View
192
Download
0
Category
Preview:
DESCRIPTION
An CÓRAS ANÁLAITHE & M alartú G ásach. Ag deireadh an cheacht inniú beidh eolas agaibh faoi :. Bealadh ina malartaítar gás in orgánaigh éagsúla Cén fáth gur gáth leis Malartú gás I bplandaí Cuir síos ar an córas análaithe sa duine. Malartú Gás. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
An CÓRAS ANÁLAITHE & Malartú Gásach
Ag deireadh an cheacht inniú beidh eolas agaibh faoi:
• Bealadh ina malartaítar gás in orgánaigh éagsúla
• Cén fáth gur gáth leis• Malartú gás I bplandaí• Cuir síos ar an córas análaithe sa duine
Malartú Gás.
Bíonn ar orgánaigh beo gáis a mhalartú leis an timpeallacht i gcóir:
Cén fáth????
1. Eisfhearadh fuíollgháis amach as an gcorp.2. Hoiméastáis ina gcaithfear timpeallacht inmheánach
tairiseach a choimeád sa chorp.3. Riospráid (______________________________________)
ina bhfuil gá _________a thogáil isteach.
(i) Idirleatha (diffusion)Téann gás isteach & amach ó cealla trí idirleathadh.• In orgánaigh bheaga m.sh. baictéar tá sé éifeachtach & an
tapa• In orgánaigh móra m.sh. ainmhí níl idirleathadh amháin
éifeachtach go leor chun gás a mhalartú. • Dá bharr sin tá roinnt oiriúnaithe (adpatations) acu chun
cabhrú le malartú gás:*Corp plánach: Laghdaíonn sé an fad a caitheann an gás taisteal. M.sh. Leith phéist, Duilleoga.*Méadú in san dromchla ina tharlaíonn malartú. M.sh. ailbheolais sna scamhóga.*Bíonn córas ag an gcorp ina tógtar an gáis go dromchla an chorp.
(ii) Malartú Gásach I bplandaí• Tarlaíonn malartú, O2 & CO2 trí na stómaí don
chuid is mó. Is póireacha beaga ar dromchla duillí agus gas (stem) glas iad stómaí.
• I ngas adhmadach tarlaíonn gás malartú trí na lionsacháin (lenticels). Is póireacha beaga ardaithe sa coirt (bark) iad.
Oiriúnaithe Duilleoga do Idirleathadh:
• Plánach• Stómaí• Spásanna aeir
idir cealla.• Spás idir
cealla mhéisifill
(Bonn fíochán)
Cealla gardála
Ceisteanna:
Q.Ainmnigh na poill ag bonn duillí a osclaíonn chun gásanna a malartú leis an timpeallacht?A.
Q. Ainmnigh na poill a faightear sa coirt I gas plánda adhmad a faighmaíonn I slí cosuil?
A.
Q. Tabhair aon 3 feidhmeanna a bhaineann le malartú substáintí in orgánaigh?A.
Q. Riospráid= A.
Q. Ainmnigh na 2 fiochán (tissue) a faightear sa beirt soithíoch an planda?A.
(iii) Malartú Gas sa DuineSuíomh: na ailbheolais do na scámhóga• _______ isteach ón fuil chuig na ailbheolais &• _______ amach ó n’ailbheolais isteach sa an fuil
• Tarlaíonn gásmhalartú ar an dromchla riospráide – cuid speisialta den chorp. Is minic a bhíonn na dromchlaí riospráide sna horgáin riospráide m.sh. scamhóga sa duine.
• Is cuid den córas análaithe iad na scamhóga.
• Tá na scamhóga sa _________, os cionn an scairt (matán).
• Faigheann na scamhóga cosaint ó na ________.
(iv)Oiriúnaithe do malartú gásach:• Dromchla mór – an chuid teagmháil idir an
dromchla & an aeir. M.sh. i daoine tá na milliún ailbheolais sna scamhóga.
• Tais - Tá tuaslagán ag teastáil le haghaidh gásmalartú.
• Tanaí – ionas go mbeidh idirleathadh gás in ann tarlú go tapa.
• Líon mór fuileadáin – do gásmalartú idir an aer & córas imshruthuithe.
• Soláthair aer i gcónaí.(fanann an traiché ar oscailt I gcónaí)
(ribeadáin)
Tiocfaigh an fuil seo isteach sa taobh _______ don chroí trí na ____________________________.
Tiocfaigh an fuil seo ón taobh _______ don chroí anseo sa _______________________.
(v)An Córas Análaithe
Epigeagloitis
Srón/polláire(nostrils)
1.Traicé le Fáinní Loingeán
An Chroí
Easnacha
Laraing
Epigeagloitis
2.Broncas
3.Broncíní
Scámhóg
4. Ailbheolais
I Cuas an Tóracs
Codanna FeidhmPolláire Aer a ligint isteach sa srón
Srón An aer a théamh, a scagadh & a coiméad tais.
Faraing Nasc idir an srón & an bhéal & an larain
Eipeaglotas Stopann sé bia ag dul síos an traicé le linn slogadh
Laraing Fuaim a dhéanamh
1. Traicé Aer a ligint isteach sna scamhóga
Fáinní Loingeán An traicé & broncas a cóiméad ar oscailt.
2. Broncas Aer a iompar go dtí na scamhóga
3. Broincíní Aer a iompar go dtí na ailbheolais
4. Ailbheolas Suíomh gásmalartú
Scannán pleorach
Scannán tais a liginn do na scamhóga bogadh sa TORÁCS
gan frithcumilt.
(vi) Próiseas an Análaithe
• Rialaíonn an inchinn (medulla oblongata) an análú. Gníomhaíocht ainneonach is ea an análú i.e. níl sé faoi riail na tola .
• 17 anáil / nóiméad* an gnáthráta análaithe, (bunaithe ar an méid _____ I do fuil)
Dhá stáitse a bhíonn san análú
1. Ionanálú – aer a thógáil isteach sna scámhóga.
2. Easanálú – aer a scaoileadh amach as na scámhóga.
• Ionanálú:– Crapann na matáin idireasnacha
& ardáitear creath na n-easnacha.
– Crapann an scairt & íslíonn sí.– Méadaíonn sé seo toirt an
chliabhraigh (chest). – Bíonn an brú atmaisféarach
lasmuigh den chliabhrach níos mó ná an brú laistigh.
– Mar sin ritheann aer isteach & líontar na scámhóga.
– Is próiseas gníomhach é an t-ionanálú & tá gá aige le fuinneamh.
• Easanálú:- Scaoiltear na matáin idireasnacha agus íslíonn cliabh nan-easnacha.- Scaoiltear an scairt & ardaítear í.- Laghdaíonn sé seo toirt an chliabhraigh.- Bíonn an brú aeir istigh sa chliabhrach níos mó ná an brú atmaisféarach lasmuigh.- Mar sin ritheann aer amach as na scámhóga.- Is próiseas fulangach (passive), níl gá le fuinneamh
Comhshuíomh na gáis san aer
GásIonanálaithe Easanálaithe
Nitrigin 79% 79%
Ocsaigin 20.9% 16.4%
Dé-ocsaíd charbón
0.03% 4.1%
Gal Uisce athraitheach Sáithithe
Rialú an Análaithe: (árd)
• Aithníonn cealla sa mhedulla oblongata an leibhéal CO2 sa bhfuil (níl aon bhaint ag an leibhéal O2 leis).
• Ceanglaíonn néaróga an medulla oblongata leis na matáin idireasnacha & an scairt.
• Má mhéadaíonn an leibhéal CO2, seolann an medulla oblongata néar-ríog go dtí an scairt agus na matáin idireasnacha & méadaítear an ráta análaithe.
(SA & AV lastigh don chroí de gnáth)
(vii) Malartú Gás sna hAilbheolais
Recommended