oldweb.mcu.ac.tholdweb.mcu.ac.th/userfiles/file/สารนิพนธ์2538-2552...

อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย The Influence of Buddhism towards the Construction of Cetiya in Sukhothai

Period

นายพบลย ลมพานชย

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๔๙

ลขสทธเป

นของมห

าวทยาลยมห

าจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย

อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๔๙

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

นของมห

The Influence of Buddhism towards the Construction of Cetiya in Sukhothai Period

Mr. Piboon Limphanich

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of

The Requirement For The Degree of

Master of Arts

(Buddhist studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

Bangkok, Thailand

นของมห

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธ

ฉบบน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา

พระพทธศาสนา

..................................................

( พระศรสทธมน )

คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .......................................................ประธานกรรมการ

( พระสธวรญาณ )

........................................................กรรมการ

( พระมหาสมจนต สมมาปญโญ )

........................................................กรรมการ

( ศ.ดร.สนต เลกสขม )

........................................................กรรมการ

( ผศ.ดร.จรพฒน ประพนธวทยา )

........................................................กรรมการ

( ดร. ประเวศ ลมปรงษ )

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ พระมหาสมจนต สมมาปญโญ ประธานกรรมการ

ผศ. ดร. จรพฒน ประพนธวทยา กรรมการ

ดร. ประเวศ ลมปรงษ กรรมการ

นของมห

ชอวทยานพนธ : อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย

ผวจย : นายพบลย ลมพานชย

ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : พระมหาสมจนต สมมาปญโญ ป.ธ. ๙, พธ.ม., Ph.D.

: ผศ.ดร.จรพฒน ประพนธวทยา, ศ.บ.(โบราณคด), M.A.,Ph.D.

: ดร.ประเวศ ลมปรงษ Ph.D.

วนสาเรจการศกษา : ๑๗ พฤศจกายน ๒๕๔๙

บทคดยอ

วทยานพนธฉบบน เปนงานวจยเชงคณภาพ เปนการศกษาขอมลจากเอกสาร

(Documentary research) โดยมวตถประสงคหลกของการศกษาดงน คอ ๑. เพอศกษาการ

กาเนดและพฒนาการ การสรางเจดยในพระพทธศาสนา ๒. เพอศกษาอทธพลของพระพทธศาสนา

ทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย ๓. เพอศกษารปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทไดรบการ

สบทอดมาจนถงปจจบน

ผลการวจยพบวา การสรางเจดยนนมมากอนสมยพทธกาล โดยมตนกาเนดมาจาก

ประเพณการเผาศพ และเกบอฐไวเคารพบชาของพวกอารยนทนบถอศาสนาพราหมณ เจดยท

สรางขนในยคแรก ๆ จะทาเปนเนนดนและบรรจอฐของผทเคารพนบถอไวภายใน ซงพระพทธเจา

ทรงนาประเพณการฝงอฐของพวกอารยนมาปรบใชในทางพระพทธศาสนา และการสรางเจดยใน

พระพทธศาสนากเปนพทธประสงคโดยตรง เปนประเพณนยมทสรางขนเพอวตถประสงคในการ

สกการะบชา ตอมาประเพณการสรางเจดยในพระพทธศาสนาไดแพรหลายจากอนเดยไปยงประเทศ

ตาง ๆ ทสาคญไดแก ศรลงกา เพราะเปนประเทศใกลเคยงทมรปแบบการสรางเจดยทคลายกบ

อนเดย ซงประเทศไทยกไดรบพระพทธศาสนามาจากทงอนเดยและศรลงกา การทพระพทธศาสนา

ไดเขาสประเทศไทยนน จากหลกฐานในคมภรมหาวงศพบวาพระพทธศาสนาไดเขามาประดษฐาน

ในประเทศไทยครงแรก เปนพระพทธศาสนานกายหนยาน เมอคราวทพระเจาอโศกมหาราชแหง

อนเดยไดสงสมณทตไปเผยแผพระพทธศาสนาในดนแดนตาง ๆ ๙ สาย หนงในบรรดา ๙ สาย

นนกคอสวรรณภม ซงสนนษฐานวาไดแกภาคกลางของไทยและภาคใตของพมา หลงจากนนใน

สมยสโขทย พระพทธศาสนานกายลงกาวงศไดเขามาเผยแผในประเทศไทยและมอทธพลตอกษตรย

รวมทงประชาชนในอาณาจกรสโขทยเปนอยางมาก ทาใหประเพณการสรางเจดยในพระพทธศาสนา

จากการศกษาในครงน ยงพบวาไดมการตความเกยวกบแนวคดการออกแบบเจดยไว

หลายแนวคด โดยแบงออกเปน ๒ แนวคดหลก คอ

๑. แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกพระพทธศาสนา พบวาไดมการนาหลกคาสอนทาง

พระพทธศาสนามาตความสวนประกอบตาง ๆ ของเจดย

๒. แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกศาสนาพราหมณ โดยมการตความตามหลกความ

เชอและคมภรตาง ๆ ในศาสนาพราหมณ เชน คมภรวษณปราณะ กวนพนธมหาภารตะ

Thesis Title : The Influence of Buddhism towards the Construction

: of Cetiya in Sukhothai Period

Researcher : Mr. Piboon Limphanich

Degree : Master of Arts (Buddhist Stadies)

Thesis Supervisory Committee

: Phramaha Somjin Sammapanno Pali IX, M.A., Ph.D.

: Asst.Prof.Dr.Chirapat Prapandvidya B.A., M.A., Ph.D.

: Dr. Pawait Limparangsee Ph.D.

Date of Graduation : November 17, 2006

ABSTRACT

This Thesis is a qualitative research and a documentary one. The main

purposes of the research are : - 1. To study the origin and development of the

construction of cetiya in Buddhism, 2. To study The Influence of Buddhism towards

the construction of cetiya in Sukhothai Period , and 3. To study the form of the

construction of cetiya in Sukhothai Period continuing up to the present time.

From the research it is found that the construction of cetiya started

before the Buddhist Period. It was originated from the ceremony of cremation and

the preservation of ashes carried out by the Aryan people believing in

Brahmanism. The earliest cetiya was built as a mound in which the honourable

persons’ ashes were kept . The Aryan’s ways of preservation were later adopted to

be used in Buddhism by the Buddha. Therefore, the construction of cetiya in

Buddhism became a common culture for sacred spot. The culture was initially

started in India and sprad to its neighbouring countries such as Sri Lanka in

which one can find the similarity in the types of cetiya architecture. Thailand also

adopted Buddhism from India and Sri Lanka. From the evidence in Mahavam sa

scripture, it is found that Buddhism coming to Thailand for the first time was the

Hinayana Buddhism. One of the missionaries sent from India by king Asoka the

Great was the one coming to Suvan n abhumi, in Thailand. The Suvan n abhumi is

From this research it is found that there has been the interpretation of

various viewpoints regarding the types of the cetiya. Such viewpoints can be

classifind as follows : -

1. The Buddhist principles of teaching are interpreted as the components

of cetiya.

2.The viewpoint regarding the types of cetiya according to Brahmanism

are interpreted according to the names of the scriptures in Brahmanism such as

Vishn upuran a Scripture, The Mahabharata etc.

กตตกรรมประกาศ วทยานพนธเรอง “อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย” น

สาเรจลงไดดวยด เพราะไดรบความอนเคราะหจากบรรดาคณาจารยและผมพระคณ ผวจยขอ

จารกนามไวเพอเปนเกยรต ดงน

ขอกราบขอบพระคณ พระมหาสมจนต สมมาปญโญ ประธานกรรมการควบคม

วทยานพนธ ทกรณาใหแนวทางการนาเสนอหวขอและเนอหาตาง ๆ ตลอดถงแนวทางการแกไข

ขอบกพรองของวทยานพนธฉบบน

ขอขอบพระคณ ผศ. ดร. จรพฒน ประพนธวทยา กรรมการควบคมวทยานพนธ ท

กรณาใหคาปรกษา เสนอแนะขอคดเหน และตรวจสอบแกไขขอบกพรอง

ขอขอบพระคณ ดร. ประเวศ ลมปรงษ กรรมการควบคมวทยานพนธ และ

รศ. เสนอ นลเดช ทกรณาใหความร คาแนะนา ในสวนขอมลดานสถาปตยกรรม

ขอขอบพระคณ รศ. ชศกด ทพยเกษร ทใหความกรณาตรวจสอบ แกไขบทคดยอใน

วทยานพนธฉบบน

ขอขอบคณ เจาหนาทหองสมดกรมศลปากรทกทาน ทใหความรวมมอในการสบคน

ขอมล การอานวยความสะดวก และใหคาแนะนาเกยวกบเอกสาร ขอมลทเกยวของกบ

วทยานพนธฉบบน

ขอขอบคณ คณชบา ออนนาค คณวไลรตน พฤกษาภรมย และเพอนสาขาวชา

พระพทธศาสนาทกทานทมสวนกระตนเตอน ใหกาลงใจในการทาวทยานพนธน

สดทายน ผวจยขอขอบคณสถาบนการศกษาและทานผเกยวของทกทานทไมไดกลาว

นามไว ณ ทน ซงมสวนชวยใหวทยานพนธสาเรจลงไดดวยด และขออทศสวนบญกศลทเกดจาก

วทยานพนธฉบบนแกบดาผลวงลบไปแลว

๑๗ พฤศจกายน ๒๕๔๙

นของมห

สารบญ เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก

บทคดยอภาษาองกฤษ ค

กตตกรรมประกาศ จ

สารบญ ฉ

สารบญภาพ ญ

คาอธบายการใชสญลกษณและคายอ ฏ

บทท ๑ บทนา ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ๑

๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๔

๑.๓ คาจากดความของศพททใชในการวจย ๔

๑.๔ ทบทวนเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของ ๕

๑.๕ วธดาเนนการวจย ๗

๑.๖ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๘

บทท ๒ การกาเนดและพฒนาการ การสรางเจดยในพระพทธศาสนา ๙ ๒.๑ ความหมายและความสาคญของสถปเจดย ๙

๒.๑.๑ ความหมายของสถปเจดย ๙

๒.๑.๒ ความสาคญของสถปเจดย ๑๒

๒.๑.๒.๑ สถปเจดยเปนทบรรจพระบรมสารรกธาต ๑๓

๒.๑.๒.๒ สถปเจดยเปนสงเวชนยสถาน ๑๔

๒.๑.๒.๓ สถปเจดยเปนเครองอทศทางศาสนา ๑๕

๒.๒ ประเพณการสรางเจดย ในประเทศอนเดย ๑๘

๒.๒.๑ การสรางเจดยในสมยพทธกาล ๑๘

๒.๒.๒ การสรางเจดยบรรจพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจา ๒๐

๒.๒.๒.๑ พทธดารสเกยวกบการปฏบตตอพระบรมศพ ๒๐

และการสรางสถป

นของมห

๒.๒.๒.๒ การถวายพระเพลงพระพทธสรระ ๒๑

๒.๒.๒.๓ การแบงพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจา ๒๕

๒.๒.๒.๔ การบชาพระบรมสารรกธาตและการสรางสถป ๒๘

๒.๒.๓ การสรางเจดยในสมยพระเจาอโศกมหาราช ๓๑

๒.๒.๔ รปแบบของเจดยในประเทศอนเดย ๓๓

๒.๒.๕ แนวคดการออกแบบเจดยในประเทศอนเดย ๓๘

๒.๒.๕.๑ แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกพระพทธศาสนา ๓๘

๒.๒.๕.๒ แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกศาสนาพราหมณ ๓๙

๒.๓ ประเพณการสรางเจดยในประเทศศรลงกา ๔๒

๒.๓.๑ การสบทอดประเพณการสรางเจดยจากประเทศอนเดย ๔๒

มายงประเทศศรลงกา

๒.๓.๑.๑ ความสมพนธระหวางพระเจาเทวานมปยตสสะกบ ๔๒

พระเจาอโศกมหาราช

๒.๓.๑.๒ การประดษฐานพระพทธศาสนาในศรลงกา ๔๔

๒.๓.๒ การสรางเจดยในประเทศศรลงกา ๔๖

๒.๓.๒.๑ การสรางเจดยในสมยพระเจาเทวานมปยตสสะ ๔๖

๒.๓.๒.๒ การสรางเจดยในสมยพระเจาทฏฐคามณอภย ๔๘

๒.๓.๓ รปแบบของเจดยในประเทศศรลงกา ๔๙

๒.๓.๔ แนวคดการออกแบบเจดยในประเทศศรลงกา ๕๒

๒.๓.๔.๑ แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกพระพทธศาสนา ๕๒

๒.๓.๔.๒ แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกศาสนาพราหมณ ๕๔

๒.๓.๔.๓ สญลกษณรปชางทเปนองคประกอบของเจดย ๕๕

บทท ๓ อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย ๕๘ ๓.๑ การสบทอดประเพณการสรางเจดยจากประเทศอนเดยมายงประเทศไทย ๕๘

๓.๒ การสบทอดประเพณการสรางเจดยจากประเทศศรลงกามายงประเทศไทย ๖๔

๓.๓ อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย ๖๘

๓.๓.๑ อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดย ในวดชางลอม ๖๘

๓.๓.๑.๑ ประวตความเปนมาของวดชางลอม ๖๘

๓.๓.๑.๒ รปแบบของเจดยในวดชางลอม ๗๐

นของมห

๓.๓.๑.๓ แนวคดการออกแบบเจดยในวดชางลอม ๗๐

๓.๓.๒ อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในวดเจดยเจดแถว ๗๓

๓.๓.๒.๑ ประวตความเปนมาของวดเจดยเจดแถว ๗๓

๓.๓.๒.๒ รปแบบของเจดยในวดเจดยเจดแถว ๗๓

๓.๓.๒.๓ แนวคดการออกแบบเจดยในวดเจดยเจดแถว ๗๔

๓.๔ อทธพลของสถาปตยกรรมสมยตางๆ ทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย ๗๗

๓.๔.๑ อทธพลของสถาปตยกรรมสมยศรวชย ๗๗

ทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย

๓.๔.๒ อทธพลของสถาปตยกรรมสมยลพบร ๗๘

5ทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย

๓.๔.๓ อทธพลของสถาปตยกรรมสมยลานนา ๗๙

ทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย

บทท ๔ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทไดรบการสบทอดมาจนถงปจจบน ๘๑ ๔.๑ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทมอทธพลตอเจดยสมยอยธยา ๘๑

๔.๑.๑ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทย ๘๒

ทมอทธพลตอเจดยในวดมเหยงคณ

๔.๑.๑.๑ ประวตความเปนมาของวดมเหยงคณ ๘๒

๔.๑.๑.๒ รปแบบของเจดยในวดมเหยงคณ ๘๔

๔.๑.๒ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทย ๘๕

ทมอทธพลตอเจดยในวดพระศรสรรเพชญ

๔.๑.๒.๑ ประวตความเปนมาของวดพระศรสรรเพชญ ๘๕

๔.๑.๒.๒ รปแบบของเจดยในวดพระศรสรรเพชญ ๘๖

๔.๒ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทมอทธพลตอเจดยสมยรตนโกสนทร ๘๘

๔.๒.๑ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทย ๘๘

ทมอทธพลตอเจดยในวดบวรนเวศวหาร

๔.๒.๑.๑ ประวตความเปนมาของวดบวรนเวศวหาร ๘๘

๔.๒.๑.๒ รปแบบของเจดยในวดบวรนเวศวหาร ๘๙

๔.๒.๒ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทย ๙๐

ทมอทธพลตอเจดยในวดพระศรรตนศาสดาราม

๔.๒.๒.๑ ประวตความเปนมาของวดพระศรรตนศาสดาราม ๙๐

นของมห

๔.๒.๒.๒ รปแบบของเจดยในวดพระศรรตนศาสดาราม ๙๑

๔.๒.๓ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทย ๙๒

ทมอทธพลตอเจดยในวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม

๔.๒.๓.๑ ประวตความเปนมาของวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม ๙๒

๔.๒.๓.๒ รปแบบของเจดยในวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม ๙๓

๔.๒.๔ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทย ๙๔

ทมอทธพลตอเจดยในวดราชบพธสถตมหาสมาราม

๔.๒.๔.๑ ประวตความเปนมาของวดราชบพธสถตมหาสมาราม ๙๔

๔.๒.๔.๒ รปแบบของเจดยในวดราชบพธสถตมหาสมาราม ๙๕

๔.๒.๕ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทย ๙๕

ทมอทธพลตอเจดยในวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร

๔.๒.๕.๑ ประวตความเปนมาของวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร ๙๕

๔.๒.๕.๒ รปแบบของเจดยในวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร ๙๖

บทท ๕ สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ ๙๗ ๕.๑ สรปผลการวจย ๙๗

๕.๒ ขอเสนอแนะ ๑๐๐

บรรณานกรม ๑๐๒ ภาคผนวก ๑๐๙ ประวตผวจย ๑๔๓

นของมห

สารบญภาพ

หนา

ภาพท ๑ ๑๑๐

ภาพท ๒ ๑๑๑

ภาพท ๓ ๑๑๒

ภาพท ๔ ๑๑๒

ภาพท ๕ ๑๑๓

ภาพท ๖ ๑๑๓

ภาพท ๗ ๑๑๔

ภาพท ๘ ๑๑๕

ภาพท ๙ ๑๑๖

ภาพท ๑๐ ๑๑๗

ภาพท ๑๑ ๑๑๘

ภาพท ๑๒ ๑๑๘

ภาพท ๑๓ ๑๑๙

ภาพท ๑๔ ๑๒๐

ภาพท ๑๕ ๑๒๐

ภาพท ๑๖ ๑๒๑

ภาพท ๑๗ ๑๒๒

ภาพท ๑๘ ๑๒๒

ภาพท ๑๙ ๑๒๓

ภาพท ๒๐ ๑๒๓

ภาพท ๒๑ ๑๒๔

ภาพท ๒๒ ๑๒๔

ภาพท ๒๓ ๑๒๕

ภาพท ๒๔ ๑๒๕

ภาพท ๒๕ ๑๒๖

ภาพท ๒๖ ๑๒๖

นของมห

หนา

ภาพท ๒๗ ๑๒๗

ภาพท ๒๘ ๑๒๘

ภาพท ๒๙ ๑๒๘

ภาพท ๓๐ ๑๒๙

ภาพท ๓๑ ๑๓๐

ภาพท ๓๒ ๑๓๑

ภาพท ๓๓ ๑๓๑

ภาพท ๓๔ ๑๓๒

ภาพท ๓๕ ๑๓๓

ภาพท ๓๖ ๑๓๔

ภาพท ๓๗ ๑๓๕

ภาพท ๓๘ ๑๓๖

ภาพท ๓๙ ๑๓๗

ภาพท ๔๐ ๑๓๗

ภาพท ๔๑ ๑๓๘

ภาพท ๔๒ ๑๓๘

ภาพท ๔๓ ๑๓๙

ภาพท ๔๔ ๑๓๙

ภาพท ๔๕ ๑๔๐

ภาพท ๔๖ ๑๔๐

ภาพท ๔๗ ๑๔๑

ภาพท ๔๘ ๑๔๑

ภาพท ๔๙ ๑๔๒

ภาพท ๕๐ ๑๔๒

นของมห

คาอธบายสญลกษณและคายอ การใชอกษรยอ

อกษรยอในวทยานพนธฉบบน ผวจยใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาไทยและภาษาบาล

ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อรรถกถาภาษาไทยใชฉบบมหามกฏราชวทยาลย โดยเรยง

ตามลาดบคมภรดงน

พระวนยปฎก

ว.ม. (บาล) = วนยปฎก มหาวคคปาล (ภาษาบาล)

ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

ว.จ. (บาล) = วนยปฎก จฬวคคปาล (ภาษาบาล)

ว.จ. (ไทย) = วนยปฎก จฬวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

ท.ม. (บาล) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวคคปาล (ภาษาบาล)

ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย)

ม.ม. (บาล) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสกปาล (ภาษาบาล)

ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย)

ม.ม. (บาล) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสกปาล (ภาษาบาล)

ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย)

ม.อ. (บาล) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสกปาล (ภาษาบาล)

ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย)

ส.ม. (บาล) = สตตนตปฎก สยตตนกาย มหาวารวคคปาล (ภาษาบาล)

ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย)

อง.อฏฐก.(บาล) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนปาตปาล (ภาษาบาล)

อง.อฏฐก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต (ภาษาไทย)

ข.อ. (บาล) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อทานปาล (ภาษาบาล)

ข.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน (ภาษาไทย)

ข.ว. (บาล) = สตตนตปฎก ขททกนกาย วมานวตถปาล (ภาษาบาล)

นของมห

ข.ว. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย วมานวตถ (ภาษาไทย)

ข.เปต. (บาล) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เปตวตถปาล (ภาษาบาล)

ข.เปต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เปตวตถ (ภาษาไทย)

ข.ป. (บาล) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามคคปาล (ภาษาบาล)

ข.ป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค (ภาษาไทย)

ข.อป. (บาล) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทานปาล (ภาษาบาล)

ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)

ข.พทธ. (บาล) = สตตนตปฎก ขททกนกาย พทธวสปาล (ภาษาบาล)

ข.พทธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย พทธวงศ (ภาษาไทย)

อรรถกถาพระสตตนตปฎก

ท.ม.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน มหาวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

อง.เอกก.อ.(ไทย) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ เอกกนบาตอรรถกถา (ภาษาไทย)

ข.ว.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถทปน วมานวตถอรรถกถา (ภาษาไทย)

การใชหมายเลขยอ

การใชหมายเลขอางองพระไตรปฎกภาษาบาลและพระไตรปฎกภาษาไทย จะแจงเลม

ขอ หนา ตามลาดบ เชน ท.ม. (บาล) ๑๐/๒๐๕/๑๒๕.,ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๕/๑๕๒. หมายถง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวคคปาล ภาษาบาล เลม ๑๐ ขอ ๒๐๕ หนา ๑๒๕ ฉบบ

มหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐ และ พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค ภาษาไทย เลม ๑๐ ขอ ๒๐๕

หนา ๑๕๒ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๓๙

การใชหมายเลขอางองอรรถกถาภาษาไทย จะแจงเลม ขอ ตามลาดบ เชน ข.ว.อ.

๒/๒๙๙. หมายถง ขททกนกาย ปรมตถทปน วมานวตถอรรถกถา ภาษาไทย เลม ๒ ขอ ๒๙๙

ฉบบมหามกฏราชวทยาลย ๒๕๓๔

นของมห

บทท ๑

บทนา ๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา

สมยพทธกาลพทธศาสนกชนนบถอพระไตรรตนไดแกพระพทธเจา พระธรรมคาสงสอน

ของพระพทธเจา และพระสงฆเปนสรณะเทานน ยงไมไดมการสรางสงสกการะแทนพระพทธองค

ตอมาเมอพระพทธเจาปรนพพานแลว จงไดมการสรางสถปเพอประดษฐานพระบรมสารรกธาต

ของพระพทธเจาไวเปนทสกการะบชา ในมหาปรนพพานสตรไดกลาวถงพทธดารสทพระพทธเจา

ตรสเกยวกบการสรางสถปกบพระอานนทวา

พวกเขาพงปฏบตตอสรระของพระตถาคต เหมอนอยางทพวกเขาปฏบตตอพระบรมศพ

พระเจาจกรพรรด พงสรางสถปของตถาคตไวททางใหญสแพรง ชนเหลาใดจกยกระเบยบ

ดอกไม ของหอม หรอ จรณ จกอภวาท หรอจกทาจตใหเลอมใสในสถปนน การกระทานน

จกเปนไปเพอเกอกล เพอสขแกชนเหลานนตลอดกาลนาน๑

นอกจากนพระพทธเจายงตรสถงการสรางสถปแกบคคล ๔ จาพวก หรอทเรยกวา

ถปารหบคคล คอ ๑.พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๒. พระปจเจกพทธเจา ๓. พระสาวก

ของพระตถาคต ๔. พระเจาจกรพรรด ๒ บคคลทง ๔ ประเภทน เปนบคคลทควรแกการสรางสถป

บรรจอฐธาตไวใหเปนทสกการะบชาของมหาชน

การสรางสถปเจดย เปนประเพณของพทธศาสนกชนโดยเฉพาะ ซงมไดมเฉพาะใน

สมยพระโคดมพทธเจาเทานน ในสมยของพระพทธเจาองคอน ๆ ชาวพทธกสรางสถปเจดยเปนท

ประดษฐานพระบรมสารรกธาตของพระพทธองคเพอเปนทบชาสกการะทงสน และสถปเจดยของ

พระพทธเจาแตละพระองคกมขนาดแตกตางกนไป ในคมภรพทธวงศ พระสตตนตปฎก เลมท ๓๓

๑ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๐๕/๑๕๒., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๐๕/๑๒๕.

๒ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๐๖/๑๕๓., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๐๖/๑๒๕.

นของมห

มขอความระบไวชดเจนยกตวอยาง เชน สถปของพระทปงกรพทธเจาและสถปของพระโกณฑญญะ

พทธเจา ดงขอความวา

พระชนศาสดาพระนามวา ทปงกร เสดจดบขนธปรนพพานแลว ณ นนทาราม พระสถป

อนประเสรฐของพระชนเจาพระองคนน สง ๓๖ โยชน ณ นนทารามนน พระสถปบรรจบาตร

จวร บรขาร และเครองบรโภคของพระองคผศาสดาทโคนตนโพธในกาลนนสง ๓ โยชน๓

พระพทธเจาพระนามวาโกณฑญญะ ผทรงพระสร เสดจดบขนธปรนพพาน ณ นนทาราม

พระเจดยของพระองคสง ๗ โยชน ณ นนทาราม ฉะนแล๔

ขอมลเหลานเปนเครองยนยนวาสถปเจดยในพระพทธศาสนา เปนพทธประสงคโดยตรง

และพอกลาวไดวาประเพณนยมการสรางสถปนนมเฉพาะในพระพทธศาสนาเทานน๕ ดงนนคาวา

สถป จงหมายถง สงกอสรางทสรางขนเพอบรรจอฐธาตของผทลวงลบไปแลว เพอใหลกหลานและ

ผทเคารพนบถอสกการะบชา สวนคาวา เจดย หมายถงสงของหรอสงกอสรางทสรางขนเพอเปนท

เคารพบชาระลกถง๖ ซงเจดยในพระพทธศาสนาตงแตสมยพทธกาลม ๔ อยางคอ ๑. ธาตเจดย

๒. บรโภคเจดย ๓. ธรรมเจดย ๔. อเทสกเจดย ตอมาในสมยพระเจาอโศกมหาราช พระองคทรง

สงสมณทตไปแผยแผพระพทธศาสนาถง ๙ สายคอ ไปทางฝายเหนอ จากแควนคนธาระไปทาง

ประเทศเปอรเซย และจน ทางใตไปยงลงกา ทางตะวนออกไปยง พมา มอญ ไทย เปนตน

ทาใหการสรางสถปเจดยมคตในการสรางทแตกตางกนออกไป คอประเทศทนบถอพระพทธศาสนา

นกายหนยานมกจะสรางเปนธาตเจดย แตประเทศทนบถอพระพทธศาสนานกายมหายานมกจะ

สรางเปนอเทสกเจดย

๓ข.พทธ.(ไทย) ๓๓/๓๑/๕๙๖., ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๓๑/๔๖๙.

๔ข.พทธ.(ไทย) ๓๓/๓๘/๖๐๑., ข.พทธ. (บาล)๓๓/๓๘/๔๗๔.

๕พระมหาสมจนต สมมาปญโญ, เจดยในพระพทธศาสนา [Online], accessed 16 December

2003. Available from http://gds.mcu.ac.th/ ๖กรมศลปากร, ววฒนาการพทธสถานไทย, (กรงเทพมหานคร : บรษท อมรนทร พรนตง กรพ

จากด, ๒๕๓๓), หนา ๗๓.

นของมห

สาหรบประเทศไทยนน บรรดาสถปเจดยมปรากฏรองรอยหลกฐานทางโบราณคดใน

ศลปกรรมทวารวด ประมาณพทธศตวรรษท ๑๐ หรอ ๑๑ เปนตน โดยแสดงอทธพลของลกษณะ

สถาปตยกรรมอนเดยสมยราชวงศคปตะเปนสวนใหญ ๗ ซงปรากฏหลกฐานทางสถาปตยกรรมท

เกาแกทสด คอ พระปฐมเจดยองคเดมทสรางขนในครงแรก หลงจากนนลกษณะของสถปเจดยกได

มววฒนาการไปอยางมากมาย ดวยอทธพลของพระพทธศาสนาในยคตอมา

ในพทธศตวรรษท ๑๘ สมยสโขทยชนชาวไทยไดนบถอพระพทธศาสนานกายลงกาวงศ

อทธพลพระพทธศาสนานกายลงกาวงศ ไดนาเอารปแบบคตความเชอทนยมปฏบตในลงกามาปรบ

ใหเขากบศาสนาและความเชอดงเดมในชมชนเมองสโขทย ทาใหพระพทธศาสนานกายลงกาวงศ ม

บทบาทสาคญตอการสงเสรมอานาจทางการปกครอง และกลายเปนสญลกษณแหงความเจรญ

ดงนนกษตรยในสมยสโขทยจงมความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนาเปนอยางมาก และทรง

อปถมภพระพทธศาสนาใหแพรหลาย จนกลายเปนหลกทเชอมโยงชมชนตาง ๆ ของเมองสโขทย –

ศรสชนาลยเขาดวยกน๘ โดยมวดเปนจดศนยกลางของชมชน ซงปรากฏหลกฐานการสรางเจดยท

สรางตามคตความเชอแบบลงกา ดงจะเหนไดชดจากเจดยทรงระฆง หรอ ทรงลงกา ทวดชางลอม

จงหวดสโขทย

จากหลกฐานของเจดยในสมยสโขทยทปรากฏอยในปจจบน สามารถแบงประเภทของ

เจดยออกเปนกลมใหญ ๆ ไดดงน คอ ๑. เจดยทรงพมขาวบณฑ หรอ เจดยทรงยอดดอกบวตม

๒. เจดยทรงระฆงหรอทรงลงกา ๓. เจดยทรงปราสาทหรอมณฑป

เรองราวการสรางเจดยในประเทศไทยยงเปนเรองทไมกระจางชดเจน ในแงอทธพลของ

พระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดย เนองจากหลกฐานทปรากฏหลายแหงมกจะกลาวถงแตการ

สรางเจดยในดานสถาปตยกรรมเปนสวนใหญ ดงนนผวจยจงมความสนใจทจะศกษาการกาเนดและ

พฒนาการการสรางเจดยในพระพทธศาสนา อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยใน

สมยสโขทย ตลอดจนรปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทไดรบการสบทอดมาจนถงปจจบน

โดยการศกษาวจยน จะกลาวถงเจดยประเภทธาตเจดย ทเปนสงกอสรางในทางสถาปตยกรรม

เทานน

๗เรองเดยวกน, หนา ๗๔.

๘สถาพร อรณวลาส,“คตความเชอพทธศาสนาแบบลงกากบวถชวตชมชนเมองสโขทย-ศรสชนาลย”,

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙),หนา ๗๔.

นของมห

๑.๒ วตถประสงคของการวจย

๑.๒.๑ เพอศกษาการกาเนดและพฒนาการการสรางเจดยในพระพทธศาสนา

๑.๒.๒ เพอศกษาอทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย

๑.๒.๓ เพอศกษารปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทไดรบการสบทอดมาจนถงปจจบน

๑.๓ คาจากดความของศพททใชในการวจย

เจดย หมายถง สงทเปนทตงแหงการเคารพบชา เจดยในพระพทธศาสนามตารากาหนด

วาเปน ๔ อยางตางกน คอ ๑. ธาตเจดย ๒.บรโภคเจดย ๓. ธรรมเจดย ๔. อเทสกเจดย๙

สถป หมายถง สงกอสรางทสรางขนเพอบรรจอฐธาตของผทลวงลบไปแลว เพอให

ลกหลานและผเคารพนบถอไวสกการะบชา๑๐

ธาตเจดย หมายถง สงกอสรางทบรรจพระบรมธาตของพระพทธเจา พระมหากษตรย

จกรพรรด

บรโภคเจดย หมายถง สงเวชนยสถานอนเปนสถานทสาคญทางพระพทธศาสนา หรอท

ซงพระพทธเจาเคยประทบ เชน สถานทประสต ตรสร ปฐมเทศนาและปรนพพาน

ธรรมเจดย หมายถง คาถาแสดงพระอรยสจ หรอคมภรในพระพทธศาสนา เชน

พระไตรปฎก

อเทสกเจดย หมายถง ของทสรางขนโดยเจตนาอทศตอพระพทธเจา ไมกาหนดจะตอง

ทาเปนอยางไร๑๑

๙สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพ

บรรณาคาร, ๒๕๔๔), หนา ๓.

๑๐กรมศลปากร, ววฒนาการพทธสถานไทย, หนา ๗๒. ๑๑ สนต เลกสขม, เจดย ความเปนมาและศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย,

(กรงเทพมหานคร : บรษทพฆเณศ พรนตง เซนเตอร จากด, ๒๕๓๕), หนา ๑๖.

นของมห

เจดยทรงปรางค หมายถง เจดยทมรปทรงคลายดอกขาวโพด ประกอบดวยสวนฐาน

รองรบสวนกลางทเรยกวาเรอนธาต และสวนยอดเปนชนซอนลดหลนกนขนไป ดงกลาวนคลคลาย

มาจากรปแบบของปราสาทขอม แตเจดยทรงปรางคสงเพรยวกวาปราสาทแบบขอม นยมเรยกเจดย

ทรงปรางคแบบสน ๆ วา ปรางค๑๒

ธาต หมายถง กระดกของพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระอรหนต โดยทวไป

เรยกรวมๆ วาพระธาต ถาเปนกระดกของพระพทธเจาเรยกวา พระบรมธาตหรอพระบรมสารรกธาต

ถาเปนกระดกของพระอรหนต เรยกวา พระธาต ถาเปนกระดกสวนใดสวนหนงของพระพทธเจาก

เรยกตามความหมายของคานน ๆ เชน พระพระอรงคธาต พระทนตธาต๑๓

สารรกธาต หมายถง พระอฐธาตของพระพทธเจา กระดกของพระพทธเจา๑๔

เนองจากคาวาสถปกบเจดยสามารถใชแทนกนไดในบางกรณ ดงนนในการศกษาวจย

ครงนจงใชคาวาสถปปะปนกบคาวาเจดยบางในบางครงเพอความตอเนองของเนอหา

๑.๔ ทบทวนเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของ

การศกษาเรอง อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย มเอกสาร

และรายงานการวจยทเกยวของดงตอไปน

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ๑๕ ไดกลาวถงเรองสถปเจดย

ในตานานพระพทธเจดย มสาระสาคญวา การสรางพทธเจดยในสมยสโขทยไดสรางตามคตลงกา

เปนพน พทธเจดยสมยสโขทย ถาวาโดยภมมณฑลทสรางดเหมอนเปนวงแคบกวาพทธเจดยใน

สมยอน ๆ คอทเกดอยแตจงหวดสโขทยกบจงหวดพษณโลก และจงหวดใกลเคยงเทานน มได

แพรหลายเหมอนกบพทธเจดยในสมยอน ๆ

๑๒สนต เลกสขม, เจดย ความเปนมาและศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย,

หนา ๒๒.

๑๓ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร :

นามมบคพบลเคชน, ๒๕๔๖), หนา ๕๕๖. ๑๔พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๓๓๗. ๑๕สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, หนา ๑๓๕ – ๑๔๓.

นของมห

น ณ. ปากนา ไดกลาวถงเรองของสถปเจดย๑๖ ในความเปนมาของสถปเจดยใน

สยามประเทศ มสาระสาคญวา สถปเจดยเปนอนสรณสถานทมความเปนมาตงแตอนเดยโบราณ

ถกนามาใชเปนศาสนสถานทางพทธศาสนาอยางตอเนอง โดยมตนเคาจากสถปสาญจของอนเดย

และววฒนาการตอเนองตามยคสมย พรอมกบการแพรขยายสวฒนธรรมขางเคยงคไปกบคตความ

เชอทางพทธศาสนา ไมวาจะเปนศลปวฒนธรรมลงกาพกาม ซงสงทอดวฒนธรรมสดนแดนใน

สยามประเทศอกตอหนงพรอม ๆ กบวฒนธรรมอนเดยอนเปนแมแบบ

พระมหาสมชาย ธรปภาโส (บญเกลยง)๑๗ ไดศกษาวจยเรอง การศกษาวเคราะหความ

เชองเรองพระบรมสารรกธาตในสงคมไทย ผลจากการศกษาไดผลสรปวา พทธศาสนกชนใน

สงคมไทยมความเชอเรองพระบรมสารรกธาตอยางสงยง นอกจากนนยงเชอมนในอานภาพของ

พระบรมสารรกธาตทประดษฐานอยในสถปเจดย และพบวาผมพระบรมสารรกธาตไวสกการะบชา

จะมความสขความเจรญในชวต ดงนนพทธศาสนกชนสวนใหญจงพยายามประพฤตปฏบตตนให

บรสทธเพอบชาพระบรมสารรกธาต เพราะเชอวาพระบรมสารรกธาตเปนสงแทนองคพระพทธเจา

สถาพร อรณวลาส๑๘ ไดศกษาวจยเรอง คตความเชอพระพทธศาสนาแบบลงกากบวถ

ชวตชมชนเมองสโขทย - ศรสชนาลย ผลจากการศกษาไดผลสรปวา กษตรยของชาวสยามไดสราง

เมองสโขทย – ศรสชนาลย ใหเปนศนยกลางของอาณาจกรในบรเวณทราบลมแมนายมบนเสนทาง

การคาและคมนาคมทสามารถตดตอระหวางเมองตาง ๆ ไดโดยสะดวก นอกจากนการปฏสมพนธ

ระหวางเมองสโขทย – ศรสชนาลย ยงแสดงใหเหนถงพฒนาการและการขยายตวของชมชนเมองทง

สองทเกดจากคตความเชอทมตอพระพทธศาสนาแบบลงกา ตลอดจนสภาพการเมองเศรษฐกจและ

สงคมเปนปจจยสาคญ ซงสงเสรมใหชนชนปกครองและประชาชนนบถอพระพทธศาสนาแบบลงกา

เพอใหความอปถมภพทธศาสนาดวยการ กลปนา อทศทดน ทรพยสนแรงงานคนและสตวใหกบ

วดตาง ๆ จงทาใหเกดการขยายตวของชมชนรอบๆ พทธสถานทถกสรางขนมาเปนจานวนมาก โดยม

พระภกษสงฆเปนผนาและมบทบาทตอชมชนทขยายออกไป พระภกษสงฆทไดรบการศกษาทาง

๑๖น. ณ ปากนา, ความเปนมาของสถปเจดยในสยามประเทศ, (กรงเทพมหานคร : ศนยการพมพ

พลชย, ๒๕๒๙)

๑๗พระมหาสมชาย ธรปภาโส (บญเกลยง), “การศกษาวเคราะหความเชองเรองพระบรมสารรกธาต

ในสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย, ๒๕๔๖)

๑๘สถาพร อรณวลาส, “คตความเชอพทธศาสนาแบบลงกากบวถชวตชมชนเมองสโขทย -

ศรสชนาลย”

นของมห

พระพทธศาสนาตามแบบอยางลงกา นบตงแตตนพทธศตวรรษท๑๙ จนถงปลายพทธศตวรรษท ๒๐

ไดรบการสนบสนนจากกษตรย ใหปลกฝงคตความเชอพระพทธศาสนาแบบลงกา แมวาจะมการ

ปะปนกบความเชอเดมของทองถน ซงทาใหเกดความพยายามในการสรางชมชนเมองสโขทย –

ศรสชนาลย จนกลายเปนดนแดนทสบทอดพระพทธศาสนาจากลงกาทวป ดงเหนไดจากวถชวตของ

ผคนในชมชนเมองทงสองทสอธรรมดวยศลปสถาปตยกรรม

วโรจน ชวาสขถาวร๑๙ ไดศกษาวจยเรอง การศกษารปแบบสถาปตยกรรมสโขทย

กรณศกษาวดมหาธาต ผลจากการศกษาไดผลสรปวา สถาปตยกรรมตาง ๆ ทปรากฏภายในวด

มหาธาต จงหวดสโขทย มรปแบบสถาปตยกรรมทหลากหลาย ซงแสดงถงพฒนาการรปแบบทาง

สถาปตยกรรมทมในสมยตาง ๆ ตอมา โดยอาศยปจจยตาง ๆ เชน การเมองการปกครอง วฒนธรรม

ความเชอทางศาสนา อทธพลตาง ๆ จากภายนอกทรบเขามา นามาผสมผสานรปแบบตาง ๆ ทาให

เกดรปแบบเฉพาะของสโขทย

๑.๕ วธดาเนนการวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) โดยผวจยไดทาการ

ศกษาคนควาขอมลจากเอกสารดงตอไปน

๑.๕.๑ เอกสารขนปฐมภม (Primary Sources) คอพระไตรปฎก และคมภรอรรถกถา

๑.๕.๒ เอกสารขนทตยภม (Secondary Sources) ไดแก หนงสอ บทความเอกสาร

อน ๆ ทมความเกยวของทงทางตรงและทางออมเชน วทยานพนธ สารนพนธ บทความทางวชาการ

เปนตน

๑๙วโรจน ชวาสขถาวร, “การศกษารปแบบสถาปตยกรรมสโขทย กรณศกษาวดมหาธาต ตาบล

เมองเกา จงหวดสโขทย”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร,

๒๕๔๕), หนา ๕.

นของมห

๑.๖ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

๑.๖.๑ ทาใหทราบถงการกาเนดและพฒนาการการสรางเจดยในพระพทธศาสนา

๑.๖.๒ ทาใหทราบถงอทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย

๑.๖.๓ ทาใหทราบถงรปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทไดรบการสบทอดมาจนถง

ปจจบน

นของมห

บทท ๒

การกาเนดและพฒนาการ การสรางเจดยในพระพทธศาสนา

๒.๑ ความหมายและความสาคญของสถปเจดย

๒.๑.๑ ความหมายของสถปเจดย

ความหมายของคาวา “สถป” นน ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒

ไดใหความหมายไววา “สถป หมายถง สงกอสรางทมรปโอควาซงกอไวสาหรบบรรจของควรบชา

มกระดกของพระพทธเจาและพระอรหนต เปนตน , บางทใชเขาคกบคาเจดย เปน สถปเจดย”๑

สวนความหมายของคาวา “เจดย” นน ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.

๒๕๔๒ ไดใหความหมายไววา “เจดย หมายถง สงทกอเปนรปคลายลอมฟางมยอดแหลมบรรจ

สงทนบถอ มพระธาต เปนตน”๒

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ ไดใหความหมายและอธบาย

ถงลกษณะของสถปเจดยไววา สถปชนเดมทเดยวจะเปนพนดน ขนเปนโคกตรงทฝงอฐธาตแลวลง

เขอนรอบกนดนพงและบนโคกนนจะปกรมหรอฉตรใหเปนเกยรตยศ หรอเปนเครองหมายใหรวา

เปนทฝงอฐธาตทานผใด ถาไมใชอฐธาตคนสาคญกจะเปนแตพนดนเปนโคกเทานน สถปจะทา

เปนขนาดใหญหรอขนาดนอย และประณตบรรจงเพยงใดกแลวแตกาลงของผสราง๓

๑ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร : นาม

มบคพลบลเคชน, ๒๕๔๖), หนา ๑๑๑๘. ๒เรองเดยวกน, หนา ๓๒๐. ๓สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพ

บรรณาคาร, ๒๕๔๔), หนา ๖.

นของมห

เจดย คอ สงทเปนทตงแหงการเคารพบชา เจดยในพระพทธศาสนา มตารากาหนด

วาเปน ๔ อยางตางกน คอ ธาตเจดยอยาง ๑ บรโภคเจดยอยาง ๑ ธรรมเจดยอยาง ๑

อเทสกเจดยอยางหนง ๑ ปรากฏอยในหนงสอเกา เชน พระมหาปรนพพานสตรและมลนทปญหา

เปนตน๔

พระยาอนมานราชธน ไดใหความหมายและอธบายถงลกษณะของสถปเจดยไววา

สถปนนมกใชเรยกในทางสถาปตยกรรม เมออางถงแบบสงกอสรางมลกษณะเปนเจดย กวาเปน

สถาปตยกรรมแบบสถป สวนคาวา เจดย มกใชกลาวอางทางศาสนามากกวาจะใชวาคาวา สถป

ทงความหมายวาเจดยกเคลอนทเปนทเคารพบชา ซงในทนจะใชวาสถปไมได๕

เจดย หมายถง สถปอนเปนสงกอสรางซงกอไวสาหรบบรรจสงควรบชามกระดกแหง

บคคลทนบถอเปนตน นเปนความหมายของคาวาเจดย ซงเขาใจกนโดยทวไป เจดยกคอสถป

สถปกคอเจดย ใชแทนกนได แตเจดยยงหมายความอยางอนอกกได เชน โบสถ วหาร ตนไม

ศกดสทธ เชน ตนโพธ เพราะฉะนนสงกอสรางซงมลกษณะเปนทระลกอนศกดสทธ หรอเปนท

เคารพนบถอกเรยกวาเจดยไดทงนน เปนอนวาเจดยมความหมายกวางกวาสถป๖เจดยม ๔ อยาง

คอ ๑. ธาตเจดย หมายเอาสงกอสรางทบรรจพระธาตไว ๒. บรโภคเจดย หมายเอาพระเจดย

ซงบรรจของใชอนเนองดวยพระพทธเจา มบาตรและจวร เปนตน และยงหมายความไปถง

สงเวชนยสถานดวย ๓.ธรรมเจดย หมายเอาพระเจดยซงบรรจหรอจารกพระธรรมของพระพทธเจา

๔. อเทสกเจดย หมายเอาเจดยซงสรางขนเปนทบรรจพระพทธรป หรอองคพระพทธรปเองและ

รอยพระพทธบาทดวย๗

สนต เลกสขม ไดใหความหมายและอธบายถงลกษณะของสถปเจดยไววา พระเจดย

หรอเรยกสน ๆ วา เจดย ม ๔ ประเภท คอ ธาตเจดย หมายถง สงกอสรางทบรรจ๘

๔เรองเดยวกน, หนา๓. ๕พระยาอนมานราชธน, เรองเจดย, (ม.ป.ป.), หนา ๑๔ – ๑๕.

๖เรองเดยวกน, หนา ๒๗.

๗เรองเดยวกน, หนา ๔ - ๕.

๘สนต เลกสขม, เจดย ความเปนมาและศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย,

(กรงเทพมหานคร : บรษท พฆเณศ พรนตง เซนเตอร จากด, ๒๕๓๕), หนา ๑๖.

นของมห

พระบรมธาตของพระพทธเจา ของพระมหากษตรย จกรพรรด บรโภคเจดย หมายถง

สงเวชนยสถานอนเปนสถานทสาคญทางพระพทธศาสนา หรอทซงพระพทธเจาเคยประทบ เชน

สถานทประสต ตรสร ปฐมเทศนาและปรนพพาน ธรรมเจดย หมายถงคาถาแสดงพระอรยสจ

หรอคมภรในพทธศาสนา เชน พระไตรปฎก อเทสกเจดย คอของทสรางขนโดยเจตนาอทศตอ

พระพทธเจาไมกาหนดจะตองทาเปนอยางไร การทเจดยมความหมายครอบคลมอยางกวางขวาง

ดงทกลาวขางตน จงพองกบความหมายของคาวาสถปทบงถงสงกอสรางเหนอหลมฝงศพ หรอ

สรางเพอบรรจอฐธาตดวยเหตน สถปจงใชแทนเจดย๙

พระมหาสมจนต สมมาปญโญ ไดใหความหมายและอธบายถงลกษณะของสถป

เจดยไววา สถปหมายถงสงกอสรางซงกอไวสาหรบบรรจของควรบชา เชนกระดกของบคคลทนา

นบถอเปนตน ซงกเปนหนงในเจดย ๔ ประเภท เรยกวา ธาตเจดย

เจดย หมายถง สงทควรสกการะบชา ควรแกการเคารพนบถอบชา ซงเจดยม

๔ ประเภท คอ

๑.ธาตเจดย หมายถงสงกอสรางทบรรจพระบรมธาตของพระพทธเจาพระมหากษตรย

จกรพรรด

๒. บรโภคเจดย หมายถง สงเวชนยสถาน อนเปนสถานทสาคญทางพระพทธศาสนา

ทมสวนเกยวของกบพระพทธเจา เชน สถานทประสต ตรสร แสดงปฐมเทศนา และปรนพพาน

หรอทเรยกวาสงเวชนยสถาน ๔ ตาบล

๓. ธรรมเจดย หมายถง ขอความทวาดวยคาสอนของพระพทธเจา เปนคา ประโยคทง

ทเปนรอยแกวและรอยกรอง คมภรพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา อนฎกา

๔. อเทสกเจดย หมายถง สงของทสรางขนอทศพระพทธเจา เปนสญลกษณแทนองค

พระพทธเจา ไมกาหนดวาจะเปนอะไร เชน พระแทนวชรอาสนทเจดยศรมหาโพธ พทธคยา

พระพทธรป๑๐

๙เรองเดยวกน, หนา ๑๖. ๑๐พระมหาสมจนต สมมาปญโญ, เจดยในพระพทธศาสนา [Online], accessed 26 august

2004. Available from http://gds.mcu.ac.th/

นของมห

จากทไดทาการศกษาคนควา มขอสงเกตเกยวกบความหมายของบรโภคเจดย คอ

หลกฐานทคนพบบางแหงมความหมายไมตรงกน บางแหงวาหมายถงสงเวชนยสถาน บางแหงวา

หมายถงเจดยทบรรจพทธบรขารของพระพทธเจา เกยวกบเรองนในหนงสอตานานพระพทธเจดย

ไดกลาวไววาเกดนยมพทธบรขารวาเปนบรโภคเจดย อางทประดษฐานพระพทธบรขารไว ๑๐ แหง

แตทประดษฐานพระพทธบรขาร ๑๐ แหงน นาสงสยวาจะเปนของเกดสมมตกนขนภายหลง เมอ

พระพทธกาลลวงแลวชานาน๑๑ จากหลกฐานทกลาวไวในหนงสอตานานพระพทธเจดย จงกลาว

ไดวาบรโภคเจดยทหมายถงเจดยทบรรจพทธบรขารนน อาจเปนชอทใชเรยกหรอเปนความหมาย

ทเกดขนภายหลงกได

กลาวโดยสรป สถปกบเจดยมความหมายแตกตางกนคอสถป หมายถง เฉพาะ

สงกอสรางในทางสถาปตยกรรม แตเจดยนนมความหมายกวางกวาสถป คอไมไดหมายถงเฉพาะ

สงกอสรางในทางสถาปตยกรรมเทานน แตคาวา เจดย ยงมความหมาย รวมถงวตถสงของตาง ๆ

ทควรแกการสกการบชาทกอยาง เชน พระพทธรป วหาร ตนโพธ

เจดยทมความหมายตรงกบสถป กคอ เจดยประเภทธาตเจดย ซงมลกษณะเปน

สงกอสรางในทางสถาปตยกรรมเหมอนกบสถป ดงนนสถปกบเจดยทเปนธาตเจดยจงใชเรยก

แทนกนได

๒.๑.๒ ความสาคญของสถปเจดย

สถปเจดยแตเดมนนสรางขนเพอบรรจพระบรมสารรกธาต เมอพระสงฆสาวกเดนทาง

ไปประกาศศาสนา ณ ทใด หากนาพระบรมสารรกธาตไปดวยกจะนาพระบรมสารรกธาตไปบรรจ

ในสถปเจดยทกอไว เพอใหคนเคารพบชาเปนหลกยดเหนยวของจตใจในประเทศนน ๆ๑๒ ตอมา

ภายหลงพระบรมสารรกธาตเปนสงทหาไดยาก วตถประสงคในการสรางสถปเจดยจงเปลยนไป

คอไมไดสรางเพอบรรจพระบรมสารรกธาตเทานน แตสรางขนเพออทศแดองคพระพทธเจาและ

เปนสญลกษณแทนองคพระพทธเจา ดงนนความสาคญของสถปเจดยจงมประเดนตาง ๆ ทจะ

กลาวถงดงน

๑๑สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, หนา ๑๗.

๑๒น. ณ ปากนา, สถปเจดยในประเทศไทย, (กรงเทพฯ : สานกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๑๖),

หนา ๔.

นของมห

๒.๑.๒.๑ สถปเจดยเปนทบรรจพระบรมสารรกธาต

กอนทพระผมพระภาคจะเสดจดบขนธปรนพพาน พระผมพระภาคทรงตรสถงการ

สรางสถปวา

พวกเขาพงปฏบตตอสรระของตถาคต เหมอนอยางทพวกเขาปฏบตตอพระบรมศพ

ดอกไม ของหอม หรอจรณ จกอภวาท หรอจกทาจตใหเลอมใสในสถปนนการกระทานน

จกเปนไปเพอเกอกล เพอสขแกชนเหลานนตลอดกาลนาน๑๓

ดวยเหตนการสรางสถปเจดยจงมความสาคญยง และทาใหกษตรยทงแปดพระองค

จากแควนตาง ๆ ทรงแยงกนครอบครองพระบรมสารรกธาต หลงจากพระผมพระภาคเสดจ

ดบขนธปรนพพานแลว แตโทณพราหมณไดหามปรามการแยงชงพระบรมสารรกธาตไว และ

ตดสนดวยการแบงพระบรมสารรกธาตออกเปนแปดสวนเทา ๆ กน กษตรยทงแปดพระองคจงนา

พระบรมสารรกธาตกลบสบานเมองของตนและบรรจไวในสถปตามเมองตาง ๆ ดงน

พระราชาแหงแควนมคธ พระนามวาอชาตศตร เวเทหบตร ทรงสรางพระสถปบรรจ

พระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงราชคฤห พวกเจาลจฉวผครองกรงเวสาล ทรง

สรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงเวสาล พวกเจาศากยะชาว

กบลพสด ทรงสรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงกบลพสด

พวกเจาถลผครองกรงอลลกปปะ ทรงสรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการ

ฉลองในกรงอลลกปปะ พวกเจาโกลยะผครองกรงรามคาม ทรงสรางพระสถปบรรจ

พระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงรามคาม พราหมณผครองกรงเวฏฐทปกะสราง

พระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงเวฏฐทปกะ พวกเจามลละผครอง

กรงกสนารา ทรงสรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาต และทาการฉลองในกรงกสนารา

แมโทณพราหมณกสรางพระสถปบรรจทะนานทองและทาการฉลอง พวกเจาโมรยะผครอง

กรงปปผลวน ทรงสรางพระสถปบรรจพระองคารและทาการฉลองในกรงปปผลวน๑๔

๑๓ ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๐๕/๑๕๒., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๐๕/๑๒๕. ๑๔ ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๓๙/๑๗๙., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๙/๑๔๖.

นของมห

ตอมาในสมยพระเจาอโศกมหาราช ประมาณป พ.ศ. ๒๑๘ พระองคทรงรวบรวม

พระบรมสารรกธาตของพระพทธเจาแลวนาไปแจกจาย เพอบรรจไวในสถปเจดยทสรางขน ณ ท

ตาง ๆ มากมายถง ๘๔,๐๐๐ แหงทวอนเดย สถปเจดยจานวนมากทสรางขนเพอบรรจ

พระบรมสารรกธาตนนมความสาคญยงตอพทธศาสนกชน เพราะพระบรมสารรกธาตทบรรจไวใน

สถปเจดยนนเปรยบเหมอนองคพระสมมาสมพทธเจารวมถงพระธรรมของพระองคซงจะเปนเมลด

พนธทนาความมชวตกลบมาสสงกอสราง คอ สถปเจดย เมอบรรจสงเหลานลงไปในธาตครรภ

หรอองคเรอนธาตของสถปเจดย กถอวาเปนการชบชวตใหกบหนหรอวสดในการกอสรางทนท๑๕

นอกจากนพทธศาสนกชนยงเชอวา การมจตศรทธาบชาองคสถปเจดยทบรรจพระบรมสารรกธาต

จะนามาซงความสขแกชนเหลานน ตามทพระผมพระภาคเจาไดตรสไวในมหาปรนพพานสตร๑๖

๒.๑.๒.๒ สถปเจดยเปนสงเวชนยสถาน

ในมหาปรนพพานสตร พระพทธเจาทรงกาหนดสถานท ๔ แหง เปนสงเวชนยสถาน

เมอพระองคปรนพพานแลว ไดแก สถานท ประสต ตรสร แสดงพระปฐมเทศนา ปรนพพาน

พระองคตรสแกพระอานนทวา

อานนท สงเวชนยสถาน ๔ แหงนเปนสถานท (เปนศนยรวม) ทกลบตร ผมศรทธาควรไป

ด สงเวชนยสถาน ๔ แหง อะไรบาง คอ

๑. สงเวชนยสถานทกลบตรผมศรทธาควรไปด ดวยระลกวา ‘ตถาคตประสต ในทน’

๒. สงเวชนยสถานทกลบตรผมศรทธาควรไปด ดวยระลกวา ‘ตถาคตไดตรสร อนตตร

สมมาสมโพธญาณในทน’

๓. สงเวชนยสถานทกลบตรผมศรทธาควรไปด ดวยระลกวา ‘ตถาคตทรงประกาศ

ธรรมจกรอนยอดเยยมในทน’.

๔. สงเวชนยสถานทกลบตรผมศรทธาควรไปด ดวยระลกวา ‘ตถาคตไดเสดจ

ดบขนธปรนพพาน ดวยอนปาทเสสนพพานธาตในทน’๑๗

๑๕เอเดรยน สนอดกราส, สญลกษณแหงพระสถป,( กรงเทพฯ :โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,

๒๕๓๗), หนา ๓๓๕. ๑๖ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๓๙/๑๗๙., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๙/๑๔๖.

๑๗ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๐๒/๑๕๐ - ๑๕๑.,ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๐๒/๑๒๓.

นของมห

นอกจากนพระพทธเจายงตรสกบพระอานนทวา ชนเหลาใดเหลาหนงจารกไปยงเจดย

จกมจตเลอมใสตายไป ชนเหลานนทงหมดหลงจากตายไปแลวจะไปเกดในสคตโลกสวรรค ๑๘ สงเวชนยสถานทง ๔ แหงน ใชเปนทระลกถงพระพทธเจา เมอพระองคปรนพพานแลว ดงนนจงม

การสรางสถปเจดยขนสแหง คอทลมพนวน อนเปนสถานทประสต ทพทธคยา อนเปนสถานท

ตรสร ทปาอสปตนมฤคทายวน อนเปนสถานททพระพทธองคทรงแสดงปฐมเทศนา และทเมอง

กสนารา อนเปนสถานททพระพทธองคเสดจดบขนธปรนพพาน นอกจากนยงมสถานทอก ๔ แหง

สาหรบชาวพทธผจารกแสวงบญ คอ สถานททพระพทธเจาทรงแสดงปาฏหารย ๔ ประการ คอ

สถานททพระพทธเจาเสดจลงจากสวรรคชนดาวดงส ณ เมองสงกสสะ สถานททพระพทธเจาทรง

ทามหายมกปาฏหารย ณ เมองสาวตถ สถานททพระพทธเจาทรงทรมานชางนาฬาคร ณ เมอง

ราชคฤห สถานททพระพทธเจาทรงทรมานพระยาวานร ณ เมองเวสาล ๑๙

๒.๑.๒.๓ สถปเจดยเปนเครองอทศทางศาสนา

การสรางและบชาสถปเจดยเปนรปแบบหนงของการทาบญทากศล ดงเชนในอดตชาต

ของพระมหากสสปเถระ ทานไดสรางเจดยบรรจพระบรมสารรกธาตและไดทาการบชาดวยจตท

เลอมใสทกวน ผลแหงบญนนทาใหทานไดเกดอยในหมมนษยและเทวดาเปนอนมาก จนถงชาต

สดทายนทานไดเกดในตระกลพราหมณออกบวชจนไดบรรลอรหนต ดงขอความทปรากฏใน

พระไตรปฎก ดงน

๑) พระมหากสสปเถระ ( พระมหากสสปเถระ เมอจะประกาศประวตในอดตชาตของตน จงกลาววา ประชาชน

พากนทาการบชาพระผมพระภาค ผศาสดาพระนามวาปทมตตระ ผเจรญทสดในโลก

ผคงท ในเมอพระองคผทรงเปนทพงของสตวโลก ไดเสดจดบขนธปรนพพานแลว

หมชนมจตราเรง บนเทงเบกบาน ทาการบชา เมอหมชนนนเกดความสงเวช แตขาพเจา

เกดความปตยนด๒๐

๑๘ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๐๒/๑๕๑., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๐๒/๑๒๔.

๑๙สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, หนา ๑๖. ๒๐ข.อป. (ไทย) ๓๒/๓๙๘ – ๓๙๙/๖๒., ข.อป.(บาล) ๓๒/๓๙๘-๓๙๙/๔๘.

นของมห

ขาพเจาไดเชญญาตมตรมาประชมกนแลวไดกลาวคานวา พระผมพระภาคผมความ

เพยรมากไดปรนพพานแลว ขอเชญพวกเรามาทาการบชาเถด

ญาตมตรของขาพเจาเหลานนรบคาแลว กทาใหขาพเจาเกดความราเรงเปนอยางยงวา

พวกเราจกทาการสงสมบญ ในพระพทธเจาผทรงเปนทพงของสตวโลก

ขาพเจาไดชวยกนสรางอคฆยเจดย เปนเจดยทสรางอยางด สง ๑๐๐ ศอก กวาง ๑๕๐

ศอก เปนดงวมานสงเสยดฟา สงสมบญไวแลว

ขาพเจาครนสรางอคฆยเจดย ซงงดงามดวยแนวแหงตนตาล ไวใกลสถานทททาการบชา

เจดยนนแลว ทาจตของตนใหเลอมใส บชาเจดยอนสงสด๒๑

พระเจดยนนรงเรองอย (ดวยรตนะทง ๗) ดจกองไฟลกโพลงอย สองสวางทวทง ๔ ทศ

ดจตนพญาไมสาละออกดอกบานสะพรง และดจสายรงในอากาศ

ขาพเจาทาจตใหเลอมใสในหองบรรจพระบรมสารรกธาตนน สรางกศลเปนอนมากแลว

ระลกถงบพกรรมแลว จงไปเกดยงสวรรคชนไตรทพย๒๒

ในอดตชาตของพระปจจปฏฐานสญญกเถระ ทานเกดเปนยกษ ไดสรางสถปเจดยบรรจ

พระบรมสารรกธาต ของพระพทธเจาพระนามวาอตถทสส เพราะผลแหงกรรมนน ทานไดเกด

เปนมนษยและเทวดาจนถงชาตสดทายทานไดบรรลอรหนต ดงขอความทปรากฏในพระไตรปฎก

ดงน

(๒) พระปจจปฏฐานสญญกเถระ

พระปจจปฏฐานสญญกเถระ เมอจะประกาศประวตในอดตชาตของตน จงกลาววา

เมอพระสคตพระนามวาอตถทสส เสดจดบขนธปรนพพานแลว ครงนน ขาพเจาไดเกด

ยงกาเนดยกษและไดรบยศตามลาดบ

(ขาพเจาคดวา) ยศทเราไดแลว เปนของไดยากหนอ เปนของทรงเรองยาก เกดขนไดยาก

เมอโภคะของเรามอย พระสคต ผมพระจกษกเสดจดบขนธปรนพพานเสยแลว๒๓

๒๑ข.อป. (ไทย) ๓๒/๔๐๐ – ๔๐๓/๖๒., ข.อป.(บาล) ๓๒/๔๐๐ - ๔๐๓/๔๘. ๒๒ข.อป. (ไทย) ๓๒/๔๐๔ – ๔๐๕/๖๓., ข.อป.(บาล) ๓๒/๔๐๔ - ๔๐๕/๔๙.

๒๓ข.อป. (ไทย) ๓๒/๗๒ – ๗๓/๒๗๒ – ๒๗๓., ข.อป.(บาล) ๓๒/๗๒-๗๓/๒๐๙ - ๒๑๐.

นของมห

สาวกนามวาสาคร รความดารของขาพเจาแลว ทานประสงคจะชวยเหลอขาพเจา จงมา

ยงสานกของขาพเจา

ทานกลาววา ทานจะเศราโศกไปทาไมหนอ อยากลวเลย ทานจงประพฤตธรรมเถด

ทานผมปญญาด พระพทธเจาทรงประทานวชชาสมบตแกชนทงปวงเนอง ๆ วา๒๔

หากผใด พงบชาพระสมมาสมพทธเจา ผทรงเปนผนาสตวโลก ยงดารงพระชนมอยกด พง

บชาพระธาตแมประมาณเทาเมลดพนธผกกาดของพระพทธเจา แมเสดจดบขนธปรนพพาน

แลวกด

เมอจตทเลอมใสของผนนเสมอกน บญกมผลมากเสมอกน เพราะฉะนน ทานจงสรางสถป

บชาพระธาตของพระชนเจาเถด

ขาพเจาไดฟงคาพดของทานสาครแลวไดสรางพทธสถป บารงพระสถปชนเลศของพระมน

อย ๕ ป

ขาแตพระองคผเปนจอมแหงเทวดาและมนษย ผเจรญทสดในโลก ทรงองอาจกวานรชน

ดวยผลกรรมนน ขาพระองคจงเสวยสมบต ไดบรรลพระอรหตตผลแลว๒๕

ผใดสรางสถปเจดยอทศแดพระศาสนา และบชาสถปเจดยนนดวยจตใจทเลอมใส

ผลแหงบญทไดกระทานน จะนามาซงประโยชนและความสขแกผนน การสรางสถปเจดยอทศแด

พระศาสนา ไมเพยงแตเปนการสรางบญกศลใหกบตนเอง แตยงเปนการเผอแผบญกศลใหกบ

ผอนดวยเพราะเมอผอนไดกระทาการสกการบชาสถปเจดย ผนนกจะไดรบบญกศลดวย การ

สรางสถปเจดยอทศแดพระศาสนาจงเปนการสบตอพระพทธศาสนาอกทางหนง

๒๔ข.อป. (ไทย) ๓๒/๗๔ – ๗๕/๒๗๒ – ๒๗๓., ข.อป.(บาล) ๓๒/๗๔-๗๕/๒๐๙ - ๒๑๐. ๒๕ข.อป. (ไทย) ๓๒/๗๖ – ๗๙/๒๗๓., ข.อป.(บาล) ๓๒/๗๖ – ๗๙/๒๑๐.

นของมห

๒.๒ ประเพณการสรางเจดยในประเทศอนเดย

๒.๒.๑ การสรางเจดยในสมยพทธกาล

ประเพณการสรางสถปเจดยนน นยมสรางกนมาตงแตสมยทพระพทธเจายงทรงม

พระชนมชพอย เชน เมอคราวทพระสารบตรผเปนอครสาวกเบองขวาของพระพทธเจานพพาน

พระพทธเจาทรงโปรดใหสรางเจดยไว เพอใหพทธบรษทไดทาการสกการะ ดงทปรากฏในคมภร

อรรถกถา พระสตตนตปฎก ขททกนกาย วมานวตถ และ พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรควา

กสมยนน ทานพระธรรมเสนาบดสารบตรรวาตนจะสนอาย จงคดวา เราจกใหคาเลยงด

แกนางสารพราหมณผเปนมารดาของเรา แลวจงจกปรนพพาน แลวเขาไปเฝาพระผม

พระภาคเจา และขออนญาตปรนพพาน ไดแสดงปาฏหารยครงใหญตามพระพทธบญชา

สรรเสรญพระผมพระภาคเจาดวยบทสรรเสรญพนบท แลวมงหนาไปจนพนทศนวสย แต

ยงไมหลกไปกลบมาถวายบงคมอก หอมลอมดวยภกษสงฆออกจากวหาร ใหโอวาทแก

ภกษสงฆ แลวปลอบทานพระอานนท ใหบรษท ๔ กลบไปถงนาลกคามโดยลาดบ ให

มารดาตงอยในโสดาปตตผล รงเชากปรนพพานทหองททานเกดนนเอง เมอพระสารบตร

ปรนพพานแลวทวยเทพและมนษยทงหลายตางทาสกการะศพ ลวงไปถง ๗ วน พากน

กอเจดยสงรอยศอกดวยกฤษณาและไมจนทน๒๖

ครนแสงอรณปรากฏ พระเถระยงมหาปฐพใหเลอนลน แลวปรนพพานดวย

อนปาทเสสนพพานธาต เทพดาและมนษยเปนอนมากพากนกระทาสกการะในสถานท

ปรนพพาน ทานพระจนทะถอบาตรและจวร และผาหอพระธาตไปยงพระเชตวน

พาพระอานนทเถระเขาเฝาพระผมพระภาคเจา พระผมพระภาคเจาทรงถอผากรองนาหอ

พระธาตกลาวคณของพระเถระดวยคาถา ๕๐๐ คาถา โปรดใหสรางพระธาตเจดย ๒๗

๒๖ข.ว.อ.(ไทย) ๒/๒๙๙. (ฉบบมหามกฏราชวทยาลย)

๒๗ท.ม.อ.(ไทย) ๒/๓๘๗ – ๓๘๘.(ฉบบมหามกฏราชวทยาลย)

นของมห

และเมอคราวทพระพาหยะ พระผมตาแหนงเอตทคคะดานบรรลธรรมไดเรวนพพาน

พระพทธเจากทรงรบสงใหพระสงฆชวยกนฌาปนกจสรระ แลวนาอฐไปบรรจไวในเจดยเพอให

พทธบรษทไดทาการสกการะ ดงทปรากฏในคมภรอรรถกถา พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย

เอกนบาต วา

พาหยะนน ถงทสดกจของตนแลว ทลขอบรรพชากะพระผมพระภาคเจา แสวงหาบาตร

จวร เพราะยงมบาตรจวรไมครบ กาลงดงชนผาทงหลายจากกองขยะ ลาดบนน อมนษยผม

เวรกนมาแตกอน เขาสงรางของแมโคลกออนตวหนง ทาใหทานเสยชวต พระศาสดาเสดจ

ออกจากกรงสาวตถ ทอดพระเนตรเหนพาหยะลมอยทกองขยะระหวางทาง ตรสบอกเหลา

ภกษวา ดกอนภกษทงหลาย พวกเธอจงชวยกนยกรางพาหยะ แลวใหนาไปทาฌาปนกจ

โปรดใหสรางเจดย ไว ณ ทางใหญ ๔ แพรง๒๘

ความจรงประเพณการสรางสถปเจดย นมมากอนสมยพทธกาล เกยวกบเรองนสมเดจ

พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพไดทรงวนจฉยไววา สถปเจดยนนมประเพณสราง

สาหรบบรรจอฐธาตมากอนพทธกาล ไมเฉพาะสาหรบบรรจอฐธาตของพระเจาจกรพรรดเทานน

สถปเจดยทสรางบรรจอฐธาตบคคลอน ๆ กม เชนพวกเดยรถยนครนถ กสรางสถปเจดยบรรจอฐ

ธาตของศาสดาจารยเปนทานองเดยวกน๒๙

สถปเจดยนนเปนสงศกดสทธประเภทหนงในหลายประเภท ทคนอนเดยโบราณนยม

สราง โดยเฉพาะกลมคนทอยในเชอชาตเดยวกนกบพระพทธเจา สนนษฐานวาคนกลมศากยะ

อาจเปนกลมเดยวกนกบพวกอารยนทอพยพลงจากตอนเหนอของอนเดย แตตอมาไมเหนดวยกบ

ระบบสงคมวฒนธรรมทอารยนสวนใหญถอปฏบต โดยเฉพาะการแบงชนชนทางสงคมออกเปน

วรรณะ กลมนจงแยกตวออกมาเรยกชอวา ศากยะ และสรางวฒนธรรมประเพณแบบใหมขนมา

ถอปฏบตในกลมของตนเอง เมอญาตเสยชวตกนยมเผาศพและเกบกระดกไวบชา โดยสรางทเกบ

ซงถามขนาดใหญโตกเรยกวาสถป๓๐

๒๘อง.เอกก.อ.(ไทย) ๑/๔๓๔.(ฉบบมหามกฏราชวทยาลย)

๒๙สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, หนา ๕ - ๖. ๓๐พระมหาสมจนต สมมาปญโญ, เจดยในพระพทธศาสนา [Online], accessed 26 august

2004. Available from http://gds.mcu.ac.th/

นของมห

สถปเจดยนนเดมมใชสญลกษณทสรางขนตามความเชอในทางศาสนา แตเปนสถานท

ทสรางขนเพอใหมหาชนไดสกการะบชาระลกถงผตาย ซงเปนรปแบบของสงกอสรางทสมพนธกบ

การฝงศพ โดยเฉพาะการฝงอฐธาต ซงไดมการใชมาแลวกอนพทธกาล เปนความคดทประกอบพธ

ใหวญญาณบรสทธ พธนจะจดทาเฉพาะแกบคคลสาคญเทานน เพราะพราหมณเองทเรยกวา

สนยาส เมอตายไปกจะไมฝง แตจะโยนศพลงแมนาศกดสทธคอแมนาคงคา ศพของพวกพราหมณ

หรอฮนดทจะตองเผานน คอ ตายดวยโรคฝดาษ พวกอารยนรนแรกๆ ทอพยพเขาไปอยในอนเดย

แลวเสยชวตกจะมการเผาศพกอนแลวนาอฐมาฝง และทาเครองหมายไวบนหลมดวยแทนบชา

ตอมากไดพฒนาทฝงศพออกเปนสถป ทเปนเนนดนอยเหนอพนดน แลวใชอฐกอรอบกนดนทลาย

การฝงแตอฐนนเพอเปนการรกษาความสะอาดของพนดนในบรเวณทมภมอากาศรอนชน ถาฝง

ศพโดยไมเผาแลวอาจเกดโรคระบาดได๓๑

๒.๒.๒ การสรางเจดยบรรจพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจา

๒.๒.๒.๑ พทธดารสเกยวกบการปฏบตตอพระบรมศพ และการสรางสถป

ในมหาปรนพพานสตร ไดกลาวถงพทธดารสทพระพทธเจาตรสกบพระอานนทเกยวกบ

การปฏบตตอพระบรมศพและการสรางพระสถปวา

ทานพระอานนททลถามวา “พวกเขาพงปฏบตตอพระสรระของพระตถาคตอยางไร

พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “พงปฏบตตอสรระของตถาคตเหมอนอยางทพวกเขาปฏบต

ตอพระบรมศพของพระเจาจกรพรรดนนแหละ”

ทานพระอานนททลถามวา “พวกเขาปฏบตตอพระบรมศพของพระเจาจกรพรรดอยางไร

พระพทธเจาขา” ๓๒

๓๑กรมศลปากร, ววฒนาการพทธสถานไทย, (กรงเทพมหานคร : บรษท อมรนทร พรนตง กรพ

จากด, ๒๕๓๓), หนา ๕๕. ๓๒ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๐๕/๑๕๒., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๐๕/๑๒๕.

นของมห

พระผมพระภาคตรสตอบวา พวกพวกเขาใชผาใหมหอพระบรมศพของพระเจาจกรพรรด

เสรจแลวจงหอดวยสาลบรสทธ แลวจงหอดวยผาใหมอกชนหนง ทาโดยวธนจนหอ

พระบรมศพของพระเจาจกรพรรดดวยผาและสาลได ๑,๐๐๐ ชน แลวอญเชญพระบรมศพ

ลงในรางเหลกเตมดวยนามน ใชรางเหลกอกอนหนงครอบแลว ทาจตกาธานดวยไมหอม

ลวน แลวถวายพระเพลงพระบรมศพพระเจาจกรพรรด สรางสถปของพระเจาจกรพรรดไวท

ทางใหญสแพรง อานนท พวกเขาปฏบตตอพระบรมศพของพระเจาจกรพรรด อยางนแล

พวกเขาพงปฏบตตอสรระของตถาคต เหมอนอยางทพวกเขาปฏบตตอพระบรมศพ

ดอกไม ของหอม หรอจรณ จกอภวาท หรอจกทาจตใหเลอมใสในสถปนนการกระทานน

จกเปนไปเพอเกอกล เพอสขแกชนเหลานนตลอดกาลนาน๓๓

จากหลกฐานทปรากฏในมหาปรนพพานสตร แสดงใหเหนวาการสรางสถปเจดยใน

พระพทธศาสนาเปนพทธประสงคของพระพทธเจาโดยตรง และนอกจากน พระพทธองคไดตรส

ถงบคคล ๔ จาพวก หรอทเรยกวา ถปารหบคคล คอ ๑. พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา

๒. พระปจเจกพทธเจา ๓. พระสาวกของพระตถาคต ๔. พระเจาจกรพรรด ๓๔ ซงบคคลทง ๔

จาพวกนคอบคคลทควรสรางสถปเจดยถวาย

๒.๒.๒.๒ การถวายพระเพลงพระพทธสรระ ในมหาปรนพพานสตร ไดกลาวถงเหตการณตางๆ ทเกดขนระหวางการถวายพระเพลง

พระพทธสรระไวดงน

สมยนน ประมขเจามลละ ๔ องค ทรงสนานพระเศยรแลวทรงพระภษาใหม ดวยตง

พระทยวา “พวกเราจะจดไฟทจตกาธานของพระผมพระภาค “ แตไมอาจจดไฟใหตดได

ลาดบนน พวกเจามลละผครองกรงสนาราตรสถามทานพระอนรทธะวา “ทานอนรทธะ

อะไรหนอแลเปนเหต อะไรเปนปจจย ททาใหประมขเจามลละ ๔ องคน ผทรงสนาน๓๕

๓๓ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๐๕/๑๕๒., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๐๕/๑๒๕. ๓๔ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๐๖/๑๕๓., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๐๖/๑๒๕.

๓๕ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๓๓/๑๗๕., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๓/๑๔๒.

นของมห

พระเศยรแลวทรงพระภษาใหมดวยตงพระทยวา ‘พวกเราจะจดไฟทจตกาธานของพระผม

พระภาค’ แตไมอาจจดไฟใหตดไดเลา”

ทานพระอนรทธะถวายพระพรวา “วาเสฏฐะทงหลาย พวกเทวดามความประสงคอก

อยางหนง”

พวกเจามลละตรสถามวา ”พวกเทวดามความประสงคอยางไรพระคณเจา”

ทานพระอนรทธะถวายพระพรวา “พวกเทวดามความประสงควา ทานพระมหากสสปะ

พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๕๐๐ รปเดนทางไกลจากกรงปาวามายงกรงกสนารา

จตกาธานของพระผมพระภาคเจาจะยงไมลกโพลง ตราบเทาททานพระมหากสสปะยงไมได

ถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา”

พวกเจามลละตรสวา “ขอใหเปนไปตามความประสงคของพวกเทวดาเถดพระคณเจา”๓๖

ตอมา ทานพระมหากสสปะเขาไปยงมกฏพนธนเจดย๓๗ของพวกเจามลละในกรงกสนารา

ถงจตกาธานของพระผมพระภาค หมจวรเฉวยงบาประนมมอกระทาประทกษณจตกาธาน

๓ รอบ เปดผาคลมทางพระบาท ถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวย

เศยรเกลา แมภกษ ๕๐๐ รป เหลานนกหมจวรเฉวยงบาประนมมอทาประทกษณจตกาธาน

๓ รอบ ถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา เมอทาน

พระมหากสสปะและภกษ ๕๐๐ รป ถวายอภวาทเสรจ จตกาธานของพระผมพระภาคไดตด

ไฟลกโพลงขนเอง๓๘

เมอพระเพลงไหมพระสรระของผมพระภาค พระอวยวะ คอ พระฉว (ผวนอก)

พระจมมะ(หนง) พระมงสา(เนอ) พระนหาร(เอน) หรอพระลสกา (ไขขอหรอไขกระดก)

ไมปรากฏเถาไมปรากฏเขมาเลย คงเหลออยแตพระสรระเทานนเปรยบเหมอนเมอไฟไหม

เนยใสและนามน กไมปรากฏเถา ไมปรากฏเขมา ฉนใดเมอพระเพลงไหมพระสรระของ

พระผมพระภาค พระอวยวะ คอ พระฉว พระจมมะ พระมงสา พระนหารหรอพระลสกา๓๙

๓๖ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๓๓/๑๗๕., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๓/๑๔๒.

๓๗มกฏพนธนเจดย เปนชอเรยกศาลามงคล ซงเปนสถานทประดบเครองทรงพระวรกายของพวก

เจามลละในพระราชพธราชาภเษก ทเรยกวา เจดย เพราะเปนสถานทควรเคารพยาเกรง ๓๘ท.ม.(ไทย) ๑๐/ ๒๓๔/๑๗๕., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๔/๑๔๓. ๓๙ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๓๕/๑๗๖., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๕/๑๔๓.

นของมห

ไมปรากฏเถา ไมปรากฏเขมา คงเหลออยแตพระสรระ๔๐ เทานน ฉนนนเหมอนกน และ

บรรดาผา ๕๐๐ คนน มเพยง ๒ ผนเทานนทถกไฟไหม คอ ผนในสดกบผนนอกสด ก

เมอพระเพลงไหมพระสรระของพระผมพระภาคแลว แลทอนาไหลหลงมาจากอากาศดบ

จตกาธานของของผมพระภาค นาพงขนจากไมสาละดบจตกาธานของพระผมพระภาค

พวกเจามลละผครองกรงกสนาราดบจตกาธานของพระผมพระภาคดวยนาหอมลวน ๆ ตอ

จากนน เจามลละผครองกรงกสนาราไดจดกาลงพลหอกไวรอบสณฐาคารลอมดวยกาแพง

ธน(ปองกนพระบรมสารรกธาตของผมพระภาค)แลวสกการะ เคารพ นบนอบ บชาพระสรระ

ของพระผมพระภาคดวยการฟอนรา ขบรอง ประโคมดนตร ระเบยบดอกไมและของหอม

ตลอด ๗ วน๔๑

สวนในพระคมภรถปวงศ ไดกลาวถงเหตการณตางๆ ทเกดขน ระหวางการถวาย

พระเพลงพระพทธสรระไวดงน

ครงนน พระมหากสสปเถระกาลงเดนทาง จากเมองปาวาสเมองกสนารากบพระภกษ

สงฆ ๕๐๐ องค และในครงนน พวกเทวดาทไดเกดในสวรรคเพราะมใจเลอมใสตอพระเถระ

ไมเหนพระเถระในทประชมเพลงนน กพากนนกดวา พระเถระของเราอยทไหน เมอไดเหน

พระเถระกาลงเดนทางมา จงอธษฐานวา เมอพระเถระของเรายงไมไดถวายบงคม

พระบรมศพ ขออยาใหไฟตดเชงตะกอนเลย

ลาดบนน กษตรยชนมลลปาโมกขททรงอาบนาชาระรางกายและทรงเครองนงหมลวนแต

ใหม ๆ กพรอมกนถอคบเพลงองคละค เขาไปจดเชงตะกอนไมจนทนอนสงได ๑๒๐ ศอก

คราวละ ๘ องคบาง ๑๖ องคบาง ๓๒ องคบางทง พดดวยพดใบตาลกไมอาจใหไฟตดได

จงถามพระอนรทธเถระถงเหตทไฟไมตดเชงตะกอน เมอไดทราบวาเปนความประสงคของ

พวกเทวดา แลวจงกลาวกนวา ทานวาพระมหากสสปเถระกบพระภกษ ๕๐๐ องค กาลง

เดนทางมา ดวยคดจกถวายบงคมพระบาทของพระพทธเจา เมอพระเถระยงมาไมถง

เชงตะกอนกยงไมตดไฟ... ๔๒

๔๐พระสรระในทนหมายถงพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจา

๔๑ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๓๕/๑๗๖., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๕/๑๔๓. ๔๒พระวาจสสรเถระ, พระคมภรถปวงศ ตานานวาดวยการสรางพระสถปเจดย, (พระนคร : หาง

หนสวนจากด นนทชย, ๒๕๑๑), (ไทย) หนา ๒๗ - ๒๘., (บาล) หนา ๑๕๘.

นของมห

ตอมา พระมหากสสปเถระกเดนทางมาถงเมองกสนารา ไปทมกฏพนธนเจดยตรงไปท

เชงตะกอน... กอธษฐานวาขอใหพระบาททงคของพระทศพล อนประดบดวยลายกงจกร

พนหนงจงยนออกมาจากในผา ๕๐๐ คซงซบดวยสาลเปนชน ๆ พนรางทองและเชงตะกอน

ไมจนทน มาตงอยบนศรษะของขาพเจาเถด พอสนอธษฐานพระบาททงคของพระพทธเจา

กยนจากผา ๕๐๐ ค พนรางทองและเชงตะกอนไมจนทนออกมาปรากฏเหมอนกบดวง

จนทนอนโผลออกมาจากกลบเมฆ

พระเถระกเหยยดมอทง ๒ ขางอนมสเหมอนดอกปทมแดงทกาลงแยมบาน จบพระบาท

สทองคาลบคลาไปถงขอพระบาทแลวยกขนทลศรษะของตน... กราบนมสการตามความ

พอใจ เมอพระเถระและมหาชนกบพระภกษ ๕๐๐ องคถวายบงคมแลว พระบาททงค

ของพระพทธเจาอนมพระฉววรรณเหมอนดงตกแตงไว กหลดจากมอของพระเถระ เขาไป

ประดษฐานอยในทเดม... ลาดบนน เชงตะกอนไมจนทนกมไฟตดลกโพลงขนพรอมกน

ทกดานดวยอานภาพเทวดา เวลาไฟไหมพระบรมศพอยนน พระอวยวะตาง ๆ มผวหนง

และเนอเปนตนไดไหมไปหมด ไมปรากฏแมแตเถาและถาน เหลอแตพระอฐธาต ซงมส

เหมอนดอกมะลตม เหมอนแกวมกดาทเจยรไนแลว และเหมอนทองคา...

เมอไฟไหมพระบรมศพของพระพทธเจาแลว กมสายนาขนาดเทากบปลายแขนบาง

เทาแขงบาง เทาตนตาลบาง ตกลงจากอากาศมาดบเชงตะกอน... เมอไฟดบหมดแลว

เจามลละทงหลายกโปรดใหประพรมทองพระโรงดวยของหอม ๔ อยาง... จดกระบวนแหเขา

ไปในพระนคร อญเชญขนไวบนบลลงกแกว ๗ ประการ ประดษฐานไวในทองพระโรง

แลวกนเศวตฉตรไวเบองบน ครนแลวจงจดพลหอกลอมไวชนหนง ถดออกไปจดพวกพลชาง

ยนเอากระพองจดกนเรยงรายลอมไว ถดนนไปเปนพวกพลมายนเอาคอจดกนเรยงรายลอม

ไวรอบดาน ตอนนไปเปนพลรถเอาลมสลกจดกนจอดเรยงรายลอมไว ถดนนไปเปนพวก

พลเดนเทายนเอาแขนชดกนเรยงรายลอมรอบทกดาน ชนสดทายจงจดใหพวกพลธนยนเอา

ปลายธนจดกนเรยงรายลอมไว พวกมลลกษตรยไดทรงจดการรกษาพระบรมธาตโดยลอม

สถานทซงมเนอทไดหนงพนโยชนไว ประหนงวาตดหนาตางเกราะไวโดยรอบฉะนน เหตไร

จงจดการรกษาอยางน ทจดการรกษาอยางนกเพราะวาในสองสปดาหแรกพวกมลลกษตรย

มแตจดทยนทนงถวายพระภกษสงฆ ตลอดถงจดของเคยวของฉนถวาย๔๓

๔๓เรองเดยวกน. (ไทย) หนา ๒๘ - ๓๐., (บาล) หนา ๑๔๘ – ๑๕๐.

นของมห

ไมมโอกาสทจะมกฬาสมโภช ครนถงสปดาหทสามจงทรงปรกษากนวา สปดาหนพวกเรา

จะเลนกฬาสมโภชอาจมผใดผหนงรวาพวกเราประมาท แลวจะมาขโมยพระบรมธาตไปกได

เพราะฉะนน พวกเราตองจดการรกษาใหแขงแรงเสยกอนจงมการเลนกฬา ฉะนน พวก

มลลกษตรยจงไดจดการรกษาอยางนน๔๔

การถวายพระเพลงพทธสรระของพระพทธเจานนเปนพธใหญ มผทเขารวมพธมากมาย

ทงพระภกษสงฆ กษตรยพรอมทงบรวาร รวมถงเทวดาทงหลายดวย ซงแสดงใหเหนถงความ

เลอมใสศรทธาตอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา นอกจากนการจดกาลงพลเพอทาการอารกขา

พระบรมสารรกธาตปองกนขโมย กแสดงใหเหนวาพระบรมสารรกธาตมความสาคญยง ไมวาผใด

กอยากไดพระบรมสารรกธาตไปครอบครองเพอทาการสกการะบชา

๒.๒.๒.๓ การแบงพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจา

ในมหาปรนพพานสตร ไดกลาวถงเหตการณตาง ๆ ทเกดขนหลงจากการถวายพระเพลง

พระพทธสรระเสรจสนแลว ดงน

พระราชาแหงแควนมคธพระนามวาอชาตศตร เวเทหบตร... พวกเจาลจฉวผครอง

กรงเวสาล... พวกเจาศากยะชาวกบลพสด... พวกเจาถลผครองกรงอลลกปปะ... พวก

เจาโกลยะผครองกรงรามคาม... พราหมณผครองกรงเวฏฐทปกะ... พวกเจามลละผครอง

กรงปาวา ไดทรงสดบวา พระผมพระภาคปรนพพานในกรงกสนารา จงทรงสงทตไปถง

พวกเจามลละผครองกรงกสนาราวา “แมพระผมพระภาคเปนกษตรย แมพวกเรากเปน

กษตรย จงควรจะไดรบสวนแบงพระบรมสารรกธาตบาง จะไดสรางพระสถปบรรจ

พระบรมสารรกธาตและทาการฉลอง”๔๕

๔๔เรองเดยวกน. (ไทย) หนา ๓๐., (บาล) หนา ๑๕๑.

๔๕ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๓๖ /๑๗๗ - ๑๗๘., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๖ /๑๔๔ –๑๔๕.

นของมห

เมอทตจากเมองตาง ๆ กราบทลอยางน พวกเจามลละผครองกรงสนาราไดตรสตอบกบ

หมคณะทตเหลานนดงนวา “พระผมพระภาคปรนพพานในเขตบานเมองของเรา พวกเรา

จะไมใหสวนแบงพระบรมสารรกธาต”

เมอพวกเจามลละผครองกรงสนาราไดตรสอยางน โทณพราหมณไดกลาวกบหมคณะทต

เหลานนดงนวา

“ทานผเจรญทงหลายโปรดฟงคาชแจงของขาพเจาหนอยหนงเถดพระพทธเจาของพวกเรา

ทรงถอหลกขนตธรรม ไมควรทจะประหตประหารกน เพราะสวนแบงพระบรมสารรกธาต

ของพระพทธเจาผเปนอดมบคคล

ขอใหทกฝายพรอมใจกนแบงพระบรมสารรกธาตออกเปน ๘ สวน พระสถปจะได

แพรกระจายไปยงทศตาง ๆ มประชาชนจานวนมากผเลอมใสในพระพทธเจาผมพระจกษ”

หมคณะทตเหลานนตอบวา “ทานพราหมณ ถาเชนนน ทานนนแหละ จงแบง

พระบรมสารรกธาตออกเปน ๘ สวนเทา ๆ กนใหเรยบรอย”

โทณพราหมณรบคาแลว แบงพระบรมสารรกธาตออกเปน ๘ สวนเทา ๆ กนใหเรยบรอย

แลว จงไดกลาวกบหมคณะทตเหลานนดงนวา “ทานผเจรญทงหลายโปรดใหทะนานนแก

ขาพเจา ขาพเจาจะสรางพระสถปบรรจทะนาน (ตมพะ) และทาการฉลอง” พวกเขาจงได

มอบทะนานใหโทณพราหมณ๔๖

สวนในพระคมภรถปวงศ ไดกลาวถงเหตการณตาง ๆ ทเกดขนหลงจากการถวาย

พระเพลงพระพทธสรระเสรจสนแลว ดงน

ครงนน พระเจาอชาตศตรกษตรยมคธรฐกไดทรงทราบวาพระพทธเจาปรนพพานทเมอง

กสนารา... จงทรงสงทตและพระราชสาสนไปถงพวกมลลกษตรยวา พระผมพระภาคเจา

เปนกษตรย ถงเรากเปนกษตรย เราควรไดสวนแบงพระบรมธาต เพอจกไดไปสราง

พระสถปบรรจไวและจกไดมการฉลอง ครนพระเจาอชาตศตรทรงสงทตและพระราชสาสน

ไปแลว จงทรงดารวาถาเขาแบงใหกจกเปนการด ถาเขาไมแบงใหเรากจกนามาดวยอบาย

ใหได แลวจงทรงยกพลทง ๔ เหลาเสดจตามไป๔๗

๔๖ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๓๖ – ๒๓๘/๑๗๘., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๖ – ๒๓๘/๑๔๕ –๑๔๖. ๔๗พระวาจสสรเถระ, พระคมภรถปวงศ ตานานวาดวยการสรางพระสถปเจดย, (ไทย) หนา

๓๐ - ๓๒., (บาล) หนา ๑๕๑ – ๑๕๒.

นของมห

สวนพวกกษตรยลจฉวเมองเวสาล กษตรยศากยะแหงกรงกบลพสด โมลยกษตรย

เมองอลลกปปะ โกลยพราหมณแหงรามคาม และพราหมณเมองเวฏฐทปกะ และ

มลลกษตรยเมองปาวา ตางกสงทตและยกพล ๔ เหลา เสดจออกไปเชนเดยวกนกบ

พระเจาอชาตศตร... ครนมาถงแลวกลอมเมองกสนาราไวและสงสาสนเขาไปแจงวา จะแบง

พระบรมธาตใหพวกเราหรอวาจะสรบกน

พวกมลลกษตรยไดตอบออกไปวา... พวกเราจกไมยอมแบงใหเปนอนขาด... เวลานน

โทณพราหมณไดทราบเรองววาทของกษตรยเหลานน แลวคดวากษตรยเหลานเกดววาทกน

ในทปรนพพานของพระผมพระภาคเจา เปนการไมเหมาะไมควร การทะเลาะกนทานองน

ไมนาจะมเลย เราจะตองระงบเสย ครนแลวโทณพราหมณจงไปยนอยในทสงรองหามถง

๒ ครง... ลาดบนน กษตรยทงปวงจงตรสตอบวา ถาอยางนน ขอใหทานพราหมณแบง

พระสรรธาตออกเปน ๘ สวนเทา ๆ กน โทณพราหมณกทลรบจดการตามพระราชประสงค

โดยแบงพระสรรธาตออกใหเทาๆ กน... ในเวลานน ฝายโทณพราหมณเมอรวากษตรย

เหลานนทรงเผลอไป กหยบเอาพระเขยวแกวเบองขวาขนซอนไวในผาโพกศรษะของตน

แลวจงแบงพระธาตออกเปน ๘ สวนเทา ๆ กน พระบรมธาตทงสนนนตวงดวยทะนาน

ปกตได ๑๖ ทะนาน กษตรยทง ๘ พระนครจงไดนครละ ๒ ทะนาน

ขณะทโทณพราหมณแบงพระบรมธาตอยนน ทาวสกกะจอมเทพทรงเลงดดวยทพยเนตร

วาพระเขยวแกวเบองขวาของพระพทธเจาอนเปนปจจยแหงการแสดงสจจะ ๔ เพอตดความ

สงสยของมนษยโลกพรอมทงเทวโลกนน ใครไดไปหนอ กทรงเหนวาโทณพราหมณไดไป

จงทรงดารวาโทณพราหมณจกไมอาจทาสกการะใหสมแกพระเขยวแกวได เราจะรบ

พระเขยวแกวไป ครนแลวจงทรงหยบเอาพระเขยวแกวจากผาโพกศรษะของโทณพราหมณ

อญเชญไปบรรจในผอบทองคา แลวนาขนสวรรคประดษฐานไวทพระจฬามณเจดย ฝาย

โทณพราหมณ ครนแบงพระบรมธาตแลว เมอไมเหนพระเขยวแกวกไมอาจถามวาใคร

ขโมยพระเขยวแกวไป เพราะคดเหนวา จะมผโทษวาทานเปนผแบงพระบรมธาตไมใชหรอ

ทานไมรตงแตแรกแลวหรอวาตวเองกตองการพระบรมธาตเหมอนกน เมอคดเหนอยางนก

ไมอาจออกปากขอสวนแบงพระบรมธาต โทณพราหมณจงคดวา อนทะนานทองตวง

พระบรมธาตนกเหมอนกนกบพระบรมธาต เราจะนาทะนานทองทใชตวงพระบรมธาตน

ไปสรางพระสถปบรรจไว ๔๘

๔๘เรองเดยวกน. (ไทย) หนา ๓๒ - ๓๖., (บาล) หนา ๑๕๑ - ๑๕๕.

นของมห

จากหลกฐานทกลาวมาจะเหนไดวา ขอความทกลาวถงเหตการณตางๆ ในการแบง

พระบรมสารรกธาตของพระพทธเจา ในพระไตรปฎก มหาปรนพพานสตร มความแตกตางกบ

ขอความในพระคมภรถปวงศ กลาวคอในพระคมภรถปวงศมรายละเอยดของเหตการณตาง ๆ ใน

การแบงพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจามากกวา และกลาวอางไปทางเรองอทธปาฏหารย

เชนตอนท ทาวสกกะจอมเทพ ทรงหยบเอาพระเขยวแกวจากผาโพกศรษะของโทณพราหมณ

อญเชญไปบรรจในผอบทองคา แลวนาขนสวรรคประดษฐานไวทพระจฬามณเจดย

๒.๒.๒.๔ การบชาพระบรมสารรกธาตและการสรางสถป ในมหาปรนพพานสตร ไดกลาวถงเหตการณตางๆ ทเกดขน หลงจากการแบง

พระบรมสารรกธาตเสรจสนแลว ดงน

เวลานน พระราชาแหงแควนมคธพระนามวาอชาตศตร เวเทหบตร ทรงสรางพระสถป

บรรจพระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงราชคฤห พวกเจาลจฉวผครองกรงเวสาล

ทรงสรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงเวสาล พวกเจาศากยะ

ชาวกบลพสด ทรงสรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงกบลพสด

พวกเจาถลผครองกรงอลลกปปะ ทรงสรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการ

ฉลองในกรงอลลกปปะ พวกเจาโกลยะผครองกรงรามคาม ทรงสรางพระสถปบรรจ

พระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงรามคาม พราหมณผครองกรงเวฏฐทปกะ สราง

พระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงเวฏฐทปกะ พวกเจามลละผครอง

กรงปาวา ทรงสรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการฉลองในกรงปาวา พวกเจา

มลละผครองกรงกสนารา ทรงสรางพระสถปบรรจพระบรมสารรกธาตและทาการฉลองใน

กรงกสนาราแมโทณพราหมณกสรางพระสถปบรรจทะนานและทาการฉลอง พวกเจาโมรยะ

ผครองกรงปปผลวน ทรงสรางพระสถปบรรจพระองคารและทาการฉลองในกรงปปผลวน

รวมเปนพระสถปทบรรจพระบรมสารรกธาต ๘ แหง พระสถปทบรรจทะนานเปนแหงท

๙ และพระสถปทบรรจพระองคารเปนแหงท ๑๐ การแบงพระบรมสารรกธาตและการ

สรางพระสถปเคยมมาแลวอยางน๔๙

๔๙ท.ม.(ไทย) ๑๐/๒๓๙/๑๗๙ - ๑๘๐., ท.ม.(บาล) ๑๐/๒๓๙๑/๑๔๖.

นของมห

สวนในพระคมภรถปวงศ ไดกลาวถงเหตการณตาง ๆ ทเกดขนหลงจากทาการบชา

พระบรมสารรกธาตและการสรางสถปไวดงน

เมอพระสถปทงหลายประดษฐานอยในทตาง ๆ อยางนแลว ตอมา พระมหากสสปเถระ

เลงเหนวาจะมอนตรายแกพระบรมธาต จงเขาไปถวายพระพรตอ พระเจาอชาตศตรวา

มหาราชเจาควรจะบรรจพระบรมธาตซอนไวจงจะพนอนตราย พระเจาอชาตศตรกตรสวา

ทพระคณเจาวานนดแลว การจดการบรรจพระบรมธาตซอนไวนขอใหเปนหนาทของโยม แต

วาพระบรมธาตนอกจากสวนของโยมน โยมจะเกบมารวมไดอยางไร พระเถระถวายพระพร

ตอบวา มหาบพตร การรวมพระบรมธาตมาไมใชหนาทของมหาบพตร เปนหนาทของ

อาตมภาพ ถาอยางนนกดแลวพระคณเจา ขอใหพระคณเจาไปรวบรวมพระบรมธาตมาเถด

โยมจกจดการฝงบรรจไว พระเถระกไปนาพระบรมธาตในทตาง ๆ มา... พระเจาอชาตศตร

กโปรดใหขดตรงทพระมหากสสปเถระอธษฐานไว...เมอโปรดใหขดทนนลกลงไปถง ๘๐ศอก

แลวใหเอาแผนโลหะปขางลาง แลวใหสรางเรอนทองแดงโตเทาเรอนพระเจดยในถปาราม

ขนในทนน ครนแลวจงโปรดใหสรางกลองและพระสถปดวยไมจนทนเหลองเปนตนอยางละ

๘ อน

ครนแลวจงบรรจพระบรมธาตไวในกลองไมจนทนเหลอง แลวเอากลองไมจนทนเหลอง

นนใสลงไวในกลองไมจนทนเหลองอก แลวเอากลองไมจนทนเหลองนนใสลงไปในกลองไม

จนทนเหลองอนอก ทาอยางนไปถง ๘ ชน รวมเปนกลองไมจนทนเหลองกลองเดยว แลว

เอากลองไมจนทนเหลองทง ๘ นนใสลงไปในพระสถปไมจนทนเหลอง ๘ ชน แลวเอา

พระสถปไมจนทนเหลอง ๘ ชน นนใสลงไปในกลองไมจนทนแดง ๘ ชน เอากลองไม

จนทนแดง ๘ ชนใสลงไปในพระสถปไมจนทนแดง ๘ ชน แลวเอาพระสถปไมจนทนแดง

๘ ชนใสลงไปในกลองงา ๘ ชน เอากลองงา ๘ ชนใสลงไปในพระสถปงา ๘ ชน เอา

พระสถปงา ๘ ชนใสลงไปในกลองแกว ๘ ชน เอากลองแกว ๘ ชน ใสลงไปในพระสถปแกว

๘ ชน เอาพระสถปแกว ๘ ชนใสลงไปในกลองทองคา ๘ ชน เอากลองทองคา ๘ ชนใสลงไป

ในพระสถปทองคา ๘ ชน เอาพระสถปทองคา ๘ ชน ใสลงไปในกลองเงน ๘ ชน เอากลอง

เงน ๘ ชนใสลงไปในพระสถปเงน ๘ ชน เอาพระสถปเงน ๘ ชนใสลงไปในกลองแกวมณ

๘ ชน๕๐

๕๐พระวาจสสรเถระ, พระคมภรถปวงศ ตานานวาดวยการสรางพระสถปเจดย, (ไทย) หนา

๓๘ - ๓๙., (บาล) หนา ๑๕๗ – ๑๕๘.

นของมห

เอากลองแกวมณ ๘ ชนใสลงไปในพระสถปมณ ๘ ชน เอาพระสถปมณ ๘ ชนใสลงไปใน

กลองแกวแดง ๘ ชน เอากลองแกวแดง ๘ ชนใสลงไปในพระสถปแกวแดง ๘ ชน เอา

พระสถปแกวแดง ๘ ชนใสลงไปในกลองแกวลาย ๘ ชน เอากลองแกวลาย ๘ ชนใสลงไปใน

พระสถปแกวลาย ๘ ชน เอาพระสถปแกวลาย ๘ ชนใสลงไปในกลองแกวผลก ๘ ชน เอา

กลองแกวผลก ๘ ชน ใสลงไปในพระสถปแกวผลก ๘ ชน ซอนกนลงไปเปนชน ๆ ดงน

พระเจดยแกวผลกอนอยบนสงทงปวง มขนาดเทากบพระเจดยในถปาราม

0บนพระเจดยแกวผลกนน โปรดใหสรางเรอนแกวลวน บนนนขนมาเปนเรอนทองคา

เรอนเงน เรอนทองแดง เปนชน ๆ ขนไป...

ลาดบนน พระมหากสสปเถระจงอธษฐานวา ดอกไมทงหลายจงอยารเหยว กลนหอม

ทงหลายจงอยาหาย ประทปทงหลายจงอยารดบ แลวใหจารกอกษรลงทแผนทองคาไววา

ในขางหนาโนน เมอใดปยทาสกมารไดเสวยราชย เปนพระเจาอโศกธรรมราชา เมอนน

พระองคจกกระทาพระบรมธาตเหลานใหแพรหลาย๕๑

ในพระคมภรถปวงศ ไดกลาวถงเหตการณตาง ๆ ทเกดขนหลงจากกระทาการบชา

พระบรมสารรกธาตและการสรางสถปทง ๘ แหงเสรจสนลง ซงเหตการณตาง ๆ ทเกดขน

แสดงใหเหนวา พระบรมสารรกธาตมความสาคญยงในการประกาศพระศาสนา นบตงแต

สมยของพระเจาอชาตศตร พระมหากสสปะไดมองเหนเหตการณในอนาคตวาจะมอนตรายแก

พระบรมสารรกธาต จงไดรวบรวมพระบรมสารรกธาตมา และใหพระเจาอชาตศตรบรรจ

พระบรมสารรกธาตไวในกลองหลายชนแลวฝงไวใตดน เพอรอคอยเวลาทพระเจาอโศกมหาราช

ผทเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนาจะไดกระทาการบชา และแจกจายพระบรมสารรกธาตไปทว

แผนดน เพอเปนการประกาศพระพทธศาสนาสบตอไป จากหลกฐานทกลาวมาจะเหนไดวา การสรางสถปบรรจพระบรมสารรกธาตนนเปน

พทธประสงคของพระพทธเจาโดยตรง ซงพระพทธเจาทรงตรสกบพระอานนทเกยวกบการปฏบต

ตอพระสรระหลงจากปรนพพาน และใหสรางสถปไวททางใหญสแพรง โดยมหลกฐานปรากฏใน

พระไตรปฎกชดเจน นอกจากนพระพทธเจาไดทรงตรสเกยวกบสงเวชนยสถาน ๔ แหง ทกลบตร

ผมศรทธาควรไปดเพอระลกถงพระพทธองค หลงจากพระพทธองคดบขนธปรนพพานแลว

๕๑เรองเดยวกน. (ไทย) หนา ๓๙ – ๔๐., (บาล) หนา ๑๕๘ – ๑๕๙.

นของมห

เกยวกบเรองน สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพไดทรงวเคราะหไววาตามหลกฐาน

ทปรากฏดเหมอนพวกพทธบรษทในสมยเมอแรกลวงพทธกาล จะนบถอสงเวชนยสถานทง ๔ แหง

ยงกวาพระธาตเจดย ทงนคงเปนเพราะพระพทธเจาไดตรสไววา ถาใครใครจะเหนพระพทธองค

เมอเสดจดบขนธปรนพพานแลวกใหไปปลงธรรมสงเวช ทแหงหนงแหงใดใน ๔ แหงนน๕๒

๒.๒.๓ การสรางเจดยในสมยพระเจาอโศกมหาราช

พระเจาอโศกมหาราช ทรงเปนโอรสของพระเจาพนทสาร ในโมรยราชวงศแหงแควน

มคธ หลงจากทไดราชาภเษกแลว ๘ ป พระเจาอโศกไดยกกองทพไปตแควนกลงคะ เพอจะ

ขยายอาณาเขตลงไปทางใต การทาสงครามครงนทาใหประชาชนลมตายเปนจานวนมาก ทาให

พระองคทรงมความสานก สลดพระทย๕๓ หลงจากททรงยกกองทพกลบจากแควนกลงคะแลว

พระองคทรงเบอหนายในการทาสงคราม มพระทยฝกใฝในศาสนา ไดเสดจไปทรงธรรมในสานก

ของอาจารยตาง ๆ ซงในสมยนนทแควนมคธมอาจารยสอนลทธธรรมอย ๔ ลทธ คอ ธรรมใน

พระพทธศาสนา ธรรมในทางไสยศาสตร ธรรมของพวกอาชวก และธรรมของพวกเดยรถยหรอท

เรยกวาพวกไชนะ พระองคทรงเหนวา ธรรมของพระพทธศาสนาเปนธรรมทประเสรฐยงกวาธรรม

ของลทธอนๆ จงไดทรงประกาศพระองคเปนพทธศาสนปถมภก ยกเอาธรรมของพระพทธศาสนา

เปนหลกปกครองราชอาณาจกร แตกมไดทรงเบยดเบยนศาสนาอน๕๔

แตคมภรมหาวงศ ไดกลาวถงเหตทพระเจาอโศกทรงเลอมใสในพระพทธศาสนาไววา

วนหนงพระองคประทบอย ณ สงหบญชร ไดทอดพระเนตรเหนพระนโครธสามเณร เดนผานมา

ดวยกรยาทาทางสารวม ทาใหพระองคทรงพอพระทย จงไดรบสงใหเขาเฝาในพระราชวง

ทรงถวายภตตาหารแดสามเณร หลงจากนนนโครธสามเณรไดแสดงพระธรรมเทศนาถวาย ทาให

พระเจาอโศกพรอมดวยขาราชบรพารเลอมใสในพระพทธศาสนาและตงอยในพระไตรสรณคมน๕๕

๕๒สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, หนา ๑๔. ๕๓พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต), จารกอโศก, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพมลนธ

โกมลคมทอง,๒๕๒๗), หนา๕๖. ๕๔พระอดรคณาธการ, ประวตศาสตรพทธศาสนาในอนเดย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ), หนา ๓๖๖ – ๓๖๗.

๕๕Wilhelm Geiger, The mahavamsa, (New delhi : Nice Printing Prees, 1993), pp. 29 - 32.

นของมห

ในพระคมภรถปวงศไดกลาวถงเหตทพระเจาอโศกทรงสรางเจดยไว ๘๔,๐๐๐ แหงวา

วนหนงพระองคถวายทานแลวประทบนงทามกลางพระภกษสงฆ๖๐,๐๐๐รป พระองคไดตรสถาม

พระภกษสงฆวา พระคณเจาทงหลาย ธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงไวมอยเทาไร พระภกษสงฆ

ถวายพระพรวามอย ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ เมอพระเจาอโศกไดทรงสดบดงนน พระองคจงทรง

ดารสรางเจดยขน ๘๔,๐๐๐ แหง เทากบจานวนพระธรรมขนธ

นอกจากน พระคมภรถปวงศยงกลาวถงการอญเชญพระบรมสารรกธาตไปประดษฐาน

ไวในเจดยวา หลงจากสรางพระเจดย ๘๔,๐๐๐ แหงเสรจแลว แตยงไมมพระบรมสารรกธาต

บรรจไวในเจดย พระเจาอโศกจงสงใหรอเจดยในกรงราชคฤห กรงเวสาล กรงกบลพสด

กรงอลลกปปะ กรงปาวา กรงกสนารา และใหรอเจดยคนหาทก ๆ เมอง แตกไมพบ

พระบรมสารรกธาต พระองคจงรบสงใหบรณะพระเจดยเหลานนใหดดงเดม แลวรบสงใหประชม

บรษท ๔ มพระเถระรปหนงอยในทประชมนนถวายพระพรวา เมออาตมาภาพยงเดกไดพบสถป

ศลาองคหนงอยในพมไม พระเจาอโศกจงเสดจไปทพมไมนน รบสงใหถางพมไมออกและขดลงไป

ใตสถปศลา เมอพบพระบรมสารรกธาตแลว พระองคทรงรบสงใหบรณะพระสถปศลาไวดงเดม

พรอมทงใหเหลอพระบรมสารรกธาตไวสวนหนงเพอบรรจไวในทเดม พระเจาอโศกไดทรงรวบรวม

พระบรมสารรกธาตของพระพทธเจามาแบงไปประดษฐานไวในสถปเจดย ทง ๘๔,๐๐๐ แหง๕๖

การทพระเจาอโศกทรงรบสงใหสรางเจดย และรวบรวมพระบรมสารรกธาตมาแบงไป

ประดษฐานไวในเจดยนน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ ไดทรง

วนจฉยไววา ดวยกอนนนมาพทธเจดยมแตพระบรโภคเจดยทพระพทธเจาไดประทานอนญาตไว

๔ แหง กบพระธาตเจดยทสรางไว ณ เมองตาง ๆ ซงไดพระบรมธาตไปเมอแบงแจกครงแรกอก

๘ แหง ครนพระเจาอโศกทรงบารงพระพทธศาสนารงเรองนบถอกนแพรหลายไปทว ตลอดจนถง

ตางประเทศ ผอยไกลจะไปกระทาสกการะบชาถงพทธเจดยกไมสะดวก พระเจาอโศกจงให

รวบรวมพระธาตมาแบงใหมเปนสวนละนอย ๆ แลวประทานไป ใหสรางเจดยประดษฐานไวตาม

บรรดาเมองทมผคนเลอมใสพระพทธศาสนา ใหเปนทสกการบชาประจาอยในเมองนน ๆ๕๗

๕๖พระวาจสสรเถระ, พระคมภรถปวงศ ตานานวาดวยการสรางพระสถปเจดย, (ไทย) หนา

๔๖ – ๔๘., (บาล) ๑๖๔ – ๑๖๖.

๕๗สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, หนา๒๗ - ๒๘.

นของมห

อนง เจดยวตถของโบราณทขดคนพบในอนเดยปรากฏของทสรางครงพระเจาอโศก

เปนเกากอนเพอน นกปราชญสนนษฐานวา เพราะเมอกอนสมยพระเจาอโศกชาวอนเดยชอบ

ปลกสรางแตดวยเครองไมหรอของอยางอนซงไมทนทาน จงเปนอนตรายสญไปเสยหมด การ

สรางเจดยวตถดวยศลาเพงเรมเกดขนเมอครงพระเจาอโศก ความขอนพเคราะหดเหนวานาจะ

เปนดวยพระธาตเจดย ๘ แหง ของเดมทรดโทรมถงสญไปเสยบาง เมอพระเจาอโศกแจก

พระบรมธาตจงใหสรางสถปเจดยดวยศลา หรอกอดวยอฐอยางมนคง เพอจะใหอยถาวรมให

เปนอนตรายเหมอนอยางพระพทธเจดยของเดม ลกษณะสถปทสรางเมอครงพระเจาอโศกนนมก

ทาตวสถปกลม รปทรงเหมอนขนนาหรอโอควาขางบนทาเปนพทธอาสนสเหลยม ตงไวและมฉตร

อยางรมปกบนนนเปนยอด ใตตวสถปทาเปนฐานรอง รอบฐานทาเปนทสาหรบเดนประทกษณ

แลวมรวลอมรอบภายนอกรวกทาดวยศลาแตยงทาเปนเขอนเหมอนอยางทาดวยไม ๕๘

๒.๒.๔ รปแบบของเจดยในประเทศอนเดย

รปแบบของเจดยในประเทศอนเดยนน มววฒนาการมาจากเนนดนฝงศพหรอฝงอฐ

ของผตายในอนเดยสมยโบราณ เจดยสมยแรกสดมลกษณะเปนเนนดนและกออฐเตย ๆ เปน

รปวงกลมอยบนเนนดนนน๕๙ ตอมาไดมการพฒนารปแบบของเจดยจากทมลกษณะเปนเนนดน

เตย ๆ เปนเจดยทมฐานรองรบองคเจดย มลวดลายทเปนสญลกษณแหงปรชญาตาง ๆ เพมขน ม

รมหรอฉตรปกอยเหนอองคเจดย ตลอดจนการเพมความสงขององคเจดย ซงในปจจบนมเจดยท

สาคญปรากฏอยหลายแหงทประเทศอนเดย เชน

๑) เจดยทภารหต อยหางจากเมองอจาหระไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ ๖ ไมล

สนนษฐานวาครงแรกเจดยแหงนสรางดวยดน และสรางขนกอนสมยพระเจาอโศกมหาราช ตอมา

ในสมยพระเจาอโศกมหาราชไดขยายเจดยใหใหญขนโดยใชอฐหอหมเจดยองคเกา แตนกวชาการ

ชอ เพอรซ บราวน มความเหนวาวธการนไมพบหลกฐานยนยน จงเปนไปไมไดทเจดยจะถกขยาย

ใหใหญขนในสมยพระเจาอโศกมหาราช๖๐

๕๘เรองเดยวกน. หนา๒๘ - ๒๙.

๕๙Longhurst, A.H.,The Story of the Stupa,(New Deli : New Printindia (P) Ltd,1997), p.13.

๖๐(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India,

(Varannasi : J.D. Bhattacharya for Bharata Manisha, 1976) , pp.114 – 115.

นของมห

จากหลกฐานทางโบราณคด คอ ขนาดของอฐ ตวหนงสอในสมยพระเจาอโศกมหาราช

และอกษรทจารกไวทภารหต ทาใหสนนษฐานไดวาเจดยทภารหตน สรางขนเมอพทธศตวรรษ

ท ๒๖๑ จากการสารวจเมอป ค.ศ. ๑๘๗๓ ของนกวชาการชอ คนนงแฮม ไดคนพบเจดยทภารหต

ซงอยในสภาพพงพนาศ ปรากฏใหเหนเพยงเนนราบขนาดใหญ ไมมยอดเจดยและไดพบ

ขอความทจารกไว ๓ แหง คอ ๑ ทเสาประตทางเขา ๒ ราวลกกรงดานลาง ๓ บนทบหลงประต๖๒

และพบภาพจาลองของเจดย ทาใหสนนษฐานไดวาเจดยมลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรง

กลมขนาดใหญ มสนผานศนยกลางประมาณ ๖๗ ฟต ๑๘ นวครง หรอประมาณ ๒๑ เมตร ฐาน

ของเจดยมลกษณะเปนทรงกลมคลายรปทรงของระฆง รอบองคเจดยมราวลกกรงลอมรอบ ท

ระดบพนดนรอบองคเจดยมทางเดนโดยรอบกวางประมาณ ๑๐ ฟต ๔ นว หรอประมาณ ๓ เมตร

และมรวลอมรอบอกชนหนง๖๓ มประตทางเขาเจดยทง ๔ ทศ ซงสนนษฐานวามแนวคดการ

ออกแบบมาจากเครองหมาย สวสดกะ๖๔ และอาจเปนไปไดวาทเหนอองคเจดยจะมหรรมกา

ดามฉตร และฉตรชนเดยวปกอยตรงกลางคลายกบเจดยทสาญจ แตจากการขดคนไมพบชนสวน

หรอรองรอยของหรรมกา๖๕

๒) เจดยทปปราหวะ ตงอยทเมองกบลพสด ใกลกบหมบานปปราหวะซงเปนเขต

ชายแดนระหวางประเทศอนเดยกบเนปาล สนนษฐานวาเปนเจดยทสรางขนกอนสมยพระเจา

อโศกมหาราช หรอเมอประมาณพทธศตวรรษท ๑ – ๒ สภาพของเจดยทพบในปจจบนมลกษณะ

เปนรปครงหนงของรปทรงกลมขนาดใหญ หรอทเรยกวาทรงโอควา๖๖ เจดยกอสรางดวยอฐ โดย

ใชอฐขนาด ยาว ๑๖ นว กวาง ๑๐ นวครง หนา ๓ นว เจดยมขนาดเสนผาศนยกลาง ๑๑๖ ฟต

หรอประมาณ ๓๕ เมตร มความสงประมาณ ๒๑.๕ ฟต หรอประมาณ ๖.๕ เมตร๖๗

๖๑Ibid., p.115. ๖๒N.S.Ramaswami,Indian Monument, (New Deli : Abhinav Pablications, 1979), p.137. ๖๓(Km.)Sushila Pant, TheOrigin And Development of Stupa Architecture in India,pp.116-117. ๖๔Ibid., p.120. ๖๕Ibid., p.117. ๖๖โอ หมายถง ภาชนะเครองเขนอยางหนงสาหรบใสของรปคลายขน ตอมาไดอนโลมเรยกขน

เคลอบทรงสงวา ขนโอ ๖๗(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India, p.98.

นของมห

ในปจจบนเจดยอยในสภาพทชารด ทาใหยากทจะคนควาวาเจดยนนมองคประกอบ

ใดบางตงแตเรมสราง อยางไรกตามรปทรงของเจดยทเหลออยทาใหสรปไดวาเจดยมลกษณะเปน

รปครงหนงของรปทรงกลมขนาดใหญ๖๘ ซงมลกษณะคลายกบเจดยทสาญจ ตอมาไดมการขด

คนเพอสารวจเจดย เจาหนาทไดขดจากยอดเจดยลงไปลก ๑๐ ฟต พบผอบศลาทาดวยหนสบ

ขนาดเลก ขดลกลงไปอกพบผอบอกหลายใบรปรางเหมอนกบผอบใบแรก และมดนปนอยกบ

ลกปดทองคา เครองประดบและแกว เมอขดลกลงไปอก ๑๘ ฟต พบแผนศลาใหญเปนฝาหบยาว

๔ ฟต ๔ นว กวาง ๒ ฟต ๘ นว ภายในหบมผอบ ๒ ใบ ใบแรกมขนาดสง ๖ นว ใบท ๒ มขนาด

สง ๗ นว บนฝาผอบใบเลกมคาจารกเปนอกษรพรหมแปลความไดวา ทบรรจพระบรมสารรกธาต

ของพระพทธเจานเปนของสากยราชสกตกบพระภาตา พรอมทงภคนพระโอรสและพระชายาสราง

ขนอทศถวายไว๖๙

๓) เจดยทสาญจ ตงอยทเมองวทศา สนนษฐานวาสรางขนครงแรกในสมยพระเจา

อโศกมหาราช หรอเมอประมาณพทธศตวรรษท ๒ – ๓ แตเดมเปนเจดยทสรางดวยดน ตอมาไดม

การบรณะเพมเตมในสมยราชวงศศงคะหรอประมาณพทธศตวรรษท ๓ – ๔ ในปจจบนเจดยท

สาญจอยในสภาพทสมบรณ มลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลมขนาดใหญหรอทเรยกวา

ทรงโอควา สรางดวยอฐ มขนาดเสนผาศนยกลาง ๑๒๐ ฟต หรอประมาณ ๓๖ เมตร มความสง

๕๔ ฟต หรอประมาณ ๑๖ เมตร เหนอองคเจดยขนไปมแทนคลายกลองหนมฝาปด ทเรยกวา

หรรมกา ตรงกลางหรรมกาเปนแทงหนและมรมหรอฉตรซอนกน ๓ ชน แสดงใหเหนถงรปแบบ

ของเจดยในสมยแรก๗๐ รอบฐานของเจดยมรวหนทเรยกวา เวทกา กนโดยรอบองคเจดย และม

รวหนกนรอบฐานเจดยอก ๑ ชน มซมประตทางเขาเจดยสรางดวยหนขนาดใหญทง ๔ ทศ

ทกประตมภาพแกะสลกอยางงดงาม แตละประตมความสง ๔๐ ฟต หรอประมาณ ๑๓ เมตร๗๑

๖๘Ibid., pp.98 – 99. ๖๙น.ณ ปากนา,ชมศลปะในอนเดย,พมพครงท ๒,(กรงเทพฯ : บรษท ตนออ แกรมม การพมพ จา

กด,๒๕๔๐),หนา ๒๒๘ - ๒๒๙. ๗๐(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India, pp.

101 - 105. ๗๑N.S.Ramaswami,Indian Monument, (New Deli : Abhinav Pablications, 1979 ), p.134.

นของมห

ซงสนนษฐานวาแตเดมรวรอบเจดยนนสรางดวยไม และจากการสารวจขดคนไมพบ

พระบรมสารรกธาตทบรรจไวในเจดย แตสนนษฐานวาเปนเจดยทบรรจพระบรมสารรกธาตของ

พระพทธเจา นอกจากนยงพบเจดยอก ๒ องค คอเจดยหมายเลข ๒ และเจดยหมายเลข ๓ ม

ลกษณะคลายกบเจดยองคแรกแตมขนาดเลกกวา จากการสารวจขดคนเมอป พ.ศ. ๒๓๙๔ ได

พบผอบบรรจพระธาตอยในเจดยหมายเลข ๓ มอกษรจารกวาเปนพระธาตของพระอครสาวก

ทงสอง คอพระสารบตรและพระโมคคลลานะ๗๒

๔) เจดยธรรมราชกา ตงอยทเมองตกกศลา สนนษฐานวาสรางขนในสมยพระเจา

อโศกมหาราชหรอเมอประมาณ พ.ศ. ๒๙๓ เปนเจดยทสรางขนในสมยแรก ๆ ซงสรางขนตาม

ประเพณนยม สภาพของเจดยทพบในปจจบนมลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลมหรอรปทรง

โอควาแตอยในสภาพทไมสมบรณ ลกษณะคลายกบเจดยทสาญจและอมราวด สนนษฐานวา

รปแบบของเจดยทสรางขนในตอนแรก มลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลมหรอรปทรงโอควา

มหรรมกาและมรมหรอฉตรปกซอนกนหลายชน บรเวณรอบฐานของเจดยมลานประทกษณและ

ราวลกกรงหนทเรยกวาเวทกาลอมรอบลานประทกษณ ซงราวลกกรงหนนสนนษฐานวาสรางขน

ในภายหลง แตเดมอาจจะสรางดวยไม การบรณะเพมเตมในภายหลงนนไมเพยงแตขยายรปทรง

ของเจดยใหใหญขนเทานน ไดมการเพมความสงของเจดยดวย สวนการตกแตงลวดลายทเปน

ศลปะแบบพระพทธศาสนามหายานนนไมปรากฏตงแตแรกสราง แตไดมการตกแตงเพมเตมขนใน

ภายหลง ดงนนการสรางเจดยธรรมราชกาตงแตแรก จงมความสอดคลองกบหลกการของ

พระพทธศาสนานกายหนยานมากกวา๗๓ ตอมาไดมการขดคนเจดย พบพระบรมสารรกธาตบรรจ

อยในหบหนออนสเขยว พระบรมสารรกธาตทบรรจอยภายในมมกดและใบไมทองคาปะปนอย

ดวย หลวงจนเฮยนจงหรอพระถงซาจงไดบนทกไววาเจดยมความสงประมาณ ๑๐๐ ฟต หรอ

ประมาณ ๓๐ เมตร มพระพทธรปอย ๔ องคประดบตามทศ แตปจจบนไมปรากฏใหเหน

เนองจากถกทาลาย พระพทธรปทง ๔ องค ทหลวงจนเฮยนจงไดพรรณนาไวนนอาจเปน

พระพทธรปทสรางขนในสมยหลง๗๔

๗๒พลตรหลวงวจตรวาทการ,ของดในอนเดย,พมพครงท ๔, (กรงเทพฯ : บรษท สารมวลชน จากด,

๒๕๓๓), หนา ๑๘๗.

๗๓(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India,

pp.139 - 141.

๗๔น.ณ ปากนา,ชมศลปะในอนเดย, หนา ๑๔๗ - ๑๔๘.

นของมห

๕) เจดยอมราวด ตงอยทางฝงใตของแมนากฤษณา สนนษฐานวาสรางขนเมอ

ประมาณพทธศตวรรษท ๘ ในสมยโบราณบรเวณทตงเจดยแหงนเปนศนยกลางการคาขายท

สาคญ มชอเสยงดานศลปะและวฒนธรรมทางพระพทธศาสนา ทงพอคาและกษตรยไดบรจาค

ทรพยเพอสรางเจดยอมราวดทมขนาดสงใหญ และมภาพแกะสลกทงดงาม๗๕ ในปจจบนสภาพ

ของเจดยเปนเพยงเนนดนตาขนาดใหญ มเสนผาศนยกลางประมาณ ๒๗ เมตร มความสง

๗ เมตร๗๖ โดยรอบเจดยพบแผนพนและรว ทอยในสภาพปรกหกพง ทแผนหนประดบเจดยมภาพ

แกะสลกเปนรปเจดยจาลอง จากภาพแกะสลกทาใหอนมานไดวาเจดยอมราวดมลกษณะเปนรป

ครงหนงของรปทรงกลมหรอทเรยกวาโอควา มหรรมกาตงอยบนองคเจดย สวนยอดเจดยมรม

หรอฉตรปกอยตรงกลาง มเสาหน ๔ ตน ตงอย ๔ ทศ รอบองคเจดย ลอมรอบดวยราวลกกรงหน

ทมขนาดกวางขวาง ซงลกษณะดงกลาวนคลายกบเจดยทสาญจ จากสภาพของเจดยทพงทลาย

สงผลใหมการโตเถยงกนทามกลางนกวชาการ เกยวกบขนาดทแนนอนของเจดยอมราวด๗๗

๖) ธรรมเมขสถป ตงอยทเมองสารนาถ นกวชาการชอกมารสวาม สนนษฐานวาสราง

ขนในพทธศตวรรษท ๑๒ แตนกวชาการบางทานมความเหนวาเจดยสรางขนในสมยพระเจา

อโศกมหาราชหรอประมาณพทธศตวรรษท ๒ – ๓ แตในขอเทจจรงบนพนฐานของรปทรง มต

การประดบตกแตง จงเปนไปไดวาเจดยถกสรางขนในพทธศตวรรษท ๑๑ ปจจบนเจดยอยใน

สภาพทไมสมบรณ โดยมลกษณะเปนทรงกระบอก ฐานชนแรกสง ๔๓ ฟต หรอ ประมาณ ๑๔.๖

เมตร มขนาดเสนผาศนยกลาง ๙๓ ฟต หรอประมาณ ๓๑.๖ เมตร เหนอขนไปเปนอฐทรงระฆง

ควา สง ๑๑๐ ฟต หรอประมาณ ๓๗.๔ เมตร มสภาพปรกหกพงไมมยอด๗๘ มชองใสพระพทธรป

ทง ๘ ทศรอบองคเจดย สนนษฐานวาแตเดมมยอดแหลมทรงกรวย มฉตรซอนกนหลายชน ซง

ลกษณะของธรรมเมขสถปน มรปทรงคลายกบระฆงความากกวาเจดยทเปนรปครงหนงของรป

ทรงกลม หรอ ทเรยกวาโอควา อยางเชนทปปราหวะ สาญจ ธรรมราชกา และอมราวด

๗๕(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India, p.123.

๗๖Robert Knox, Amaravati Buddhist Sculpture from the Great Stupa, (London : Adivision

of British Museum Publications Ltd, 1992) , p.17. ๗๗(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India,

pp.124 - 125.

๗๘Ibid., pp.143 – 145.

นของมห

๒.๒.๕ แนวคดการออกแบบเจดยในประเทศอนเดย แนวคดการออกแบบเจดยในประเทศอนเดยนน สามารถแบงออกเปน ๒ แนวทางคอ

๒.๒.๕.๑ แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกพระพทธศาสนา

ตามหลกฐานในคมภรพระพทธศาสนา ไมปรากฏเกยวกบการกาหนดรปทรงของเจดย

หลกฐานทปรากฏในพระไตรปฎกกลาวเพยงวา พระพทธเจาตรสกบพระอานนทใหสรางเจดยของ

พระองคไวททางใหญสแพรงเพอทาการสกการะบชา หลงจากพระองคปรนพพานแลว๗๙ ดงนน

ในทางพระพทธศาสนาจงไมมขอกาหนดทแนนอนเกยวกบรปทรงของเจดย แตนกวชาการเชอวา

เจดยมววฒนาการมาจากประเพณการฝงศพหรอสถานทฝงศพ ทมลกษณะเปนเนนดนของพวก

อารยนทแพรหลายมาตงแตยคโบราณของอนเดย๘๐ ซงในยคแรกเจดยมลกษณะเปนรปครงหนง

ของรปทรงกลม เรยบงาย ไมมลวดลาย ตอมาเมอพระพทธศาสนามหายานกาเนดขนและพฒนา

เตมรปแบบในยค พ.ศ. ๕๐๐ – ๑๐๐๐ ๘๑ เจดยกไดรบอทธพลจากศลปะแบบมหายาน ซงเหนได

ชดจากเจดยอมราวดทสรางขนเมอประมาณพทธศตวรรษท ๘ มภาพแกะสลกพระพทธรปยน

มสตวหลายชนด เชน สงห มา ชาง เปนการรวมตวของสตวในศาสนาพราหมณ เทากบเปนการ

ขมศาสนาพราหมณโดยตรง เพราะคตของพระพทธศาสนามหายานในขณะนนตองแขงขนกบ

ศาสนาพราหมณ๘๒ ภาพแกะสลกทเปนศลปะแบบมหายานจงตองแสดงอานภาพไมแพเทพเจา

ของศาสนาพราหมณ เจดยบางแหงในอนเดยเมอแรกสรางเปนศลปะแบบหนยาน แตตอมา

ไดรบการบรณปฏสงขรณและตกแตงใหเปนศลปะแบบมหายาน เชน เจดยธรรมราชกา แตเดม

เปนเจดยทมลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลม สรางขนบนฐานเตยไมมการตกแตงลวดลาย

ทองคเจดย

๗๙ท.ม.(ไทย) ๑๐ / ๒๐๕ /๑๕๒., ท.ม. (บาล) ๑๐/๒๐๕/๑๒๕. ๘๐(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India, p.162. ๘๑พระมหาสมจนต สมมาปญโญ, พระพทธศาสนามหายานในอนเดย, (กรงเทพ ฯ : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓) ,หนา ๑. ๘๒น. ณ ปากนา, ความเปนมาของสถปเจดยในสยามประเทศ, หนา ๗ - ๘.

นของมห

แตไดมการตกแตงเจดยขนในภายหลง โดยมการตกแตงสายคาดทเปนเครองประดบบนองคเจดย

ซงพบชนสวนการตกแตงนจากซากปรกหกพงของเจดย๘๓ นอกจากนยงมการตความเกยวกบการ

สรางเจดย ๘๔,๐๐๐ แหงในสมยพระเจาอโศกมหาราชวา เจดย ๘๔,๐๐๐ แหงเปรยบเหมอนกบ

ตวแทนของบทแตละบทหรอแตละสวนของคาสอน เนองจากธรรมทงปวงตองประกอบไปดวย

สวนตาง ๆ ทเชอมโยงกน ดงนนเจดยแตละแหงจงเปนสวนหนงของพระธรรมและตวพระธรรม

ทงหมดดวย๘๔

๒.๒.๕.๒ แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกศาสนาพราหมณ

ศาสนาพราหมณเกดขนในประเทศอนเดยเมอประมาณ ๑๔๕๕ – ๙๕๗ ป กอน

พทธศกราช ศาสนาพราหมณเปนศาสนาทสบสายมาจากศาสนาดงเดมของพวกอารยน และ

เปนศาสนาทเกาแกทสดในอนเดย เมอพวกอารยนไดอพยพเขามาตงหลกแหลงในอนเดยกทาให

ชาวพนเมองเดม คอพวกมลกขะหรอทสย หรอดราวเดยนนบถอเทพเจาและประพฤตปฏบต

ตามประเพณของพราหมณ ตอมาพระพทธศาสนาไดนาเอาลทธประเพณทนยมแพรหลายของ

พราหมณมาดดแปลงแกไขไวเพอวตถประสงคของตน ทนบวามชอมากกคอ ลทธพราหมณ

เกยวกบการสรางเจดย๘๕ ดงนนการสรางเจดยในพระพทธศาสนาจงมศลปะของพราหมณเขามา

เกยวของ นกวชาการ ชอวา อ .บ ฮาเวลล เชอวาการคนพบหลกฐานทางโบราณคดแสดงใหเหน

วาเจดยมความเกยวของกบประเพณการฝงศพของพวกอารยน เจดยเปนหลมฝงศพเปนสสาน

ของกษตรยอารยน๘๖

๘๓(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India, p.141.

๘๔เอเดรยน สนอดกราส, สญลกษณแหงพระสถป, หนา ๓๔๖. ๘๕จานงค ทองประเสรฐ, บอเกดลทธประเพณอนเดย ภาค ๑, (พระนคร : โรงพมพสวนทองถน,

๒๕๑๒) ,หนา ๑๗๗. ๘๖(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India, p.162.

นของมห

ซงแนวคดนคลายกบนกวชาการชอ กมารสวาม คอ ตนแบบของเจดยมาจากประเพณ

การฝงศพหรอสถานทฝงศพทแพรหลายมาตงแตยดโบราณของอนเดย อ.บ ฮาเวลลเสนอแนะ

เพมเตมวาโครงสรางของอฐและหนทแขงแรงมนคง มตนแบบมาจากกระทอมทรงรปโดม ซงทา

จากไมไผหรอไมซ เจดยในสมยแรกสดอาจเปนของหวหนาพวกอารยน กระทอมเลยนแบบมาจาก

พธฝงศพในคมภรพระเวทของศาสนาพราหมณ ซงเปนสถานททพกอาศยของวญญาณผตาย

นกวชาการชอ เจมส เฟอรกสน กเหนดวยกบทฤษฎน๘๗

องคประกอบหลกของเจดยในอนเดย ทมกจะนามาตความหาความหมายนน มอย

ดวยกน ๓ สวน คอ

๑. องคเจดย มลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลม เชน เจดยทสาญจ มการตความ

วาองคเจดยเปรยบไดกบไขแหงจกรวาล ในคมภรวษณปราณะของพราหมณ กลาววาธาตอน

ไดแกอากาศะ เปนตน ไดรวมตวกน ทาใหไขหรออณฑะเกดขนมา ไขนนลอยอยเหนอนาเหมอน

ฟองนา และโตขนโดยลาดบจนกลายเปนฟองมหมา เปนทสถตอนสงสดของพระวษณทอยในรป

ของพระพรหม ไขฟองนเกดขนจากววฒนาการอยางตอเนองของประกฤต หลงจากตกอยใต

อทธพลของพระวษณ และมชอเรยกวา หรณยครภ พระวษณเจาโลกซงเดมทเดยวไมปรากฏ

รปรางกไดกลายเปนผปรากฏรปรางสถตอยในไขฟองนนแตอยในสภาวะของพระพรหม มภเขา

พระสเมรทาหนาทเปนรกหมหอพระพรหมนน ภเขาอน ๆ ทาหนาทเปนมดลก มหาสมทรทงหลาย

ทาหนาทเปนนาหลอเลยงทารกภายในครรภ บรรดาภเขาและทวปตาง ๆ โลกและดวงดาว

ทงหลาย เทวดามนษยและอสรตางอยในไขนนทงสน๘๘ เจดยจงเปรยบไดกบไขทลอยอยเหนอนา

เหมอนฟองนา ซง เจดยบางแหงไดสะทอนใหเหนถงสญลกษณนอยางชดเจน เชน ภาพสลกนน

เจดยทสาญจเปนภาพเจดยลอยอยบนนา๘๙

๒. หรรมกา คอ สวนทอยเหนอองคเจดยมลกษณะเปนแทนสเหลยม มการตความวา

หรรมกามววฒนาการมาจากแทนบชาเทพในยคพระเวท เปนแทนบชาสเหลยมจตรสทสรางขน

เพอประกอบพธบชายญในยคพระเวท๙๐

๘๗ Ibid., pp.162 – 163.

๘๘จรพฒน ประพนธวทยา. “ปราณะ”, ไทย – ภารต. ปท ๑๗ ฉบบท ๒๖ (ธนวาคม ๒๕๓๒) : ๖๘. ๘๙เอเดรยน สนอดกราส,สญลกษณแหงพระสถป, หนา ๑๘๘ - ๑๘๙. ๙๐เรองเดยวกน. หนา ๒๒๔.

นของมห

พวกอายนในยคพระเวทไดพฒนาการบชาไฟชนดหนงขน คเคยงไปกบศาสนาแหง

จกรวาลน ศาสนาแหงจกรวาลของพวกอารยนสมยพระเวท มความโนมเอยงไปในทางลทธทถอ

มนษยเปนเกณฑ เพราะฉะนนจงถอวาไฟเปนสอกลางระหวางเทวดากบมนษย๙๑

๓. ฉตร เปนจดยอดสดของเจดย คอ สวนทอยตรงกลางของหรรมกา มลกษณะเปน

แทงหนหรอดามหนรองรบฉตรหรอรมทซอนกนสามชน หรอเจดยบางแหงกมชนเดยว แสดงใหเหน

ถงเจดยในยคแรกของอนเดยแตในสมยหลงกมจานวนฉตรทซอนกนเพมมากขน ในคมภรพระเวท

ฉตรแสดงถงอานาจสงสดและความมเกยรต ดามฉตรหรอดามรมนนแสดงถงอานาจสงสดของ

สงกอสรางทงหมด ฉตรหรอรมแสดงถงความมเกยรตของกษตรย ๙๒ ซงเหนไดจากการสราง

เจดยทสาญจในสมยพระเจาอโศกมหาราช พระเจาอโศกมหาราชทรงทาใหพระพทธศาสนา

กลายเปนศาสนาประจาชาตของอนเดย รมหรอฉตรของกษตรยแสดงใหเหนถงความเกยวเนอง

กบเจดย รมหรอฉตรแสดงถงสญลกษณอานาจของกษตรย๙๓ ดงทปรากฏในภาพแกะสลกเจดย

ทสาญจ

๙๑จานงค ทองประเสรฐ, บอเกดลทธประเพณอนเดย ภาค ๑, หนา ๑๑ - ๑๒. ๙๒(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India,

pp.104 - 105.

๙๓Longhurst, A.H., The Story of the Stupa,pp.16 - 17.

นของมห

๒.๓ ประเพณการสรางเจดยในประเทศศรลงกา

๒.๓.๑ การสบทอดประเพณการสรางเจดย จากประเทศอนเดยมายง

ประเทศศรลงกา

พระพทธศาสนาไดเผยแผเขามาสศรลงกาประมาณพทธศตวรรษท ๓ ซงเปนรชสมย

ของพระเจาเทวานมปยตสสะ และเปนกษตรยทครองราชยรวมสมยกบพระเจาอโศกมหาราชแหง

อนเดย โดยปรากฏหลกฐานวาพระเจาอโศกมหาราชทรงจดสงสมณทตมาเผยแผพระพทธศาสนา

ในศรลงกาเปนครงแรก ดวยเหตนพระพทธศาสนาจงไดกลายเปนศาสนาประจาชาตและเปน

รากฐานทางวฒนธรรม อารยธรรมในสมยนน

การเขามาเผยแผและประดษฐานพระพทธศาสนาในศรลงกา มไดนาเอาเฉพาะคา

สงสอนทางพระพทธศาสนาเขามาเผยแผเทานน แตยงไดนาเอารปแบบของสถาปตยกรรมทาง

พระพทธศาสนาตามแบบอยางของศลปะอนเดย ในสมยพระเจาอโศกมหาราชเขามาเผยแพรดวย

ซงสถาปตยกรรมทางพระพทธศาสนาแบบแรกทสรางขนในศรลงกากคอ เจดย ดงนนเรองการ

สรางเจดยจงเปนเรองสาคญทควรกลาวถง โดยมลาดบเหตการณตาง ๆ ในการสบทอดประเพณ

การสรางเจดยจากประเทศอนเดยมายงประเทศศรลงกาดงน

๒.๓.๑.๑ ความสมพนธระหวางพระเจาเทวานมปยตสสะกบพระเจา

อโศกมหาราช

ในคมภรมหาวงศ ไดกลาวถงการเจรญสมพนธไมตรระหวางพระเจาเทวานมปยตสสะ

แหงศรลงกากบพระเจาอโศกมหาราชแหงอนเดยไววา เมอครงทพระเจาเทวานมปยตสสะทรง

ราชาภเษกนนกเกดสงมหศจรรยขน ทรพยสมบตและอญมณทงมวลในลงกาทวปไดโผลขนเหนอ

พนดน อญมณบนซากเรอทจมอยในมหาสมทรใกลลงกาทวปกขนมาสแผนดน๙๔

๙๔กรมศลปากร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑ คมภรมหาวงศ, (กรงเทพ ฯ :

กรมศลปากร, พ.ศ. ๒๕๓๔), หนา ๑๗๖. Wilhelm Geiger, The mahavamsa, p. 77.

นของมห

เมอพระเจาเทวานมปยตสสะทอดพระเนตรเหนทรพยสมบตทงหลาย กทรงโสมนสและ

ทรงดารวา ทรพยสมบตทงหลายอนมคาน สมควรทจะเปนของพระเจาอโศกมหาราชผเปนสหาย

ของเรา จากนนพระเจาเทวานมปยตสสะจงโปรดใหแตงตงทตทง ๔ โดยมมหารฏฐะราชนดดา

เปนหวหนาคณะทต นาเครองราชบรรณาการไปถวายพระเจาอโศกมหาราช

เมอพระเจาอโศกมหาราชทอดพระเนตรเหนคณะทตและเครองราชบรรณาการ กทรง

โสมนส จงทรงตอบแทนคณะทตดวยการใหยศถาบรรดาศกดพรอมทงพระราชทานบานเรอนแก

คณะทต และทรงดารทจะสงเครองราชบรรณาการตอบแทนพระเจาเทวานมปยตสสะ จงทรง

ปรกษาคณะทตและโปรดเกลาใหสงเครองราชบรรณาการ อนไดแก พดพาลวชนซงทาดวยขน

จามร มงกฎ พระขรรค เศวตฉตร ฉลองพระบาท ผาโพกพระเศยร เครองประดบพระกรรณ

สงวาลย เหยอก ไมจนทนเหลอง ขผง ดนแดง นาจากสระอโนดาต นาจากแมนาคงคา

พระภษาชาระพระหตถ พระภษาคหนงซงไมตองทาความสะอาดหรอไมตองซกดวยนา เครองใช

ภาชนะตาง ๆ สมนไพร ขาว ๖,๐๐๐ เกวยน ทงหมดทกลาวมานน เปนสงจาเปนทจะตองใชใน

พธราชาภเษกของพระเจาเทวานมปยตสสะ นอกจากคณะทตของพระเจาอโศกมหาราชจะนา

เครองราชบรรณาการมาถวายพระเจาเทวานมปยตสสะแลว คณะทตยงไดนาพระราชสารของ

พระเจาอโศกมหาราชมากราบทลดวยดงมใจความวา เราไดประพฤตปฏบตตามหลกคาสอน

ขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เราไดปฏญาณตนเปนพทธศาสนกชนในพระพทธศาสนา

ขอใหทานหนมานบถอพระพทธศาสนา มพระราชหฤทยเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนาซงเปน

ทพงอนประเสรฐกวาทรพยทงปวง๙๕

อนงสนนษฐานวา ในคราวเดยวกนนพระเจาอโศกมหาราชคงจะพระราชทานพระนาม

ตนวาเทวานมปยตสสะ แดพระเจาเทวานมปยตสสะซงในขณะนนมพระนามเพยงตสสะเทานน๙๖

ซงพระเจาอโศกมหาราชกทรงใชพระนามวาเทวานมปยตสสะนเชนกน ดงทปรากฏหลกฐานใน

ศลาจารกของพระเจาอโศกมหาราชวา เทวาน ปรยทส ซงแปลวาทรกของเทวดาทงหลาย๙๗

๙๕กรมศลปากร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑ คมภรมหาวงศ, หนา ๑๗๗ - ๑๘๑.

Wilhelm Geiger, The mahavamsa, pp. 78 - 80.

๙๖Rahula Walpola, History of Buddhism in ceylon, (Dehiwala : The Buddhist Cultural

Center, 1993), p.80. ๙๗พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต),จารกอโศก, หนา๕๑.

นของมห

๒.๓.๑.๒ การประดษฐานพระพทธศาสนาในศรลงกา

การทพระพทธศาสนาไดเขามาเผยแผในศรลงกานน สบเนองมาจากพระโมคคลบตร

ไดพจารณาวาควรจะเผยแผพระพทธศาสนาออกไปยงแควนตาง ๆ ในชมพทวปและตางประเทศ

ซงพระเจาอโศกมหาราชทรงเหนชอบดวย จงทรงใหการสนบสนนและอปถมภจดสงสมณทตไป

เผยแผพระพทธศาสนา ๙ แหง คอ ๑. พระมชฌตตกเถระเปนหวหนาไปสงสอนพระศาสนา ณ

เมองกศมรและคนธารราษฐ ๒. พระมหาเทพเถระไปมหศมณฑล คอ อนเดยตอนใตแมนาโคทาวร

๓. พระรกขตเถระไปวนวาสประเทศ ๔. พระโยนกธรรมรกขตเถระไปปรนตกชนบท ๕. พระ

มหาธรรมรกขตเถระไปมหารฏฐประเทศ ๖. พระมหารกขตเถระไปโยนโลก คอแวนแควน

ชายแดนอนเดยขางตะวนตกเฉยงเหนอ ๗. พระมชฌมเถระไปหมวนตประเทศ คอ ตามเมองทอย

ในเทอกเขาหมาลย ๘. พระโสณะและพระอตระเถระไปสวรรณภม ๙. พระมหนทเถระซงเปน

พระราชบตรของพระเจาอโศกมหาราชกบผรวมคณะ ไดแก พระอตยเถระ พระอตยเถระ

พระสมพลเถระ พระภทธสาลเถระ สมนสามเณร ไปศรลงกา๙๘

สถานททเปนเปาหมายสาคญแหงหนงในการเผยแผพระพทธศาสนากคอศรลงกา มการ

สงสมณะทตไปเผยแผพระพทธศาสนาในศรลงกาจานวนหลายรป อาจจะมวตถประสงคทจะให

พระพทธศาสนาเผยแผไปโดยเรว จงตองนาสมณทตมาเผยแผพระพทธศาสนาหลายรป เพอทา

การบรรพชาอปสมบทแกผทปรารถนาจะบวช ในคมภรมหาวงศพงศาวดารของศรลงกาไดกลาว

ไววา ในขณะทพระเจาเทวานมปยตสสะทรงพระสาราญอยกบการลาสตว เทพยดามความ

ปรารถนาใหพระมหนทเถระและพระมหาเถระทงหลายไดพบกบพระเจาเทวานมปยตสสะ จงได

นฤมตรรปเปนละมง เมอพระเจาเทวานมปยตสสะทอดพระเนตรเหนละมงกเสดจตามไป จนไดพบ

กบพระมหนทเถระและไดสนทนากนเปนครงแรกทมสสกบรรพต๙๙ เมอพระเจาเทวานมปยตสสะ

ไดฟงคาชแจงจากพระมหนทเถระ กระลกถงพระราชสารของพระเจาอโศกมหาราชทคณะทตได

นามาถวายในครงกอน จงเขาพระทยและทรงตอนรบพระมหนทเถระและคณะ๑๐๐

๙๘กรมศลปากร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑ คมภรมหาวงศ, หนา ๑๘๓. Wilhelm

Geiger, The mahavamsa, p. 82.

๙๙ปจจบนเรยกวา มหนตเล ตงอยทเมองอนราธประ ๑๐๐เรองเดยวกน. หนา ๑๙๒. Ibid., p. 91.

นของมห

จากนนพระมหนทเถระไดแสดงธรรมจฬหตถปโทปมสตรถวายพระเจาเทวานมปยตสสะ

พระสตรนวาดวยการอปมาดวยรอยเทาชาง ซงพระพทธเจาทรงตรสเทศนาแกพราหมณ มเนอหา

อธบายถงเกยรตคณของพระตถาคตเปรยบดงรอยเทาชาง สกขาและสาชพของภกษ จตทเปน

สมาธบรสทธผดผองไมมกเลส๑๐๑เมอจบพระธรรมเทศนาแลว พระเจาเทวานมปยตสสะพรอมดวย

ขาราชบรพารทตามเสดจจานวน ๔๐,๐๐๐ คน กเกดความเลอมใสและตงอยในพระไตรสรณคมน

ในวนรงขน คณะสมณทตไดเดนทางเขาไปในพระราชวงของพระเจาเทวานมปยตสสะ เพอรบ

บณฑบาต ตอจากนนพระมหนทเถระไดแสดงพระธรรมเทศนาเรองเปตวตถและวมานวตถโปรด

พระมเหสและพระสนมกานลจานวน ๕๐๐ คน เนอหาของวมานวตถวาดวยการแสดงผลของกศล

กรรม ผลของการรกษาศล การใหทาน การฟงธรรม๑๐๒ สวนเนอหาของเปตวตถวาดวยเรองของ

ผทกระทาชวเมอตายไปแลวจะไปเกดเปนเปรตไดรบความทกขทรมานตาง ๆ๑๐๓

วนหนงพระเจาเทวานมปยตสสะไดตรสถามพระมหนทเถระวา บดนพระพทธศาสนา

ไดตงมนในลงกาทวปแลวหรอยง พระมหนทเถระถวายพระพรวา ในตอนนพระพทธศาสนายง

ไมไดตงมนในลงกาทวป แตเมอใดไดทาการกาหนดเขตผกพทธสมา พระสงฆทงปวงไดทา

อโบสถกรรมและปวารณาในลงกาทวปแลว จงจะถอวาพระพทธศาสนาไดตงมนในลงกาทวป

ดงนนพระเจาเทวานมปยตสสะจงโปรดใหกาหนดเขตและทาการผกพทธสมา โดยมความมงหวง

ใหพระพทธศาสนาประดษฐานอยอยางมนคงในลงกาทวป

หลงจากทพระมหนทเถระไดพกอยในมหาเมฆวนเปนเวลา ๒๖ วน และไดใชเวลาสวน

ใหญเทศนาสงสอนประชาชนในเรองตาง ๆ แลว พระมหนทเถระไดออกจากมหาเมฆวนเดนทาง

ไปยงมสสกบรรพตเพอจาพรรษาทนน พระเจาเทวานมปยตสสะจงโปรดใหสรางกฏสงฆจานวน

๖๘ หลงถวายพระภกษสงฆ นอกจากนพระมหารฏฐะพระราชนดดาของพระเจาเทวานมปยตสสะ

พรอมดวยพระเชษฐารวม ๕๕ พระองค ไดบรรพชาอปสมบทเปนพระภกษในพระพทธศาสนา

ดวย ดงนนในพรรษาแรกจงมพระภกษสงฆรวมทงหมด ๖๒ รป จาพรรษาอย ณ มสสกบรรพต๑๐๔

๑๐๑ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๘๘ – ๒๙๙/๓๑๗ – ๓๒๘., ม.ม.(บาล) ๑๒/๒๒๘ – ๒๒๙/๒๕๒ - ๒๖๓.

๑๐๒ข.ว. (ไทย) ๒๖/๑ – ๑๒๘๙/๑ – ๑๖๕., ข.ว.(บาล) ๒๖/๑ – ๑๒๘๙/๑ - ๑๕๐. ๑๐๓ข. เปต. (ไทย) ๒๖/๑ – ๘๑๔/๑๖๗ – ๓๐๑., ข.เปต.(บาล) ๒๖/๑ – ๘๑๔/๑๕๑ – ๒๕๗. ๑๐๔กรมศลปากร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑ คมภรมหาวงศ, หนา ๑๙๔ - ๒๒๔.

Wilhelm Geiger, The mahavamsa, pp. 92 - 115.

นของมห

จากทกลาวมาแสดงวา พระเจาอโศกมหาราชแหงอนเดยกบพระเจาเทวานมปยตสสะ

แหงศรลงกาทรงมความสมพนธทดยงและเกอกลตอกน ซงความสมพนธอนดนเปนปจจยพนฐาน

สาคญทนาไปสการประดษฐานพระพทธศาสนาในศรลงกา เมอพระเจาอโศกมหาราชทรงสงคณะ

สมณะทตมาเผยแผพระพทธศาสนาในศรลงกา พระเจาเทวานมปยตสสะจงทรงเลอมใสศรทธา

นบถอในพระพทธศาสนาอยางรวดเรว และทรงทานบารงสรางประโยชนใหแกพระพทธศาสนา

พระญาตวงศของพระองคและขาราชบรพารทงหลายกนบถอพระพทธศาสนาเชนกน เมอเปน

เชนนกทาใหประชาชนชาวศรลงกายอมรบนบถอพระพทธศาสนาไปดวย

๒.๓.๒ การสรางเจดยในประเทศศรลงกา

ประเพณการสรางเจดยในศรลงกา เรมปรากฏอยางเดนชดหลงจากพระพทธศาสนาได

เขามาประดษฐานในศรลงกาแลว โดยเรมตงแตสมยพระเจาเทวานมปยตสสะเปนตนมา ทงน

เพราะคณะสมณะทตทเขามาเผยแผพระพทธศาสนาในศรลงกา มไดนาเอาเฉพาะคาสงสอนของ

พระพทธศาสนามาเทานน แตยงไดนาเอาประเพณการสรางเจดยตามแบบอยางศลปะอนเดยใน

สมยพระเจาอโศกมหาราชเขามาเผยแพรดวย

ตอมาการสรางเจดยไดเปนทนยมในศรลงกา จงมเจดยทถกสรางขนเปนจานวนมาก

ในศรลงกา และมววฒนาการมเอกลกษณเปนของตนเอง ซงเจดยสาคญของศรลงกาทถกสรางขน

ในสมยตาง ๆ มรายละเอยดทจะกลาวถงดงตอไปน

๒.๓.๒.๑ การสรางเจดยในสมยพระเจาเทวานมปยตสสะ

ในคมภรมหาวงศไดกลาวไววา เมอออกพรรษาแลว พระมหนทเถระไดทลแนะนาให

พระเจาเทวานมปยตสสะสรางเจดยบรรจพระบรมสารรกธาต และสงใหสมนสามเณรเดนทาง

กลบไปทชมพทวป อญเชญพระบรมสารรกธาต๑๐๕มายงลงกาทวป เมอสมนสามเณรอญเชญ

พระบรมสารรกธาตมาถงลงกาทวปแลวไดประดษฐานไวทมสสกบรรพต๑๐๖

๑๐๕พระบรมสารรกธาตในทนคอ พระควาธาต หรอ พระรากขวญเบองขวา. ๑๐๖เรองเดยวกน. หนา ๒๒๖ - ๒๒๘. Ibid., pp. 116 - 117.

นของมห

ในเวลาตอมาพระเถระทงหลาย ไดทาการอญเชญพระบรมสารรกธาตไปประดษฐานท

มหานาควนอทยาน ครงนนพระเจาเทวานมปยตสสะทรงดารวาถาพระบรมสารรกธาตเปนของจรง

ขอใหเศวตฉตรนโนมลง ขอใหชางพระทนงคกเขา ขอใหพระบรมสารรกธาตมาตงอยเหนอเศยร

เมอพระองคอธษฐานเสรจแลว เศวตฉตรกโนมลง ชางพระทนงกคกเขาลง พระบรมสารรกธาตก

มาตงอยบนพระเศยรของพระองค พระองคทรงโสมนสเปนอยางยง จากนนจงทาการอญเชญ

พระบรมสารรกธาตลงจากพระเศยรประดษฐานเหนอกระพองชางพระทนง เมอถงเวลาอญเชญ

พระบรมสารรกธาตลงจากชางพระทนง ชางพระทนงกไมยอมใหอญเชญพระบรมสารรกธาตลง

พระเจาเทวานมปยตสสะจงตรสถามพระมหนทเถระวา เพราะเหตอะไรชางจงไมยอมใหอญเชญ

พระบรมสารรกธาตลง พระมหนทเถระถวายพระพรวา ควรทจะใหประดษฐานพระบรมสารรกธาต

ไวในทสง เมอพระมหนทเถระถวายพระพรดงนน พระเจาเทวานมปยตสสะจงโปรดใหทาการขด

เอาดนเหนยวมากอใหสงเสมอกระพองชาง แลวอญเชญพระบรมสารรกธาตลงจากกระพองชาง

ประดษฐานบนกองดนทกอไวเปนการชวคราวระหวางการกอสรางเจดย

ตอมา พระเจาเทวานมปยตสสะโปรดใหสรางเจดยใหมลกษณะเปนรปทรงครงหนงของ

รปทรงกลม๑๐๗ ตามความประสงคของพระมหนทเถระและประกาศใหประชาชนทงหลายทราบวา

จะทาการบรรจพระบรมสารรกธาต เมอพระภกษสงฆและประชาชนทงหลายมาประชมพรอมกน

แลว พระบรมสารรกธาตของพระพทธเจากลอยขนสอากาศ ความสงประมาณ ๗ ตนตาล แสดง

ยมกปาฏหารย มสายนา เปลวไฟพวยพงออกมา เมอสรางเจดยและบรรจพระบรมสารรธาต

เรยบรอยแลว พระเจาเทวานมปยตสสะกทรงสกการะบชาเจดยดวยอญมณและของมคามากมาย

ซงเจดยแหงนมชอเรยกสบตอมาวาถปารามเจดย ๑๐๘

๑๐๗ ในคมภรมหาวงศฉบบภาษาไทยกลาววามลกษณะคลายกองขาวเปลอก แตฉบบภาษาองกฤษ

ของ Wilhelm Geiger กลาววามลกษณะเปนรปทรงครงหนงของรปทรงกลม.

๑๐๘เรองเดยวกน. หนา ๒๒๙ – ๒๓๖. Ibid pp. 118 - 121.

นของมห

๒.๓.๒.๒ การสรางเจดยในสมยพระเจาทฏฐคามณอภย

ในคมภรมหาวงศไดกลาวไววา วนหนงพระเจาทฏฐคามณอภย๑๐๙ ทรงบรจาค

พระราชทรพยหนงแสนกหาปณะและทาการบชาพระมหาโพธอนประเสรฐเสรจแลว เมอเสดจกลบ

พระนครพระองคไดทอดพระเนตรเหนเสาศลาจารก ปรากฏอกษรคาทานายวาจะมการสรางเจดย

ขน ณ ทน เมอพระเจาทฏฐคามณอภยทอดพระเนตรเหนดงนนจงตกลงพระทยจะสรางเจดย

ทรงโปรดใหทาการปรบพนทสาหรบสรางเจดย และเชญพระภกษสงฆทงหลายมาประชมพรอมกน

ฝายพระเจาทฏฐคามณอภยทอดพระเนตรเหนพระภกษสงฆทงหลาย กมพระหฤทยเลอมใสทรง

บชาดวยของหอมและดอกไมเปนตน จากนนพระองคตรสสงใหทาการรงวดสถานททจะสรางเจดย

โดยมพระประสงคทจะสรางเจดยใหมขนาดใหญ เมอพระเถระรปหนงชอวาสทธตถมหาเถระเหน

ดงนนจงทลหามไมใหสรางเจดยขนาดใหญ เพราะพจารณาเหนวาถาพระเจาทฏฐคามณอภย

โปรดใหสรางเจดยทมขนาดใหญเกนไป พระองคกจะสวรรคตกอนทเจดยสรางเสรจและตอไป

กจะทาการซอมแซมไดยาก เมอพระเจาทฏฐคามณอภยทรงทราบดงนน จงยดถอซงถอยคาของ

พระสทธตถมหาเถระ สรางเจดยใหมขนาดทเหมาะสมไมใหญจนเกนไป

ตอมาพระเจาทฏฐคามณอภยทรงคดเลอกชางอฐทมฝมอ เพอทาการกอสรางเจดย

ขณะททรงคดเลอกชางอฐกมชางอฐผหนงไดแสดงถงสณฐานของเจดย โดยตกนาใสถาดทองเอา

มอวกนาขนทาใหเกดฟองนาขนาดใหญมลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลม แลวกราบทลวา

ขาพระองคจะสรางเจดยใหมสณฐานดงน พระเจาทฏฐคามณอภยทรงพอพระทยและโปรดใหเรม

กอสรางเจดย เมอพระเจาทฏฐคามณอภยโปรดใหกอเจดยขนไปได ๓ ชน พระเถระทงหลายม

ความประสงคจะใหเจดยมนคง จงบนดาลใหเจดยทรดลงไปเสมอกบพนดน พระเจาทฏฐคามณ

อภยจงโปรดใหกอเจดยสงขนอก พระเถระกบนดาลใหเจดยทรดลงอก เปนอยอยางนถง ๙ ครง

พระเจาทฏฐคามณอภยจงทรงตรสถามพระภกษสงฆถงเหตการณทเกดขน พระภกษสงฆถวาย

พระพรวา การทเจดยทรดลงนนเปนเพราะพระเถระมความประสงคใหเจดยมความมนคง๑๑๐

๑๐๙พระเจาทฏฐคามณอภยทรงเปนกษตรยลาดบท ๑๔ ของศรลงกา ทรงครองราชยในระหวาง

พ.ศ. ๓๘๒ – ๔๐๖. ๑๑๐เรองเดยวกน. หนา ๓๔๒ - ๓๖๖. Ibid., pp. 187 - 202.

นของมห

จงแสดงปาฏหารยใหเจดยทรดลง แตจากนไปเจดยจะไมทรดลงอก เมอพระเจาทฏฐคามณอภย

ทรงทราบดงนนจงโปรดใหกอเจดยตอไป เมอกอเจดยจนสงถงสวนทจะบรรจพระบรมสารรกธาต

แลว พระภกษสงฆจงสงใหอตตรสามเณรและสมนะสามเณรเดนทางไปอตตรกาโรทวป นามาซง

เมทวรรณศลา ๖ แผน แตละแผนกวาง ๘๐ ศอก ยาว ๘๐ ศอก หนา ๘ องคล แผนศลาทนามาน

ไดถกจดวางไวทพนและผนงทง ๔ ดาน อกแผนหนงใชทาเปนฝาปดหองบรรจพระบรมสารรกธาต

เมอสรางหองบรรจพระบรมสารรกธาตเสรจเรยบรอยแลว พระภกษสงฆสงใหอตตรสามเณรและ

สมนะสามเณรทาการปดหองพระบรมสารรกธาตดวยศลาเมทวรรณ คอ ศลาทมสเหลองงาม ฝาย

พระอรหนตทงหลายกพรอมกนอธษฐานวา ของหอมทงหลายในหองพระบรมสารรกธาตจงอยาร

ระเหย ดอกไมทงหลายกจงอยารเหยว ประทปทงหลายกจงอยารดบ แกวทงหลายกจงอยาร

เปลยนส เครองบชาทงสนกจงอยาหายไป แผนศลาสมนขนทงหลายจงปดแนนหนาอย อยาให

ศตรมโอกาสเขามาได๑๑๑ ๒.๓.๓ รปแบบของเจดยในประเทศศรลงกา การทศลปะของอนเดยไดสงอทธพลอยางกวางขวางในศรลงกานน เปนเพราะสมณะทต

ของพระเจาอโศกมหาราชทเขามาเผยแผพระพทธศาสนา ศลปะแบบอนราธประเปนศลปะทเกา

ทสดในประวตศาสตรศรลงกา และเปนทยอมรบกนโดยทวไปวาเปนยครงเรองของศลปะศรลงกา

ศลปะในยคนแสดงใหเหนวามรปแบบคลายคลงกบศลปะแบบสาญจ อมราวด และคปตะของ

อนเดย ตวอยางทเหนไดชดกคอ เจดยทสาญจของอนเดยซงมรปแบบคลายกบเจดยในศรลงกา

แตแตกตางกนทรายละเอยดเทานน ในปจจบนมเจดยทสาคญและอยในสภาพทสมบรณหลาย

แหงทศรลงกา เชน

๑) เจดยถปาราม เปนเจดยทเกาแกทสดของศรลงกา ถอเปนตนแบบของเจดยในลงกา

เปนเจดยทมขนาดไมใหญนก มสขาว ไดรบการบรณะเปลยนแปลงแกไขหลายครง สนนษฐานวา

แตเดมมโครงสรางของหลงคาททาดวยไมครอบคลมไว แตปจจบนไดพงทลายหมดแลวยงปรากฏ

อยเฉพาะเสาหนคาหลงคาลอมรอบเจดย๑๑๒

๑๑๑เรองเดยวกน. หนา ๓๖๖ - ๔๐๘. Ibid., pp. 202- 218. ๑๑๒ปรชา นนสข ,ศลปะศรลงกา ,(กรงเทพ ฯ : ดานสทธาการพมพ ,๒๕๔๑) ,หนา ๗๙.

นของมห

ตามประวตของเจดยถปารามทกลาวไวในคมภรมหาวงศ พระเจาเทวานมปยตสสะโปรดใหสราง

ขนโดยมลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลม๑๑๓ แตในปจจบนเจดยไดเปลยนรปทรงเปนทรง

ระฆงควา เนองจากไดรบการบรณปฏสงขรณเมอ พ.ศ. ๔๐๕ ตอมาในพทธศตวรรษท ๕

พระเจาลญชตสสะทรงโปรดใหลอมเจดยดวยเครองไมทเรยกวา วฏะทาเค ในพทธศตวรรษท ๑๒

พระเจาอคคโพธท ๒ ทรงปรบปรงวฏะทาเคแหงนดวยการใชเสาหนแทนเสาไม รวมทงไดทา

หลงคาทรงกรวยครอบคลมเจดยไวดวย ซงเสาหนบางสวนยงคงปรากฏอยในปจจบน๑๑๔ ๒) เจดยรวนเวล หรอ มหาถปะ สนนษฐานวาสรางขนเมอประมาณพทธศตวรรษท ๔

โดยพระเจาทฏฐคามณอภย ชาวศรลงกามกจะเรยกชอเจดยองคนตางกนออกไป เชน เหมปาล

รวนเวลสยะเจดย รตนมาล สวรรณมาลกเจดย เจดยรวนเวลไดรบการบรณปฏสงขรณเมอ

พทธศตวรรษท ๒๔ – ๒๕ ทาใหรปทรงดงเดมคอทรงฟองนาเปลยนไป๑๑๕ ปจจบนเจดยเปนทรง

ระฆงควา บรเวณหนาเจดยทง ๔ ทศ มแทนบชาทเรยกวา วาหลกฑะ ยนออกมาสนนษฐานวา

สรางขนภายหลงสมยพระเจาทฏฐคามณอภย๑๑๖ มกาแพงลอมรอบเจดยและมหวชางโผลออกมา

จากกาแพงทง ๔ ดาน ดานละ ๘๕ เชอก รวมทงหมด ๓๔๐ เชอก

๓) เจดยมรสวาฏ หรอ มรสเวต สรางขนโดยพระเจาทฏฐคามณอภย เมอประมาณ

พ.ศ. ๓๘๒ – ๓๘๕ ปจจบนเจดยมสภาพไมสมบรณเหลอเพยงองคเจดยทมลกษณะคลายขนควา

ไมมยอดและกาลงดาเนนการบรณปฏสงขรณ เจดยมความสงประมาณ ๒๐๐ ฟต หรอประมาณ

๖ เมตร สนนษฐานวาเปนตนแบบของเจดยรวนเวล๑๑๗

๑๑๓กรมศลปากร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑ คมภรมหาวงศ, หนา๒๓๓. (กลาววา

เจดยมลกษณะคลายกองขาวเปลอก) Wilhelm Geiger, The mahavamsa, p. 119. (กลาววาเจดยม

ลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลม ) ๑๑๔Herbert Keuneman, Insight Guides Sri Lanka, (Singapore : Hofer Press. Ltd,1991),

p.184. ๑๑๕ปรชา นนสข ,ศลปะศรลงกา , หนา ๘๑ - ๘๒. ๑๑๖สภทรดส ดสกล,ม.จ..เทยวเมองลงกา,(กรงเทพฯ : ศกษาภณฑพาณชย,๒๕๑๗),หนา๒๓–๒๔. ๑๑๗Herbert Keuneman,Insight Guides Sri Lanka, p.188.

นของมห

๔) เจดยอภยคร ตงอยบรเวณวดเหนอ หรอ อตตรวหารซงเปนวดทสรางขนโดย

พระเจาวฏฏคามณอภยเมอประมาณ พ.ศ. ๔๕๕ สวนเจดยอภยครสรางขนโดยพระเจาคชพาห

เปนเจดยทมขนาดใหญ มลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลม มบลลงกสเหลยม หรอทเรยกวา

หรรมกา มยอดแหลมทรงกรวยตงอยบนบลลงกซงคลายกบเจดยเชตวนารามและเจดยรวนเวล

เจดยมความสง ๓๗๐ ฟต หรอประมาณ ๑๑๓ เมตร มขนาดเสนผาศนยกลาง ๓๖๐ ฟต หรอ

ประมาณ ๑๑๐ เมตร ปจจบนยอดเจดยไดหกพงลงมา เจดยจงเหลอความสงเพยง ๒๔๙ ฟต

หรอประมาณ ๗๖ เมตร๑๑๘

๕) เจดยทกษณ ทเจดยแหงนไดพบรองรอยของถานและขเถาอฐบรเวณใจกลางเจดย

จงสนนษฐานวาเจดยแหงนเปนทถวายพระเพลงพระบรมศพพระเจาทฏฐคามณอภย ๑๑๙ ปจจบน

เจดยทกอสรางดวยอฐนอยในสภาพพงทลาย ปรากฏแตเพยงฐานเจดยทรงกลม มเสาหนสลก

ลวดลายคลายศลปะอนเดยโบราณยคอมราวดตงอยดานหนา สนนษฐานวาเจดยองคนสรางขน

ในสมยพระเจาวฏฏคามณอภย หรอประมาณกลางพทธศตวรรษท ๕ แตบรณปฏสงขรณในสมย

พระเจากนฏฐะตสสะ หรอประมาณตนพทธศตวรรษท ๘๑๒๐

๖) เจดยเชตวนาราม เปนเจดยขนาดใหญ ตงอยทเมองอนราธประ สนนษฐานวา

สรางขนโดยพระเจามหาเสนะ ประมาณ พ.ศ. ๘๖๘ – ๘๙๕ และเสรจสมบรณในสมย

พระเจาศรเมฆวรรณ มอาณาบรเวณกวางขวางถง ๘ เอเคอร หรอประมาณ ๒๐ ไร๑๒๑ แตเดม

เจดยองคนมความสงเกนกวา ๑๒๐ เมตร ตอมาไดรบการบรณปฏสงขรณ เจดยจงมความสง

เพมขนเปน ๑๕๒ เมตร ฐานของเจดยขนาดเสนผาศนยกลาง ๑๑๓ เมตร กอดวยอฐมความหนา

๘ เมตร๑๒๒ เจดยมลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลม เหนอองคเจดยขนไปเปนบลลงก

สเหลยมหรอทเรยกวา หรรมกา มยอดแหลมทรงกรวยตงอยบนบลลงก ซงคลายกบเจดยรวนเวล

แตมขนาดใหญกวา

๑๑๘Ibid., p. 187.

๑๑๙Ibid., p. 188.

๑๒๐สภทรดส ดสกล,ม.จ. . เทยวเมองลงกา, หนา ๓๓. ๑๒๑J.P.h. Vogel, Buddhist Art in India, Ceylon and Java, New Delhi : Oriental Book Reprint

Coporation, 1977), p.79.

๑๒๒ปรชา นนสข ,ศลปะศรลงกา,หนา ๘๒ - ๘๓.

นของมห

๒.๓.๔ แนวคดการออกแบบเจดยในประเทศศรลงกา

หลงจากการประดษฐานพระพทธศาสนาในศรลงกาแลว ศรลงกากไดรบอทธพลจาก

ศลปะอนเดยอยางมากมาย โดยแยกออกเปน ๒ กลม คอ ศลปะทไดรบอทธพลจาก

พระพทธศาสนา และศลปะทไดรบอทธพลจากศาสนาพราหมณ ซงทงสองกลมมแนวคดการ

ออกแบบเจดยในศรลงกาทตางกนดงน

๒.๓.๔.๑ แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกพระพทธศาสนา

แนวคดการออกแบบเจดยยคแรกของศรลงกา มหลกฐานในคมภรมหาวงศกลาวไววา

พระเจาเทวานมปยตสสะโปรดใหสรางเจดยถปารามโดยมลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลม

ตามคาแนะนาของพระมหนทเถระ๑๒๓ ตอมาในสมยพระเจาทฏฐคามณอภยไดสรางเจดยรวนเวล

หรอมหาถปะ มสณฐานคลายฟองนา๑๒๔ ซงในปจจบนเจดยไดถกบรณปฏสงขรณ ใหมจนไมเหน

รปทรงดงเดมทคลายฟองนาแลว ปจจบนเจดยทยงคงปรากฏอยในศรลงกามลกษณะคลายกบ

เจดยทอนเดย แตแตกตางกนทรายละเอยด คอ มองคเจดยทเปนรปทรงครงวงกลมเหมอนกนแต

ทศรลงกามรปทรงสงกวา ซงดแลวคลายระฆงควา ในสวนยอดทอนเดยมลกษณะเปนฉตรซอน

กนหลายชนดแลวคลายรมทเรยงซอนกน แตทศรลงกาสวนยอดเจดยจะเปนทรงกรวยสง ซง

รปทรงของเจดยทศรลงกาน มลกษณะคลายกบทพระภกษจนนามวาเฮยนจงไดบนทกไววา

พระพทธเจาทรงนาไตรจวรของพระองคมาพบเปนรปสเหลยมจตรสทละผน และทรงวางซอนกน

บนพนโดยวางผนใหญสดไวดานลางวางผนเลกไวดานบน จากนนไดทรงนาบาตรของพระองคไป

วางควาไวบนไตรจวร พรอมทงวางเครองใชในการบณฑบาตไวบนยอดสด และพระองคกตรสวา

นเปนแบบจาลองของเจดย๑๒๕

๑๒๓กรมศลปากร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑ คมภรมหาวงศ, หนา ๒๓๓. Wilhelm

Geiger, The mahavamsa, p. 119.

๑๒๔เรองเดยวกน. หนา๓๖๐. Ibid., p.199. ๑๒๕เอเดรยน สนอดกราส,สญลกษณแหงพระสถป, หนา ๓๙.

นของมห

ตอมาในสมยพระเจาโวหารดส ประมาณ พ.ศ.๗๕๒ พระพทธศาสนานกายมหายาน

หรอเรยกอกชอหนงวา ไวตลยวาทน ไดเขามาเผยแผทศรศรลงกาเปนครงแรกและไดรบความ

นยมในเวลาตอมา อทธพลของพทธศาสนามหายานสงผลใหมการสรางรปเคารพพระโพธสตว

อยางแพรหลายในศรลงกา ทนยมมากกคอ พระโพธสตวอวโลกเตศวร และพระโพธสตวมญชศร

พระโพธสตวสองพระองคนไดรบความเลอมใสศรทธาอยางกวางขวางในศรลงกา และมการคนพบ

ประตมากรรมพระโพธสตวนเปนจานวนมาก๑๒๖ แตเจดยทเปนสถาปตยกรรมทางพระพทธศาสนา

มไดมรปแบบศลปะแบบมหายานอยางชดเจน เพราะหลกฐานทปรากฏในปจจบนพบวาเจดยท

สรางขนตงแตยคแรก เมอประมาณพทธศตวรรษท ๓ จนถงเจดยทสรางขนในยคหลงประมาณ

พทธศตวรรษท ๑๘ ยงคงมรปทรงทคลายกบยคแรก ๆ และมความเรยบงาย สละสลวย ไมม

การประดบตกแตงทฟมเฟอย

นอกจากนแนวคดตามหลกจกรวาลวทยาพระพทธศาสนา กเปนอกเรองหนงทมการ

นามาตความเจดย โดยคตนยมทางพระพทธศาสนา จกรวาลแบงออกเปน ๓ ภพ ไดแก

๑) กามภพ คอ ภพอนเปนทอยของหมสตวผมใจยงตดของเกยวกบกามคณ ๕ คอมจต

ยงเพลดเพลนยนดกบ รป รส กลน เสยง โผฏฐพพะ ซงไดแก นรก เดยรจฉาน เปตวสย มนษย

เทวดาในสวรรค ๖ ชน คอ สวรรคชนจาตมหาราชกา ดาวดงส ยามา ดสต นมมานรด และ

ปรนมมตวสวตด๑๒๗

๒) รปภพ คอ ภพอนเปนทเกดและอาศยอยแหงรปพรหมในภมทง ๔ คอ รปพรหมใน

พรหมโลก หรอสวรรคชนปฐมฌานภม ชนทตยฌานภม ชนตตยฌานภม และชนจตตถฌานภม

๓) อรปภพ คอ ภพอนเปนทเกดและอาศยอยแหงอรปพรหม ๔ ประเภท ซงเปน

ทเกดและอาศยอยของหมสตวผไมมรปราง คอ อากาสานญจายตนะ วญญาณญจายตนะ

อากญจญญายตนะ และเนวสญญานาสญญายตนะ๑๒๘

๑๒๖ปรชา นนสข ,ศลปะศรลงกา,หนา ๖๙ - ๗๐. ๑๒๗อง. อฏฐก.(ไทย) ๒๓/๔๒/๓๐๗ - ๓๐๘., อง. อฏฐก.(บาล) ๒๓/๔๒/๒๐๖ – ๒๐๙.

๑๒๘ท.ม.(ไทย) ๑๐/๙๕ - ๑๒๘/๕๗ - ๗๕., ท.ม. (บาล) ๑๐/๙๕ – ๑๒๘/๔๙ – ๖๓.

นของมห

ภพทง ๓ ตามคตนยมทางพระพทธศาสนาไดถกนามาเปรยบเทยบกบสวนตาง ๆ ของ

เจดย คอ ตงแตสวนฐานไปจนถงองคเจดยเปรยบไดกบกามภพ สวนทอยเหนอองคระฆงคอ

ตงแตหรรมกาไปจนถงสวนยอดของเจดยทเรยกวา ปลองไฉน ซงมลกษณะเปนทรงกรวย เปรยบ

ไดกบรปภพ สวนยอดสดของเจดยทเรยกวา เมดนาคาง เปรยบไดกบอรปภพ เลยจากสวนยอด

สดของเจดยขนไปคออากาศทวางเปลา เปรยบไดกบความหลดพนจากสงสารวฏหรอทเรยกวา

นพพาน ซงพระพทธศาสนามหายานเรยกวา ศนยตา คอ ความวาง๑๒๙

๒.๓.๔.๒ แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกศาสนาพราหมณ อทธพลของศลปะอนเดยเขามามบทบาทสาคญในศรลงกา ดงนนแนวคดการออกแบบ

เจดยตามหลกศาสนาพราหมณจงคลายคลงกบทอนเดยคอ องคเจดยมการตความวาเปรยบไดกบ

ไขแหงจกรวาล หรรมกาอาจมววฒนาการมาจากทบชาเทพเจาในยคพระเวทของพราหมณ ใน

ภาษาสงหลเรยกหรรมกาวาเทวะโกตวะ หมายถงปอมปราการแหงทวยเทพหรอทอยของเทวดา๑๓๐

แตสวนประกอบของเจดยในศรลงกาทแตกตางจากอนเดย คอ สวนยอดของเจดยท

อนเดยมลกษณะคลายฉตรหรอรมซอนกนหลายชน แตทศรลงกามลกษณะเปนทรงกรวยสง สวน

ทดคลายฉตรหรอรมมขนาดเลกลงมาก สวนททาหนาทเปนฐานรองรบฉตรหรอรม เรยกวา ยปะ

หมายถงเสาบชายญในยคพระเวทของพราหมณ เสาหลกทปรากฏในเจดยนมชอเรยกกนใน

ทองถนวาตะปของพระอนทร หมายถงวชระของพระอนทร ซงพระองคใชตดเศยรพญานาควฤตระ

และตรงภเขาหนในการสรางโลก๑๓๑

๑๒๙เอเดรยน สนอดกราส, สญลกษณแหงพระสถป, หนา ๓๒๐. ๑๓๐(Km.)Sushila Pant, The Origin And Development of Stupa Architecture in India, p.184. ๑๓๑เอเดรยน สนอดกราส, สญลกษณแหงพระสถป, หนา ๓๑๐.

นของมห

๒.๓.๔.๓ สญลกษณรปชางทเปนองคประกอบของเจดย

๑) แนวคดเรองชางทเกยวกบเจดยตามหลกพระพทธศาสนา ชางเปรยบเสมอนตวแทน

ของความยงใหญ ความมอานาจ มปญญาเฉลยวฉลาด และมบทบาทสาคญทเกยวของกบ

พระพทธศาสนาหลายประการ เชน

บทบาทของชางทเกยวกบพระพทธเจาตอนประสต กอนทพระพทธเจาจะทรงประสต

นน พระมารดาหรอพระนางมหามายาทรงพระสบนเหนชางเผอก๑๓๒ การสบนเหนชางเผอกของ

พระนางมหามายากคอการทพระโพธสตวจตจากสวรรคชนดสต ถอปฏสนธในพระครรภมารดา

ของวนเพญเดอนอาสาฬหะ และขณะจตปฏสนธนนเกดเหตอศจรรยตาง ๆ ขนบนโลก เหตท

พระโพธสตวจตจากสวรรคชนดสตมาในรปชางเผอกนน เพราะเปนสญลกษณของปญญาคณ๑๓๓

เรองของชางนาฬาคร ชางนาฬาครเปนชางพระทนงของพระเจาอชาตศตรแหงแควน

มคธ ชางเชอกนพระเทวทตใชเปนเครองมอใหทารายพระพทธเจา ขณะเสดจออกบณฑบาตใน

เมองราชคฤห แตชางนาฬาครไมสามารถทารายพระพทธเจาได เพราะพระองคทรงแผเมตตาให

ชางนาฬาครละพยศ และแสดงกรยานอมนอมตอพระพทธเจา๑๓๔

เรองของพญาชางทปาปาลไลยกะ เปนพญาชางทคอยดแลปรนนบตพระพทธเจา

ขณะททรงประทบอยในทสงด ณ ปาปาลไลยกะ พระพทธเจาทรงเปลงอทานวาจตของพญาชางผ

มงางามนน ยอมเสมอกบจตของพระพทธเจา เพราะอยผเดยวยนดในปาเหมอนกน๑๓๕

นอกจากนพระพทธเจาทรงใชหลกธรรมทเกยวกบชางหลายประการ เชน เกยรตคณ

ของพระตถาคตเปรยบกบรอยเทาชาง๑๓๖

๑๓๒สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระชรญาณวโรรส, พทธประวต เลม ๑ ,พมพครงท ๕๓ ,

(กรงเทพ ฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย ๒๕๔๑) หนา ๑๖.

๑๓๓บรรจบ บรรณรจ, พทธประวต ประสต ตรสร ,( กรงเทพ ฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย, ๒๕๔๖) ,หนา ๗๕. ๑๓๔ว.จ.(ไทย) ๗/๓๔๒/๑๙๕ – ๑๙๗., ว.จ. (บาล) ๗/๓๔๒/๓๔ – ๑๓๖. ๑๓๕ข.อ. (ไทย) ๒๕/๓๕/๒๔๒ – ๒๔๓., ข.อ. (บาล) ๒๕/๓๕/๑๔๘ – ๑๕๐. ๑๓๖ม.ม.(ไทย) ๑๒/๒๙๑/๓๒๒ – ๓๒๓., ม.ม. (บาล) ๑/๒๙๑/๒๕๕ – ๒๕๖.

นของมห

เปรยบธรรมวาเลศดงรอยเทาชาง๑๓๗ เปรยบเทยบขอคดเกยวกบความละอายเหมอนชางตนทม

งางามงอน เปนชางทมกาเนดด๑๓๘

จากทกลาวมาจะเหนไดวา ชางมความสาคญตอพระพทธศาสนาทงในเรองพทธประวต

และในหลกธรรมคาสงสอนของพระพทธเจา ดงนนจงมการสรางประตมากรรมรปชางเพอเปน

สวนประกอบของเจดย ดงเชน เจดยรวนเวล ทมชางปนปนอยทกาแพงเจดยทง ๔ ดาน

นอกจากนยงพบภาพชางแกะสลกทเปนศลปะเนองในพระพทธศาสนาอกมากมายทศรลงกา

๒) แนวคดเรองชางทเกยวกบเจดยตามหลกศาสนาพราหมณ ในสมยโบราณชางเปน

สตวททาคณประโยชนใหพระเจาแผนดนแหงอนเดยและราชอาณาจกร โดยเปนกาลงสาคญทาง

การเมอง การทหาร เปนพาหนะ ชางคงจะมความสาคญสวนหนงของชวตชาวอนเดย จงเกด

จนตนาการเปนเทพนยาย มชางบนสวรรค ชางบนโลก เพราะศาสนาพราหมณมความเชอ

เกยวกบเทพเจาตาง ๆ พระอนทรเปนเทพองคหนงมชางเปนพาหนะ พระเจาแผนดนในประเทศ

อนเดยสมยโบราณจงนยมใชชางเปนพาหนะเชนกน๑๓๙ดงนนชางจงเปนตวแทนของความมอานาจ

ในศาสนาพราหมณตงแตยคโบราณของอนเดยจนถงยคทศาสนาพราหมณเขาสศรลงกา

ชางตามคตความเชอในศาสนาพราหมณ มกาเนดจากมาเปลอกไขในพระหตถของ

พระพรหม คอ เมอพระพรหมทรงสรางจกรวาล มทองฟา อากาศ ทศทง ๘ นา แลวทรงนาเอา

เปลอกไขอนใสสวางนนมาถอไวในพระหตถขวา ทรงรายมนตรสามเวท ๗ จบ เกดชางขนจบละ

เชอก รวมทงชางไอราวตะเปน ๘ เชอก เปนชาง ๘ ทศ ตอจากนนพระพรหมทรงสรางชางพงขน

จากเปลอกไขในพระหตถซายเพอใหเปนคครองของชางพลายทอยประจาทศเหลานน จงเกดลก

หลานสบตอมา๑๔๐

๑๓๗ส.ม.(ไทย) ๑๙/๕๒๔/๓๓๙., ส.ม. (บาล) ๑๙/๕๒๔/๒๐๒ – ๒๐๓.

๑๓๘ม.ม.(ไทย) ๑๓/๑๐๘/๑๑๘., ม.ม. (บาล) ๑๓/๑๐๘/๗๔ – ๗๕. ๑๓๙ละเอยด วสทธแพทย, “ชางในวรรณคดสนสกฤตและวรรณคดบาล,” วทยานพนธอกษร

ศาสตรมหาบณฑต , (บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๒), หนา ๒๖. ๑๔๐ละเอยด วสทธแพทย อางถง ป.ส. ศาสตร ,มาตงคลลา, (โรงพมพไทยเขมร ,๒๔๙๖), หนา ๑

และ ๒๒.

นของมห

ในกวนพนธมหาภารตะไดกลาวถง ชางประจาทศทเปนชางบนสวรรคมหนาทประคบ

ประคองโลก จกรวาล อยประจาทศทง ๘ โดยการนบทศนนยดถอเขาพระสเมรเปนหลก ชางทง ๘

นเรยกวา ชางโลกบาล สามารถเหาะไปในอากาศไดตามอสระ ชางประจาทศทง ๘ ทศมชอดงน

๑. ทศตะวนออก ชางไอราวต ๒. ทศตะวนออกเฉยงใต ชางปณฑรก ๓. ทศใต ชางวามน

๔. ทศตะวนตกเฉยงใต ชางกมท ๕. ทศตะวนตก ชางอญชน ๖. ทศตะวนตกเฉยงเหนอ

ชางปษปทนต ๗. ทศเหนอ ชางสารวเภาม ๘. ทศตะวนออกเฉยงเหนอ ชางสปรตก๑๔๑

เรองราวการกาเนดของชางนนเปนไปตามความเชอ และแสดงใหเหนวาชางเปนสตวท

มความสาคญยงของศาสนาพราหมณ ดงนนศลปะเนองในศาสนาพราหมณในศรลงกาทไดรบ

อทธพลมาจากอนเดยทางภาคใตและภาคตะวนตกเฉยงใต๑๔๒ จงปรากฏรปชางขนทงทางดาน

จตรกรรมและประตมากรรม ซงเหนไดชดจากเจดยรวนเวลหรอมหาถปะ เมองอนราธประ มชาง

ปนปนประดบอยรอบกาแพงเจดย ทง ๔ ดาน ๘ ทศ ทม ๘ ทศเพราะวาตรงมมทง ๔ ดานของ

กาแพงมรปชางปนปนประดบอยดานละหนงเชอก และรวมชางทประดบอยรอบกาแพงทงหมด

๓๔๐ เชอก การสรางชางปนปนรอบเจดยรวนเวลน มแนวคดทตรงกบชางประจาทศทง ๘ ของ

ศาสนาพราหมณ นอกจากทเจดยรวนเวล ไดพบภาพแกะสลกรปชางอกหลายแหงเชน ภาพชาง

แกะสลกทฐานศลาจารกพระเจานสสงกมลละ เมองโปโลนนารวะ อฒจนทรศลารปชางแกะสลก

ณ วดอภยคร เมองอนราธประ

ทงพระพทธศาสนาและศาสนาพราหมณตางกถอวา ชางเปนสตวสาคญทเกยวของกบ

ศาสนา ดงนนจงเกดงานสรางสรรคทางประตมากรรม รปชางปนปนทเปนองคประกอบของเจดย

ซงสรางขนตามหลกพระพทธศาสนาและคตความเชอของศาสนาพราหมณ

๑๔๑ละเอยด วสทธแพทย อางถง Vettam Mani, The Puranic Encyclopaedia, (Delhi : Motilal

Banarsidass, 1975), p.62. ๑๔๒ปรชา นนสข ,ศลปะศรลงกา,หนา ๕๗.

นของมห

บทท ๓

อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย ๓.๑ การสบทอดประเพณการสรางเจดยจากประเทศอนเดยมายงประเทศไทย

ในคมภรมหาวงศไดกลาวไววา หลงจากทาการสงคายนาแลวพระเจาอโศกมหาราชได

ทรงปรกษากบพระโมคคลลดสบตรเถระ ถงการเผยแผพระพทธศาสนาไปยงประเทศตาง ๆ ดงนน

จงเหนสมควรทจะสงพระเถระผมความรความสามารถ ออกไปเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศ

ตาง ๆ รวม ๙ สาย และหนงใน ๙ สายกคอดนแดนสวรรณภม๑ ซงมขอถกเถยงวาดนแดนแหงน

ตงอยทใดแน ในเรองนนกโบราณคดมทศนะทแตกตางกน ๔ กลมใหญ คอ

๑. กลมของอนเดยสวนใหญ เชอวาสวรรณภม คอ แหลมมาลาย หรอตงแตดนแดน

ตอนใตของประเทศไทยลงไปจนถงสมาตรา ในสมยทนาลนทาเจรญรงเรองนนไดมนกศกษาจาก

นาลนทาและจากทตาง ๆ เดนทางไปสวรรณภม เพราะทสวรรณภมมความเจรญดานการศกษา

มประวตพนเมองกลาวไววาสมยโบราณสวรรณภมนนมทองมาก จงเชอกนวาสวรรณภมกคอ

แหลมมลาย

๒. กลมของอนเดยสวนนอย เชอวาสวรรณภม คอ รมทะเลดานตะวนออกของอนเดยใต

ปจจบนคอรฐโอรสสา

๓. กลมของพมา เชอวาสวรรณภมคอ บรเวณตอนกลางและตอนใตของพมาและอางวา

อบาสก ๒ คนแรก คอ ตปสสะและภลลกะ ซงเปนพอคาไดเขาเฝาพระพทธเจาหลงตรสรใหม ๆ

เปนชาวพมาทเดนทางไปจากสวรรณภม และตอนกลบไดนาพระเกศาทพระพทธเจาทรงประทาน

มาบรรจไวทเจดยชเวดากองประเทศพมาดวย๒

๑กรมศลปากร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑ คมภรมหาวงศ, (กรงเทพฯ : กรมศลปากร,

พ.ศ. ๒๕๓๔), หนา ๑๘๓. Wilhelm Geiger, The mahavamsa, (New delhi : Nice Printing Prees,

1993), p. 82.

๒สรวฒน คาวนสา, ประวตพระพทธศาสนาในประเทศไทย, (กรงเทพ ฯ : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๑๔ – ๑๕.

นของมห

๔. กลมของไทย เชอวาสวรรณภม คอ บรเวณนครปฐมโดยมความเชอวาในอดต

พระโสณะพรอมทงคณะไดเดนทางมาทางเรอและขนทเมองนครศรธรรมราช แลวเดนทางตอมาท

นครปฐมเมองนนจงมชอวานครปฐม และยงมความเชอทวา การอพยพครงใหญของชาวอนเดย

มาสสวรรณภมนนเกดขนในสมยพระเจาอโศกมหาราช เนองจากชาวอนเดยหนภยสงครามลงเรอ

เดนทางมาสสวรรณภม ซงการอพยพครงนสนนษฐานวาจะตองมนกปราชญ ราชบณฑตเดนทาง

มาสอนความเจรญใหแกสวรรณภมดวย ดงนนตานานพนเมองของชนชาตตาง ๆ ในสวรรณภม

จงกลาวถงปฐมวงศของตนวาเปนขตตยะจากอนเดย๓ ซงในเรองนรองศาสตราจารยสรวฒน

คาวนสา ไดกลาวไววา อาเซยตะวนออกเฉยงใตทงหมด คอ พมา มลาย ไทย เขมร ทอยใน

บรเวณแหลมทองนมชอวาสวรรณภมหมด เพราะคนอนเดยโบราณถอวาบรเวณนมทองมาก

รารวย เขาจงตงชอใหวาสวรรณภม๔

สาหรบเสนทางการตดตอระหวางอนเดยกบสวรรณภมนนมอย ๓ สาย คอ ๑.ทางบก

โดยผานมาทางแควนเบงกอล (บงคลาเทศ) ขามเทอกเขาปาดไกเขาสพมาตอนบน ๒. ลงเรอท

อาวเบงกอลมาขนทเมองเมาะตะมะหรอเมองทามะรด ตะนาวศร แลวเดนทางบกเขาสลมแมนา

เจาพระยา โดยผานจงหวดกาญจนบร ๓.ลงเรอจากอนเดยขามมหาสมทรเขาสชองแคบมะละกา

ขนบกทแหลมมลาย หรออาจจะออมไปฟนน๕

นกวชาการสวนใหญเชอวา พระพทธศาสนาไดเขาสประเทศไทยเปนครงแรกในสมย

พระเจาอโศกมหาราช โดยพระโสณะและพระอตตระไดเดนทางมาเผยแผพระพทธศาสนานกาย

หนยานในดนแดนสวรรณภม หรอ ทจงหวดนครปฐมน เหตผลททาใหเชอวาพระเถระทงสอง

เดนทางมาทสวรรณภมนกเพราะมโบราณสถาน โบราณวตถ ปรากฏอยมากมายดงน

๑. พระปฐมเจดย ตงอยทวดพระปฐมเจดยราชวรมหาวหาร จงหวดนครปฐม ลกษณะ

เปนเจดยทรงระฆง มความสงจากฐานถงยอดมงกฎ ๑๒๐.๔๕ เมตร ฐานมความยาวโดยรอบ๖

๓เสถยร โพธนนทะ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค ๒, พมพครงท ๓,

(กรงเทพ ฯ : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๙๒. ๔สรวฒน คาวนสา, ประวตพระพทธศาสนาในประเทศไทย, หนา ๑๕.

๕เรองเดยวกน . หนา ๑๗.

๖กรมศลปากร, จอมเจดย, ( กรงเทพมหานคร : บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จากด,

๒๕๔๓ ), หนา ๑๑.

นของมห

๒๓๕.๕๐เมตร องคเจดยตงอยบนฐานสเหลยมจตรส มลานเจดยและระเบยงคตลอมรอบเปน

วงกลม มวหารทง ๔ ทศ องคเจดยประกอบดวยองคระฆง ถดขนไปเปนบลลงกเสาหาน บวถลา

หนากระดาน ปลองไฉน ปลยอด เมดนาคาง อศรวชร สวนบนสดเปนยอดมงกฏ๗ซงพระปฐมเจดย

ในปจจบนมใชองคเดม พระปฐมเจดยองคปจจบนสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท ๔ ทรง

โปรดใหสรางครอบเจดยองคเดม ซงเชอวามความเกาแกถงสมยทวารวดระหวางพทธศตวรรษ

ท ๑๒ – ๑๖ และมเจดยขนาดเลกตงอยขางพระปฐมเจดย คงเปนแบบดงเดมเชนเดยวกบองคท

อยภายในพระปฐมเจดย แตเจดยขนาดเลกดงกลาวมยอดเปนแทงทรงปรางค แสดงวาไดผาน

การปฏสงขรณเพมเตมในสมยหลง อาจจะเปนสมยอยธยาหรอในสมยรตนโกสนทรนเอง

ประวตการกอสราง ไมปรากฏหลกฐานแนชดวาผใดสราง แตปรากฏเรองเกยวกบ

พระปฐมเจดยวา ในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหวขณะยงทรงผนวช ไดเสดจไปเมองนครปฐมซงขณะนนเรยกชอเมองวานครชยศร ทรง

พบเจดยใหญองคหนง ชาวบานเรยกวาพระประทม ทรงพจารณาวาเปนเจดยเกามรองรอยการ

ซอมสรางตอกนมาหลายครง คอตอนบนเปนพระปรางค ตอนลางเปนรปขนโอ องคเจดยสง

๑๙ วา ๒ ศอก หรอประมาณ ๓๙ เมตร๘ นอกจากนยงมเรองพระปฐมเจดยปรากฏในตานานวา

พระยาพาน ผเปนบตรกระทาปตฆาตตอพระยากงผเปนบดาและฆายายหอมผมพระคณ ตอมา

เกดสานกบาปและวตกวาจะตองไดรบกรรมหนก จงไดประชมพระสงฆและถามพระสงฆวาจะตอง

ทากศลสงใดใหกรรมนนเบาบางลง พระสงฆจงแนะนาใหสรางเจดยใหญสงเทานกเขาเหน กรรม

จงจะเบาบางลง ดวยเหตนจงมการกอสรางเจดยรปลอมฟางขนพรอมกบบรรจพระทนตธาตไว

องคหนง เมอ พ.ศ. ๒๖๙๙

เรองพระปฐมเจดยนอกจากจะมในตานานแลว ยงมผทศกษาเกยวกบพระปฐมเจดย

อกหลายทาน เชน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงเชอวา พระปฐมเจดยเปนเจดยแหง

แรกทสรางขนในประเทศไทย ดงความในเรองพระปฐมเจดยวา

๗เรองเดยวกน. หนา ๑๑.

๘กรมศลปากร, จอมเจดย, หนา ๑๓.

๙พระยาทพากรวงศ, เรองพระปฐมเจดย, พมพครงท ๒๕, ( กรงเทพมหานคร : บรษทประยรวงศ

พรนตง จากด, ๒๕๔๒), หนา ๒๐ – ๒๔.

นของมห

เมอแตกอนยงไมไดเสดจเถลงถวลราชสมบต ไดเสดจไปนมสการหลายครง เปน

มหาเจดยใหญกวาพระเจดยในประเทศไทยทกๆ แหง สบดทงพระราชอาณาจกรฝายเหนอ ตงแต

เชยงแสน เชยงใหม ตลอดลงมาฝายใต จนถงเมองนครศรธรรมราชและเมองลาว เมองเขมร

ฝายตะวนออก พระสถปเจดย ซงจะโตใหญกวาพระปฐมเจดยไมม พเคราะหดเหนจะเปนของ

เกามาชานานกอนพระเจดยในประเทศไทย จงไดเรยกวาพระปฐมเจดย๑๐ สวนการกอสราง

พระปฐมเจดยนนทรงวนจฉยวา สรางเมอครงพระเจาอโศกมหาราชแจกพระบรมสารรกธาต ไป

ยงดนแดนทนบถอพระพทธศาสนา เมอ พ.ศ. ๒๑๘ ซงในเรองนมขอมลสนนสนนแนวพระราชดาร

ของพระองคคอ ใน พ.ศ. ๒๔๐๗ ดอกเตอรจอหน สไควร ชาวองกฤษไดนาใบพระศรมหาโพธ

และพระพมพจากเมองพทธคยามาทลเกลาฯ ถวาย ทดานหลงของพระพมพมจารกคาถาเยธมมา

จารกเยธมมานมความเชนเดยวกบคาถาเยธมมาทจารกอยทโบราณวตถ ทพบบรเวณนครปฐม

ไดแก จารกทศาลเจา จารกทแผนอฐ แผนหน และหลงพระพมพ จารกเยธมมาทนครปฐม

นาจะไดมาเมอคราวทพระเจาอโศกมหาราช สงสมณะทตไปเผยแผพระพทธศาสนา๑๑ แตใน

ปจจบนยงไมพบหลกฐานตวอกษรจารกทเกาไปถงในสมยพระเจาอโศกมหาราช

สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงอธบายไวในหนงสอตานานพระพทธเจดย

วาตามหลกฐานอนมโบราณวตถปรากฏ ประกอบกบเรองพงศาวดารรไดแนชดวาพระพทธศาสนา

มาประดษฐานในสยามประเทศตงแตเมอยงเปนยงเปนถนฐานของชนชาตละวา ราชธานตงอยท

เมองนครปฐมซงเรยกนามในสมยนนวา ทวารวด และมหลกฐานคอพระปฐมเจดยปรากฏอยเปน

สาคญ๑๒

๒. พระประโทณเจดย ตงอยทวดพระประโทณเจดยวรวหาร จงหวดนครปฐม อยหาง

จากตวเมองไปทางทศตะวนออกประมาณ ๔ กโลเมตร องคพระประโทณเจดยมความสงจากฐาน

ลางถงยอด ๕๐ เมตร ฐานสเหลยมจตรสกวางดานละ ๖๐ เมตร ๑๓ มยอดทตอขนไปจากทรง

ระฆงเปนแทงทรงปรางค อนเปนงานปฏสงขรณเพมเตมในสมยหลง

๑๐เรองเดยวกน . หนา ๑.

๑๑กรมศลปากร, จอมเจดย, หนา ๑๙.

๑๒สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพ

บรรณาคาร, ๒๕๔๔), หนา ๙๔.

๑๓วดพระประโทณเจดย, “พระประโทณเจดย”,( นครปฐม : สวางการพมพ, ๒๕๔๘), หนา ๑.

นของมห

ซงพระประโทณเจดยแตเดมนน สนนษฐานวามรปทรงคลายกบเจดยทสาญจ ประเทศอนเดย๑๔

คอ มลกษณะเปนทรงขนโอควา ดานบนมบลลงกปกฉตรศลาไว

ประวตการกอสรางไมปรากฏแนชดวาผใดสราง แตมเรองพระประโทณเจดยปรากฏใน

ตานานวา แตกอนเมองนครชยศรยงมไดตงเปนเมอง มตาบลบานพราหมณอยเรยกวาบาน

โทณพราหมณ เปนสถานทซงเอาโทณะหรอทะนานทอง ทตวงพระบรมสารรกธาตมาบรรจไวใน

เรอนหนเมอ พ.ศ. ๑๑๓๓ ตอมาทาวศรสทธไชยพรหมเทพสรางเมองนครชยศรขนเปนเมองใหญ

ขณะนนเจาเมองลงกามพระราชประสงคทะนานทองทตวงพระบรมสารรกธาต จงอาราธนาให

พระกลยาดศเถระมาขอตอเจาเมองนครชยศร พระกลยาดศเถระรบอาราธนาเดนทางมายงเมอง

นครชยศรแจงความประสงคของเจาเมองลงกา ทาวศรสทธไชยพรหมเทพกยนดถวายทะนานทอง

นน แตขอแลกกบพระบรมสารรกธาตทะนานหนง พระกลยาดศเถระจงกลบไปลงกา ทลขอเสนอ

ของเจาเมองนครชยศรใหทรงทราบ เมอเจาเมองลงกาทรงทราบแลวกตกลงพระทย พระราชทาน

พระบรมสารรกธาตใหพระกลยาดศเถระมามอบแกทาวศรสทธไชยพรหมเทพ

เมอทาวศรสทธไชยพรหมเทพไดพระบรมสารรกธาตแลว กไปขอทะนานทองจากหม

พราหมณเพอถวายแกเจาเมองลงกา แตหมพราหมณกลบปฏเสธ โดยอางวาเปนของบรรพบรษ

เมอไมได ทาวสทธไชยพรหมเทพกขดเคอง ยกผคนออกไปตงเมองอยตางหากเรยกวาเมองปาวน

ใหสรางพระไสยาสนขนองคหนงและเอาพระบรมสารรกธาตบรรจไว ตอมาทาวสทธไชยพรหมเทพ

กใชกาลงแยงชงเอาทะนานทองจากหมพราหมณ ใหแกพระกลยาดศเถระ นาไปถวายแกเจาเมอง

ลงกา เจาเมองลงกากเอาทะนานทองนนบรรจไวในพระสวรรณเจดย ตอมาเมอป พ.ศ. ๑๑๙๙

มกษตรยองคหนงแหงเมองละโว ชอ กากะวรรณ ดศราช ไดกอเจดยลอมศลาทบรรจทะนานทอง

ทตวงพระบรมสารรกธาต แลวใหเรยกวาพระประโทณเจดย๑๕

๑๔เรองเดยวกน. หนา ๑. ๑๕พระยาทพากรวงศ, เรองพระปฐมเจดย, หนา ๑๓ – ๑๕.

นของมห

นอกจากเรองพระประโทณเจดยทปรากฏในตานานแลว ยงไดคนพบโบราณวตถหลาย

อยางบรเวณพระประโทณเจดย เชน เศยรพระพทธรป เศยรพราหมณ รปกวางหมอบศลาซงม

ลกษณะคลายกบกวางหมอบทนยมสรางในอนเดยครงสมยพระเจาอโศกมหาราช ตอมาในป

พ.ศ. ๒๕๑๒ ไดคนพบเหรยญเงน ๒ เหรยญ ขนาดเสนผาศนยกลาง ๑.๒ – ๑.๕ เซนตเมตร ม

จารกอกษรทเหรยญวา ศรทวารวดศวรปณยะ ทานศาสตราจารยยอรช เซเดส ชาวฝรงเศสแปล

ความหมายไววา บญของพระราชาแหงศรทวารวด๑๖

๓. เนนวดพระงาม ตงอยในวดพระงาม จงหวดนครปฐม อยหางจากองคพระปฐม

เจดยไปทางตะวนตกเฉยงเหนอไมไกลนก ภายในวดมซากเจดยเกาขนาดใหญ มลกษณะเปน

เนนดนสงโดยรอบมเศษอฐกระจดกระจายอยทวบรเวณ สนนษฐานวาสรางขนในสมยทวารวด

เพราะโบราณวตถทคนพบ เปนยคเดยวกบโบราณวตถทพบบรเวณองคพระปฐมเจดย เชน

พระพทธรป ศลาทหกพง พระพทธรปสารด พระพมพดนเผา ธรรมจกรและกวางหมอบ

พระพทธรปทคนพบนมความสวยงามมาก ดงนนทวดนจงไดชอวา วดพระงาม๑๗

จากหลกฐานทปรากฏ ทาใหสนนษฐานไดวาการสบทอดประเพณการสรางเจดยจาก

ประเทศอนเดยมายงประเทศไทยเกดขนในสมยพระเจาอโศกมหาราช ในครงทพระโสณะและ

พระอตตระเดนทางมาเผยแผพระพทธศาสนา นอกจากนตานานพนเมองของชนชาตตาง ๆ ใน

สวรรณภมมกจะอางวาปฐมวงศของตนเปนขตตยะจากอนเดย กลาวคอ กอนทพระโสณะและ

พระอตตระเดนทางมาเผยแผพระพทธศาสนานน ชาวอนเดยไดเดนทางมาสอนความเจรญใหแก

สวรรณภมแลว ดงนนเมอพระโสณะกบพระอตตระเดนทางมาเผยแผพระพทธศาสนา จงสอสาร

กบชาวสวรรณภมได๑๘ แลวจงเผยแผพระพทธศาสนาพรอมทงประเพณตางๆ ในพระพทธศาสนา

ออกไปยงชาวพนเมองของสวรรณภม

๑๖วดพระประโทณเจดย, “พระประโทณเจดย”, หนา ๔.

๑๗สรวฒน คาวนสา อางถง ผวาราชการจงหวดและคณะกรรมการจงหวดนครปฐม, จงหวด

นครปฐม, ( พระนคร : สานกวฒนธรรมทางวรรณกรรม พมพในงานฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ, ๒๕๐๐), หนา

๑๑ – ๑๕.

๑๘เสถยร โพธนนทะ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค ๒ , หนา

๙๒ - ๙๓.

นของมห

๓.๒ การสบทอดประเพณการสรางเจดยจากประเทศศรลงกามายงประเทศไทย

การทพระพทธศาสนานกายลงกาวงศไดเขาสประเทศไทยนน สบเนองมาจากเมอ

ประมาณ พ.ศ.๑๖๙๘ กษตรยของศรลงกาพระนามวาพระเจาปรกกรมพาหมหาราชท ๑ ไดทรง

ฟนฟพระพทธศาสนาขนในศรลงกา โดยอาราธนาพระมหากสสปเถระเปนประธานทาสงคายนา

พระธรรมวนยจดวางระเบยบปฏบตในพระพทธศาสนาและสงฆมลฑลใหเรยบรอย กตตศพทท

พระเจาปรกกรมพาหปรบปรงศาสนาครงน เลองลอไปยงนานาประเทศทนบถอพระพทธศาสนา๑๙

เมอพระภกษสงฆของพมา มอญ ไทย ทราบขาวจงพากนเดนทางไปยงศรลงกาเพอศกษา แต

พระภกษสงฆศรลงการงเกยจวา พระภกษสงฆจากนานาประเทศมความแตกตางกนมานานแลว

จงใหพระภกษสงฆจากนานาประเทศทเดนทางมา รบการอปสมบทใหมแปลงเปนนกายลงกาวงศ

พระภกษสงฆจากนานาประเทศกยอมกระทาตามวธบวชแปลง และไดศกษาพระธรรมวนยใน

ศรลงกาจนรอบรแลวจงกลบมายงประเทศของตน ตอมาพระภกษสงฆไทยทไปบวชแปลงจาก

ศรลงกาไดตงคณะขนทเมองนครศรธรรมราช และไดเชญพระภกษสงฆจากศรลงกามาชวยสราง

พระมหาธาตทเมองนครศรธรรมราชขน โดยเปลยนแปลงรปแบบจากเดมทเปนเจดยแบบศรวชย

ใหเปนรปแบบของศรลงกา ครนเกยรตคณของพระภกษสงฆลงกาวงศไดแพรหลายขนไปถงกรง

สโขทย เมอครงกษตรยราชวงศพระรวงเปนใหญ กทรงเลอมใสโปรดใหนมนตพระภกษสงฆ

ลงกาวงศขนไปประดษฐาน ณ กรงสโขทย๒๐ พระพทธศาสนานกายลงกาวงศจงเจรญรงเรองใน

ประเทศไทยตงแตนนมา ดงหลกฐานทปรากฏอยในศลาจารกของพอขนรามคาแหงมหาราช เมอ

พ.ศ. ๑๘๒๐ วา พอขนรามคาแหงกระทาโอยทานแกมหาเถรสงฆราชปราชญเรยนจบปฎกไตร

หลวกกวาปครในเมองนทกคนลกแตเมอง นครศรธรรมราชมา๒๑

๑๙จานงค ทองประเสรฐ, ประวตศาสตรพทธศาสนาในเอเชยอาคเนย, (กรงเทพ ฯ : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๑๔), หนา ๒๙๕. ๒๐สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, หนา ๑๐๕.

๒๑ สานกนายกรฐมนตร, ประชมศลาจารก ภาคท ๑ , (กรงเทพ ฯ : โรงพมพครสภา, ๒๕๒๑),

หนา ๒๒.

นของมห

ตงแตพระพทธศาสนานกายลงกาวงศมาเจรญขนในประเทศไทย พระพทธศาสนา

ลทธมหายานกเสอมลง ในประเทศไทยจงมแตพระภกษสงฆทนบถอพระพทธศาสนานกายหนยาน

แตในตอนแรกพระภกษสงฆยงแบงแยกกนเปน ๒ นกาย คอ พระภกษสงฆเดมนกายหนง

พระภกษสงฆทอปสมบทตามนกายลงกาวงศนกายหนง แตตอมาภายหลงพระภกษสงฆทงสอง

นกายกรวมกนไดดวยความปรองดอง ซงในเรองนมหลกฐานปรากฏอยหลายแหงเชน ในศลาจารก

ทเมองสโขทยทเมองเชยงใหมปรากฏวา วดทมขนาดใหญจะเปนเจดยสถานสาคญของบานเมอง

เชน วดมหาธาตหรอวดเจดยหลวง ซงวดทมขนาดใหญมกจะสรางอยในเมอง แตยงมวดอกชนด

หนงทเปนวดขนาดเลกมกสรางอยนอกชมชนเมอง ซงมระยะหางจากชมชนเมองออกไปประมาณ

๔ กโลเมตร วดทปรากฏชอวาเปนวดสาคญของพวกพระภกษสงฆลงกาวงศ เชน วดสวนมะมวง

อนเปนทสถตของพระมหาสวามสงฆราชกรงสโขทย วดปาแดงอนเปนทสถตของพระสงฆราช

เมองเชยงใหม ลวนสรางอยในตาบลทอยหางหมบานออกไป ระยะทางพอพระเดนเขาบณฑบาต

ถงในเมองได ทเปนเชนนนอาจเปนเพราะวา พระภกษสงฆนกายเดมคงอยวดทมขนาดใหญซง

ตงอยในชมชน สวนพระภกษสงฆลงกาวงศไมชอบอยในชมชนเมอง เพราะถอความมกนอย

สนโดษเปนสาคญ ตอมามผทเลอมใสและอปสมบทในนกายลงกาวงศมากขน จงตองสรางวดเพม

ดงนนจงมวดเรยงรายตอกนหลายวด ตงอยนอกเขตชมชนเมอง๒๒

ตงแตพระพทธศาสนานกายลงกาวงศมาเจรญรงเรองขนในประเทศไทย ประเทศไทยก

รบขนบธรรมเนยมประเพณของศรลงกามาประพฤตปฏบต เชน การสรางเจดย ดงหลกฐานท

ปรากฏอยในศลาจารกของพอขนรามคาแหงวา

พอขนพระรามคาแหง ลกพอขนศรอนทราทตยเปนขนในเมองศรสชชนาลยสโขทย ทงมา

กาวลาวแลไทยเมองใตหลาฟาฏ...ไทยชาวอชาวของ มาออก ๑๒๐๗ ศกปกน๒๓ ใหขด

เอาพระธาตออก ทงหลาย เหนกระทาบชาบาเรอแกพระธาตไดเดอนหกวน จงเอาลงฝงใน

กลางเมอง ศรสชชนาลย กอพระเจดยเหนอหกขาวจงแลว ตงเวยงผา ลอมพระมหาธาต

สามขาวจงแลว๒๔

๒๒สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, หนา ๑๐๖ - ๑๐๗.

๒๓ทจรงมหาศกราช ๑๒๐๗ เปนประกา ตรงกบพทธศกราช ๑๘๒๘

๒๔สานกนายกรฐมนตร,ประชมศลาจารก ภาคท๑ , หนา ๒๕.

นของมห

นอกจากนยงมจารกของพระมหาธรรมราชาท ๑ (พญาลไทย) กลาวถงเรองการสราง

เจดยบรรจพระบรมสารรกธาตไวทเมองนครชมวา

หากเอาพระศรรตนมหาธาตอนนมาสถาปนาในเมองนครชมนปนน พระมหาธาตอนนใช

ธาตอนสามานย คอพระธาตแทจรงแล เอาลกแตลงกาทวปพนมาดาย เอาทงพช

พระศรมหาโพธ อนพระพทธเจาเราเสดจอยใตตนและผจญ พลขนมาราธราช ไดปราบแก

สพพญตญาณเปนพระพทธ มาปลกเบองหลงพระมหาธาตน ผผใดไดไหวนบกระทา

บชาพระ๒๕

คตความเชอทไดรบอทธพลมาจากศรลงกายงคงถอวา พระบรมสารรกธาตถอเปน

สญลกษณการดารงอยของพระพทธศาสนา เปนเครองหมายแหงการตงมนของพระพทธศาสนา

การสรางเจดยจงเปนอานสงสแกผสรางและผบชา คตพนฐานในการบชาพระบรมสารรกธาต ดวย

ถอวาเปนสวนหนงแทนองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงมการเสาะแสวงหาพระบรมสารรกธาต

ถงดนแดนศรลงกา เพอนามาสกการะบชาเปนศนยรวมศรทธาของประชาชน๒๖ ซงมหลกฐาน

ปรากฏอยในศลาจารกทวดเขากบ กลาวถงพระมหาเถรศรศรทธาเดนทางไปไหวพระธาตในเมอง

ตาง ๆ ภายในประเทศ แลวออกเดนทางไปสรางถาวรวตถทอนเดย ขามเรอไปศรลงกา๒๗ และ

อญเชญพระบรมสารรกธาตกลบมาประเทศไทย ดงขอความบางตอนวา

พระศรม...สนา มหาสะพานไวคนฝงด ตกนาลางตนฝงสงฆ...รกษา จงคลายงสโขทย

(ศร) สชชนาลยกระทาสมภารบารม...พระมหาธาตคลาดยง ฝาง แพล ระพน ตาก เชยง...

รอดเถงดงทโปรดชาง นครพนกลงคราฐปาตลบตร...บร นครตรโจลมณฑลา มลลราชรอด

เถงลงกาทวป...ดวยหาพบพระมหารตนธาต แตฉวตทาจรยา ไดห...ต สรางพระมหาธาต

เลกศาสนาธรรมในพระมหานครสงหล๒๘

๒๕เรองเดยวกน. หนา ๖๑.

๒๖สถาพร อรณวลาส,“คตความเชอพทธศาสนาแบบลงกากบวถชวตชมชนเมองสโขทย-ศรสชนลย”,

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙),หนา ๘๓.

๒๗ประเสรฐ ณ นคร, ประวตศาสตรเบดเตลด รวมบทนพนธ “เสาหลกทางวชาการ” ของ

ศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ ณ นคร,( กรงเทพ ฯ : สานกพมพมตชน, ๒๕๔๙ ),หนา ๒๗ - ๒๘.

๒๘สานกนายกรฐมนตร, ประชมศลาจารก ภาคท๑, หนา ๑๓๗.

นของมห

นอกจากนในศลาจารกวดศรชม ไดกลาวถงสมเดจพระมหาเถรศรศรทธาเดนทางไป

ศรลงกา แสวงหาพระบรมสารรกธาต ดงขอความบางตอนวา

อย.....สมเดจพระมหาเถรผชอศรศรทธาราชจฬามนศรรตนลงกาทปมหาสามเปนเจา.......

ใกลฝงนามาวลกคงคา๒๙ ในลงกาทวปนอกเมองกาพไล๓๐ เถง..ย สมเดจหา๓๑

พระนลาตธาต พระควาธาต พระทกขน อกขกธาต พระทนตธาต พระธาต (ธาต)..

กลางหาวชาวสหลเหนแกตามศรทธาลง..... เขามาห.รปพระมหาเถรศรศรทธาราช๓๒

จากทกลาวมาสรปไดวา ประเพณนยมการสรางเจดยในประเทศไทย ไดเรมตนตงแต

กษตรยราชวงศพระรวงเปนใหญ ทงนเพราะพระภกษสงฆไทยทไปบวชแปลงจากศรลงกาและ

พระภกษสงฆจากศรลงกา มไดนาเอาเฉพาะคาสงสอนของพระพทธศาสนามาเผยแผเทานน แต

ยงไดนาเอาประเพณการสรางเจดยตามแบบอยางศรลงกาเขามาเผยแพรดวย ดงจะเหนไดจาก

เจดยวดชางลอมทสโขทย มลกษณะรปแบบเปนชางปนปนครงตวประดบรอบฐานเจดยทงสดาน

ซงสนนษฐานวามตนแบบมาจากเจดยรวนเวล เมองอนราธประ ประเทศศรลงกา

แตการทประเทศไทยยอมรบนบถอพระพทธศาสนานกายลงกาวงศในครงนน กไมได

ทงขนบธรรมเนยมประเพณดงเดม เชน คตความเชอทางศาสนาพราหมณ ทมการนบถอมากอน

พระพทธศาสนานกายลงกาวงศจะไดรบความนยม ซงมไดขดของกบคตทางพระพทธศาสนา ทงน

เปนเพราะประเทศไทยไดนาหลกประพฤตปฏบตของพระพทธศาสนานกายลงกาวงศ มาปรบใชให

เขากบวถชวตของชมชนดงเดม

๒๙คอ ลานาในประเทศศรลงกา ปจจบนชอมหาเวลคงคา ๓๐คอ เมองคมปลอยในประเทศศรลงกาใกลเมองแคนด

๓๑กรมศลปากร, จารกสมยสโขทย, (กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร,๒๕๒๖),หนา ๖๑. ๓๒เรองเดยวกน. หนา ๖๙.

นของมห

๓.๓ อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย พระพทธศาสนานกายลงกาวงศไดเขามาเผยแผในประเทศไทย พรอมกบคตการสราง

เจดย เมอประมาณพทธศตวรรษท ๑๗ – ๑๘ ซงมอทธพลตอวฒนธรรมและอารยธรรมในชมชน

ตาง ๆ อยางกวางขวาง ทาใหเกดความเจรญรงเรองขนหลายดาน เชน วรรณคด จตรกรรม

ประตมากรรม สถาปตยกรรม ตามหลกฐานทางประวตศาสตรกษตรยผครองนครตาง ๆ ในสมย

สโขทยมกจะสรางเจดยขนเปนสญลกษณใหมของชมชน การสรางเจดยขนในเมองตาง ๆ จงม

ลกษณะทคลายคลงและแตกตางกนในรปแบบสถาปตยกรรม โดยการสรางเจดยนเปนไปตาม

ลกษณะของเมองทเนนความสาคญของพระพทธศาสนาเปนใหญ๓๓

เจดยทสรางขนในสมยสโขทยสามารถแบงออกเปน ๓ กลมใหญ ๆ ไดแก ๑. เจดย

ทรงพมขาวบณฑหรอเจดยทรงยอดดอกบวตม ๒. เจดยทรงระฆงหรอทรงลงกา ๓. เจดยทรง

ปราสาทหรอมณฑป แตเจดยทไดรบอทธพลจากพระพทธศาสนานกายลงกาวงศกคอ เจดยทรง

ระฆงหรอทรงลงกา เพราะมรปแบบทเปนศลปะศรลงกาชดเจน สวนเจดยทรงพมขาวบณฑกถอ

ไดวาเปนเอกลกษณเฉพาะของเจดยสมยสโขทย ดงนนผวจยจงไดยกเอาเจดยทง ๒ แบบมา

อธบาย ซงมรายละเอยดดงน

๓.๓.๑ อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในวดชางลอม ๓.๓.๑.๑ ประวตความเปนมาของวดชางลอม การสรางเจดยชางลอมน มผตงสมมตฐานวา พอขนรามคาแหงมหาราชทรงสรางขน

เมอ พ.ศ. ๑๘๒๙ เพอบรรจพระบรมสารรกธาต ตามขอความทปรากฏในศลาจารกสโขทยหลก

ท ๑ วา

๓๓กรมศลปากร, การศกษาวจยเรองวดชางลอม, (กรงเทพ ฯ : มปท., ๒๕๓๐), หนา ๙๐.

นของมห

พอขนพระรามคาแหง ลกพอขนศรอนทราทตยเปนขนในเมอง ศรสชชนาลยสโขทย ทง

มากาวลาวแลไทยเมองใตหลาฟาฏ...ไทยชาวอชาวของ มาออก ๑๒๐๗ ศกปกน ใหขด

เอาพระธาตออก ทงหลาย เหนกระทาบชาบาเรอแกพระธาต ไดเดอนหกวน จงเอาลงฝง

ในกลางเมองศรสชชนาลย กอพระเจดยเหนอหกขาวจงแลว ตงเวยงผา ลอมพระมหาธาต

สามขาวจงแลว๓๔

จากขอความในศลาจารกอธบายไดวา พอขนรามคาแหงมหาราช โปรดใหทาการขด

พระบรมสารรกธาตจากสถานทแหงใดแหงหนงขนมา แลวกระทาการสกการะบชาเปนระยะเวลา

หนงเดอนหกวน หลงจากนนกโปรดใหบรรจพระบรมสารรกธาตไวกลางเมอง แลวสรางเจดย

เหนอบรรจพระบรมสารรกธาตโดยใชเวลาสราง ๖ ป และสรางกาแพงลอมรอบอก ๓ ป

นกโบราณคดไดตความหมายจากศลาจารกสโขทยหลกท ๑ ตางกน เนองจากในจารก

ไมไดระบวาเจดยทพอขนรามคาแหงมหาราชทรงสรางคอวดใด

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ ไดทรงวนจฉยไวในพระนพนธ

เรองตานานพระพทธเจดยวา พระเจดยเหนอกคอ พระเจดยวดชางลอม และเจดยทสรางในสมย

สโขทย ถาวาโดยรปสณฐานกทาอยางเจดยแบบลงกาทงนน๓๕

0ศาสตราจารยหลวงบรบาลบรภณฑ กลาววา เจดยพระบรมธาต ซงพอขนรามคาแหง

ทรงสรางคอเจดยวดชางลอม เหตททาใหเขาใจวาเปนเจดยวดชางลอมคอ ประการแรกวดชางลอม

เปนวดใหญอยเหนอสด ประการทสองมกาแพงหรอเวยงผาลอมรอบ สมยกอนคงเรยกวาวด

มหาธาต ตอมาเมอไมมเครองหมายจงเรยกวา วดชางลอมตามลกษณะสงสาคญภายในวด๓๖

1นายมานต วลลโภดม กลาววา เจดยวดชางลอม เปนเจดยซงพอขนรามคาแหงโปรด

ใหสรางขน ณ สถานทบรรจพระบรมธาต โดยสรางตามแบบสถปลงกา อนเปนววฒนาการดาน

สถาปตยกรรมไทยในยคตนพทธศตวรรษท ๑๙ ๓๗

๓๔ สานกนายกรฐมนตร, ประชมศลาจารก ภาคท ๑, หนา ๒๕. ๓๕สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, หนา ๑๓๖. ๓๖กรมศลปากร อางถง ศาสตราจารยหลวงบรบาลบรภณฑ, ชมนมโบราณคด, (พระนคร : เขษม

บรรณกจ, ๒๕๐๓) ๓๗ กรมศลปากร อางถง นายมานต วลลโภดม, คาบรรยายสมมนาโบราณคดสมยสโขทย

พ.ศ. ๒๕๐๓, (พระนคร : หางหนสวนจากด ศวพร, ๒๕๐๗)

นของมห

๓.๓.๑.๒ รปแบบของเจดยในวดชางลอม

วดชางลอมตงอยภายในกาแพงเมอง เกอบกงกลางของตวเมองศรสชนาลย จงหวด

สโขทย บรเวณทราบดานทศตะวนออกของเขาพนมเพลง หนหนาไปทางทศตะวนออกเฉยงใต

เจดยประธานวดชางลอม เปนเจดยทรงระฆงควาขนาดใหญ สง ๓๐ เมตร ตงอยในกาแพงแกว

สเหลยมจตรส กวางยาว ๕๐ เมตร สง ๑.๕๐ เมตร มซมประต ๔ ดาน โดยดานหนาและ

ดานหลงเปนประตสาหรบเขาออก สวนดานขางทงสองดานเปนซมประตตน ทดานหนาของ

องคเจดยประธานมบนไดขนสลานประทกษณ รอบฐานชนลางทง ๔ ดาน มรปชางปนปนเตมตว

ยนหนหลงใหเจดยจานวน ๓๙ เชอก ชางตรงมมฐานเจดยทงสมขนาดใหญ มเครองประดบ

และตงทแยงจากแถวชางตวอนๆ ซงลกษณะการวางชางปนปนไวรอบเจดยน เหมอนกบเจดย

รวนเวล ทศรลงกา

ฐานเจดยชนบนทถดขนไปจากฐานประทกษณ จะประดบดวยซมพระทประดษฐาน

พระพทธรปปางมารวชยโดยรอบทงสดาน รวม ๒๐ ซม เหนอบรเวณองคระฆงขนไปเปนบลลงก

กานฉตรซงประดบดวยรปพระสาวกปนปนปางลลาแบบนนตาจานวน ๑๗ องค ตอจากนนขนไป

เปนปลองไฉน ปลยอด เมดนาคาง๓๘

๓.๓.๑.๓ แนวคดการออกแบบเจดยในวดชางลอม

คตของพราหมณไดเขามาสดนแดนไทยตงแตกอนสมยสโขทย เมออาณาจกรกมพชา

ของขอมไดแผขยายอานาจทางการเมองเขามาทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และบางสวนของ

พนทภาคกลาง เมอไทยตงอาณาจกรสโขทยเปนอสระจากอานาจทางการเมองของขอม ไทยได

พยายามสรางวฒนธรรมทงในดานความคดและการปฏบตขน๓๙

๓๘กรมศลปากร, ทาเนยบโบรารสถานศรสชนาลย, (กรงเทพ ฯ : สานกพมพสมาพนธ จากด,

๒๕๓๕), หนา ๓๕ – ๓๖.

๓๙สภาพรรณ ณ บางชาง, ขนบธรรมเนยมประเพณ : ความเชอและแนวการปฏบต ในสมย

สโขทยถงสมยอยธยาตอนกลาง, (กรงเทพ ฯ : โครงการเผยแพรผลงานวจย ฝายวจยจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย ,๒๕๓๕), หนา ๓๕.

นของมห

เมอพระพทธศาสนานกายลงกาวงศไดรบความนยมในสโขทย อาณาจกรสโขทยก

นบถอพระพทธศาสนานกายลงกาวงศเปนหลก แตรองรอยทางวฒนธรรมของพราหมณยงคงมอย

ทาใหเกดการผสมผสานระหวางพระพทธศาสนากบคตความเชอของพราหมณ สถาปตยกรรม

เนองในพระพทธศาสนาจงมคตความเชอของพราหมณปะปนอยดงจะเหนไดจากเจดยวดชางลอม

มการนาชางปนปนมาประดบทรอบฐานของเจดยทง ๘ ทศ ซงลกษณะการวางชางปนปนไวรอบ

เจดยทง ๘ ทศน มลกษณะเหมอนกบเจดยรวนเวล ทศรลงกา สญลกษณรปชางทปรากฏนตรง

กบคตของพราหมณ ในกวนพนธมหาภารตะเรองชางประจาทศ ซงเปนชางบนสวรรคมหนาท

ชวยประคบประคองโลก อยประจาทศทง ๘ จงเรยกวาชางโลกบาล๔๐

ยกษ การขดแตงเจดยในป พ.ศ. ๒๕๐๘ – ๒๕๑๒ ไดพบยกษสารดยนถอตะบอง

มหวงกลมตดอยดานหลง เขาใจวาใชคลองยดยกษสารดไวกบทและนาจะประดบอยทราวบนได

ทางขนเจดย เรองของยกษน ในเอกสารหมายเลข ๑/๒๕๓๐ ของกองโบราณคดทศกษาวจย

วดชางลอมไดกลาวไววา ยกษยนถอตะบองทราวบนไดนาจะเปนทาวเวสวณ อนเปนเทพท

คมครองพทกษศาสนสถานพทธศาสนาทกแหง ซงมกจะมยกษคอยคมครองอนตรายเพอไมใหมา

เยยมกรายพระพทธองค๔๑

แนวคดของกองโบราณคดน เปนทฤษฎทตรงกบขอความในพระไตรปฎก คอ เมอ

พระโพธสตวลงสพระครรภของพระมารดามเทพบตรเขาไปอารกขา พระโพธสตวทง ๔ ทศ เพอ

ไมใหมนษยหรออมนษยเบยดเบยนพระโพธสตวซงหนงในเทพบตร ๔ องคนนคอทาวเวสวณ๔๒

จอมยกษทอยบนสวรรคชนจาตมหาราชกา

นอกจากนในเอกสารการวจยวดชางลอมยงกลาวตอไปอกวา ในสวนขององคเจดยซง

เปนทบรรจพระบรมสารรกธาต หมายถง ประธานในการประกาศพระพทธศาสนา สวนยอดทเปน

ปลองไฉน ๓๒ ชน หมายถง ภมทง ๓๑ และเมดนาคางทเปนสวนยอดสด หมายถง นพพาน๔๓

๔๐ละเอยด วสทธแพทย อางถง Vettam Mani, The Puranic Encyclopaedia, (Delhi : Motilal

Banarsidass, 1975), p.62. ๔๑กรมศลปากร, การศกษาวจยเรองวดชางลอม, หนา ๙๑. ๔๒ม.อ.(ไทย) ๑๔/๒๐๒/๒๓๗., ม.อ.(บาล) ๑๔/๒๐๒/๑๗๐. ๔๓กรมศลปากร, การศกษาวจยเรองวดชางลอม, หนา ๕๒ - ๕๓.

นของมห

ซงทฤษฎนมกลาวไวในพระไตรปฎก คอ ภม หมายถงระดบแหงจตหรอระดบแหงชวตของหมสตว

ทตดอยในภพตาง ๆ ไดแก กามาวจรภม๑๑ คอ ชนททองเทยวอยในกาม เชน มนษย สวรรค

รปาวจรภม๑๖ คอ ชนททองเทยวอยในรปหรอเรยกวาชนรปพรหม อรปาวจรภม ๔ คอ ชนท

ทองเทยวอยในอรปหรอเรยกวาชนอรปพรหม อปรยาปนนภม คอ ชนทไมเกยวเนองในภมทง ๓

หมายถง โลกตตรภม๔๔ รวมทงหมด ๓๑ ภม ถารวมอปรยาปนนภมดวยจะเทากบ ๓๒ ภม

ซงตรงกบจานวนปลองไฉน

จากทกลาวมาจะเหนไดวา การสรางเจดยวดชางลอมนน ไดมการตความเกยวกบ

แนวคดการออกแบบไว ๒ แนวคด คอ ตความตามหลกพระพทธศาสนาและตความตามหลก

ของศาสนาพราหมณ นอกจากนรปทรงของเจดยวดชางลอมกมลกษณะคลายกบเจดยรวนเวล

ทศรลงกา จงเปนไปไดวาเจดยวดชางลอมนไดแนวคดมาจากเจดยรวนเวล ทศรลงกา

๔๔ข.ป.(ไทย) ๓๑/๗๒/๑๒๑ – ๑๒๒., ข.ป. (บาล) ๓๑/๗๒/๘๗ – ๘๘.

นของมห

๓.๓.๒ อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดย ในวดเจดยเจดแถว

๓.๓.๒.๑ ประวตความเปนมาของวดเจดยเจดแถว

วดเจดยเจดแถวน ไมปรากฏหลกฐานในการสราง แมแตชอของวดเจดยเจดแถวก

ตงขนภายหลง เนองจากภายในวดมเจดยเลก ๆ เรยงรายกนอยเปนจานวนมาก ทงทมไดเรยงกน

เปนเจดแถวตามชอเรยก๔๕

ตอมาใน พ.ศ. ๒๕๑๐ นายเอ.บ. กรสโวลด ไดกลาวถงวดเจดยเจดแถว โดยพจารณา

รปแบบของเจดยประธานและเจดยบรวารบางองค เปรยบเทยบกบรปแบบของพระศรมหาธาต

และเจดยบรวารของวดมหาธาต เมองสโขทย และอาศยหลกฐานทางดานจารก สนนษฐาน

กาหนดอายการสรางวดเจดยเจดแถววา อยในระยะทพระมหาธรรมราชาท ๑ (พญาลไทย) ทรง

เปนอปราชอยทเมองศรสชนาลย ตรงกบสมยของพระราชบดาของพระองค คอ พญาเลอไท และ

ตรงกบระยะทมการสราง - ปฏสงขรณวดมหาธาต เมองสโขทย ในราว พ.ศ.๑๘๘๖๔๖

๓.๓.๒.๒ รปแบบของเจดยในวดเจดยเจดแถว

เจดยภายในวดเจดยเจดแถวนนมหลายรปแบบ โดยมเจดยรายรวมทงอาคารขนาดเลก

แบบตาง ๆ กน ลอมรอบเจดยประธาน ทงหมดจานวน ๓๓ องค ซงจดกลมได ๓ รปแบบ คอ

๑. เจดยทรงยอดดอกบวตม เปนเจดยประธาน มหลายชอเรยก บางทเรยกวา เจดย

ทรงพมขาวบณฑ หรอ เจดยทรงทะนาน

สวนลางเปนฐานเขยงขนาดใหญตงซอนเปนชน สอบขนเพอรองรบฐานบวลกแกวอกไก

สวนกลาง หรอ เรอนธาต เปนทรงแทงสเหลยมหยกมมยสบมม ซงประกอบดวยฐาน

๔๕สนต เลกสขม, อางถง สมเดจ ฯ เจาฟา กรมพระยานรศรานวดตวงศ, จดหมายระยะทางไป

พษณโลก, (พระนคร : โรงพมพพระจนทร, ๒๕๐๖), หนา ๖๕. ๔๖สนต เลกสขม, อางถง Griswold A.B., Toward a History of Sukhodaya Art. (The Fine

Arts Department, 1976), p.17,33.

นของมห

บวลกฟก ๒ ฐานตงซอน ๆ ลดหลนขนไปรองรบเรอนธาต เหนอเรอนธาตมรปกลบขนนและรป

กลบบวประดบตามมมและตามดานทงส

สวนบน มรปกลบขนนและรปกลบบวทประดบเหนอเรอนธาต เปนองคประกอบท

เชอมโยงใหเกดความตอเนองระหวางเรอนธาตกบสวนบนทรงยอดดอกบวตม๔๗

๒. เจดยทรงปราสาท ปราสาทหมายถงรปแบบของเรอนทมหลายชนซอนกน หรอทม

หลงคาลาดหลายชนซอนลดหลนกน ตอนกลางของเจดยเรยกวาเรอนธาต เรอนธาตมกมทรง

สเหลยม ตงอยบนฐาน เหนอเรอนธาตเปนชนซอน๔๘

๓. เจดยทรงระฆง หรอทเรยกวาเจดยทรงลงกา หมายถงเจดยทมองคระฆงเปนสวน

สาคญ เทยบความสาคญไดกบสวนกลางหรอเรอนธาตของเจดยทรงปราสาท เจดยทรงระฆงใน

ประเทศไทยไดรบอทธพลมาจากเจดยแบบหนงของศลปะแบบลงกา องคระฆงเปนสวนสาคญท

เดนชด มวงแหวน ๓ วงซอนกนรองรบอยขางใต มบลลงกสเหลยมตงอยเหนอองคระฆง ตอ

ยอดเปนทรงกรวยประกอบดวยปลองไฉนปล๔๙

๓.๓.๒.๓ แนวคดการออกแบบเจดยในวดเจดยเจดแถว แผนผงโดยสวนรวมของวดแสดงถงการจดระเบยบทชดเจน โดยเนนความสาคญของ

เจดยประธานซงมขนาดใหญทสด รายลอมดวยเจดยบรวารขนาดยอม ระเบยบเชนนทาใหเกด

ความสมพนธระหวางพนททงแนวราบและแนวตง แนวแกนกลางของวด คอตาแหนงของเจดย

ประธาน นบไดวาเปนงานออกแบบแผนผงทสมพนธกบรปแบบสถาปตยกรรมทดทสดแหงหนง

ของศลปะสโขทย๕๐ ซงการวางผงของวดเจดยเจดแถวอาจไดแนวคดมาจากเรองจกรวาลวทยา

ในพระพทธศาสนา

๔๗สนต เลกสขม, เจดยสมยสโขทยทวดเจดยเจดแถว, ( กรงเทพ ฯ : โรงพมพอกษรสมพนธ,

๒๕๓๓ ), หนา๓๔–๔๓.

๔๘สนต เลกสขม, เจดย ความเปนมาและศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศไทย,

(กรงเทพมหานคร : บรษทพฆเณศ พรนตง เซนเตอร จากด, ๒๕๓๕), หนา ๑๘. ๔๙สนต เลกสขม, เจดยสมยสโขทยทวดเจดยเจดแถว, หนา ๑๔๕. ๕๐เรองเดยวกน. หนา ๒๙ – ๓๑.

นของมห

คตความเชอเรองจกรวาลและเขาพระสเมรนน พสจนไดจากไตรภมพระรวง ซงเปน

วรรณคดสมยสโขทยและเปนวรรณคดทางพระพทธศาสนาทสาคญ ทพระมหาธรรมราชาท ๑

หรอ พญาลไทย ทรงนพนธขนเมอ พ.ศ. ๑๘๘๘ ความในไตรภมนนกลาววา จกรวาลทมโลกซง

มนษยอาศยอยน เปนหนวยหนงของอนนตจกรวาล ในจกรวาลหนง ๆ นนมเขาพระสเมรเปน

แกนกลาง บนยอดเขาพระสเมรเปนทตงของสวรรคชนดาวดงส ซงเปนทประทบของพระอนทร

บนสวรรคชนดาวดงสมจฬามณเจดยทบรรจพระทนตธาตและพระเมาลของพระพทธเจา รอบเขา

พระสเมรมเขาสตตบรภณฑลอมรอบเปนวงแหวน ๗ วง ทงเขาพระสเมรและเขาสตตบรภณฑถก

หอมลอมดวยสทนดรสมทรทแผกวางออกไปทกทศ รอบนอกของเขาสตตบรภณฑเปนทตงของ

ทวปใหญ ๔ ทวป ไดแก อตตรกรทวปตงอยทางเหนอของเขาพระสเมร ชมพทวปตงอยทางทศใต

ของเขาพระสเมร บรพวเทหะตงอยทางทศตะวนออกของเขาพระสเมร และอมรโคยานตงอยทาง

ทศตะวนตกของเขาพระสเมร๕๑

ขอความในไตรภมยงระบวา โลกมนษยเปนภมแหงเดยวเทานนทผประกอบกศลกรรม

จะไดเสวยสคตภม ในเทวโลกและพรหมโลก หรอ อาจจะบรรลมรรคผลเขาสนพพานได สวนผท

ประกอบอกศลกรรมจะตกไปสอบายภม ซงมการจาแนกภพภมทางฝายกศลกรรมไวเปน เทวภม

๖ ชน พรหมภม ๑๖ ชน อรปพรหม ๔ ชน๕๒ จากนนจงเปนภมของผทไดบรรลมรรคผล

นพพาน สวนภมของฝายอกศลกรรมแบงออกเปน ๔ ชน คอ นรก ดรจฉาน เปรต อสรกาย๕๓

เรองของไตรภมพระรวง จงเปนการบรรยายเกยวกบจกรวาลวทยาในพระพทธศาสนา

ดงนนสนนษฐานวา การออกแบบและการวางผงเจดยในวดเจดยเจดแถว อาจไดแนวคดมาจาก

เรองจกรวาลวทยาพระพทธศาสนา คอมเขาพระสเมรเปนศนยกลาง และมเขาสตตบรภณฑ

ลอมรอบ โดยมเจดยประธานของวดเปนสญลกษณแทนเขาพระสเมร เจดยบรวารเปนสญลกษณ

แทนเขาสตตบรภณฑ๕๔

๕๑ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยสโขทย ไตรภมกถา, (กรงเทพ ฯ :

หางหนสวนจากด อรณการพมพ, ๒๕๔๔), หนา ๗๗ – ๘๓.

๕๒เรองเดยวกน. หนา ๑๖๗ – ๒๐๒. ๕๓เรองเดยวกน. หนา ๑๓ – ๖๙.

๕๔สนต เลกสขม, เจดยสมยสโขทยทวดเจดยเจดแถว, หนา ๓๑.

นของมห

ในสวนของเจดยประธานทเปนเจดยทรงยอดดอกบวตมนน เปนเจดยแบบพเศษทนยม

สรางขนเฉพาะในสมยสโขทยเทานน เพราะกอนสมยสโขทยไมปรากฏเจดยรปทรงน และหลง

สมยสโขทยกไมนยมสรางเจดยรปทรงนอก เจดยลกษณะนมหลายชอเรยก คอ ๑. เจดยทรง

ยอดดอกบวตม เหตทเรยกวาเจดยทรงยอดดอกบวตมอาจเปนเพราะยอดเจดยมรปทรงคลายยอด

ดอกบวตมและดอกบวกเปนสงสาคญทางพระพทธศาสนา ทพระพทธเจาทรงนามาเปรยบเทยบ

กบสตวทงหลายเพอใชแสดงธรรม เชน เรองทรงพจารณาเวไนยสตวเปรยบดวยดอกบว๕๕๒.เจดย

ทรงทะนาน เหตทเรยกวาเจดยทรงทะนานเพราะยอดเจดยมลกษณะเปนพงคลายทะนานตวงขาว

ควาอย ๓. เจดยทรงพมขาวบณฑ ในทางวชาการของกรมศลปากรไดกาหนดเรยกเจดยลกษณะ

นวา เจดยทรงพมขางบณฑ เรองพมขาวบณฑนอาจจะใชเรยกใหเขากบหลกฐานทไดมาจากศลา

จารกสโขทยทกลาวถงพนมหมาก พนมเบย เพราะลกษณะของพนม กคอรปทรงทอยในความ

เปนพม สวนคาวาขาวบณฑกหมายถงขาวเปนกอน ๆ แลวนามาจดวางในพานเรยงใหอยในรป

ของพนมทเปนกระพมขนไป ดจอาการประนมมอหรอกระพมมอเพอแสดงความเคารพสกการะ

อาศยแนวเทยบเคยงดงน จงเรยกเจดยลกษณะนวาเจดยทรงพมขาวบณฑ ๕๖ นอกจากนนก

โบราณคดและนกประวตศาสตรศลปะ ไดแสดงแนวคดเกยวกบทมาของเจดยทรงยอดดอกบวตม

ไวดงน

ศาสตราจารย ยอรจ เซเดส ใหความเหนไววา โครงสรางของเจดยแบบนมาจาก

รปทรงของโกศบรรจพระบรมอฐ

สมเดจ ฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงวนจฉยวา อาจไดแบบอยางมาจาก

เจดยจน แลวดดแปลงใหเหมาะสมกบกระบวนการของชางไทย๕๗

ดร.ประเวศ ลมปรงษ ใหความเหนวาเจดยไดแบบอยางมาจากพานแวนฟา เปนพาน

ทซอนกนสองชน ชนดหนงประดบมกหรอกระจกเปนตน ใบบนเปนพานทรงสงซอนกนอยบน

ตะลม อกชนดหนงทาดวยโลหะจาหลกลาย ใบบนเปนพานเลกซอนอยบนพานใหญ๕๘

๕๕ว.ม. (ไทย) ๔/๙/๑๔., ว.ม. (บาล) ๔/๙/๙. ๕๖คงเดช ประพฒนทอง, โบราณคดประวตศาสตร,(กรงเทพฯ : บรษทรงศลปการพมพ ,๒๕๒๙),

หนา ๒๔๖ – ๒๔๗. ๕๗สงวน รอดบญ, พทธศลปสโขทย, พมพครงท ๒, (กรงเทพ ฯ : โอ. เอส. พรนตง เฮาส, ๒๕๓๓),

หนา ๘๔. ๕๘สมภาษณ ดร. ประเวศ ลมปรงษ, อาจารยมหาวทยาลยศลปากร, ๕ กรกฎาคม ๒๕๔๘.

นของมห

อยางไรกตามนกโบราณคดและนกศลปะตางยกยองวา เจดยทรงยอดดอกบวตมน เปน

รปแบบของสโขทยแท เพราะเจดยแบบนนยมสรางไวตามเมองตาง ๆ ของสโขทยเทานน และไม

ปรากฏในสมยตอมา แสดงวาเจดยแบบนไดสนสดลงพรอมกบการลมสลายของอาณาจกรสโขทย

๓.๔ อทธพลของสถาปตยกรรมสมยตาง ๆ ทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย

หลกฐานแหงความเจรญรงเรองทางศลปวฒนธรรมของสโขทย ทยงคงปรากฏอยจนถง

ทกวนน สวนใหญจะเปนสงกอสรางในทางพระพทธศาสนา เชน โบสถ วหาร เจดย แตกอนท

อาณาจกรสโขทยจะเจรญรงเรองนน แควนตางๆ ทอยบรเวณใกลเคยงไดมความเจรญรงเรองดาน

ศลปวฒนธรรมมากอนสโขทยแลว ดงนนเจดยทสรางขนในสมยสโขทยจงมศลปวฒนธรรมจาก

แควนตาง ๆ ทอยบรเวณใกลเคยงปะปนอยดวย ซงมรายละเอยดดงน

๓.๔.๑ อทธพลของสถาปตยกรรมสมยศรวชย ทมตอการสรางเจดยใน สมยสโขทย สถาปตยกรรมสมยศรวชย ประมาณพทธศตวรรษท ๑๓ – ๑๘ เจดยทสรางขนใน

สมยศรวชยเปนสถาปตยกรรมของพระพทธศาสนามหายาน ซงปรากฏหลกฐานทางภาคใตของ

ประเทศไทย เชน เจดยวดแกว เจดยวดพระบรมธาตไชยา สราษฎรธาน เจดยศรวชยมลกษณะ

เดนและเหนไดชดเจน คอ มรปทรงสเหลยมและมยอดแหลม เรยกวา เจดยทรงมณฑปหรอทรง

ปราสาท

ลกษณะโดยทวไป มฐานสเหลยมสง เรอนธาตเปนรปสเหลยมจตรส ประกอบดวยซม

ประดษฐานพระพทธรปปางประทบยนทง ๔ ทศ เหนอเรอนธาตทาเปนฐานแปดเหลยมตรงสวนท

เปนบวปากระฆงนยมทาเปนบวกลม องคระฆงตอนบนพองออก มากกวาสวนทเปนปากระฆง

คอ ทรงดอกบวควา เหนอองคระฆงทาเปนบวกลมอกสองชนกอนทจะถงปลยอด ตามมมเจดย

ทง ๔ มการประดษฐเจดยบรวารสเหลยมขนาดเลก๕๙ ซงลกษณะตาง ๆ ของเจดยทกลาวมานม

ลกษณะตรงกบเจดยบางองคในวดเจดยเจดแถว จงหวดสโขทย

๕๙สงวน รอดบญ, พทธศลปสโขทย, หนา ๑๑๖.

นของมห

เจดยทรงปราสาททสรางขนในสมยสโขทยนน นกโบราณคดเชอวาไดรบอทธพลมาจาก

เมองไชยาและเมองนครศรธรรมราช ซงเปนเจดยแบบหลายยอดเชน พระบรมธาตไชยา เมองไชยา

สราษฎรธาน หรอพระบรมธาตเจดยองคเดมของวดมหาธาต เมองนครศรธรรมราช อนเปนเจดย

ทสรางขนตามคตพระพทธศาสนามหายานของอาณาจกรศรวชย๖๐

จากหลกฐานทางประวตศาสตร คอ ศลาจารกของพอขนรามคาแหงมหาราชปรากฏชด

วาอาณาจกรสโขทยไดมการตดตอกบดนแดนทางตอนใตของประเทศไทย ดงนนนกโบราณคดจง

เชอวาเจดยทรงปราสาททสรางขนในสมยสโขทยบางแหง ไดรบอทธพลมาจากสถาปตยกรรมสมย

ศรวชย

แตมผเสนอวา อทธพลของสถาปตยกรรมสมยศรวชยไมนาจะเผยแพรมาถงสโขทยได

เนองจากแหลงโบราณสถานของศรวชยกบสโขทยอยไกลกนมาก นอกจากนนคตทางศาสนากยง

แตกตางกนดวย ดงนนรปแบบของเจดยทรงปราสาททปรากฏในสมยสโขทยนาจะไดรบอทธพล

จากอาณาจกรใกลเคยงมากกวา๖๑

๓.๔.๒ อทธพลของสถาปตยกรรมสมยลพบร ทมตอการสรางเจดยใน สมยสโขทย

สถาปตยกรรมสมยลพบร ประมาณพทธศตวรรษท ๑๖ – ๑๘ เจดยทสรางขนในสมย

ลพบรนน ถาจะคนหาประจกษพยานในดานองคเจดยโดยแทนนไมม แตมหลกฐานปรากฏคอ

เจดยสารดอยทพพธภณฑสถานแหงชาต อทอง ทาใหเหนเคาเงอนของเจดยสมยลพบร ซงนาจะ

เปนสถาปตยกรรมแบบพระพทธศาสนามหายาน อนเปนสมยทศลปะขอมแพรหลายเขามาบรเวณ

ลมแมนาเจาพระยา ประชาชาตตาง ๆ และชนพนเมองแถบนเอาอยาง โดยลอกแบบจนกลายเปน

ศลปะลพบรไป ทงพระพทธรป เจดยและลวดลายตาง ๆ๖๒

๖๐เรองเดยวกน. หนา ๑๑๖.

๖๑กรมศลปากร, ววฒนาการพทธสถานไทย, (กรงเทพมหานคร : บรษท อมรนทร พรนตง กรพ

จากด, ๒๕๓๓), หนา ๑๑๐. ๖๒น. ณ ปากนา, สถปเจดยในประเทศไทย, (กรงเทพฯ : สานกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๑๖),

หนา ๖๗.

นของมห

สถปสารดสมยลพบรเปนแบบระฆงกลม แตตงเปนทรงกระบอก มสายรดกลางระฆง

และมลายดอกจนทนสทศคลายเจดยสมยเชยงแสน ใตระฆงเปนดอกบว ใตลงไปเปนองคเจดย

สเหลยมไมยอมม ฐานปทมสเหลยมกไมยอมม มเจดยบรวารเลก ๆ อยมมสทศ ลายหนากระดาน

และทองกระดานกบบวบงวาเปนศลปะเลยนแบบศลปะขอมอยางชดเจน เจดยแบบนไมมบลลงก

แตมบวลกแกวรองรบรปหมอนาและยอดเปนกรวยแหลมสน ๆ พระพทธรปประทบนงมรศมอยท

กลางองคสเหลยมดานละ ๓ องค รวม ๑๒ องค นาจะเปนอดตพระพทธเจาตามนกายมหายาน๖๓

จากการสารวจของนกโบราณคด พบวาเจดยทรงปราสาททสรางขนในสมยสโขทย

บางแหง ไดรบอทธพลจากสถาปตยกรรมสมยลพบร เชน เจดยราย หมายเลข ๘ ทอยใน

วดเจดยเจดแถว ปรากฏหลกฐานวาไดรบอทธพลของเจดยทรงปราสาทและงานประดบแบบลพบร

อยทสวนลาง สวนกลาง และสวนบนของเจดย อยางไรกตามลกษณะของเจดยทรงปราสาทแบบ

ลพบร ไดรบการดดแปลงใหเปนลกษณะของศลปะสโขทยทเจดยรายองคน คอมความเรยบงาย

ตางจากรายละเอยดทยงยากและการเพมมมของเจดยทรงปราสาทแบบลพบร ความหนกแนน

ตามสนทรยภาพแบบลพบรจงลดหายไปจากรปทรงทปรบปรงแลวของเจดยหมายเลข ๘ น๖๔

๓.๔.๓ อทธพลของสถาปตยกรรมสมยลานนา ทมตอการสรางเจดยใน

สมยสโขทย สถาปตยกรรมสมยลานนา ประมาณพทธศตวรรษท ๑๙ – ๒๓ นบตงแตพระยาเมงราย

ทรงสรางเมองเชยงใหมและสถาปนาตนขนเปนปฐมกษตรย ปกครองจนกระทงสนสดราชวงศอน

กนระยะเวลายาวนานเกอบ ๓ ศตวรรษนน ไดมการสรางสมและสรางสรรคงานศลปะตาง ๆ

มากมาย ศลปะลานนาเปนงานศลปทมแบบแผนแสดงเอกลกษณเฉพาะตวทเจรญควบคมากบ

ศลปะสโขทย และเปนวฒนธรรมทเกยวของกบพระพทธศาสนามาโดยตลอด ดวยเหตนจงม

รองรอยหลกฐานทางศลปวฒนธรรมหลงเหลออย ไดแกสงกอสรางอนเนองในพระพทธศาสนา

เปนตนวา โบสถวหาร และเจดยรปแบบตาง ๆ๖๕

๖๓เรองเดยวกน. หนา ๖๗.

๖๔สนต เลกสขม, เจดยสมยสโขทยทวดเจดยเจดแถว, หนา ๑๒๙. ๖๕กรมศลปากร, ววฒนาการพทธสถานไทย, หนา ๑๑๓.

นของมห

จากการสารวจของนกโบราณคด พบวาเจดยทรงระฆงทสรางขนในสมยสโขทยบางแหง

ไดรบอทธพลจากสถาปตยกรรมสมยลานนา เชน เจดยประจาดาน หมายเลข ๕ ทอยใน

วดเจดยเจดแถว เจดยทรงระฆงองคนมลกษณะแตกตางจากเจดยทรงระฆงแบบสโขทยโดยทวไป

เพราะอทธพลของเจดยทรงระฆงแบบลานนาเขามาปะปนอยทสวนลางของเจดยอยางชดเจน๖๖

เจดยสมยสโขทย แมจะไดรบอทธพลแบบอยางมาจากแหลงตาง ๆ กน แตชางในสมย

สโขทยไดพยายามดดแปลงแตงเตมรปแบบ ใหมลกษณะแบบอยางผสมกลมกลนเปนของตนเอง

จงเปนผลใหศลปกรรมสโขทยมเอกลกษณเปนของตนเอง บงบอกถงศรทธาอนแรงกลา ทมตอ

พระพทธศาสนาและแนวความคดทสรางสรรคในทางสถาปตยกรรม ทไมซาแบบกบชนชาตใด๖๗

๖๖สนต เลกสขม, เจดยสมยสโขทยทวดเจดยเจดแถว, หนา ๑๔๗. ๖๗สงวน รอดบญ, พทธศลปสโขทย, หนา ๗๖.

นของมห

บทท ๔

รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทไดรบการสบทอดมาจนถงปจจบน ๔.๑ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทมอทธพลตอเจดยสมยอยธยา

สมยกรงศรอยธยาเปนราชธานนน มระยะเวลานานถง ๔๑๗ ป มพระมหากษตรย

ปกครอง ๕ ราชวงศ รวม ๓๓ พระองค จงมงานสรางสรรคทางดานศลปะเกดขนมากมายในยคน

โดยทวไปแบงกวาง ๆ ออกเปน ๔ ยค คอ

๑. สมยอยธยาตอนตน เรมตงแตสมเดจพระรามาธบดท ๑ ( พระเจาอทอง ) ทรง

สถาปนากรงศรอยธยาขนเปนราชธานเมอ พ.ศ. ๑๘๙๓ จนสนรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ

ในป พ.ศ. ๒๐๓๑

๒. สมยอยธยาตอนกลาง เรมตงแตรชสมยสมเดจพระรามาธบดท ๒ พ.ศ. ๒๐๓๔

จนสนรชสมยสมเดจพระเจาทรงธรรม พ.ศ. ๒๑๗๑

๓. สมยอยธยาตอนปลาย เรมตงแตรชสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง พ.ศ. ๒๑๗๓

จนถงเสยกรงศรอยธยาในป พ.ศ. ๒๓๑๐๑

ระยะเวลาทยาวนานถง ๔๑๗ ป ทาใหเจดยทสรางขนในสมยอยธยามความแตกตางกน

ออกไปตามกระแสวฒนธรรมทผานเขามา ในยคทรปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยมอทธพล

ตอเจดยสมยอยธยา คอ ชวงปลายสมยอยธยาตอนตนและสมยอยธยาตอนกลาง รปแบบเจดยท

นยมสรางกนในยคนจะเปนเจดยทรงระฆง หรอ ทรงลงกา ยกตวอยางเชน เจดยชางลอมท

วดมเหยงคณ เจดยทวดพระศรสรรเพชญ

๑กรมศลปากร, ประชมพงศาวดาร เลม ๔ ประชมพงศาวดาร ภาค ๔ ตอนปลาย และภาค ๕,

(กรงเทพ ฯ : ศกษาภณฑพาณชย, ๒๕๐๖), หนา ๑๓๓ – ๑๓๗.

นของมห

ปจจบนนเจดยไดรบการปรบปรง ตกแตงโดยใชกระเบองโมเสกสทองประดบทวทงองค

องคเจดยวดจากฐานลางมขนาดกวาง ๒๗ วา ๗ นว ความสงวดจากฐานลางเจดย ๒๕ วา ทซม

ของเจดยประดษฐานพระไพรพนาศ เปนพระพทธรปศลา ขนาดหนาตกกวาง ๑ คบ ๔ นว

สวนสงตลอดพระรศม ๑ ศอก๒๕

๔.๒.๒ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทมอทธพลตอเจดย ในวดพระศรรตนศาสดาราม

๔.๒.๒.๑ ประวตความเปนมาของวดพระศรรตนศาสดาราม วดพระศรรตนศาสดาราม ตงอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของพระบรมมหาราชวง

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทรงโปรดใหสรางขนใน พ.ศ. ๒๓๒๖ เปน

พระอารามหลวงในพระบรมมหาราชวง เชนเดยวกบวดพระศรสรรเพชญในพระราชวงหลวงของ

กรงศรอยธยา วดนไมมสวนสงฆาวาสใหพระสงฆจาพรรษา มแตสวนพทธาวาส

รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทรงโปรดใหสรางพระอโบสถ

ขนกอน เพอใชเปนทประดษฐานพระมหามณรตนปฏมากร หรอ พระแกวมรกต ททรงอญเชญมา

จากเวยงจนทนเพอเปนศนยกลางทสาคญ และมพระระเบยงลอมรอบ มศาลาราย ๑๒ หลง

รอบพระอโบสถ และทรงโปรดใหสรางสงกอสรางอน ๆ อก เชน สรางหอระฆงทางดานทศใตของ

พระอโบสถ สรางหอพระไตรปฎกประดษฐานพระไตรปฎกฉบบทอง ททรงโปรดใหสงคายนาขน

หอพระไตรปฎกนตงอยกลางสระนา เรยกวา หอพระมณเฑยรธรรม ตอมาทรงโปรดใหสรางท

ประดษฐานพระไตรปฎกขนใหมในตาแหนงเดม สรางอาคารขนใหมเรยกวาพระมณฑป ขยาย

เขตวดพระศรรตนศาสดารามออกไปทางทศเหนอ สรางหอพระนาก สรางพระวหารขาว สราง

เจดยทองแบบยอมมไมสบสอง ๒ องค สรางเจดยทรงปรางค ๘ องค ซงเปนแบบทสบเนองมาจาก

สมยอยธยาตอนปลาย๒๖

๒๕วดบวรนเวศวหาร , ตานานวดบวรนเวศวหาร, หนา ๑๘ - ๑๙.

๒๖สานกราชเลขาธการ, สถาปตยกรรมพระบรมมหาราชวง เลม ๒, ( กรงเทพฯ : โรงพมพ

กรงเทพฯ ๑๙๘๔ จากด, ๒๕๓๑ ), หนา ๒๒๙.

นของมห

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ไมปรากฏหลกฐานการกอสราง

หรอปฏสงขรณอาคารใด ๆ สนนษฐานวาเปนชวงทอาคารตาง ๆ ยงอยในสภาพทดตอมาใน

รชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ไดมการบรณปฏสงขรณพระอโบสถและพระมณฑป

พรอมทงปรบปรงหอพระทงสองหลง คอ พระวหารขาว หรอทเรยกวา พระเศวตกฏาคารวหารยอด

ประดษฐานพระเทพบดรและพระพทธรปทพระองคทรงนบถอ หอพระนาก ประดษฐานพระอฐ

ของเจานายในพระราชวงศจกร และไดบรณปฏสงขรณ เจดยทรงปรางค ๘ องค

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงโปรดใหสรางพทธปรางคปราสาท

ทหนาพระมณฑป สรางเจดยทรงระฆง (พระศรรตนเจดย) โดยนาแบบอยางมาจากเจดยประธาน

ทวดพระศรสรรเพชญ พระนครศรอยธยา ในรชสมยตอมาสวนใหญจะเปนการบรณปฏสงขรณ

อาคารตางๆ ทสรางไวแตเดม จนมาถงรชสมยพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ฯ

สยามนทราธราช บรมนาถบพตร รชกาลปจจบน ไดมการบรณปฏสงขรณอาคารสงกอสรางทวทง

พระอารามและสรางบษบกตราแผนดนขนอก ๑ องค เพอประดษฐานพระบรมราชสญลกษณของ

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวอานนทมหดล และพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบน๒๗

๔.๒.๒.๒ รปแบบของเจดยในวดพระศรรตนศาสดาราม ในวดพระศรรตนศาสดารามนนมเจดยอยหลายรปแบบ เชน เจดยแบบยอมมไมสบสอง

เจดยทรงปรางค แตเจดยทนยมสรางกนมาตงแตสมยสโขทย สมยอยธยา จนถงปจจบน คอเจดย

ทรงระฆง ทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงโปรดใหสรางขนเมอวนศกรท ๑ กมภาพนธ

แรม ๑ คา เดอนย ปเถาะ พ.ศ. ๒๓๙๘๒๘ โดยสรางตามแบบเจดยประธานทวดพระศรสรรเพชญ

พระนครศรอยธยา เพอประดษฐานพระบรมสารรกธาตทอญเชญมาจากศรลงกา พระราชทาน

นามวา พระศรรตนเจดย

๒๗เรองเดยวกน. หนา ๒๓๐ – ๒๓๓.

๒๘กรมศลปากร, จดหมายเหตการบรณปฏสงขรณ วดพระศรรตนศาสดาราม และ

พระบรมมหาราชวง ในการฉลองพระนคร ครบ ๒๐๐ ป พ.ศ. ๒๕๒๕ ภาคท ๑, ( กรงเทพฯ : หางหนสวน

จากด โรงพมพยไนเตดโปรดกชน จากด, ๒๕๒๕ ), หนา ๕๐.

นของมห

องคเจดยประกอบดวยฐานเขยง มมาลยเถา ๓ ชน สลบดวยบวควาบวหงายรองรบ

องคระฆง เหนอขนไปเปนบลลงกสเหลยมมเสาหานรองรบปลองไฉน ซงทาเปนบวลกแกวซอนกน

๒๐ ชน จากนนเปนปลยอดและเมดนาคาง พระศรรตนเจดย เปนเจดยทประดบดวยกระเบอง

โมเสกสทองทงองค มซมประตทางเขาทง ๔ ทศ ตอนบนของซมประตประดบดวยเจดยจาลอง

องคเลกทมลกษณะเชนเดยวกบพระศรรตนเจดย ภายในองคเจดยเปนหองโถง ตรงกลางหองโถง

ประดษฐานเจดยบรรจพระบรมสารรกธาต ตงอยบนฐานกออฐถอปน ๒ ชน องคเจดยทบรรจ

พระบรมสารรธาตมสดาทงองค และมลกษณะเหมอนกบพระศรรตนเจดยทกประการ๒๙

๔.๒.๓ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทมอทธพลตอเจดยใน วดราชประดษฐสถตมหาสมารามราชวรวหาร ๔.๒.๓.๑ ประวตความเปนมาของวดราชประดษฐ สถตมหาสมารามราชวรวหาร

วดราชประดษฐสถตมหาสมารามราชวรวหาร พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

ทรงโปรดใหสรางขนอทศถวายแดพระสงฆคณะธรรมยตกนกายโดยเฉพาะ เนองจากเมอครงยง

ทรงผนวช ทรงเปนหวหนานาพระสงฆชาระขอปฏบตและทรงกอตงคณะสงฆธรรมยตกนกายขน

วดนจงเปนวดแรกของคณะสงฆธรรมยตกนกายและเปนวดตนแบบของคณะสงฆธรรมยตกนกาย

ในประเทศไทยนบตงแตนนเปนตนมา สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงมพระราชประสงคในการสรางวด ๓ ประการ ดงท

จารกไวในวดบนแผนศลาดานหลงพระวหาร คอ

๑. เพอใหมวดธรรมยตกนกายอยใกลพระบรมมหาราชวง ใหขาราชบรพารทมความ

ประสงคจะทาบญตามแบบอยางธรรมยตกนกายไมตองเดนทางไปไกล๓๐

๒๙สานกราชเลขาธการ, สถาปตยกรรมพระบรมมหาราชวง เลม ๒, ( กรงเทพฯ : โรงพมพ

กรงเทพฯ ๑๙๘๔ จากด, ๒๕๓๑ ), หนา ๒๘๔ - ๒๘๕. ๓๐พระมหาวโรจน ธมมวโร, ประวตวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม ราชวรวหาร, ( กรงเทพฯ

: โรงพมพกรมแผนททหาร, ๒๕๔๕ ), หนา๑ – ๓.

นของมห

๒. เพอใหพระสงฆธรรมยตกนกายอยใกลพระบรมมหาราชวง จะไดทรงปรกษาและ

สอบสวนขอปฏบตตาง ๆ ของพระสงฆธรรมยตกนกายททรงตงขนดวยพระองคเอง ๓. เพอใหถกตองตามโบราณราชประเพณ คอ เมองหลวงจะตองมวดทสาคญประจา

อย ๓ วด โดยจะตองมชอตนดงน วดมหาธาต ๑ วดราชบรณะ ๑ วดราชประดษฐ ๑ ซงเมอง

หลวงในอดตอยางเชน กรงศรอยธยากปรากฏชอวดทงสามน๓๑

การสรางวดเรมกระทาการเมอ วนศกรแรม ๒ คา เดอน ๘ ปชวด ตรงกบวนท ๒๖

พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๐๗ ใชเวลาในการกอสรางประมาณ ๗ เดอนจงแลวเสรจ โดยม

พระยาราชสงคราม ( ทองสก ) เปนแมกองดาเนนการกอสราง เมอสรางวดเสรจเรยบรอยแลว

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงโปรดใหจดพธผกพทธสมาขนในวนท ๗ – ๙ มถนายน

พ.ศ. ๒๔๐๘๓๒

๔.๒.๓.๒ รปแบบของเจดยในวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม ราชวรวหาร เจดยในวดราชประดษฐสถตมหาสมารามราชวรวหาร ตงอยดานหลงพระวหารหลวง

มลกษณะเปนเจดยทรงระฆงขนาดใหญ มเสาหานตงเรยงอยบนบลลงกเพอรองรบปลองไฉน ซง

ทาเปนบวลกแกวซอนกน สรางดวยการกออฐถอปน องคเจดยประดบดวยหนออนทงองค จงม

ชอวา ปาสาณเจดย ซงหมายถงเจดยหน ดานหนาของเจดยประดษฐานพระรปหลอดวยทอง

สมฤทธ สมเดจพระสงฆราช ( สา ปสสเทวมหาเถระ ) ในทานงแสดงพระธรรมเทศนา เปนฝมอ

ชางชาวสวส ชอ เวนง๓๓

๓๑เรองเดยวกน. หนา ๒ -๓. ๓๒กรมศลปากร, วดหลวงสมยรตนโกสนทร, หนา ๗๖. ๓๓พระมหาวโรจน ธมมวโร, ประวตวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม ราชวรวหาร,

หนา ๒๑.

นของมห

๔.๒.๔ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทมอทธพลตอเจดยใน วดราชบพธสถตมหาสมาราม ๔.๒.๔.๑ ประวตความเปนมาของวดราชบพธสถตมหาสมาราม วดราชบพธสถตมหาสมารามเปนพระอารามหลวงฝายธรรมยตชนเอกชนดราชวรวหาร

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงโปรดใหสรางขนเมอวนเสาร แรม ๖ คา เดอนย

ปมะเสง ตรงกบวนท ๒๒ มกราคม พ.ศ. ๒๔๑๒ และพระราชทานวสงคามสมา ในวนท ๒๗

มกราคม พ.ศ. ๒๔๑๒ โดยมพระวรวงศเธอ พระองคเจา ประดษฐวรการ พระเจาบรมวงศเธอ

กรมหลวงสรรพสาสตรศภกจ และเจาพระยาธรรมาธกรณาธบด ทรงเปนผควบคมการกอสราง

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงโปรดใหสรางตามแบบของวดในสมย

โบราณ คอ สรางเจดยใหเปนหลกสาคญของวด ลอมดวยพระระเบยง พระอโบสถ พระวหารและ

วหารทศมกาแพงกนระหวางเขตพทธาวาสกบเขตสงฆาวาส ชอของวดราชบพธสถตมหาสมาราม

หมายถงวดทพระเจาแผนดนทรงสราง และเปนวดทมมหาสมาหรอเสมาขนาดใหญ ทงนเนองจาก

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงโปรดใหประดษฐานเสาศลาจาหลก ยอดเปนรป

เสมาธรรมจกร ๘ เสา ตงประจาทกาแพงทง ๘ ทศ ดงนนขอบเขตของมหาสมาจงกวางขวาง

ทาใหประกอบพธสงฆไดทกแหงภายในวด วดราชบพธสถตมหาสมารามถอเปนวดประจารชกาล

ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ซงทรง

มพระราชศรทธาบรณปฏสงขรณ ทาใหวดนเปนวดประจารชกาลของพระองคดวย๓๔

๓๔กรมศลปากร, วดหลวงสมยรตนโกสนทร, หนา ๑๐๐ - ๑๐๒.

นของมห

๔.๒.๔.๒ รปแบบของเจดยในวดราชบพธสถตมหาสมาราม เจดยทสรางขนในวดราชบพธสถตมหาสมารามนน เปนเจดยทรงระฆงขนาดใหญทม

ความสง ๔๓ เมตร วดโดยรอบฐานกวาง ๕๒.๖ เมตร สวนฐานของเจดยเปนทรงกลมมซม

ประดษฐานพระพทธรปปางตาง ๆ รวมทงรปหลอของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน

สมเดจพระสงฆราช รวม ๑๔ ซม องคเจดยประดบดวยกระเบองเคลอบเบญจรงค ซงเปนฝมอ

การออกแบบลายของพระอาจารยแดงชางเขยนทมฝมอในยคนน เหนอองคระฆงขนไปมเสาหาน

ตงเรยงกนอยบนบลลงกเพอรองรบปลองไฉน ซงทาเปนบวลกแกวซอนกน สวนยอดบนสดเปน

ลกแกวประดษฐานพระบรมสารรกธาต๓๕

ในป พ.ศ. ๒๕๒๗ ไดมการบรณปฏสงขรณเจดยโดยชางจากกรมศลปากร เมอบรณะ

เสรจเรยบรอยแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลปจจบน ทรงอญเชญพระบรมสารรกธาต

ประดษฐานไวบนยอดของเจดยดงเดม๓๖

๔.๒.๕ รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทมอทธพลตอเจดยใน วดญาณสงวรารามวรมหาวหาร

๔.๒.๕.๑ ประวตความเปนมาของวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร

วดญาณสงวรารามวรมหาวหาร ตงอยทตาบลหวยใหญ อาเภอบางละมง จงหวดชลบร

ถอเปนวดประจารชกาลปจจบน๓๗ สรางขนเมอป พ.ศ. ๒๕๑๙ เมอป พ.ศ. ๒๕๒๐ วดนมฐานะ

เปนสานกสงฆ ตอมาพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงโปรดใหยกเปนพระอารามหลวงชนเอก

ชนดวรมหาวหาร และทรงมพระราชศรทธารบไวในพระบรมราชปถมภ และไดรบพระราชทาน

วสงคามสมาเมอวนท ๒๕ มนาคม พ.ศ. ๒๕๒๕ โดยมเนอท ๓๖๖ไร ๒ งาน ๑๑ ตารางวา ผนวก

กบพนทในโครงการพระราชดารอก ๒๕๐๐ ไร วดแหงนจงเปนวดทมขนาดใหญ

๓๕เรองเดยวกน. หนา ๑๐๔.

๓๖สมภาษณ พระธรรมวรเมธ, วดราชบพธสถตมหาสมาราม, ๑๕ กรกฎาคม ๒๕๔๘. ๓๗ทศนย ยาวะประภาษ, วดประจา ๙ รชกาล จกรวงศ, พมพครงท ๒, (กรงเทพฯ : บรษท

โรงพมพไทยวฒนาพานช จากด, ๒๕๔๔), หนา ๗๗.

นของมห

ภายในวดแบงอาณาเขตออกเปน เขตพทธาวาส มพระบรมธาตเจดยมหาจกรพพฒน

เปนประธานทสาคญของวด นอกจากนยงม พระอโบสถ พระวหาร พระมหามณฑป หอกลอง

หอระฆง เปนตน เขตสงฆาวาส ประกอบดวยกฏเปนทพานกสงฆ เขตธรรมกสถาน เปนทตง

ของอาคารและเรอนพกสาหรบพทธศาสนกชนทมาศกษาปฏบตธรรม เขตราชาวาส เปนทตงของ

พระตาหนกทรงพฒนา ใชเปนทประทบในคราวแปรพระราชฐานประทบแรมทวดน นอกจากนยง

มศาลานานาชาต สถานเพาะเลยงขยายพนธสตวปา อางเกบนาเพอการเกษตร เปนตน๓๘

๔.๒.๕.๒ รปแบบของเจดยในวดญาณสงวรารามวรมหาวหาร

พระบรมธาตเจดยมหาจกรพพฒน มวตถประสงคสรางขนถวายเปนพระราชกศลแด

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช และเพอความรงเรองของพระบรมราชจกรวงศ

เรมสรางเมอวนท ๑๖ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๒๔ แลวเสรจเมอวนท ๓๐ เมษายน พ.ศ. ๒๕๓๐ เปน

เจดยขนาดใหญสขาว มความสง ๓๙ เมตร ฐานเจดยชนลางเปนหองโถง ๘ เหลยม กวาง

๓๙ เมตร ใชสาหรบบาเพญกศลในโอกาสตาง ๆ มพระพทธรป ภปร. ปางประทานพรเปนองค

พระประธานประดษฐานอย สวนชนท ๒ เปนหองโถงใชสาหรบประชมสงฆ เปนทปฏบตธรรม

มประตสามารถเดนออกไปทระเบยงได ๓ ทาง ชนท ๓ เปนทประดษฐานเจดยทรงระฆงสทอง

บรรจพระบรมสารรกธาต ลกษณะภายนอกเจดย ฐานเจดยชนลางเปนรป ๘ เหลยม มความ

กวาง ๓๙ เมตร ฐานเจดยชนท ๒ เปนรป ๖ เหลยม มความกวาง ๒๕ เมตร องคเจดยเปน

ทรงระฆง ไมมบลลงกและเสาหาน ยอดสดของเจดยเปนฉตรซอนกน ๙ ชน

๓๘เรองเดยวกน. หนา ๗๘ – ๗๙.

นของมห

บทท ๕

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

๕.๑ สรปผลการวจย

การวจยเรอง อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทยฉบบน

เปนงานวจยเชงคณภาพ มวตถประสงคเพอศกษาการกาเนดและพฒนาการการสรางเจดยใน

พระพทธศาสนา อทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย ตลอดจน

รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยทไดรบการสบทอดมาจนถงปจจบน

ผลการวจยพบวา คาวาสถปกบเจดย มความหมายทแตกตางกน คอ สถปม

ความหมายทใชเฉพาะสงกอสรางในทางสถาปตยกรรม สวนเจดยมความหมายกวางกวาสถป

เจดย หมายถง สงกอสรางในทางสถาปตยกรรมและมความหมายรวมถงวตถสงของตางๆ ทควร

แกการสกการะบชา เชน พระพทธรป วหาร พระไตรปฎก แตเจดยทมความหมายตรงกบสถปก

คอเจดยประเภทธาตเจดย ซงเปนสงกอสรางในทางสถาปตยกรรมทนาพระบรมสารรกธาตบรรจไว

ภายในเจดย ดงนนคาวาสถปกบเจดยประเภทธาตเจดยจงใชเรยกแทนกนได ซงในประเทศไทย

นยมใช คาวาเจดย บางทกใชควบคกน เปนสถปเจดย

การสรางเจดยนนพบวา มมากอนสมยพทธกาลโดยมตนกาเนดมาจากประเพณการ

ปฏบตของพวกอารยนทนบถอศาสนาพราหมณ คอ เมอญาตหรอผทเคารพนบถอเสยชวตกนยม

เผาศพและเกบอฐไวเคารพบชา โดยสรางทเกบอฐเปนเนนดนแลวบรรจอฐไวภายในเนนดน ซง

พระพทธเจาทรงนาประเพณการฝงอฐของพวกอารยนมาปรบใชในทางพระพทธศาสนา และการ

สรางเจดยในพระพทธศาสนากเรมขนตงแตเมอครงทพระพทธเจายงทรงมพระชนมชพอย โดยท

พระพทธเจาโปรดใหสรางขนเพอบรรจพระธาตของพระพาหยะ ผดารงตาแหนงเอตทคคะดาน

บรรลธรรมไดเรว และสรางขนเพอบรรจพระธาตของพระสารบตรผเปนพระอครสาวกเบองขวา

ตอมาเมอพระพทธเจาปรนพพานแลว การสรางเจดยบรรจพระบรมสารรกธาตไดเปนทแพรหลาย

ในพระพทธศาสนา ถงกบมการแยงชงพระบรมสารรกธาตระหวางกษตรยแควนตาง ๆ เพอนาไป

สรางเจดยไวในบานเมองของตน เหตทเปนเชนนอาจเปนเพราะกอนทพระพทธเจาจะปรนพพาน

พระพทธองคไดตรสสงกบพระอานนท เกยวกบบคคลทควรสรางเจดยถวายเมอลวงลบไปแลวคอ

นของมห

๑. พระอรหนตสมมาสมพทธเจา ๒. พระปจเจกพทธเจา ๓. พระสาวกของพระตถาคต

๔. พระเจาจกรพรรด และประโยชนสขทจะไดรบจากการสกการะบชา ดงนนการสรางเจดยจง

เปนพทธประสงคของพระพทธเจาโดยตรง และเปนประเพณนยมทสรางขนเพอวตถประสงคใน

การสกการะบชา

ตอมาเมอพระพทธเจาปรนพพานแลวประมาณ ๒๑๘ ป ซงตรงกบรชสมยของ

พระเจาอโศกมหาราช การสรางเจดยไดมววฒนาการมากขน จากเดมทเปนเนนดนกปรบเปลยน

มาใชอฐแทน รปทรงของเจดยกมขนาดใหญขน มลกษณะเปนรปครงหนงของรปทรงกลมหรอท

เรยกวาขนโอและมรวลอมรอบองคเจดย ซงนกวชาการบางกลมใหความเหนวาการสรางเจดยน

ไดรบอทธพลบางสวนมาจากศาสนาพราหมณ ในยคนถอเปนยคทมความนยมในการสรางเจดย

เปนอยางมาก เพราะพระเจาอโศกมหาราชไดทาการแจกจายพระบรมสารรกธาต เพอนาไป

สรางเจดยถง ๘๔,๐๐๐ แหง ทวอนเดย นอกจากนพระเจาอโศกมหาราชไดสงสมณทตไปเผยแผ

พระพทธศาสนายงประเทศตาง ๆ ทาใหประเทศทอยใกลเคยงคอศรลงกา ยอมรบนบถอ

พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต และการเผยแผพระพทธศาสนาจากอนเดยมายงศรลงกา

มไดนามาเพยงหลกคาสอนของพระพทธเจาเทานน แตยงนาเอารปแบบประเพณนยมในการสราง

เจดยตามหลกพระพทธศาสนาทเปนศลปะอนเดยเขามาเผยแพรดวย เจดยทสรางขนในศรลงกา

จงมรปแบบคลายกบทอนเดย โดยสรางขนตามหลกจกรวาลวทยาพระพทธศาสนาผสมกบคต

ความเชอของพราหมณทไดรบมาจากอนเดย แตมรปแบบทแตกตางกนบางสวน คอ มองคเจดย

ทเปนรปครงหนงของรปทรงกลมเหมอนกน แตองคเจดยทศรลงกาจะมทรงสงกวา นอกจากน

หลกฐานในคมภรมหาวงศ พงศาวดารของศรลงกายงระบวา การสรางเจดยมกจะมกษตรยเปนผ

อปถมภและมพระภกษสงฆผมความรคอยใหคาแนะนา พรอมทงแสวงหาพระบรมสารรกธาตเพอ

นามาสรางเจดยและเจดยทไดกลาวไวในคมภรมหาวงศกยงปรากฏใหเหนอยในปจจบนหลายแหง

เชน เจดยถปาราม เจดยรวนเวล

การทพระพทธศาสนาไดเขาสประเทศไทยนน จากหลกฐานทปรากฏในคมภรมหาวงศ

พบวา พระพทธศาสนาไดเขามาประดษฐานในประเทศไทยครงแรก เปนพระพทธศาสนานกาย

หนยาน เมอคราวทพระเจาอโศกมหาราชแหงอนเดยไดสงสมณทตไปเผยแผพระพทธศาสนาใน

ดนแดนตาง ๆ ๙ สาย หนงในบรรดา ๙ สายนนกคอสวรรณภม ซงสนนษฐานวาไดแกภาคกลาง

ของไทยและภาคใตของพมา ตอมาพระพทธศาสนานกายมหายานไดเขามามบทบาททาให

พระพทธศาสนานกายหนยานเสอมโทรมลง จนมาถงในสมยสโขทยเมอประมาณ พ.ศ. ๑๘๐๐

อทธพลของพระพทธศาสนานกายหนยานไดเขามามบทบาทอกครง เนองจากพระพทธศาสนา

นกายลงกาวงศไดเขามาเผยแผในประเทศไทยโดยมอทธพลตอกษตรยและประชาชนในอาณาจกร

นของมห

รปแบบการสรางเจดยในสมยสโขทยไดสงอทธพลตอเจดยทสรางขนในสมยตอมา จน

กลายเปนธรรมเนยมประเพณทประพฤตปฏบตของสงคมไทยสบมา เรมตงแตสมยอยธยาตอนตน

จนถงสมยอยธยาตอนกลาง มการสรางเจดยบรรจพระบรมสารรกธาตทใชรปแบบเดยวกบทสราง

ในสมยสโขทยคอสรางเปนทรงระฆงเหมอนกน และสรางขนเพอเปนประธานหลกของวด โดย

การสรางเจดยในสมยอยธยาไมเพยงแตสรางขนเพอบรรจพระบรมสารรกธาตเทานน แตยงมการ

สรางเจดยเพอบรรจพระอฐของกษตรย และราชวงศชนผใหญชนผนอยดวย ตอมาในสมย

รตนโกสนทรตอนตนจนถงปจจบน การสรางเจดยกยงคงสรางเปนทรงระฆงตามแบบสมยสโขทย

และอยธยา มลกษณะแตกตางกนบางในบางสวน แตจดประสงคการสรางเจดยเพอเปนประธาน

หลกของวดไดเรมเปลยนแปลงไป เจดยไดถกลดบทบาทความสาคญลง โดยทโบสถไดเขามาม

บทบาทสาคญแทนทเจดย เชน เจดยทสรางขนในวดพระศรรตนศาสดาราม แมเจดยทสรางขนจะ

เปนเจดยองคใหญแตเจดยกไมไดเปนประธานหลกของวด สวนทเปนประธานหลกของวดและม

ความสาคญมากกวากคอโบสถ ทภายในประดษฐานพระมหามณรตนปฏมากรหรอพระแกวมรกต

นอกจากนเจดยยงมบทบาททเปลยนแปลงไปจากเดม คอ มการออกแบบเจดยใหเปนทงสถานท

ศกดสทธในการสกการะบชา ขณะเดยวกนกใชเปนศาสนสถานในการประกอบพธกรรมตาง ๆ

ดวย เชน พระบรมธาตเจดยมหาจกรพพฒน ทวดญาณสงวราราม

จากการวจยยงพบวาไดมการตความเกยวกบแนวคดการออกแบบเจดยไวหลายแนวคด

โดยแบงออกเปน ๒ แนวคดหลก คอ

นของมห

๑. แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกพระพทธศาสนา ไดมการนาหลกคาสอนทาง

พระพทธศาสนามาตความสวนประกอบตาง ๆ ของเจดย เชน ตงแตสวนฐานของเจดยไปจนถง

องคเจดยเปรยบไดกบกามภพ สวนทอยเหนอองคเจดยทเรยกวา หรรมกา ไปจนถงสวนยอด

เปรยบไดกบรปภพ และสวนยอดสดของเจดยเปรยบไดกบอรปภพ เลยจากสวนยอดสดของเจดย

ขนไปคออากาศทวางเปลา เปรยบไดกบความหลดพนจากสงสารวฏ

๒. แนวคดการออกแบบเจดยตามหลกศาสนาพราหมณ มการตความตามหลกของ

คมภรตาง ๆ ในศาสนาพราหมณ เชน มการตความวาองคเจดยทมลกษณะเปนรปครงหนงของ

รปทรงกลม เปรยบไดกบไขแหงจกรวาลตามทกลาวไวในคมภรวษณปราณะ ถามรปชางปนปน

ประดบเปนองคประกอบของเจดย กมการตความวาเปนชางประจาทศทง ๘ เรยกวาชางโลกบาล

ตามทกลาวไวในกวนพนธมหาภารตะ เปนตน

๕.๒ ขอเสนอแนะ

จากการวจยเรองอทธพลของพระพทธศาสนาทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย ทาให

ทราบถงการกาเนดและพฒนาการการสรางเจดยในพระพทธศาสนา อทธพลของพระพทธศาสนา

ทมตอการสรางเจดยในสมยสโขทย ตลอดจนรปแบการสรางเจดยในสมยสโขทยทไดรบการ

สบทอดมาจนถงปจจบน ซงการวจยในครงนยงไมครอบคลมถงประเดนปญหา และขอทควรรควร

ศกษาเกยวกบเจดยทงหมด ดงนนจงควรศกษาวจยเกยวกบเรองราวของเจดยในแงมมอน ทยงม

ประเดนใหศกษาวจยอกมากมาย พอจะยกตวอยางไดดงน

๑) ในงานวจยน ไดมงเนนศกษาวจยเฉพาะการสรางเจดยทบรรจพระบรมสารรกธาต

หรอ ทเรยกวา ธาตเจดย เทานน ในการศกษาวจยครงตอไปควรจะศกษาเรอง บรโภคเจดย

ธรรมเจดย อเทสกเจดย วามความเปนมาอยางไร แตกตางกนอยางไร ทงในตางประเทศและท

สรางขนในประเทศไทย

๒) ในการศกษาวจยครงตอไป ควรศกษาวจยเกยวกบเจดยทสรางขนในสมยตาง ๆ ของ

ประเทศไทย เชน เจดยทสรางขนในสมยลพบร ลานนา เชยงแสน เพอศกษาถงความเปนมาและ

รปแบบการสรางเจดย

๓) ในการศกษาวจยครงตอไป ควรศกษาวจยเกยวกบเจดยทรงปรางคในประเทศไทยท

ไดรบอทธพลมาจากปราสาทแบบขอม วามความเปนมาอยางไร ทาไมในยคสมยหนงของไทยจง

นยมสรางเจดยรปแบบน

นของมห

๔) ในการศกษาวจยครงตอไป ควรศกษาวจยเกยวกบเจดยของฝายเถรวาทกบมหายาน

ในเชงเปรยบเทยบ เพอศกษาถงขอแตกตางเรองแนวคดในการสราง รปแบบของเจดยวาม

ลกษณะทเหมอนกนหรอตางกนอยางไร

นของมห

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย :

ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฏกภาษาบาล. ฉบบมหาจฬาเตปฏก, ๒๕๐๐.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

“ “ พระไตรปฏกภาษาไทย. ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

มหามกฏราชวทยาลย. พระสตรและอรรถกถา แปล. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏ

ราชวทยาลย, ๒๕๓๔. 0ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ :

กรมศลปากร.คมภรมหาวงศ วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑. กรงเทพฯ : กรมศลปากร,

๒๕๓๔.

. จดหมายเหต การบรณปฏสงขรณวดพระศรรตนศาสดาราม และพระบรม มหาราชวง ในการฉลองพระนครครบรอบ ๒๐๐ ป พ.ศ. ๒๕๒๕ ภาคท ๑ .

กรงเทพ ฯ : หางหนสวนจากด โรงพมพยไนเตดโปรดกชน, จากด ๒๕๒๕.

จอมเจดย. กรงเทพฯ : บรษท อมรนทร พรนตง แอนดพบลชชง จากด (มหาชน), .

๒๕๔๓.

จารกสมยสโขทย. กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, ๒๕๒๖. .

. ตานานมลศาสนา. กรงเทพฯ : โรงพมพทาพระจนทร, ๒๕๑๙.

. ทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอาณาจกร. กรงเทพฯ : ครสภา, ๒๕๑๖.

. ทาเนยบโบราณสถานศรสชนาลย. กรงเทพฯ : บรษท สานกพมพสมาพนธ จากด,

๒๕๓๕.

. ทาเนยบโบราณสถานอทยานประวตศาสตรสโขทย. กรงเทพฯ : มปท.,๒๕๓๕.

. ประชมพงศาวดาร เลม ๔ ภาค ๔ ตอนปลาย และภาค ๕. พระนคร :

ศกษาภณฑพาณชย, ๒๕๐๖.

นของมห

. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๔ ชนกาลมาลปกรณ. กรงเทพ ฯ : บรษท

เซเวน พรนตง กรป จากด, ๒๕๓๙.

. วดชางลอม. กรงเทพ ฯ : มปท, ๒๕๓๐.

. วดหลวงสมยรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : บรษท เอ.พ. กราฟฟคดไซน และการพมพ,

๒๕๔๐.

. ววฒนาการพทธสถานไทย. กรงเทพฯ : บรษท อมรนทร พรนตง กรพ จากด,

๒๕๓๓.

กระทรวงศกษาธการ. ประวตศาสตรไทยจะเรยนจะสอนกนอยางไร. กรงเทพฯ : โรงพมพ

การศาสนา กรมการศาสนา, ๒๕๔๓.

กรณา - เรองอไร กศลาสย. อโศกมหาราช และขอเขยนคนละเรองเดยวกน. พมพครงท ๒.

กรงเทพฯ : สานกพมพศยาม, ๒๕๒๖.

คงเดช ประพฒนทอง. โบราณคดประวตศาสตร. กรงเทพ ฯ : บรษทรงศลปการพมพ, ๒๕๒๙.

จานงค ทองประเสรฐ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในเอเชยอาคเนย. กรงเทพ ฯ : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๑๔.

. บอเกดลทธประเพณอนเดย ภาค ๑. พระนคร : โรงพมพสวนทองถน, ๒๕๑๒.

จรศกด เดชวงศญา. พระเจดยเมองเชยงแสน. กรงเทพ ฯ : โอ. เอส. พรนตง เฮาส จากด,

๒๕๓๙.

. พระเจดยเมองเชยงใหม. เชยงใหม : กลางเวยงการพมพ, ๒๕๔๑.

เฉลม พงศอาจารย, รศ.. ประวตศาสตรอนเดย. กรงเทพ ฯ : โรงพมพพฆเณศ, ๒๕๒๙.

เฉลม รตนทศนย, ศ.. ววฒนาการศลปะสถาปตยกรรมไทยพทธศาสนา. กรงเทพ ฯ : บรษท

อมรนทร พรนตง แอนดพบลชชง จากด (มหาชน), ๒๕๓๙.

ชศกด ทพยเกษร. พระพทธศาสนาในศรลงกา. ธนบร : เจรญสนการพมพ, ๒๕๐๘.

ดารงราชานภาพ, สมเดจ ฯ กรมพระยา. ตานานพระพทธเจดย. ธนบร : สานกพมพบรรณาคาร,

๒๕๔๔.

เรองประดษฐานพระสงฆสยามวงศในลงกาทวป. กรงเทพ ฯ : สานกพมพมตชน, .

๒๕๔๖.

ทรงวทย แกวศร.พทธสถานในนานาประเทศ.กรงเทพฯ : หางหนสวนจากด มตรเจรญการพมพ,

๒๕๒๐.

นของมห

ทศนย ยาวะประภาษ. วดประจา๙ รชกาล จกรวงศ. พมพครงท ๒. กรงเทพ ฯ : บรษทโรงพมพ

ไทยวฒนาพานช จากด, ๒๕๔๔.

ทพากรวงศ,พระยา. เรองพระปฐมเจดย. พมพครงท ๒๕. กรงเทพ ฯ : บรษทประยรวงศ พรนตง

จากด, ๒๕๔๒.

ธนต อยโพธ. ตานานพระบรมสารรกธาต. มปท., ๒๕๒๙.

ธดา สาระยา, ดร..ทวารวด : ตนประวตศาสตรไทย. กรงเทพ ฯ : ดานสทธาการพมพ, ๒๕๔๕.

น. ณ ปากนา,(นามแฝง) ชมศลปะในอนเดย.กรงเทพฯ :บรษท เอสพ พรนตงกรป จากด,๒๕๔๐.

. สถปเจดยในประเทศไทย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, ๒๕๑๖.

ความเปนมาของสถปเจดยในสยามประเทศ. กรงเทพฯ : ศนยการพมพพลชย, .

๒๕๒๙.

นคร พนธณรงค. ประวตศาสตรไทยสมยสโขทย.กรงเทพฯ : โรงพมพไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๘.

บรรจบ บรรณรจ.พทธประวต:ประสต ตรสร.กรงเทพ ฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๖.

ประเสรฐ ณ นคร ศ.ดร.. ประวตศาสตรเบดเตลด รวมบทนพนธ “ เสาหลกทางวชาการ ”

ของศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ ณ นคร. กรงเทพฯ : สานกพมพมตชน, ๒๕๔๙.

. รวมบทความวชาการดานจารกและเอกสารโบราณเนองในวาระฉลองอายครบ ๘๐ ป

ศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ ณ นคร. กรงเทพฯ : บรษทพฆเณศ พรนตง เซนเตอร

จากด, ๒๕๔๒.

ประเสรฐอกษรนต,หลวง.พระราชพงศาวดารกรงเกา : ประวตศาสตรสยาม.นนทบร :โรงพมพ

พ เค, ๒๕๔๔.

ปรชา นนสข. ศลปะศรลงกา. กรงเทพ ฯ : ดานสทธาการพมพ, ๒๕๔๑.

ปยนาถ (นโครธา) บนนาค. ประวตศาสตรและอารยธรรมของศรลงกาสมยโบราณถงสมย กอนอาณานคมและความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางศรลงกากบไทย. กรงเทพฯ : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๔.

พระจกรพรรดพงศ (จาด). พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาเลม ๑ ฉบบพระจกรพรรดพงศ

จาด) . พระนคร : ศกษาภณฑพาณชย, ๒๕๐๔. (

พระธรรมปฏก.(ประยทธ ปยตโต).จารกอโศก.กรงเทพฯ : สานกพมพมลนธโกมลคมทอง,๒๕๒๗.

ไตรภมพระรวงอทธพลตอสงคมไทย. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ : สานกพมพมลนธ .

โกมลคมทอง, ๒๕๒๗.

นของมห

. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๙. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

. พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๙. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

พระมหาวโรจน ธมมวโร. ประวตวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม ราชวรวหาร. กรงเทพ ฯ :

โรงพมพกรมแผนททหาร, ๒๕๔๕.

พระมหาสมจนต สมมาปญโญ. พระพทธศาสนามหายานในอนเดย พฒนาการ และ

สารตถธรรม. กรงเทพ ฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

. พทธปรชญา สาระ และพฒนาการ. กรงเทพ ฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย, ๒๕๔๔.

พระวาจสสรเถระ. พระคมภรถปวงศ. กรงเทพฯ : มปท., ๒๕๑๑.

พระอดรคณาธการ (ชวนทร สระคา). ประวตศาสตรพทธศาสนาในอนเดย. กรงเทพฯ : พมพ

ครงท ๘. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พทธศาสนาในอาเซย. กรงเทพ ฯ : กรงสยามการพมพ, ๒๕๑๕.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานพ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพฯ : นามมบค

พลบลเคชน, ๒๕๔๖.

วรรณภา ณ สงขลา.จตรกรรมไทยประเพณ ชดท๑ เลมท๓ จตรกรรมสมยอยธยา.กรงเทพฯ

: บรษท อมรนทร พรนตง กรพ จากด, ๒๕๓๕.

วดบวรนเวศวหาร. ตานานวดบวรนเวศวหาร. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๔๖.

วจตรวาทการ, พลตรหลวง. ของดในอนเดย. พมพครงท ๔ กรงเทพ ฯ : บรษทสารมวลชน จากด,

๒๕๓๓.

ศรศกร วลลโภดม.ความหมายของพระบรมธาตในอารยธรรมสยามประเทศ. พมพครงท ๓.

กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ, ๒๕๔๖.

ส. ศวรกษ. ความเขาใจในเรองพระเจาอโศก และอโศกาวทาน. พมพครงท ๓. กรงเทพ ฯ :

เรอนแกวการพมพ, ๒๕๔๗.

สงวน รอดบญ. พทธศลปะสโขทย. พมพครงท ๒. กรงเทพ ฯ : โอ. เอส. พรนตง เฮาส, ๒๕๓๓.

สมคด จระทศนกล. วดพทธศาสนสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร , ๒๕๔๕.

นของมห

สมเดจพระพนรตน. พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบพระพนรตน วดพระเชตพน.

พมพครงท ๔. พระนคร : โรงพมพรงเรองรตน, ๒๕๑๔.

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. พทธประวตเลม ๑. พมพครงท ๕๓.

กรงเทพ ฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑.

. พทธประวตเลม๓.พมพครงท๔๖.กรงเทพฯ :โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๔๒.

สมภพ ภรมย, ศ. นาวาเอก. สถาปตยกรรมพทธเจดยสยาม. กรงเทพ ฯ : มปท., ๒๕๑๔.

สมหมาย เปรมจตต และคณะ. พระเจดยในลานนาไทย. กรงเทพฯ : มปท., ๒๕๒๔.

สนต เลกสขม. เจดยเพมมม เจดยยอมม สมยอยธยา. กรงเทพ ฯ : มลนธ เจมส ทอมปสน,

๒๕๒๙.

. เจดยสมยสโขทยทวดเจดยเจดแถว. กรงเทพ ฯ : โรงพมพอกษรสมพนธ, ๒๕๓๓.

. ศลปะสโขทย. กรงเทพ ฯ : ดานสทธาการพมพ, ๒๕๔๐.

สนต เลกสขม, รศ. ดร.. เจดย ความเปนมาและคาศพทเรยกองคประกอบเจดยในประเทศ

ไทย.กรงเทพฯ : บรษท พฆเณศ พรนตง เซนเตอร จากด, ๒๕๓๕.

สนต เลกสขม, ศ. ดร.. ศลปะอยธยา. พมพครงท ๒. กรงเทพ ฯ : ดานสทธาการพมพ, ๒๕๔๔.

สานกนายกรฐมนตร. ประชมศลาจารก ภาคท ๑. กรงเทพ ฯ : โรงพมพครสภา, ๒๕๒๑

ประชมศลาจารก ภาคท ๓. กรงเทพ ฯ : มปท., ๒๕๐๘. .

. ประชมศลาจารก ภาคท ๔. กรงเทพ ฯ : มปท., ๒๕๑๓.

สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาตท ๓ พระนครศรอยธยา. รายงานการขดแตงและ

ออกแบบเพอการบรณะวดมเหยงคณ. มปท., ๒๕๔๒.

สานกราชเลขาธการ. สถาปตยกรรมพระบรมมหาราชวง เลม ๑ – ๒. กรงเทพ ฯ : โรงพมพ

กรงเทพฯ, ๒๕๓๑.

สนชย กระบวนแสง. ประวตศาสตรสมยสโขทย. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว,๒๕๑๙.

สรวฒน คาวนสา,ผศ.. อทธพลวฒนธรรมอนเดยในเอเชยอาคเนย. กรงเทพฯ : สานกพมพ

อกษรเจรญทศน, ๒๕๒๒.

สรวฒน คาวนสา, รศ.. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑.

สภทรดส ดศกล (ม.จ.). เทยวเมองลงกา. กรงเทพฯ : ศกษาภณฑพาณชย, ๒๕๑๗.

. ศลปสมยลพบร. พระนคร : มปท., ๒๕๑๐.

. ศลปสโขทย. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๑.

นของมห

สภาพรรณ ณ บางชาง, รศ.ดร.. ขบนธรรมเนยมประเพณ : ความเชอและแนวการปฏบต

ในสมยสโขทยถงสมยอยธยาตอนกลาง. กรงเทพ ฯ : โครงการเผยแพรงานวจย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๕.

เสถยร โพธนนทะ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค ๑. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

. ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค ๒. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐.

เสนอ นลเดช. ประวตศาสตรสถาปตยกรรมไทย. พมพครงท ๒. กรงเทพ ฯ : โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔.

. ศลปะสถาปตยกรรมลานนา. กรงเทพ ฯ : สานกพมพเมองโบราณ, ๒๕๒๖.

อนมานราชธน, พระยา. เรองเจดย. พระนคร : มปท, ๒๕๐๓.

อเนก ขาทอง, ป.ธ.๙. พทธวงศ ประวตพระพทธเจา ๒๕ พระองค. กรงเทพฯ : โรงพมพ

การศาสนา, ๒๕๔๑.

เอเดรยน สนอดกราส, ดร.. สญลกษณแหงพระสถป. กรงเทพ ฯ : อมรนทรวชาการ, ๒๕๔๑.

(๒) บทความ :

เทพ สขรตน. “วดมเหยงคณ”. ศลปากร. ปท ๕ เลมท ๖ (๒๕๐๕) : ๓๑.

บรบาลบรภณฑ,หลวง.. “วดพระศรสรรเพชญ”.ศลปากร. ปท ๑ เลมท๑ (๒๕๐๐) : ๓๖.

จรพฒน ประพนธวทยา,ผศ.ดร.. “ปราณะ”. ไทย – ภารต. ปท ๑๗ ฉบบท ๒๖ (๒๕๓๒) : ๖๘. (๓) วทยานพนธ

ประเสรฐ จนทนหอม. “ ววฒนาการสถาปตยกรรมเจดยในสมยสโขทย ”. วทยานพนธ

สถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

๒๕๔๐.

พระมหาสมชาย ธรปภาโส (บญเกลยง), “การศกษาวเคราะหความเชอเรองพระบรมสารรกธาต

ในสงคมไทย”.วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต.บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

รฏฐา ฤทธศร. “การศกษาพฒนาการของเจดยลานนา”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต.

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร,๒๕๔๑.

นของมห

ละเอยด วสทธแพทย. “ชางในวรรณคดสนสกฤตและวรรณคดบาล”. วทยานพนธอกษรศาสตร

มหาบณฑต . บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๒.

วโรจน ชวาสขถาวร. “ การศกษารปแบบสถาปตยกรรมสโขทย กรณศกษาวดมหาธาต ตาบล

เมองเกา จงหวดสโขทย ”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๕.

สถาพร อรณวลาส.“คตความเชอพทธศาสนาแบบลงกากบวถชวตชมชนเมองสโขทย-ศรสชนาลย”.

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

๒๕๓๙.

สภาพรรณ ณ บางชาง. “ พทธศาสนาในสมยสโขทย”. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต.

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๑๘.

๒. ภาษาองกฤษ :

Edword, Conze. Buddhist Thought in india. London : George Alen & Union Ltd,1962.

Geiger, Wilhelm.The Mahavamsa or The great chronicle of Ceylon. London : Oxford

University Press, 1929.

Herbert, Keuneman. Insight Guides Sri Lanka. Singapore : Hofer Press. Ltd,1991.

J.P.h. , Vogel. Buddhist Art in India, Ceylon and Java. New Delhi : Oriental Book

Reprint Coporation, 1977.

(Km.)Sushila,Pant.TheOrigin And Development of Stupa Architecture in India. Varannasi

: J.D. Bhattacharya for Bharata Manisha, 1976.

Longhurst, A.H. The Story of the Stupa. New Delhi : New Printindia (P) Ltd, 1997.

N.S. ,Ramaswami.Indian Monument, New Deli : Abhinav Pablications, 1979.

Rahula, Walpola. History of Buddhism in Ceylon. 3nd Ed. Dehiwala : The Buddhist

Cultural Center, 1993.

Robert, Knox. Amaravati Buddhist Sculpture from the Great Stupa.London : Adivision of

British Museum Publications Ltd, 1992.

Snodgrass, Adrian. The Symbolism of The Stupa. New York : Cornell University, 1985.

นของมห

ประวตผวจย

ชอ นายพบลย ลมพานชย

วน เดอน ปเกด ๒๔ มถนายน ๒๕๑๙

สถานทเกด กรงเทพมหานคร

การศกษา พ.ศ. ๒๕๔๒ สถาปตยกรรมศาสตรบณฑต

มหาวทยาลยศรปทม

ตาแหนงและสถานททางาน พ.ศ. ๒๕๔๒ - ๒๕๔๔

เจาหนาทคอมพวเตอร

บรษท ซ. พ. เอน. ซพพลายส

พ.ศ. ๒๕๔๔ - ปจจบน

สถาปนก

ทอยปจจบน ๔๒ หม ๗ แขวงบางขนเทยน เขตจอมทอง

กรงเทพฯ ๑๐๑๕๐

นของมห

oldweb.mcu.ac.tholdweb.mcu.ac.th/userfiles/file/สารนิพนธ์2538-2552...

Documents

สารนิพนธ์ ของ ศิริรัตน์ ก๋าวีเขียวthesis.swu.ac.th/swuthesis/Sci_Ed/Sirirat_K.pdf · (กล้วยต่อมะพร้าวต่อกากน้้าตาล

ตวัชี้วดัการดาเนินการ RDU - PlkHealth...ต วช ว ดท 5 การด าเน นงานเพ อส งเสร มจร ยธรรมในการ

Tu Vung Tieng Nhat 2538

Tis-632-2538(1995) - Polyvinyl Chloride Resin

บทบาท มจร กับการพัฒนาเด็กและเยาวชน โครงการบรรพชาและอบรม ...ir.mcu.ac.th/content/2562/28.pdf ·

ป.โท พุทธจิตวิทยา มจร

วารสาร มจร สังคมศาสตร์ปริทรรศน์ 159 · วารสาร มจร สังคมศาสตร์ปริทรรศน์

khonkaen.mcu.ac.thkhonkaen.mcu.ac.th/userfiles/file/สารนิพนธ์2538-2552 มจร/254819...ชื่ิทยานิอว : พนธ การศึกษาวิเคราะห

การผสมผสานวิถีปฏิบัติและ ... · 2017. 11. 7. · วารสาร มจร สังคมศาสตร์ปริทรรศน์75

สารนิพนธ์ ความพึงพอใจ

Books Reviews รัฐกับศาสนา ศีลธรรม อ านาจ ......วารสาร มจร ส งคมศาสตร ปร ทรรศน 273 Books

การประยุกต์ใช้โอวาท 10 ในการ ...วารสารส นต ศ กษาปร ทรรศน มจร ป ท 2 ฉบ บท 137

· 2015-06-29 · วำด้วยการพัสดุขององค์การบริหารส่วนตำบล พ.ศ. 2538 แก้ไขเพิ่มเติมถึง

สารนิพนธ์ ของ ธนัตถ์วนันท์ เอียดพวงthesis.swu.ac.th/swuthesis/Pub_Pol/Tanatwanun_A.pdf · Tanatwanun Aiadpoung .(2554)

ุรี A Study of Eloquence Writing for Buddhadhamma ...oldweb.mcu.ac.th/userfiles/file/สารนิพนธ์2538-2552 มจร/254952.pdf · ศึกษาการเขียนบทสุนทรพจน

สารนิพนธ์ ของ พันธุ์ดิฐ เทียนทองthesis.swu.ac.th/swuthesis/Man_Econ/Pandit_T.pdfพ นธ ด ฐ เท ยนทอง

BOOKS REVIEWS สิ้นแสงฉาน : TWILIGHT OVER BURMA, MY LIFE … · 2018-04-17 · วารสาร มจร สังคมศาสตร์ปริทรรศน์

สารนิพนธ์ ของ อุทัย จันทรรัตน ...thesis.swu.ac.th/swuthesis/Pub_Pol/Uthai_C.pdf · 2012-05-23 · อาจารยที ่ปรกษาึ

JCT: บริษัท แจ๊กเจียอุตสาหกรรม ... · 2016-12-11 · 2538 สินค้าของบริษัทส่วนใหญ่จะจําหน

สารนิพนธ์ ของ กฤตภาส เลิศสงครามthesis.swu.ac.th/swuthesis/Hum_Res_Econ/Kritapas_L.pdf · กฤตภาส เลิศสงคราม