÞu qu¸ nhiÒu r¾c rèi liªn quan tíi ng«i nhµ vµ m¶nh ®Êt nµy råi. Chóngt«i s¾p cã “sæ ®á” cña m¶nh ®Êt nµy, khi ®ã th× ch¾c mäi viÖc sÏ thuËn lîi h¬n.M¶nh ®Êt nµy trûíc ®©y thuéc vÒ bè mÑ chång t«i. Khi hä chia cho mÊy anh chÞ emruét, vî chång t«i ®· mua l¹i phÇn cña nh÷ng ngûêi anh em kia ®Ó së h÷u toµn bém¶nh ®Êt. V× vËy m¶nh ®Êt thuéc vÒ chóng t«i, nhûng vÒ mÆt ph¸p luËt th× m¶nh®Êt nµy vÉn mang tªn bè chång t«i. Bè chång t«i ®· viÕt giÊy tháa thuËn ®Ó t«i södông m¶nh ®Êt nµy vµo c«ng viÖc kinh doanh cña t«i. Chóng t«i ®· tèn rÊt nhiÒutiÒn ®Ó x©y dùng vµ n©ng cÊp n¬i nµy, nhûng vÒ khÝa c¹nh ph¸p luËt ng«i nhµ vÉn®ûîc xem lµ cña cha t«i chø kh«ng ph¶i cña t«i, v× vËy nã kh«ng ®ûîc tÝnh vµo chiphÝ. T«i còng kh«ng thÓ sö dông nã ®Ó thÕ chÊp vay. Bè chång t«i nãi khi nµo nhËn®ûîc “sæ ®á” bè t«i sÏ chuyÓn quyÒn së h÷u hîp ph¸p cho chóng t«i, nhûng chóngt«i ®· ®¸nh mÊt nhiÒu c¬ héi kinh doanh v× çc r¾c rèi nµy”.

Nh×n chung, ®a sè çc chñ doanh nghiÖp kh«ng b»ng lßng víi c¬ së vËt chÊt hiÖn t¹i cñam×nh ë mét khÝa c¹nh nµy hoÆc khÝa c¹nh kh¸c. Chóng t«i ®· hái hä nh÷ng khÝa c¹nh nµomµ hä kh«ng hµi lßng víi nh÷ng c¬ së vËt chÊt hiÖn cã cña hä. Chóng t«i ®· s¾p xÕpnh÷ng c©u tr¶ lêi cña hä thµnh bèn ph¹m trï: vÞ trÝ, diÖn tÝch, gi¸ c¶, vµ çc ®iÒu kho¶nthuª (vÝ dô, thêi gian thuª). B¶ng dûíi ®©y minh häa sè lûîng çc chñ doanh nghiÖp ®·nãi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã.

B¶ng sè 6: Tû lÖ kh«ng hµi lßng víi c¬ së vËt chÊt

* Mét sè chñ doanh nghiÖp ®· ®¸nh dÊu nhiÒu h¬n mét khÝa c¹nh kh«ng hµi lßng.

MÆc dï ®a sè çc doanh nghiÖp kh«ng hµi lßng víi c¬ së hiÖn t¹i, nhûng chØ cã mét sènhá cè g¾ng thuª ®Êt dïng cho çc môc ®Ých kinh doanh vµ chØ cã 15% doanh nghiÖptrong mÉu ®· thuª ®ûîc ®Êt cña nhµ nûíc. §iÒu nµy cã mét sè lý do; mét trong nh÷ng lýdo c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt lµ ®Êt dïng cho môc ®Ých kinh doanh ë ViÖt Nam kh«ng®ñ. HiÖn nay kh«ng cã nhiÒu ®Êt dµnh cho çc doanh nghiÖp thuª, mÆc dï chÝnh phñ ®·cã nhiÒu cè g¾ng nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. Mét lý do kh¸c lµ çc doanh nghiÖp tûnh©n hiÖn nay vÉn cßn qu¸ nhá vµ hä hoÆc kh«ng ®ñ tiÒn hoÆc kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thuª®Êt tõ nhµ nûíc. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp ®ñ kh¶ n¨ng ®i thuª th× hä l¹i gÆp nh÷ngr¾c rèi vÒ thñ tôc hµnh chÝnh quan liªu phøc t¹p vµ çc khã kh¨n trong viÖc gi¶i táa ®Êt.NhiÒu doanh nghiÖp ng¹i nép ®¬n thuª ®Êt do çc thñ tôc hµnh chÝnh quan liªu phøc t¹p.



Kh«ng hµi lßng víi c¬ së hiÖn t¹i, vÒ khÝa c¹nh: % cña mÉu*

VÞ trÝ 34

DiÖn tÝch 34

Çc ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång thuª (vÝ dô, thêi h¹n thuª) 26

Gi¸ c¶ 15



Doanh nghiÖp D thuª 1,4 hÐcta ®Êt ë mét tØnh gÇn Hµ Néi. Doanh nghiÖp ®· b¾t ®Çu tiÕnhµnh nép ®¬n xin thuª ®Êt vµo th¸ng 05 n¨m 2001, vµ 17 th¸ng sau doanh nghiÖp nhËn®îc quyÕt ®Þnh tõ cÊp tØnh ®ång ý cho doanh nghiÖp thuª m¶nh ®Êt nµy. Th¸ng T n¨m2003, ñy ban Nh©n d©n tØnh ra quyÕt ®Þnh thu håi ®Êt cña d©n ®Ó giao cho doanh nghiÖpsö dông trong 50 n¨m. Tuy nhiªn, doanh nghiÖp D ph¶i tù gi¶i quyÕt viÖc båi thêng chonh÷ng ngêi sö dông tríc ®ã vµ tù gi¶i táa ®Êt. Doanh nghiÖp dï cè g¾ng còng chØ gi¶itáa ®îc 82% m¶nh ®Êt “Chóng t«i kh«ng thÓ thu håi ®îc phÇn cßn l¹i tõ nh÷ng ngêi®ang sö dông, v× hä kh«ng nhËn tiÒn” gi¸m ®èc doanh nghiÖp gi¶i thÝch. “Hä tiÕp tôc ®ßinhiÒu tiÒn h¬n vµ chóng t«i kh«ng thÓ ®ñ tiÒn ®Ó lµm ®iÒu ®ã. Hä phÇn nµo bÞ ¶nh hëngth¶o luËn cña Quèc Héi vÒ LuËt ®Êt ®ai. Mét sè ®¹i biÓu Quèc héi ®· ®Ò cËp ®Õn mét sèvÊn ®Ò cã lîi cho nh÷ng ngêi cã ®Êt, v× vËy b©y giê mäi ngêi ®ang ®ßi thªm tiÒn.”

“T«i thÊy rÊt mÖt mái v× viÖc nµy råi. Khi t«i nép ®¬n vµ lµm çc thñ tôc giÊy tê xin thuªth× lµm víi tØnh nhng khi gÆp çc vÊn ®Ò khã kh¨n th× tØnh l¹i giao nhiÖm vô ®ã cho huyÖn.Chóng t«i ®· ph¶i ®i ®Õn huyÖn, sau ®ã xuèng x·, xuèng lµng vµ b©y giê lµ víi mçi hé çthÓ. Vµ mäi ngêi rÊt nhiÒu chuyÖn, hä nãi çc doanh nghiÖp kh¸c tr¶ cho nh÷ng ngêikh¸c nhiÒu h¬n, v× vËy chóng t«i cÇn ph¶i tr¶ thªm tiÒn. Hä nãi diÖn tÝch ruéng cña hä kh¸cso víi çc sè ®o ë trªn giÊy, hoÆc nãi hä ®· ®îc cÊp m¶nh ®Êt nµy, nhng hä ®· chiÕmdông ®Êt ë xung quanh nªn giê ®Êt cña hä réng h¬n. D©n chóng rÊt c¬ng quyÕt. Khi çcçn bé tØnh vµ x· ®Õn nh÷ng ngêi d©n ®· ®uæi hä vÒ, hä nãi çc çn bé ®ã lµ nh÷ng kÎtham nhòng. Hä ®ßi chØ gÆp doanh nghiÖp. Nhng sau ®ã nh÷ng ngêi d©n nµy l¹i tõ chèigÆp nh©n viªn cña t«i. Hä nãi “b¶o gi¸m ®èc cña çc anh ®Õn ®©y”. V× vËy b©y giê t«i ph¶i®Õn vµ nãi ngät víi tõng hé gia ®×nh. Vµ hä nãi “gi¸m ®èc cã nhiÒu tiÒn th× ®i n¬i kh¸c mµmua ®Êt, ®õng ®Õn mua ®Êt ë ®©y”. Hä xem viÖc ®ã nh lµ mua ®Êt vËy. Chóng t«i chØmuèn ®îc thuª m¶nh ®Êt nµy tõ chÝnh quyÒn tØnh .”

“Mét vÊn ®Ò chÝnh cña nh÷ng r¾c rèi lµ do bªn trong m¶nh ®Êt nµy cã nh÷ng m¶nh ®Êt mµ®îc xÕp vµo lo¹i “®Êt phÇn tr¨m”. §ã lµ lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp, nhng ngêi d©n hy vängmét ngµy nµo ®Êy nã sÏ trë thµnh ®Êt thæ c. Hä còng cã lý. ThËm chÝ nÕu b©y giê m¶nh®Êt nµy kh«ng ®îc sö dông nh lµ ®Êt thæ c th× ë mét thêi ®iÓm nµo ®ã trong t¬ng lai®iÒu nµy sÏ thµnh hiÖn thùc. V× vËy mäi ngêi kh«ng muèn rêi bá m¶nh ®Êt nµy, vµ hä®ßi båi thêng thËt nhiÒu tiÒn. D©n chóng ®Æt c©u hái t¹i sao tØnh l¹i thùc hiÖn quy ho¹chsö dông ®Êt theo çch tÝnh c¶ ®Êt “®Êt phÇn tr¨m, ®Êt trång rau” cña hä trong khu vùc s¶nxuÊt c«ng nghiÖp. Toµn bé khu vùc mµ chóng t«i kh«ng gi¶i táa ®îc lµ thuéc vÒ çc hégia ®×nh cã hai lo¹i ®Êt nµy.”

MÆc dï doanh nghiÖp D cha hoµn thµnh viÖc thu håi ®Êt tõ tÊt c¶ mäi ngêi hiÖn ®angngô c, song doanh nghiÖp ®· b¾t ®Çu c«ng viÖc san lÊp mÆt b»ng. “Khi chóng t«i lµm nhvËy, ngêi d©n cã thÓ c¶m thÊy lo l¾ng vµ kh«ng trång trät ®îc trªn ®Êt cña hä, qua ®ãchóng t«i hy väng sÏ lµm cho hä muèn nhîng bé”. Chóng t«i còng hy väng r»ng hä sÏnhËn thÊy çc gia ®×nh ®· nhËn tiÒn ®Òn bï cña chóng t«i hëng tiÒn l·i trªn sè tiÒn ®Òn bïcña hä cßn nhiÒu h¬n sè tiÒn mµ hä cã thÓ thu ®îc tõ viÖc trång trät trªn m¶nh ®Êt ®ã.”

“Mét sè ngêi còng rÊt qu¸ ®¸ng. Hä ®· giao ®Êt cho chóng t«i, sau ®ã quay l¹i ®µo ®Êt vµ

Mét vµi chñ doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn tin r»ng hä sÏ kh«ng bao giê thuª ®ûîc ®Êtnªn ch¼ng buån nép ®¬n xin thuª. Mét sè çc doanh nghiÖp kh¸c tin r»ng kho¶n tiÒn thùctÕ mµ doanh nghiÖp ph¶i tr¶ cao h¬n nhiÒu so víi gi¸ chÝnh thøc mµ Nhµ nûíc quy ®Þnh(do ph¶i céng thªm kho¶n chi phÝ kh«ng chÝnh thøc). ViÖc gi¶i táa ®Êt th× còng cßn nhiÒur¾c rèi, vÝ dô dûíi ®©y minh häa mét çch râ rµng.

Hép sè 7: Båi thêng ®Ó gi¶i táa ®Êt

5.2.2 Çc vÊn ®Ò liªn quan tíi vèn

H¹n chÕ trong viÖc tiÕp cËn vèn lµ mét rµo c¶n lín mµ çc doanh nghiÖp nhá ë nh÷ngnûíc ®ang ph¸t triÓn (vµ thËm chÝ c¶ ë nh÷ng nûíc ph¸t triÓn) ph¶i ®èi mÆt. Çc khã kh¨ntrong tiÕp cËn vèn mµ khèi doanh nghiÖp tû nh©n ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt ®· ®ûîc b¸o chÝ®Ò cËp vµ bµn luËn nhiÒu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Nghiªn cøu cña chóng t«i kh¼ng ®Þnhr»ng vÊn ®Ò nµy vÉn tiÕp tôc lµ mét trë ng¹i, mÆc dï t×nh h×nh chung ®ang dÇn ®ûîc c¶ithiÖn. Nhû çc sè liÖu ®· ®ûa ra, viÖc t×m ®ûîc ®ñ vèn lµ mét trong nh÷ng khã kh¨n hµng®Çu c¶ trong giai ®o¹n thµnh lËp còng nhû trong suèt thêi gian ho¹t ®éng sau ®ã cña



vËn chuyÓn ®i ®Ó lÊp ao hå cña m×nh ®Ó cã thÓ b¸n ®îc nhiÒu tiÒn h¬n. T«i ®· ph¶i ph©nc«ng ngêi ®Ó b¶o vÖ. H«m qua, chóng t«i ®· cã mét trËn ®¸nh nhau víi nh÷ng ngêi ®ã.ThËt may lµ kh«ng ai bÞ th¬ng c¶.”

Th¸ng T n¨m 2002, tØnh ®· chän cho chóng t«i mét l« ®Êt kh¸c ngay s¸t ®êng vµ kh«ngcã ®Êt “phÇn tr¨m rau xanh”. Sau ®ã vµo th¸ng T¸m n¨m 2002, hä ®· quyÕt ®Þnh kh«nggiao l« ®Êt ®ã cho doanh nghiÖp chóng t«i, mµ giao cho chóng t«i l« ®Êt nµy.

QuyÒn sö dông ®Êt

“Trªn b¶n ®å mµ tØnh giao, cã mét con ®êng réng 24m ch¹y tõ ®êng cao tèc vµo tíi m¶nh®Êt cña chóng t«i. Nhng tØnh kh«ng muèn ph¶i tiªu tiÒn vµo con ®êng nµy. Hä ®· nãichóng t«i cã thÓ tù x©y dùng con ®êng nµy vµ hä sÏ tr¶ tiÒn cho chóng t«i sau. Nhngchóng t«i kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ó lµm viÖc ®ã. V× vËy chóng t«i ph¶i hái xin mét doanh nghiÖpkh¸c ë trªn m¶nh ®Êt ngay s¸t m¶nh ®Êt cña chóng t«i, mµ ®· cã s½n mét con ®êng nèivíi mét con ®êng kh¸c, cho chóng t«i ra vµo m¶nh ®Êt cña chóng t«i xuyªn qua m¶nh ®Êtcña hä. DÜ nhiªn chóng t«i ph¶i tr¶ tiÒn cho hä ®Ó lµm nh vËy. Hä ®ång ý cho chóng t«ilµm mét con ®êng ®Êt réng 5m ë r×a m¶nh ®Êt cña hä ®Ó ®i vµo m¶nh ®Êt cña chóng t«i.Hä nãi r»ng hä ®· bµn giao m¶nh ®Êt ®ã cho mét doanh nghiÖp x©y dùng mµ hiÖn ®ang thic«ng x©y dùng nhµ m¸y cña hä, v× vËy chóng t«i còng ph¶i tr¶ cho doanh nghiÖp x©y dùng®ã mét kho¶n tiÒn.”

“Trong çc buæi lµm viÖc víi tØnh, tØnh ®· høa hÑn víi chóng t«i rÊt nhiÒu ®iÒu tèt ®Ñp, nãir»ng chóng t«i sÏ ®îc kÐo ®iÖn níc ®Õn tËn n¬i. Thùc tÕ, chóng t«i sÏ ph¶i tr¶ tiÒn ®Ó l¾p®Æt mét ®êng ®iÖn cao thÕ tõ ®êng ®iÖn hiÖn cã cña tØnh ch¹y vµo m¶nh ®Êt cña chóngt«i. VÊn ®Ò r¾c rèi ë ®©y lµ ®êng d©y ®iÖn cña tØnh ch¹y däc theo ®êng cao tèc, vµ nãkh«ng ch¹y ®Õn chç m¶nh ®Êt cña chóng t«i. B©y giê chóng t«i kh«ng thÓ lµm g× ®îc v×chóng t«i kh«ng cã ®ñ tiÒn. Chóng t«i c¶m thÊy nh bÞ lõa. Lóc ®Çu hä nãi toµn ®iÒu tèt®Ñp ®Ó chóng t«i thuª ®Êt cña hä. B©y giê chóng t«i ®· thuª vµ ®· ®Çu t tiÒn v× vËy chóngt«i ph¶i tiÕp tôc gi¶i quyÕt víi nh÷ng r¾c rèi nµy. §óng lµ t×nh tr¹ng “Trë ®i m¾c nói, trël¹i m¾c s«ng.”

“ThËm chÝ nÕu ñy ban Nh©n d©n tØnh muèn can thiÖp th× ch¾c ch¾n lµ çc së ngµnh liªnquan sÏ kh«ng nghe theo. Chñ tÞch ñy ban Nh©n d©n tØnh lµ mét ngêi míi, vµ tríc ®©y«ng Êy tõng lµ gi¸m ®èc së, thËm chÝ cßn ë cÊp thÊp h¬n. Do ®ã ñy ban Nh©n d©n tØnhkh«ng thÓ giao viÖc cho çc së liªn quan ®îc. MÆc dï hä còng ch¼ng quan t©m ®Õn viÖcgióp ®ì çc doanh nghiÖp nhng hä còng ®· thêng tæ chøc häp víi vµi chôc doanh nghiÖp,nhng lóc ®ã çc doanh nghiÖp l¹i lín tiÕng chØ trÝch tØnh thÕ nªn ñy ban Nh©n d©n tØnhcòng ch¼ng thÊy thÝch thó g×. B©y giê hä triÖu tËp tõng doanh nghiÖp ®Õn gÆp vµ sau ®ã hägîi ý ¨n tra.”


doanh nghiÖp. §a sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn kh«ng thÓ vay tiÒn tõ ng©n hµng,vµ khã kh¨n trong vay vèn ®· c¶n trë sù më réng vµ ph¸t triÓn cña hä. Do ®ã çc doanhnghiÖp chñ yÕu theo ®uæi çc ho¹t ®éng kinh doanh trong nh÷ng lÜnh vùc ®ßi hái vèn ®Çutû nhá. Mét chñ doanh nghiÖp ®· nhÊn m¹nh: “T«i nghÜ r»ng vèn lµ mét vÊn ®Ò phæ biÕn®èi víi çc doanh nghiÖp tû nh©n, kÓ c¶ doanh nghiÖp cña chóng t«i. NÕu chóng t«i vay®ûîc tiÒn tõ çc ng©n hµng chóng t«i cã thÓ tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng kinh doanh ®· ®¨ngký trong giÊy phÐp cña chóng t«i. Chóng t«i ®· ho¹t ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô viÖc lµmbëi v× c«ng viÖc nµy kh«ng ®ßi hái ®Çu tû nhiÒu vèn ban ®Çu “.

Mét doanh nghiÖp kh¸c cã vÎ nhû ®· vûît qua khã kh¨n trong vÊn ®Ò xin thuª ®Êt métçch thµnh c«ng nhûng sau ®ã l¹i ph¶i ®èi mÆt víi vÊn ®Ò xin vèn ®Ó cã tiÒn më réng lµm¨n hay Ýt nhÊt còng ®Ó tËn dông triÖt ®Ó h¬n mÆt b»ng s½n cã: “ Sau khi thuª ®ûîc mét c¬ng¬i réng h¬n ë mét khu c«ng nghiÖp, chóng t«i muèn ®Çu tû mét d©y chuyÒn s¶n xuÊtvíi 200 – 300 c«ng nh©n. ViÖc nµy cÇn xÊp xØ 2 tû ®ång ViÖt Nam (kho¶ng 127.000 ®«la Mü). Nhûng chóng t«i kh«ng cã g× ®Ó thÕ chÊp theo yªu cÇu cña çc ng©n hµng. NÕuchóng t«i kh«ng ®Çu tû, chóng t«i sÏ ®¸nh mÊt nhiÒu c¬ héi v× chóng t«i kh«ng ®ñ kh¶n¨ng ®Ó thùc hiÖn nh÷ng ®¬n ®Æt hµng lín cña çc kh¸ch hµng nûíc ngoµi.”

Çc yªu cÇu vÒ thÕ chÊp lµ mét rµo c¶n chÝnh. §a sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn®· kh«ng thÓ vay ®ûîc tiÒn tõ çc ng©n hµng v× thiÕu çc ®iÒu kiÖn thÕ chÊp thÝch hîp ®Ó®ûîc vay. Theo chóng t«i thÊy, nhiÒu chñ doanh nghiÖp s½n sµng mang nhµ vµ çc tµi s¶nriªng ®Ó lµm vËt thÕ chÊp, nhûng çc ng©n hµng thûêng ®Þnh gi¸ çc tµi s¶n thÕ chÊp thÊph¬n gi¸ trÞ thùc. Çc thñ tôc phøc t¹p liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh xin vay còng ®ûîc xem nhûmét rµo c¶n. Theo mét sè çc doanh nghiÖp trong mÉu, ®¬n gi¶n lµ thñ tôc qu¸ nhiÒu ®Õnmøc kh«ng ®¸ng ®Ó ®i vay çc ng©n hµng. Mét chñ doanh nghiÖp ®· kÓ r»ng ng©n hµng®· ûíc tÝnh ng«i nhµ vµ mét kh¸ch s¹n nhá mµ bµ Êy mang thÕ chÊp trÞ gi¸ 1 tû ®ång ViÖtNam, vµ sau khi hoµn tÊt çc thñ tôc giÊy tê, ng©n hµng nãi víi bµ Êy r»ng víi tµi s¶n thÕchÊp ®ã bµ Êy chØ cã thÓ vay ®ûîc 100 triÖu ®ång ViÖt Nam. Theo ûíc tÝnh cña bµ Êy, sètµi s¶n ®ã theo gi¸ thÞ trûêng vµo kho¶ng h¬n 5 tû ®ång ViÖt Nam. Sau ®ã bµ Êy ®· c©nnh¾c l¹i vµ quyÕt ®Þnh kh«ng vay n÷a, bµ Êy nãi “kh«ng ®¸ng ®Ó vay”.

Çc thñ tôc liªn quan ®Õn viÖc xin vay vèn ng©n hµng cã thÓ còng rÊt nhiªu khª, ®Æc biÖttrong çc trûêng hîp çc tµi s¶n lµm thÕ chÊp kh«ng cã giÊy tê së h÷u thÝch hîp (hay sæ®á). Trong nh÷ng trûêng hîp nhû vËy, çc doanh nghiÖp muèn xin vay vèn l¹i ph¶i thùchiÖn thªm mét lo¹t çc bûíc ®Ó chøng minh quyÒn së h÷u tµi s¶n cña hä. Tû¬ng tù, çcdoanh nghiÖp l¹i sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc chøng minh quyÒn së h÷u çc d¹ng tµi s¶nthÕ chÊp kh¸c nhû m¸y mãc, thiÕt bÞ hay çc hµng hãa cã gi¸ trÞ kh¸c nÕu hä kh«ngcã hãa ®¬n thÝch hîp (hãa ®¬n ®á) cho nh÷ng tµi s¶n nµy. ThËt ®¸ng tiÕc, rÊt nhiÒu doanhnghiÖp l¹i mua hµng cña çc doanh nghiÖp tû nh©n kh¸c, vµ trong nhiÒu trûêng hîp häkh«ng cã “hãa ®¬n ®á”.

Doanh nghiÖp còng than phiÒn vÒ çc çn bé tÝn dông. Mét doanh nh©n nãi ®Ó vay 500triÖu VND, bµ ta ®· ph¶i mÊt hai th¸ng míi hoµn thµnh tÊt c¶ çc c«ng viÖc giÊy tê, vµbµ còng ph¶i chi cho nh©n viªn tÝn dông 1% tæng sè tiÒn ®ûîc vay. Tuy nhiªn, cã nhiÒutrûêng hîp doanh nghiÖp cè t×nh khai b¸o con sè lîi nhuËn thÊp ®i hoÆc thËm chÝ b¸o ço




lç ®Ó trèn thuÕ, khi ®ã viÖc çc ng©n hµng thûêng kh«ng muèn cho çc doanh nghiÖp tûnh©n vay lµ cã thÓ hiÓu ®ûîc.

Khi nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng thÓ vay ®ûîc tiÒn tõ çc kªnh chÝnh thøc, hä thûêng ph¶idùa vµo vèn cña gia ®×nh, b¹n bÌ vµ çc nguån kh«ng chÝnh thøc kh¸c. Th«ng thûêng çcdoanh nghiÖp ph¶i tr¶ l·i suÊt cao h¬n cho çc kho¶n vay tõ çc nguån kh«ng chÝnh thøc®ã. Mét ngûêi ®ûîc pháng vÊn ®· nãi r»ng bµ ta ph¶i tr¶ tû lÖ l·i suÊt cao tíi 2,5%/ th¸ngcho çc kho¶n tiÒn vay cña b¹n. Mét sè doanh nghiÖp ®· vay tiÒn cña ng©n hµng th«ng quamét bªn thø ba lµ mét doanh nghiÖp nhµ nûíc. VÝ dô, doanh nghiÖp E ®· thiÕt lËp mèi quanhÖ víi mét doanh nghiÖp thû¬ng m¹i nhµ nûíc, doanh nghiÖp nhµ nûíc nµy cho doanhnghiÖp E vay sè tiÒn cÇn thiÕt ®Ó nhËp khÈu, còng nhû ®Ó tiÕn hµnh tÊt c¶ çc thñ tôc nhËpkhÈu, doanh nghiÖp E ph¶i tr¶ mét kho¶n hoa hång vµ tr¶ tiÒn l·i cho kho¶n tiÒn vay.

5.2.3 Thanh tra, kiÓm tra

Kh¶o s¸t cho thÊy r»ng cã mét tû lÖ nhÊt ®Þnh çc doanh nghiÖp tû nh©n ë ViÖt Namkh«ng hµi lßng víi çc cuéc thanh tra vµ th¨m viÕng thûêng xuyªn cña nhiÒu c¬ quan nhµnûíc. 57% çc c«nng ty tr¶ lêi pháng vÊn thûêng xuyªn ph¶i tiÕp ®ãn çc cuéc th¨mviÕng cña çc c¬ quan chÝnh quyÒn, 47% cßn l¹i thØnh tho¶ng còng ph¶i ®ãn tiÕp.

Çc cuéc kiÓm tra cã nhiÒu d¹ng, thûêng phô thuéc vµo lo¹i h×nh kinh doanh. Cã thÓ ®ãlµ çc cuéc kiÓm tra cña c«ng an, çc nh©n viªn cøu háa, çc çn bé ”qu¶n lý thÞ trûêng”,çn bé phßng th«ng tin vµ v¨n hãa, çn bé y tÕ cña phßng lao ®éng vµ çn bé cña së khoahäc m«i trûêng, song phæ biÕn nhÊt lµ c«ng an vµ çn bé qu¶n lý thÞ trûêng. Còng cãnhiÒu çc tæ chøc x· héi kh¸c nhau ®Õn ®Ó xin quyªn gãp vµo héi tõ thiÖn hay yªu cÇuhç trî çc ho¹t ®éng vµ sù kiÖn cña ®Þa phû¬ng. Nh÷ng ®iÒu nµy nhiÒu khi rÊt g©y khãchÞu. Nhû trûêng hîp sau: tõ khi x©y dùng nhµ m¸y míi ë mét khu c«ng nghiÖp, DoanhnghiÖp F ®· ph¶i thûêng xuyªn ®ãn tiÕp tÊt c¶ çc cÊp chÝnh quyÒn vµ çc tæ chøc ®Þaphû¬ng ®Õn ®Ò nghÞ ®ãng gãp vµo nh÷ng ho¹t ®éng nhû mua c«ng tr¸i, x©y ®Òn chïa, ñnghé ngûêi nghÌo, quü an ninh ®Þa phû¬ng vµ thËm chÝ c¶ viÖc ñng hé ®éi bãng ®¸.... mµmçi lÇn ®Òu xin tõ 200.000 VND ®Õn 500.000 VND. §Ó gi÷ ®ûîc mèi quan hÖ h÷u h¶ovíi çc c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa phû¬ng, doanh nghiÖp nµy c¶m thÊy kh«ng thÓ tõ chèiçc cuéc viÕng th¨m nhû thÕ.

MÆc dï cã vÎ vÉn cã nhiÒu cuéc thanh tra, kiÓm tra kh«ng cÇn thiÕt, nãi chung t×nh h×nh®· tiÕn triÓn ®¸ng kÓ. Qua çc cuéc pháng vÊn ®· ®ûîc thùc hiÖn, gÇn nhû kh«ng cãtrûêng hîp nµo cã viÖc tïy tiÖn thanh tra kiÓm tra çc doanh nghiÖp trong mÉu. Trong hÇuhÕt çc trûêng hîp, çc çn bé chØ ®¬n gi¶n ®Õn ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc cña m×nh theoluËt quy ®Þnh vµ hÇu hÕt çc cuéc kiÓm tra, viÕng th¨m nµy ®Òu kh«ng bÞ coi lµ s¸chnhiÔu. Dùa trªn th«ng tin do çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cung cÊp, chóng t«i ®·chia møc ®é çc cuéc thanh tra kiÓm tra thµnh ba nhãm chÝnh: s¸ch nhiÔu, trung lËp vµkh«ng s¸ch nhiÔu. ChØ kho¶ng mét phÇn n¨m çc doanh nghiÖp ®ûîc kh¶o s¸t ®· ph¶i tiÕp®ãn çc cuéc viÕng th¨m s¸ch nhiÔu.

Mét sè doanh nghiÖp cho biÕt hä cßn ph¶i tr¶ tiÒn ‘trµ thuèc’ (thûêng vµo kho¶ng tõ50.000 VND ®Õn 100.000 VND) cho mçi cã thanh tra, kiÓm tra. Nhûng çc doanh nghiÖpnµy còng cho biÕt nh÷ng çn bé ®Õn thanh tra kh«ng g©y phiÒn nhiÔu g× cho hä kÓ c¶ nÕuhä kh«ng ®ûa tiÒn, trõ phi çc doanh nghiÖp nµy thùc sù vi ph¹m çc ®iÒu luËt vµ quy®Þnh cña chÝnh phñ. Mét doanh nghiÖp ®· tr¶ lêi pháng vÊn nhû sau: “Mçi n¨m çn béthanh tra thÞ trûêng ®Õn kho¶ng 5 ®Õn 7 lÇn, bÊt kÓ khi nµo cã chiÕn dÞch chèng hµng gi¶.Hä chØ ®Õn vµ xem xÐt s¶n phÈm ë ®©y vµ chóng t«i kh«ng cã hµng gi¶ nªn chóng t«ikh«ng gÆp chuyÖn g× c¶.” Vµ doanh nghiÖp nµy ®· ch¼ng chi cho çc thanh tra nµy çi g×c¶. Mét doanh nghiÖp kh¸c th× nãi: “Çn bé thanh tra thÞ trûêng ®Õn kho¶ng hai lÇn métn¨m mµ kh«ng hÒ b¸o trûíc. Hä ®Õn ®Ó kiÓm tra hµng hãa cña chóng t«i. Chóng t«i ch¼nggÆp khã kh¨n r¾c rèi g×. Chóng t«i cã thÓ cho hä Ýt tiÒn thuèc nûíc nhûng hä còng ch¼nglµm g× bÊt lîi cho chóng t«i nÕu chóng t«i kh«ng cho hä tiÒn, bëi v× chóng t«i kh«ng lµm®iÒu g× sai tr¸i c¶”.

5.2.4 Çc vÊn ®Ò vÒ thuÕ vµ viÖc mua “quyÓn hãa ®¬n ®á” VAT

ë ViÖt Nam, cã vÎ vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò r¾c rèi liªn quan ®Õn thuÕ vµ çc “quyÓn hãa®¬n ®á”, vµ chñ yÕu lµ vÒ çch thøc qu¶n lý vµ thùc thi chÕ ®é thuÕ. §èi víi nhiÒu doanhnghiÖp ngoµi quèc doanh, c¶m nhËn chung lµ qu¸ tr×nh tÝnh thuÕ lµ qu¸ tr×nh mÆc c¶ (kh¸thiÕu c«ng b»ng) gi÷a doanh nghiÖp vµ çc çn bé phßng thuÕ, trong ®ã doanh nghiÖpthûêng c¶m thÊy kh«ng an toµn. ChÝnh çc thñ tôc phøc t¹p liªn quan ®Õn viÖc mua hãa®¬n ®á cã vÎ lµ nguån gèc cña phiÒn to¸i.

Theo ®¸nh gi¸ rót ra tõ çc cuéc pháng vÊn cña chóng t«i, çc thñ tôc mua quyÓn “hãa®¬n ®á” VAT ®«i khi rÊt r¾c rèi vµ phiÒn to¸i. Ngoµi viÖc chÝnh çc gi¸m ®èc ®«i khi ph¶itù m×nh ®i mua quyÓn hãa ®¬n nµy, doanh nghiÖp nhiÒu khi cßn bÞ yªu cÇu ph¶i tr×nh çchîp ®ång kinh doanh cho çc çn bé thuÕ phô tr¸ch xem trûíc khi hä cã thÓ mua ®ûîcquyÓn “hãa ®¬n ®á”. Trûíc søc Ðp cña céng ®ång, hiÖn ®· cã mét sè c¶i thiÖn trong qu¸tr×nh nµy. Tuy nhiªn çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn vÉn cho çc thñ tôc nµy lµ cångkÒnh vµ tèn thêi gian. Mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho biÕt cø mçi lÇn ®i mua,hä thûêng ph¶i ®Õn phßng thuÕ Ýt nhÊt hai lÇn vµ nh©n viªn kÕ to¸n cña doanh nghiÖp cãthÓ mÊt ®Õn c¶ mét ngµy hoÆc thËm chÝ cßn h¬n thÕ n÷a th× míi mua ®ûîc quyÓn hãa ®¬n®á. Trong thêi gian tiÕn hµnh nghiªn cøu nµy, doanh nghiÖp ®· ph¶n ¸nh lµ ®Ó mua ®ûîcquyÓn hãa ®¬n ®á, çc doanh nghiÖp ®· bÞ yªu cÇu ph¶i ®Ö tr×nh mét sè giÊy tê, bao gåmc¶ mét b¸o ço vÒ çc hãa ®¬n ®· ®ûîc sö dông (®ûîc mua trûíc ®ã) vµ mét yªu cÇu ph¶imua hãa ®¬n cã ch÷ ký ®· duyÖt cña mét çn bé thuÕ chÞu tr¸ch nhiÖm theo dâi doanhnghiÖp. §«i khi mét sè doanh nghiÖp cßn gÆp khã kh¨n trong viÖc t×m xem çn bé nµy®ang ë ®©u.

NhiÒu doanh nghiÖp còng than thë r»ng hä chØ ®ûîc phÐp mua mét quyÓn hãa ®¬n (cã 50hoÆc 100 tê hãa ®¬n) mçi lÇn mua vµ hä chØ ®ûîc mua mét quyÓn hãa ®¬n míi sau khiquyÓn hãa ®¬n cò ®· ®ûîc dïng hÕt nh½n. Do vËy, çc çc doanh nghiÖp nµy nhiÒu khihÕt hãa ®¬n ®á. ChÝnh v× thÕ hä ph¶i yªu cÇu kh¸ch hµng cña m×nh hoÆc lµ chê hãa ®¬n



hoÆc lµ chËm giao hµng. Theo m«t doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn th× “ViÖc mua hãa ®¬n®á rÊt mÊt thêi gian v× doanh nghiÖp kh«ng ®ûîc phÐp mua nhiÒu h¬n mét quyÓn hãa ®¬n(50 tê hãa ®¬n) mçi lÇn. ThÕ nªn th¸ng nµo chóng t«i còng ph¶i ®i mua. Th¸ng trûíc lµlÇn ®Çu tiªn chóng t«i chØ tèn mét ngµy ®· mua ®ûîc quyÓn hãa ®¬n nµy råi, mµ trûíc ®ãthûêng lµ 3 ®Õn 4 ngµy. Phßng thuÕ chØ b¸n hãa ®¬n míi khi hä thÊy tÊt c¶ çc hãa ®¬nlÇn trûíc ®· ®ûîc sö dông hÕt, do ®ã cã kho¶ng trèng vµi ngµy doanh nghiÖp kh«ng cãhãa ®¬n cÊp cho kh¸ch hµng (mét sè trûêng hîp theo luËt ®Þnh cÇn ph¶i cã çc hãa ®¬nb¸n hµng nµy ®Ó chuyªn chë hµng hîp ph¸p b»ng ®ûêng bé). VÊn ®Ò nµy lÆp ®i lÆp l¹ihµng th¸ng vµ thËt sù phiÒn hµ cho doanh nghiÖp”.

Doanh nghiÖp còng than phiÒn vÒ th¸i ®é lµm viÖc cña çn bé thuÕ, mét sè çn bé bÞ kªulµ thiÕu chuyªn m«n. Theo mét sè doanh nghiÖp tr¶ lêi pháng vÊn th× mét mÆt çc çn béthuÕ kh«ng chØ dÉn ®Çy ®ñ, nhûng mÆt kh¸c hä l¹i ph¹t çc doanh nghiÖp v× nh÷ng lçikh«ng ®¸ng ph¹t. Mét sè Ýt çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho biÕt hä ph¶i tr¶ nh÷ngkho¶n tiÒn lãt tay cho çc çn bé thuÕ mçi lÇn hä mua hãa ®¬n ®Ó mäi viÖc xu«n xÎ. Métdoanh nghiÖp tr¶ lêi pháng vÊn ®· nãi “çc çn bé thuÕ cã rÊt nhiÒu cí g©y khã dÔ chodoanh nghiÖp chóng t«i, nhûng mäi viÖc ®Òu cã thÓ gi¶i quyÕt ®ûîc b»ng tiÒn”.

Çc cuéc pháng vÊn trong ®iÒu tra nµy còng cho thÊy viÖc çc çn bé thuÕ ¸p mét møcthuÕ thu nhËp cho çc doanh nghiÖp lµ rÊt phæ biÕn. Çc nh©n viªn thuÕ kh«ng tin vµo sæs¸ch kÕ to¸n cña doanh nghiÖp vµ do ®ã kh«ng tÝnh to¸n møc thuÕ thu nhËp doanh nghiÖpdùa vµo tµi liÖu sæ s¸ch kÕ to¸n nµy. Thay vµo ®ã hä ®· ®Æt ra mét møc thuÕ mµ hä cholµ hîp lý bÊt chÊp ho¹t ®éng thùc tÕ cña doanh nghiÖp. Mét doanh nghiÖp khi tr¶ lêipháng vÊn ®· cho biÕt çn bé thuÕ cã xu hûíng ¸p møc thuÕ thu nhËp vµo kho¶ng 5%tæng doanh sè b¸n hµng. Theo çc c©u tr¶ lêi pháng vÊn cña chóng t«i th× lu«n cã métquy t¾c kh«ng chÝnh thøc lµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp n¨m sau ph¶i cao h¬n n¨m trûíc.Çc doanh nghiÖp ph¶i tr¶ møc thuÕ cao h¬n hay Ýt nhÊt lµ cao b»ng møc thuÕ mµ häph¶i tr¶ vµo n¨m trûíc ®ã, cho dï hä cã b¸o ço lîi nhuËn cao h¬n hay kh«ng. Mét gi¸m®èc doanh nghiÖp nãi: “NÕu doanh nghiÖp cã l·i cao h¬n th× doanh nghiÖp ®ã ph¶i tr¶thuÕ cao h¬n. Nhûng sau ®ã çn bé thuÕ cho r»ng thuÕ thu nhËp ph¶i t¨ng hµng n¨m. NÕudoanh nghiÖp ®· tõng nép thuÕ cao th× n¨m sau hä sÏ kh«ng cho doanh nghiÖp nép thuÕÝt h¬n. Vµ nÕu doanh nghiÖp xin nép thuÕ Ýt h¬n hä còng kh«ng ®Ó doanh nghiÖp ®ã lµmnhû vËy. Ýt nhÊt doanh nghiÖp ph¶i nép mét kho¶n thuÕ b»ng nhû n¨m trûíc”. Theo métgi¸m ®èc tr¶ lêi pháng vÊn th× çc çn bé thuÕ “kh«ng chÊp nhËn doanh nghiÖp bÞ lç” chodï luËt râ rµng quy ®Þnh kh¸c.

Mét vÊn ®Ò n÷a ®ûîc nªu lªn ë ®©y lµ çc doanh nghiÖp nhiÒu khi ph¶i tr¶ thuÕ trûíc, vµo®Çu n¨m, vµ nÕu cã kho¶n chªnh lÖch nµo ®ã gi÷a kho¶n thuÕ ®· nép vµ møc thuÕ thùctÕ th× sÏ ®ûîc tÊt to¸n vµo cuèi n¨m. Con sè ®ãng thuÕ thùc tÕ lµ do çc çn bé phßngthuÕ quyÕt ®Þnh, hoµn toµn kh«ng dùa vµo con sè lîi nhuËn dù tÝnh cña doanh nghiÖp.Theo mét gi¸m ®èc, doanh nghiÖp lu«n ph¶i chÊp nhËn møc thuÕ do çn bé thuÕ Ên ®Þnh.“NÕu chóng t«i kh«ng nép thuÕ theo møc ®ã, hiÓn nhiªn çc çn bé phßng thuÕ sÏ g©ynhiÒu phiÒn phøc.” NhiÒu doanh nghiÖp than phiÒn r»ng hä lu«n ph¶i tr¶ thuÕ trûíc, hÕt



n¨m nµy sang n¨m kh¸c ®· ®ûîc bèn n¨m råi nhûng çn bé phô tr¸ch thuÕ vô kh«ng hÒxem xÐt ®Õn con sè lîi nhuËn thùc tÕ trong sæ kÕ to¸n cña doanh nghiÖp.

Còng cã mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc tÝnh to¸n çc kho¶n khÊu trõ thuÕ. NhiÒu doanhnghiÖp phµn nµn r»ng çc çn bé thuÕ kh«ng coi mét sè chi phÝ thùc tÕ cña doanh nghiÖplµ çc kho¶n cã thÓ khÊu trõ thuÕ hîp ph¸p, do ®ã doanh nghiÖp ph¶i tr¶ thuÕ cao h¬n.Hai vÝ dô sau ®©y sÏ minh chøng cho vÊn ®Ò nµy:

“Hä (çc çn bé thuÕ) kh«ng chÊp nhËn tiÒn l·i ph¶i tr¶ ng©n hµng h¬n 100 triÖuVND, ®ûîc tÝnh vµo chi phÝ ®Ó khÊu trõ thuÕ. Thùc tÕ lµ chóng t«i ph¶i thÕ chÊpnhµ cöa ®Ó vay tiÒn ng©n hµng, thanh to¸n çc kho¶n chi phÝ ho¹t ®éng doanhnghiÖp. Nhûng hä (çc çn bé thuÕ) nãi r»ng kho¶n thuÕ nµy kh«ng liªn quan trùctiÕp ®Õn tµi s¶n doanh nghiÖp thÕ nªn khÊu trõ çc kho¶n nµy lµ kh«ng hîp lý”.

“Dùa vµo çc b¶n b¸o ço tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, nh÷ng çn bé thuÕ nµy sÏlËp luËn ®Ó lo¹i bá hay gi¶m bít mét sè chi phÝ vµ do ®ã l¹i t¨ng møc thuÕ ph¶i®ãng lªn. VÝ dô hä chØ chÊp nhËn møc lû¬ng hµng th¸ng cña c«ng nh©n lµ 500.000VND thËm chÝ mÆc dï trong thùc tÕ doanh nghiÖp ph¶i tr¶ 800.000VND. LËp luËncña nh©n viªn phßng thuÕ chØ ®¬n gi¶n lµ doanh nghiÖp cña çc «ng cã quy m« nhûthÕ vµ ho¹t ®éng kinh doanh lÜnh vùc nhû thÕ cã thÓ thuª nh©n viªn víi kho¶n lû¬ng500.000 VND vµ do ®ã chóng t«i chÊp nhËn «ng b¸o ço lû¬ng chØ 500.000 VND.Cßn nhiÒu kho¶n kh¸c, nhû b÷a ¨n trûa mµ doanh nghiÖp phôc vô miÔn phÝ chonh©n viªn kh«ng ®ûîc coi lµ chi phÝ”.

NhiÒu doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn còng than thë vÒ th¸i ®é lµm viÖc cña çn bé thuÕ.Mét doanh nghiÖp nªu ra mét vÊn ®Ò vÒ thuÕ VAT. Theo doanh nghiÖp kÓ th× mét çn béthuÕ b¸o cho doanh nghiÖp biÕt lµ n¨m trûíc hä ®· tÝnh sai møc thuÕ VAT cho doanhnghiÖp, møc thuÕ ®· tÝnh lµ 5%. Tuy nhiªn, lÏ ra møc thuÕ doanh nghiÖp ph¶i tr¶ lµ 10%.B©y giê doanh nghiÖp ph¶i nép theo møc 10%, truy thu ngûîc trë l¹i, nÕu kh«ng th× häsÏ kh«ng b¸n hãa ®¬n ®á cho doanh nghiÖp n÷a. Ngûêi tr¶ lêi pháng vÊn ®· cho biÕtdoanh nghiÖp m×nh hiÖn ®ang b¸o ço vµ nép tiÒn thuÕ VAT theo hµng th¸ng, nÕu çn béthuÕ nhËn thÊy møc thuÕ 5% lµ sai, t¹i sao hä kh«ng yªu cÇu doanh nghiÖp ph¶i tr¶ thuÕtheo møc ®óng ngay lËp tøc? Doanh nghiÖp ®· tÝnh cho kh¸ch hµng phÇn thuÕ VAT chØ ëmøc 5%, v× vËy kh«ng thÓ cã nguån tiÒn nµo ®Ó tr¶ thªm 5% n÷a. “Chóng t«i gÆp rÊtnhiÒu khã kh¨n víi çn bé thuÕ. GÇn nhû mçi th¸ng mét lÇn hä l¹i ®Õn doanh nghiÖpchóng t«i, xem xÐt hÖ thèng sæ s¸ch. NÕu hä ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò g× hä kh«ng bao giêth«ng b¸o cho chóng t«i ngay. Thay vµo ®ã, hä chê cho ®Õn cuèi n¨m míi chØ çc sai sãtcña chóng t«i. T«i nghÜ hä nªn th«ng b¸o cho chóng t«i nh÷ng quy ®Þnh míi cËp nhËt vµhûíng dÉn cho chóng t«i. Nhûng hä kh«ng lµm g× c¶ mµ chØ yªu cÇu ®ßi hái chóng t«i”.

Tuy nhiªn sÏ thËt chûa c«ng b»ng nÕu phª ph¸n çc çn bé thuÕ v× hä còng ph¶i thùc hiÖnc«ng viÖc vµ nghÜa vô cña m×nh. VÒ phÇn m×nh çc çn bé thuÕ vô còng cã môc tiªu thuthuÕ ph¶i ®¹t. Mét ngûêi tr¶ lêi pháng vÊn ®· nãi:

“Mua hãa ®¬n ®á th× phøc t¹p thËt. Nhûng kh«ng ph¶i lµ do çc çn bé thuÕ muèng©y khã kh¨n. Hä chØ nghiªm chØnh, chu ®¸o trong c«ng viÖc th«i. Chóng t«i ph¶i



cho hä xem çc hãa ®¬n mµ chóng t«i ®· ph¸t hµnh vµ hä cÇn ph¶i biÕt ch¾c lµchóng t«i ®ang ho¹t ®éng. Hä rÊt kü lûìng cÈn thËn vÒ ®iÒu nµy. §· cã lÇn cã çnbé thuÕ ®Õn tËn ®©y ®Ó xem xem chóng t«i cã thËt sù ho¹t ®éng kh«ng. Chóng t«inghÜ r»ng hä thËt cã tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc ®ang lµm”.

Còng cã b»ng chøng râ rµng lµ nhiÒu doanh nghiÖp ®ang t×m çch trèn thuÕ, hay trongmét sè trûêng hîp, cè t×nh ®¨ng ký doanh nghiÖp gi¶ ®Ó nh»m mua quyÓn hãa ®¬n ®á,®Ó råi b¸n l¹i cho çc doanh nghiÖp kh¸c (çc doanh nghiÖp ma). Do ®ã còng cã thÓ thÊyr»ng çc çn bé thuÕ muèn t×m hiÓu xem cã ®óng lµ doanh nghiÖp thËt sù ho¹t ®éng haykh«ng...

5.2.5 GiÊy phÐp con

§èi víi çc doanh nghiÖp ë mét sè lÜnh vùc kinh doanh, cÇn ph¶i cã thªm rÊt nhiÒu çclo¹i giÊy phÐp kinh doanh hay çc lo¹i giÊy phÐp con, kÓ c¶ trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký vµtrong suèt qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. GiÊy phÐp con thûêng do çc bé cÊp, ®ûîc sö dông ®ÓchuÈn hãa vµ qu¶n lý kinh doanh ë mét sè lÜnh vùc ®Æc biÖt. GiÊy phÐp con cã thÓ ®ûîccÊp cho mét tæ chøc hay mét nhãm ngûêi. ChÝnh phñ hiÖn ®ang cè g¾ng xãa bá çc lo¹igiÊy phÐp con kh«ng cÇn thiÕt vµ do ®ã cã thÓ gi¶m sè lûîng giÊy phÐp con xuèng. Chodï chÝnh phñ ®· cã nh÷ng nç lûc ®¸ng kÓ, tæng sè giÊy phÐp con vÉn cßn rÊt lín. TheoPhßng Thû¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam, th¸ng 112003, trªn thùc tÕ hiÖn vÉn cßnh¬n 244 giÊy phÐp con.

Theo mÉu pháng vÊn cña chóng t«i, 23% sè doanh nghiÖp cho biÕt hä b¾t buéc ph¶i cãgiÊy phÐp con ®Ó ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh cña m×nh. Kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶ çcgiÊy phÐp con ®Òu ®ûîc çc doanh nghiÖp cho lµ hîp lý. VÝ dô, nãi chung çc doanhnghiÖp tû nh©n kh«ng ®ûîc phÐp in bÊt kú mét lo¹i s¸ch, b¸o, t¹p chÝ, lÞch, vÐ hay hãa®¬n nµo (bÊt kÓ lo¹i tµi liÖu in Ên nµo trõ tµi liÖu qu¶ng ço hay ®ãng gãi). ThËm chÝ ®èivíi çc tµi liÖu qu¶ng ço vµ ®ãng gãi, ®ûîc yªu cÇu ph¶i cã hîp ®ång b»ng v¨n b¶n vµph¶i cã b¶n photo giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh phï hîp cña kh¸ch hµng ®Æt in.§Ó in tËp qu¶ng ço th× doanh nghiÖp ph¶i cã ®ûîc quyÕt ®Þnh phª duyÖt tõ trûíc vÒ néidung tËp qu¶ng ço nµy do Bé v¨n hãa vµ Th«ng tin cÊp. NÕu çc çn bé cña Bé V¨n hãavµ Th«ng tin t×nh cê ph¸t hiÖn ra doanh nghiÖp in tËp qu¶ng ço mµ chûa ®ûîc phª duyÖtth× doanh nghiÖp cã thÓ bÞ ph¹t tõ 5 triÖu VND ®Õn 50 triÖu VND. Mét chñ doanh nghiÖpin cho biÕt: “Thùc tÕ, ®Ó ®¸p øng ®ûîc nhu cÇu cña kh¸ch hµng, doanh nghiÖp gÇn nhûkh«ng bao giê cã ®ûîc b¶n phª duyÖt nµy, chóng t«i còng kh«ng thÓ yªu cÇu kh¸ch hµngphoto b¶n ®¨ng ký kinh doanh cña hä v× sî r»ng nÕu yªu cÇu hä sÏ bá ®i in chç kh¸c”.

Cã vÎ cã çc giÊy phÐp con lµm çc doanh nghiÖp rÊt khã chÞu. VÝ dô, mét chñ doanhnghiÖp ®µo t¹o nh©n viªn gióp viÖc gia ®×nh ®i lµm viÖc t¹i §µi Loan ®· lµm rÊt tèt c«ngviÖc d¹y ng«n ng÷ vµ çc kü n¨ng gióp viÖc gia ®×nh mµ c«ng viÖc nµy ®ûîc bªn §µi Loan®¸nh gi¸ cao. Nhûng doanh nghiÖp nµy kh«ng ®ûîc phÐp cÊp chøng chØ häc nghÒ, mµngûêi häc ph¶i cã chøng chØ nµy th× míi ®ûîc phÐp ®i lµm viÖc ë §µi Loan. Do ®ã, doanhnghiÖp b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn viÖc nµy th«ng qua bªn thø ba, mét tæ chøc thuéc së h÷u



nhµ nûíc cã thÓ cÊp chøng chØ nµy. Theo gi¸m ®èc doanh nghiÖp, ®iÒu nµy lµ kh«ng c«ngb»ng v× chøng chØ nªn dùa vµo chÊt lûîng ®µo t¹o.

5.2.6 Çc thñ tôc h¶i quan

Cuèi cïng, gÇn 30% çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ph¶i lµm viÖc víi h¶i quan. H¬nmét phÇn ba trong sè nµy thuª dÞch vô bªn ngoµi vµ sè cßn l¹i tù m×nh lµm. Nãi chung,çc doanh nghiÖp kh«ng gÆp khã kh¨n g× trong khi lµm viÖc víi çc nh©n viªn h¶i quan.Tuy nhiªn h×nh nhû hä vÉn ph¶i tr¶ çc kho¶n lÖ phÝ lãt tay ®Ó mäi viÖc diÔn ra xu«n sÎ.Trong khi mét sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi th¼ng r»ng hä ph¶i tr¶ çc kho¶nphÝ lãt tay nhûng mét sè doanh nghiÖp kh¸c rÊt miÔn cûìng cung cÊp th«ng tin. NhûngtÊt c¶ ®Òu ®ång ý cho r»ng viÖc tr¶ çc kho¶n phÝ lãt tay lµ ®óng. Theo mét gi¸m ®èc, méttrong nh÷ng lý do mµ nhiÒu doanh nghiÖp sö dông dÞch vô bªn ngoµi lµ hä kh«ng ph¶ilµm viÖc trùc tiÕp víi çc nh©n viªn h¶i quan.’’

5.3 Thªm mét sè nhËn xÐt vÒ çc kÕt qu¶ ë giai ®o¹n 2

MÆc dï mÉu s¬ cÊp 47 doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho thÊy kÕt qu¶ cña giai ®o¹n 2cÇn ®ûîc sö dông cÈn thËn, çc kÕt qu¶ nµy còng gióp ta rót ra mét sè kÕt luËn sau.

5.3.1 Quy tr×nh ®¨ng ký cÇn ®û¬c c¶i thiÖn h¬n n÷a

Trûíc tiªn, kÕt qu¶ pháng vÊn vµ quan s¸t cña chóng t«i cho thÊy trong vµi n¨m qua thùctÕ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®· ®ûîc c¶i thiÖn nhiÒu. Nãi chung, doanh nghiÖp kh«ngcßn coi thñ tôc ®¨ng ký kinh doanh hiÖn nay lµ mét trë ng¹i lín ng¨n c¶n viÖc chÝnh thøc®¨ng ký kinh doanh. Tuy nhiªn quy tr×nh ®¨ng ký còng cã thÓ c¶i thiÖn h¬n n÷a ®Ó rótng¾n thêi gian vµ còng cã thÓ gi¶m nhÑ chi phÝ ®¨ng ký (bao gåm c¶ kho¶n tiÒn lãt tay).N¨ng lùc vµ th¸i ®é cña çc çn bé së kÕ ho¹ch vµ ®Çu tû còng cã thÓ c¶i thiÖn h¬n. Dù¸n ®iÒu tra nhá cña chóng t«i còng cho thÊy mÆc dï chÝnh qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh®· su«n sÎ h¬n ®¸ng kÕ nhûng bûíc thø hai lµ ®¨ng ký thuÕ l¹i cã vÎ chËm h¬n nhiÒu vµtrong mét sè trûêng hîp cã thÓ khiÕn çc doanh nghiÖp míi ®¨ng ký kh«ng thÓ ho¹t®éng ®ûîc.

5.3.2 Çc doanh nghiÖp cã nhËn thÊy lîi Ých cña viÖc ®¨ng ký chÝnh thøc

Cã vÎ nhû çc doanh nh©n ngµy cµng nhËn ra Ých lîi cña viÖc chÝnh thøc hãa kinh doanhvµ còng thÊy ®ûîc çi lîi cña viÖc n©ng cÊp tõ mét c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøchay hé gia ®×nh lªn thµnh mét doanh nghiÖp cã ®¨ng ký kinh doanh ®Ó cã nhiÒu c¬ héitiÒm n¨ng h¬n. §©y lµ mét dÊu hiÖu ®¸ng mõng cho m«i trûêng kinh doanh nãi chungcña ViÖt Nam. Tuy nhiªn do sè mÉu çc doanh nghiÖp tr¶ lêi pháng vÊn cßn nhá nªn b¶nb¸o ço nµy chûa thÓ x¸c ®Þnh xu hûíng chÝnh thøc hãa kinh doanh nµo râ rÖt ë ViÖt Nam.Còng cÇn chó ý thÊy r»ng cã b»ng chøng cho thÊy mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký kinhdoanh ®Ó lîi dông lç hæng trong chÕ ®é khuyÕn khÝch ®Çu tû vµ ph¸p lý chø kh«ng ph¶ilµ muèn tËn dông c¬ héi kinh doanh thùc sù. Cã lÏ cÇn cã nghiªn cøu s©u h¬n ®Ó hiÓu



®ûîc chÝnh x¸c ®iÒu g× thóc ®Èy hay c¶n trë çc doanh nghiÖp chÝnh thøc s¸t nhËp thµnhmét doanh nghiÖp chÝnh thøc lín h¬n.

5.3.3 Qu¸ tr×nh ®¬n gi¶n hãa thñ tôc ®¨ng ký kinh doanh bÞ h¹n chÕ bëi çc lo¹igiÊy phÐp con

ViÖc ®¬n gi¶n hãa qu¸ tr×nh ®¨ng ký ®· bÞ ¶nh hûëng Ýt nhiÒu bëi sù hiÖn diÖn cña çclo¹i giÊy phÐp con, ®©y lµ vÊn ®Ò cßn g©y nhiÒu tranh c·i. ViÖc xuÊt hiÖn lan trµn çc giÊyphÐp con kh«ng hîp lý cã thÓ kh«ng chØ lµm cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp bÞ chËm l¹ivµ lµm t¨ng chi phÝ giao dÞch mµ cßn t¹o ra mét m«i trûêng kh«ng tèt khi ph¶i thuª dÞchvô bªn ngoµi. H¬n n÷a, mét sè lo¹i giÊy phÐp con trùc tiÕp hoÆc kh«ng trùc tiÕp t¹o ®iÒukiÖn cho çc doanh nghiÖp quèc doanh vµ çc tæ chøc cña chÝnh phñ, vµ do ®ã t¹o s©nch¬i tèt h¬n cho çc doanh nghiÖp ViÖt Nam. Çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nªn nhËnthøc ®ûîc t×nh h×nh nµy vµ chÝnh phñ ®· cã bûíc tiÕn ®¸ng kÓ trong viÖc gi¶m dÇn sè çcgiÊy phÐp con kh«ng cÇn thiÕt.

5.3.4 Khã tiÕp cËn ®ûîc víi ®Êt vµ vèn

Nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy tiÕp cËn ®Êt vµ vèn cßn lµ vÊn ®Ò khã kh¨n cho nhiÒudoanh nghiÖp, cho dï gÇn ®©y ®· cã nh÷ng nç lùc vµ tiÕn bé râ nÐt trong c¶ hai lÜnh vùcnµy. §a sè çc doanh nghiÖp tû nh©n vÉn cßn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc ®i thuª l¹i ®Êt®ai vµ nhµ xûëng vµ thûêng chØ thuª ®ûîc trong mét thêi h¹n ng¾n. §iÒu nµy lµm chodoanh nghiÖp cã t©m lý bÊt an vµ cã thÓ h¹n chÕ doanh nghiÖp ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ h¹nchÕ ®Çu tû vµo tµi s¶n cè ®Þnh. VÒ viÖc tiÕp cËn vèn, çc thñ tôc cho vay phøc t¹p vµ çcyªu cÇu thÕ chÊp r¾c rèi vÉn tiÕp tôc c¶n trë khèi doanh nghiÖp tû nh©n kh«ng tiÕp cËn®ûîc çc kho¶n vay ng©n hµng.

5.3.5 HÖ thèng thuÕ vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp

Cuèi cïng, nhûng còng lµ ®iÒu quan träng nhÊt, viÖc chÕ ®é qu¶n lý thuÕ cã vÎ g©y ra métsè r¾c rèi cho çc doanh nghiÖp míi thµnh lËp, trong c¶ thêi gian ®¨ng ký kinh doanh ban®Çu vµ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sau nµy. Nh÷ng khã kh¨n nµy bao gåm viÖc mua quyÓnhãa ®¬n ®á VAT vµ sù kh«ng râ rµng trong tÝnh vµ thu thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. MÆcdï cã nhiÒu tiÕn bé trong vµo n¨m võa qua vÒ thñ tôc xin giÊy phÐp kinh doanh, çc quy®Þnh vÒ thuÕ (vÝ dô nhû xin m· sè thuÕ vµ xin mua quyÓn hãa ®¬n ®á) ®· trë thµnh yÕutè khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ b¾t ®Çu kinh doanh cña doanh nghiÖp.




ChÛ¬ng VI

KÕT LUËN

Trong thêi gian tíi, sù ph¸t triÓn vÒ l©u dµi cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam phÇnlín phô thuéc vµo viÖc x©y dùng mét çch thËn träng vµ cung cÊp hiÖu qu¶ mét m«itrûêng thÝch hîp ®Ó cho çc doanh nghiÖp ®· thµnh c«ng trong kinh doanh tiÕp tôc ph¸ttriÓn m¹nh, vµ ®Ó tµi s¶n vµ çc nguån lùc cña çc doanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng cã hiÖuqu¶ ®ûîc quay vßng vµ t¸i ph©n phèi ®Õn møc tèi ®a . §©y lµ mét phÇn cña “vßng ®êi”mµ qua ®ã çc doanh nghiÖp n¨ng ®éng h¬n míi cã thÓ ph¸t triÓn. ViÖc x©y dùng vµ ph¸ttriÓn mét m«i trûêng kinh doanh lµnh m¹nh nhû vËy còng ®ßi hái ph¶i cã tµi liÖu tû¬ng®èi chÝnh x¸c vÒ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam vµ ph¶i cã mét mét çi nh×n tû¬ng®èi râ nÐt vÒ m«i trûêng kinh doanh mµ khu vùc nµy ®ang ho¹t ®éng. MÆc dï çc nhµho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã th«ng tin cËp nhËt chÝnh x¸c vÒ sè doanhnghiÖp ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, chÝnh x¸c ®Õn doanh nghiÖp nhá nhÊt, nhûng còngcÇn ph¶i cã c¶m nhËn ®óng ®¾n vÒ xu hûíng ®ang diÔn ra trong viÖc thµnh lËp doanhnghiÖp, vµ n¾m b¾t ®Çy ®ñ çc ®iÓm yÕu ®ang tån t¹i trong d÷ liÖu thèng kª hiÖn t¹i.

6.1 CÇn ph¶i cã nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c

Cuéc ®iÒu tra cña chóng t«i ®· cho thÊy r»ng, çc con sè thèng kª hiÖn nay vÒ thµnh lËpdoanh nghiÖp cÇn ®ûîc xö lý thËn träng, vµ cÇn c¶i thiÖn qu¸ tr×nh thu thËp d÷ liÖu. §ÆcbiÖt TTTT DN vµ çc Së KH-§T cÇn ghi chÐp s¸t sao h¬n sè çc doanh nghiÖp gi¶i thÓ(nhiÒu doanh nghiÖp trong sè nµy ®Òu ®ãng cöa mét çch kh«ng chÝnh thøc, thûêng lµçc doanh nghiÖp chØ ®¬n gi¶n lµ ngõng ho¹t ®éng). Sö dông phû¬ng ph¸p nghiªn cøugièng nhû ®iÒu tra d©n sè, chóng t«i thÊy gÇn nhû “viÖc khai sinh” cña tÊt c¶ çc doanhnghiÖp ë ViÖt Nam (vµ mét sè lµ “khai sinh l¹i”) ®Òu ®ûîc tÝnh nhûng hÇu hÕt viÖc“khai tö” th× l¹i kh«ng. Nh÷ng yÕu tè kh¸c gãp phÇn thæi phång sè thèng kª ®¨ng kýkinh doanh bao gåm:

Xu hûíng mét sè doanh nghiÖp hiÖn ®ang tån t¹i cø ®¨ng ký l¹i nhiÒu lÇn, v× nhiÒulý do kh¸c nhau;

Xu hûíng mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký cho mçi mét doanh nghiÖp con hay chinh¸nh ë çc ®Þa phûong kh¸c nhau, nhû thÓ chóng lµ çc doanh nghiÖp riªng ®éc lËp;

Vµ v× nhiÒu hé gia ®×nh lµm ¨n cã hiÖu qu¶ lÇn ®Çu tiªn ®¨ng ký doanh nghiÖpchÝnh thøc.

ChØ 5% çc doanh nghiÖp trong mÉu cña chóng t«i chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng vµ chØ1% ®· thËt sù hoµn thµnh çc thñ tôc chÝnh thøc gi¶i thÓ doanh nghiÖp. Nhûng kÕt qu¶ s¬lûîc cña ®iÒu tra nµy - còng nhû kinh nghiÖm trªn thÕ giíi - ®· cho thÊy mét tû lÖ lín h¬n

rÊt nhiÒu trong sè çc doanh nghiÖp ë ViÖt Nam kh«ng hÒ ho¹t ®éng. ViÖc gi¶i thÓ çcdoanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng thµnh c«ng lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái thËm chÝ cÇnthiÕt, vµ lµ mét phÇn cña vßng ®êi doanh nghiÖp, vµ kh«ng ®ûîc v« t×nh hay h÷u ý che®Ëy v× ®iÒu ®ã chØ mang l¹i mét bøc tranh mÐo mã.

§Ó cã mét bøc tranh chÝnh x¸c h¬n vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®ang thùc sù ho¹t ®éng ëViÖt Nam, ngûîc víi viÖc chØ ®¬n gi¶n ®¨ng ký t¹i çc phßng kÕ ho¹ch vµ ®Çu tû, çc consè thèng kª cña TCTK cã vÎ ®¸ng tin cËy h¬n, cho dï vÉn cßn nhiÒu ®iÓm yÕu . Mét trongnh÷ng ®iÓm yÕu chÝnh lµ thêi gian thu thËp vµ c«ng bè con sè chËm chÔ, lµm cho chóngtrë thµnh nh÷ng sè liÖu kh«ng cßn mang tÝnh cËp nhËt, ®Æc biÖt trong m«i trûêng kinhdoanh lu«n biÕn ®æi vµ mét céng ®ång ph¸t triÓn nhanh chãng. ViÖc cã kho¶ng çch biÖtxÊp xØ 40% gi÷a sè thèng kª cña TTTT DN vµ TCTK (vµ kho¶ng çch nµy ®ang ngµycµng t¨ng lªn) cho thÊy râ ®iÒu nµy. Nã còng cho thÊy møc ®é mµ: i) çc con sè thèng kªchÝnh thøc nµy cÇn xö lý cÈn träng vµ ii) sù kh¸c biÖt quan träng vÒ ®èi tûîng mµ nh÷ngcon sè nµy thÓ hiÖn cÇn mµ ngûêi sö dông vµ trÝch dÉn cÇn hiÓu râ.

Còng cÇn lu«n nhí r»ng c¶ çc sè liÖu thèng kª cña TTTT DN vµ TCTK ®Òu kh«ng hµmchøa çc hé kinh doanh gia ®×nh kh«ng chÝnh thøc ë ViÖt Nam, sè lûîng çc hé kinhdoanh cßn lín h¬n sè lûîng çc doanh nghiÖp chÝnh thøc mét çch ®¸ng kÓ. V× nhiÒuhé gia ®×nh ®· ®¸p øng çc tiªu chuÈn tèi thiÓu ®Ó trë thµnh çc doanh nghiÖp chÝnh thøcvµ viÖc hoÆc chän ®¨ng ký doanh nghiÖp hoÆc chän vÉn lµ doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøcphô thuéc vµo lîi Ých tû¬ng ®èi cña mçi lùa chän - ranh giíi gi÷a çc doanh nghiÖp chÝnhthøc vµ kh«ng chÝnh thøc ngµy cµng mê nh¹t. Do vËy, tÇm quan träng vµ Ých lîi cña çc“con sè c«ng bè” vÒ çc doanh nghiÖp chÝnh thøc ®¨ng ký vµ ho¹t ®éng còng trë nªn Ýtrâ rµng h¬n. (§iÒu tra tÝnh sè hé gia ®×nh ë ViÖt Nam chØ ®ûîc tiÕn hµnh ®iÒu tra trªn toµnquèc 5 n¨m mét lÇn, vµ ®ûîc thùc hiÖn theo phû¬ng ph¸p lÊy mÉu vµ suy luËn chø kh«ngph¶i theo phû¬ng ph¸p tÝnh to¸n hoµn chØnh).

Còng cã thÓ lËp luËn r»ng viÖc tÝnh sè lûîng çc doanh nghiÖp ®ûîc cÊp m· sè thuÕcã thÓ lµ mét çch tÝnh çc doanh nghiÖp míi thµnh lËp chÝnh x¸c h¬n mét chót, v×sau khi ®¨ng ký doanh nghiÖp, cã mét sè lûîng ®¸ng kÓ çc doanh nghiÖp kh«ng nhËn®ûîc m· sè thuÕ. Còng theo çch lËp luËn nhû thÕ, cã thÓ cho r»ng viÖc tÝnh sè doanhnghiÖp mua quyÓn hãa ®¬n ®á VAT cã thÓ lµ çch tÝnh sè çc doanh nghiÖp míi chÝnhx¸c h¬n. Nhû ®iÒu tra cña chóng t«i cho thÊy do viÖc cÊp quyÓn hãa ®¬n ®á cã lÏ ®· trëthµnh mét yÕu tè khã kh¨n trong toµn bé qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh, nªn ®ã cã thÓ lµkh©u “thö ph¶n øng axit” ®Ó x¸c minh doanh nghiÖp míi ®i vµo ho¹t ®éng. Nhûng ngayc¶ phû¬ng ph¸p nµy còng kh«ng vûît qua ®ûîc mét sè ®iÓm yÕu trong qu¸ tr×nh thu thËpsè liÖu, chñ yÕu lµ do tÝnh hai lÇn vµ “®¨ng ký l¹i” cña mét sè doanh nghiÖp. H¬n n÷a,chÝnh viÖc ph¸t hµnh quyÓn hãa ®¬n ®á cã thÓ ®· v« t×nh lµm t¨ng çc sè liÖu thèng kªvÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp, v× çc hé gia ®×nh kh«ng chÝnh thøc vµ lµm ¨n cã hiÖu qu¶quyÕt ®Þnh ®¨ng ký trë thµnh çc thùc thÓ chÝnh thøc ®Ó cã thÓ dÔ dµng mua quyÓn hãa®¬n ®á. (NÕu ®iÒu nµy lµ ®óng th× ngûêi ta cã thÓ cho r»ng sè doanh nghiÖp ®¨ng ký t¨nglªn m¹nh mÏ tõ n¨m 2000 cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña c¶ viÖc ®ûa ra hÖ thèng thuÕ VAT vµ LuËtDoanh NghiÖp ë ViÖt Nam).



6.2 Quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh cÇn gän nhÑ h¬n

MÆc dï gÇn ®©y ®· cã nh÷ng bûíc tiÕn ®¸ng kÓ nhûng theo tiªu chuÈn quèc tÕ th× viÖc®¨ng ký mét doanh nghiÖp míi ë ViÖt Nam vµ qu¸ tr×nh nhËn ®ûîc tÊt c¶ çc giÊy tê cÇnthiÕt ®Ó thùc sù b¾t ®Çu ho¹t ®éng vÉn cßn bÞ mÊt nhiÒu thêi gian. Çc b¸o ço gÇn ®©yvÒ tèc ®é mµ çc Së KH-§T cÊp giÊy phÐp kinh doanh ë mét sè n¬i lµ kh«ng chÝnh x¸cv× hä kh«ng tÝnh ®Õn çc thñ tôc cÇn thiÕt kh¸c ®Ó mét doanh nghiÖp cã thÓ b¾t ®Çu ho¹t®éng nhû cÊp m· sè thuÕ vµ mua quyÓn hãa ®¬n ®á lÇn ®Çu. Nãi mét çch kh¸c, qu¸ tr×nhthµnh lËp doanh nghiÖp kh«ng ph¶i b¾t ®Çu hay kÕt thóc cïng víi viÖc cÊp giÊy chøngnhËn ®¨ng ký kinh doanh Së KÕ ho¹ch §Çu tû cÊp.

Tõ nh÷ng th«ng tin vµ kiÕn thøc thu ®ûîc qua çc buæi pháng vÊn çc doanh nghiÖp ëgiai ®o¹n 2, çc kh©u kh¸c nhau trong viÖc ®¨ng ký kinh doanh vµ trong gi¸m s¸t doanhnghiÖp cßn cÇn ph¶i c¶i thiÖn nhiÒu. §Æc biÖt cÇn thùc hiÖn çc bûíc nh»m n©ng cao vaitrß vµ n¨ng lùc cña çc Së KH-§T vµ çn bé ®Ó tÊt c¶ Së KH-§T ®Òu xÐt ®¬n ®¨ng kýthµnh lËp theo cïng chuÈn mùc, cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh thËt hiÖu qu¶vµ cËp nhËt th«ng tin thu ®ûîc cho c¬ së d÷ liÖu TTTT DN vÒ çc doanh nghiÖp sau khi®¨ng ký (bao gåm c¶ viÖc cËp nhËt çc doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ). §iÒu nµy cã thÓ ®ûîcthùc hiÖn b»ng çch yªu cÇu tÊt c¶ çc doanh nghiÖp ph¶i th«ng b¸o Së KÕ ho¹ch §Çu tûbiÕt nh÷ng thay ®æi lín trong mét khung thêi gian hîp lý. Cã thÓ ph¶i tÝnh ®Õn çc h×nhph¹t thÝch ®¸ng h¬n cho çc doanh nghiÖp kh«ng tu©n thñ theo çc quy ®Þnh nhû vËy. Çcthñ tôc hiÖn t¹i cÇn ph¶i ®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp çc doanh nghiÖp cã thÓ ®ång thêi xincon dÊu doanh nghiÖp, m· sè thuÕ vµ mua hãa ®¬n chø kh«ng ph¶i thùc hiÖn tõng bûícmét nhû hiÖn nay, vµ nhê ®ã rót ng¾n toµn bé thêi gian ®¨ng ký. Çc thñ tôc ®ûîc ®¬ngi¶n hãa vµ cã hÖ thèng còng sÏ gãp phÇn gi¶m viÖc ph¶i tr¶ “phÝ kh«ng chÝnh thøc”.

Trong bèi c¶nh chuÈn bÞ söa ®æi LuËt Doanh NghiÖp, kÕt qu¶ rót ra ®ûîc tõ cuéc ®iÒutra nµy cã thÓ cho thÊy ho¹t ®éng ®¨ng ký doanh nghiÖp hiÖn t¹i ®· tû¬ng ®èi nhanhvµ cã hiÖu qu¶, t¸c dông cña nh÷ng c¶i tiÕn h¬n n÷a vÒ mÆt chÝnh s¸ch trong lÜnh vùcnµy sÏ gi¶m dÇn nhûng cßn nhiÒu c¬ héi ®Ó c¶i thiÖn viÖc thùc thi çc thñ tôc thµnhlËp doanh nghiÖp t¹i çc Së KÕ ho¹ch §Çu tû vµ çc kh©u kh¸c trong qu¸ tr×nh thµnh lËpdoanh nghiÖp, trong ®ã cã vÊn ®Ò thuÕ vµ hãa ®¬n VAT. Nªn xem xÐt çc phû¬ng hûíng®Ó hîp nhÊt ®ång thêi çc bûíc trong qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp chø kh«ng cÇnthùc hiÖn lÇn lûît.

MÆc dï ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ cña chÝnh phñ trong viÖc c¶i thiÖn m«i trûêng kinhdoanh nãi chung vµ thóc ®Èy khèi doanh nghiÖp tû nh©n nãi riªng, sù ph¸t triÓn cña khuvùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam vÉn tiÕp tôc bÞ nhiÒu yÕu tè c¶n trë, trong ®ã nhiÒu nhÊtlµ ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®Êt vµ vèn. MÆc dï ®©y lµ nh÷ng c¶n trë ®èi víi doanhnghiÖp nhá ë tÊt c¶ mäi n¬i nhûng chóng cã vÎ nhû thËt sù râ nÐt ë ViÖt Nam. NÕu kh«ngcã nh÷ng tiÕn bé vûît bËc ë trong nh÷ng lÜnh vùc nµy, nhiÒu doanh nghiÖp ngoµi quècdoanh ë ViÖt Nam sÏ chØ tån t¹i víi quy m« nhá, víi nguån vèn cè ®Þnh Ýt ái, vµ chØ cãçc môc tiªu ng¾n h¹n trong chiÕn lûîc vµ kÕ ho¹ch kinh doanh. H¬n n÷a, khèi doanh

KÕt luËn


nghiÖp tû nh©n dûêng nhû vÉn gÆp khã kh¨n do çc quy ®Þnh vµ kiÓm so¸t ng¨t nghÌocña nhiÒu c¬ quan h÷u quan, vµ vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i ®ûîc ®Ò cËp ®Õn kü lûìng h¬n. §ÆcbiÖt, n¨ng lùc cña nhiÒu c¬ quan chÝnh phñ vµ th¸i ®é lµm viÖc cña mét sè çn bé cÇn®ûîc xem xÐt. Cuèi cïng, th× çc thñ tôc qu¶n lý gi¸m s¸t ho¹t ®éng kinh doanh cÇn ph¶iliªn tôc ®ûîc rµ so¸t, ®¬n gi¶n hãa bÊt kÓ khi nµo thÊy cã thÓ vµ thÝch hîp, vµ cÇn ®ûîcc«ng khai minh b¹ch h¬n, v× lîi Ých cña c¶ çc c¬ quan nhµ nûíc còng nhû cña khèi doanhnghiÖp tû nh©n.



Nguån tµi liÖu tham kh¶o

Tæng Côc Thèng Kª (2004). “Thùc tr¹ng cña çc doanh nnghiÖp: Qua kÕt qu¶ ®iÒu tracña nh÷ng n¨m 2001, 2002, 2003”. NXB Thèng kª Hµ Néi.

TËp §oµn Tµi ChÝnh Quèc TÕ (2000). “Çc Doanh nghiÖp Tû nh©n míi næi cña Trungquèc: TriÓn väng cho ThÕ kû míi”. Washington DC.

Malesky, Edmund, “Doanh nghiÖp ngo¹i vi: Mét nghiªn cøu vÒ sù ph¸t triÓn cña thµnhphÇn kinh tÕ tû nh©n ë çc tØnh thµnh l©n cËn”, Chuyªn ®Ò Nghiªn cøu Kinh tÕ tûnh©n sè 18 cña MPDF, th¸ng 11 n¨m 2004.

Singapore, Bé Thèng kª (1997). “§¸nh gi¸ sù tån t¹i cña çc Doanh nghiÖp võa vµ nhá”.Çc b¸o ço kh«ng ®Þnh kú vÒ thèng kª doanh nghiÖp, th¸ng 7. ww.singstat.gov.sg/ papers/op/op-b8.html.

Tenev, Stoyan, Amanda Carlier, Omar Chaudry and Quúnh Trang NguyÔn (2003). “Ho¹t®éng kh«ng chÝnh thøc vµ M«i trûêng Kinh doanh ë ViÖt Nam”. Washington DC:Ng©n hµng ThÕ giíi vµ C«ng ty Tµi chÝnh Quèc tÕ.

Ng©n Hµng ThÕ Giíi, IFC vµ Oxford University Press. “B¸o ço ho¹t ®éng kinh doanh2005 – Xãa bá rµo c¶n ®Ó ph¸t triÓn”, Washington DC 2005.

Zhang, Allan (2003), PricewaterhouseCooper, “Con Rång giÊu mÆt: Gi¶i phãng Khu vùcKinh tÕ tû nh©n Trung Quèc”, th¸ng 4 n¨m 2003.

Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp <www.business.gov.vn>.


Phô

lô

cB

¶ng

sè 7

: C

¸c d

oanh

ngh

iÖp

®¨ng

ký

tron

g m

Éu ®

iÒu

tra

Chó

ý:

B¶n

g nµ

y ba

o gå

m c

¶ ç

c d

oanh

ngh

iÖp

cæ p

hÇn

mét

vµ

nhiÒ

u th

µnh

viªn

.

B¶n

g sè

8:

Ph©

n bè

mÉu20

0020

0120

02

TØn

hD

oanh

nghi

ÖpT

ûnh

©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

Tæn

gD

oanh

nghi

ÖpT

ûnh

©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

T

æng

Doa

nhng

hiÖp

Tû

nh©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

T

æng

Tæn

g

Hµ

Néi

260

1.25

114

01.

651

236

2.12

432

92.

689

325

4.92

61.

270

6.52

110

.861

Hµ

T©y

5363

912

544

177

1924

089

227

4135

772

2

Hûn

g Y

ªn15

150

3024

301

5518

504

7215

7

B¾c

Nin

h27

362

6541

726

119

8514

39

237

421

VÜn

h Ph

óc3

30

628

754

107

3611

89

163

276

Tæn

g35

81.

368

151

1.87

737

32.

478

359

3.21

055

35.

464

1.33

37.

350

12.4

37

2000

2001

2002

TØn

hD

oanh

nghi

ÖpT

ûnh

©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

Tæn

gD

oanh

nghi

ÖpT

ûnh

©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

T

æng

Doa

nhng

hiÖp

Tû

nh©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

T

æng

Tæn

g

Hµ

Néi

1467

788

766

1083

468

1789

260

Hµ

T©y

33

17

16

18

13

15

20

Hûn

g Y

ªn1

10

21

20

30

10

16

B¾c

Nin

h1

20

31

20

31

20

39

VÜn

h Ph

óc0

00

01

20

30

20

25

Tæn

g19

738

100

1178

1110

06

7618

100

300




B¶ng sè 9: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh

B¶ng sè 10: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña çc doanh nghiÖp trong mÉu

B¶ng sè 11: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh ®èi víi çc lo¹i h×nh doanh nghiÖpkh¸c nhau

Sè lûîngTèi thiÓu

(triÖu VND)Tèi ®a

(triÖu VND)Trung b×nh(triÖu VND)

Vèn ph¸p ®Þnh 270 17 50.000 1.335,2

Vèn ph¸p ®Þnh ®· ®¨ng ký(triÖu VND)

TÇn suÊtTrÞ gi¸

phÇn tr¨mPhÇn tr¨m

tÝch lòy

0-500 118 43,7 43,7

501-1,000 77 28,5 72,2

1,001-5,000 69 25,6 97,8

5,001-10,000 5 1,9 99,6

>10,000 1 0,4 100,0

Tæng 270 100,0

Lo¹i h×nh Trung b×nh (triÖu VND) Sè lûîng

C«ng ty TNHH 1.103,3 207

Doanh nghiÖp Tû nh©n 520,7 32

C«ng ty Cæ phÇn 3.724,6 31

Tæng 1.335,2 270

Giaáy chaáp nhaän ñaêng kyù keá hoaïch xuaát baûn soá 888-XB-QLXB/04-VHTT cuûa Cuïc Xuaát baûncaáp ngaøy 08 thaùng 06 naêm 2005.In 500 quyeån tieáng Vieät vaø 500 quyeån tieáng Anh, khoå 20,5 x 29,5cm.In xong vaø noäp löu chieåu thaùng 07 naêm 2005.Thieát keá vaø in aán taïi Coâng ty TNHH LuckHouse.

Investor Relations

Dang ky va thanh lap doanh nghiep o vn