คํานํา สมั ยนผู ี้เข...

คานา สมยน ผเขามาบรรพชาอปสมบทใหม มเวลานอยเพยง ๑๕ - ๒๐ วน เปนสวนมาก เพอใหผมาใหมไดรบรสพระธรรมตดตวนาไป ปฏบตในการแสวงหาเลยงชพ ซงจาเปนตองฝาอปสรรคหลายดาน ถา ใชธรรมะเปนเครองบรหารจตใจ จะเปนอบายใหหลบหลกจากอปสรรค และใหถงความสขทงทางคดโลกและคดธรรม หนงสอเลมน จะชวยอาจารยผสอนใหมแนวการสอนอยางเรงรด สมกบมเวลานอย ทาความเขาใจใหผรบการอบรมไมรสกวา เปนสง ทยากเกนวสย จงใจใหเกดความสนใจยงขน สวนผมงปฏบตทางธรรม โดยตรง กมแนวใหไวสาหรบปฏบตตามอธยาศย ขอมอบใหเปนกรรมสทธของมลนธมหามกฎราชวทยาลยตอไป พระธรรมดลก (วชมย) วดบวรนเวศวหาร วนท ๒๕ ธนวาคม ๒๕๑๖

แบบประกอบนกธรรมตร - อธบายธรรมในนวโกวาท - หนาท 1

หวขอสอนธรรมะ สาหรบนวกภกข วดบวรนเวศวหาร ผบนทก สชาโต ภกข (สชาต ไกรฤกษ) นวกะป ๒๕๑๖ กอนเรยนธรรมะตองฟงนทานเรองตาบอดคลาชาง เขานาชาง มาใหคนตาบอดคลา เขาเอางวงชางมาใหคนตาบอดคลาดแลวถามวา เหมอนกบ อะไร คนตาลอดตอบวา ออนเหมอนแขนคนเรา ใชหยบอะไรกได เขานาคนตาบอดไปคลาทขาชาง คนตาบอดคลาไปคลามากบอก วา เหมอนเสาบาน เขาเอามอของคนตาบอดไปคลาทหางชาง คนตาบอดกบอกวา เหมอนกบไมกวาด เรองของคนตาบอดคลาชางฉนใด การเรยนธรรมกฉนนน แตอยางไรกตาม การเรยนธรรมะนน ยงเรยนยงร ยงพจารณา ยงสวาง กาลงเรยนเหมอนกบคนตาบอดจรง ครนเรยนแลวตากลบ สวาง สวางดกวาคนไมบอดทงไมเรยนธรรมะ สชาโต ๑๒ ต. ค. ๑๖

หลกการเรยนธรรมะ ธรรมชาตของคนเรา ชอบทาตามใจตน ถอตนเปนใหญ ทา อะไรกเพอตน ถามอานาจกถออานาจเปนใหญ ธรรมดาของคนเรา อยคนเดยวกเปลยวจต ตองมค ตองม ครอบครวอยเปนหม เปนเหลา เปนคณะ รวมเปนประเทศชาต เรองของคนเรา โดยมากไมรจกเรองของตนเอง ชอบไปรเรอง ของคนอน บางทรเรองของคนอนดกวาเรองของตน เรองของตนเอง ฝกไดยาก ฝกชางมาววควายตลอดจนลง ฝกหดใหเลนละคนได แต ตนเองฝกไมได ตองบงคบกนอยเสมอ การเรยนธรรมะ กเพอใหรจกความจรง รจกเรองของตน ซง เปนเรองธรรมดา ๆ ๑. เพอใหรวาคนอนเขากเหมอนเรา ๒. เพอใหรจกเหนใจซงกนและกน อยางทวาเหนอกเขา อกเรา ๓. เพอใหรจกสทธหนาทของตน ๔. เพอใหรจกเคารพสทธของกนและกน ๕. เพอใหรจกความตองการของสงคม ๖. เพอใหรจกปรบปรงตวเองเขากบสงคมและสงแวดลอม ๗. เพอใหรจกสงเสรมมนษยธรรม ๘. เพอสวสดภาพของตนเองและผอน ๙. เพอใหรจกทางพนทกข

คนกบธรรมะ กอนจะเรยนธรรมะ ควรทาความเขาใจในเรองของคน คนนน ตามหลกชววทยากลาววา เนองมาจากเซลล ความววฒนาการของเชลล หลายลานปจงกลายเปนคน พระพทธศาสนาถอวาคนเกดมาจาก ๑. อวชชา ความไมร ๒. ตณหา ความทะยานอยาก ๓. อปาทาน ความยดถอ ๔. กรรม คอการกระทาทางกาย วาจา ใจ ธรรมะอยทไหน ? ธรรมะอยทรางกายของคนเรา ชวตของคนเราเตบโตขนมาจาก เดก เปนหนมเปนสาว จากหนมสาวเปนผใหญ จากผใหญเปนคนแก คนชราแลวกตาย นเรยกวาววฒนาการของชวต ซงเปนเรองธรรมดา ๆ ของชวตหมนเวยนกน ชวตของคนเรามความตองการ ๓ อยาง คอ :- ๑. ความตองการทางรางกาย ไดแกปจจย ๔ เชน อาหาร เครองนงหม ๒. ความตองการทางสงคม ๓. ความตองการทางจตใจ ธรรมะเทานน ทจะเปนเหตสนบสนน ใหความตองการของคน เปนไปตามเหมาะ ตามควร ตามความเหมาะสม

เราเรยนธรรมะทาไม ? เราเรยนธรรมะเพอใหรจกตนเองเมอรจกตนเองแลวยอมสามารถ ๑. ในการปองกนรกษา ๒. ในการแกไขปรบปรง ๓. ในการปฏบตใหถกตอง ๔. ในการพฒนาจตใจ คาสอนของพระพทธศาสนา ทานกลาววามทงหมด ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ รวมเรยกวา พระไตรปฎก พระไตรปฎกแบงออกเปน ๓ คอ :- ๑. พระวนย ๒๑,๐๐๐ พระธรรมขนธ ๒. พระสตร ๒๑,๐๐๐ พระธรรมขนธ ๓. พระอภธรรม ๔๒,๐๐๐ พระธรรมขนธ การศกษาทางพระพทธศาสนา ๑. ศกษาเพอใหรจกประโยชนในปจจบน ๒. ศกษาเพอใหรจกประโยชนในอนาคต ๓. ศกษาเพอใหรจกประโยชนยง ๆ ขนไป

ศาสนาในโลกมมากมาย เฉพาะศาสนาใหญ ๆ มผนบถอจานวน มาก ไดแก ๑. ศาสนาพราหมณ มอาย ๓,๐๐๐ ปเศษ ๒. ศาสนาพทธ " ๒,๕. . . " ๓. ศาสนาครสต " ๑,๙. . . " ๔. ศาสนาอสลาม " ๑,๔. . . " ศาสนาตาง ๆ เหลาน พจารณาดหลกธรรมะตาง ๆ ของศาสนา จะเหนวา ๑. นบถอธรรมชาต ๒. นบถอผสางและวญญาณ ๓. สอนใหนบถอพระผเปนเจา ทกสงทกอยางพระผเปนเจา เปนผสราง ๔. สวนพระพทธศาสนาสอนใหเชอเหตผล มลเหตททาใหเกดศาสนา ๑. เพราะความไมร ๒. เพราะความกลว ๓. เพราะความตองการของสงคม ๔. เพราะความจาเปนของครอบครว

ความหมายของคาวาธรรมะ หมายถงสงทกสง ตงแตสงทเหนและไมเหน ใจนกถงรปธรรม objective นามธรรม subjective หมายถงหนาท ๆ ตนตอง ปฏบตตามกฎธรรมชาต หมายถงสงหรอสภาพททรงตวเองไว เคยเปน อยอยางไรกคงเปนอยอยางนน การทรงตวเองไวไดนแหละเรยกวา ธรรมะ ถาเปนอยางดกทรงความดไวตลอดไป ถาเปนอยางชวกทรง ความชวไวตลอดไป ถาไมดไมชวเปนกลาง ๆ กทรงความเปนกลาง ๆ อยอยางนน ลกษณะทวไปของธรรมะมอย ๓ อยางคอ อยางดเรยกวา กศล- ธรรม อยางชวเรยกวา อกศลธรรม อยางกลาง ๆ ไมดไมชวเรยกวา อพยากฤตธรรม ประเภทของธรรมะม ๓ ประการ คอ ๑. ธรรมทตองศกษาเลาเรยน เรยกวา ปรยตธรรม ๒. ศกษาแลวปฏบตตาม เรยกวา ปฏบตธรรม ๓. ไดผลจากการปฏบตนน เรยกวา ปฏเวธรรม ธรรมะโดยทวไปม ๓ คอ ๑. จรยธรรม เปนขอปฏบตทว ๆ ไป ๒. สจจธรรม ความจรงทพระพทธเจาตรสร ๓. ปรมตถธรรม ธรรมชนสง หนาทของธรรมะม ๓ ประการ คอ ๑. ธรรมะทเปนสวนเหต เชน สตปฏฐาน ๔ ตณหา ความ อยากเปนตน

๒. ธรรมะทเปนอปการะ เชน สตความระลกได สมปชญญะ ความรตว ๓. ธรรมะทเปนสวนผล เชน ทกข ความเดอดรอนทางกาย ใจ ญาณ ความรเปนตน รตนะม ๓ ๑. พทธรตนะ หมายถงผสงสอนใหรทางพนทกข ๒. ธรรมรตนะ หมายถงคาสอนทมเหตผล ทาใหผปฏบต พนทกข ๓. สงฆรตนะ หมายถงผปฏบตตามคาสอนดวย สปฏปนโน อชปฏปนโน ายปฏปนโน และ สามจปฏปนโน พระสงฆม ๒ อยาง คอ ๑. อรยสงฆ หมายถงผปฏบตไดธรรมชนสง มโสดาปตต- มรรค โสดาปตตผล สกทาคามมรรค สกทาคามผล อนาคามมรรค อนาคามผล อรหตตมรรค อรหตตผล ๒. สมมตสงฆ หมายถงสงฆทยงตองศกษาเลาเรยน ยงม กเลส เปนปถชน คณของพระพทธเจาม ๙ ประการ ๑. อรห เปนผไกลจากกเลส ๒. สมมาสมพทโธ เปนผตรสรชอบโดยพระองคเอง ๓. วชชาจรณสมปนโน เปนผถงพรอมดวยวชชา ๓ จรณะ ๑๕

๔. สคโต เปนผไปด ๕. โลกวท เปนผรโลก ๖. อนตตโร ปรสทมมสารถ เปนผฝกผควรฝก ไมมใคร ยงกวา ๗. สตถา เทวมนสสาน เปนครสอนเทวดาและมนษย ๘. พทโธ เปนผตน ๙. ภควา เปนผมพระกรณาแจกแจงแสดงธรรม ยอเหลอ ๓ คอ พระมหากรณาธคณ พระวสทธคณ พระปญญาคณ คณของพระธรรมม ๖ ประการ ๑. สวากขาโต ภควตา ธมโม พระธรรมอนพระพทธเจา ตรสสอนดแลว ๒. สนทฏ โก เปนสงทพงไดดวยตนเอง ๓. อกาลโก ไมจากดกาลเวลา ๔. เอหปสสโก เปนธรรมทเชญมาดดวย ๕. โอปนยโก เปนสงทควรนอมตนเขาไปหา ๖. ปจจตต เวทตพโพ ว ห เปนสงทวญชนพงรได เฉพาะตน ยอเหลอ ๑ คอ รกษาผประพฤตมใหตกไปในทางชว คณของพระสงฆม ๙ ประการ ๑. สปฏปนโน พระสงฆสาวกของพระผมพระภาค ฯ ปฏบตดแลว

๒. อชปฏปนโน พระสงฆสาวกของพระผมพระภาค ฯ ปฏบตตรง ๓. ายปฏปนโน " " ปฏบตดวยความร ๔. สามจปฏปนโน " " ปฏบตโดยชอบ เปนสวนเหต ๕. อาหเนยโย เปนผควรนบถอ ๖. ปาหเนยโย " ตอนรบ ๗. ทกขเณยโย " แกการทกษณา (ให) ๘. อชลกรณโย " อญชล ๙. อนตตร ปกเขตต โลกสส เปนเนอนาบญของโลก ไมมนาบญอนยงกวา เปนสวนผล ยอเหลอ ๑ คอ ผปฏบตดแลวสอนใหผอนรตามดวย ทง ๓ รตนะน ยอเหลอ ๓ คอ อ. สวา. ส. อาการทพระพทธเจาทรงสงสอน ๓ อยาง ๑. ทรงสงสอน เพอใหผฟงรยงเหนจรงในธรรมทควรร ควรเหน ๒. ทรงสงสอน มเหตผลทผฟงอาจตรองตามใหเหนจรงได (โลภะ โทสะ โมหะ) ๓. ทรงสงสอน เปนอศจรรย คอ ผปฏบตตามยอมได ประโยชนโดยสมควรแกการปฏบต

โอวาทของพระพทธเจา ๓ อยาง ๑. เวนจากทจรต คอ ประพฤตชวดวยกาย วาจา ใจ ๒. ประกอบสจรต คอ ประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจ ๓. ทาใจของตนใหหมดจดจากเครองเศราหมอง มโลภ โกรธ หลง เปนตน สอนใหละในสงทควรละ ไดแก อกศลกรรม สอนใหเวนในสงทควรเวน ไดแก อกศลกรรม หลกการวนจฉยธรรมะ ๑. พหสสตา ฟงไวใหมาก ๒. ธตา ทองไวใหจา ทองใหจาได ๓. วจสา ปรจตา พดใหคลองปาก ๔. มนสานเปกขตา เพงพจารณาดวยใจ ๕. ทฏ ยา สปฏวทธา วนจฉยใหรอบคอบใหพรอมดวย เหตผล ธรรมมอปการะมาก ม ๒ อยาง คอ ๑. สต ความระลกได ๒. สมปชญญะ ความรตว ลกษณะของสต ๑. ระลกได ๒. ยดและถอไว

สตเกดขนไดอยางไร อาการทจะทาใหสตเกดขนไดนนม ๖ อยาง ๑. ดวยการเตอน ๒. ดวยการสงเกต ๓. ดวยการนบ ๔. ดวยการจดจา ๕. ดวยการทาเครองหมาย ๖. ดวยการภาวนา (ทาสงทไมมใหมขน ไมอยนงเฉย) สตม ๒ ประเภท คอ ๑. ระลกไดในทางด เรยกวา สมมาสต ๒. ระลกไดในทางชว เรยกวา มจฉาสต หนาทของสตม ๗ ประการ ๑. ทาหนาทเปนอปการธรรม ๒. ทาหนาทเปนทพง ๓. ทาหนาทเปนกาลง ๔. ทาหนาทเปนอนทรย คอความเปนใหญในการรเหน ๕. ทาหนาทเปนผกาหนด ๖. ทาหนาทเปนโพชฌงคองคแหงความร ๗. ทาหนาทเปนองคมรรค สตเปรยบเหมอนดวงไฟ สมปชญญะเปรยบเหมอนแสงของดวงไฟ

สต ระลกได ในเรองทคด ในกจททา ในคาทพด สมปชญญะ รตววา กาลงคด กาลงทา กาลงพด สต เปนไปทง ๓ กาล คอ อดต ปจจบน และ อนาคต สมปชญญะ เปนเฉพาะปจจบน สมปชญญะม ๔ คอ ๑. ความรตวในสงทเปนประโยชน ๒. ความรตวในสงทพอเหมาะ ๓. ความรในสงทควร ๔. ความรวาไมลมหลงไมงมงาย สตสมปชญญะ ธรรมะทง ๒ น เปนธรรมะสาหรบชวตประจาวน เปนอปการธรรม ทาใหคนเราทางานตามหนาท เปนผตน ไมมวเมา ประมาท เปนทพงไดทงทางโลกและทางธรรม โดยเฉพาะอยางยง ใน ทางปฏบตธรรมนน จะขาดสตสมปชญญะมได สาเหตททาใหคนเราขาดสต ๑. มวเมาในวยวายงเปนเดก เปนหนมสาว ยงไมแกเปนตน ๒. เมาในความไมมโรค ไมเจบไข ๓. เมาในชวต คอ เมาในลาภ ยศ สรรเสรญ สข คาถามทายบท (สตสมปชญญะ) ๑. ดวงไฟกบแสงจากดวงไฟนน เปรยบไดกบธรรมะชอ อะไร ?

๒. อบตเหตเกดจากรถยนต เรอควา เครองบนตก เหลาน เพราะขาดอะไร ? ๓. ความเสยหายเกดจากการทางานผดพลาด บกพรองตอ หนาท เมอเปนเชนนจะแกไขดวยวธการอยางไร ? ๔. ผทางานตองถกตกเตอนบาง ถกลดหรอถกตดเงนเดอน ไปบาง ทงนเพราะขาดอะไร จะตองทาอยางไรบาง ? จงจะถกใจของผบงคบบญชา ๕. เราจะชวยลดอบตเหตตาง ๆ ในทางธรรมะ จะตอง ปฏบตตนอยางไร ? ๖. ผทไดรบการยกยองสรรเสรญ เปนทวางใจของผบงคบ บญชา อยากทราบวา เขามมหานยมอยางไร ? จงอธบาย ธรรมเปนโลกบาล (คมครองโลก) ๑. หร ความละอายแกใจ ๒. โอตตปปะ ความเกรงกลว (บาป) คาวาโลก โลกนนม ๓ อยาง คอ ๑. โอกาสโลก หมายถงทอยอาศยของหมสตว ตลอดจน อาหาร ๒. สตวโลก หมายถงสตว มนษย ทอาศยอยในโอกาสโลก ๓. ขนธโลก หมายถงขนธ ๕ ไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ

สงทเหมอนกนระหวางคนกบสตว ๑. การกน ๒. การนอน ๓. การกลว ๔. การสบพนธ คาวามนษยนนม ๕ อยาง คอ ๑. มนสสเปโต หมายถงผกนไมรอม ๒. มนสสตรจฉาโน หมายถงพวกทอาศยเขากน คอยตชง วงราว เปนตน ๓. มนสสนรยโก หมายถงจาพวกดราย ทาอาชญากรรม ตาง ๆ ๔. มนสสภโต หมายถงพวกทเวนการเบยดเบยนกน ม มนษยธรรม เปนมนษยธรรมดา ๕. มนสสเทโว หมายถงมนษยทดกวา ๔ จาพวกแรก คอ เทวดา คาวาเทวดาม ๓ อยาง คอ ๑. สมมตเทพ หมายถงพวกทเปนหวหนา ตงอยในทศพธ ราชธรรม เชน พระมหากษตรย เปนตน ๒. วสทธเทพ หมายถงผบรสทธดวยคณธรรม เชน พระพทธเจา เปนตน ๓. อปตตเทพ หมายถงเทวดาโดยกาเนด และผมหร โอตตปปะ ทาใหเปนเทวดา

สาเหตททาใหเกดหรความละอาย ๑. เพราะพจารณาถงชาต ตระกล ยศศกด และบรวาร ๒. " " ถงวย อาย และการศกษาของตน ๓. " " ถงความทตนเปนผกลาผองอาจ ๔. " " ถงความทตนเปนผร รอยางไรผด อยางไร ถก สาเหตททาใหเกดโอตตปปะความเกรงกลว ๑. เพราะกลวตวเองจะตเตยนตวเองได ๒. เพราะกลวถกตาหนตเตยนจากผอน ๓. เพราะรวาสงททานนเปนโทษและกลวถกทาโทษ ๔. เพราะกลวความลาบากตาง ๆ ทจะตดตามมา หร ความละอายกด โอตตปปะ ความเกรงกลวกด ธรรมะทง ๒ น เปนมลฐานใหเกดศล คอความเรยบรอย ทางกาย ทางวาจา เปน เครองประดบภายในของคนทกชน เปนพนฐานของจตใจ ทาใหบคคล เปนเทวดา หร ความละอาย เปรยบเหมอนคนสะอาดไมชอบสกปรก โอตตปปะ เปรยบเหมอนคนกลวตายไมกลาทาความชว คาถามทายบท (หรโอตตปปะ) ๑. คนทมหรโอตตปปะ ตองรจกบาป บญ คณ โทษ อยางทราบวาอะไรเปนบาป เปนบญ เปนคณ เปนโทษ ? จงชแจง

๒. ทวาหรโอตตปปะ เปนธรรมคมครองโลก ในเมอโลก ทกวนนมแตการเอารดเอาเปรยบ ยงกวานน มทง สงครามเยนสงคราวรอนอยทวไป จงอธบายมาใหเหน วาเปนธรรมคมครองโลกอยางไร ? ๓. จงมาวจยดวา ผถกประณามวาเปนอนธพาล เปนผราย เปนผขายชาต เหลานเปนตนนน เนองมาจากอะไรเปน ตนเหต ? ๔. มนษยหรอคนมกอยาง อยางไหนรายทสด อยางไหน ดทสด ? จงขดคนหาสาเหตมาด ๕. สงคมของมนษยทจะอยเยนเปนสข ตองมธรรมอะไร เปนพนฐานของจตใจ ? ๖. อะไรเปนเหตทาใหคนเรา ขาดหร ความละอายแกใจ โอตตปปะ ความเกรงกลว จงหาทางแก จะแกดวย วธการอยางไร ? ๗. การปกครอง ยอมมกฎหมายใหความคมครองเสรภาพ มใชหรอ เหตไฉนประชาชนจงขาดเสรภาพ ? ทานจง คนควาหาเหตมา

ธรรมทาใหงาม ๒ อยาง ๑. ขนต ความอดทน ๒. โสรจจะ ความสงบเสงยม ความงามเปนสงทตองการของคนทกคน ความงามภายนอกนน มมากมายหลายอยาง เชน รปงาม หนางาม เปนตน ถาไมงาม สามารถแหงใหงามได เชน แตงผม แตงหนา ใสนาฬกา แหวนเพชร เปนตน สวนความงามภายในนน เกดจากการรจกตบแตงใจ รจกใช กรยามารยามตามกาลเทศะ เปนความงามทยงยน ใชไดทกวย ไมวา เดกผใหญ ความงามภายในนดกวาความงามภายนอก ความงามภายใน เปนผลเกดจากการใชขนต ความอดทน โสรจจะ ความสงบเสงยมเปน ตนเหต ขนตทวไปม ๓ อยาง ๑. ตตกขาขนต ความอดทนตอความรอนหนาว ซงเปน เรองของธรรมชาต ๒. ตปขนต ความอดทนตอถอยคาหยาบชา ความเจบใจ นานาประการ ๓. อธวาสนขนต อดทนตอความชวนานาชนด ทเกดมา จากกเลส

ประเภทของความอดทน ๑. อดทนตอถอยคาของคนทสงกวา ๒. อดทนตอถอยคาของคนทเสมอกน ๓. อดทนตอถอยคาของคนเลว ลกษณะของขนตเปนชน ๆ ๑. พอทนได ๒. ทนทานได ๓. ไมดราย ๔. นาตาไมไหล ๕. มใจเปนของตน เกบใจไวได เหตทจะใหเกดขนตความอดทน ๑. เพราะการพจารณา ๒. เพราะความสารวมระวง ๓. เพราะมสตสมปชญญะ ๔. เพราะมหรโอตตปปะ ๕. เพราะไมนอยใจ ใจคอหนกแนน เราจะไดประโยชนจากขนตความอดทนดงน ๑. กาจดความไมอดทนเสยได ๒. เปนหลกชวยตวเอง ๓. ใหรจกรบผด ไมเปนผรบแตชอบอยางเดยว

๔. เปนเหตใหรจกปกครองตนเองได ๕. ทาใหสามภรรยาอยดกนด มความสขในครอบครว ๖. ทาใหเปนนกปกครองทด ๗. ทาใหเปนผใหญ เปนหวหนาสมกบหนาท ๘. เปนเครองหมายของความสาเรจในชวต ๙. เปนเครองประดบของนกปราชญ ๑๐. เปนเครองแตงใจทใหผล มความงามยง ๆ ขนไป ๑๑. เปนบารมธรรม ๑๒. ทาใหพนทกขตามลาดบ โสรจจะ ความเสงยมจะเกดขนได ๑. เพราะมสตสงวร ระวงตวอยเสมอ ๒. เพราะมขนตสงวร ระวงไวดวยความอดทน ๓. เพราะมสลสงวร ระวงอยในขนบธรรมเนยม จารต ประเพณ ๔. เพราะมญาณสงวร ระวงวาเราไดรบการศกษามาแลว ศล ทาใหเกดความงามทางกาย ทางวาจา สมาธ ทาใหเกดความงามทางใจ ปญญา ทาใหงามทงกาย วาจา ใจ

บคคลหาไดยาก ๒ อยาง ๑. บพพการ ผทาอปการะกอน (ใหโดยไมหวงผลตอบ แทน เชน พอแม) ๒. กตญกตเวทตา ผรอปการะแลวตอบแทนทาน ความเกยวพนในครอบครว พอแม บตรธดา พอตาแมยาย ลกเขย ฯ ล ฯ ในบคคลหาไดยาก ๒ อยางน ผทจะทาตามหนาทน โดยมมนษย- ธรรมเปนทตง มเมตตาพรหมวหารเปนองคประกอบ นอยนก มกไม ครบถวน จงชอวาหาไดยาก แบงเปน ๕ ค ๑๐ บคคล ในทางศาสนา - พระศาสดา กบ พระสาวก ในทางปกครอง - พระมหากษตรย กบ ประชาชน ในทางศกษา - ครบาอาจารย กบ ศษย ในทางสกล - มารดาบดา กบ บตรธดา ในทางสงคม - ผใหญ กบ ผนอย หลกธรรมทง ๒ น เปนมนษยสมพนธ เปนโครงสรางของ สงคม เปนองคประกอบใหเกดความสงบสขของวถชวต ทงคดโลก คดธรรม นาใหอยเยนเปนสข

ธรรม อกศล กศล ทจรต ๓ สจรต ๓ อกศลมล ๓ กศลมล ๓ อคต ๔ พรหมวหาร ถ นวรณ ๕ โพธปกขยธรรม ๓๗ อกศลกรรมบถ ๑๐ กศลกรรมบถ ๑๐ อกศล แปลวา ความไมฉลาด กเลส แปลวา ความเศราหมอง แบงเปน ๓ ชนด ๑. วตกกม เปนกเลสอยางหยาบ ออกมาทางกาย ทางวาจา ๒. ปรยฏาน เปนกเลสอยางกลาง ตองมสงมายวทาให เหนผด เชน การรบสนบน เปนตน ๓. อนสย เปนกเลสยอมละเอยด ตองมสงทเราใจ จงใจ ขดใจ จงเกดขน โรคทางใจม ๓ ชนด คอ ๑. โลภะ ความอยากได เปรยบเหมอนนาทวม เวลา นาทวม นามไดบอดลวงหนา ๒. โทสะ ความคดประทษราย เปรยบเหมอนไฟไหม

๓. โมหะ ความหลง เปรยบเหมอนถกผหลอก ยาแกโรคทางใจ ๑. แกโลภะ ดวยการใหทาน รจกแบงสงของของตนใหกบ ผอน ๒. แกโทสะ ดวยศล ทาใหสงบกาย สงบวาจา ๓. แกโมหะ ดวยการภาวนา ทาความด ใหมใหเปนขน วธแกโลภะดวยการใหทานนนม ๒ อยาง ๑. อามสทาน ใหดวยวตถสงของนานาชนด ๒. ธรรมทาน ใหดวยความรในวชาการตาง ๆ หลกของการใหทาน ๑. ใหเจาะจง ใหตามทตนเองพอใจ เรยกวา บคคลกทาน ๒. ใหไมเจาะจง ใหดวยความรวาควรไมควร เรยกวา สงฆทาน ใหทานนนตองพรอมดวยองค ๓ ๑. ตองมวตถทไดมาโดยชอบธรรม ทงเปนของทควรให ๒. ตองมผรบ ผรบนนตองเปนผทควรแกการรบ ๓. ตองมจตคดจะให ใหแลวไมเสยดาย อาการในการใหทาน ๑. เหนเขาใหกใหตาม ใหดวยความเชอ เรยกวา ทาสทาน ๒. ใหดวยความเคารพ เรยกวา สหายทาน

๓. ใหดวยความเหนวา เปนหนาท เปนมนษยธรรม เรยก วา สามทาน วตถประสงคของการใหทาน ๑. ใหเพอบชาคณ ๒. ใหเพอชาระจตใจใหรจกเสยสละ ๓. ใหเพอมงบญกศลอนเปนประโยชนแกสวนรวม ศลแกโทสะ ประเภทของศลแบงออกเปน ๑. ศล ๕ ๒. ศล ๘ ๓. ศล ๑๐ ๔. ศล ๒๒๗ ดวยของศลไดแกเจตนาคอความตงใจ ความตงใจจะเกดขนไดดวย ๑. สมาทานวรต เกดดวยการขอแลวสมาทานตามทขอนนน ๒. สมปตตวรต เกดดวยหรโอตตปปะ แลวงดเวนขนเอง ๓. สมจเฉทวรต งดเวนดวยการเหนโทษของบาปอกศล เหนคณของบญกศล ลกษณะและอาการของศล ๑. กายและวาจาสงบเรยบรอย รจกมารยาทในสงคม ๒. รจกประพฤตตนใหเหมาะสมกบสงแวดลอม ๓. ความสงบกาย วาจา นน ทาดวยความยนด มหร โอตตปปะเปนขอมล หางของศล ๑. สเลน สคต ยนต ไปสสคต พบเหนแตสงดงามไมมภย อนตราย

๒. สเลน โภคสมปทา ถงพรอมดวยโภคทรพย ๓. สเลน นพพต ยนต ถงความสงบดบเยน จนถงพระ นพพาน ภาวนาแกโมหะ ภาวนานนจะมมาไดตองอาศยปญญา ปญญาเกดขน ไดโดย ๑. สตามยปญญา ความรทเกดจากการฟง ๒. จนตามยปญญา ปญญาสาเรจดวยการนกคด ๓. ภาวนามยปญญา ปญญาสาเรจดวยการปฏบต ปญญานนเมอเกดขนแลว ทาใหมความรกวางขวาง ถงความฉลาด ๑. อายโกศล ฉลาดในความเจรญ ๒. อปายโกศล ฉลาดในความเสอม ๓. อปายโกศล ฉลาดในการละความเสอม ดาเนนในทาง เจรญ ภาวนากด ปญญากด ทาหนาทแกโมหะ จากความไมรใหเปนร จากความหลงใหเปนไมหลง พนจากความงมงายไปตามลาดบ คาถามทายบท ๑. คาวากศลกด อกศลกด แตกตางกนอยางไร ? เมอบคคล ทาแลว อยางไหนไดผลอยางไร ? จงจารนยมาด ๒. ทงกศลและอกศลน อยางไหนทางาย อยางไหนทายาก ? เพราะเหตไร ?

๓. เมอเราตองการอยเยนเปนสข ปฏบตตนใหชอบตาม หลกคาสอนทางพระพทธศาสนา ตองปฏบตอยางไร เปนเบองตน ? ๔. การใหทานมกอยาง ? ใหเพอประสงคอะไร ? และไดผล อยางไร ? จงแสดงเหตผลมาด ๕. คาวาศล แปลวาสงบหรอปกต ทางกาย ทางวาจา มวธการอยางไรบาง ทจะไดศลมาเปนขอปฏบต ? ๖. ภาวาแปลวาอะไร ? การนนเฉย ๆ หลบตา เปนภาวนา หรอไม ? ทาอยางไรจงจะเปนภาวนาทถกตอง ? แลว เราจะไดอะไรบาง จากการภาวนานน ? ภาวนา คอ การทาสงทยงไมมใหมขน สงทไมเปนใหเปนขน

ผทาการสอน เมอสอนมาถงตรงน เพอใหนกเรยนมความร กวางขวางในเรองกรรม ขอใหนา ๑ อกศลกรรมบถ ๑๐ หนา ๕๘ กศลกรรมบถ ๑๐ หนา ๕๙ และบญกรยาวตถ ๑๐ อยาง มาชแจงใหนกเรยนเขาใจถง เรองกายกรรม วจกรรม และมโนกรรม และยาใหเขาใจวา สาคญอยทใจ ถาใจเปนมจฉาทฏฐ เหนผดจากคลองธรรมแลว การ กระทาทางกายกเปนกายทจรต วจทจรต ถาใจเปนสมมาทฏฐ เหนชอบตามคลองธรรมแลว การกระทา กเปนกายสจรต วจสจรต ดวยเหตดงน ทางพระพทธศาสนาจงสอนใหรจกกรรมเสยกอน มไดสอนใหเชอ จงชอวาสอนอยางมเหตมผล เรอง กรรม เรอง ผลของกรรม เรอง ความทคนมกรรมเปนของ ๆ ตน กฎแหงกรรม เปนสจธรรมทพระพทธองคทรงคนพบ เปนธรรม ชาตวทยา คอความรของสตวโลก ทเตมไปดวยความทกขความสข ความพกลพการตาง ๆ อนเกดมาจากเหต ความรเรองกฎแหงกรรม เปนความรสาคญยงทางพระพทธ- ศาสนา กรรมเปนสงทมอานาจอนยงใหญ ดงทเราเคยไดยนไดฟงอย เสมอวา แรงใดหรอจะสแรงกรรม กรรมนนหมายถงการกระทา ทา ดวยเจตนาใหสาเรจผล ถาทาทางกาย เรยกวากายกรรม ทางวาจา

เรยกวาวจกรรม ทางความคดดวยใจ เรยกวามโนกรรม กรรมจดขนเปน ๒ อยาง กรรมด เรยกวากศลกรรม กรรมแลว เรยกวาอกศลกรรม กฎแหงกรรมน พระพทธองคทรงวางหลกใหญไว ๒ ประการ คอ ๑. กรรมทมอานาจใหผลตอบ ไดแกกศลกรรม กรรมด และอกศลกรรม กรรมชว ๒. กรรมชวเกดจากอารมณของจตเปนเหต เมอจตใจถก อารมณเราใหเกดกเลสตณหา กมความตงใจในการ กระทา เจตนาในการทา การพด การคด ตามอารมณ นน กรรมนแหละจะประทบไวในจตสานกตลอดไป เหมอนเงาตามตว กรรมยอมมนาหนกใหผลตาง ๆ กน ตามกาลงของเจตนา เจตนาแรงกลากมกาลงแรง เจตนาปานกลางกมกาลงปานกลาง เจตนา ออนกรรมกมกาลงออน ทานจงจดกรรมทใหผลไวเปน ๓ ประเภท ดงน ๑. กรรมทใหผลตลอดเวลา ๒. กรรมทใหผลตามหนาท ๓. กรรมทใหผลตามกาลง กรรมทใหผลตามเวลา แบงออกเปน ๓ อยาง ๑. เปนกรรมทใหผลทนตาในปจจบน

๒. เปนกรรมทใหผลตอเมอเกดภพใหม ๓. เปนกรรมทใหผลสบ ๆ ตอกนไป กรรมทใหผลตามหนาท แบงออกเปน ๕ อยาง ๑. เปนกรรมทไมมโอกาสใหผล เรยกวา อโหสกรรม ๒. เปนกรรมทสามารถแบงกาเนดใหเกด มอย ๔ อยาง ๒.๑ เกดจากนาเชอ ๒.๒ เกดจากฟองไข ๒.๓ เกดจากสงโสโครก ๒.๔ เกดในทนททนใด ๓. เปนกรรมทคอยสนบสนนกรรมอน ๆ ๔. เปนกรรมทตรงกนขาม คอยมาตดบบคน ๕. เปนกรรมทเปนปฏปกษ คอมาตดรอน กรรมทใหผลตามกาลง ม ๔ อยาง ๑. เปนกรรมทหนกมาก สามารถใหผลในทนททนใด เชน ถกสงประหารชวต ๒. เปนหรรมททาเปนอาจณหรอเปนนสย ๓. เปนกรรมอารมณแสดงใกลจะตาย เชน นกเลงไก ๔. เปนกรรมทเบามาก เพราะเจตนายงไมสมบรณ ไดแก เดกไรเดยงสาทากรรมตาง ๆ

ปารสทธศล ๔ คอหนาทของภกษสามเณร ภกษสามเณรยอมมหนาทประจาเหมอนชาวบานตางมหนาทประจา คอการหาเลยวชพตามถนดจากความรความชานาญของตน การปฏบต หนาทของแตละบคคลยอมทาใหสงคมอยเยนเปนสข การทพระพทธ- ศาสนามอายยนนานมาถง ๒๕๐๐ กวาป กเพราะอาศยการปฏบต หนาทของภกษสามเณร ถาภกษสามเณรไมยอมทาตามหนาทและตางรป ตางองคถอเอาความพอใจของตนเปนใหญแลว ไมเพยงแตจะทาลาย ตนเองเทานน ยงเปนการบอนทาลายพระพทธศาสนาอกดวย การไมปฏบตตามหนาทของภกษสามเณร ไมพยงแตจะนาความ ยงยากความลาบากมาสการปกครองเทานน ยงเปนสาเหตกอใหเกดการ ประทษรายทางจตใจแกพทธบรษททวไปอกดวย มผลทาใหประชาชน เสอมศรทธาปสาทะ หมดความเคารพนบถอ สงผลตอไปกคอ พระพทธศาสนาถงความสนคลอนในทสดอาจจะสลายไปได ดวยเหตดงกลาวน ภกษสามเณรจงตองสารวมระวงในการปฏบต หนาทของตนใหเปนไปตามขอบญญตทพระพทธเจาทรงวางไว เรยกวา ปารสทธศล ม ๔ ขอ คอ ๑. ปาตโมกขสงวร สารวมในพระปาตโมกข เวนขอททรงหาม ทาตามขอททรงอนญาต ๒. อนทรยสงวร สารวมอนทรย ๖ ใชตาดใหเปน ใชหฟง ใหเปน ฯ

๓. อาชวปารสทธ เลยงชวตโดยทางทชอบ ไมหลอกลวงเขา เลยงชพ ๔. ปจจยปจจเวกขณะ พจารณาเสยกอนทจะทาอะไรใชอะไร ใหทาดวยความมสตสมปชญญะอยเสมอ ทง ๔ ขอนคอหนาทของภกษสามเณร ความไมเปนธรรมของสงคมเกดขนเพราะ ๑. ลาเอยงเพราะรกใครกน เรยกวา ฉนทาคต ๒. ลาเอยงเพราะไมชอบกน " โทสาคต อคต ๔ ๓. ลาเอยงเพราะเขลา " โมหาคต ๔. ลาเอยงเพราะกลว " ภยาคต ธรรมะทแกความไมเปนธรรมเรยกวาพรหมวหาร ๔ ๑. เมตตา ความรกใคร ปรารถนาจะใหเปนสข ตรงกน ขาม ใจราย ๒. กรณา ความสงสารคดจะชวยใหพนทกข ตรงกนขาม ใจดา ๓. มทตา ความพลอยยนดเมอมผอนไดด ตรงกนขาม ใจจด ๔. อเบกขา ความวางเฉยไมดใจ ไมเสยใจ เมอผอนถงวบต (การวางเฉยดวยเหตผลปญญา) ตรงกนขาม ใจไม เปนธรรม ใจลาเอยง

หลกวชากอนทากมมฏฐาน ทเกดของอารมณ ตา รป ห เสยง จมก กลน อายตนะภายใน ๖ ลน รส อายตนะภายนอก ๖ กาย โผฏฐพพะ ใจ ธรรมารมณ ผศกษามความประสงคจะทากมมฏฐาน ตองเรยนใหรจก เรองอารมณ อารมณ คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ อารมณเกดจาก ตา เหน รป เกด อารมณ ห กบ เสยง " " จมก กบ กลน " " ลน กบ รส " " กาย กบ โผฏฐพพะ " " ใจ กบ ธรรมารมณ " "

อารมณมลกษณะเปน ๓ คอพอใจ, ไมพอใจ, เฉย ๆ ผจะทากมมฏฐาน ตองรจกนวรณ ๕ ๑. พอใจรกใครในอารมณทชอบ เรยกกามฉนท ๒. คดปองรายผอน เรยกพยาบาท ๓. ความทจตหดหและเคลบเคลม เรยกถนมทธะ ๔. ฟงซานและราคาญ เรยกอทธจจกกกจจะ ๕. ลงเลไมตกลงได เรยกวจกจฉา นวรณ ๕ เกด แก สภนมต เหนวางาม กมฉนท อสภนมต เหนวาไมงาม ปฏฆะ คบแคนใจ พยาบาท เมตตา ความปรารถนาด อนรต ไมยนด ถนมทธะ อารมภะ (ความรเรม, ปรารภความเพยร) อวปสมะ ใจไมสงบ อทธจจกกกจจะ วปสมะ ความสงบ อโยนโสมนสการ วจกจฉา โยนโสมนสการ (ทาใจให แนวแน) วธละกามฉนท ๑. เรยนนมตในอสภกมมฏฐาน พจารณาดซากศพ ๒. สารวมอนทรย คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ๓. รจกประมาณในการบรโภคอาหาร ๔. หมนเจรญอสภกมมฏฐาน ๕. เลอกคบมตร คบแตมตรทด

๖. ใชถอยคาทสบายห ไมปลกใจ เหตทาใหเกดพยาบาท ๑. เพราะยดถอวาเปนเรา เปนพรรคพวกของเรา ๒. เพรายดถอวาเปนเขา เปนพรรคพวกของเขา ๓. เพราะคบแคนใจ กลมอกกลมใจ วธแกพยาบาท ๑. เอานมตแหงเมตตาเปนอารมณ ๒. หมนเจรญเมตตา ๓. พจารณาความทคนเราตางมกรรมเปนของ ๆ ตน ๔. ใชโยนโสมนสการ พจารณาใหรอบคอบ พจารณาให มาก ๕. เลอกคบมตร คบแตมตรทด ๖. ใชถอยคาทสบายห ชใหเหนโทษ เหตใหเกดถนมทธะ ๑. ใจทอแท ๒. ใจออนแอ ๓. เบอหนายไมไยด ๔. ความงวงงนสลมสลอ วธแกถนมทธะ ๑. คอยสงเกตเวลาบรโภค อยาบรโภคใหมาก ๒. ผลดเปลยนอรยบถ

๓. เอาแสงสวางเขาไปไวในใจ ๔. อยกลางแจง ๕. เลอกคบมตร ๖. สนทนาแตเรองสบาย ชวนใหสนใจ เหตใหเกดอทธจจะ ความฟงซาน ๑. ดนอย ฟงนอย เรยนนอย ๒. ไมหมนสอบถาม ๓. มความเหนผดไปจกทานองคลองธรรม ๔. คบมตรชว วธแกอทธจจะ ๑. ศกษาความเขาใจในเรองนน ๆ จนแจมแจง ๒. หมนสอบสวนใหทนสมย ๓. ใหมความชานาญในเรองนน ๆ ๔. เขาหาทานผใหญซงทรงคณวฒ ๕. คบมตรด ๖. สนทนาแตเรองสบาย จงใจใหรกหนาท เหตใหเกดวจกจฉา ความลงเลใจ ๑. เพราะไมดไมฟง หรอฟงแตไมจดเจนในเรองนน ๆ ๒. ไมรจรง ๓. ไมเรยนจรง ๔. ไมทาจรง

วธแกวจกจฉา ๑. ศกษาทาความเขาใจในเรองนน ๆ ๒. หมนสอบสวนคนควาหาขอมล ๓. ศกษาในวนย ระเบยบแบบแผนขอบงคบ ๔. นอมใจเชอดวยเหตผล ๕. คบมตร เลอกคบแตมตรด ๖. สนทนาแตเรองทด ๆ ปลกศรทธา คปรบของนวรณ สมาธ คปรบกบ กามฉนท ปตความอมใจ " พยาบาท วตกความตรก " ถนมทธะ ความสข " อทธจจกกกจจะ วจาร " วจกจฉา อาหารของนวรณ ๕ ๑. อโยนโสมนสการ ไมพจารณาใหแยบคาย เปนอาหารของสภนมต ๒. " " " " ปฏฆะ ความพยาบาท ๓. " " " " อนรต ความไมยนด ๔. " " " " เจตโสอวปสมะ ความ ไมสงบทางใจ ๕. " " " " วจกจฉา ความสงสย ลงเล

โพธปกขยธรรม นวรณ ๕ สตปฏฐาน กายานปสสนา - -สมมปปธาน ๔ เวทนานปสสนา - -อทธบาท ๔ จตตานปสสนา - -อนทรย ๕ -พละ ๕ ธมมานปสสนา - -โพชฌงค ๗ -มรรค ๘ วตถประสงคของการตงสตกาหนดพจารณาเพอใหเกด ๑. ความบรสทธ ๒. ใหลวงพนจากความทกขเปนขน ๆ ๓. ใหสนทกข ๔. ใหรแจงถงพระนพพาน การตงสตกาหนดพจารณาในสตปฏฐาน ๔ ๑. พจารณาตามเหนทางกาย เรยกวา กายานปสสนา ๒. พจารณาตามเหนทางเวทนา " เวทนานปสสนา

๓. พจารณาตามเหนทางจต เรยกวา จตตานปสสนา ๔. พจารณาตามเหนทางธรรม " ธมมานปสสนา พจารณาตามเหนทางกายนน ตองดขนธ ๕ กอน ขนธ ๕ เกดขนเพราะอาศยปจจยเดม คอ อวชชา คอ ความไมร ตณหา " ความอยาก อปาทาน " ความยดถอ กรรม " การกระทา ทมาของขนธ ๕ ๑. บดามารดาอยรวมกน ๒. มารดามระด ๓. สตวลงถอปฏสนธ ระยะปฏสนธ ๑. กลละ เปนโลหตเมอก ระยะ ๗ วน ๒. อพพทะ เปนโลหตขน ระยะ ๗ วน ๓. เปส เปนชนเนอ ระยะ ๗ วน ๔. ฆนะ เปนเนอกอน ระยะ ๗ วน ๕. ปญจสาขา เปนปมอวยวะ ๕ ระยะ ๗ วน

กองรปปฏสนธ หมวดท ๑ ๑. ปฐวธาต คอ ธาตดน ๒. อาโปธาต " ธาตนา ๓. เตโชธาต " ธาตไฟ ๔. วาโยธาต " ธาตลม ๕. วรรณะ " สตาง ๆ ๖. กลนไอ ๗. รส ๘. โอชา ๙. ชวตรป ๑๐. กายประสาท กองรปปฏสนธ หมวดท ๒ ๑. ปฐวธาต คอ ธาตดน ๒. อาโปธาต " ธาตนา ๓. เตโชธาต " ธาตไฟ ๔. วาโยธาต " ธาตลม ๕. วรรณะ " สตาง ๆ ๖. กลนไอ ๗. รส ๘. โอชา

๙. ชวตรป ๑๐. หทยวตถ นาเลยงหวใจประมาณซองมอหนง กองรปปฏสนธ หมวดท ๓ ๑. ปฐวธาต คอ ธาตดน ๒. อาโปธาต " ธาตนา ๓. เตโขธาต " ธาตไฟ ๔. วาโยธาต " ธาตลม ๕. วรรณะ " สตาง ๆ ๖. กลนไอ ๗. รส ๘. โอชา ๙. ชวตรป ๑๐. ภาวนารป รปเกดเปนเพศชายเพศหญง อปมาขนธ ๕ ๑. รปเปรยบเหมอนฟองนา ๒. เวทนาเปรยบเหมอนตอมนา ๓. สญญาเปรยบเหมอนพยบแดด ๔. สงขารเปรยบเหมอนตนกลวย ๕. วญญาณเปรยบเหมอนการเลนกล

ผทากมมฏฐาน เมอศกษารจกเรองอารมณม ๖, นวรณ ๕, ขนธ ๕ เปนเบองตน พอจบเคาไดเชนนแลว พงรจกกมมฏฐาน วาม ๒ อยาง คอ ๑. สมถกมมฏฐน ๒. วปสสนากมมกฐาน สมถกมมฏฐานเปนหลกวชา ซงเปนอบายทาจตใจใหสงบจาก อารมณ ม ๔๐ อยาง คอ กสณ ๑๐, อสภ ๑๐, อนสต ๑๐, พรหมวหาร ๔, อาหาเรปฏกล- สญญา ๑, จตธาตววตถานะ ๑, อรปกมมฏฐาน ๔ วปสสนากมมฏฐานเปนหลกวชา ซงเปนอบายใหเกดปญญา รแจงชดในอารมณ ธรรมะทเปนอารมณของวปสสนาม ๔ หมวด หมวดท ๑ ไดแกขนธ ๕ หมวดท ๒ ไดแกอายตนะ ๑๒ หมวดท ๓ ไดแกธาต ๑๘ หมวดท ๔ ไดแกอนทรย ๒๒

การทาสมถกมมฏฐานตองรจกชอเหลาน ผทาการสอน เมอสอนมาถงตรงน จงชแจงเปดนวโกวาท หนา ๓๙ วญญาณ ๖ สมผส ๖ และเวทนา ๖ ธาต ๖ ใหนกเรยนเขา ใจ โดยตงปญหาวา พระเดนไปบณฑบาตเหนโยมถอของใสบาตร เปน วญญาณอะไร, โยนใสบาตร เปนสมผสอะไร, พระพอใจทไดรบบาตร เปนเวทนาอะไรเปนตน. บรกรรมนมต บรกรรมภาวนา บรกรรมสมาธ อคคหนมต อปจารภาวนา อปจารสมาธ ปฏภาคนมต อปปนาภาวนา อปปนาสมาธ เมอรจกชอแลว ลองนกเอา ลมหายใจเปนนมต เปนบรกรรมนมต การบรกรรม เปนบรกรรมภาวนา เกดความสงบ เปนบรกรรมสมาธ นมตตดตา เปนอคคหนมต การบรกรรม เปนอปจารภาวนา ความสงบ เปนอปจารสมาธ เปลยนนมต เปนปฏภาคนมต จตแนวแน เปนอปปนาภาวนา จตตงมน เปนอปปนาสมาธ การทาสมาธหวงผล ๔ อยาง ๑. เพอความสขในปจจบน

๒. เพอเกดญาณทสสนะ ๓. เพอเกดสตสมปชญญะ ๔. เพอสนอาสวะ พจารณาตามเหนทางกาย ๑. มสตดลมหายใจเขา หายใจออก ๒. รอรยาบถ เดน ยน นง นอน ๓. มสมปชญญะ รตวในการกาวไป ในการถอย ๔. ใหเหนเปนของปฏกลนาเกลยว ๕. ใหเหนเปนธาต ๔ ดน นา ลม ไฟ ๖. พจารณาเหนเปนศพ ดศพทตายไปแลว ๑ วน ๒ วน ๗. ดศพทเขาทงไวจนสตวกดกน ๘. ดศพทมเนอและเลอด ยงมเสนเอนรดรงอย ๙. ดศพทยงมเลอด ยงมเสนเอนรดรงอย ๑๐. ดศพทปราศจากเนอและเลอด แตยงมเสนเอนรดรงอย ๑๑. ดกระดกตาง ๆ กระดกแขน กระดดขา ๑๒. ดสขาวของกระดกตาง ๆ เหลานน ๑๓. ดกระดกทเปนกอง ๑๔. ดกระดกผ กระดกปน เมอดอยอยางนนตงสตระลกวา กายมอยเพยงแตสกวาร สกแต วาเพยงอาศยระลก เพอมใหตณหาและทฏฐเขาอาศย เมอไมมตณหา และทฏฐ กไมถอมนอะไร ๆ ในโลก

พจารณาตามเหนทางเวทนา ๑. เมอเสวยสขเวทนา อารมณทชอบกรวามชอบ มสข ๒. เมอเสวยทกขเวทนา อารมณทไมชอบกรวาไมชอบ มทกข ๓. เมอเสวยไมใชทกขไมใชสข กรวาไมใชทกขไมใชสข ๔. เมอเสวยสขเวทนามอามส คอ รป เสยง กลน ฯ ล ฯ กรวามอามส ๕. เมอเสวยทกขเวทนามอามส คอ รป เสยง กลน ฯ ล ฯ กรวามอามส ๖. เมอเสวยไมใชทกขไมใชสขมอามส กรวามอามส ๗. เมอเสวยสขเวทนาไมมอามส กรวาไมมอามส ๘. เมอเสวยทกขเวทนาไมมอามส กรวาไมมอามส ๙. เมอเสวยไมใชทกขไมใชสขไมมอามส กรวาไมมอามส พจารณาไปเพอใหเวทนาสงบ พจารณาตามเหนทางจต ๑. ดจตประกอบไปดวยราคะ กรชดวามราคะ ๒. ดจตปราศจากราคะ กรชดวาไมมราคะ ๓. ดจตประกอบดวยโทสะ กรชดวามโทสะ ๔. ดจตปราศจากโทสะ กรชดชดวาไมมโทสะ ๕. ดจตประกอบดวยโมหะ กรชดวามโมหะ ๖. ดจตปราศจากโมหะ กรชดวาไมมโมหะ ๗. ดจตทหดห ๘. ดจตทฟงซาน

๙. ดจตทถงความเปนใหญ ๑๐. ดจตทไมถงความเปนใหญ ๑๑. ดจตทประกอบดวยความยง ๑๒. ดจตทไมยง ๑๓. ดจตทตงมน ๑๔. ดจตทไมตงมน ๑๕. ดจตทพน ๑๖. ดจตทไมพน พจารณาไปเพอใหจตใจผองแผว พจารณาเหนตามทางธรรม ๕ ค ๑. เมอกามฉนทความพอใจในรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ มอย กรชดวาม ๒. เมอไมมกามฉนท กรชดวาไมม ๓. เมอพยาบาทมอย กรชดวามพยาบาท ๔. เมอไมมพยาบาท กรชดวาไมม ๕. เมอมถนมทธะความงวงงน กรชดวาม ๖. เมอไมมถนมทธะความงวงงน กรชดวาม ๗. เมอมอทธจจกกกจจะความฟงซาน กรชดวาม ๘. เมอไมมอทธจจกกกจจะ กรชดวาไมม ๙. เมอมวจกจฉา ความสงสยลงเลใจ กรชดวามอย ๑๐. เมอไมมวจกจฉา กรชดวาไมม

ถาพจารณาดกาย, เวทนา, จต, ธรรม อยอยางน อนตตา ไมปรากฏชดเจนยงเปนสมถภาวนา ตอเมออนตตาปรากฏชดเจน จงจะเปนวปสสนาภาวนา ผบาเพญกมมฏฐาน ตองตรวจดตนเองวา ความกงวลใจมอย ในเรองอะไร พยายามละความกงวลใจบรรเทาใหเบาลาง ถงกบตดให ขาดได ยอมทาใหการปฏบตกาวหนาไปได ปฏปทาเบองตนของการปฏบตกมมฏฐาน ตองตงใจตดความกงวลทเรยกวา ปลโพธ ๑๐ อยาง ๑. อาวาสปลโพธ กงวลเรองทอยอาศย ๒. สกลปลโพธ กงวลเรองสกลเผาพงศชาตเชอ ๓. ลาภปลโพธ กงวลเรองลาภสกการะตาง ๆ ๔. คณปลโพธ กงวลเรองหมคณะมตรสหาย ๕. กมมปลโพธ กงวลเรองการงาน ๖. อทธานปลโพธ กงวลเรองการเดนทาง ๗. ญาตปลโพธ กงวลเรองญาตคนทคนเคย ๘. อาพาธปลโพธ กงวลเรองไมสบายกาย ไมสบายใจ ๙. คนถปลโพธ กงวลเรองการเรยน การศกษา ๑๐. อทธปลโพธ กงวลเรองฤทธเดชปาฏหารย ผทากมมฏฐานตองศกษาดใหรจกจรตของตน ๑. ราคจรต เปนผรกสวยรกงามเปนคนละเอยด ๒. โทสจรต เปนคนหยาบคายไมนมนวล ๓. โมหจรต เปนคนเขลาเบาปญญา

๔. สทธาจรต เปนคนหเบาเชองาย ๕. พทธจรต เปนคนรมาก ๖. วตกกจรต เปนคนกงวลคดหนาคดหลงพะวาพะวง ผทากมมฏฐานตองคดเลอกหาธรรมะทเปนสปปายะ ๑. อาวาสสปปายะ ทอยสบาย ๒. โคจรสปปายะ ทแสวงหาเลยงชพอยางสบาย ๓. กถาสปปายะ พดแตเรองสบาย ๔. ปคคลสปปายะ มบคคลสบาย ๕. อาหารสปปายะ อาหารทถกตองตามความตองการของ รางกาย ๖. อตสปปายะ ฤดทสบาย อปการธรรมทขาดไมได ๑. อาตาป ความเพยร ๒. สมปชาโน ความรตว ๓. สตมา มสต ครนพรอมดงนแลว ผทากมมฏฐานนงคบลลงก หดเทาซายเขา เอาเทาขวาเขา นงขดสมาธ เรมระดมความสงเกต มสตไปยงลมหายใจ ใชสตกาหนดลมหายใจ ใหรวาหายใจออกสนหรอยาว ใหรวาหายใจ เขาสนหรอยาว ใชสตกาหนดลมหายใจอยอยางน ๑. เมอกาหนดดลมหายใจนาน ๆ กเกดฉนทะ ความพอใจ ๒. เมอมฉนทะ ความพอใจในการกาหนดลมหายใจอยอยาง นน หายใจเขาหายใจออกกละเอยดขน

๓. เมอกาหนดดลมหายใจมความละเอยด ปราโมทยกเกดขน ความละเอยดของจตใจกยงปรากฏ ๔. เมอจตใจมความละเอยด การกาหนดดลมหายใจ กยงม ความแนวแนเปนหนง เปนเอกคคตาปรากฏ ๕. เมอมความแนวแนเชนนน อเบกขาตวปญญา ความ วางเฉยกปรากฏ ๖. เมอมอเบกขาเปนเชนนน ลมหายใจกเปลยนไปเปนนมต ๗. เมอมนมต สตกปรากฏชด ๘. ตอจากนนญาณความรกปรากฏ ๙. แมกายกปรากฏ ๑๐. พจารณาเหนทางกายในกาย ฯ ล ฯ จนพจารณาเหนธรรม การดาเนนงาน การกาหนดลมหายใจดวยฉนทะ จะรวาหายใจ เขาสน จะรวาหายใจออกสน จะรวาหายใจเขายาว หายใจออกยาว จะรวาหายใจสนหรอยาวสลบกน สงเกตดจะมความสลบซบซอน ก กาหนดใหเปนสมาธ เพอใหรพรอมเฉพาะเรองลมหายใจ เพอพจารณา ดลมหายใจ รวาละเอยดยงขน ในขณะเดยวกนนน กพงจตใจไปถง อนจจง ทกขง อนตตา วธกาหนดลมหายใจ ตงตนจากจดหายใจเขา สมมตวาเรมตน จากทจมก เมอเรมตนแลว กเรมไปถงทามกลาง คอ ทอก ตอไป ถงเบองปลาย คอ สะดอ สมมตเอาวาไปสดทสะดอ หายใจออกกเรมตน

ทสะดอเปนเบองตน ถอยมาทามกลางคออกถงเบองปลายคอจะงอยจมก อบายทจะกาหนดร ๑. ทานใหนบชา ๆ ๑ เขา ๒ ออก ๓ เขา ๔ ออก ๕ เขา ๖ ออก ๒. ใชสตกาหนดลมหายใจ ใหจตกาหนดอยตรงทลมหายใจ เมอปฏบตอยอยางนบอย ๆ จนชน ลมหายใจกปรากฏชด สตก ปรากเปนสต ญาณความรกปรากฏเปนญาณ กายกปรากฏเปนกาย เมอพจารณาอยางน จตใจไมเปนทตงแหงการยดมนถอมน พจารณาดเรองอายตนะ ๑. จกขประสาท รปอนใสเทาศรษะเหา ตงอยในแกวตา ใจกลางดวงตาดา เปนวตถทวารแหงการรเหนทางตา เรยกวา จกข- วญญาณ ๒. โสตประสาท รปอนใส ตงอยในทมสณฐานเทาวงแหวน เตมไปดวยโลมาสแดงออนในชองห เปนวตถทวารแหงการไดยนเสยง เรยกวา โสตวญญาณ ๓. ฆานประสาท รปอนใส ตงอยในสณฐานดจกลบแพะ ภายในชองนาสก เปนวตถทวารแหงการไดกลน เรยกวา ฆานวญญาณ ๔. ชวหาประสาท รปอนใส ตงอยในสณฐานดจกลบบว เบองบนตอนกลางลน เปนวตถทวารแหงการไดรส เรยกวา ชวหา- วญญาณ

๕. กายประสาท รปอนใส ดาษทวไปในรางกาย ดจนามน อนชมอย เปนวตถทวารแหงการสมผส เรยกวา กายวญญาณ รปรางทวารทง ๕ ๑. จกขทวาร ศนยการเหนกลางตาดา ชองจกษทง ๒ ขาง ซายขวามสณฐานนอยเทาศรษะเหา ประดษฐานอยในทามกลาง ๒. โสตทวาร ศนยการฟง ขดเปนวงอยในชองห มสณฐาน นอยเทาขนทรายจามร ๓. ฆานทวาร ศนยการรบกลน ตงอยทามกลางจมก ม สณฐานคลายเทาแพะ ๔. ชวหาทวาร ปลายลนรรสหวาน ตอนหนาลนรรสเคม ลนครงหลงรรสเปรยว ทโคนลนรรสขม ๕. กายทวาร ซาบซานอยในสรระ เฉพาะทรมฝปากไว กวาทอน การพจารณา ๑. พจารณาใหรจกตา รจกรป รจกสญโญชน ความเกยวของ เกดขนเพราะอาศยตาและรป ๒. ใหรจกห รจกเสยง รจกสญโญชน ความเกยวของเกดขน เพราะอาศยหกบเสยง ๓. ใหรจกจมก รจกกลน รจกสญโญชน ความเกยวของ เกดขนเพราะอาศยจมกกบกลน

๔. ใหรจกลน รจกรส รจกสญโญชน เกดขนเพราะอาศย ลนกบรส ๕. ใหรจกกาย รจกโผฏฐพพะ รจกสญโญชน เกดขนเพราะ อาศยกายสมผส ๖. ใหรจกมนะ รจกธมมะ คอเรองทใจร รจกสญโญชน เกดขนเพราะอาศยใจมนะและธรรม เมอพจารณาไปจะเกดโพชฌงคมองค ๗ ๑. เมอมสตสมโพชฌงคกรชดวามอย สตในทนหมายถง การไมหลงมความโพลงอย เมอไมมกรชดวาไมม ๒. เมอมธมมวจยสมโพชฌงค กรวาม เมอไมมกรวาไมม ๓. เมอมวรยสมโพชฌงค " " " ๔. เมอมปตสมโพชฌงค " " " ๕. เมอมปสสทธสมโพชฌงค " " " ๖. เมอมสมาธสมโพชฌงค " " " ๗. เมอมอเบกขาสมโพชฌงค " " " เมอพจารณาไปปญญายงออนอย ไมรอรยสจความจรง ๔ อยาง ตองดาเนนอาศยมรรคปญญาใหเกด ๑. สมมาทฏฐ ความเหนชอบ (ปญญา) ๒. สมมาสงกปปะ ความดารชอบ (ปญญา) ๓. สมมาวาจา เจรจาชอบ (ศล)

๔. สมมากมมนตะ การทางานชอบ (ศล) ๕. สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ (ศล) ๖. สมมาวายามะ พยายามชอบ (สมาธ) ๗. สมมาสต ระลกชอบ (สมาธ) ๘. สมมาสมาธ ความตงใจชอบ (สมาธ) อาศยมรรคมองค ๘ น พจารณาไป ปฏบตไป เรยกวาเดนทาง สายกลาง เปนเหตใหรอรยสจ ๔ คอ ๑. รวานทกขมจรงเปนผลเกดจากสมทย เหตผลทางคดโลก ๒. รวาสมทยมจรงเปนตวเหตกอใหเกดทกข ๓. รวานโรธมจรงเปนผลของความดบทกข เหตผลทางคดธรรม ๔. รวาทางมจรงเปนเหตใหถงความดบทกข ทกขม ๑๑ ประการ ๑. ชาตทกข ความเกดเปนทกข ๒. ชราทกข ความแกเปนทกข ๓. มรณทกข ความตายเปนทกข ๔. โสกทกข ทกขคอเศราโศก ๕. ปรเทวทกข ทกขคอปรเทวนาการ ๖. ทกข คอความไมสบายทางกาย ๗. ทกขโทมนส ความไมสบายทางใจ ๘. อปายาส ความคบแคนใจ

๙. อปปยสมปโยค ทกขเกดจากการประสบพบเหนสงทไม นารก ไมนาชอบใจ ๑๐. ปยวปโยค ทกขเกดจากการพลดพรากจากของรกของ ชอบใจ ๑๑. ปรารถนาสงใด ๆ ไมไดสมปรารถนา ทกขทง ๑๑ อยางน ยอลงเหลอ ๑ คอ อปาทานขนธ ความ ยดถอในขนธ ๕ เปนทกข ตณหา ม ๓ อยาง คอ ๑. กามตณหา ความอยากได ๒. ภวตณหา ความอยากเปน ๓. วภวตณหา ความไมอยากเปน ตณหานนเปนตวสมทย เหตใหเกดทกข ตณหาเกดเพราะอาศย อายตนะภายในภายนอกบวกกน เชน ตาเหนรปเปนตน มลทน ๙ และอปกเลส ๑๖ อกศล กศล ๑. อภชฌาวสมโลภะ ละโมบไมสมาเสมอคอความเพงเลง แกดวยสนตฏฐ ความสนโดษ ๒. โกรธ, โทสะ " ศลสงวรและเมตรา ๓. อปนาหะ ผโกรธไว " ความเสยสละและเมตตา

๔. มกขะ ลบหลคณทาน แกดวยกตญกตเวท รจกตอบ แทนทาน ๕. ปลาสะ ตเสมอ อตมานะ ดหมนทาน " อปจายนะ ความออนนอม ๖. อสสา รษยา " มทตา ความพลอยยนด ๗. มจฉรยะ ความตระหน " ทานและจาคะความเสยสละ ๘. มายาและพดปด " สจจะความจรงใจ ๙. สาเถยยะ โออวดกบมกอวด " สปปรสธรรม ๗ ประการ ๑๐. มความปรารถนาลามก " อปปจฉา ความปรารถนา นอย ๑๑. ถมภะ หวดอ " โสวจสสตา เปนผวางาย ๑๒. สารมภะ แขงด " มตตญตา รจกประมาณ อตตญตา รจกตน ๑๓. มานะ ถอตว " ธมมญตา รจกเหต ๑๔. มทะ มวมา " แกดวยสต และโยนโสมนส- การ พจารณาในใจใหแยบ คาย ๑๕. ปมาทะ เลนเลอ " แกดวยสตและโยนโสมนสการ ๑๖. อตมานะ ดหมนทาน และความเหนผด " สมมาทฏฐ ความเหนชอบ

กฎธรรมดาหรอสามญลกษณะ ๓ อยาง ๑. อนจจตา ความเปนของไมเทยง ๒. ทกขตา ความเปนทกข ๓. อนตตตา ความเปนของไมใชตน ทง ๓ ลกษณะน เราจะเหนไดจากสงขารทงปวง ทงทมวญญาณ และไมมวญญาณ ฉะนน สงขารจงม ๒ อยาง คอ ๑. อปาทนนกสงขาร ไดแกสงมชวตมใจครอง ๒. อนปาทนนกสงขาร ไดแกสงไมมชวต เชน ตนไม ภเขา อนจจตา ความเปนของไมเทยง มลกษณะ ๔ ประการ ๑. เกดขน ทรงอย แลวดบไป ๒. เปลยนแปลง เปนอยางน แลวกเปนอยางนน ไมคงท ๓. เปนของชวคราว ๔. ตรงกนขามกบความเทยง ทกขตา ความเปนทกขนน มลกษณะ ๔ ประการ ๑. ทาใหเดอดรอน ๒. ทนอยไดยาก ๓. ถกเบยดเบยน เชนมโรค มอปสรรค มภย ๔. แยงตอความสข

อนตตตา ความเปนของไมใชตน มลกษณะ ๕ ประการ ๑. เพราะไมอยในอานาจ บงคบไมได ๒. เพราะเปนขาศกกบอตตาตวตน ๓. เพราะเปนความวางเปลา ๔. เพราะไมมเจาของ ๕. เพราะเปนไปตามเหตปจจย สงทปดบงมใหคนเราเหนความจรง มไดเหนเรองธรรมดา ธรรมดาเกดจาก ๑. สนต การสบตอจากเลกเปนโต จากโตเปนใหญ ๒. อรยาบถ การผลดเปลยนดวยการยน เดน นง นอน เปนตน ๓. ฆนสญญา ความสาคญหมายวาเราวาเขา อปาทาน ความเขาไปยดถอ มอย ๔ อยาง ๑. กามปาทาน เขาไปยดถอเรองทชอบ ทพอใจ ทอยากได ๒. ทฏ ปาทาน เขาไปยดถอเรองความเหนทศนคต ๓. ลลพพตปาทาน เขาไปยดถอเรองศล เรองพรต ๔. อตตวาทปาทาน เขาไปยดถอวาเราวาเขา

ธรรมะสาหรบชวตประจาวนเรยกวาอธษฐานธรรม ม ๔ ประการ ๑. ปญญา รอบรสงทควรร ๒. สจจะ ความจรงใจ คอประพฤตสงใดกใหไดจรง ผม หนาทอยางไร กใหทาตามหนาท ใหมความจรงดงตอไปน ก. จรงตอเวลา ข. จรงตอบคคล ค. จรงตอการงาน ง. จรงตอการพด จ. จรงตอความด ๓. จาคะ สละสงทเปนขาศกแกความจรง คอโลภะ โทสะ โมหะ อนเปนอกศลมล ๔. อปสมะ สงบใจจากสงเปนขาศกแกความสงบ ไดแก อนทรยสงวร สารวมตา ห จมก ลน กาย ใจ สงทไมไดสมปรารถนา ม ๕ ประการ ๑. ไมตองการแก ๒. ไมตองการเจบไข ๓. ไมตองการตาย ๔. ไมตองพลดพรากจากของรกของชอบใจ ๕. ไมตองการใหถกทาลายในสงทมอย แตแลวกถกทาลาย ไป (กรรม)

วธแสดงความเคารพ ม ๔ อยาง ๑. อภวาท ไดแกการไหว การกราบ เบญจางคประดษฐ อษฎางคประดษฐ ๒. อฏฐานะ ไดแกการลกขนยนตองรบ ๓. อญชลกรรม ไดแกการพนมมอ ๔. สามจกรรม ไดแกการโคงคานบ ยนตรง ถอน สายบว ฯ ล ฯ แลวแตความนยมของสงคมนน ๆ การปฏสนถาร ม ๒ อยาง ๑. ปฏสนถารดวยวตถ เชนนาดม บหร เครองดม เรยกวา อามสปฏสนถาร ๒. ปฏสนถารดวยการยมแยมแสดงอธยาศยไมตร เจรจา ดวยถอยคาไพเราะ เรยกวา ธมมปฏสนถาร ธรรมะเปนทตงแหงการระลกถง เรยกวาสาราณยธรรม ม ๖ อยาง ๑. เขาไปตงกายกรรมประกอบดวยเมตตา ทงตอหนาและ ลบหลง คอชวยขวนขวายในกจธระของเพอนกนดวยกาย มจตเมตตา ๒. เขาไปตงวจกรรมประกอบดวยเมตตา ทงตอหนาและ ลบหลง คอชวยขวนขวายในกจธระของเพอนดวยวาจา มจตเมตตา ๓. เขาไปตงมโนกรรมประกอบดวยเมตตา ทงตอหนาและ หลบหลง คอคดแตสงทเปนประโยชนแกเพอน ๔. แบงปนลาภทไดมาโดยชอบธรรม ไมหวงไวบรโภค เฉพาะผเดยว

๕. รกษาศลความประพฤตใหเสมอกน ไมทาตนใหเปนท รงเกยจของผอน ๖. มความคดเหนรวมกน ไมววาทกบใคร ๆ ธรรมะชอสาราณยธรรมน ทาใหผประพฤตปฏบต มอานสงส ๖ ประการ คอ ๑. เปนทรกของผอน ๒. เปนทเคารพของผอน ๓. เปนมลเหตใหสงเคราะหซงกนและกน ๔. เปนไปเพอความไมววาทกนและกน ๕. เปนไปเพอความพรอมเพรยง ๖. เปนอนหนงอนเดยวกน เฉพาะอานสงสขอ ๕ และขอ ๖ เปนมลฐานแหงความสามคค ความสามคคจะเปนไปไดตองมธรรมทง ๒ ขอน ธรรมเปนหลกการบรหาร ๗ อยาง (อปรหานยธรรม) ๑. หมนประชมกนเนองนตย เพอแลกเปลยนความคด ความเหน ๒. พรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลก ชวยกน ทางาน ๓. ไมทงของเกา ไมตนของใหม ศกษาทาความเขาใจใน สงททานบญญตไว

๔. รจกเคารพผเปนใหญ ผเปนประธาน ๕. มขนตธรรม ไมลอานาจความอยาก อนเกดจากตณหา ๓ อยาง คอ ก. กามตณหา ข. ภวตณหา ค. วภวตณหา ๖. ยนดในความสงบสงด อนเกดจากกายวเวก จตตวเวก และอปธวเวก ๗. ยนดตองรบผมาใหม ทมาแลวกขอใหอยเปนสข ธรรมะทง ๗ ประการน เปนทตงแหงความไมเสอม ยงปฏบต ใหไดมากเพยงใด การบรหารกเปนไปเพอความเจรญฝายเดยว เรยก อปรหานยธรรม อรยทรพย ๗ ประการ ๑. ใหมศรทธาคกบปญญา ๒. ใหมศลคกบสงวร ๓. ใหมหรคกบโยนโสมนสการ ๔. ใหมโอตตปปะ คกบความกลวจะถกตาหนตเตยน ๕. ใหมพหสต คกบการยกระดบจตใจใหสงขน ๖. ใหมจาคะรจกเสยสละคกบความฉลาด ๗. ใหมปญญาคกบความเฉลยวคอมสต เรยกคกนวา สตปญญา

อรยทรพยทง ๗ ประการน ดกวาทรพยภายนอก เพราะเปน ทรพยไดทกกาลสมย ทงในชาตนและชาตหนา สวนทรพยภายนอกนน มประโยชนเฉพาะกาลสมย อยางมากกเพยงแตในชาตนเทานน หลกประกนสงคม หลกประกนชวต มอย ๗ อยาง ๑. ความเปนผรจกเหต เชนรวาสงนเปนเหตแหงสขสงน เปนเหตแหงทกข ๒. ความเปนผรจกผล เชนรวาสขเปนผลแหงเหตอนน ทกขเปนผลแหงเหตอนน ๓. ความเปนผรจกตน โดยชาต โดยตระกล โดยยศศกด โดยสมบตบรวาร โดยความรและคณธรรมเพยงเทาน ๆ แลวประพฤต ปฏบตตนใหสมควรกบทเปนอยอยางไร ๔. ความเปนผรจกประมาณ คอการแสวงหาเครองเลยงชพ โดยทางทชอบและรจกประมาณในการบรโภคอาหารแตพอควร ๕. ความเปนผรจกกาลเทศะ วาควรไมควรในการประกอบ การงานนน ๆ ๖. ความเปนผรจกประชมชน และกรยาทจะประพฤตตอ ประชมชนนน ๆ วา คนหมน คณะน เมอเขาไปหาจะตองทากรยาอยางน จะตองพดอยางน ๗. ความเปนผรจกเลอกบคคลวา ผนเปนคนด ควรคบ ผนเปนคนไมด ไมควรคบ เปนตน ธรรมทง ๗ ประการนเปนสปปรสธรรม หมายถงธรรมของผด

ผมปญญา ผมประสบการณมาแลว ผทประพฤตหลกธรรมอนเปนหลก ในการศกษา หลกประกนชวต และหลกประกนสงคมเหลาน จะทา ใหอยกบเขาได เขาคนเปน ไมเปนผลาสมย ไมถกเขาตมเขาตน ไม ถกเขาแหกตา ทาใหเปนผมอสรภาพเปนตวของตวเอง นอกจากนน ธรรมเหลาน ยงเปนหลกวชาการทต เปนหลกวชาการประชาสมพนธ โพชฌงคองคแหงความร ม ๗ อยาง ๑. สต ความระลกได ทาหนาทเปนผกากบการ ๒. ธมมวจยะ ความสอดสองธรรม มคณสมบตใหประคอง จต ในเมอจตหดห มความเบอหนาย ประคองจตใหเหนลทาง ๓. วรยะ ความเพยร มคณสมบตคอยใหกาลงในการ ประคองจตนน ๔. ปต ความอมใจ มคณสมบตสนบสนนใหความเพยรม กาลงยงขนเพอใชในการประคองจต ๕. ปสสทธ ความสงบใจและอารมณ มคณสมบตคอยขม จตทฟงซาน และกาจดความราคาญ ๖. สมาธ ความตงใจมน มคณสมบตในการเรงรด เพอ ใหการขมจตไดผล ๗. อเบกขา ความวางเฉย ตองประกอบดวยปญญา ม ๓ อยาง ๑. อเบกขาในพรหมวหาร มหนาทกาจดความลาเอยง รจก กฎแหงกรรม ตงอยในความเปนกลาง

๒. อเบกขาในเวทนา หมายถงการวางเฉยเมอเกดความร ทางตา ห จมก ลน กาย ใจ คอไมบอดกทาบอด ไมใบกทาใบ ไมหนวกกทาหนวดเสยบาง เปนตน ๓. อเบกขาสมโพชฌงค เปนอเบกขาทเกยวกบปญญาโดย เฉพาะ เขาไปพจารณาด จนรตามความเปนจรง แลวไมยนดยนราย วางเฉยในสตว และสงขาร โลกธรรม ๘ ธรรมะทครอบงาสตวโลกอย และสตวโลกกยอมเปนไปตาม ธรรมดานน ๆ ม ๘ อยาง คอ ลาภ ยศ สรรเสรญ สข ไมมลาภ ไมมยศ นนทา ทกข ในโลกธรรมทง ๘ น ยอมเหลอ ๒ ๑. สวนทพอใจ สวนทปรารถนา มลาภ ยศ สรรเสรญ สข ไดแกตว ด. เดก ๔ ตว คอ ได ด ดง เดน เรยกวา อฏฐารมณ ๒. สวนทไมปรารถนาไมพอใจ ไมอยากได คอ ไมมลาภ ไมมยศ นนทา ทกข เรยกวา อนฏฐารมณ หลกการพจารณาโลกธรรม ๘ ม ๔ อยาง คอ ๑. ตองศกษาใหรตามความเปนจรง ๒. ตองยอมรบวาทกสงมนไมเทยง เปนทกข มความ แปรปรวนเปนธรรมดา ๓. ตองสาวหาเหต เชนไดลาภ เกดจากอะไร ไมมลาภ เกดจากอะไร ๔. ตองพจารณาแกไขใหถก

วธพจารณาใหเหนวาการไดลาภนนเกดจาก ๑. การทาด ๒. มความรด ๓. มความสามคคด ๔. มความประพฤตด ทางเกดของความไมมลาภ ๑. เกดจากการทาไมด ๒. มความรไมด ๓. ไมมความสามารถทด ๔. มความประพฤตชว ทางเกดทางมาของยศ มอย ๗ อยาง ๑. ความหมนขยน ๒. มสต ๓. ทาการงานสะอาด ๔. ใครครวญกอนแลวจงทา ๕. สารวมระวงดวยรจกเสรมสวย ดวยการรจกใชตา ห จมก ลน กาย ใจ ๖. เลยงชพดวยสมมาอาชวะ ๗. ไมประมาท

ยศ ม ๓ อยาง ๑. อสรยยศ ใหญดวยอานาจตาแหนงหนาท ๒. บรวารยศ ใหญดวยบรวารผแวดลอม ๓. เกยรตยศ ใหญดวยชอเสยง ทางมาของสรรเสรญ เกดจากสจจะความจรงใจ พดอยางใด ทาอยางนน ตรงตอหนาทการงาน ตรงตอเวลา ตรงตอวาจาทพดไว ตรงตอบคคล และตรงตอความด ทางมาของความสข สงสมความดไวทละเลกละนอย ดในทน หมายถงดทเปนประโยชนตนประโยชนผอน และเปนธรรมดวย ผทม ความดชนดน ยอมมความสขความเจรญโดยลาดบ ขอปฏบตสาหรบอฏฐารมณ ๑. เมอแสวงหาลาภ ยศ สรรเสรญ สข อยาแสวงหาในทาง ทผด ๒. เมอมลาภ ยศ สรรเสรญ สข อยาใหเพลดเพลนจนมวเมา ๓. เมอลาภ ยศ สรรเสรญ สข นนจากไป อยาโทมนส นอยใจ ๔. พจารณาปลงอนจจงวามนไมเทยง

ขอปฏบตสาหรบอนฏฐารมณ ๑. จงปองกนดวยความไมประมาท เมอยงไมมลาภ ยศ สรรเสรญ สข ๒. จงอยางเศราโศกระทมใจ เมอประสบกบความไมมลาภ ไมมยศ นนทา ทกข ๓. จงอยากาเรบฟงซาน ๔. จงพจารณาปลงอนจจง โลโก อนวาโลก ๑. โลกคอปรากฏการณธรรมชาต ๒. " คอโรงละครใหญ ๓. " คอศาลาพกรอน ๔. " คอทางเดนของชวตทแสนกนดาร ๕. " คอบทเรยนทไมรจบ ๖. " คอความเตมไปดวยมายา ๗. " คอความทกข ๘. " คอทะเลแหงชวต ๙. " คอกฎแหงกรรม

นาถกรณธรรม ธรรมะเปนทพง ทาใหคนเรารจกปกครองตน มตนเปนทพง ของตนเองดกวาทพงภายนอก เพราะทพงภายนอกมทรพยสนเงนทอง แมจะมากมายเพยงไร กเปนของชวคราวเปลยนแปลงไปไดงาย การ ไดทพงภายนอกเทากบขอยมจมกคนอนเขามาหายใจ สวนการมทพง ภายในเทากบเรามจมกหายใจเปนตวของเราเอง สมเดจพระสมมาสม- พทธเจาตรสเรองนโดยเฉพาะวา จงอยอยางมทพง อยาอยอยางไมมทพง เพราะคนไมมทพง อยทไหน ๆ กเปนทกขเทานน คนมความประพฤตดอยทไหนอยกบใคร กไมมเรองรายเสยหาย อยกบเขาไดอยางสบาย อยางนชอวามศล เปนทพงภายใน คนทขยนทาหนาทของตนเอง เมอเปนเดกเรยนหนงสอหา ความร เมอเปนผใหญกทางานหาเลยงชพ เมอเปนมารดาบดาเขากรจก เลยงลก เมอแกชรากตงอยในธรรม ผประพฤตตนเชนน ชอวา มทพงภายใน เปนลกษณะของนาถกรณธรรม ชอวามทพงทงภายนอก ภายใน

คหปฏบต ธรรมของผครองเรอน เหตทใหเกดกรรมกเลส ๑. เพราะขาดหรความละอาย โอตตปปะความเกรงกลว ๒. เพราะขาดสตสมปชญญะ ๓. เพราะมความเชอไมมนคง ๔. เพราะไมพจารณาใหแยบคาย ทเรยกวา โยนโสมนสการ เครองขดเกลาความเศราหมองใหหมดไป ๑. ไมเบยดเบยนตนและคนอน ๒. ไมฆาสตว ๓. ไมลกทรพย ๔. ไมกลาวเทจ ไมพดคาหยาบ ไมกลาวสอเสยด ๕. ไมเพงเอาทรพยของผอนโดยทางทจรต ๖. ไมเหนผดจากทานองคลองธรรม ๗. ไมเกยจคราน ๘. ไมกาเรบฟงซาน ๙. ไมลบหลบญคณทาน ๑๐. ไมตระหน ๑๑. ไมโออวด ๑๒. ไมมารยาหลอกลวง ๑๓. ไมกระดางดอดง ๑๔. ไมมมานะถอตว

๑๕. เปนคนสอนงายวางาย ๑๖. เปนคนสละความเหนผด รจกฟงความคดเหนของผอน ทง ๑๖ ประการน ยอเหลอ ๔ ๑. จะ ยอมาจาก จช ทชชนสสคค ไมคบคนชว ๒. ภะ " ภช ปณฑตเสวน คบบณฑต ๓. กะ " กร ปมโหรตต ทาความดทง กลางวนและกลางคน ๔. สะ " สร มนจจานจจต ใหระลกถงโลก หรอปลงอนจจงอย แบบของมชวต ๑. ชวตทมดมาแลวสวางไป เชนคนยากจน ภายหลงขยน ทางาน กลบมงมขน ๒. ชวตทสวางมาแลวมดไป เชนคนเคยมงม แตมวประมาท ภายหลงกลบยากจน ๓. ชวตทมอมาแลวมดไป เชนคนเกยจครานไมทาการงาน ๔. ชวตทสวางมาแลวสวางไป เชนคนมความรแลวทาด ยง ทาความดใหมากขน

ประเภทของชวต ๑. ชวตมประโยชน ๒. ชวตไรคาหาประโยชนมได ๓. ชวตไมดไมชวปานกลาง เรองของชวต ๑. ชวตเหมอนหยาดนาคาง พอถกแสงแดดกแหงไป ๒. ชวตเหมอนเมดฝน เมดฝนตกถงพนกแตกกระจายไป ๓. ชวตเหมอนเอาไมขดลงไปในนา รอยทขดกหายไป ๔. ชวตเหมอนสายนาไหล ๕. ชวตเหมอนกบบวนนาลาย ๖. ชวตเหมอนกบชนเนอ ๗. ชวตเหมอนกบโคทเขาจงไปฆา ชวตกบการงาน ๑. ทาการงานดวยความร ทางานเปนกบเปนงานตางกน ๒. ทางานดวยความอดทนทถกตอง ๓. ทาดวยความคดทถกตอง ๔. ทาดวยความเปนระเบยบ ๕. ทาแลวมผสรรเสรญ ๖. ทาแลวเปนประโยชนตนประโยชนทาน

พระพทธศาสนาสอนใหรจกประโยชนปจจบน ทฏฐธมมกตถ- ประโยชน ๑. สอนใหรจกพงตน ๒. สอนใหรจกตงตนได ๓. สอนใหฉลาดในการดแลปกครองตนเอง ๔. สอนใหรจกคดเลอกบคคล ๕. สอนใหรจกใชจาย ๖. สอนใหรจกดาเนนชวตไปตามแผนของชวตม ๔ อยางคอ ก. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมน ข. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา ค. กลยาณมตตตา ความมเพอนเปนคนด ง. สมชวตา เลยงชวตตามสมควร ธรรมะทง ๔ น ยอเพอจางายเปน อ. อา. กะ. สะ. เรยกวา หวใจเศรษฐ เปนเหตเกอกลเพอความสขในปจจบน พระพทธศาสนาสอนใหรจกประโยชนขางหนา ๔ อยาง ๑. สทธาสมปทา ถงพรอมดวยศรทธา ๒. สลสมปทา ถงพรอมดวยศล ๓. จาคสมปทา ถงพรอมดวยการบรจาค ๔. ปญญาสมปทา ถงพรอมดวยปญญา

พระพทธศาสนาสอนใหรจกประโยชนอยางยง คอใหรจก ๑. จต ๒. เจตสก ๓. รป ๔. นพพาน ทง ๔ น ยอลงเหลอ จ. เจ. ร. น. หลกวชาสงคมสงเคราะห ธรรมะเปนเครองยดเหนยวนาใจของกนและกน ทาใหผมใชญาต เปนเหมอนญาต ทาใหผไมรจกไมคนเคยกนเปนญาต ทาใหสงคมเปน อยไดดวยด ดวยการสงเคราะหซงกนและกน เรยกวา สงคหวตถ ม ๔ คอ ๑. ทาน ใหปนสงของของตนแกผทสมควร ๒. ปยาวาจา เจรจาวาจาทออนหวาน ๓. อตถจรยา ประพฤตสงทเปนประโยชน ๔. สมานตตตา ความเปนคนมตนเสมอไมถอตว ถาสงคมใดขาดคณธรรมทง ๔ น สงคมนนเปนสงคมพการ หลกวชาสงคมสงเคราะหน เปนกรณยกจททก ๆ คนควรทา.

สวสดการของเยาวชน ความมงหมาย ทกวนน ผใหญมความรสกเหมอนกนวา เดกสมยน ไดรบการ ศกษามความรทวถงกน แตความประพฤตแตกตางกนกบเดกสมยกอน มาก ถาลองเปรยบเทยบดกจะเหนจรง เพราะสมยกอนเดกสวนมาก เรยนตามวดเรยนกบพระ โรงเรยนสวนมากอยในวด ยงในชนบท วดกบโรงเรยนเปนของคกน วดจงมสวนในการเสรมสรางขดเกลาให แกเดกอยมใชนอยทเดยว อยางไรกตาม ถาผใหญผปกครองไมทอด ทงเดกจนเกนไป ชวยกนทกฝายแลว เชอแนวาจะเปนแนวโนมมให เปนไปอยางทเปนมา สวสดการของเยาวชนดงทจะกลาวตอไปน จะไดเปนคมอของผ ใหญผปกครองเปนแนวในการทจะชวยชทางใหเยาวชนรจกสรางมนษย- สมพนธ ปดชองวางระหวางบดามารดากบบตรธดา ระหวางครอาจารย กบศษย ระหวางผใหญกบผนอย คาสอนทางพระพทธศาสนาจะนา ทางใหเยาวชนมความรคกบการปฏบต ใหมความสมดลกน รแลว ปฏบตตามโดยมผใหญเปนผนาเทานน จะเปนเครองวดใหเหนวาเปน เยาวชนทดงามตามความมงหมาย

หลกการ พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาตไทย ยอมรบกนวาเปนมง ขวญของชาวไทย บรรพบรษไดรกษาเอกราชของชาตไทยไวได ก เพราะอาศยอนภาพอขงพระพทธศาสนาทสอนใหรจกรากฐานของ มนษยสมพนธ คอการรจกกตญกตเวทตอผมอปการคณ รจกคณบดา มารดา ครบาอาจารย คณของพระพทธศาสนาและพระมหากษตรย สบ ๆ ตอกนมาเปนเวลาชานาน ซงเราจะเหนจากภาพพจนจากโครง สรางสงคมของคนไทยโดยมความสมพนธเปนค ๆ ดงตอไปน คท ๑ ในทางวงศสกล บดามารดา คกบ บตรธดา คท ๒ ในทางการศกษา ครบาอาจารย " ศษย คท ๓ ในทางสงคม ผใหญ " ผนอย คท ๔ ในทางปกครอง พระมหากษตรย " ประชาชน คท ๕ ในทางศาสนา พระศาสดาหรอพระธรรมวนย คกบ พทธศาสนกชน สงคมของคนไทยทเปนค ๆ ดงกลาวเปนแกนสมพนธกอใหเกด เอกลกษณของชาต ทเรยกวาชาตไทยประกอบไปดวยขนบธรรมเนยม ประเพณและวฒนธรรมประจาชาตอยางสมบรณ ซงหลกธรรมคาสอน ทางพระพทธศาสนาชวยเสรมสรางเปนลาดบมาแตบรพกาล ในวนนจะไดกลาวถงหวขอเปนเชงคาถามทวาพระพทธศาสนา ใหสวสดการแกเยาชนอยางไรบางตอไป กอนอนขอไดโปรดทาความเขาใจในคาวา สวสดการ ในทาง

คดโลก คานหมายถงการจนเจอคาจนชวยในการดาเนนชวตใหเปนไป เทาทสามารถจะเปนไปได เชนขาราชการมเงนสวสดการสวนหนง นอก จากเงนเดอนสาหรบชวยคาเลาเรยนบตร คาเชาบาน คาพยาบาล ฯ ลกจางมสวสดการในยามเจบไขไดปวยหรอชวยในการทาศพเปนตน สวสดการเปนยาหอมใหกาลงใจ ใหความหวงแกผทางานทกประเภท สวสดการในทางโลกมความมงหมายไปในทางวตถมากกวา สวนสวสดการในทางคดธรรมมความมงหมายกวางกวาทางคด- โลกคอมงไปทางจตใจ หมายถงการกระทาตนใหถกตองตามทานองคลอง ธรรม ตามขนบธรรมเนยมจารตประเพณ ตามวฒนธรรมแหงชาต ของตน ปฏบตตนตามหลกธรรมคาสอนทางศาสนา ประพฤตตงตน ไวชอบตามเพศตามวยในทางทควรประพฤตปฏบตใหเหมาะสม เกด ความสวสดแกตนแกครอบครววงศตระกล สงผลแหงความสวสดนน ไปยงชาต ศาสนา พระมหากษตรย กลาวไดวาพระพทธศาสนา สอนใหสวสดการตาง ๆ แกเยาวชนซงมแนวทางดงน ๑. ใหสวสดการในทางครอบครววงศสกล เปนลกทดของพอ แม รจกกตญกตเวท รจกดารงวงศสกล ๒. ใหสวสดการในทางการศกษา รจกขยนหมนในการเรยน ในการศกษาหาประสบการณใหแกชวต ไมมเวลาทจะสายเกนไปสาหรบ การเรยนร ๓. ใหสวสดการในทางสงคม รจกวธการยดเหนยวนาใจ ปลก ไมตรจต เลอกกลยาณมตร

๔. ใหสวสดการในทางปกครอง รจกสทธเสรภาพและหนาท ของตน ตลอดจนรจกปกครองตนและคนอน ครองเรอนและครอง ทรพยสน ๕. ใหสวสดการในทางจตใจ ใหรจกพระพทธ พระธรรมและ พระสงฆ ตงใจถงพระรตนตรยเปนสรณะทพง ถอเปนดจดงดวง ประทปสองทางชวตแลวละความเสอมมาดาเนนในทางเจรญฝายเดยว เมอไดแยกทางเกดสวสดการเพอเขาใจงายดงนแลว ตอไปจะได บรรยายชใหเหนเปนตวอยางเปนขอ ๆ ไป

ขอ ๑ ทวาพระพทธศาสนาใหสวสดการในทางครอบครว วงศสกล สวสดการอนลาคาทพระพทธศาสนาใหแกเยาวชนชาวไทยตลอด มาจนเปนวฒนธรรมประจาชาต คอ ความสภาพ ออนโยน รจกสมมา- คารวะ เคารพยาเกรง มมารยาทอนดงาม การปลกฝงใหนสยเหลานแกเดก เราจะเหนไดในทกครอบครว ทมลกมหลาน เมอเตบโตขนกจะหดใหเดกรจกนงพบเพยบในทาทสภาพ หดพดกใหพดคาทออนหวานไพเราะ มขอรบ ครบ สาหรบเดกชาย ถาเปนเดกหญงกสอนใหหดวา เจาคะ เจาขา เปนตน เหนผใหญมาเลน หรอใหสงของกสอนใหรจกพนมมอไหว เหนพระกสอนใหรจกกราบ ความเอาใจใสของพอแมกด ของคนเลยงกด ทพยายามถายเทฝกหด เหลาน กไดรบไปจากคาสอนจากพระพทธศาสนาทสอนใหมความ สภาพออนโยนอนมอยในจรยธรรมและในทศพธราชธรรม ๑๐ ประการ ซงเปนธรรมของนกปกครอง จรยธรรมสอนใหรจกเคารพในบคคลท ควรเคารพนบถอ มพอ แม พ ลง ปา นา อา เปนตน ซงแบง เปน ๓ คอ ชาตวฒ ผเจรญดวยชาตและสมบต มพระมหากษตรยเปนตน วยวฒ ผเจรญดวยวยถงความเปนผใหญผเปนป ยา ตา ยาย เปนตน คณวฒ ผเจรญดวยคณสมบตมคร อาจารย เปนตน

สอนใหเคารพกราบไหวในวตถทเคารพบชา มพระพทธรป ปชนยสถาน วดวา อาราม เจดยเปนตน สอนใหทาความเคารพดวยวธตาง ๆ อยางใหญ ๆ มอย ๕ คอ อภวาท กราบไหว นมสการ ยกมอไหว อฏฐานะ ลกขนรบ อญชลกรรม พนมมอ สามจกรรม ทาใหเหมาะสมตามความนยมอยางหนงอยางใด เชนโคงคานบเปนตน เหลานแลเปนสวสดการทพระพทธศาสนาวางพนฐานใหแกเยาว- ชน เปนการประเดมเรมแรก ซงทาใหประเทศไทยอยเยนเปนสข ดวย การรจกเคารพยาเกรงมสมมาคารวะตามฐานะของสงคมตลอดมา แตใน ปจจบนน ภาวะตาง ๆ ในสงคมไดเปลยนแปลงไปตามกาลมย เรมตน จากเดกขาดการอบรม กลายเปนเดกดอเกเร ไมเคารพพอแม คร บาอาจารย ไมรจกสมมาคารวะ ไรมารยาท ไดขยายวงกวางออกไป อยางทเรารเหนกนทกวนน เมอพจารณาไปกจะเหนไดอยางชดเจนวา เพราะขาดการเคารพ เพราะไมรจกยาเกรง เพราะไมมสมมาคารวะ เพราะไมมรรยาทใชหรอไม ? การเดนขบวนขบไลครบาอาจารยจงเกดขน เพราะขาดความ เคารพนบถอ คดเกยวกบเรองเพศจงเกดขนมากทสด เพราะขาดความยาเกรง

จากการไมทาจรงทางกฎหมาย ทางทจะปองกนและแกไข ผใหญจะตองชใหเดกเหนคาของความ เคารพ เชนถามวา เดกเคารพพอแม มอะไรเกดขน ความรกความ เอนดของพอแมเกดขนใชหรอไม ---- ชใหเหนความสาคญของผทควร เคารพ เชนถามวา ทาไมตองเคารพพอแม เพราะพอแมมความสาคญ อยทเปนผใหความรกความเอนด เดกรจกความมคา ความสาคญ ตาง ๆ เหลานแหละเปนบอเกดของความเคารพความยาเกรงใชหรอไม---- พระพทธศาสนาใหสวสดการแกเยาวชนในทางวงศกลตอไปกคอ ความกตญกตเวท ใหรจกกตญตอบคคล กตญตอสตวผทาประโยชนให เชน วว ควาย เปนตน กตญตอสงไรชวต เชน หนงสอ โรงเรยน หองสมด ทอย อาศย เครองมอหาเลยงชพ ขาดกตญ กลายเปนคนอกตญ เปนคนเนรคณ ใหรจกทศเบองหนาคอบดามารดา ตงอยในโอวาทของทาน คอ หามไมใหทาความชว ใหตงอยในความด ใหศกษาศลปวทยา หาภรรยาทสมควรให มอบทรพยมรดกใหในสมย

บตรผไดรบสวสดการจากมารดาบดา พงปฏบตทานดงน ทานไดเลยงมาแลว เลยงทานตอบ ทากจของทาน ดารงวงศสกล ประพฤตตนใหเปนคนควรรบมรดก เมอทานลวงลบไปแลวทาบญอทศใหทาน การชวยพอแมทางานบาน เชน เกบกวาดทาความสะอาดบาง ชวยสงนนถอสงน แมแตเพยงเชนรบแขกทมาหาพอแมดวยการหานามา ใหแขกรบประทานหรอเจรจาปราศรย เยาวชนกไดชอวาทาสวสดการ ใหแกตนเอง ผดารงวงศตระกลไวไดตองมคณลกษณะดงน รจกรกษาแสวงหาพสดทหายแลว บรณะพสดทคราครา รจกประมาณในการใชสอย ไมเปนนกเลงการพนน

๒. พระพทธศาสนา ใหสวสดการในทางการศกษา รจกพอแมวาเปนบรมครคนแรก ควรแกการบชากราบไหว รจกครบาอาจารยเปนทศเบองขวา เพราะทาน แนะนาด ใหเรยนด บอกศลปวทยาใหสนเชง ไมปดบงอาพรางหรอ หวงวชา ยกยองใหปรากฏในเพอนฝง ทาการปองกนทกทศทกทาง ใหความสะดวก ศษยยอมไดรบสวสดการทาตนใหเปนศษยทดมลกษณะดงน ๑. รจกทาความเคารพ ลกขนยนรบ ๒. เขาไปคอยรบใช ๓. รจกเชอฟง ไมเปนศษยคดลางคร ๔. ขวนขวายชวยงานธรกจ ๕. เลาเรยนโดยเคารพ โดยรจกหลกของการเรยน ใหม ส. จ. ป. ล. คอ สตะ ไดแกการฟง จนตะ ไดแกฟงแลวคด ปจฉา ใหถาม ลขต โนตหรอบนทกเพอความจา ๖. รจกคตทางดาเนนของชวตขณะทยงเยาววย คอ ๑. ไมเปนเยาวชนทเหนแกประโยชนตนจนทาใหประ-

โยชนของคนอนเสยไป ไมทาลายวตถสงของสาธารณะ ๒. ไมเปนเยาวชนทไมเคยทาประโยชนใหแกผอน ๓. รจกทาประโยชนตนประโยชนทาน ๔. ถอประโยชนสวนรวมสาคญกวาประโยชนตน โดยม คณสมบตดงน ก. รจกปรบปรงตน ผอนสนผอนยาว รกษาความสามคค ข. ความซงตรง ค. ความอดทน ฆ. ความเออเฟอเผอแผ ง. ความพากเพยร จ. ความละเอยด ฉ. ความมเชาวน ช. รจกกาลเทศะ ซ. รจกประชมชน การใหสวสดการในทางศกษาแกเยาชนนน สมเดจพระสมมา สมพทธเจา ทรงเคยใหมาดวยพระองคดวยการเปรยบเทยบใหเหนเปน ภาพดวยตาของตนเองเพอใหเยาวชนผออนปญญาเกดความเขาใจงาย ครงหนงเมอพระองคเสดจไปเยยมราหลสามเณรถงทอย สามเณรราหล ถวายนาลางพระบาท ขณะนนสามเณรราหลมอายประมาณ ๘-๑๐ ขวบ สมเดจ ฯ ทรงชไปทนาซงเหลออยเลกนอยแลวถามราหลวา ราหล เหนไหม นาทเหลอเลกนอยอยในภาชนะน ราหลทลตอบวา เหน

พระเจาขา สมเดจ ฯ ราหล ขอนกเชนเดยวกบผไมมความละอายในการ กลาวเทจทง ๆ ทร ถาเปนสมณะผนนกเหลอความเปนสมณะเพยง เลกนอย สมเดจ ฯ ทรงเทนาทเหลอเลกนอยออกจนหมดแลวถามราหล อกวา "เหนไหม ๆ" เหน พระเจาขา สมเดจ ฯ ทรงสงสอนราหลวา ขอนฉนใด กเชนเดยวกนกบผ ไมมความละอายในการกลาวเทจทง ๆ ทรอย การกระทาอยางนชอวา ทงความเปนสมณะเสยหมดสนทเดยว สมเดจ ฯ ทรงสรปใหสามเณรราหลเขาในในคาสอนของพระองค อกวา ราหล นแหละผใดทไมมความละอายกลากลาวเทจทง ๆ ทรแลว จะไมพงทาชวอยางอนอกเปนอนไมม เพราะฉะนน ราหลพงศกษาวา เราจกไมกลาวเทจ แมเพอหวเราะเลน สมเดจ ฯ ทรงถามราหลวา แวนสอง (กระจกสอง) มประ- โยชนอยางไร มประโยชนสาหรบสองด พระเจาขา ราหล อยางนนแหละ ราหลเองกควรสองตรวจดหลาย ๆ หน กอน จงทาดวยกาย พดดวยวาจา คดดวยใจ กลาวคอ ถาสงททาไปนน เบยดเบยนตนและคนอน กเปนบาปเปนอกศล ใหผลเปนทกขเดอดรอน ไมควรทาอยางยงทจะทาลงไป ตอเมอเปนไป ตรงกนขามเปนบญเปนกศล จงควรทา

ถากาลงทากรรมชวกจงเลกเสย ถาเปนกรรมด กจงทาใหมาก ๆ ขน ถาไดทากรรมชวไปแลว กใหแสดงเปดเผยใหทราบ และตงใจ สารวมระวงใจไมใหทาตอไป ถาไดทากรรมดไปแลว กพงมปตปราโมช ใฝใจศกษาทาความด ใหยง ๆ ขนไปทงกลางวนทงกลางคน เยาวชนผรคณคาของการศกษาเลาเรยน ทาใหมความสนใจเชอวา การศกษาจะเปนบนไดทอง นาชวตของตนไปพบกบความหวงความ ปรารถนาแลว กอยากจะเรยนจะศกษา ชกนาใหเขาหาครบาอาจารย ผร ผทรงคณวฒ ครนเขาไปหากเขาไปนงใกล ตงใจฟงคาสอนคา ชแจงดวยความเอาใจใส เมอฟงดวยดยอมไดปญญาความร เมอตงใจ ฟงกจาได เมอจาไดทาใหรจกคดเทยบเคยงเปรยบเทยบ เมอคดคานง อยอยางน ความเขาใจกเกดขน เมอเขาใจกเกดความพอใจ เมอม ความพอใจยอมทาใหมความอตสาหะ ความเพยรเกดขนโดยลาดบ

๓. พระพทธศาสนาใหสวสดการในทางสงคม ใหรจกคบมตร เลอกเอาแตกลยาณมตร มตรแทม ๔ ชนด คอ มตรมอปการะ เวนมตรปอกลอก มตรรวมสขรวมทกข เวนมตรดแตพด มตรแนะประโยชน เวนมตรหวประจบ มตรมความรกใคร เวนมตรชกชวนในทางฉบหาย เมอไดกลยาณมตรแลว ตองรจกแสดงไมตรจต ผกในมตรดวย วธการ ๕ อยาง คอ ดวยการใหปน เออเฟอ เผอแผ ดวยรจกใชถอยคาใหเหมาะไพเราะ ดวยการประพฤตเปนประโยชนตอกน ดวยการรจกวางตนใหเสมอตนเสมอปลาย ดวยไมแกลงกลาวใหคลาดหรอเกนความจรง เมอแสดงไมตรจตไป กยอมไดรบมตรจตมตรใจจากกลยาณมตร นน เปนตนวา ๑. รกษามตรผประมาทเลนเลอ ๒. รกษาทรพยของมตรผประมาท ๓. เมอมภย มความจาเปนกเปนทพงได ๔. ไมละทงในยามวบต ๕. นบถอตลอดถงวงศตระกลของมตร เมอรจกคบมตรไดกลยาณมตร มตรแท มตรนนเองคอยแนะนา

ตกเตอนมใหประพฤตตนไปในทางฉบหายเหลาน ทเรยกวา อบายมข ม ๖ อยาง คอ ๑. ไมดมนาเมา สบยาเสพตด ผงขาวและเฮโรอน เพราะเหน โทษจะเกดขนทาใหเกดความเสยหายหลายอยาง คอ เสยทรพย กอการทะเลาะววาท เกดโรค ตองถกตาหนตเตยน ไมรจกอาย ทอนกาลงปญญา เสยสขภาพ ๒. ไมเปนนกเลงเทยวเลนขาดการเรยนเพราะเหนโทษตาง ๆ เหลานจะเกดตตามมาใหเสยคนเสยอนาคต ชอวาไมรกษาตววงศตระกล ชอวาไมรกษากาลเวลาอนเปนเวลาเรยน ยงอยในวนเรยน วยศกษา ชอวาไมรจกใชจาย ใชไปในทางผด นาความเดอดรอนมาให ผปกครอง เปนทระแวงขาดความไววางใจ มกถกใสความ ถกกลาวหา ไดรบความลาบากนานประการ

๓. ไมเทยวดงานมหรสพ การรนรมย ภาพยนตร ภาพยนตร ทเปนเหต ชกจงไปในทางผด เหนโทษเพราะ ๑. เมอไปครงท ๑ ได ครงท ๒-๓ กไปงายขน ๒. เมอไปบอย ๆ กทาใหขาดการเรยน ความรกดอยไมทน เพอน ๓. ทาใหใจหลงระเรง เหนผดเปนชอบ ๔. เมอใจหลง กเปนเหตใหคดผด ทาผดมากขน ตดตามมา เชน ชอบ ๕ ย. ผมยาว, สะพายยาม , เสอยาว, กางเกง ยน, รองเทายาง ๕. เมอทาผดหลงผดเขาใจผดอย กเปนเหตใหเกดความ บาดหมางกลายไปถงกบเปนอนตรายแกชวต ๖. ทาใหเสยชอเสยง เสยงเงน เดอดรอนถงผปกครอง ๔. ไมเลนการพนน เพราะเหนโทษตาง ๆ เหลาน ๑. เมอได ใจกาเรบกอเวร ๒. เมอเสยกเสยดายคดจะแกแคน ๓. ทรพยสนเงนทอง นาฬกา แหวน เครองประดบ ตอง หมดไป ไมมใครเขาเชอถอไววางใจ เปนทดหมนของเพอนฝง ชอเสยงเสย ไมมใครเขาจะแตงงานดวย

๕. ไมคบคนชวเปนมตร เพราะคนชวทาใหตนกลายเปน นกเลงตาง ๆ ๑. นาใหเปนนกเลงการพนน ๒. นาใหเปนนกเลงเจาช ๓. นาใหเปนนกเลงเหลายาเสพตด ๔. นาใหเปนนกเลงลวงเขาดวยของปลอม ๕. นาใหเปนนกเลงลวงเขาซงหนา ๖. ทาใหเปนนกเลงเปนคนหวดอใจเหยม ๖. ไมเปนคนเกยจคราน เพราะคนทขเกยจชอบเอารดเอาเปรยบ เหนแกตว มกอางวา หนาวนกแลว ไมทางาน รอนนกแลว " เยนนกแลว " ยงเชาอยแลว " หวนกแลว " ระหายนก " แนะใหรจกในการพด พดกบผใหญ พดกบผนอย พดกบเพอน พดกนครอาจารย พดอยางไรพดไดประโยชน พดอยางไรเสยประโยชน เวนจากการพดเสย มาพดในทางทถกดวยคณสมบต คอ พดใหถกกาลเทศะ พดแตเรองทเปนจรง

พดดวยถอยคาออนหวาน พดแตสงทเปนประโยชน พดในทางสมานสามคค พดไมทาลายตนและคนอน การทเยาวชนคนเราตางทาหนาทของตนใหชอบดวยเหตผลตอ สงคมแลว ยอมเปนเหตกอใหเกดผลแกสงคม คอมความเรยบรอย สงบอยเยนเปนสขโดยทวหนา ผลดงกลาวนเกดมาจาก :- ผใหญปกครองผนอยดวยเหตผล เปนการใหความเปนธรรมแกผนอย ผนอยรจกเคารพตอคาสงของผใหญ เปนการใหความเปนธรรมแกผใหญ เปนการทคนเราไมเอารดเอาเปรยบกน เปนการใหความเปนธรรมแกสงคม การทสงคมทกวนน ไมวาสงคมของเยาวชนหรอของผใหญตาง รารองหาความเปนธรรมกนทวไปนน กเพราะยงมผกระทาทไมชอบ ดวยเหตผล เปนตนวา ลาเอยง เพราะความรก ลาเอยง เพราะความชง ลาเอยง เพราะความเขลา ลาเอยง เพราะความกลว

นอกจากความลาเอยงแลวยงไมรจกเคารพตนเองอกดวย ชอวาเปนผ ประมาท เมอเปนเชนน สงคมกขาดสวสดการไป แตอยางไรกตาม ถา เยาวชนทกคนกระทาชอบดวยเหตผล เปนตนวา ไมลาเอยงเพราะรก เพราะชง ไมลาเอยงเพราะความเขลา ความกลวแลว สวสดการใน สงคมกเกดขนได ฉะนนจงกลาวไดวา ความไมลาเอยงและความเคารพ ตนเองของเยาวชนทกคนนนแหละ เปนสวสดการของสงคมอยาง แทจรง

๔. พระพทธศาสนาใหสวสดการในทางปกครอง การทคนเราตองอยกนเปนหมคณะเปนประเทศชาตนน ถาทก คนรจกสทธและทาหนาทของตนชอบดวยเหตผลในทางทถกตองกบ หนาทของตนแตละคนแลว ยอมเปนสวสดการในทางปกครอง ซงเรา จะเหนไดจาก :- พอแมมหนาทปกครองดแลบตรธดา ทาหนาทในชอบดวยเหตผล กเปนสวสดการ ฝายบตรธดาทาหนาทของตนใหสมกบเปนบตรธดาของ พอแม กเปนสวสดการเชนเดยวกน ครอาจารยมหนาทปกครองดแลสงสอนแนะนาทาหนาทใหถกตอง ชอบดวยเหตผล กเปนสวสดการ ลกศษยทาหนาทใหสมกบเปนศษย กยอมเปนสวสดการเชนกน นายอาเภอมหนาทปกครองดแลบาบดทกขบารงสข ทาหนาทให ชอบดวยเหตผล กเปนสวสดการ กานนผใหญบานมหนาทปกครองดแลคมครองลกบาน ทาหนาท ใหถกตอง ยอมเปนสวสดการแกลกบาน ผใหญมหนาทปกครองเดก แนะนาเดกไปในทางด หามมใหทา ไปในทางทชว ทาหนาทใหถกตองแลว เพยงเทานยอมเปนสวสดการ ของเดก ดงนจะเหนไดวา สทธนนเปนเรองของธรรมชาตทมมาพรอมกบ ทเราเกดมาเปนคน ธรรมดาของคนเราตองกน ตองถาย ตองยน เดน นง นอน นแหละเรยกวาสทธหรอหนาทตามปกต นอกจากน

ยงไดสทธเพมเตมขนมาอก จากทเขามอบหมายใหหรอจากทกฎหมาย บญญตไวให ชอวาทกคนมสทธเสรภาพเหมอนกนทกคน แตเมอคน เรามาอยกนมาก ๆ เขา ทกคนกใชสทธของตนแตใชเกนไป ทาใหคน อนเขาขาดสทธขน จงกลายเปนการทาลายสทธของคนอน เมอเปน เชนนผทขาดสทธเปนผเสยเสรภาพ คอทาหนาทไดนอยลง อยในวง จากด เปนการถกจากดสทธเสรภาพ ซงเปนสงทไมมใครตองการ จง เรยกรองหาสทธเสรภาพดงทเปนกนอย เยาวชนทกคนมสทธเสรภาพตามธรรมดาของเยาวชนจรง แต อยาลมวาเยาวชนยงอยในความปกครองดแลของมารดาบดา ของครบา อาจารย สทธเสรภาพของเยาวชนจงตองอยในขอบขายของผปกครอง เยาวชนผอยในปกครองของบดามารดาขณะอยทบาน เมอไปโรงเรยน กอยในปกครองของครบาอาจารย การปกครองทเรยบรอยเปนไปได กอาศยเหตใหญทง ๒ ฝาย ฝายผปกครองตองรจกผอนสนผอนยาว อกฝายหนงตองวางายสอนงาย เมอทง ๒ มพฤตกรรมเชนน การปก- ครองกเปนของงายไมยากเยนอะไร แตเปนนสยของคนเรามทงดอรน ปานกลาง อยางละเอยด ตางกแสดงออกซงนสยของตนตามความพอใจ ดวยเหตนแหละ พอแมจงรกบตรทวางายสอนงายกวาบตรทหวดอ ครบาอาจารยกเชนเดยวกน ตอดจนถงวงการผใหญ ผใหญยอมม เมตตาตอผนอยทวางายสอนงาย เหนหางจากคนหวดอวายากสอนยาก เปนธรรมดา ผใหญผานวยผายชวตมประสบการณมามาก ยอมมสต สมปชญญะรผดรชอบ คอยตกเตอน คอยแนะนา ทาใหเยาวชนรสก

เหนดเหนชอบตามทาน จงกลาวไดวาพระพทธศาสนาใหสวสดการแก เยาวชน เปนคนวางงายสอนงาย เหนดเหนชอบ ทาตามผใหญ ตรงน แหละทเปนหวเลยวหวตอทสาคญ ถาผปกครองเปนคนสภาพออนโยน ออนหวาน เดกกมนสย สภาพออนโยน ออนหวาน เปนไปตามทละเลกละนอย การถายเท นสยใจคอเปนสงสาคญ เพยงแตบอระเพดเปนเถาวลย เมอพนกบตน ผลไม ผลไมทออกมายงขมไปได แมแตคนจงมาเปนคนขาเขยกจงมา ไปกนนากนหญาทกวน ยงทาใหมาเปนมาขาเกไปได ดวยเหตนทกลาว กนวา เยาวชนสมยนวายากสอนยากนน นนเปนสวนหนงทไดไปจาก ผใหญซงไดสรางภาพพจนใหเขาเหนเปนตวอยางใชหรอไม ? เมอผ นอยผด มผใหญตกเตอนแนะนาพราสอนอยเสมอ ดวยการรจกผอนสน ผอนยาวเขาถงเดกเยาวชน จนไมมชองวาง อยางนแหละเปนอบายอน สาคญใหเกดความเรยบรอยอยเยนเปนสขในการปกครอง ดงทกลาวมาจะเหนไดอยางชดแจงแลววา พระพทธศาสนาให สวสดการแกเยาวชน เรมแตการปกครองในครอบครว การปกครอง ในโรงเรยน การปกครองในหมบาน อาเภอ จงหวด และในประเทศ เมอเปนเชนน การปกครองทกสาขาถาไดอาศยหลกธรรมเปนเครอง สนบสนนแลว ยอมเปนผลดแกทง ๒ ฝาย ประเทศไทยไดอานภาพ ของพระพทธศาสนาเขาครอบงาจตใจของประชาชน ประเทศไทยจง เปนประเทศทเรยบรอยและสงบสนตสขตลอดมาในเมอประเทศตาง ๆ เขาเดอดรอนกนโดยทวไป

โดยทพระพทธศาสนาสอนไมใหเบยดเบยนกน ไมใหเอารดเอา เปรยบ ใหมเมตตาปรารถนาดตอกน เอาใจเขามาใสใจเรา เขาเกลยด ทกข ตองการความสขเหมอนกบเราทงนน นกสอนใหรจกปกครอง ตนเอง เมอปกครองตนเองได กสามารถปกครองคนอนได กม ครอบครวได เพราะมความสามารถในการเปนหวหนาคน ครอง ทรพยสนโดยรจกใชจาย ไมสรยสรายหรอฝดเคองเกนไป นแสดงให เหนวา พระพทธศาสนาใหสวสดการในการปกครองแกเยาวชนเพอผล ในการวางตวดงน ใหจกปกครองตน ใหรจกเปนผนาหรอหวหนาคน ใหรจดครองใจคนจานวนมาก ใหรจกคาของเงน ใหรจกปกครองตน กคอรหลกและวธการรกษาตนเองมใหเกด เสยหายจากการกระทาทางกาย ทางวาจา และทางใจของตนเอง เมอมการกระทา ความผดความถกกตดตามมา ถาจะทาใหถก กตองเวนทางผด ซงพระพทธศาสนาบญญตไว ๕ ประการ คอ เวนจากการเบยดเบยนกน กลบมเมตตา เวนจากการอยากไดทรพยสนของคนอน ดวยรจกหาในทางท ชอบ เคารพสทธของคนอน เวนจากการประพฤตผดในทางเพศ ดวยรจกสารวมในกาม เวนจากความไมมสจจะ กลบมสจจะ เวนจากความมวเมาประมาทใหมสต

เมอรจกปกครองตนแลว กยอมรจกทาประโยชนใหเกดแกตน ดวยความหมนขยน รจกรกษา รจกคบมตร รจกจบจายใชสอยตดตาม มาโดยลาดบ กลบวางตวดวยคณสมบต ดงน สลสมบต ถงพรอมดวยความประพฤตด อาจารสมบต ถงพรอมดวยมรรยาทด อาชวสมบต ถงพรอมดวยการเลยงชพในทางทชอบ โคจรสมบต ถงพรอมดวยรจกสถานทควรไมควร ทฏฐสมบต ถงพรอมดวยความเหนตามทานองคลองธรรม เยาวชนผทรจกปกครองตนเองดวยมคณสมบตดงทกลาวมาน ยอม เปนทนบถอไววางใจคนอน เมอมคนนบถอมากขน ความนยมชมชอบ กตดตามมากกลายเปนเสนหหานยมทมไดนกฝน พลนเกดขนจากการ ทตนทาไปถกใจของคนอน การกระทาเชนนเอง เปนลกษณะของผนา ผทเปนหวหนา เปนธรรมดาของผทอยรวมกน เรยนหนงสอโรงเรยน เดยวกน มหลายคนขนกตองมหวหนาเปนผนา ผนาทดตองรใจของ คนอนโดยถอเอาใจของตนเปนหลกเปรยบเทยบอยเสมอ เชน เราอยากสบาย เขากอยากสบาย เราอยากไดเงน เขากอยากไดเงน เราไมอยากเดอดรอน เขากไมอยากเดอดรอน เราอยากอยางไร เขากอยากอยางนน

เมอเราเปรยบเทยบจนไดขอมลเหลาน กตองหาหลกและวธการ เพอมใหไปขดกบความตองการของเขา ดวยเหตน พระพทธศาสนา จงวางหลกและวธการในการเปนผนาหรอเปนหวหนาไว ดงตอไปน วธท ๑ ผกใจดวยการเออเฟอ วธท ๒ ผกใจดวยถอยคาออนหวาน วธท ๓ ผกใจดวยการชวยเหลอกน วธท ๔ ผกใจดวยการวางตนใหเหมาะสม การผกใจคนอนดวยวธดงกลาวแลว ยงไมพอ เพราะตางคนตาง จตใจ เหมอนอยางทเรากาลงฟงบรรยายกนอยน บางคนไมเขาใจ บาง คนพอเขาใจ บางคนถงใจ แตกตางกนไปตามอธยาศย ใหรจกครองใจคน ทนจะทาอยางหรจงจะไปครองใจเขาได คนเรานน ถายงแตกตางกนโยความประพฤตกด โดยความเหนกด แมเราจะผกใจเขาดวยการทาดแสนดอยางไรกตาม เขากยงไมคลอยตาม เหนดเหนงามไปกบเรา เมอเปนเชนน กตองเพมเตมคณสมบตให ทดเทยมกน ใหเหมอนกน ใหแมนกนเขาไว ซงเปนหลกและวธการ เขาไปครองใจ ทพระพทธศาสนาใหไว ดงตอไปน ๑. ใหมความปรารถนาดตอกน ๒. ใหปรบปรงความประพฤตใหเขากน ๓. ใหมความคดเหนลงกนดวยเหตผล ผนาหรอหวหนา ถามคณสมบตอยางน ยอมเปนชะนวนชวน ใหเกดความเชอถอความนยมชมชน มตรสหายเพอนฝงผทอยรวมเปน

หมคณะมลกษณะเชนนทดเทยมเทากน ยงเปนสอสมพนธใหเขาถง จตใจของกนและกน เปนผลเปนกาไรของชวตดงน ๑. ตางเปนทรกของกนและกน ๒. ตางเคารพซงกนและกน ๓. ตางสงเคราะหกน ๔. ตางไมถอถงกบววาทกน ๕. ตางถอความสามคคเปนใหญ ๖. ตางเปนนาหนงใจเดยวกน เยาวชนชนนาตองการความเปนกลม และจะนากลมของตนให เปนกลม มกาลง กตองชวยกนเสรมสรางคณสมบตใหทดเทยมกนเขา ไว จะไดเปนหลกประกนในคาทวา รวมกนเราอย แยกกนเราตาย แยกกนเพราะขาดคณสมบตดงกลาวมานนแล ใหรจกคาของเงน เยาวชนอยในวยศกษาเลาเรยนยงอยใน ปกครองของบดามรดา เงนทไดมาเปนคาเลาเรยนกด คาเสอผา แตงตวกด ตลอดจนคากนคาอย เปนเงนของผปกครองทงนน ควร จะเหนใจ เหนความเหนอยยากความลาบากในการหาเงนของผปกครอง ผปกครองบางคนตองการใหลกไดเลาเรยน มสงของตองนาไปจานา หรอขายไปกม บางรายถงกบเอาทดนทเปนนาเปนไรออกขาย กเพอ ใหลกของตนไดเรยนมความรตามฐานะ เพราะวาการศกษามความ สาคญอยในระดบเดยวกนกบปจจย ๔ มอาหาร เครองนมหม ทอย อาศย ยาแกไข จะพดวาการศกษาเปนปจจยท ๖ กไมผด เยาวชน

ทกคนจงตองศกษาเลาเรยน และรฐบาลเหนความสาคญดงกลาว ตอง จดการศกษาใหโดยกาหนดเปนหนาทของเยาวชนโดยเฉพาะ เปนการ ศกษาภาคบงคบ เยาวชนทกคนตองมความเขาใจในคาของเงนทไดมาจากผปก- ครอง เปนหนาทของบดามารดาครบาอาจารย ตองพราสอนคอยชแจง มฉะนนเยาวชนจะเกดเขาใจผด เพราะเหนวาไดมางาย ๆ ขอทไร พอแมกใหทกครง การใหความรความเขาใจแกเยาวชนจงเปนสวสดการ อยางหนง โดยชแจงใหเหนคาของเงนโดยลาดบ ดงตอไปน เงนคอวตถชนดหนงซงรฐบาลรบรองความมคาของมนใหแลก- เปลยนกนได ถารฐไมรบรองกไรความหมายไรคา เงนคอกระดาษชนดหนงซงรฐบาลรบรองความมคาของมนใช แทนเงนได ถารฐปฏเสธ เงนกกลายเปนเศษกระดาษ เงนคอความเชอถอ ทคนเรายอมรบนบถอความมคาของมน เงนคออานาจททาใหคนเราเปนคนดได เปนคนชวได เงนคออทธพลทยงใหญ บงคบคนใหเปนคนขายชาตได เงนมประโยชนมากเพยงใดกมโทษมหนตเพยงนน เยาวชนเปน คนดกเพราะคาของเงน ในขณะเดยวกนในทางตรงขามกไมเพราะเงน ดอกหรอทเยาวชนไดกลายเปนเดกเสยไมเอาถาน เปนวยรนทรายนา ความเดอดรอนมาใหผใหญผปกครองดงทเปนอย ดวยเหตน ตอง ชแจงใหรทมาของเงน กวาจะหาเงนมาได ตองทาอะไรอยางไรบาง เปนตนวา

๑. ตองทางานอยางใดอยางหนง จงจะไดเงนมา ๒. ตองใชแรงงานแลกเปลยนเงน จงจะไดเงนมา ๓. ตองมสงของ และสงของนนตองมคาจงจะเปนเงนขนมาได ๔. การทจะไดเงนมานน ตองมความรมความสามารถ ๕. เงนกบความดตางกน เงนเปนวตถ ความดเปนนามธรรม ทมองไมเหน เงนยงใชยงหมดไว ความดยงทายงมมากขน เงนทาเอง ไมไดตองรฐบาลทา ถาคนอนทาเปนของปลอม ความดตองทาดวยตนเ เอง คนอนทาใหไมได ใครทาใครได ๖. ถาเงนเปนความดแลว คนมเงนกเปนคนดไปหมด แต คนมเงนกลบเปนคนชวไปเพราะไมทาความด ๗. ทาชวไดเงน เงนยงทาใหเปนคนชวมากขนอก ตรงกน ขาม ทาดไดเงน เงนยงทาใหเปนคนด มความดมากขนไป

๕. พระพทธศาสนาใหสวสดการแกเยาวชนทางตรง เรมตนใหรจกทานผสอนใหประชมชนประพฤตชอบดวยกายวาจา ใจ วาเปนพระพทธเจา ใหรจกพระธรรมวนยทเปนคาสงสอนของพระพทธเจา วาเปน พระธรรม ใหรจกหมชนทฟงคาสอนของพระพทธเจาแลว ปฏบตชอบตาม พระธรรมวนย วาเปนพระสงฆ รวาเปนพระพทธเจาจรง เพราะทานทรงสอนเพอใหผฟงรยงเหน จรงในธรรมทควรรควรเหน มไดสอนไมใหร ทรงสงสอนมเหตทผฟงอาจตรองใหเหนจรงได ทรงสงสอนเปนอศจรรย คอผปฏบตตามยอมไดประโยชนโดย สมควรแกการปฏบต รวาพระธรรมเปนสจจะความจรง ยอมรกษาผปฏบตไมใหตกไป ในทางชว รวาพระสงฆเปนผปฏบตชอบ แลวสอนผอนใหทาตามและได ผลจรง เมอศกษาอยวา ผรจรงคอพระพทธเจา ความจรงทพระพทธ- เจารคอพระธรรม ผปฏบตดปฏบตชอบสอนผอนใหรตามคอพระสงฆ เปนอนรจกคณของพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ คณของพระพทธเจาอยางพสดารมถง ๙ อยาง ยอใหเหลอ ๓ คอ พระมหากรณาธคณ พระวสทธคณ และพระปญญาคณ

คณของพระธรรมม ๖ ยอลงเหลอ ๑ คอ ธรรมยอมรกษาผ ประพฤตธรรมมใหตกไปในทางชว คณของพระสงฆม ๙ อยาง ยอลงเหลอ ๑ คอ ผปฏบตดแลว สอนใหผอนปฏบตตาม เมอระลกถงพระคณ จตใจกสงบ เมอจตใจสงบ ความรความ เหนกปรากฏอยในเรองของพระพทธเจา ระลกไปมากพระคณกปรากฏ แจมชดมากขน ความเชอความเลอมใสกมากขนตามลกดบ พระคณ ของพระพทธเจากปรากฏดจดงดวงประทปนาทางสองแสงสวาง จงใจให เปลงคาออกมา วา นโม ๓ จบ พทธง สรณง คจฉาม ขาพเจา ถงพระพทธวาเปนสรณะ ธมมง สรณง คจฉาม ขาพเจา ถงพระธรรมวาเปนสรณะ สงฆง สรณง คจฉาม ขาพเจา ถงพระสงฆวาเปนสรณะ เมอเยาวชน เปลงวาจาใจถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เชนน จตใจกยงสงบทาใหเหนใหรตามความเปนจรงยงขน ยอมเปน เหตใหเกดศรทธาความเชอซงเปนสวสดการชนนาคอทาใหคนเชอดวย ปญญา ในทางทถกตอง เชน เชอวา กรรม เปนของมจรง " ผลของกรรม เปนของมจรง

เชอวา ความทคนเรามกรรมเปนของ ๆ ตนจรง " พระพทธเจารจรง เปนอนใหเชอเรองกรรมซงเปนเรองทมเหตผล เพระคนเรา ทาอยางไรไดผลอยางนน แมจะทาชวอยางไรถงจะไมมใครรใครเหน เขากมใจเดอดรอนตงแตกอนจะทา ครนจงมอทายงจะเดอดรอนมาก ขน ใจกจะเตนแรง ความกลวกจะเกดขน ครนทาไปแลวจะกงวลใจ ยงขน ถงกบกระวนกระวายไมมความสขกระสบกระสาย อารมณกเครยด ดวยความกลว กลวเขาจะรจะเหน กลวเขาจะจบได เตมไปดวยความ กลว กลายเปนเรองของเสนประสาท เมอมองในมมกลบกน ถาทา ในทางด ใจคอเปนปกตกอน กาลงทาความดแมจะตนเตนกตนเตนไป ในทางด ไมมความกลว อารมณกไมเครยด เมอเปนอยางน เราเทยบ เคยงกนดกจะเหนความแตกตางกน แสดงใหเหนวา กรรมใหผลตงแต กาลงทากรรมอยแลว จะวากรรมไมใหผลอยางไรได ผทไมเชอกฎของกรรม มกจะเปนคนลาเอยงเขาขางตวหรอ เอาแตใจตนเองโดยทกรรมยงมไดใหผลทนตาเหน ผเชนนแหละ เรยกวาหวนไหวในศรทธา ยงไมมศรทธาเชอมน เพราะมไดพจารณา ถงความแตกตางของตน ลองพจารณาถงความแตกตาง ของบตร นายฉลาด นางปญญา ซงมอย ๕ คน ทง ๕ คนน พอแมปรารถนา ยงนกทจะใหมความฉลาด มปญญา เหมอนกนทง ๕ คน แตแลว

คนท ๑ เรยนไมเกง คนท ๒ เรยนสอบตก คนท ๓ เรยนสอบไดท ๑ คนท ๔ เรยนบางหนบาง คนท ๕ เรยนปานกลาง ไมเหมอนกนสกคนอยางทพอแมตองการ กลบเปนไปตาง ๆ กน ดงน เพราะอยางไร ? เพราะกรรมใชหรอไม มผแยงวาเปนเรอง ของเดกไมเอาเอง ถาเดกทกคนขยนหมนเรยนกจะเรยนเกงตามทพอแม ปรารถนาเหมอนกนทกคน พอแมกลบชแจงวา ลกทกคนไดอบรม เปนอยางด ถงกบตดวยไมบางลงโทษบาง แตดผลแลวกแตกตางกน ดงทกลาวไวขางบนนน นกแสดงวา เปนกรรมของเดก แมเดกท ๕ น กพยายามทา กรรมดในปจจบนตามทพอแมสงสอนอบรมตงตนไวชอบตามวย หา เลยงชพในทางสมมาอาชวะ ปรากฏตอมาวา คนท ๑ เปนพอคา คนท ๒ บวชเปนพระ คนท ๓ รบราชการ คนท ๔ เปนนกเลงมอไวตนไวใจราย คนท ๕ เปนทนายความ เปนอนวากรรมจาแนกใหลกของพอแมคนเดยวกน เปนไป ตามกรรมของ ๆ ตน สมดงทพระพทธเจาแสดงไวแลววา กรรม

แบงผลใหผทากรรมเปนคนเลวบาง ดบาง ตวอยางเชน เบยดเบยดเขา ทาใหอายสน ไมเบยดเบยนเขา ทาใหอายยน เทยวรกรานเขา ทาใหมโรค ไมเทยวรกรานเขา ทาใหมโรคนอย คนขโกรธ ทาใหผวพรรณเศราหมอง คนไมโกรธ ทาใหผวพรรณผองใส ชอบรษยาเขา ทาใหเปนผอาภพอบโชค ตาตอย ไมรษยาเขา ทาใหมบรวารมาก ไมเผอแผเหนแกตว ขาดคนนบถอ มความเผอแผไมเหนแกตว มคนนบหนาถอตา ความแขงกระดาง ทาใหเกดศตรผคดราย ความเปนคนออนโยน ทาใหเกดสงสารเหนใจ ไมรจกเขาหาผใหญผฉลาด ทาใหโง รจกเขาหาผใหญผฉลาด ทาใหเปนนกปราชญ ศรทธาความเชอ เมอเชอในทางทถกตองเปนศรทธาทคกบ ปญญา คณธรรมขอนเปนสงจงใจทาใหคนเรามความสาเรจตามความ มงหมาย เปนทงพลธรรมเปนทงอนทรย สนบสนนกจกรรมทงทาง คดโลกคดธรรม เปนตวนาใหเกดคณธรรม เปนสวสดการในระดบ ตอไปคอศล ศลชอวาเปนสวสดการ เพราะเปนอบายททาใหคนรจกรกษา

ตน คนทรจกรกษาตน กเพราะประพฤตตนอยางน คอ ๑. ไมเปนคนโหดราย ใจทราม เทยวเบยดเบยนเขา ๒. ไมเปนคนโลภมากอยางแตจะได ๓. ไมเปนคนทาลายขนบธรรมเนยมจารตประเพณตาม ชอบใจ ๔. ไมเปนคนขปดมดเทจ เพราะเมอพดปดได ชวอยาง อนกทางายขน ๕. ไมเปนคนมวเมาประมาท เมอไมเปนคนโหดรายใจทราม กแสดงวาเปนคนมเมตตา ปรารถนาดเปนนสย เมอเปนคนไมโลภมาก กแสดงวาเปนคนรจกพอด เมอเปนคนไมทาลาย กแสดงวาเปนคนสรางสรรค รจกรกษา เมอเปนคนไมขปด กแสดงวาเปนคนพดจรงทาจรงในสงท ดงาม เมอเปนคนไมประมาท กแสดงวาเปนคนรอบคอบ เจาสต- ปญญา ศลเปนคณธรรมนาใหเกดสวสดการแตละอยาง ๆ ดงกลาวมาน คาวาศลน ยอมมมาจากขอมล คอรากฐาน ไดแก หร ความ ละอายตอความชว โอตตปปะ ความเกรงกลวตอผลของความชว ซง นาความเดอดรอนมาให ไมวาผทาจะทาไปเมอไร ทาเดยวนก เดอดรอนใจเดยวน แมไมมใครเขาเหนตนเองกเดอดรอนใจเสยกอน

ผทาเหนเองเดอดรอนเอง มผอนเขาเหนยงเดอนรอยมากขน ขนชอ วาความชวแลว เพยงแตคดจะทายงมไดลงมอ กเดอดรอนเสยกอน แลว ดวยเหตนแหละ หร ความละอายแกใจ โอตตปปะ ความเกรง กลวตอผลของความชว จงเปนเหตใหมศล เครองชาระกาย วาจา ใจ ใหสะอาดเรยบรอย ทาใหรจกคาของชวตทสะอาด สะอาดทงเบอง หนาเบองหลง ไมมภยไมมเวรกบใคร จะอยทไหนกอยได จะทา งานกบใครกไมมใครเขารงเกยจ เพราะความบรสทธสะอาดนนเอง ทานจงจดหรโอตตปปะเปนอรยทรพย ๆ อยางประเสรฐ ดกวาทรพย ภายนอก เปนคณความดภายในอยางหนง ยากทจะหาไดงาย ๆ ผทไดหรความละอาย โอตตปปะความเกรงกลวขน ถาไมมพาหสจจะ เขามาสนบสนน เมอถกกลมของผทขาดหรโอตตปปะเขามาแวดลอม จงใจยวเขาบอย ๆ อาจคลอยตามไปกได เหตเชนน ตองมพาหสจจะ เขามาทาหนาทสนบสนน ดวยการเรยนรใหมาก มการเทยบเคยง เปรยบเทยบใหเหนความแตกตางระหวางความชวกบความด คนชว แตกลบทาดยอมหมดความเดอดรอน คนดถงจะดอยางไรถาทาชวก ตองกลายเปนคนเดอนรอนไปดวย เพราะฉะนน พาหสจจะ คอผรมากเหนมากจะทาใหเปนคน รอบคอบมเหตผลไมผลผลาม เปนเยาวชนทสขมละเอยดออน อยใน ขอบขายของวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณอนดของชาต เยาวชน ทจะมลกษณะทดหรอมสวสดการ ขอนตองอาศยมความรจกเสยสละเขา มาสนบสนน ซงเราจะเหนไดจากทเยาวชนบางคนเขาเรยนสาเรจตาม

หลกสตรได ก เพราะเขายอมเสยสละความสนกสนาน ทจะไปเทยวเลนกบ เพอนฝง เพราะยอมเสยสละเพอนรกทมกชกจงไปในทางทผด เพราะยอมเสยสละทจะแสดงเปนเดกทนสมยเหมอนกบเพอ ๆ เขา เพราะยอมเสยสละความรนเรงทเคยมกบพวกเพอน เพราะยอมเสยสละความเปนนกเลง ทเคยถกยกยองถกเชยมา แลวเสย เพราะยอมเสยสละไมดภาพยนตร แมจะมโปรแกรมทสนกท ยวเยา เพราะยอมเสยสละแฟน แมแฟนจะเอาอกเอาใจอยางไรกตาม โดยถอวาวยเรยนมใชวยรก เพราะยอมเสยสละเวลา เพอหนาทของเขาคอการเรยน การ ดหนงสอ ดวยความเอาใจใส มอตสาหะตลอดเวลา การสอบผาน ไปแลวปรากฏวา เขาไดรบผลสาเรจตามทตงใจไว นแหละคอสวสดการ ทเปนผลมาจากรจกยอมเสยสละ ผทจะยอมเสยสละไดตองมความรความเขาใจ เชนเดยวกนกบ การสอบได เพราะมความร ความรเราเรยกกนอกอยางหนงวาปญญา ปญญาทจะเกดขนตองอาศยเหต ๓ ประการ คอ

ดวยการฟงใหจา ดวยการคดใหเหนจรง ดวยการทาใหรแจง เมอรแจงขนมา ตองรในลกษณะ ๓ ประการน คอ รทางเจรญ รทางเสอม รละทางเสอมดาเนนในทางเจรญ เพยงเทานกนบวามปญญาความรด แตถาไมรจกใชปญญากยง ไมชอวารด ผรดตองรจกใชปญญาใหเปน เพราะปญญาม ๓ ประเภท ประเภทท ๑ เปนราชปญญา ประเภทท ๒ เปนโจรปญญา ประเภทท ๓ เปนทาสปญญา ผทใชความรทางานเพอประโยชนตนประโยชนทาน อยางน เรยกวา ราชปญญา ผทใชความรมงแตประโยชนตนฝายเดยว เอารดเอาเปรยบคน อนเขา ทาใหเขาเดอดรอน อยางนเรยกวา โจรปญญา ผทถอวาตนมความรแลวไมฟงเสยงใคร ชอบทาตามใจของ ตนเองเปนใหญ อยางนเรยกวา ทาสปญญา สวสดการขอสดทายทพระพทธศาสนาใหแกเยาวชน กคอ เตอนสตใหรวา ชวตของคนเรานนมระยะเวลาสนทสด นอยเหลอ เกน ในทสดตองายดวยกนทกคน เปนเดกกตายเปนผใหญกตาย เปนคนโงเปนคนฉลาดกตายทงนน นคอสวสดการททาใหเยาชน

รจกเรองของชวต ซงจะตองเรงรดทาใหชวตเปนชวตดมประโยชน ดงภาพพจนของสมเดจกรมพระปรมานชตชโนรสวา นรชาตวางวายมลายสนทงอนทรย สถตทวแตชวดประดบไวในโลก ตามทบรรยายมาน เพอชใหเหนวาพระพทธศาสนาไดให สวสดการ คอวางพนฐานทางจตใจแกเยาวชน เรมตนจากทางครอบ- ครวทางวงศสกล โดยหดใหสภาพออนโยน รจกทาความเคารพ ม ความยาเกรงตอผหลกผใหญ จงใจใหเหนความมคามอานาจของ ความสภาพความเคารพ ในขณะเดยวกน ผใหญตองชแจงใหเหน ความสาคญ ความมความหมายในการเปนพอ แม ลง ปา นา อา เปนตน ซงจะกอใหเกดผลแกเยาวชน มมรรยาททสภาพออนโยน รจกสมมาคารวะโดยลาดบ นบวาเปนวธการทแยบยลในการปลกฝง วฒนธรรมอนองาม ตามคาสอนทางพระพทธศาสนา ถาไดรบความ รวมมอกนทกฝายจากผปกครองและครบาอาจารยแลว เชอวาจะเปน ทางหนงทไดชวยกนขจดแกไขความเกเรไรมรรยาทของเดกไดเปน อยางด สรปความวา พระพทธศาสนาไดใหสวสดการแกเยาวชนตามสาย ตามรปโครงสรางสงคมของคนไทยดงทบรรยายมา กอนจะจบ ขอ ยาวา สวสดการตาง ๆ อยางทกลาวมาน มไดเกดขนเองแกเยาวชน จะตองอาศยความรวมมอของบดามารดา ผปกครอง ครบาอาจารยท จะตองชวยกนแนะนาชแจงใหเยาวชนมความเขาใจใหทราบซงถงความ

มคาและความสาคญเปนอยาง ๆ ไป ตวอยาง :- การแนะนา จงหาความมคาของการทา จงหาความสาคญของ บดา ความเคารพ มารดาผควรเคารพ ความเคารพมคา เพราะทา บดามารดามความสาคญ ใหเปนคน เพราะ ก. มมรรยาท ก. เปนผใหกาเนด ข. มความสภาพ ข. เปนครคนแรก ค. มความออนโยน ค. เปนผรกเอนดเรา ฆ. มสมมาคารวะ ฆ. เปนผเมตตาตอเรา จงหาความมคา ของความ จงหาความสาคญของบคคล กตญ ทเราตองกตญ ความกตญมคา ความสาคญของบคคล ก. ทาใหเปนคนด ก. ทานเลยงเรา ข. ทาใหไมเปนคน ข. ทานลาบากเพราะเรา อกตญ ค. ทาใหไมเปนคน ค. ทานแนะนา ใหเรา เนรคณ เปนคนด ฆ. ทาใหไมเปนคน ฆ. ทานไมถอตว จองหองอวดด

ขอสงเกต เดกสมยใหม มกแสดง ขดแยงหรอทาอาการลอเลยน ซงผอบรมจะตองหาวธแกเอาเอง เฉพาะหนา โดย ฉบพลน.

คํานํา สมั ยนผู ี้เข...

Documents

1รายงานผลการปฏิบัติงาน ๒ ๑๕ ส.ค. ๕๖

ที่ นร ๑๐๐๘/ว ๑๕ สํานักงาน ก.พ. · ที่ นร ๑๐๐๘/ว ๑๕ สํานักงาน ก.พ. ถนนติวานนท

2 คํานํา · 2 คํานํา แผน พัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 12 (พ.ศ. 2560-2564)

คํานําkrukird.com/55116.pdf · UTQ-55116 พลศึกษา สุขศึกษา ระดับประถมศึกษา 1 | หน้า คํานํา

คํานํา · สารบัญ คํานํา สารบัญ นโยบายการป้องกันและแก ้ไขปัญหายาเสพต

คํานํา · สารบัญ หน า คํานํา สารบัญ บทที่ 1 บทนํา - ความเป นมา 1

หนังสือเร ยน ... - academic.obec.go.thacademic.obec.go.th/textbook/web/images/book/1456195858_example.pdf · คํานํา คํานํา หนังสือเรียน

คํานํา - thai-explore.net · 2018-08-07 · 1 คํานํา การบริหารจัดการมรดกภูมิทัศน์วัฒนธรรมเพื

1 คํานํา¸ารประเมิน... · 1 คํานํา บทเรียบเรียง “การประเมินระบบหายใจ ”

ประกาศกระทรวงสาธารณสุข Documents/Law03... · หมวด ๔ การดําเนินการด ้านเอกสาร ๑๕

คํานํา · คํานํา แบบฝ กทักษะการใช ไวยากรณ ภาษาจีน รายวิชาภาษาจีนพื้นฐาน

คํานํา · คํานํา ( นายเฉลิมเกียรติแสนวิเศษ ) เลขาธิการคณะกรรมการพ ิเศษเพ

คํานํา · 2019. 8. 20. · คํานํา โครงการ “การจัดการองค ความร์ู้ : ห้องสมุดและว

แนวทางการพัฒนาสมรรถนะผู้ ......๑. ภาษาไทยเพ อการส อสาร (Thai Language for Communication) ๑๕

หลักการทรงงาน - rtarf.mi.thrtarf.mi.th/pdf/kingwork23.pdf · เรียนรู้หลักการทรงงาน ๒๓ ๑๕. ปลูกปาในใจคน

คํานํา · คํานํา สหกิจศึกษา (Cooperative Education) เป˛นระบบจัดการศึกษา ที่สร'างนักศึกษาให'เป˛น

คํานํา · สารบัญ คํานํา หน้า บทที่ 1. ส่วนประกอบของปร ิญญาน ิพนธ์ 1 1.1 ส่วนนํา

แสวงโลก แสวงธรรม€¦ · ๑๓. ธรรมจักร ๑๔. ธรรมแท ไม เหมือนอะไร ๑๕. สนฺทิฏ

librarysk1.files.wordpress.com · Web viewหน่วยการเรียนรู้ที่ ๑๕ เรื่อง ยอดนักพูด นักเขียนตัวน้อย