DEVLET YÖNETİMİ• • Osmanlı devlet anlayışının temelinde Orta Asya Türk geleneği ve

Türk-İslam devletlerinin etkisi görülür.• • Devlet "Sultan" veya "Padişah" unvanı taşıyan hükümdar

tarafından yönetilirdi.• • 1.Murat, ülkenin hanedanın ortak malı olması prensibini kaldırıp,

"Ülke hükümdar ve oğullarının ortak malıdır." prensibini kabul ederek merkezi otoriteyi güçlendirmiştir.

• ■ Kardeş katli uygulaması "Kanunname-i Âli Osman" ile yasallaşmıştır. Fatih Sultan Mehmet böylece merkezi otoriteyi artırmayı amaçlamıştır.

• • Sancağa çıkma geleneği Fatih Sultan Mehmet döneminde resmileşmiştir.

• • XVII. yy.'da I, Ahmet döneminde Ekber ve Erşed sistemiyle veraset sistemi belirginleşmiştir. Sancağa çıkma usulü kaldırılarak Kafes Usulü getirilmiştir.

• Buradaki amaç; taht kavgalarını önlemektir.• Kafes usulü, şehzadelerin tecrübesiz yetişmelerine ne den olmuştur.• Devlet ve memleket işleri Divan-ı Hümayun'da görüşülürdü.

Parlamento özelliği taşımaz, sadece padişaha danışmanlık yapardı.

Divan-ı Hümayun Üyeleri• Orhan Bey Divan teşkilatı ilk kez kuruldu.• Fatih Sultan Mehmet Divan'a sadrazamlar başkanlık yapmaya

başladı.II. Mahmut Divan-ı Hümayun kaldırıldı.• Sadrazam (Vezir-i Azam)• Padişahın mutlak vekili ve

yardımcısıdır. Padişahın mührünü taşır. • Padişah bulunmadığı zamanlarda "Ser-dar-ı Ekrem" unvanıyla orduyu komuta ederdi.

• Vezirler• Sadrazamın yardımcılarıdır.• Kazasker(Kadıasker)• I. Murat döneminde kuruldu. • Divan'da

büyük davalara bakar. • Kadı ve müderrislerin atamasını yapar. • Adalet, eğitim, kültür ve diyanet işlerine bakar.

• Defterdar• Ekonomik ve mali işlere bakar. • Anadolu ve Rumeli defte rdar-lı klan en önemlileridir.

• Nişancı (Tuğrai)• Ferman ve beratlara padişahın tuğrasını çeker.• Fethedilen toprakların kaydını ve dağıtı mını yapar.

• Reisü'lküttap• 18 yy.'da divan üyesi oldu. • Nişancıdan ayrılarak yazışmalar ve dı şişlerini düzenlemekten sorumlu oldu

• Kaptan-ı Derya» Kanuni zamanında divan üyesi oldu. • Donanma ve denizlerden sorumludur

• Şeyh ü'lis lam• 16. yy.'da divan üyesi oldu. • Divan kararlarının dine uygunluğu konu sunda fetva verir.

2. İDARİ TEŞKİLAT • Osmanlı ülkesi idari bakımdan Eyaletlere,

eyaletler Sancaklara, sancaklar Kazalara, kazalar da Tımarlı Nahiyeleri'ne ayrılmıştı.

• Eyaletler (Beylerbeylik)• Eyaletlerin başında Beylerbeyi bulunuyordu.

Osmanlı Devletinde eyaletler Salyaneli ve Salyanesiz olmak üzere ikiye ayrılıyordu.

• • Salyaneli (Yıllıklı) Eyaletler: Bu eyaletlerde tımar sistemi uygulanmaz, vergiler yıllık olarak toplanırdı (Mısır, Habeş, Bağdat. Basra, Yemen, Tunus, Cezayir, Trablus).

• • Salyanesiz (Yılıksız) Eyaletler: Tımar(dirlik) sisteminin uygulandığı eyaletlerdir. Bu eyaletlerdeki topraklar has, zeamet ve tımar olarak ayrılmıştı. Merkeze yakın eyaletlerdir (Rumeli, Budin, Anadolu, Karaman, Dulkadir, Sivas, Erzurum, Diyarbakır, Halep, Şam)

• Sancaklar• Kazaların birleşmesiyle meydana gelirdi. En üst

dereceli yöneticisi Sancak Beyi'dir. Sancaklarda asayiş Subaşı ve Yasakçılar (ases ler), kalelerin korunması da Kale Dizdarları tarafından yapılırdı.

• Kazalar• Hem adli hem de idari birimdir. Kazaların başında

yönetici olarak Kadı bulunurdu.• İmtiyazlı Eyaletler• ■ İç işlerinde serbest dış işlerinde ise merkeze

bağlı eyaletlerdir.• • Yıllık vergi öderlerdi.• • Yöneticileri padişah tarafından atanırdı.• • Kırım Hanlığı, Eflak Beyliği, Boğdan Beyliği,

Erdel Beyliği, Hicaz Emirliği

3. TOPRAK YÖNETİMİ• • Toprak padişahın mülkü sayılırdı. Toprağın

üzerinde yaşayan reaya adı verilen köylüler toprağı işlemekle yükümlüydüler.

• Mülk Arazîler:• Mülkiyeti kişilere ait olan topraklardır. Öşri

topraklar, Müslüman olanların işledikleri, Haraci topraklar, Müslüman olmayanların işledikleri topraklardır. Toprağını sebepsiz yere boş bırakan köylüden Çiftbozan vergisi alınırdı. Mülk olarak dağıtılan topraklara ve diğer mallara devletin el koyması esasına Müsadere adı verilir.

• f Müsadere usulünü ilk kez Fatih Sultan Mehmet uygu lamış, (Merkezi otoriteyi güçlendirmek için), II. Mahmut ise sona erdirmiştir

• Miri Araziler:• Mülkiyeti devlete aittir. Ekilip biçilmesi için çeşitli

kişilere bırakılırdı.• • Ocaklık Arazi: Geliri kale muhafızlarına ve

tersane giderlerine verilen arazilerdir.• • Yurtluk Arazi: Sınırlarda oturanlara verilen

arazilerdir.• • Mukataa: Geliri doğrudan hazineye ait olan

arazilerdir.• • Paşmaklık Arazi: Padişahın hanım ve

kızlarına verilen arazilerdir.• • Vakıf Arazi: Geliri medrese, hastane, cami,

külliye, kervansaray, imarethane gibi toplumsal amaçlı din, bilim ve hayır kurumlarına ayrılan arazilerdir.

• • Dirlik: Maaş karşılığı olarak üst düzey devlet görevlilerine ve askerlere verilen arazilerdir. Dirlikler gelirlerine göre has-zeamet-tımar olmak üzere üçe ayrılırdı.

• Selçuklulardaki İkta Sistemi, Osmanlı Devleti'ndeki Tı mar Sistemi'ne karşılık gelmektedir.

• İkta Sistemi ile;• • Askerin bir kısım ihtiyacı karşılanmış,• • Tarımda verimlilik artırılmış,• • Toprağın vergilendirilmesi gerçekleşmiş,• ■ Toprağın boş bırakılmaması sağlanmıştır.• 1858 Arazi Kanunnamesi ile uzun süre toprağı

ta sarruf edenler onun sahibi olacaklardır (Özel mülkiyet pekiştirildi).

4. ORDU• Osmanlı Devleti'nde Yaya ve Müsellem denilen

ilk düzenli ordu Orhan Gazi zamanında kurulmuştur.

• I. Eyalet Askerleri (Tımarlı Sipahiler)• • ihtiyaçları dirlik sahipleri tarafından

karşılanırdı.• • Savaş zamanı orduya katılır, barış zamanı

bulundukları bölgede asayişi sağlarlardı.• • Cebelü adı verilen atlı askerlerden oluşmuştur.• II. Kapıkulu Askerleri• • Devletten üç ayda bir ulufe adı verilen maaş

alırlardı.• • II. Murat tarafından kurulmuştur.

• Kapıkulu Piyadeleri• 1. Acemi Oğlanlar Ocağı: Devşirmelerin

yetiştirildiği ocaktır.• 2. Yeniçeri Ocağı: Ordunun temelini oluşturur.• 3. Cebeci Ocağı; Ordunun silah yapımı ve

onarımı işlerine bakar.• 4. Topçu Ocağı: Topları dökmek ve

toprakları kullanmakla görevlidirler.• 5. Top Arabacıları Ocağı: Topları savaş

bölgesine taşır.• 6. Humbaracı Ocağı: Havan toplan ve el

bombaları yapan ocaktır,• 7. Lağımcılar Ocağı: Tünel kazar, fitil döşer,

kale surlarının yıkılmasını sağlar.• 8. Sakalar: Kapıkulu askerlerinin sularını taşır.• 9. Turnalar: Ordunun posta işlerine bakar.

• Kapıkulu Süvarileri• 1. Sipahi: Padişah; korumakla görevlidir.• 2. Silahtar: Sipahilerin araç

gereçlerinden sorumludur.• 3. Ulufeciler (Sağ-Sol}: Hazineyi

korurlar.• 4. Garipler (Sağ-Sol): Sancak taşırlar.• Ulufenin yanında kapıkulu askerleri Cülus

denilen bir bahşiş de alırlardı. Bu bahşiş, padişah tahta çıkınca ve rilirdi. Ayrıca padişahlar sefere çıkarken sefer bahşişi de dağıtırdı.

• III. Yardımcı Kuvvetler• Bağlı beylik ve ülke kuvvetlerinden (Kırım, Eflak askerleri

gibi) gönderilen birlikler, akıncılar ve azaplardan oluşmuştur.

• Akıncılar: Sınır boylarında otururlar ve düşman ülkelere akınlar düzenlerler.

• Azaplar: Gönüllü Türk gençlerinden oluşur.• Fethedilen arazilerden toplanan Hıristiyan çocukların

askeri eğitim aldıkları ve Türk-İslam kültürüyle yetiştirildikleri sisteme Devşirme Sistemi denilirdi.

• 5. DONANMA• İlk Osmanlı donanması Karesi oğulları Beyliği'nin

Osmanlı topraklarına katılmasıyla oluşmuştur. Donanma en güçlü döneme Kanuni devrinde ulaşmıştır. Donanma komutanına Kaptan-ı Derya, deniz erlerine ise Levent adı verilirdi. İstanbul, Gelibolu, Süveyş ve Rusçuk tersaneleri önemli tersanelerdir, ilk büyük tersane Yıldırım Bayezid döneminde kurulmuştur.

• Osmanlı donanması ilk büyük yenilgisini İnebahtı'da almıştır.

• Osmanlı donanması ile fethedilen son yer Girit'tir.

6. EKONOMİ• Osmanlı ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık

oluşturur.• Şehirlerde ticaret ve küçük el sanatları gelişmiştir.

Ticaret daha çok Müslüman olmayan Osmanlı vatandaşları arasında yayılmıştır.

• Osmanlı fetihlerini ticari faaliyetler yönlendirmiştir. (Trabzon-Amasra - Kırım -> İpek Yolu, Mısır -> Baharat Yolu)

• Ticaret yollarının yön değiştirmesi ve kapitülasyonların yaygınlaşması Osmanlı ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir.

• Tanzimat Dönemi'nde Bank-ı Dersaadet adıyla ilk Osmanlı

• bankası kuruldu.• Mithat Paşa'nın girişimi sonucunda çiftçiye kredi

vermek amacıyla Memleket Sandıkları kuruldu.• 1863 yılında Ziraat Bankası kuruldu.• İlk para Osman Bey, ilk sikke Orhan Gazi, ilk akçe Fatih

Sultan Mehmet döneminde basılmıştır.• Devlet hazinesine Hazine-i Amire padişaha ait hazineyeHazine-i Hassa denilirdi.

VERGİLER

• A. ŞER’İ VERGİLER• Bunlar İslam hukukuna dayalı vergilerdir. Bu

vergiler;• A. Öşür: Müslüman üreticilerden 1/10 veya

1/20 oranında alınan arazi ve ürün vergisidir.• B. Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan arazi ve

ürün vergisidir.• C. Cizye: Baş vergisi de denilen bu vergi,

sadece askerlik yapacak durumda olan gayr-i müslim erkeklerden alınan sosyal güvenlik ve himaye vergisidir. Kadın, çocuk, ihtiyar ve düşkünlerden alınmamıştır.

B. ÖRFİ VERGİLER• Padişahın iradesiyle toplanan vergilerdi. Raiyyet rüsumu da

denilen bu vergiler üreticinin durumuna göre toplanıyordu.• A. Resm-i Çift: Çiftçi ailesinin elinde bulunan toprakların

karşılığında alınan bir vergidir. Vergi miktarı arazinin büyüklüğü ve çiftçinin evli-bekâr oluşuna göre belirlenirdi.

• — Resm-i Mücerret: Bekârlardan alınan vergidir.• — Resm-i Bennak: Evlilerden alınan bir vergidir.• B. Çiftbozan: Toprağını mazeretsiz olarak terk eden ya da üç

yıl üst üste boş bırakan köylüden alınan vergidir.• C. Adet-i Ağnam: Hayvan vergisidir. Sipahiler tarafından

toplanan bu verginin miktarı, hayvan sayısıyla orantılı olarak belirlenirdi. D. Bac-i pazari: Pazaryerlerinden alınan vergiler.

• E. Resm-i İspençe: Gayr-i müslim halkın yetişkin erkeklerinden alınan vergidir. Müslümanlardan alınan Resm-i çift karşılığıdır.

• F. Resm-i Arus: Sipahiler tarafından tımar arazilerinde yaşayan kadınların evlenmeleri esnasında kocalarından alınan vergilerdir.

• G. Niyabet Rüsumu: Yöneticilerin halktan aldığı bir vergi çeşididir. Suçlulardan alınan Cerimeler de bu vergiye dahil edilmiştir. Bu vergilere Bad-ı Hava vergileri de denmiştir.

• Bu ve benzeri vergilerin dışında bir de olağanüstü durumlarda toplanan Avarız vergisi vardır. Bir kez II. Beyazıt devrinde, yalnız savaş zamanlarında toplanmaya başlamış daha sonra sürekli hale getirilmiştir.

7. EĞİTİM, BİLİM VE SANAT• Osmanlı Devleti'nde ilk medrese Orhan Gazi

tarafından İznik’te açılmıştır.• II. Murat Dönemi'nde kurulan Enderun Mektebi'nde

devşirme çocukların zeki ve yetenekli olanları okutulur ve saraya memur olarak yetiştirilirdi. Okul 1909 yılında kapatılarak yerine Mülkiye açılmıştır.

• Fatih Dönemi'nde medreselerde ilk teşkilat kurulmuş ve Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır.

• Osmanlı Devleti'nin resmi dili Türkçe'dir. 15. yy.'dan itibaren Arapça ve Farsça sözcükler artmıştır.

• Süleymaniye Camii ve Süleymaniye Medreseleri Kanuni Sultan Süleyman döneminde inşa edilmiştir.

• Selimiye Cami, II. Selim zamanında Edirne'de açılmıştır.

• Sultan Ahmet Cami, I. Ahmet zamanında açılmıştır.

Düşünce hayatıDüşünce - Bilim XV. XVI. yy

Fenari Ölm. 1431 - Mantık

- XIX yy. sonlarına kadar medreselerde okutuldu.

Kadızade-i Rumi 1337-1412 - Matematik, Astronomi - Bursa'da doğmuş Uluğbey zamanında Semerkanta gitmiş, gözlemevi ve medresesinin baş müderrisliğini yapmıştır.

Hacı Pasa Ölm. 1413 -Tıp - Hayvanlar ansiklopedisi - Hekim davranışları ile ilgili bir eser

Ali Kuscu Ölm. 1474 Matematik Astronomi Osmanlılarda matematik bilimin temellerini atmıştır.

Molla Lütfü Matematik, Felsefe, Astronomi

Piri Reis 1465 -1554 - Coğrafya - Dünya Haritası - Kitab-ı Bahriye (liman ve kıyılar akıntılar, haritalar)

Seyd-i Ali Reis

XVI yy.- Coğrafya Miratü'l Memalik; Hint ile Osmanlı ülkesi arasında yaptığı yolculuğu anlatır.

Matrakçı Nasuh

XVI yy.- Matematik - Silahşorluk kitabı - Minyatür

Takıyyeddin Mehmet XVI yy. - İlk Osmanlı rasathanesi - Kısa sürede yıktırılmıştır.

Din - Hukuk - Zembilli Ali Efendi - Kemal Paşazade - Ebusuud Efendi

- Fetvalar - Şer'i Hukuk - Osmanlı örfi hukukun geliştirilmesi

XVII. yy

Katip Çelebi (1609-1659) - Düşünce hayatı - Tarih - Coğrafya - Keşfu'z Zunun: Bibliyografya zamanına kadar olan eserlerin tanıtımı

Düşünce - Bilim XV. XVI. yy

Fenari Ölm. 1431 - Mantık

- XIX yy. sonlarına kadar medreselerde okutuldu.

Kadızade-i Rumi 1337-1412 - Matematik, Astronomi - Bursa'da doğmuş Uluğbey zamanında Semerkanta gitmiş, gözlemevi ve medresesinin baş müderrisliğini yapmıştır.

Hacı Pasa Ölm. 1413 -Tıp - Hayvanlar ansiklopedisi - Hekim davranışları ile ilgili bir eser

Ali Kuscu Ölm. 1474 Matematik Astronomi Osmanlılarda matematik bilimin temellerini atmıştır.

Molla Lütfü Matematik, Felsefe, Astronomi

Piri Reis 1465 -1554 - Coğrafya - Dünya Haritası - Kitab-ı Bahriye (liman ve kıyılar akıntılar, haritalar)

Seyd-i Ali Reis

XVI yy.- Coğrafya Miratü'l Memalik; Hint ile Osmanlı ülkesi arasında yaptığı yolculuğu anlatır.

Matrakçı Nasuh

XVI yy.- Matematik - Silahşorluk kitabı - Minyatür

Takıyyeddin Mehmet XVI yy. - İlk Osmanlı rasathanesi - Kısa sürede yıktırılmıştır.

Din - Hukuk - Zembilli Ali Efendi - Kemal Paşazade - Ebusuud Efendi

- Fetvalar - Şer'i Hukuk - Osmanlı örfi hukukun geliştirilmesi

XVII. yy

Katip Çelebi (1609-1659) - Düşünce hayatı - Tarih - Coğrafya - Keşfu'z Zunun: Bibliyografya zamanına kadar olan eserlerin tanıtımı

Güzel sanatlarMimari

Camiler14-15. yy İznik: Hacı Özbek (İlk Osmanlı cami Bursa: Ulucami (İlk büyük yapı) Yeşil cami Edirne

Eski camii (Buradaki ilk Osmanlı yapısı) Üç şerefeli camii

16 yy. İstanbul: Fatih camii İstanbul'da İlk Osmanlı camii - Bayezıd (Büyük camilerin ilki) Mimar

Sinan - Şehzade camii (Çıraklık eseri) - Süleymaniye (Kalfalık eseri) - Selimiye (Ustalık eseri)

17. yy. Sultan Ahmet Yeni cami (Sinan ekolunun son örneğidir.)

18. yy Avrupai ilk örnekler Nuru Osmaniye camii Laleli, camii

Saraylar En uzun süre Topkapı 18. yy Ihsak paşa (Doğu Bayezit) 19. yy Avrupai etki: Beylerbeyi Dolmabahçe, Çırağan, Yıldız

Ticari Yapılar Bedesten, Kapalı çarşılar, Kervansaraylar, Hanlar

Askeri yapılar Anadolu Hisarı (I. Beyazid) Rumeli Hisarı (Fatih) Selimiye Kışlası (III, Selim)

Anıt Çeşmeler -En çok lale devrinde - Sultan Ahmet çeşmesi

Eğitim Yapılan - Sahn-ı Seman / Süleymaniye

Resim

• - Portresini yaptıran ilk padişah Fatih'tir. Rönesans ressamı İtalyan Bellini'ye portresini yaptırmıştır.

• - Resim öğrenimi için ilk kez yine Fatih tarafından İtalya'ya öğrenci gönderilmiştir. (Sinan Bey)

• - XIX. başlarından itibaren Askeri okullara resim dersi konulmuştur.

• - Bu nedenle ilk ressamlar asker kökenlidir.• Seker Ahmet Fasa (Ölm. 1907)• - Abdülaziz döneminde Avrupa'ya gönderilmiştir.• - 1872'de ülkede ilk defa resim sergisi açmıştır.• - Daha çok manzara resimleri yapmıştır.• Osman Hamdi Bey (Ölm. 1910)• - Ressam, Arkeolog• - Arkeoloji müzesi ve Sanayi-i Nefise Mektebi Alisi

kurucusudur.• - Eski Türk hayatını canlandıran resimleriyle ünlüdür,

(silah satıcıları, kaplumbağa terbiyecisi)

Minyatür

• - Kitap resmidir.• - Derinlik yoktur.• - Kişiler mevkilerine göre çizilir.• - Gelenekçidir.• Gerçek olduğu gibi yansıtılmaya çalışılır.• - Önemli bir tarihsel kaynaktır.• Minyatür kitapları: Surname, Hünername adını taşır.• Matrakçı Nasuh (XVI yy)• Barboros'un Akdeniz Seferi Kanun'un Macaristan seferinin

minyatürleri• - Şehirleri kuşbakışı çizmiştir.• - Mimari bölge değeri taşır.• Nigari (Haydar Reis) (XVI yy) Kanuni, Barbaros, II. Selim'in

portreleri• Nakkaş Osman (XVI yy)• - En üretken olandır.• - III. Murad'm çocuklarının sünnet düğünü minyatürlerini

yapmıştır.• Levni (XVIII yy) yaşamıştır.• - Son büyük usta'dır.• - III. Ahmet dönemini canlandıran minyatürler

Hat • Resmin dini yapılarda kullanılmaması

nedeniyle süsleme aracı olarak kullanılmıştır.

• - Güzellik okunabilir olmaktan daha önemlidir.

• Şeyh Hamdullah (XVI yy)• -Osmanlı hattatlarının piri sayılmıştır.• Hafız Osman (XVII. yy)• Yazdığı Kur'an çoğaltılarak İslam

dünyasına yayılmıştır.

• Batı Tarzında Açılan Okullar:• 1731, Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara

Mühendishanesi) I.Mahmut • 1773 Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Deniz

Mühendishanesi) III.Mustafa• Tıphane-i Amire (II. Mahmut döneminde açılmıştır.) • Mekteb-i Harbiye (II. Mahmut döneminde

açılmıştır.) • Rüştiye (Ortaokul) • İdadi (Lise)• Mızıka-i Hümayun (Bando Okulu) • Dar'ülfünun (1933 yılında İstanbul

Üniversitesi'ne dönüştürülmüştür)• Dar'ülmaarif (Devlet memuru yetiştirmek amacıyla

açılmıştır) • Mekteb-i Mülkiye • Galatasaray Sultanisi

3. HUKUK VE TOPLUM YAŞAMI

• Osmanlı Devletinde hukuk ikiye ayrılırdı. • Şer-î Hukuk; İslami kurallar geçerlidir.

Örf-Î Hukuk; Türklerin örf - adet - gelenek - göreneklerinden doğan hukuk sistemidir.

• Padişahların kanunnameleri örfi hukuka girmektedir.

• Osmanlı padişahlarının yayınladıkları kanun niteliğindeki emirlere Ferman adı verilirdi.

• Osmanlı Devleti'nde devlet ileri gelenlerine belli konularda Hazırlatılan belgelere Layiha denilmektedir.

• Osmanlı Devleti'nde toplum ikiye ayrılırdı;• Yönetenler• • Seyfiye (Ehl-i Seyf): Askeri sınıftır. Vezir, Beylerbeyi,

Sancak-beyinden oluşur.• • İlmiye (Ehl-i Şer'î): İlimle meşgul olan sınıftır. Kadı,

Müderris: İmam, Şeyhülislam ve Kazaskerden oluşur.• • Kalemiye (Ehl-i Kalem): Bürokratların

oluşturduğu sınıftır. Kâtip, Defterdar, Nişancı, Reissü'lküttaptan oluşur.

• Yönetenler vergiden muaf tutuluyordu.

Yönetilenler• • Reaya (halk), yönetilenler kısmını oluşturmakta ve

vergi ödemekteydiler.• • Yönetilenler Müslümanlar. Hıristiyanlar ve Museviler

olmak üzere üç grupta toplanmıştır.• • Osmanlı Devleti'nde gayr-i müslim halk askerlik

yapmazdı.• • Devlet memuru olmanın ön koşulu ise Müslüman

olmaktı.• Gayr-i Müslimler Islahat Fermanı ile devlet memuru

olabilme hakkını elde ettiler.