คำาเฮียก (เรียก) ขวัญในพิธีกรรม...

35วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

คำาเฮยก (เรยก) ขวญในพธกรรมรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยSoul recalling in therapeutic ceremonies of

the Phu-Thai shamans

อลงกรณ อทธผล1

Alonkorn Itdhiphol

Abstract The objective of the research was to study the soul recalling speechacts of Phu-Thai shamans in therapeutic ceremonies in four provinces ofThailand: Kalasin, Nakhon Phanom, Sakon Nakhon, and Mukda Han Thedata were analyzed with John R. Searle’s speech acts theory in two aspects: 1) direct speech acts (verb used to perform the action itself or performative verb), and 2) indirect speech acts (implied meaning of utterances interpreted from the context). The results showed that theritual procedures of soul recalling speeches in therapeutic ceremonies ofPhu-Thai shamans in all four provinces were the same. In terms of speechacts used, it was found that Moh Yao (Phu-Thai shamans) used requestingdirect speech acts in soul recalling the most. Besides, most of the indirectspeech acts used imperative sentences or requesting with the purpose ofreassuring by Moh Yao of Phu-Thai. The results and conclusion of thisresearch correspond to the speech acts theory “Words are connectedto actions”. It can be proved by the speech used by Moh Yao to encourage and reassure the patients.

1 ผชวยศาสตราจารย ดร. สาขาวชาภาษาไทย มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลรตนโกสนทร กรงเทพฯ Assistant Professor, Ph.D., Thai Language Section Rajamangala University Technology RattanakosinBangkok

36 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

Keywords: Phu-Thai, soul recalling, therapeutic ceremonies

บทคดยอ งานวจยนมวตถประสงคทจะศกษาคำาเฮยก (เรยก) ขวญในพธกรรมรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยใน 4 จงหวด ไดแก จงหวดกาฬสนธ นครพนม สกลนคร และมกดาหาร คำาเรยกขวญทนำามาวเคราะหนใชทฤษฎวจนกรรมของ Searle (1969) โดยศกษาวจนกรรมใน 2 ลกษณะ คอ 1) วจนกรรมตรง โดยพจารณาจากวจนกรรมทมคำากรยาบงชการกระทำา 2) วจนกรรมออม โดยพจารณาจากความสมพนธของรปประโยคและหนาทในประโยคซงผพดจะแฝงเจตนาทแทจรง ซงความหมายจะไมตรงกบรปประโยค ผฟงตองตความจากบรบทในขณะสนทนา จากการศกษาพบวาคำาเรยกขวญในพธกรรมรกษาโรคของชาวผไทยมรปแบบและขนตอนรกษาเหมอนกนทกจงหวด สวนในดานวจนกรรม พบวา หมอเหยาชาวผไทยใชวจนกรรมเพอเรยกขวญผเจบปวยทเปนวจนกรรมตรงทมมากทสด คอ วจนกรรมขอรอง สำาหรบวจนกรรมออมทหมอเหยาชาวผไทยนยมใชมากทสด ไดแก ประโยคคำาสงหรอขอรอง แตมเจตนาปลอบประโลมใจ งานวจยนไดผลสรปทสอดคลองกบแนวคดทฤษฎวจนกรรมทวา “คำาพดกอใหเกดการกระทำา” เพราะในคำาเรยกขวญน หมอเหยาสามารถใชคำาพดเพอสรางขวญและกำาลงใจใหผปวยกลบมาเปนปกตได

คำาสำาคญ: ผไทย การเรยกขวญ พธกรรมรกษาโรค

บทนำา ชาวผไทยเปนคนไทยกลมหนงทมความเชอเรองขวญ และมพธกรรมเรยกขวญทยงคงยดถอสบทอดจากอดตมาจนถงปจจบน พธกรรมนมมานานกอนทพทธศาสนาจะเผยแผเขามาในดนแดนแถบสวรรณภม ดงจะเหนไดจากบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรคของคนไทกลมตางๆ ในประเทศสาธารณรฐประชาชนจนสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว สาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม สาธารณรฐแหงสหภาพพมา (เมยนมาร) และสาธารณรฐอนเดย ซงตางกมพธเรยกขวญดวยกนทงสนเชน การเรยกขวญผเจบปวย การเรยกขวญคบาวสาวในงานแตงงาน การเรยกขวญ

37วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

ในโอกาสมผมาเยยมเยยน งานศกษาของ วไลวรรณ ขนษฐานนท (2529, น. 60) กลาววา สำาหรบคนไทในอนเดยและพมานน มทงคำาเรยกขวญคนและขวญขาว สวนคนไทยในประเทศไทยนนยงมคำาเรยกขวญสตว เชน ชาง และสงไมมชวต เชน เสาเรอนเรอ และเกวยนอกดวย พธเรยกขวญทเกาแกทสดหรอพธเรยกขวญแรกทคนไทมนนเปนพธเรยกขวญผปวย เนอหาในบทเรยกขวญเพอรกษาผเจบปวยประกอบดวยการเชญผฟาพญาแถน และผบรรพบรษลงมาคมครองรกษาและชกชวนขวญทตกใจหนไปอยในปาเขาหรอแมนำาลำาธารใหกลบคนมาสรางกายของผปวยตามเดม และในงานศกษาของ มาล สทธเกรยงไกร (2538, น. 114) กลาววา ชาวผไทยมความเชอทบอกเลาสบตอกนมาวา คนทเจบปวยเพราะวาขวญไดหนออกจากรางกาย ญาตพนองจงตองเชญหมอเหยามาทำาพธเรยกขวญใหกลบคนมา เมอขวญกลบเขาสรางกายแลวคนผนนกจะเปนปกตสขตามเดม สำาหรบประเทศไทยภายหลงทนบถอพทธศาสนาแลวไดมการเพมเตมคาถาภาษาบาลลงในบทเรยกขวญดวย โดยจะอญเชญพระรตนตรยมาปกปกรกษาผปวย ในตอนขนตนหรอตอนจบของตวบทเรยกขวญเพอความเปนสรมงคลดวย

ปจจบนการเรยกขวญยงเปนทนยมของคนไทยและยงพบเหนไดในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยจะใชหมอขวญ หรออาจจะเรยกชออนทแตกตางกนไปตามแตละทองถน ในงานวจยนจะศกษาบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญ เพอรกษาโรคของชาวผไทยทเรยกวา “การเหยา” ซงเปนการรกษาผเจบปวยดวยการเรยกขวญใหกลบคนมา ซงผทำาพธเรยกวา “หมอเหยา” ทำาหนาทเปนตวแทนในการ“สอสาร” ระหวางผปวยกบผทมาเขาสงผปวย จนทำาใหเกดอาการผดไปจากปกตเชน ซมเศรา เหมอลอย เจบปวดตามรางกาย เปนตน อาการเหลานเชอวา เกดจากการกระทำาของผซงเปนสาเหตใหขวญหนออกจากรางกายไป ดงนนเพอทจะเรยกขวญของผปวยใหกลบคนเขาสรางกาย หมอเหยาจะใชบทรองเพอเรยกขวญใหกลบมาโดยเรมตนจากการกลาวอญเชญเทวดา ผฟา พญาแถน และผบรรพบรษใหลงมาเขารางของหมอเหยา แลวใชผชวยหมอเหยาเปนลามคอยซกถามสาเหตของความเจบปวยหรออาการทผดปกต ในขณะรกษาผเจบปวยนน หมอเหยาจะขบลำานำาเพอปลอบประโลมใจผปวย บทรองเหลานจะมเนอหาทแสดงถงความรก ความหวงใยทมตอผปวย มการสอบถามถงความตองการของผทเขาสง และสาเหตของความเจบปวย รวมทงขอขมาลาโทษแทนผปวยทไดลวงเกนผ ทงโดยเจตนาและไมเจตนา ในบทรองประกอบ

38 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

พธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรคจะมการพรรณนาถงความรก ความหวงใยของบคคลในครอบครว รวมถงความอดมสมบรณของขาวปลาอาหารในทองถนซงเปนทอยของผปวย และชกชวนขวญทหนไปใหกลบคนมาสรางของผปวย ซงจะมขนตอนการประกอบพธกรรม และการเสยงทายทสะทอนวถชวต วฒนธรรม ประเพณ และมการสงสอนคณธรรมจรยธรรมใหกบผปวย โดยผประกอบพธจะรองเปนทวงทำานองทงเรวและชา โดยมหมอแคนเปนผเปาแคนคลอไปตลอดระยะเวลาการเรยกขวญ ทรงคณจนทจร และปต แสนโคตร (2540, น. 57) กลาววา วธการรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยดงกลาวมรปแบบเหมอนการรกษาดวยดนตรบำาบด (music therapy)ในสมยปจจบน โดยมจดประสงคเพอรกษาอาการเจบปวยทางจต การเหยา คอ การเยยวยารกษาจตใจและเรยกขวญกำาลงใจใหกลบคนมาสตวของผปวย เมอขวญกลบมาผปวยจะมจตใจเขมแขง รางกายกจะกลบมามเรยวแรงดขน และพรอมทจะตอสกบโรคภยไขเจบตอไป ดงนน การเรยกขวญเพอรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทย จงจดเปนกลวธการใชภาษาเพอสรางขวญและกำาลงใจใหแกผปวย ผวจยมความคดวา การศกษาวจนกรรมจากคำาเรยกขวญในพธกรรมรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยมความนาสนใจ เพราะถอยคำาตางๆ ทหมอเหยาใชเรยกขวญผปวยเปนสงทมความสำาคญ ทงนเนองจากภาษาในคำาเรยกขวญทำาใหผเจบปวยหายจากความเจบปวยได วญญ ผลสวสด (2536, น. 117) กลาววา การเหยาเปนการรกษาอาการเจบปวยทางจตใจ หากผปวยเปนโรคทมสาเหตจากพยาธสภาพภายในรางกาย หมอเหยาจะไมรกษา แตจะแนะนำาใหไปพบแพทยทโรงพยาบาล สำาหรบการรกษาโรคดวยการเหยานเปนการรกษาโรคภยไขเจบ โดยการใชคำาพดเพอปลอบประโลมใจผปวย คำาพดทกถอยคำาไมเพยงแตเปนคำาปลอบประโลมใจ แตยงกอใหเกดการกระทำาตางๆ ตามมาอก เชน สญญา แนะนำา สง ขอรอง ข เปนตน ซงสงตางๆเหลาน รวมเรยกวา “วจนกรรม” (speech acts) จากการสำารวจงานวจยพบวา มผศกษาเกยวกบเรองพธกรรมเหยาชาวผไทยมาบางแลว โดยมงเนนทางดานไทยคดศกษานาฏศลปและดรยางคศาสตร สำาหรบงานวจยเกยวกบหมอเหยาเทาทคนพบจะเนนถงกระบวนการทำาพธกรรมเปนสวนใหญ ดงจะสรปในประเดนดงตอไปน

1. การประกอบพธกรรมเหยาของชาวผไทย ดนย ชาทพฮด (2548, น. 115)ศกษาวจย เรองบทบาทของบทรองประกอบพธกรรมเหยาของชาวผไทย สรปความวาบทรองมบทบาททสำาคญทจะนำาไปสสมฤทธผลในการรกษาโรค โดยเฉพาะเปนเครองมอ

39วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

คนหาสมฏฐานของโรค วนจฉยอาการเจบปวย บอกวธการแกไขและรกษาทสำาคญทสดคอ บทบาทในการใหกำาลงใจคนปวย ซงสอดคลองกบ ทรงคณ จนทจร และปตแสนโคตร (2540, น. 57) ศกษาวจยเรอง การรกษาผปวยดวยวธการเหยาของชาวผไทย: ศกษากรณชาวผไทยอำาเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร สรปความวา วธการรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยดงกลาวมรปแบบเหมอนการรกษาดวยดนตรบำาบด(music therapy) ในสมยปจจบน โดยมจดประสงคเพอรกษาอาการเจบปวยทางจตการเหยา คอ การเยยวยารกษาจตใจและเรยกขวญกำาลงใจใหกลบคนมาสตวของผปวยเมอขวญกลบมา ผปวยจะมจตใจเขมแขง รางกายกจะกลบมามเรยวแรงดขน และพรอมทจะตอสกบโรคภยไขเจบตอไป ในเรองการเหยารกษาโรคน สรชย ชนบตร(2553, น. 230) ศกษาวจยเรอง การสบทอดอำานาจศกดสทธของหมอเหยาและอตลกษณของชาวผไทยในพธเหยาเลยงผ สรปความวา การเหยาเปนวฒนธรรมของชาวผไทยทสะทอนความเชอในการรกษาแบบพนบาน และผปวยทหายจากการทำาพธเหยาจะตองฝากตวเปนลกศษยและรบสบทอดอำานาจศกดสทธเปนหมอเหยาคนตอไป สำาหรบเรอง ความเชอและความศรทธาตออำานาจอนศกดสทธน วญญ ผลสวสด (2536, น. 117)ศกษาวจยเรอง พธกรรมเลยงผบรรพบรษของชาวผไทยตำาบลคำาชะอ จงหวดมกดาหารพบวา การเหยาเปนการรกษาอาการเจบปวยทางจตใจ หากผปวยเปนโรคทมสาเหตจากพยาธสภาพภายในรางกาย หมอเหยาจะไมรกษา แตจะแนะนำาใหไปพบแพทยทโรงพยาบาล จากการเกบขอมลภาคสนามพบวา หมอเหยาซงเปนผเรยกขวญจะใชภาษาเรยกขวญทผฟงเขาใจในทนเปนกลมประชากรชาวผไทย จงตองใชภาษาผไทยโดยคำาเรยกขวญจะเปนบทรองทมทวงทำานองและเนอหาไพเราะ โดยมหมอแคนเปนผเปาแคนคลอไปขณะหมอเหยาประกอบพธเหยาเรยกขวญ บางครงอาจจะมบทสนทนาเพอซกถามผปวยและญาตทมารวมพธกรรมดวย

ในงานวจยดานวจนกรรมในการรกษายงไมมผศกษา ดงนนผวจยจงสนใจทจะศกษาเพอเชอมโยงแนวคดทฤษฎทางดานภาษาศาสตรเรอง วจนกรรมกบไทยคดศกษา โดยนำาบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยมาศกษาองคประกอบทางวจนกรรมตามแนวคดทฤษฎวจนกรรมของ Searle(1969, pp. 12-20) ทกลาววา การใชคำาพดทกอใหเกดการกระทำาจะม 2 ลกษณะคอ วจนกรรมตรง หมายถง ถอยคำาทแสดงเจตนาตรงตามรปภาษาทปรากฏ และวจนกรรมออม หมายถง ถอยคำาทแสดงเจตนาไมตรงตามรปภาษาทปรากฏใน

40 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

งานวจยนจะทำาใหทราบถงประเภทของการใชวจนกรรมจากบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยและยงทำาใหเหนถงวฒนธรรมประเพณของชาวผไทยทปรากฏในบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยอกทางหนงดวย

วตถประสงคของการวจย เพอวเคราะหวจนกรรมตรงและวจนกรรมออมจากคำาเรยกขวญในพธกรรมรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทย

วธวจย การวจยในครงน ผวจยวเคราะหการใชวจนกรรมจากบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยใน 4 จงหวด ไดแก จงหวดนครพนมสกลนคร กาฬสนธและมกดาหาร ซงเปนพนทซงมชาวผไทยอาศยอยมากทสด โดยมขอบเขตการศกษาดงตอไปน

1. ศกษาพธเรยกขวญของหมอเหยาชาวผไทยเฉพาะใน 4 จงหวดไดแก 1.1 หมอเหยาชาวผไทย อำาเภอกฉนารายณและอำาเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ 1.2 หมอเหยาชาวผไทย อำาเภอเรณนครและอำาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม 1.3 หมอเหยาชาวผไทย อำาเภอพรรณนานคมและอำาเภอเมอง จงหวดสกลนคร 1.4 หมอเหยาชาวผไทย อำาเภอคำาชะอและอำาเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร 2. ศกษาเฉพาะคำาเรยกขวญเทานน ไมไดศกษาองคประกอบอนของพธ ในเรองชาวผไทยน สวทย ธรศาศวต และ ณรงค อปญญ (2538, น. 69)ไดกลาววา ภาคอสานตอนบนมชาวผไทยอาศยอยมากทสด ไดแก 1) จงหวดนครพนมม 131 หมบาน 5 อำาเภอ ไดแก นาแก เรณนคร ธาตพนม ศรสงคราม เมองนครพนม2) จงหวดสกลนคร ม 212 หมบาน 9 อำาเภอ ไดแก พรรณนานคม เมองสกลนครวารชภม พงโคน บานมวง วานรนวาส กสมาลย สวางแดนดน กดบาก 3) จงหวดมกดาหาร ม 68 หมบาน 5 อำาเภอ ไดแก คำาชะอ เมองมกดาหาร นคมคำาสรอยดอนตาล หนองสง 4) จงหวดกาฬสนธ ม 63 หมบาน 5 อำาเภอ ไดแก เขาวง กฉนารายณคำามวง สมเดจ สหสขนธ การวจยครงนใชขอมลจากเอกสาร (documentary research)และการวจยภาคสนาม (field study) โดยจะกลาวถงขนตอนตางๆ ในการดำาเนนการวจย

41วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

ตงแตการเกบรวบรวมขอมลเอกสารไปจนถงขนตอนการลงเกบขอมลภาคสนาม ซงผวจยใชวธการสมภาษณแลวบนทกเทปและวดทศน เพอนำาขอมลทเปนคำารองเรยกขวญเพอรกษาผเจบปวยของชาวผไทยมาถอดเทปและวเคราะหโดยใชทฤษฎวจนกรรมของ John R. Searl ทกลาววา เราสามารถกระทำาการตางๆ ไดโดยอาศยคำาพด โดยมกรยาทกอใหเกดการกระทำา (performative verb) นอกจากนทกถอยคำาทกลาวออกมา ยงมเจตนาแฝงอยดวยเสมอ ซง Searle (1969, pp. 12-20) ไดแบงวจนกรรมออกเปน 5 กลม ไดแก 1) กลมบอกกลาว (assertives) 2) กลมชนำา (directives)3) กลมผกมด (commissives) 4) กลมแสดงความรสก (expressives) 5) กลมแถลงการณ(declaratives) นอกจากน Searle ยงกลาวถงวจนกรรมออม ซงเปนการศกษาความหมายประจำารปภาษา ซงไมสอดคลองกบความหมายทเปนเจตนาของผพด การพดลกษณะนผพดตองการใหผฟงไดรบทราบถงบางสงบางอยางทมากกวารปภาษาทปรากฏ วจนกรรมออม จงเปนการเนนถงความสมพนธระหวางตวภาษากบผใชภาษาและการใหความสำาคญกบบรบททางสงคมและวฒนธรรมของผใชภาษา ทงนจะตองดเจตนาทแทจรงของผใชภาษาซงถอเปนหวใจสำาคญของวจนกรรมน ความสมพนธระหวางรปประโยค (form) และหนาทของประโยค (function)จงมความสำาคญตอการตความเจตนาของคำาพด กลาวคอ วจนกรรมตรงจะใชรปประโยคททำาหนาทตรงตามรปประโยค เชน ประโยคบอกเลา ใชสำาหรบเลาเรองตางๆ ประโยคคำาถามใชสำาหรบถามคำาถาม ประโยคคำาสงหรอขอรอง ใชสำาหรบออกคำาสงหรอขอรองใหทำาตาม สวนวจนกรรมออมจะใชรปประโยคททำาหนาทไมตรงตามรปประโยค การใชภาษาในลกษณะดงกลาวนเรยกวา “วจนกรรมออม” เปนลกษณะการใชถอยคำาทไมสอดคลองกบความหมายประจำารป ผฟงตองตความจากเจตนาและดจากบรบทในขณะทมการสอสาร สำาหรบแนวคดเรองวจนกรรมน ผวจยจะนำามาใชวเคราะหบทรองเรยกขวญเพอรกษาผเจบปวย เพราะหมอเหยาผทำาหนาทเรยกขวญจะใชถอยคำาทแสดงถงวจนกรรมประเภทตางๆ เพอชกจงและโนมนาวจตใจของผปวยเพอใหเกดกำาลงใจในการลกขนมาตอสกบโรคภยไขเจบ รวมทงความทกขทรมานใจจากปญหาชวต ดงนน ผวจยจะวเคราะหวจนกรรมคำาเรยกขวญในพธกรรมรกษาโรคของชาวผไทย โดยใชทฤษฎวจนกรรมของ Searle (1969) มาวเคราะหวจนกรรมตรงและวจนกรรมออมในบทรองเรยกขวญเพอรกษาผเจบปวยของชาวผไทย ผวจยใช

42 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

หมอเหยาเปนผบอกขอมลจงหวดละ 3 คน รวม 12 คน โดยใชเวลาในการลงพนทชวงเดอนมนาคมถงเดอนพฤษภาคม 2556 และชวงวนหยดราชการเสาร-อาทตยในเดอนมถนายนอก 1 เดอน

ภาพท 1 หมอเหยาชาวผไทยมารวมในงานเลยงผประจำาปทจงหวดมกดาหารทมา: ถายโดยผชวยวจย วนท 14 เมษายน 2556

ผลการวจย การรกษาโรคดวยวธการเหยาน หมอเหยาจะรองเปนทำานองเพอสวดออนวอนผฟาพญาแถนหรอผบรรพบรษ เพอสอบถามอาการปวยของผปวยจากผวา ความเจบปวยนเปนเพราะไปทำาผดผหรอถกผกระทำาใชหรอไม เพราะหากเปนอาการเจบปวยจากโรคภยทเปนพยาธสภาพมาเบยดเบยนแลว หมอเหยาจะไมรกษา แตจะแนะนำาใหไปพบแพทยทโรงพยาบาล

43วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

ภาพท 2 หมอเหยาจงหวดนครพนมทำาพธเหยาเพอความเปนสรมงคลแกผวจยทมา: ถายโดยผชวยวจย เมอวนท 5 พฤษภาคม 2556

กอนทจะรกษานน หมอเหยาจะตองทราบวา อาการเจบปวยนน เกดจากอะไรเปนเบองตนเสยกอน การเสยงทายนนจะเรมดวยหมอแคนเปาบรรเลงในทำานองเชญผตวหมอเหยาจะจดเทยน บอกความประสงคในการทำาพธใหผผเปนใหญในพธ ในทนคอผฟาพญาแถน ทราบวตถประสงคในการทำาพธ จากการสมภาษณหมอเหยาบอกวาเมอเขาสพธกรรมการเชญผฟาพญาแถนมาเขารางจะเรมรสกชาทปลายนวเทา จนถงใบหนา และไมมความรสกวาเปนตวเอง แตจะเรมเคลมตามเสยงแคน และออกทาฟอนลำาสวนบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรคนนจะรองออกมาเองโดยไมรสกตว

44 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

ในเรองนผวจยสนนษฐานวา บทรองทเปนกลอนลำาดงกลาวเปนสงทหมอเหยาไดทองและจดจำาอยในสามญสำานกทมศพทเปนภาษาหมอลำาวา “แตกออ” (ขอมลจากการสมภาษณหมอเหยานางขนมา โกมลรตน อาย 65 ป บานโนนสงข อำาเภอเรณนครจงหวดนครพนม) ผวจยไดสงเกตพฤตกรรมของหมอเหยาในการทำาพธเหยาพบวาเมอเรมตนพธเชญผฟาพญาแถนนน รางของหมอเหยาสนเลกนอย และขยบตวโยกไปมา หมอเหยาบางคนจะเรมตบมอจากชาไปเรว ตามจงหวะเสยงแคน ชวงเวลานผทสงในรางหมอเหยาจะชวนผปวยสนทนาซกถามวาเปนใคร ตองการสงใด แตถาผไมยอมพดหรอตอบ หมอเหยาจะเสยงทายเพอหาคำาตอบเอง ตวอยางคำาถามของหมอเหยา เชน “อาการเจบปวยครงนเกดจากผกระทำาใชหรอไม” “ถาผปวยขอขมาหรอตงเครองบดพลสะเดาะเคราะหแลวจะหายหรอไม” “อาการเจบปวยครงนจะใชเวลาในการรกษานานหรอไมจงจะหาย” เปนตน จากการลงภาคสนามและสมภาษณหมอเหยา รวมทงชาวบานในพนท 4 จงหวดพบวาการรกษาผเจบปวยดวยพธกรรมเหยานน สามารถชวยทำาใหผปวยหายจากอาการเจบปวยได ดงนนผวจยจงนำาบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญของหมอเหยาชาวผไทย มาวเคราะหวจนกรรมตางๆ เพราะเชอวา การใชวจนกรรมตางๆ ในการเรยกขวญจะมสวนชวยใหเกดผลสมฤทธในการรกษาโรคได หมอเหยาผทำาพธเรยกขวญจะใชบทรองทมองคประกอบของเนอหาตามลำาดบวจนกรรม ไดแก 1) การไหวผเชญผ 2) การลำาสองดอาการปวยและไตถามหาสมฏฐานของความเจบปวย 3) การลำาปวเพอออนวอนรองขอจากผ 4) การเรยกขวญและสขวญผปวยใหกลบคนมา 5) การลาผและสงผกลบสวรรค โดยมการใชวจนกรรมตางๆ ตามขนตอนในการรกษา ดงจะนำาเสนอตอไปน

1. วจนกรรมตรงจากคำาเรยกขวญในพธกรรมรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทย ในทนจะวเคราะหโดยศกษาจากวจนกรรมตรง (พจารณาจากคำากรยาเปนตวบงช) ซงจะแบงออกเปน 5 หวขอยอย ไดแก วจนกรรมกลมบอกกลาว วจนกรรมกลมชนำา วจนกรรมกลมผกมด วจนกรรมกลมแสดงความรสก และวจนกรรมกลมแถลงการณ ดงตอไปน 1.1 กลมบอกกลาว (assertives) เปนวจนกรรมทแสดงใหเหนวา ผพดเชอในความเปนจรงเกยวกบสงตางๆ และความเปนไปทเกดขนรอบๆ ตว จงตองการบอกเลาขอมลดงกลาวดวยเหนวา ผฟงยงไมทราบหรอจะเปนประโยชนตอผฟง ดงจะ

45วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

พบในบทรองของหมอเหยาตอนทหมอเหยาลำาเหยาสองดอาการผปวยเพอสอบถามหาสาเหตของความเจบปวย หมอเหยาจะพจารณาโดยฟงคำาตอบจากผปวยหรอผทมาเขาสงหรอผครของหมอเหยาเองวา การปวยครงนเกดจากอะไร และจะรกษาดวยการเหยานไดหรอไม จงจะตดสนใจในการรกษาใหผปวยตอไป เชน มเรองทะเลาะเบาะแวงในหมญาตพนอง มการกระทำาทเปนการละเมดตอผบรรพบรษ ผปา ผนาผไร ผนำา ผบาน ผเรอน ซงความผดลกษณะน เรยกวา “การผดผ” ดงนนเมอผโกรธไมพอใจทถกลกหลานลบหล จงบนดาลใหเกดความเจบปวยตามมา ดงตวอยางวจนกรรมตงสมมตฐาน (hypothesising) ในประโยคทวา “หรอวากรรมหนงนน มแนวอนไดมาตอง เชญเจาสองเบงดหรอวามแนวกรรมพวก พนองจะบางบนหลอคง เคยดขงดงดน ซำาบละ (หรอวามกรรมอยางใดมาถก เชญตรวจดหนอย หรอวากรรมทเกดจากพนองทะเลาะเบาะแวงกน)” ขอความนเปนการคาดเดาเหตการณซงเปนผลสบเนองใหเจบปวยวา ผลจากความเจบปวยครงนเปนดวยกรรมจากการทผปวยไปทำาผดฮตคองอนเปนหลกประพฤตปฏบตตามทำานองคลองธรรมทดของคนอสานซงจะมขอหามไมใหญาตพนองมเรองทะเลาะเบาะแวงกน ซงจากการสมภาษณชาวบานทใหขอมล ทำาใหผวจยทราบวา ผปวยบางรายมเรองทะเลาะเบาะแวงกบญาตพนองจรงเกยวกบเรองทรพยสนทนาซงเปนมรดกจากพอแมทผปวยไมพอใจในการแบงมรดกจงมเรองทะเลาะเบาะแวงกนกบญาตพนอง และตอมาผปวยกลมปวยลง แตหลงจากทำาเครองคาย(เครองบชา) ตอผบรรพบรษแลว คกรณทงสองฝายกมการประนประนอมกน อาการเจบปวยกทเลาลงในทสด

1.2 กลมชนำา (directives) เปนวจนกรรมทผพดตองการใหผฟงทำาอะไรสกอยางหนงเพอประโยชนของผพด แตมนำาหนกของถอยคำาตางกน (ความสภาพหรอความรนแรงของถอยคำา เชน ขอรองหรอสง) ดงจะพบในบทรองของหมอเหยาตอนทหมอเหยาทำาการเอนขวญ (เรยกขวญ) เพอเชญชวนใหขวญทหนไปอยในทไมดตางๆกลบมาสรางของผปวยตามเดม กจะมลกษณะของการวงวอนขอรองหรอเชญชวนลกษณะดงกลาวนจะพบไดเสมอในบทรองเรยกขวญ และถอเปนหวใจสำาคญของการเรยกขวญวาจะมการใชวจนกรรมในลกษณะการขอรอง (requesting) เชน “โอยคนวาตกเดอนหาเดอนหกฝนมาฟานนหลวง เฮดพาขาวสไปยาย พางายสไปแตงคำาแพงเอย คนอยากกนเฮอเพนถา คำาแพงเอย กะสหยบเฮอแมนเจอเดเนอ เฮาตามเจอเจาคำาแพงเอยทกสงอยาง ขอเหออยาลมเสยหาย ขอเฮออยาตายเสยชอ โอยคน

46 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

วาขอขวญนำาเจาเฮอได ขอขวญเจอนำาเจาเฮอปอน อยาสเฮดขวญเจาไห อยาสเฮดขวญเจอเฮอฮอง” (พอมาถงเดอนหาเดอนหกฝนกตกหนกมาก ฉนจะเตรยมสำารบขาวปลาอาหารเชาเยนไปใหเจา จดใหตามใจเจาปรารถนาทกสงอน ขออยาใหคนผนลมหายตายจากไปนะ อยาทำาใหขวญตกใจหนไป อยาทำาใหขวญรองไห)

1.3 กลมผกมด (commissives) เปนวจนกรรมทผพดมจดมงหมายแสดงใหเหนวาจะกระทำาการบางอยางเพอผฟงในอนาคต เชน สญญา สาบาน หรอเสนอตวดงจะพบในบทรองของหมอเหยาตอนเชญผครบาอาจารยและเทวดามาชวยกนรกษาผปวย รวมทงการเจรจาตอรองกบผทมาเขาสงผปวย เพอใหยอมยกโทษแกผปวยททำาผดผ โดยจะมการสญญา (promising) วา ถาผปวยหายเปนปกตดแลว จะมอบสงของตางๆ ทผอยากไดหรอเสนอใหเครองคาย (เครองบชา) เซนสงเวยแกผ เชน“จงซนแลว คนเจาอยากไดหยง ลกเมยกาจะหาเฮอ อยากไดเซอผาฟต เจากไดหลายทงเซอลายเจากะไดนำาหม เมยเจาสหาเฮอ ขวญชายเอย มกอนไดสแตงเฮอบขนเจอเจาจกอยาง มกแพรสวสซอมาแตง มกแพรแดงสซอมาตอน แพรสไบคลองไหล กองกำาไลกะสแตงใสแขน แหวนกะสสวมใสกอย กะจอนนอยหอยใสห นกเกด แกวแถวงามๆกะสแตงเฮอ” (ถาอยางนนแลว เจาอยากไดสงใด ลกเมยเจากจะหาให ทงเสอผาทเหมาะสมกบรปรางหรอเสอลายดอกสวยๆ กจะหาให ทงผาแพรเขยว ผาแพรแดงผาแพรคลองคอ คลองแขน คลองไหล เครองประดบตางๆ กำาไล แหวน ตางหพวงระยารปนกเกดนกแกวเรยงเปนแถวงามๆ กจะจดแตงไปให)

1.4 กลมแสดงความรสก (expressives) เปนวจนกรรมทบงบอกอารมณความรสกและทศนคตของผพด ผฟงจะรสกซาบซงประทบใจในคำาพดทแสดงความรสกตางๆ เชน ขอบคณหรอขอโทษ ดงจะพบไดในบทรองของหมอเหยาตอนทหมอเหยาลำาเอนขวญ จากการศกษาบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรคนน จะมการใชวจนกรรมนมากทสด เชน วจนกรรมปลอบประโลมใจ (reassuring) “อาวบาดนสมาเอาขวญเดอ ขอเฮอผนหายโรคหายภย หายสรรพโรค หายสรรพภย อยาเฮออนไดมาพาย อยาเฮออนไดมาซน อาวตกในมอน ฮอดในมอหนา อยาใหตกนำาผพราย อยาเฮอหายนำาผปา เฮอขวญเจากลบคนมากนขาว นงเฮอนแฝดหญาแฝกมงหนา มานงเฮอนแฝดหญาคามงถ มากนตบไกกลา มากนหนาไกแดง มาเยอขวญขวญเอย ...”

47วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

1.5 กลมแถลงการณ (declaratives) เปนกลมถอยคำาทผพดประกาศ เพอกระทำาการบางสงบางอยาง อนมผลทำาใหสภาพสงของ บคคล หรอปรากฏการณตางๆเปลยนแปลงไป เปนวจนกรรมทแสดงใหเหนเจตนารมณอยางชดเจน ดงจะพบไดในบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรคของหมอเหยาตอนท หมอเหยาจะเรมตนทำาพธเหยาดวยการใชวจนกรรมปาวประกาศ (appointing) แกเทวดาบนสวรรคใหลงมาสงตนเองตวหมอเหยาจะเปลยนสภาพเปน “นางเทยม” (คนทรง) ทจะทำาหนาทสอสารระหวางผในรางตนเองกบผในรางผปวย เพอสอบถามหาสาเหตของความเจบปวย เชน “เอาละเดอ... คนวาสาธเดอ พญาแถนเพนอยเทงฟา ครบา เพนอยทางนอก คนเดยวน เชญเดอ คนดร ตากนไว ปวไขเบงด คนเดยวน เชญเดอ ตงแตนงนางเหลา สชาดาคนตางคนเจามาฮวมฮอง ใหเจาฮอง ปวดกมห หลบตา ละเอา ... ตงแตพวกเพนกลา พวกหมกลาเพนเคย ลงมาเทยมเฮาบาดน” (เอาละสาธนะ ทานทอยบนฟารวมทงคณครบาอาจารยของฉน ตอนนฉนขอประกาศเชญทานลงมายงโลกมนษยนเพอใหมาตรวจสองดความเจบปวยของคนปวยวามสาเหตมาจากอะไร ขอเชญนางฟาสชาดามเหสของพระอนทร เมอไดยนเสยงรองเชญน ใหปวดแกวห แลวหลบตาเลงญาณมาดวาเกดอะไรขน เชญทงวญญาณของวรชนนกรบคนเกงคนกลาของชาวผไทยลงมาสงในรางฉนเดยวน)

กลาวไดวา การทำาพธกรรมเหยาเปนการรกษาโรคทใชถอยคำาในการเยยวยารกษาจตใจ โดยหมอเหยาจะเลอกใชวจนกรรมตางๆ ไดเหมาะสมและสอดคลองกบสถานการณ ซงจากการวเคราะหคำาเรยกขวญในพธกรรมรกษาโรคพบวา มการใชวจนกรรมครบตามท Searle (1969) กลาวไวทง 5 กลมวจนกรรม โดยมวจนกรรมขอรองใชมากทสด คำาพดเหลานลวนใชพดเพอใหขวญและกำาลงใจกลบคนมาสตวผปวยจะไดหายเปนปกตตามเดม

(เอาละนะ บดนจะมารบขวญ ขอใหคนนหายจากโรคภยไขเจบ อยามอะไรมาแผวพานอก ขวญจงกลบมา อยาหนตกหายไปเพราะผพราย ผปา มานะขวญเอย มากนขาวปลาอาหาร มาอยในบานในเรอนทมงหลง มากนไกทจดไวใหเปนเครองเซนสงเวยน)

48 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

ภาพท 3 ผวจยสมภาษณหมอเหยา นางมอนแกว จนทะสโร อาย 92 ป อำาเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร

ทมา: ถายโดยผชวยวจย เมอวนท 10 พฤษภาคม 2556

2. เพอวเคราะหวจนกรรมออมจากคำาเรยกขวญในพธกรรมรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทย วจนกรรมออม หมายถง ความหมายประจำารปภาษาของผพด ซงไมสอดคลองกบความหมายทเปนเจตนาทแทจรงของผพด การพดลกษณะน ผพดตองการใหผฟงไดรบทราบถงบางสงบางอยางทมากกวารปภาษาทปรากฏ โดยผวจยไดวเคราะหบทรองเรยกขวญผปวย ซงจะเลอกใชถอยคำาทเปน วจนกรรมออม โดยจะพจารณาจากความสมพนธระหวางรปประโยค (form) และหนาทของประโยค (function) กลาวคอวจนกรรมตรงจะใชรปประโยคททำาหนาทตรงตามเจตนาของผพด ขณะทวจนกรรมออมใชรปประโยคไมตรงตามเจตนาของผพด เชน การใชรปประโยคคำาถาม โดยมคำาแสดงการถาม มอนหยง (มอะไร) ทางเหรอ (ทางไหน) เฮดเผอเหรอ (ทำาอะไร) แตมเจตนาขอรอง การใชถอยคำาลกษณะน จดเปนการใชวจนกรรมออม ซงเปนการแสดงถงความสภาพออนนอมตอผ เชน “อยากฮเด...มอนหยงกะมาส ผอนหยงกะมาซนบนอ

49วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

เพนมาแตทางเหรอ บอกขอยนำาเด มาทางภแนวหวย แนวคลองหนองนำาละบมาทางภผด ฝายกำา ถำานน แมนบนอ เจาเหนอนางเกบดอกไม เลยแลนลดตามมาแมนบนอเจาอยากไดหอแกว หอคำา เปนบอนนำา บอนอย เอาแนวใด จงสถกเจอตวเจา อยากไดแพรวา ซนไหม แนวไดซหาเหอ เฮดแนวเผอเหรอ ซถกเจอ เฮดเหอหายคลาย สวงไดขอเฮอลกกะคาย ขอเฮอหายกะบอน ขอนำาแนเดอ (อยากรจงเลย มอะไรมาเขาสงผทมาสงนมาจากทางไหน บอกฉนหนอยนะ มาทางภเขา ทางลำาหวย คลอง หนองนำาถำาใชไหม ผไปเหนคนปวยเกบดอกไมในปา เลยตามมาใชหรอเปลา ผอยากไดบานทำาจากแกว บานทำาจากทอง เปนทอย จะแบบไหน จะหาให เอาแบบททานถกใจหรอจะเอาผาไหมแพรวา ผานงไหม จะเอาแบบไหน จงจะถกใจ แลวทำาใหคนปวยนหาย ขอใหคนปวยลกขนนงไดหนอยนะ)”

ภาพท 4 หงบชาผ เครองคาย (อปกรณในการบชาผ) เงนสมยโบราณกบเงนบาทปจจบน และหมอเหยากำาลงเรมพธเหยาทจงหวดมกดาหาร

ทมา: ถายโดยผชวยวจย เมอวนท 10 พฤษภาคม 2556

50 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

นอกจากน ยงมการใชรปประโยคคำาสง แตเจตนาเปนการปลอบประโลมใจเชน “..เฮอเจอดซะเดออาย เจองามซะเดอพ เฮอเจอดจงนำาสาง เจองามๆ จงนำาออกบอเจาอยาเจอบตนสคอนำาฮองไข จตเจออาย ใหมนมายคอเกา อยาคดโศกเศราหมองเมาผเดยว เจาผเดยวนหวานกานกองเสนหา เฮอไดโสภางามส ดงเดมดาเคา” จากขอความน ผพดกลาววา ใหทำาใจใหสบายนะ ทำาจตใจใหสดใสเหมอนนำาจากบอ ทำาจตใจใหสบาย เหมอนกอนจะเจบปวย ซงมลกษณะเปนการสง แตถาพจารณาความหมายแลวถอยคำาในประโยคนแลว จะเปนการพดทมเจตนาเพอปลอบประโลมใจ ใหผปวยคลายจากความทกขระทมใจ ทำาจตใจใหสบาย อยาคดมาก กจะหายจากโรคภยไขเจบไดในทสด สำาหรบการใชวจนกรรมจากคำาเรยกขวญเพอรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยพบวา หมอเหยามการใชทงวจนกรรมตรง และวจนกรรมออมตรงตามทฤษฎวจนกรรมของ Searle

ภาพท 5 ผวจยมารวมในงานเลยงผของชาวผไทยจงหวดกาฬสนธทมา: ถายโดยผชวยวจย เมอวนท 10 พฤษภาคม 2556

51วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

สรปผล

การใชวจนกรรมคำาเฮยก (เรยก) ขวญเพอรกษาผเจบปวยของชาวผไทยเปนวธการรกษาโดยใชคำาพดเพอปลอบประโลมใจ ซงแสดงใหเหนถงอทธพลของคำาพดทมผลตอความรสกนกคดของผฟง เพราะเมอผฟงเกดขวญและกำาลงใจ ยอมทำาใหมพละกำาลงและเรยวแรงทลกขนมาตอสกบโรคภยไขเจบได อยางไรกตามการรกษาดวยการเหยาน ผลการรกษาอาจจะไมสำาเรจทกรายไป เพราะผปวยบางรายไมไดเจบปวยจากความผดปกตทางจตใจ แตเปนโรคภยทเกดจากพยาธสภาพจงตองเขารบการรกษาจากแพทยแผนปจจบน จากการสงเกตการณภาคสนามของผวจยพบวา หมอเหยาสวนใหญจะเปนผหญงสงอายซงจะมประสบการณในการดำาเนนชวต ทำาใหสามารถพดปลอบประโลมใจหรอหาวธการเยยวยาจตใจผปวยใหมอาการดขนได ประกอบกบความเชอถอทมตออำานาจอนศกดสทธของผฟาพญาแถนและผบรรพบรษทชาวผไทยเคารพนบถอ จงทำาใหหมอเหยาซงเปนรางทรงของผฟาพญาแถนและผบรรพบรษกลายเปนหมอวเศษมพลงอำานาจทจะบนดาลใหผปวยหายจากอาการเจบปวยไดในทสดซงในเรองน เปนความเชอสวนบคคล และแสดงใหเหนวา ถามนษยมความเชอถอและศรทธาตอสงใด ยอมกอใหเกดกำาลงใจในการตอสกบอปสรรคตางๆ ได ดงนนบทรองเรยกขวญของหมอเหยาจงมอทธพลตอการรกษาอาการเจบปวยทางจตใจของชาวผไทย นอกจากนความเชอในอำานาจสงศกดสทธของผฟาพญาแถนและผบรรพบรษถอเปนเครองมออยางหนงในการรกษาความสงบสขและความรมเยนในทองถนไดอกทางหนงดวย

52 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

งานวจยนไดผลทสอดคลองกบทฤษฎวจนกรรมของจอหน อาร.เซอรล(John R.Searl) ทกลาววา “คำาพดกอใหเกดการกระทำา” เพราะในบทรองประกอบพธกรรมเรยกขวญเพอรกษาโรค หมอเหยาสามารถใชคำาพดเพอสรางขวญและกำาลงใจใหผปวยกลบมาเปนปกตได การเรยกขวญในพธกรรมเหยาเพอรกษาโรคของหมอเหยาชาวผไทยน หมอเหยาใชภาษาผไทยในการเรยกขวญ และผฟง (ผทเขาสง) จะตองเขาใจในถอยคำาทหมอเหยาพดซกถาม โดยการเรยกขวญจะมทวงทำานองไพเราะ และมเสยงแคนเปาคลอในขณะประกอบพธกรรม ในบางครง อาจจะมบทสนทนาเพอซกถามอาการจากผปวยและญาตพนองทมารวมพธกรรมดวย

ในการเรยกขวญเพอรกษาผเจบปวยของชาวผไทยน จดเปนวธการรกษา โดยใชคำาพดเพอปลอบประโลมใจ ซงแสดงใหเหนถงอทธพลของคำาพดทมผลตอความรสกนกคดของผฟง เพราะเมอผฟงเกดขวญและกำาลงใจ ยอมทำาใหมพละกำาลงและเรยวแรงทจะลกขนมาตอสกบโรคภยไขเจบได อยางไรกตาม การรกษาดวยการเหยาน ผลการรกษาอาจจะไมสำาเรจทกรายไป เพราะผปวยบางรายไมไดเจบปวยจากความผดปกตทางจตใจ แตเปนโรคภยทเกดจากพยาธสภาพ ผปวยจงตองเขารบการรกษาจากแพทยแผนปจจบน จากการสงเกตการณภาคสนามของผวจยพบวา หมอเหยาสวนใหญจะเปนผหญงสงอายซงจะมประสบการณในการดำาเนนชวต ทำาใหสามารถพดปลอบประโลมใจหรอหาวธการเยยวยาจตใจผปวยใหมอาการดขนได ประกอบกบความเชอถอทมตออำานาจอนศกดสทธของผฟาพญาแถนและผบรรพบรษทชาวผไทยเคารพนบถอ จงทำาใหหมอเหยาซงเปนรางทรงของผฟาพญาแถนและผบรรพบรษ กลายเปนหมอวเศษทมพลงอำานาจทจะบนดาลใหผปวยหายจากอาการเจบปวยไดในทสด ซงในเรองนเปนความเชอสวนบคคล และแสดงใหเหนวา ถามนษยมความเชอถอและศรทธาตอสงใดยอมกอใหเกดกำาลงใจ ในการตอสกบอปสรรคตางๆ ได ดงนน การลำาเหยาเฮยกขวญจงมอทธพลตอการรกษาอาการเจบปวยทางจตใจของชาวผไทย นอกจากนความเชอในอำานาจสงศกดสทธของผฟาพญาแถนและผบรรพบรษถอเปนเครองมออยางหนงในการรกษาความสงบสขและความรมเยนของคนในทองถนไดอกทางหนงดวย

อภปรายผล การศกษาวจยครงนพบวา การใชวจนกรรมในบทเรยกขวญเพอรกษาผเจบปวยของชาวผไทยเปนวธการรกษาทใชคำาพดเพอพดปลอบประโลมใจ ซงแสดงใหเหนถง

53วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

อทธพลของภาษาทมผลตอความรสกของผฟง เพราะเมอผฟงเกดขวญและกำาลงใจกยอมทำาใหมแรงทจะลกขนมาตอสกบโรคภยไขเจบไดตอไป ซงสอดคลองกบแนวคดของทฤษฎวจนกรรมของ Searle (1969) ทกลาววา คำาพดของคนสามารถกอใหเกดการกระทำาตามได รวมทงสอดคลองกบการศกษาวจยของ ดนย ชาทพฮด (2548)ทรงคณ จนทจร และปต แสนโคตร (2540) สรชย ชนบตร (2553) วญญ ผลสวสด(2536) และมาล สทธเกรยงไกร (2538) อยางไรกตามการลำาเหยาน ผลการรกษาอาจจะไมสำาเรจทกราย ซงคลายกบทางการแพทยแผนปจจบน ทบางโรคกไมทราบสาเหตและรกษาไมหายเชนกน จากการสงเกตการณอยางใกลชดพบวา หมอเหยานนจะมลกษณะพเศษตรงทจะเปนคนสงอาย ซงมกจะมประสบการณในการดำาเนนชวตทำาใหสามารถวเคราะหเหตการณตางๆ ทพบเหนไดวาการเจบปวยมสาเหตมาจากสงใดจงเลอกใชคำาพดปลอบใจไดอยางเหมาะสม หากสงเกตใหดจะพบวา ทกถอยคำาลวนมาจากประสบการณทหมอเหยาพบมาในชวตทงสน ไมวาจะเปนการอญเชญสงศกดสทธมาชวยในการรกษา การออนวอนขอรองผใหชวยรกษาคนปวย การเจรจาตอรองกบผ เพอใหผพอใจในคำาสญญาของหมอเหยาและญาตผปวยวาจะทำาในสงทผตองการ การขอขมาลาโทษตอผทไดลวงเกน ขนตอนเหลานลวนเปนการแสดงออกถงความเคารพตอสงศกดสทธของชาวผไทยทเชอถอและศรทธาวา ผฟาพญาแถนสามารถควบคมดแลวถชวตของคนในชมชนใหรมเยนเปนสขได หากขอขมาแลวผพอใจและยกโทษใหกจะหายจากความเจบปวยแตหากไมหายกแสดงวา ผโกธรและไมยอมใหอภย จากทกลาวมาน แสดงใหเหนถงการยอมรบตออำานาจของสงศกดสทธทมตอวถชวตชาวผไทย

อนง วธการรกษาความเจบปวยในรปแบบหมอพนบานลกษณะน จะพบไดในวถชวตของคนทอยในชนบท และความเจรญทางเทคโนโลยสมยใหมยงเขาไปไมมากนกนอกจากนในขณะทเดนทางไปเกบขอมลจะพบวา หมอเหยาจะเปนผทไดรบการนบถอจากคนในชมชนมากและพธเหยาจะเปนพธกรรมทไดรบการยอมรบและเชอวา สามารถรกษาผปวยทหมดทางรกษาจากโรงพยาบาลได จงถอเปนการรกษาอกทางเลอกหนงทคนนยมใชกน แตในจงหวดอนๆ ทไมใชชมชนชาวผไทย จะไมรจกและเขาใจถงพธกรรมนโดยเฉพาะคนในเมองหลวง

54 วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

ในปจจบนแมการแพทยแผนปจจบนจะเขามามบทบาทเหนอการรกษา โดยหมอเหยาแลวกตาม แตความเชอนกยงมใหพบเหนไดดวยเหตผลสำาคญ 2 ประการไดแก 1. ชาวผไทยยงคงมความเชอในเรองสงศกดสทธหรออำานาจเหนอธรรมชาตจะเหนไดจากทกหมบานในแตละตำาบลจะมศาลปตา หรอดอนเจาป และจะมผเฒาผแกประจำาหมบานคนหนงทำาหนาทเปน “เจาจำา” เปนตวแทนระหวางมนษยกบสงศกดสทธประจำาหมบานนน โดยเชอวา หากเกดความเจบปวยขนมา อาจจะไมไดเกดจากโรคภยทเปนพยาธสภาพเทานน แตคนคนนน อาจทำาบางสงทเปนการละเมดตอกฎของสงคม ดงนนคนทดำาเนนชวตไมถกตองเหมาะสมตามจารตประเพณ กจะมผลทำาใหเกดความเจบปวยไดเชนกน 2. หมอเหยาเปนบคคลทมบทบาทสำาคญในหมบานหรอชมชน โดยเฉพาะตวหมอเหยานน ชาวบานในหมบานสามารถไปพบปะพดคยกนไดตลอดเวลา ซงสะดวกกวาการไปพบแพทยทโรงพยาบาล นอกจากนการทมการสงเสรมศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถนในแตละจงหวด ทำาใหผทเปนหมอเหยาไดรบการยกยองจากสงคมโดยมการจดพธกรรมเหยาเลยงผของชาวผไทยในแตละจงหวด โดยเฉพาะงานวนผไทยโลกทจดในชวงเทศกาลวนสงกรานตอนเปนวนขนปใหมของไทย ทำาใหหมอเหยาเปนทรจกของคนตางทองถนมากขน สำาหรบในการเหยาเลยงผนน ถอวาเปนการสรางเครอขายของคนทนบถอในเรอง ผฟาพญาแถนและผบรรพบรษ ผเปนหวหนาหมอเหยาเปรยบเสมอนเปนแมคนทสองผทเคยรกษาดวยการเหยา จงทำาใหเกดความสมพนธกนในระบบเครอญาตขยายตวออกไปไมสนสด ดงนน จงเปนทมนใจไดวาวฒนธรรมการเหยานจะยงคงมอยในสงคมชาวผไทยตอไป และอาจจะขยายตวออกไปจนเปนทรจกของคนตางทองถนมากยงขน เพราะจากเดมวฒนธรรมการเหยานจะอยเฉพาะในหมบานชาวผไทยเทานน แตปจจบนนไดรบการสงเสรมจากภาครฐใหจดเปนงานประเพณวนผไทยโลก ทำาใหวฒนธรรมการเหยาไดมโอกาสเผยแพรออกสบคคลภายนอกมากยงขน

ขอเสนอแนะ 1. ศกษาถงลกษณะรวมและความแตกตางของคนไทยกลมชาตพนธตางๆ เชนกะเลง กะโซ โยย ยอ แสก ซงอาศยอยปะปนกนในหมบานตางๆ คนเหลานลวนยงคง

55วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญปท 7 ฉบบท 1 เดอนมกราคม - มถนายน 2558

Journal of Liberal Arts, Prince of Songkla University, Hat Yai Campus Vol.7, No.1 January-June 2015

2. ศกษาเปรยบเทยบความเชอในเรองอำานาจของผในการรกษาเยยวยาความเจบปวยโดยนำาแนวคดทฤษฎทางดานภาษาศาสตรเกยวกบชาตพนธมาเปนเครองมอในการศกษาผานตวบทในนทานพนบานในแตละทองถน ซงสะทอนถงลกษณะรวมกนของชาตพนธไททมอยในสวนตางๆ ของประเทศไทยในปจจบน

เอกสารอางองดนย ชาทพฮด.(2548). บทบาทของบทรองประกอบพธกรรมเหยาของชาวผไทย. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย จฬาลงกรณมหา วทยาลย, กรงเทพฯ.ทรงคณ จนทจร และปต แสนโคตร. (2540). การรกษาผปวยดวยวธเหยาของชาว ผไทย: ศกษากรณชาวผไทยอ�าเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร. มหาสารคาม: สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน มหาวทยาลยมหาสารคาม, มหาสารคาม. มาล สทธเกรยงไกร. (2538). หมอเหยา: ผรกษาพนบานในชมชนชาวผไทย. วทยา นพนธสงคมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพฯ. วญญ ผลสวสด. (2536). พธกรรมเลยงผบรรพบรษของชาวผไทยต�าบลค�าชะอ จงหวด มกดาหาร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาไทยศกษา มหาวทยาลย มหาสารคาม, มหาสารคาม.วไลวรรณ ขนษฐานนท. (2529). ววฒนาการพธท�าขวญของคนไท. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. สรชย ชนบตร.(2553). การสบทอดอ�านาจศกดสทธของหมอเหยาและอตลกษณของ ชาวผไทยในพธเหยาเลยงผ. วทยานพนธดษฎบณฑต สาขาวชาภาษาไทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.สวทย ธรศาศวต และณรงค อปปญญ. (2538). รายงานการวจยเรองการเปลยนแปลง วถครอบครวและชมชนอสาน: กรณผไทย. ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน.Searle, J.R.(1969). Speech acts: An essay in the philosophy of language. Cambridge: Cambridge University Press.

มความเชอถอศรทธาในอำานาจเหนอธรรมชาตทงสน โดยเฉพาะการศกษาความเชอเกยวกบผ นบเปนเรองทนานำามาศกษาวา เพราะเหตใดอำานาจของสงลกลบเหลาน จงยงมอทธพลเหนอจตใจของคนไทยในกลมตางๆ อยจนถงทกวนน