СОНГУУЛИЙН САНХҮҮЖИЛТ: ТУЛГАМДАЖ БУЙ АСУУДЛУУД БА ШИЙДЭЛ

МУИС- УЛС ТӨР СУДЛАЛБ. Ариунбаяр

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

• Иргэдийн улс төрийн боловсрол дутмагбуруу сонголт хохирол

• Ардчилсан нийгмийн амин сүнсчөлөөт сонгууль

Иргэн Татвар Төсөв Санхүүжилт

Сонгуулийн санхүүжилт ба шударга байдал

• Санхүүжилт цэвэр байх ёстой

• Цэвэр мөнгө = шударга /ил тод/ байдал

• Ил тод байдал яаж үүсэх вэ?“If you nothing to hide, you have nothing to fear”D. Cameron /British Prime Minister/

Ил тод байдлыг хангах үүднээс нэр дэвшигч дараах үүргийг хүлээнэ

• Хэн, ямар хэмжээнд хандив өргөсөн;• Хуулийн хүрээнд бусад ямар хэлбэрээр

орлого олсон;• Зарцуулалтын дэлгэрэнгүй мэдээ зэргийг

давтамжтайгаар мэдээлэлж байх;

Эцсийн дүнг сонгогч тавьдаг учир сонгуулийн санхүүжилтийг ил тод байлгах нь иргэн-нэр дэвшигч хооронд эрүүл харилцааг үүсгэдэг төдийгүй албан тушаалд горилж буй субъект дунд цэвэр өрсөлдөөнийг буй болгодог.

Хараа хяналтгүй тохиолдолд ямар үр дагавар гарах вэ

• Ø Тэгш бус өрсөлдөөн• Ø Бохир улс төр

ӨРГӨН УТГААРАА

• Олон нийтийн хараа хяналтыг үгүй хийснээр бохир улс төр буй болох өндөр магадлалтай

Үр дагавар:• худалдагдсан, хэн нэгний гарын үзүүр

болсон улс төрчид • Ард түмнийг хууран мэхэлсэн, хувийн ашиг

хонжоо хайсан ЛУЙВАРЧИН /зураг/

Ийм НОХДООС хэрхэн сэргийлэх вэ?

• иргэний нийгмийн оролцоог өндөрсгөх,• хууль хяналтын байгууллагыг тодорхой

зааж, үүрэг болгох замаар шударга сонгууль бий болох боломжтой.

Олон улсад даган мөрдөгдөж буй эрх зүйн жишиг

• сонгуулийн кампанит ажлын санхүүжилт болон зардлын асуудлыг хамарсан хуульТус хуулинд нэр дэвшигч, нам тэгш эрхтэй

Дээрх тогтолцоог бий болгохын тулд

• Нэр дэвшигч, нам хүлээн авсан санхүүжилтийн талаар мэдээллийг ил тод байлгах,

• Ямар нэг ялгаваргүй байдлаар төрөөс олгох санхүүжилтийг нэр дэвшигч, нам зэрэгт олгох.

• Олон нийтийн /төсвийн шууд бус/ санхүүжилтийг нэр дэвшигч, намуудад нээлттэй болгох,

• Адил гараанаас эхлэх буюу тэгш өрсөлдөх бололцоог хангах,

• Төрийн зүгээс нэр дэвшигч, намуудын аль нэг талд орох бус төвийг сахих.

Гэх зэргийг хуульчлах нь зайлшгүй шаардлага

Санхүүжилт бүрдүүлэх хувилбар

Хувийн ба Төсвийн шууд ба шууд бус

Олон нийтийн буюу төсвийн шууд бус санхүүжилт нь янз бүрийн хэлбэрээр илэрдэг

• хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг үнэ төлбөргүй ашиглуулах,

• төрийн өмчийг ашиглуулах, • төрийн албан хаагчдыг үйл ажиллагаанд нь

дайчлах гэх мэт

Монгол Улс дахь сонгуулийн санхүүжилт

• Монгол Улсын сонгуулийн санхүүжилт Улсын их хурлын, Ерөнхийлөгчийн болоод орон нутгийн сонгуулийн хуулиар зохицуулагддаг.

• УИХ-ын сонгуулийн 1992, 2005, 2011, 2015 оны

• Ерөнхийлөгчийн болоод орон нутгийн хууль 1993, 2012 оны

УИХ-ын

2007 оны 12 дугаар сард шинэчлэгдсэн Улсын Их Хурлын сонгуулийн хуульд сонгуулийн санхүүжилттэй холбоотой анхны зохицуулалтууд бий болсон

Үүнд:

• Сонгуулийн зардлын тусгай данс нээж, зөвхөн уг дансаар гүйлгээ хийх

• Бэлэн мөнгөөр хандив өгөхийг хориглох, зөвхөн зориулалтын дансаар дамжуулах

• Сонгуульд зарцуулах зардлын дээд хэмжээг тойрог болон нутаг дэвсгэр, нэг намаар тооцон тогтоох

• Хандивлагчдын нэрсийг нээлттэй, ил тод мэдээлэх гэх мэт.

• Улсын Их Хурлын сонгуулийн хуулийн 37.1 дэх хэсэгт нэр дэвшигч болон нам, эвслээс сонгуульд зарцуулах зардлын дээд хэмжээг Сонгуулийн ерөнхий хороо сонгуулийн жил бүр тогтоож байхаар зохицуулсан.

Тэгш, шударга байх боломжийг хангахад чиглэсэн сайн зохицуулалт. Гэхдээ...

Нарийн аргачлал, зарчим тодорхойлоогүй

Үүнээс үүдэн

• 2008 онд нам, эвслээс сонгуульд зарцуулах зардлын дээд хэмжээг 5.5 тэрбумаар байсан бол

• 2012 онд бараг 9 тэрбум болгосон • Үр дүнд нь 2008 онд улс төрийн нам, нэр

дэвшигчид бүгд нийлээд 7.9 тэрбум төгрөгөөр сонгуулийн кампаниа санхүүжүүлж байсан бол 2012 онд 36.8 тэрбум болж нэмэгдсэн

Нарийвчилж үзвэл

• 2008 онд нэг сонгогчид 6.764 төгрөгийн сонгуулийн зардал ногдож байсан

• 2012 онд энэ дүн 29.830 төгрөг болж 4 дахин өссөн байна.

Тулгамдаж буй асуудлууд

1. Мөнгөний урсгал өсөн нэмэгдэж хууль бус хөрөнгө эргэлтэнд гарна /авилгал, гм/

2. Намын жагсаалтаар дэвших3. Санхүүжилтийн ил тод байдал хангалтгүй

байна

Нийтлэг асуудлууд

Шийдвэрлэх арга зам, санал ба дүгнэлт

• Санхүүжилтэнд квот тогтоох• Намын жагсаалтын эсрэг референдум• Түүнчлэн сонгогчид ил тод байдлыг үл

хангах этгээдэд саналаа өгөхөөс татгалзах нөхцөл бүрдүүлэх

• Хувийн зардлаас бүрэн татгалзах, 100% төсвөөс санхүүждэг

Баярлалаа