Dr. Vural YiğitDr. Vural Yiğit BÜYÜK İSKENDER’İN ANADOLU İzlerİ8.8.2015 2

İskender Döneminde Makedonya ve Çevresi

3

Makedonyalı Phillip II • Büyük iskender’in babasıdır.• Kör Philip diye anılır.• Annesi ise Epeiros (Epir) kralı

Neoptolemos'un kızı Olimpia dır. • Philip Makadonya’yı M.Ö. 359-

336 Tarihleri arasında yönetti. • Güçlü bir ordu kurarak Pelopones

savaşı sonrası tüm Yunanistan’ı işgal etti.

4

Genç İskenderGenç İskender• II. Filip ile oğlu olan İskender, 13-16 yaşlarında Aristo'dan aldığı derslerin etkisiyle felsefe, tıp ve bilime ilgi duydu.Bukefalos,İskender'in, eğittiği ve sahibi olduğu ve antik çağın en bilinen efsanevi savaş atıydı. • Babasının Byzantion'a saldırdığıMÖ 340'ta Makedonya'yı yönetti ve birçok Trak kabilesini yendi. • İki yıl sonra II. Filip'in Yunanlarakarşı kazandığı Kaironeya çarpışmasında

ordunun sol kanadını komuta etti. 5

İskender Kral Oluyorİskender Kral Oluyor• Phillip II bir suikast sonrası M.Ö. 336 tarihinde öldü. Yerine İskender Kral oldu. • İyi bir asker ve savaşçı olarakYetişmişti.• Korent’te Helen Birliği meclisinin başkomutanı seçildi.• Delphoi üzerinden Mekadonya’ya

dönerkenTrakya'ya girdi. • Şipka Geçidini aşarak, Triballileri

(Triballoi) yendikten sonra Tuna'nın öbür yakasına geçerek Getaları dağıttı. 6

İskender ve Diyojenİskender ve Diyojen• İskender, Korent’te bulunduğu

sırada ünlü düşünür, Sinop’lu Diyojen‘le tarihe geçen konuşmasını yaptı;

• Genç kral, düşünüre kendisinden bir şey istemesini söyleyince, Diogenes, “Gölge etme başka ihsan istemem” karşılığını verdi.

• İskender’in bunun üzerine dostlarına, «İskender olmasaydım Diogenes olmak isterdim» dediği rivayet edilir.

7

Büyük Sefere ÇıkışBüyük Sefere Çıkış• Tahta çıkışından beri Pers

İmparatorluğu'nu ele geçirmeyi tasarlıyordu.

• M.Ö 334 ilkbaharında toplam 30 bin piyade ve 5 bin süvariden oluşan ordusuyla, Orta Makedonya’daki Amphipolis kentinden yola çıktı.

• Silah ve güç dağılımı açısından çok iyi düzenli orduya; mühendis, mimar, bilim adamı, saray görevlisi ve tarihçiler de eşlik ediyordu. 8

İskender Gelibolu’daİskender Gelibolu’da• M.Ö. 334 Mayıs ayında

İskender’in ordusu, hiçbir direniş görmeden Gelibolu Yarımadasındaki «Sestos»a (günümüzde Eceabat) geldi.

• Ordusu Çanakkale Boğazı’nın karşısında bulunan «Abydos»’a geçerken, İskender Homeros’un kahramanlarına saygısını sunmak için Troya’ya doğru yola çıktı.

9

Sestos-AbydosSestos-AbydosÇanakkale boğazının iki yanında karşılıklı yer alan Sestos ve Abydos’un günümüzdeki görünümü.

10

Çanakkale Boğazı MitolojileriÇanakkale Boğazı Mitolojileri• Çanakkale Boğazında geçen iki mitolojik öykü

vardır:• İlki, «Hero ve Leander» efsanesidir; Bir Afrodit

şenliğinde birbirini görüp vurulan Sestos ve Abydos kentli iki aşıktır. Hero her gece boğazı Leander'in yaktığı bir mum ışığında geçerek ona kavuşur.

• Ancak, Leanderin babası fırtınalı bir günde işaret mumunu yakar, bunu görüp boğaza atılan Hero ise boğulur.

• Diğeri «Altın post» öyküsüdür:• Altın bir koça, erkek kardeşiyle binen Helle,

boğazda koçtan düşer ve boğulur. Bu nedenle, Çanakkale Boğazının (Dardanel) isimlerinden biri de Hellenpontus (Helle'nin denizi)dir.

11

Leandros Efsanesi EdebiyatıLeandros Efsanesi Edebiyatı• Bu efsane Homeros'tan (M.Ö.7.yüzyıl veya

8.yüzyıl) önce yaşamış olan Musaios adlı bir ozan tarafından kaleme alınmıştı.

• Musaios'un bu öyküsü; Virgilius (M.Ö.70-19), Ovidius (M.Ö.43-M.S.17), Schiller (1759-1805), Byron (1788-1824) ve başka

yazarlar tarafından da yıllar yılı işlenmiştir. • Leandros'un o kara gecede geçemediği boğazı,

yıllar sonra yazar Lord Byron, topal ayağıyla yüzerek geçmeğe kalkmış ve bu boğazın yüzülerek geçilemeyeceği inancını

kırmak istemiştir!• Ayni efsane, istanbul’daki kız kulesi için de anlatılır.

12

Ordusu Çanakkale Boğazı’nı geçip Abydos’a (Nara Burnu) çıkan İskender, Gelibolu Yarımadası boyunca ilerleyerek, en

uçta bulunan, İlyada kahramanlarından «Protasilaos»un mezarını ziyaret eder. Burada büyük bir ateş yakar.Ardından tarihin en büyük savaşçısı Akhilleus’a (Aşil)

saygısını sunmak için gemiyle karşıya geçerek Troya’ya gelir.

13

Troya Ziyareti•

Bugün Troya’nın 7 km güneybatısında, «Koca Liman-Beşike» olarak adlandırılan Koy’un yakınlarındaki Troya Limanı’nın, Aşil’in mezarı ve Akha donanmasının demirlediği yer olduğu kesinlik kazanmıştır.

14

Beşike-Sivritepe’nin Yunan ve Roma dönemi yazarlarının Aşil’in mezarı olarak kabul ettikleri yerdi.. Deniz kıyısında yer alan Beşike Burnu, kaynaklarda “Achilleion” adıyla bilinen yerleşime denk düşüyordu. Kaynak: C:\Users\USER\Documents\ArkeOkur .Büyük İskender’in Mezarı Üzerine Bir Tez.

15

İskender, Aşil’in mezarını ziyaret ettikten sonra Athena Tapınağı’nda, Aşil’e ait olduğu söylenen kalkanı alır. Artık Perslerin karşısına çıkmaya hazırdır. Ordusuyla buluşmak üzere Abydos’a doğru yola çıkar.

16

Abydos• Abydos adı, İlyada destanında geçer ve Helenleşme öncesi dönemden kalmadır. • Kentin yeri Çanakkale İl Merkezinin 6 Km. kuzeyinde bulunan

Nara burnu’nun ucudur. • Günümüze ulaşmış tarihsel kalıntı yoktur. Sadece çanak-

çömlek kırıkları bulunmaktadır. • Pers ordusu, Kral Kserkses komutasında M.Ö. 480 yılında

Yunanistan seferine çıkarken, karşı kıyıya Abydos ve Sestos kentleri arasından geçmek için Hellespontos'ta (Çanakkale Boğazı) birbirine yanaştırılmış gemilerden iki köprü kurdurmuştu.

• Köprülerden biri fırtınada yıkılınca öfkelenen Kserkses, askerlerine denize 300 kamçı vurmalarını ve bir çift pranga atmalarını buyurdu! 17

PerkotePerkote• Ordusu ile Abydos’ta buluşan İskender, Perkote Kentine doğru

ilerledi,• Perkote’nin yeri kesin olmamakla beraber, Umurbey’in 10 km.

doğusundaki Erdağ tepenin sırtlarında Sindal ile Beybaş köyleri arasındaki, «Pekmez Pınar» mevkiinde olduğu ileri sürülür.

• Perkote isminin Luwi-Pelasg dilinde “Yüksek Hisar” anlamına gelmektedir. Troas bölgesinin en eski kentlerinden biri olarak İliada’da da ismi geçmektedir:

“İphidamas çıktı gerdekten, gitti karıştı Akhalara, arkasında oniki tane kıvrık burunlu gemi.

Sonra bıraktı düzgün gemilerini Perkote’de, ta İlyon’a dek yaya geldi.” “Melanippos, düşman uzaklardayken, paytak yürüyen sığırlarını

otlatırdı Perkote’de” 18

Marmara KıyılarındaMarmara Kıyılarında• Arisbe ovasında (Zelia)yapılan

kamptan sonra ordu doğuya doğru harekete geçti.

• Kıyı boyunca ilerleyip, Lampsakos’a (Lapseki) geldi.

• Lampsakoslular İskender’in öfkesini yatıştırmak için ünlü filozof Anaksimenes ile altın bir çelenk göndermişlerdi.

• Yoluna devam eden ordu Pers Satraplık merkezi olan «Daskyleion» kenti yakınlarından, Granikòs Potamósu (Biga Çayı)’na doğru ilerler. 19

Lampske-Lapseki• Lapseki yerleşiminin, Anadolu’ya yapılan Hellen göçleri

öncesi varlığını sürdürdügü ve Pityausa olarak anıldığı bilinmektedir.

• Kordos’un sülalesinden olan Foça’da doğmuş, Fobus (Phoebus) önderliğindeki, göçmeni Kafilesi Bebrykos’lar denen ve bu bölgede yaşayan yerli halkın saldırısına uğradı.

• Tam öldürülecekleri sırada Kral Mandrom’un kızı Lampseke araya girmiş ve göçmenleri ölümden kurtarmıştır.

• Bu nedenle Hellen göçmenleri, Lampseke’ye bir tanrıça gibi tapmışlar ve sonradan ele geçirdikleri Pityausa kentine de onun adını vermişlerdir.

• Dünya tarihinde ilk kez adına para basılan şehrin 'Lampsakos' olduğu ve paralarının üzerinde kanatlı at, yani Pegasus resmi olduğu bilinmektedir.

20

Daskyleion• Pers Satraplığı merkezi olan Daskyleion’a

geldiğinde ününü ve güzelliğini duyduğu Paradeisos için ele geçirmeyi düşünür.

• Büyük İskender, komutanı Pharmenion'u Daskyleion'u almak üzere gönderir.

• 1952 yılında arkeolog Kurt Bittel tarafından Hisartepe üzerinde yer

aldığı saptanan Daskyleion’da ilk arkeolojik kazılar yapılmıştır.• Bir yıl sonra Cumhuriyet dönemi

arkeologlarından, Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal (1911-2002) tarafından başlatılmış ve 1959 yılına kadar kadar devam etmiştir.

21

Granikos SavaşıGranikos Savaşı• İskender ordusu Granikos,

Biga çayı civarında Pers ordusuyla ilk kez karşılaştılar. Zorlu bir savaş oldu.

22

İskender’in ordusunun merkezinde Phalanx(falanj) denen, 6 metrelik uzun mızraklar taşıyan,

profesyonel askerler yer alıyordu. Aşırı uzun mızrakları sayesinde Persleri sıkıştırıp, sayıca

üstün olmalarına rağmen yendiler.

23

Granikos Zaferi• Granikos Savaşı’nı

kazanınca Batı Anadolu kapıları İskender’e açıldı.

24

Günümüzde Granikos ŞenlikleriGünümüzde Granikos Şenlikleri

25

Sardes Antik Kenti• Haziran 334: Bir Pers satraplığı olan

Lydia’nın başkenti Sardes’i ele geçirdi• Salihli merkezine 9 km, İzmir'e 82 km

uzaklıkta olan Sardes bilinen tarihe göre paranın ilk basıldığı yerdir.

• Ayrıca tarihteki ünlü Kral Yolunun başlangıcıdır.

• Turuncu kuvars taşının adı antik çağda çıkarıldığı Sart bölgesinden gelir.

• Sart'ta tarihte bilinen ilk tiyatro kalıntıları bulunmaktadır.

• "Bin Tepeler" ismiyle anılan yaklaşık olarak 85 tane mezardan oluşan Lidya kraliyet mezarlığı ve Artemis Tapınağı yer almaktadır. 26

İzmir’in Kuruluş Efsanesi• Efsaneye göre; İzmir’e gelen Büyük İskender, o zaman

ormanla kaplı «Pagos Tepesi» denilen Kadifekale’de Nemesis Kutsal alanında avlanırken bir ulu bir çınarın altında uykuya dalar. Rüyasında gördüğü iki Nemesis, (Su perisi) İskender’den yeni İzmir kent kurmasını ister, uykusundan uyanan İskender, Klaros*’un Apollon kâhinine gördüğü rüyayı anlatarak fikrini sorar, kâhin rüyayı şöyle yorumlar: «Kutsal Melez Çayı kenarındaki Pagos Tepesi eteklerinde yerleşecek İzmirliler, eskisinden dört kez daha mutlu olacaklardır.»

• *Klaros; İzmir, Değirmendere yakınlarındaki antik kentlerden biridir.

27

İzmir Kadifekale-

Pagos ve Klaros

Antik kenti

28

• Kent yakınlarında bulunan Artemis Tapınağı’nın İskender’in doğduğu gece yakıldığı söylenir.

• Büyük İskender Tapınağın yeniden yapılması için yardım teklif etmiş fakat reddedilmiştir.

• Tapınaktan günümüze sadece birkaç mermer blok ve ünlü Artemis heykeli kalmıştır.

İskender Ordusu, Haziran 334 de Efes’e İskender Ordusu, Haziran 334 de Efes’e ulaştıulaştı

29

Efes’in Yeniden KuruluşuEfes’in Yeniden Kuruluşu• İskenderin generallerinden Lysimakhos, Efes’te

karısı Arsinoe’ın adını alan kent yeniden kurar. • Yeni bir liman yapılarak kent «Panayırdağ» ve

«Bülbüldağ» ın yamaçlarına taşınır. • Ve Akdeniz’in en önemli ticari limanlarından biri

haline gelir.• Efes Kenti bugün Dünyanın en önemli kültürel

miraslarından biridir.

30

• «Magnesia ad Meandrum», Aydın İli, Germencik İlçesi Ortaklar Bucağına bağlı Tekin Köy sınırları içinde kalmaktadır.

• Kent, Teselya'dan gelen Magnetler tarafından

kurulmuştur. • Dünyanın en büyük stadionu

buradadır ve “Yarışlar Kenti” olarak anılmasını sağlamıştır.

Haziran 334: Mendres Magnesiası olarak bilinen, «Magnesia ad Meandrum», İskender’e direnmeden teslim oldu.

31

Haziran 334: Milet’i kuşattı • Kentin valisi teslim olmayı kabul ettiyse de 400 Pers gemisinin yaklaşmakta olduğunu duyunca bu kararından vazgeçmişti. • Bu arada İskender’in

komutanlarından, Nicanor komutasındaki 160 gemilik Makedon donanması Milet önlerindeydi.

• Bu İskender’in Perslere karşı ilk deniz savaşıydı.

32

• Priene, Söke yakınlarında kurulmuş bir İyon şehridir.

• Şehir kurulduğunda deniz kıyısındaydı.

• Şehrin yolların birbirini dik açı ile keser. Bu plan günümüzün

modern şehir Grid-ızgara planının öncüsüdür.

• Akropolisin aşağısındaki yamaçta Demeter-athena tapınağı bulunmakta idi.

Haziran 334: Miletos Kuşatması devam ederken, İskender Priene’de kalmış ve burada bir tapınak yaptırmıştır

33

Bodrum KuşatmasıBodrum Kuşatması• Halikarnaslılar İskender’e üç

ay boyunca karşı durdular. Halikarnasın ünlü Mindos (myndos) kapısı Büyük İskendere adeta bela oldu.

• İskender ile Alinda'da görüşen Karya prensesi Ada, İskender’in şehri alması ile yönetime geçer.

• Ada döneminde, şehri çeviren görkemli surlar inşa edilir.

34

Akdeniz Kıyılarında• Batı Anadolu’yu tamamen ele geçirdikten sonra, • M.Ö. 333 yılının ilkbaharında, Akdeniz kıyı yolunu

izleyerek, Kınık (Xanthos), Kaş (Antiphellos), • Faselis (Phaselis), Perge ve Aspendos şehirlerini

kendine bağladı. • Termessos kentini kuşattı. Bugünkü Burdur

yakınlarındaki, Sagalassos kentini aldı ve kuzeye Orta Anadolu platosuna doğru yoluna devam etti.

35

Gordion Düğümü• Frigya kralı Midas'ın babası, Gordios, kızılcık

dallarından bir düğümü tapınağa bağlanmıştır ve bu düğümü çözecek kişinin Asya'nın hakimi olacağı söylentisi ile ünlenir.

• Büyük İskender, Gordion'a geldiğinde (MÖ 334) düğümü çözmeye çalışır ama başaramaz. Öfkeyle kılıcını çekip düğümü keser.

• İskender, Asya'nın hakimi olacaktır. Ancak 33 yaşında ateşli bir hastalıktan ölümü, Gordion düğümünü keserek çözmenin cezası olarak yorumlanır.

36

Orta Anadolu’da

37

İskender Ankara’daİskender Ankara’da• Gordion düğümünü kesen

İskender,Ankry'ya (Ankara) yöneldi.

• Oradan da Kapadokya ve Kilikya (Kilikiai pilai-bugünkü Gülek Boğazı) üzerinden güneye indi.

• Misis Köprüsünden geçerek, Miryandros (bugünkü İskenderun) dolayında kamp kurduğunda,

38

İssos Savaşıİssos Savaşı• İsender’in ilerleyişini durdurmak isteyen, Pers

hükümdarı III. Darius, Pinaros Çayı (bugün Deliçay) kıyısında savaş düzeni almış bekliyordu.

• Bu karşılaşmayı izleyen İssos Çarpışması (MÖ 333 sonbaharı) sonunda, III. Darius kesin bir yenilgiye uğradı ve ailesini savaş alanında bırakarak kaçtı.

• III. Darius'un barış önerisine karşı, kendisini Asya'nın efendisi olarak tanımasını ve koşulsuz teslim olmasını istedi.

39

İskenderun’un Kuruluşu• İssos, Hatay Dörtyol yakınında ve

bugünkü İskenderun'un 30 km kuzeyinde yer almaktadır.

• MÖ. 333 yılında Pers Kralı Darius'u burada yenen, Büyük İskender, kazandığı zaferden sonra «Alexandreia» adıyla, İskenderun şehrini kurmuştur.

• Bu kent kurulmadan önceleri burada «Myriandrus» adında bir Fenike şehri bulunmaktaydı.

• İskenderun, sahip olduğu coğrafi önemin etkisiyle tarihinde birçok defa işgale uğramış olan önemli bir liman kentiydi. 40

Pompei'de bulunmuş, Büyük İskender'in Pers hükümdarı III. Darius ile İssos Savaşında

karşılaşmasını gösteren İskender döneminde yapılan mozaiğin bütünü.

41

Asya’ya Doğru

Anadolu’nun fethi sonrası İskender; Mısır, Pers ve Hindistan topraklarının fethi için yoluna devam etti. 42

356 M.Ö

323 M.Ö

356 M.Ö İskender’in

doğumu

338 M.ÖChaerone

savaşı

336 M.ÖTahta geçişi

334 M.ÖGranikos Savaşı

332 M.Ö Tyre

kuşatması

332 M.Öİskenderiye

kuruluşu

327 M.ÖRoxane ile

evleniş

333 M.Öİssos savaşı

324 M.Ö Ordunun

isyanı

323 M.Öİskenderin

ölümü

Zaman TüneliZaman Tüneli

43

Büyük İsken der M. Ö. 323 yı lında, iki hafta sü ren ateşli bir has talığın ardından, Eski Mezopotam ya'nın Babil ken tinde öldü.

Ölümü hakkında yapılan tahminler, özellikle üç olasılık üzerinde duruyordu: Zehirlenme, enfeksiyon (Batı Nil virüsü) ya da cinayet.

44

İskender’in Lahdi• İskender'in Perslerle yaptığı

savaşlara ilişkin rölyefler bulunduğu için "İskender Lahdi" adıyla tanımlanmıştır. MÖ 4. yüzyıla ait, Sidon Kralı Abdalonymos'a ait olduğu düşünülen kral lahitini, Osman Hamdi Bey tarafından bulunup İstanbul Arkeoloji Müzesine getirilmiştir.

45

Büyük İskender• Dünya’ya gelmiş-gelmiş en büyük komutandır.• Ünlü düşünür Aristo’dan eğitim almıştır. • Büyük bir Dünya imparatorluğu kurmak için yola

çıkmıştı.• Yöredeki ve Anadolu’daki uzun süren Pers

egemenliğine son vermiştir.• Geçtiği yollar Anadolu antik dönem tarihi ve mitolojisi

hakkında bilgi verir.• Anadolu arkeolojisini öğrenmek için önemli bir

kaynaktır.46