2017

Любiце i шануйце, як святыню,Роднае слова, з якiм вас Лiтасцiвы Бог на свет пусцiў. Францыск Скарына

…Мы ўспомнім Францішка Скарыну,

Што радзіўся калісь над Дзвіною, Вандраваў над яе берагамі, Што аправіў мужычую мову

Ў неўміручы гнуткі пергамент.

Алесь Дудар

Скарына Францыск (Францішак) нарадзіўся ў Полацку каля 1490. Даследчыкі лічаць, што прозвішча «Скарына» ўтварылася ад старажытнага слова «скора» (скура) або «скорина» (скарынка).

Połacak. Полацак. S. Pachałavicki. XVI ст.

Першыя дакладныя звесткі пра сям'ю Скарынаў вядомы з канца XV ст. Бацька Францыска – Лук'ян Скарына – згадваецца ў спісе расійскіх пасольскіх

прэтэнзій 1492 года да полацкіх купцоў. Пра маці ніякіх звестак няма.

Выгляд Полацка, са старажытнага абраза

Старэйшым братам Францыска Скарыны быў Іван, каралеўскі дэкрэт называе яго адначасова віленскім

мяшчанінам і палачанінам.

Połacak. Полацак. 1579

Невядома і хроснае імя беларускага першадрукара. У сваіх выданнях Скарына больш за 100 разоў

выкарыстоўвае імя «Францыск», зрэдку – «Францишек».

Першапачатковую адукацыю

Скарына атрымаў у доме бацькоў,

там навучыўся чытаць

па Псалтыры і пісаць

кірылічнымі літарамі.

«У свет па навуку». Язэп Драздовіч

Мову тагачаснай навукі – латынь – ён засвойваў, хутчэй за ўсё, у школе пры каталіцкім касцёле

ў Полацку ці Вільні.

Вільня – сталіца Вялікага княства Літоўскага.

У 1504 годзе дапытлівы і прадпрымальны палачанін паступіў ва ўніверсітэт у Кракаве, які на той

час славіўся ў Еўропе сваім факультэтам вольных мастацтваў, дзе вывучалі граматыку, рыторыку,

дыялектыку і арыфметыку, геаметрыю, астраномію, музыку.

Навучанне ва ўніверсітэце. Тагачасная гравюра.

Кракаўскі ўніверсітэт. Унутраны дворык.

У 1506 годзе Скарына атрымаў сваю першую вучоную ступень бакалаўра філасофіі.

Каля 1508 года Ф. Скарына служыў сакратаром у дацкага караля.

Каб працягваць вучобу на самых прэстыжных факультэтах універсітэтаў Еўропы, якімі лічыліся

медыцынскі і тэалагічны, Скарыне трэба было атрымаць яшчэ і ступень магістра мастацтваў.

Дакладна невядома, зрабіў ён гэта ў Кракаўскім ці якім іншым універсітэце, але ў 1512 годзе ён прыбыў

у Італію ў праслаўлены Падуанскі ўніверсітэт, ужо маючы ступень магістра свабодных навук.

Францыск не выпадкова выбраў Падуанскі ўніверсітэт. У эпоху Рэнесансу гэтая старажытная альма-матэр не толькі славілася

медыцынскім факультэтам і выдатнай школай вучоных-гуманістаў, але і лічылася самай аўтарытэтнай у Еўропе.

Ступень «доктара ў лекарскіх навуках» Скарына, атрымаў экстэрнам, бо ўніверсітэцкія кафедры

ў неспрыяльных умовах працяглых італьянскіх войнаў

часта не працавалі.

Акты Падуанскага ўніверсітэта не пакідаюць сумнення ў тым, што Скарына з’яўляўся незвычайным прышэльцам з

далёкай экзатычнай краіны – Полаччыны, за некалькі тысяч міль ад Падуі. Афіцыйна ён атрымаў згоду на

экзамены па яго просьбе і з-за яго незвычайных здольнасцей.

Экзамен у ХVІ ст. Тагачасная гравюра.

9 лістапада 1512 г. у біскупскім палацы

ў прысутнасці вядомых вучоных

Падуанскага ўніверсітэта і высокіх

асоб каталіцкай царквы Скарына быў абвешчаны доктарам

у галіне медыцынскіх навук.

У Падуанскім універсітэце ёсць славутая «Зала сарака» (Palazzo del Bo), дзе знаходзяцца партрэты найбольш знакамітых мужоў еўрапейскай навукі, якія выйшлі

са сцен гэтага ўніверсітэта.

Зала Сарака з кафедрай Галілеа Галілея і партрэтамі 40 найвялікшых замежных выпускнікоў

Падуанскага ўніверсітэта.

Францішак Скарына з Полацка.

Фрэска ў «Зале сарака»,

выкананая мастаком Джакома Дэль Форна,

1942 г.

1512-1516 гг. Пра дзейнасць Скарыны ў гэты перыяд нічога невядома. Даследчыкі

мяркуюць, што ён падарожнічаў

па Еўропе і займаўся

падрыхтоўкай да выдання кніг.

Карціна беларускага мастака-графіка

Арлена Кашкурэвіча.

З 1517 года Скарына жыў у Празе, дзе і распачаў сваю выдавецкую дзейнасць.

6 жніўня 1517 года Францішак Скарына

выдаў сваю першую кнігу.

Яна называлася «Псалтыр».

«Скарына ў тыпаграфіі» карціна мастака П. Сяргіевіча, 1957 г.

Прадмова Скарыны да Псалтыра

«Псалом ест щит против бесовскым нощьным

мечтаниям и страхом, покой денным суетам

и роботам, защититель младых и радость старым,

потеха и песня, женам набожьныя

молитва и покраса, детем малым початок всякое доброе наукы,

дорослым помножение в науце,

мужем утверьжение».

10 верасня 1517 – «Кніга Іова».

Вершаваны эпіграф да «Кнігі Іова»:Богу в троици единому ко чти и ко славе,

Матери его пречистой Марии к похвале.Всем небесным силам и святым его к веселию,

Людем посполитым к доброму научению.

6 кастрычніка 1517 – «Прытчы Саламона».

Герус С. П., “Францыск Cкарына”, каляровая літаграфія.

5 снежня 1517 – Кніга «Прамудрасць Ісуса, сына Сірахава».

Партрэт Скарыны з кнігі

«Ісус, Сірахаў сын».

2 студзеня 1518 – «Еклесіяст» альбо «Саборнік».

9 студзеня 1518 – «Песня Песням».

19 студзеня 1518 – кніга «Прамудрасць Божая».

10 жніўня 1518 – «Кніга Царстваў».

20 снежня 1518 – «Кніга Ісуса Навіна».

15 снежня – «Кніга Суддзяў».

9 лютага 1519 – кніга «Юдзіф».Прадмова да кнігі «Юдзіф»

«Понеже от прирожения звери

ходящие в пустыни знають ямы своя, птицы ведають гнезды своя, пчолы боронять ульев

своих, тако ж и люди и где

зродилися и ускормлены суть к тому месту великую

ласку имають».

1519 – кніга «Быццё».

1519 – кніга «Выхад».

Тытульны аркуш кнігі «Выхад».

1519 – кніга «Левіт».

1519 – кніга «Лічбы».

1519 – кніга «Руф».

1519 – кніга «Эсфір».

1519 – кніга «Плач Ераміі».

1519 – «Кніга прарока Данііла».

Біблію Скарына ўспрымаў як Боскі запавет, як самыя Свяшчэнныя кнігі ўсяго хрысціянскага свету, а таксама і як свайго роду ўніверсальны падручнік-энцыклапедыю, дзе чытач мог знайсці адказы на многія складаныя пытанні. Ён зрабіў

пераклад Бібліі на мову, набліжаную да беларускай і зразумелую простаму люду – царкоўнаславянскую мову

ў беларускай рэдакцыі.

Пры падтрымцы мецэнатаў (віленскага бургамістра Якуба Бабіча, радцаў Багдана Онкава і Юрыя Адверніка) выдаў у 1517-1519 гадах у Празе

на старабеларускай мове 23 ілюстраваныя кнігі Старога Запавету пад агульнай назвай

«БИБЛИЯ РУСКА».

Кожная з біблійных кніг выходзіла асобным выпускам, з тытульнай

старонкай, мела ўласную прадмову

i пасляслоўе. Пры гэтым выдавец

трымаўся адзiных прынцыпаў падачы

тэксту (аднолькавыя фармат, паласа набору, шрыфт,

мастацкае афармленне) i тым самым прадугледжваў

магчымасць звядзення ўсiх выданняў пад

адну вокладку.

У кнігах змешчана 51 гравюра – друкаваныя адбіткі на паперы з пласціны (дошкі),

на якую нанесены малюнак.

Францыск Скарына тройчы надрукаваў у выдадзеных ім кнігах уласны партрэт.

На тытульным аркушы Бібліі адлюстравана, як лічаць даследчыкі,

выява пячаткі (герба) Скарыны як доктара медыцыны.

У канцы 1519 ці пачатку 1520 гг. Скарына перанёс кнігадрукаванне на ўсход Еўропы, на радзіму. У

Вільні ў доме свайго апекуна, мецэната, бурмістра Якуба Бабіча ён уладкаваў першую на тэрыторыі

Вялікага княства Літоўскага друкарню.

Друкарня Ф. Скарыны ў Вільні. Карціна Язэпа Драздовіча.

Першае віленскае выданне – «Малая падарожная кніжка». Гэту назву Скарына даў сукупнасці

выданняў, выпушчаных ім у Вільні каля 1522 года.

Карціна Язэпа Драздовіча«Францыск

Скарына вядзе гутарку

з маладой набыўкай кніг, не адрываючы рук ад сваёй

працы».

Беларускі мастак, археолаг, пісьменнік

Язэп Драздовіч напісаў цыкл карцін

«Друкарня Францыска Скарыны ў Вільні».

Фрагмент № 2 карціны

Язэпа Драздовіча«Францыск Скарына

вядзе гутарку з маладой

набыўкай кніг».

У 1525 годзе Скарына выпусціў у Вільні адну з найбольш распаўсюджаных кніг – Апостал («Книга деания и послания апостольская,

зовемая Апостол»).

У шматлікіх прадмовах да кнігі апісваецца змест

раздзелаў, асобных пасланняў, растлумачваюцца «цёмныя» выразы. Усяму

тэксту папярэднічае агульная прадмова

Скарыны «ДЕЯНИЯ СВЕТЫХ АПОСТОЛЪ КНИГЪ

ПРЕДМОВА». У ёй усхваляецца хрысціянская вера, звяртаецца ўвага на

маральна-этычныя нормы грамадскага чалавечага

жыцця.

Пераклад Скарыны кананічна дакладны

ў перадачы літары і духу біблейскага тэксту, не

дапускае вольнасці і дапісак тлумачальніка,

зберагае адпаведны старажытнаяўрэйскаму

і старажытнагрэчаскаму арыгіналу іменны

стан мовы.Кнігі Скарыны заклалі грунт для ўнармавання беларускай

літаратурнай мовы, сталі першым перакладам Бібліі на

ўсходнеславянскую мову.

Упершыню ў гісторыі ўсходнеславянскага друкавання асветнік увёў тытульны ліст, тлумачальныя

падзагалоўкі, пааркушавую нумарацыю, абзацы, г. зн. прыдаў кнізе сучасны выгляд.

Выданні Ф. Скарыны з боку тэхнічнай дасканаласці, мастацкасці, апрацоўкі выкананы на ўзроўні лепшых

еўрапейскіх выданняў XVІ ст. Высокі паліграфічны ўзровень кніг доўгі час не маглі пераўзысці галандскія

і германскія друкары. Кнігі Скарыны шырока распаўсюджваліся ў Еўропе і мелі вялізны ўплыў на чытачоў у многіх краінах свету.

1525 годам творчая біяграфія Скарыны

заканчваецца. Ён з галавой сыходзіць

у сямейныя справы, а затым

яго паглынаюць судовыя цяжбы.

У 1525 годзе памірае адзін з фундатараў

віленскай друкарні Юры Адвернік, віленскі купец,

член Віленскай рады, і выдавецкая дзейнасць

Скарыны спыняецца.

Партрэт Ф. Скарыны. Язэп Драздовіч

Дзесці пасля 1525 года першадрукар ажаніўся з удавой

Юры Адверніка Маргарытай.

Разам з жонкай ён уключаецца ў бізнес

свайго старэйшага брата Івана,

які вёў аптовы гандаль скурамі.

Францыск Скарына служыў лекарам

і сакратаром у віленскага біскупа.

Вельмі цяжкім быў для Скарыны 1529 год.

Летам, у Познані, памёр яго брат Іван.

Францыск паехаў туды, каб заняцца спадчынай

нябожчыка.

У тым жа годзе раптоўна памерла

Маргарыта. На руках Скарыны застаўся

малалетні сын Сімяон.

«Са свету з навукай». Язэп Драздовіч

У лютым 1532 года Францыск быў арыштаваны па неабгрунтаванай і нічым не падмацаванай даўгавой

прэтэнзіі крэдытораў брата-нябожчыка Івана і бязвінны аказаўся ў турме Познані. І толькі па хадайніцтву

сына нябожчыка Івана – пляменніка Рамана – быў рэабілітаваны.

Вядома, што ў канцы 1520 – пачатку 1530-х гадоў першадрукар наведваў Маскву, куды вазіў свае

выдадзеныя «руским» шрыфтам кнігі. Даследчыкі жыццёвага і творчага шляху Скарыны

мяркуюць, што ў 1525 годзе ён выязджаў у германскі горад Вітэнберг, цэнтр Рэфармацыі, дзе сустракаўся з ідэолагам нямецкіх пратэстантаў Марцінам Лютэрам.

У сярэдзіне 1530-х гадоў Скарына пераехаў у Прагу. Ён прыняў запрашэнне чэшскага караля Фердынанда І

на пасаду каралеўскага медыка і садоўніка ў адкрытым батанічным садзе ў

каралеўскім замку Градчаны.

З 1534 ці 1535 года Францыск ў Празе працаваў каралеўскім батанікам.

Памятны валун (прывезены з Беларусі) каля помніка Скарыне ў Празе.

Памёр першадрукар не пазней за 29 студзеня 1552 года. Пра гэта сведчыць грамата караля Фердынанда І,

дадзеная сыну Францыска Скарыны Сімяону, якая дазваляла апошняму карыстацца ўсёй захаванай спадчынай

бацькі: маёмасцю, кнігамі, пазыковымі абавязкамі.

Жыццёвы шлях Скарыны ў многім паказальны для людзей Адраджэння. Любоў да ведаў, шырыня адукацыі спалучаліся ў яго з высокай грамадзянскасцю, дзелавітасцю і смеласцю.

Скарына быў і арыгінальным філосафам, і здольным пісьменнікам.

Багацце асобы Скарыны ставіць яго ўровень з выдатнейшымі людзьмі эпохі Рэнесансу.

У свеце выяўлена ўсяго 360 экз. кніг Скарыны і яшчэ 43 рукапісныя спісы.

Гэта таксама досыць унікальная з'ява, якая характарызуе значнасць кніг нашага земляка.

Той рэдкі выпадак, калі ўжо з друкаваных кніг ствараліся рукапісныя. Як найкаштоўнейшыя

рэліквіі яны зберагаюцца ў музеях і бібліятэках розных краін свету.

Вядомы 40 канвалют, пераплеценых у адзін том кніг Скарыны, якія знаходзяцца ў Вялікабрытаніі, Даніі, Літве, Польшчы, Славеніі, Расіі, Украіне. У Беларусі захоўваецца

толькі адзін збор з 10 кніг, набытых у 1925 годзе ў ленінградскага калекцыянера Камарніцкага. Падчас Другой сусветнай вайны гітлераўцы вывезлі іх, але ў 1944 годзе рэдкія кнігі былі выяўленыя ў адным з гарадоў Польшчы і вернуты ў

Беларусь. Гэта адзін з найкаштоўнейшых збораў у фондах Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.

Канвалют Бібліі Скарыны,

Нацыянальная бібліятэка Беларусі

 

Адзінае месца ў краіне, дзе можна ўбачыць арыгіналы скарынаўскіх выданняў – Музей кнігі Нацыянальнай бібліятэкі

Беларусі.

У фондзе Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі

захоўваецца дзесяць пражскіх выданняў Бібліі (у шасці вокладках): Кніга Ісуса Сирахова (1517), Кніга

Эклезіяста (1518), Кніга Прамудрасць (1518), Першыя, Другія кнігі, Трэція, Чацвёртыя кнігі Царстваў (1518), Кніга Ёва

(1518), Кніга Песня Песняў (1518).

Акрамя гэтага ў фондзе Нацыянальнай Бібліятэкі

Беларусі захоўваюцца два рукапісныя спісы XIX ст.

з кніг Францыска Скарыны, надрукаваных у Празе.

Выданні Скарыны з'яўляюцца ўнікальнымі помнікамі свецкай рэнесансавай біблейскай пісьменнасці. Іх месца ў еўрапейскім

і беларускім культурна-гістарычным працэсе вызначаецца гістарычнымі ўмовамі, традыцыямі, своеасаблівасцю і агульным

узроўнем духоўнага развіцця Беларусі і ўсходне-славянскіх зямель ВКЛ. Разам з тым яны адлюстроўваюць і асабістыя рысы выдаўца, яго духоўную адоранасць і непаўторнасць,

веліч яго подзвігу.

Выкарыстаная літаратура1. Галенчанка, Г. Я. Францыск Скарына-беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар / Г. Я. Галенчанка; АН Беларусі ; рэд. В. А. Чамярыцкі. – Мінск: Навука i тэхнiка, 1993. – 280 с.: іл. 3. Скарына i яго эпоха / рэд. В. А. Чамярыцкi. – Мiнск: Навука i тэхнiка, 1990. – 482 с.: iл. 4. Францыск Скарына i яго час: энцыклапедычны даведнiк / гал. рэд. I. П. Шамякiн. – Мiнск: БелСЭ, 1988. – 608 с.: iл.

Электронныя рэсурсы

1. Асобы беларускай гісторыі [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://drazdovich.by/gallery/5/full. – Дата доступу: 6.02.2017.3. Вікіпедыя, свабодная энцыклапедыя. Францы́ск Скары́на [Электронны рэсурс]. – Режим доступа: https://be.wikipedia.org/wiki/Францыск Скарына. – Дата доступу: 6.02.2017.6. Качанка, Л. Высакародная мэта Францыска Скарыны [Электронны рэсурс] / Л. Качанка // Партал Выдавецкага дома «Звязда». – Рэжым доступу: http://zviazda.by/be/news/20160903/1472905008-vysakarodnaya-meta-francyska-skaryny. – Дата доступу: 6.02.2017.8. Грудзінава, М. Скарыніяна Язэпа Драздовіча [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/164899/1/121-129.pdf . – Дата доступу: 6.02.2017.9. Сайт Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://www.nlb.by/portal/page/portal/index/detailed_news/print_detailed_news?param0=67011&rubricId=894&lang=ru. – Дата доступу: 6.02.2017.11. Францыск Скарына - першадрукар, асветнік, гуманіст [Электронны рэсурс] // Минск: Белорусская цифровая библиотека LIBRARY.BY. - Режим доступа: http://library.by/portalus/modules/belarus/readme.php?subaction=showfull&id=1290098273&archive=1290177995&start_from=&ucat=&. – Дата доступа: 6.02.2017.12. Францыск Скарына і 500-годдзе беларускага кнігадрукавання: агульнадаступная група [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1349823278370061&set=a.126771754008559.17440.100000272050576&type=3&theater. – Дата доступу: 6.02.2017.

Прэзентацыю падрыхтавала вядучы бібліятэкар Пакатовіч Т.К.