İÇİNDEKİLER

Yeni Anayasaya Giriş…………………………………………….……………………………3

Toplumsal Farkındalık Ve Engellilik Kavramı Hakkında………………………………………………………………….3

Engelli Haklarının Tarihsel Gelişimi…………………………………………………………..4

Türkiye’de Engellilerin Durumu……………………………..………………………………...5

Temel Yaklaşımımız…………………………………………………………………………...7

A) İLKELERİN BENİMSENMESİ………………………………………………………..7

B) ULUSLARARASI YAKLAŞIMLAR…………………………………...……………..7

1) BM Engelli Hakları Sözleşmesindeki Temel Değerlerin Benimsenmesi…………...7

2) AVRUPA SOSYAL ŞARTI (18.10.1961) İlkelerinin Benimsenmesi……………...8

3) Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesinde Engelliler İle İlgili İlkelerin Benimsenmesi…………………………...…………….8

4) ILO Sözleşmesindeki engelliler ile ilgili ilkelerin benimsenmesi…………………..9

5) Ottawa Sözleşmesindeki Engelliler İle İlgili İlkelerin Benimsenmesi……………...9

6) Avrupa Anayasalarında Engelliler…………………………………………………..9

C) İLKELER……………………………………………………………………………...12

D) SONUÇ VE ANAYASA MADDESİ…………………………………………………12

KATILIMCILAR……………………………………………………………………………..15

2

DİYARBAKIR YEREL GÜNDEM 21 KENT KONSEYİ

ENGELLİLER MECLİSİ ANAYASA TASLAĞI

(ENGELLİ HAKLARI)

YENİ ANAYASA GİRİŞ

Yeni bir anayasa yapılması konusunda çalışmalar yapıldığı bu günlerde, engelli

bireylerin ekonomik, sosyal, kültürel medeni ve siyasi hayata katılımlarının sağlanması,

dışlanma, ötekileştirme ve ayrımcılığa uğramadan insan haklarından faydalanabilmesi hususu

iyi irdelenerek, anayasa metni içerisinde hak temelli bir altyapının tesis edilmesi elzemiyet

teşkil etmektedir.

Şüphesiz ki anayasal metin hazırlanması, her şeyden önce teknik bir konudur. Ancak

hak temelli durumlarda ifadelerin açık, anlaşılır ve tartışmalara mahal vermeyecek şekilde

yani sözün olduğu gibi bulunması ve yeni anayasada da bu şekliyle yer almasında yarar

olduğu görüşündeyiz. Bu sebeple bu çalışmada oluşturulan fikirleri somuta indirgemek

maksadıyla belirli bir madde metni oluşturmaya çalışacağız.

TOPLUMSAL FARKINDALIK VE ENGELLİLİK KAVRAMI HAKKINDA

Öncelikle engellilik kavramı nedir bunu anlamaya çalışalım.

“ENGELLİ; fiziksel veya zihinsel bir rahatsızlık nedeniyle bazı hareketleri,   duyuları   veya

işlevleri kısıtlanan (kişi)dir.”

Engeller doğuştan gelebilir veya sonradan geçirilen hastalıklar veya kazalar sonucu

ortaya çıkabilir. Dünya Sağlık Örgütü'nün, İşlevsellik Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası

Sınıflandırması'na göre engelli olma hâli için YETİ YİTİMİ terimi kullanılır. Engelliler;

vücudun duyusal, işlevsel, zihinsel ve ruhsal farklılıkları öne sürülerek; toplumsal veya

yönetimsel tutum ve tercihler sonucu, yaşamın birçok alanında kısıtlama ve engellerle

karşılaşabilirler.

Engelli kavramı uluslararası literatüre de bu şekilde (İng.= Disabled) girmişken,

türkiye’de hala “sakat” (İng = handicaped) “özürlü”(İng = defective) gibi ifadelerle

kullanılıyor olması, aslında toplumsal farkındalık noktasında ne kadar geri kaldığımızın da en

acı göstergesi olmaktadır.

Anayasa yapım sürecinde kanımızca “Engelli” ifadesinin kullanılmasını gerekli

görmekteyiz. Çünkü bu durumun “ÖZÜR” olarak nitelenebileceği bir durum söz konusu

değildir. Özür olarak algılanması ayrımcılık ve ötekileştirmedir. “SAKAT” ifadesi ise

günümüzde artık tamamen argo bir ifade olarak karşımıza çıkmaktadır. Yalnızca günlük

ağızda değil, TDK tarafından da argo olarak nitelenmektedir.

3

Engelli kavramı; hem toplumun bizlere karşı ayrımcı, ötekileştirici bakış açısını

yıkacaktır, hem de bu kavramla toplum ve devlet nezdinde bir farkındalık oluşacak ve biz

engellilerin moral-motivasyonu artarak hayata daha aktif ve korkusuzca katılabilmemizin

zeminini oluşacaktır.

Bunun için öncelik muhakkak ki Anayasada engellilerin hak ettiği gibi yer alması,

daha sonra da 5378 sayılı kanundaki “Özürlüler” ibaresi de olmak üzere kanundaki tüm

“Özürlü” ifadelerinin değiştirilmesi ve var olan kanunun içeriğinin revize edilerek uluslar

arası benzer nitelikli sözleşmelere uygun hale getirilmesi gereklidir.

Ayrıca toplumun %12,29’unu oluşturan (yaklaşık 8.5 milyon) bir kitleye, devletin bir

bakanlığına bağlı bir idarenin sorumlu kılınması devletin engelli vatandaşlara olan bakış

açısını ve farkındalığını da yansıtmaktadır. Bu durumun değişmesini de bu anayasa hazırlığı

kapsamında ele almak gerekmektedir.

ENGELLİ HAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ

Bilindiği gibi İnsan Hakları kavramının gelişmesi, insanların doğuştan getirdikleri

devredilmez, vazgeçilmez ve dokunulmaz temel haklara sahip oldukları düşüncesinin ortaya

çıkması ve benimsenmesi, son derece uzun bir tarihsel süreçle ve yoğun mücadelelerle

sağlanabilmiştir. Bu uğurda pek çok insan ya ölümü göze almak zorunda kalmış ya da çok

ağır sıkıntılara katlanmıştır.

Uygarlığın ilk biçimleri olan köleci kent devletlerinde ve Roma imparatorluğunda

Engelliler, kadınlar ve yabancılar yurttaş sayılmadıkları için haklara da sahip değillerdi.

Yurttaşlık hakları (seçme seçilme vb. ) sadece bir avuç efendiye aitti. Uygulanan *demokrasi*

ve “cumhuriyet” deneyimleri nüfusun geniş kesimleri için değil, azınlıktaki köle sahipleri

içindi.

Rönesans ve reform hareketleri eski yunan düşüncesinde olduğu gibi yeniden aklı ve

insanı öne alan toplumsal ve düşünsel bir iklim yarattı. Ortaçağın karanlıkları aralanarak

aydınlanma döneminin şafağı sökmeye başladı. Aydınlanma hareketi aklı tüm dogma ve

hurafelerden kurtarıp özgürleştirerek, devleti ve toplumun diğer alanlarını dinsel egemenliğin

elinden kurtararak laisizmin yolunu açtı.

Köleci dönemde engellileri insandan sayılmasalar bile onlardan bir biçimde

yararlanma konusunda geri kalınmadı.

Görme engelli erkekler beygir yerine bostan dolaplarına koşuldu ya da kalyonlarda

kürekçi olarak çalıştırıldı. Roma kentinin varoşlarında şarkıcı görme engelli fahişe kızların

Romalı yurttaşlara cinsel hizmet sundukları mahalleler vardı.

4

Eski Çin imparatorluğu görme engellilere imparatorluk fermanlarını ezberleterek

köylere kasabalara gönderiyorlardı.

Orta çağ engellileri bütünüyle yok saydı. Onları aciz hanelerin dört duvarı arasına

hapis edip himaye altına alarak gözlerden uzaklaştırdı; dinsel bakış açısının bulanık sis

perdesi arkasında kaybetti.

Aklı ve insanı merkez alan aydınlanma engellilerin eğitilebileceklerini ve toplum

yaşamına üretken bireyler olarak katılabileceklerini keşfetti.

Büyük Fransız ihtilalinin başkentinde ilk görme engelliler Okulu kuruldu ve braille

alfabe icat edildi. Fransa’yı diğer ülkeler izledi. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları sağlıklı

nüfusu cephelere sürerek cephe gerisi ve sanayi hizmetlerini sürdürebilmek için yaşlılara ve

engellilere ihtiyaç duydu.

Böylece engellilerin sanayide üretken olarak çalışabilecekleri alanlar belirgin olarak

sınanmış oldu.

TÜRKİYEDE ENGELLİLERİN DURUMU

Osmanlı toplumunda insan hakları dolayısıyla engelli hakları gibi kavramlar söz

konusu değildi.

Engelliler ya aciz hanelerde koruma altına alınıyor, ya kısmi olarak bazı yeteneklerine

uygun işlerde çalışıyor ya da ailelerini sırtında yük veya dilenci şebekelerinin elinde oyuncak

olarak yaşıyorlardı.

Cumhuriyet Devrimi müspet bilimi egemen kılarak engellilik sorununu da bilimsel bir

biçimde ele aldı.

Engelliler için ilkokul denemeleri 1920’li yıllarda başladı.

1960’lı yıllar engelliler alanındaki mücadelelere tanık oldu.

Eğitilen ya da genel uyanış havası içerisinde köylerinden, kasabalarından kopup gelen

engelliler iş bulabilmek için devlet kapılarını zorladılar ve aşındırdılar.Bu sayede yeni

istihdam alanları açılmaya başlandı. 1968 yılında ilk engelliler Yürüyüşü gerçekleştirildi.

İş yasasına engellileri koruyan ve belirli bir kontenjanla istihdam edilmesi

zorunluluğunu getiren hükümler konuldu. Eğitim alanında özel eğitime ilişkin düzenlemeler

getirildi.

1970’li yıllarda engellilerin rehabilitasyonu konusu ele alındı bir yandan Vakıflar

aracılığıyla, diğer yandan devlet eliyle rehabilitasyon merkezleri kuruldu.

İşsiz engellileri ve 65 yaş üzerindeki yaşlıları belirli bir gelire kavuşturan 2022 sayılı

yasa çıkarıldı.

5

Böylece 1980’lere kadar engellilerin eğitimi, rehabilitasyonu, istihdamı ve istihdam

edilemeyenlerin belirli bir gelire kavuşturulması yolunda kısmı de olsa bazı ilerlemeler

kaydedilmiş oldu.

Ancak 1980’li yıllar ülkedeki genel gidişe paralel olarak kâbus dolu yıllar oldu.

Engelli Hakları birer, birer geri alınmaya başlandı.

Engellilerin vergi muafiyeti ortadan kaldırılarak vergi indirimine dönüştürüldü.

Getirilen istihdam tüzüğüyle ağır derecedeki sakatların işe girmeleri zorlaştırılırken

öğretmenlik yolu kapatıldı.

1990’lı yıllarda ise bizzat engelli örgütlerinin yürüttüğü yoğun bir mücadeleye tanık

oluyoruz. Demokratik, kapsamlı ve bütünlüklü bir özürlüler yasası için hükümetler ve

parlamento nezdinde yürütülen mücadele, yürüyüşler, mitingler, imza kampanyaları, açlık

grevleri ve bunun gibi etkinliklerle sürdürüldü. Bütün bunların sonucunda eni-konu bir

kamuoyu oluştu ve Engelliler Yasası fikri kamuoyunun belleğine yerleşti.

54. hükümet kanun hükmünde kararnamelerle de olsa bazı yasal düzenlemelerin

getirilmesi zorunluluğunu duydu.

571 sayılı kanun hükmünde kararname ile Başbakanlığa bağlı bir “Özürlüler İdaresi

Teşkilatı” kuruldu. (Birimin adı dahi ayrımcı ve hakir görmektedir.)

572 ve 573 sayılı kanun hükmünde kararnamelerle imar, milli eğitim, seçim, sosyal

hizmetler ve bunun gibi .. yasalarda bazı hükümlerin değiştirilmesi yoluna gidildi.

55. hükümet vergi yasası olmak üzere bazı yasalarda ciddi gelişmeler sağladı.

Kamu ve özel sektörde çalışan engellilere sağlanan vergi indirimi, serbest çalışan

engellilere ve engelli ailelerine de sağlandı.

1475 sayılı yasanın sağladığı %2 kontenjan %3 çıkarılırken cezalar aylık 1998 için 70

milyon TL ye 1999 için 124 milyon TL ye çıkarıldı ve bu cezaların engellilerin mesleki

rehabilitasyonu için çalışma yapacak bir fonda toplanması karara bağlandı.

Açılan pek çok sınavla hatırı sayılır ölçüde engelli işe alındı. Ancak son yıllardaki tüm

bu ilerlemelere rağmen, Ulusal gelirin sadece ON BİN DE DÖRDÜ ( 4/10.000) engelliler

için harcanmaktadır.

Okuma yaşındaki engellilerin, sadece 2,57’sine eğitim hizmeti sunulabilmekte, çalışma

çağındaki engellilerin sadece %1’i istihdam edilebilmektedir.

6

Bunların yanında engellilere karşı ayrımcı uygulama ve düzenlemeler hayatın her alanında

hala yaygındır.

TEMEL YAKLAŞIMIMIZ

A) İLKELERİN BELİRLENMESİ

Engelli hakları konusunda geçmiş yıllılarda benimsenen ama bugün için

terkedilmiş olan tıbbi ve sosyal yaklaşım, bugün artık yerini insan hakları yaklaşıma

bırakmış durumdadır. Yalnızca kavramların ifadesi yetersiz kalacağından ve kavramlarla

beraber ilkelerin de ifade edilmesi daha uygun olacağından bu minvalde yapılacak yeni

anayasada engelli bireyler açısından en önemli husus, “eşitlik kavramı ve onun ele alınış

biçimi olmak durumundadır.” Eşitlik ilkesinin altı çizilirken özellikle “haklardan eşit

yararlanma ve fırsat eşitliği” yaklaşımını ortaya koyacak bir retorik ve tedbir

yükümlülüğüne özen gösterilmelidir.

Bu bağlamda eşitlik ilkesinin getirileceği maddede pozitif ayrımcılık yaklaşımına

da yer verilmelidir. Ancak bu esnada 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan anayasa

değişikliğinde engelli bireylere yönelik olarak getirilen pozitif ayrımcılık yaklaşımının

daha da belirginleştirilmesi ve derinleştirilmesi gerekmektedir. Zira söz konusu anayasa

değişikliğinde (kadınlarda olduğu gibi) tedbir alma yükümlülüğünün altı çizilmemiş,

pozitif ayrımcılık yaklaşımı, devletin (şayet yaparsa) alacağı tedbirlerin eşitlik ilkesini

bozmayacağı belirtilmiştir. Ancak engelli bireyler açısından ihtiyaç daha belirgin ve

yükümlülük getiren, yani “tedbir alma ve uluslararası sözleşmelerin genel yükümlülükleri

arasında olan saygı gösterme (ihlal etmeme), koruma (bir başkası tarafından ihlal

edilmemesi) ve yerine getirme (bireyin yalnız bireysel çabayla sağlayamayacağı

ihtiyaçlarını, olanaklarını karşılaması için gerekli olan fırsatların garanti edilmesi)”

kavramlarını içeren bir yaklaşım ortaya koymalıdır. Ayrıca, eşitlik hükmünün ele alındığı

madde içerisinde ayrımcılığın her türlüsünün yasaklandığı ifadesinin yer alması ve

tasarlanan engellilerle ilgili madde de bu maddeye atıf yapılması gerekmektedir.

B) ULUSLARARASI YAKLAŞIMLAR

1. BM ENGELLİ HAKLARI SÖZLEŞMESİNDEKİ TEMEL

DEĞERLERİN BENİMSENMESİ

Bilindiği üzere BM Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme, Türkiye tarafından

30 Mart 2007 tarihinde imzalanmış, 3 Aralık 2008’de TBMM’de onaylamış, sözleşmeye

taraf olduğuz bilgisi ve bürokratik işlemlerin bitirilmesi 28 Eylül 2009 tarihinde

7

tamamlanarak BM’ye bildirilmiş ve dolayısıyla T.C. Anayasası’nın 90. Maddesi

kapsamında hukukumuzun bir parçası haline gelmiştir.

Söz konusu sözleşme evrensel hukuk değerleri açısından, engellilerin hakları

konusunda hali hazırdaki en geniş yorumlu, en yenilikçi ve doğru yaklaşımları

içermektedir. Sözleşme bunun yanında, engelli hakları konusunda yeni kavramlar da

gündeme getirmektedir. Buna rağmen bu sözleşme dahi bazı eksiklikler barındırmakta

günümüz gelişmeleri yanında eksik kalmaktadır.

Bu bağlamda, yeni anayasa hazırlama sürecinde, BM Engelli Hakları

Sözleşmesi’ndeki anlayışın benimsenmesi sağlanmalıdır. Bu anlayışın anayasada

benimsenmesi noktasında ayrımcılık yasağı temel vurgu olmalıdır.

2. AVRUPA SOSYAL ŞARTI (18.10.1961) ilkelerinin benimsenmesi

Madde 15 - Engellilerin toplumsal yaşamda bağımsız olma, sosyal bütünleşme ve

katılma hakkı;

Akit Taraflar, yaşları ve Engellilerin nedenleri ve niteliği ne olursa olsun, Engellilerin

toplumsal yaşamda bağımsız olma, sosyal bütünleşme ve katılma hakkını etkili bir

biçimde kullanabilmelerini sağlamak için, özellikle, aşağıdakileri taahhüt ederler:

1. Mümkün olduğunda genel plan çerçevesinde, ya da bu mümkün değilse,

kamusal ya da özel uzmanlaşmış organlar aracılığıyla Engellilerin yönlendirilmesini,

öğrenimini ve mesleki eğitimini sağlamak için gerekli önlemleri almak.

2. İşverenleri, normal çalışma ortamında Engellileri istihdam etmek ve bunların

istihdamını sürdürmek ve çalışma koşullarını Engellilerin gereksinimlerine uyarlamak

ya da Engellilik nedeniyle bunun mümkün olmadığı durumlarda çalışmayı buna göre

düzenlemek ya da Engellilik düzeyine göre güvenli bir istihdam türü yaratmak için,

özendirmeye yönelik bütün önlemlerle bunların istihdam edilmelerini desteklemek. Bazı

durumlarda bu önlemler uzmanlaşmış yerleştirme ve destekleme hizmetlerine

başvurmayı gerekli kılabilir.

3. Özellikle, teknik yardımları da içermek üzere, iletişim ve hareket Engellerinin

üstesinden gelmeyi ve ulaşım, barınma, kültürel etkinlikler ve boş zaman kullanımını

sağlamayı hedefleyen önlemler yoluyla Engellilerin toplumla tam olarak

bütünleşmelerini ve toplum yaşamına katılmalarını desteklemek.

Denilmektedir.

3. AVRUPA BİRLİĞİ TEMEL HAKLAR BİLDİRGESİNDE engelliler ile ilgili ilkelerin benimsenmesi

Madde 26 - Engellilerin toplumla bütünleştirilmesi;

8

Birlik, engelli kişilerin, bağımsızlıklarını, toplumsal ve mesleki yaşamla

bütünleştirilmelerini ve toplum yaşamına katılmalarını sağlamaya yönelik önlemlerden

yararlanma hakkını tanımakta ve saygı göstermektedir. 

4. ILO SÖZLEŞMESİNDEKİ engelliler ile ilgili ilkelerin benimsenmesi

ULUSAL POLİTİKANIN PRENSİPLERİ

Madde 1- Bu sözleşmenin amacı bakımından: “İş Sağlığı Hizmetleri” terimi esas

olarak önleyici işlevlere sahip olan ve işletmedeki işveren, işçiler ve onların

temsilcilerine;

İşle ilgili en uygun fiziksel ve zihinsel sağlık koşullarını karşılayacak düzeyde, güvenli

ve sağlıklı bir çalışma ortamı oluşturmak ve bunu sürdürmek için gereksinimler;

İşin, işçilerin fiziksel ve zihinsel sağlık durumlarını dikkate alacak şekilde, onların

yeteneklerine uygun biçimde uyarlanması, konularında tavsiyede bulunma sorumluluğu

olan hizmetlerdir.

“İşçilerin işyerindeki temsilcileri terimi“, ulusal mevzuat veya uygulamaya göre bu

şekilde tanımlanan kişileri ifade eder.

5. OTTAWA SÖZLEŞMESİNDEKİ engelliler ile ilgili ilkelerin

benimsenmesi

Taraf Devletler,

Her hafta çoğu masum ve korunmasız sivillerden ve özellikle çocuklardan oluşan

yüzlerce kişiyi öldüren veya sakat bırakan, ekonomik kalkınmayı ve yeniden

yapılanmayı engelleyen, mültecilerin ve iç göçe maruz kalmış kişilerin yurtlarına

dönmelerine mani olan ve yerleştirildikten sonra yıllarca diğer vahim neticeler yaratan

anti-personel mayınların neden olduğu acılara ve kayıplara son vermeye kararlı bir

şekilde çalışmalıdır.

6. AVRUPA ANAYASALARINDA ENGELLİLER

ALMAN ANAYASASI

Madde 3 / son paragraf

“hiç kimse özür ve sakatlığından dolayı mağdur edilemez.”

İSVİÇRE ANAYASASI

Madde 8

9

2.) Hiç kimse ırkından, renginden, cinsiyetinden, yaşından, dilinden, sosyal

durumundan, yaşama şeklinden, dini inançlarından, felsefi veya politik

görüşlerinden ne de bedensel, zihinsel veya psişik eksikliğinden dolayı ayrımcılığa

tabi tutulamaz.

4.) Kanun engelli insanların karşılaştıkları eşitsizlikleri kaldırmak amacıyla gerekli

tedbirleri öngörür.

İSPANYA ANAYASASI

Madde 49. (Bedensel engelliler için hizmetler.)***

Kamu makamları, kendilerine gerekli olan uzman bakımı verilecek olan ve bu

Bölümde tüm vatandaşlara tanınan hakları kullanabilmeleri için özel koruma

sağlanacak olan bedensel, duyumsal ve zihinsel engellilerin önleyici bakımı,

tedavisi, rehabilitasyonu ve toplumla bütünleşebilmesi yönünde bir politika yürütür.

Madde 50. (Yaşlılar.)

Kamu makamları, emekli vatandaşlara, yeterli ve düzenli güncellenen maaşlarla

yeterli mali olanakları sağlar.

Aynı şekilde, ailelerinin engellilere karşı yükümlülüklerinden bağımsız olarak, kamu

makamları, özel sağlık sorunları, konut, kültür ve dinlenmeleriyle ilgili sosyal

hizmetler sistemi yoluyla refahlarını arttırır

AVUSTURYA ANAYASASI

Madde 7.

(1) Tüm yurttaşlar (Avusturyalılar) kanun önünde eşittir. Hiç kimse doğum, cinsiyet,

varlık, sınıf veya din sebebiyle ayrıcalıklı muamele görmez. Engeli sebebiyle hiç

kimseye ayrımcılık yapılmaz. (federasyon, eyaletler ve belediyeler olarak)

Cumhuriyet kendisini engelliler ve engelli olmayanların hayatın her alanında eşit

muameleye tabi tutulmalarını sağlamaya adamıştır.

İTALYAN ANAYASASI

Madde 38.

İş göremez durumdaki ve yaşamını sürdürebilmek için gerekli kaynaklardan yoksun

olan her vatandaş bakım ve sosyal yardım hakkına sahiptir.

Çalışanların, kaza, hastalık, iş göremezlik ve isteği dışında işsizlik durumunda,

yaşam gereklerine uygun olanakların hazırlanması ve sağlanmasına hakları vardır.

Engelli ve özürlülerin öğrenim görme ve mesleki eğitim alma hakkı vardır.

10

Bu madde kapsamındaki sorumluluklar Devlet tarafından kurulan kurum ve

kuruluşlara emanet edilir ve desteklenir.

Özel sektör yardımı serbesttir.

POLONYA ANAYASASI

Madde 67.

1. Bir vatandaş, hastalık veya sakatlık nedeniyle işgöremez olduğunda veya

emeklilik yaşına geldiğinde, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Sosyal güvenlik

biçimleri ve kapsamı yasa ile belirlenir.

Madde 68.

3. Kamu makamları, çocuklar, hamile kadınlar, engelliler ve ileri yaştaki kişilere

özel sağlık hizmeti sağlar.

Madde 69.

Kamu makamları, yasa uyarına, geçinmeleri ve işe uyum sağlamaları ve sosyal

iletişim için, engelli kişilere yardım sağlar.

PORTEKİZ ANAYASASI****

Madde 71. (Engelli vatandaşlar)**

1. Bedensel veya ruhsal engelli vatandaşlar hakların tamamından yararlanır ve kendi

durumlarının uygulamalarını veya yerine getirmelerini imkansız kıldıkları hariç,

Anayasada yer alan ödevlere tabidir.

2. Devlet, sakatlıkların önlenmesi ve tedavisi ve engelli vatandaşların

rehabilitasyonu ve entegrasyonu ve ailelerine yardım sağlanması için ulusal bir

politika üstlenir, toplumu eğitir ve bu vatandaşlara yönelik saygı ve dayanışma

ödevlerini hatırlatır ve ebeveynlerinin veya vasilerinin haklarına ve görevleri saklı

kalmak üzere, kendi haklarını etkin olarak kullanmalarını temin eder.

3. Devlet, engelli vatandaşların örgütlerine destek olur.

Madde 74. (Eğitim)

g) Engelli vatandaşların eğitime erişmelerini sağlama, teşvik etme ve gerekli

olduğunda özel eğitimi destekleme;

Madde 59. (İşçi hakları)

2. Devlet, işçilerin hakkı olan çalışma, hizmet karşılığı ve dinlenmeyle ilgili

koşulları sağlamak için özellikle şunları yapmakla yükümlüdür:

11

(c) Hamilelik ve doğum sonrası kadınlar, küçükler ve engelliler ve çalışma şartları

özellikle ağır olan veya sağlıksız, zehirli veya tehlikeli ortamlarda çalışanlar için

çalışmayla ilgili özel koruma

C.) İLKELER

(a)Kişinin onuru ve kendi seçimlerini yapma özgürlüğü de dâhil olmak üzere bireysel

özerkliği ve kişilerin bağımsızlığına saygı gösterilmesi, ayrımcılık yapılmaması ve

eşitlik;

(b) Engellilerin tüm haklarını kullanmalarını sınırlayan sosyal, ekonomik, hukuki, siyasi

ve çevresel engellerin ortadan kaldırılması;

(c) Engelli kadınlara eşitlik ve Engelli kadınların güçlendirilmeleri;

(d)Engelli çocukların devinen kapasitesine ve kimliklerini koruma hakkına saygı

gösterilmesi;

(e) Engellilerin topluma tam ve etkin bir biçimde katılımı ve dâhil olmaları;

(f) Engellilerin istismar, şiddet ve tacize maruz bırakılmaması;

(g) Engellilerin eğitim, sağlık, ekonomik ve teknolojik olanaklarından etkili ve eşit olarak

yararlanması;

(h) Engellilerin insan hakları durumu ve karşılaştıkları ayrımcılık hakkında toplumun

bilgilendirilmesi ve farkında lığın artırılması

(ı) Devlet uluslar arası sözleşmelere ve evrensel insan hakları kriterlerine uygun düşecek

şekilde engelli vatandaşların haklarına saygı gösterir, yeti yitiminin önlenmesi, tedavisi,

rehabilitasyonu, entegrasyonu ve ailelerine yardım için ulusal bir politika üstlenir,

toplumu eğitir ve bu vatandaşlara yönelik saygı ve dayanışma ödevlerini hatırlatır ve

ebeveynlerinin veya vasilerinin haklarına ve görevleri saklı kalmak üzere, kendi haklarını

etkin olarak kullanmalarını temin eder.

D.) SONUÇ VE ANAYASA MADDESİ

Yukarıdaki veriler, değerlendirmeler, uluslararası sözleşmeler, gelişmiş ülkelerin

anayasaları ve hepsinden önemlisi, evrensel insan hakları ilkeleri ışığında yeni anayasada

engelli haklarının tam belirtilmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bunun sağlanabilmesi

için yeni anayasada engelli haklarını tam bir ifade ile yazılması ( maddelendirilmesi ) ve

bunun alt metinlerle desteklenmesi gerekmektedir.

T.C. Anayasası;

12

2. Maddesinde “sosyal bir hukuk devleti” olduğu vurgusunu yapmaktadır. Bunun yanı

sıra,

10. maddesinde “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din,

mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.”

(Ek fıkra: 7/5/2004–5170/1 md.) Eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.

(Ek cümle: 7/5/2010–5982/1 md.) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı

olarak yorumlanamaz.

(Ek fıkra: 7/5/2010–5982/1 md.) Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin

dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.

Madde 42–Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.

Madde 49–Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir.

Madde 50–Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.

Madde 60–Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir.

Demektedir. Ancak aşağıda da belirteceğimiz 65. Madde ile diğer lehe olan tüm

maddeler hükümsüz kalabilmekte, mutlak geçerliliği kalmamaktadır.

“Madde 65-(Değişik: 3.10.2001–4709/22 md.) Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda

Anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek

malî kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.” İfadesinden de anlaşılacağı üzere

devlet engellilerin temel haklarına, sosyal temelli yaklaşmamakta, ekonomik imkânlar

dâhilinde ele almaktadır ve bu hakların sınırlarını bütçesinin sınırlarıyla sınırlamaktadır.

Tüm bunları ele aldığımızda Yerel Gündem 21 Kent Konseyi Engelliler Meclisi

olarak tasarladığımız ve üzerinde fikir birliğine vardığımız taslak metnimiz şu

şekildedir.

Muadil 10. Madde önerimiz;

Madde 10. Herkes, dil, ırk, etnik köken, renk, cinsiyet, cinsiyet kimliği, engellilik

durumu, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım

gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.

Madde – (Engelli hakları madesi)

1. Hiç kimse engelliliğinden dolayı mağdur edilemez.

2. Bedensel, zihinsel, işitme, görme, süregen veya psikolojik engelli vatandaşlar

hakların tamamından yararlanır ve kendi durumlarının uygulamalarını veya yerine

getirmelerini imkansız kıldıkları hariç, Anayasada yer alan ödevlere tabidir.

13

3. Devlet, engelliliğin önlenmesi ve tedavisi ve engelli vatandaşların

rehabilitasyonu, sosyal hayat ve mesleki yaşamla bütünleştirilmelerini katılımı ve

ailelerine yardım sağlanması için ulusal bir politika üstlenir, toplumu eğitir ve bu

vatandaşlara yönelik saygı ve dayanışma ödevlerini hatırlatır ve ebeveynlerinin

veya vasilerinin haklarına ve görevleri saklı kalmak üzere, kendi haklarını etkin

olarak kullanmalarını temin eder. Eşitlik ilkesine aykırı olmamak şartıyla

engellilere pozitif ayrımcılık tanınır.

4. Devlet, engelli vatandaşların örgütlerine destek olur.

5. Devlet engelli vatandaşların eğitime erişmelerini sağlar, onları teşvik eder ve

gerekli olduğunda özel eğitimi destekler.

14

KATILIMCILAR

TÜRKİYE SAKATLAR DERNEĞİDİYARBAKIR ŞUBESİ

ALTI NOKTA KÖRLER DERNEĞİDİYARBAKIR ŞUBESİ

SURKENT İŞİTME ENGELLİLERDERNEĞİ / DİYARBAKIR

ULUSLAR ARASI ENGELLİLER DERNEĞİDİYARBAKIR ŞUBESİ

DİYARBAKIR OTİZMLE MÜCADELEDERNEĞİ / DİYARBAKIR

BEDENSEL ENGELLİLER DERNEĞİDİYARBAKIR ŞUBESİ

ZİHİNSEL ENGELLİLER DERNEĞİDİYARBAKIR

TÜM ENGELLİLER DERNEĞİDİYARBAKIR

GAP İŞİTME ENGELLİLER DERNEĞİDİYARBAKIR

İŞİTME ENGELLİLER DERNEĞİDİYARBAKIR

DİCLE HEMOFOLİ DERNEĞİDİYARBAKIR

GÖRME ENGELLİLER SPORKLUBÜ DERNEĞİ / DİYARBAKIR

15

BEDENSEL ENGELLİLER SPORKLUBÜ DERNEĞİ / DİYARBAKIR

GÖRMEZLER SOSYAL DAYANIŞMA DERNEĞİ / DİYARBAKIR

SSPE DERNEĞİ DİYARBAKIR

GAP BEDENSEL ENGELLİLER DERNEĞİ GENEL MERKEZİ / DİYARBAKIR

DİYARBAKIR OTİZMLE MÜCADELE DERNEĞİ / DİYARBAKIR

APOLLON ENG.SANATÇILAR DERNEĞİ DİYARBAKIR

DİYARBAKIR BEDENSEL ENGELLİLER GENÇLİK VE SPOR KULUBÜ

16