การอนุรักษ์ บริการสื่อสารสนเทศ:จากหนังสือสู่ x@UÉÉ~

วันทนา กิติศรีวรพนัธุ์ มหาวิทยาลัยบูรพา

การบริการสารสนเทศห้องสมุดเชิงรุกจัดโดย STKS และ ภาควชิาสารสนเทศศึกษา มหาวทิยาลัยบูรพา

๑๕ ตุลาคม ๒๕๕๓

• ความสําคัญของการอนุรักษ์และแปลงผันสือ่สารสนเทศ• การอนุรักษ์เอกสารโบราณ• การอนุรักษ์เอกสารโบราณในและต่างประเทศ• กรณีศึกษาการอนุรักษ์เอกสารโบราณในภาคตะวันออก• กระบวนการอนุรักษ์และเผยแพร่เอกสารโบราณ• การจัดหมวดหมู่เอกสารโบราณ• การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัล :

บทบาทของหอ้งสมุด• ลิขสิทธิ์ของสื่อสารสนเทศที่นํามาแปลงผัน• โปรแกรมการพัฒนา e-Book

ประเด็นการสนทนา

NATIONAL UNDERGROUND STORAGE

ความสําคัญของการอนุรักษ์

และแปลงผันสื่อสารสนเทศ

การอนุรักษ์สื่อสารสนเทศ

• หนังสือหายากที่มีคณุค่าและพ้นลิขสิทธิ์แล้ว

• เอกสารที่เป็นลิขสิทธิ์ของสถาบัน ซึ่งมปีระโยชน์ต่อ การเรียนการสอน การศึกษาค้นควา้ วิจัย เช่น เอกสารการสอนของอาจารย์ งานวิจัย วิทยานิพนธ์ โครงงาน วารสาร เป็นต้น

• เอกสารโบราณที่เป็นมรดกภูมปิัญญาไทย เช่น ใบลาน สมดุไทย

สื่อสารสนเทศที่ควรนํามาอนุรักษ์โดยการแปลงผันเป็นสื่อดิจิทัล (e-B00k)

การแปลงสื่อสารสนเทศ

ไมโครฟิล์ม

อายุการเก็บรกัษา

เอกสารยาวนาน

หลายร้อยป ี

อ่านได้โดยไม่ต้องใช้

เทคโนโลยีขั้นสูง

ดิจิทัล

เน้นการเผยแพร่

และการเข้าถึงข้อมูล

สามารถสืบค้นรายละเอียด

ของข้อมลูได้อย่าง

สะดวกและรวดเร็ว

การเสื่อมสภาพของวัสดุสารสนเทศ

สาเหตุภายใน

มนุษย์มนุษย์อุณหภูมิอุณหภูมิความชื้นความชื้นแสงสว่างแสงสว่างลมลม ฝนฝนฝุ่นละอองฝุ่นละอองมอดมอด หนูหนู แมลงแมลงจุลินทรีย์จุลินทรีย์

ธรรมชาติ

ของตัว สื่อวัสดุเอง

การอนุรักษเ์อกสารโบราณในและต่างประเทศ

Tawang MonasteryArunachal Pradesh, India

โครงการอนุรักษ์สื่อสารสนเทศของวัดในอินเดีย โดย Mr.Anupam Sah

โครงการปกปักรักษาหนังสอืใบลานลาว

อ.กงเดือน ผู้อาํนวยการหอสมุดแห่งชาติ สปป.ลาว

การเก็บรักษาคัมภีร์ใบลานต้นฉบับ ของหอสมุดแห่งชาต ิสปป.ลาว

ผ้าห่อคัมภีร์ใบลาน

ไมโครฟิล์มบันทึกข้อมูลคัมภีร์ใบลาน

เครื่องอ่านไมโครฟิล์มสําหรับการให้บริการข้อมูลคัมภีร์ใบลาน

การอนุรักษ์เอกสารโบราณ

ของหอสมุดแห่งชาต ิประเทศกัมพูชา โดยมหาวิทยาลัยคอร์แนล

กมัพูชา

John F. Dean

ผู้เชี่ยวชาญจากมหาวิทยาลัยคอร์แน

• STKS ดําเนินการโครงการอนุรกัษ์หนังสือเกา่ หนังสือหายากที่ Mr.U Moe Myintนักธุรกิจชาวพม่า ทูลเกลา้ฯ ถวายสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี โดยพระองคท์่านมีรับสั่งให้ สวทช. ร่วมกับกรมราชองครักษ์ ดําเนินการสแกนเป็น e-Book และให้เก็บต้นฉบับไว้ ณ ประเทศสหภาพพมา่

สหภาพพม่า

ประเทศไทย

โครงการแปลงผันเอกสารโบราณล้านนาเป็นข้อมลูดิจทิัล โดย สาํนักหอสมุด

มหาวทิยาลยัเชียงใหมจ่ะนาํต้นฉบับไมโครฟลิม์เอกสารโบราณ 350 ม้วนทีม่อียูม่าทําให้

เป็นภาพดิจิทลั จากนัน้จะสรปุความเป็นภาษาไทยและภาษาองักฤษ และนําชือ่บัญชี

เอกสารโบราณทีม่อียู่เดิมมาลงเป็นฐานข้อมลู ทําใหส้ามารถสืบค้นขอ้มูลได้ เผยแพร่

พร้อมขอ้มูลประกอบครบถ้วนตามมาตรฐานบัตรรายการสากลของเอกสารโบราณ

Dublin Core

ดร. ม.ร.ว.รุจยา อาภากร

EMC Heritage Trust

ผอ.เพ็ญสุวรรณ นาคะปรีชา

• หนังสือเก่าชาวสยาม เป็นโครงการนําร่องของศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร และ STKS เพื่อใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ ช่วยต่ออายุหนังสือและเอกสารเก่าของ ประเทศไทย โดยคัดเลือกหนงัสือและเอกสารสิ่งพิมพ์โบราณที่มีคุณค่า พ้นลิขสิทธิ์แล้วแต่หาอ่านได้ยาก มานําเสนอในรูปแบบที่อ่านง่าย ค้นง่าย ใช้สะดวก สําหรับบริการนักค้นคว้า และผู้สนใจทัว่ไป

SIAMRAREBOOK

กรณีศึกษาการอนุรักษแ์ละแปลงผันเอกสารโบราณในภาคตะวันออก

โดยสํานักหอสมดุ มหาวิทยาลัยบรูพา

วัดหนองเกตใุหญ่ ชลบุรี

วัดหนองเกตุใหญ่ ชลบุรี

วัดหนองเกตุใหญ่ ชลบุรี

วัดหนองเกตุใหญ่ ชลบุรี

วัดหนองเกตใุหญ่ ชลบุรี

วัดหนองเกตใุหญ่ ชลบุรี

วัดจุกเฉอ ฉะเชิงเทรา

วัดจกุเฉอ ฉะเชิงเทรา

วัดทองทั่ว จันทบุรี

วัดทองทั่ว จันทบุรี

วัดทองทั่ว จันทบุรี

วัดทองทั่ว จันทบุรี

วัดโบสถ์ ชลบรุี

กล่องบรรจุสมุดไทย

การทําความสะอาด

วิธีการทําความสะอาด

ส่วนหนึ่งของ Collection หนังสือหายาก สํานกัหอสมุด มหาวิทยาลัยบูรพา

สํารวจสํารวจ

สถานที่สถานที่

ตรวจตรวจสภาพสภาพเอกสารเอกสาร

คัดเลอืกคัดเลอืก

กระบวนการอนุรักษแ์ละเผยแพร่เอกสารโบราณ

บรรจุ

หอหุม

บรรจุบรรจุ

หอหุมหอหุม

อนุรักษ์อนุรักษ์อนุรักษ์อนุรักษ

แปลงผันแปลงผันขอมูลขอมูล

บรรจุ

หอหุมบัญชีบัญชี

รายชื่อรายชื่อ //CatalogCatalog

คืนสื่อคืนสื่อตนฉบับตนฉบับแกเจาแกเจาของเดิมของเดิม

ศึกษาศึกษา

พื้นที่พื้นที่

ใหบรกิารใหบรกิารขอมูลรูปแบบขอมูลรูปแบบ ไมโครฟลมหรือไมโครฟลมหรือ

eBookeBook

• กฏหมาย พระราชพิธี• จดหมายเหตุ วรรณคดี• ตํานาน หมายรับสั่ง• ตํารา อักษรศาสตร์• ธรรมคดี หมวดประวัติ• พงศาวดาร คณิตศาสตร์• จารกึ

การจัดหมวดหมู่เอกสารโบราณ

• ตําราภาพ ตําราไสยศาสตร์• ตําราสัตวศาสตร์ ตําราเบ็ดเตล็ด• ตําราโหราศาสตร์ ตําราแปรธาตุ• ปฏทิินโหรและปมูปฏิทิน ตําราเวชศาสตร์• ตํารายุทธศาสตร์ ตําราดาราศาสตร์

หมวดตํารา

• บริการวิชาการแก่สังคม (เชิงรุก)

• แหล่งสารสนเทศเพื่อการเรยีนการสอน การค้นคว้าวิจัย อาทิ สาขาแพทย์แผนไทย ภาษาไทย ประวตัิศาสตร์ ศาสนาและปรัชญา ฯลฯ

• รักษามรดกทางภูมิปัญญาไทย

• การสร้างสรรค์ผลงานวิจัยของห้องสมุด

การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัล (ประเภทเอกสารโบราณ): บทบาทของห้องสมุด

• การสร้างสรรค์ผลงานวิจัยของห้องสมุด

– โอกาสในการได้รับทุนสนับสนุนจากองค์กร

ระดับชาติ

– เงื่อนไขด้านเวลา

– เงื่อนไขด้านระเบยีบวิธีการวิจยั

การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัล (ประเภทเอกสารโบราณ): บทบาทของห้องสมุด

• การสร้างสรรค์ผลงานวิจัยของห้องสมุด

– นนทบุรีศึกษา (มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช)

– การพัฒนาแบบจําลองการอนุรักษเ์อกสารโบราณด้วยเทคโนโลยีดิจิทัล เพื่อเป็นมาตรฐานสําหรับความร่วมมือในเครือข่ายขององค์กรในภูมิภาคตะวันออกของประเทศไทย (มหาวิทยาลัยบูรพา - ได้รับทุนสนับสนุนจาก วช.)

การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัล (ประเภทเอกสารโบราณ): บทบาทของห้องสมุด

ตัวอยา่งเนือ้หาทางด้านแพทย์แผนไทย จากสมุดไทย สมบัติของวัดโบสถ ์ชลบุรี

ตัวอยา่งเนือ้หาทางด้านแพทย์แผนไทย จากสมุดไทย สมบัติของวัดโบสถ ์ชลบุรี

ตัวอยา่งเนือ้หาทางด้านแพทย์แผนไทย จากสมุดไทย สมบัติของวัดโบสถ ์ชลบุรี

ตัวอยา่งเนือ้หาทางด้านแพทย์แผนไทย จากสมุดไทย สมบัติของวัดโบสถ ์ชลบุรี

(เจษ เหีย้ม)

ตัวอยา่งเนือ้หาทางด้านวรรณศิลป์จากสมดุไทย สมบตัขิองวดัเขาบางทราย ชลบุรี

• ห้องสมุดจัดซื้อ

• ห้องสมุดพัฒนาเอง เช่น เอกสารการสอน งานวิจัย วิทยานพินธ ์ วารสารสถาบัน เอกสารหายาก เอกสารโบราณ

การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัลของหอ้งสมดุ

eBook

• อายุแห่งการคุม้ครองลิขสิทธิ์

ลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติให้มีอยู่ตลอดอายุ

ของผู้สร้างสรรค์ และมีอยู่ต่อไปอีกเป็นเวลาห้าสบิปี

นับแต่ผู้สร้างสรรค์ถึงแก่ความตาย

ลิขสิทธิ์ของสื่อสารสนเทศทีน่ํามาแปลงผัน

• ข้อยกเว้นการละเมิดลิขสิทธิ์

มาตราที่ ๓๔ การทําซ้ําโดยบรรณารักษ์ของห้องสมุดซึ่งงานอันมีลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัตินี้ มิให้ถอืว่าเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์หากการทําซ้ํานั้นมิได้มีวัตถุประสงค์เพื่อหากาํไร และได้ปฏิบตัิตามมาตรา ๓๒ วรรคหนึ่ง ในกรณีดังต่อไปนี้

(๑) การทําซ้ําเพื่อใช้ในห้องสมุดหรือใหแ้ก่ห้องสมุดอื่น

(๒) การทําซ้ํางานบางตอนตามสมควรให้แก่บุคคลอืน่เพื่อประโยชน์ในการวิจัยหรือการศึกษา

ลิขสิทธิ์ของสื่อสารสนเทศทีน่ํามาแปลงผัน

• ศูนย์บริการความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ไดร้่วมกบัศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร

• 3D Flash e-Book (Flash ผสมกบั XML) นําเสนอด้วยเทคนคิ 3D Flip แบบ Flash Animation พัฒนาโดย อ.บุญเลิศ อรุณพบิูลย์

• http://stks.or.th/siamrarebooks/wachirayanvisek/online001/book.html

โปรแกรมการพฒันา eBook

โปรแกรมการพฒันา eBook

• หนังสือทํามือได้รบัรางวัลที่ ๑

จากกิจกรรมการประกวดหนังสือทํามือ

จัดโดยภาควิชาสารสนเทศศึกษา

คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์

มหาวิทยาลัยบูรพา

• แปลงผันเป็น eBook โดยใช้โปรแกรม

3D Flash e-Book

• ดาวน์โหลดตวัอยา่ง Flash eBook ได้ที่

http://www.stks.or.th/blog/?p=

3800

โปรแกรมการพฒันา eBook

• หนังสือวชิรญาณวเิศษ ของศูนยม์านุษยวทิยาสิรินธร

• แปลงผันเป็น eBook โดยใช้โปรแกรม 3D Flash e-Book

• ดาวน์โหลดตวัอยา่ง Flash eBook ได้ที่ http://www2.sac.or.th/databases/siamrarebooks/main/index.php/ knowleage/260-ebook-format

โปรแกรมการพฒันา eBook

• สมุดไทย สมบัติของวดัหนองเกตใุหญ่ ได้รบัการแปลงผันเป็น eBook โดยสํานักหอสมุด วิทยาลัยบูรพา

• แปลงผันเป็น eBook โดยใช้โปรแกรม 3D Flash e-Book

• ดาวน์โหลดตวัอยา่ง Flash eBook ได้ที่ http://www.stks.or.th/blog/?tag= e-book

• ทําจดหมายราชการถึง ผู้อํานวยการศูนย์บริการ

ความรู้ทางวทิยาศาสตร์และเทคโนโลยี

เพื่อแสดงเจตจํานงนําไปใช้โดยไม่หวงัผลกําไร

• อาจารย์บุญเลิศ อรุณพิบูลย์ นักวิชาการ

ศูนย์บริการความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

แห่งชาติ http://stks.or.th

ท่านทีส่นใจโปรแกรม

• คําถาม

• แลกเปลี่ยนความคิดเห็น

วันทนา กิติศรีวรพันธุ์บรรณารักษ์ชํานาญการ สํานักหอสมุด มหาวทิยาลัยบูรพา

E-Mail: wantana@buu.ac.thโทร. ๐-๓๘๑๐-๒๔๘๕