BUDOWA MORFOLOGICZNA I ANATOMICZNA PĘDU

BUDOWA MORFOLOGICZNA I ANATOMICZNA PĘDU

TYPOWY PĘD JEST NADZIEMNĄ CZĘŚCIĄ ROŚLINY

ZŁOŻONĄ Z ŁODYGI (OSI) i OSADZONYCH NA NIEJ

LIŚCI. MIEJSCA, Z KTÓRYCH WYRASTAJĄ LIŚCIE SĄ

ZGRUBIAŁE I NAZYWAJĄ SIĘ WĘZŁAMI. DZIELĄ ONE

ŁODYGĘ NA ODCINKI – MIĘDZYWĘŹLA. W FAZIE

DOJRZAŁOŚCI FIZJOLOGICZNEJ PĘD WYTWARZA

KWIATY I OWOCE (rys. 4.54).

.Rys. 4.54. PĘD ROŚLI-NY DWULIŚCIENNEJ –SCHEMAT.

PĘDY NADZIEMNE

 JEST TO NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCY TYP PĘDÓW.

WIĘKSZOŚĆ ROŚLIN MA ŁODYGI WZNIESIONE – ZIELNE

LUB ZDREWNIAŁE, UTRZYMUJĄCE SIĘ W POZYCJI PIO-

NOWEJ DZIĘKI TKANKOM MECHANICZNYM. NIEKTÓRE

MAJĄ JEDNAK ŁODYGI WIOTKIE, PŁOŻĄCE SIĘ (ROZ-

ŁOGI) LUB PNĄCE. ROZŁOGI SĄ PĘDAMI O LIŚCIACH

ZIELONYCH, NORMALNIE ROZWINIĘTYCH (np. ogórek)

LUB MAJĄ JEDYNIE LIŚCIE SZCZĄTKOWE, ŁUSKOWATE

(np. truskawki, poziomki).

PĘDY PODZIEMNE

 Z POWODU NIETYPOWEGO ŚRODOWISKA, PĘDY

PODZIEMNE MAJĄ SPECYFICZNĄ BUDOWĘ. SĄ POZBA-

WIONE CHLOROPLASTÓW, A ZAMIAST NORMALNYCH

LIŚCI WYTWARZAJĄ MAŁE, BEZZIELENIOWE ŁUSKI.

PODZIEMNE ŁODYGI SĄ ZWYKLE ZGRUBIAŁE I PEŁNIĄ

ROLĘ MAGAZYNÓW POKARMOWYCH. WYSTĘPUJĄ U

WIELOLETNICH ROŚLIN ZIELNYCH (BYLIN) JAKO

ORGANY ZIMUJĄCE. PĘDY PODZIEMNE PRZYBIERAJĄ

POSTAĆ KŁĄCZY, BULW I CEBUL.

ROZGAŁĘZIENIA BOCZNE PĘDU POWSTAJĄ Z PĄKÓW

PACHWINOWYCH, TWORZĄCYCH ODGAŁĘZIENIA

BOCZNE PIERWSZEGO RZĘDU, KTÓRE MOGĄ TWO-

RZYĆ ODGAŁĘZIENIA DRUGIEGO RZĘDU, TE ZAŚ

ODGAŁĘZIENIA TRZECIEGO RZĘDU itd. U KRZEWÓW

ROZWIJAJĄ SIĘ GŁÓWNIE PĄKI W DOLNEJ CZĘŚCI

PĘDU GŁÓWNEGO. U DRZEW ROZGAŁĘZIA SIĘ GÓRNA

CZĘŚĆ PĘDU, CO PROWADZI DO WYKSZTAŁCENIA

POJEDYŃCZEGO PNIA, ZAKOŃCZONEGO ROZGAŁĘ-

ZIONĄ KORONĄ.

PĄKI MOGĄ RÓWNIEŻ TWORZYĆ SIĘ W RÓŻNYCH

MIEJSCACH ŁODYGI, A TAKŻE NA LIŚCIACH I KORZE-

NIACH W WYNIKU ODÓŻNICOWANIA PEWNYCH PARTII

TKANEK STAŁYCH I ZAŁOŻENIA SIĘ W DANYM MIEJSCU

WTÓRNEGO MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO. TAKIE

PĄKI I ROZWIJAJĄCE SIĘ Z NICH PĘDY NAZYWAMY

PRZYBYSZOWYMI.

PĘDY PRZYBYSZOWE POWSTAJĄ NAJCZĘŚCIEJ PO

USZKODZENIU, ZRANIENIU LUB ŚCIĘCIU CZĘŚCI

ROŚLINY. NA PRZYKŁAD, PO ŚCIĘCIU PNIA DRZEWA

PĄKI PRZYBYSZOWE MOGĄ TWORZYĆ SIĘ U JEGO

PODSTAWY LUB NA KORZENIACH I WYRASTAĆ W PĘDY

ODROŚLOWE LUB ODROSTY KORZENIOWE. ZDOLNOŚĆ

TWORZENIA PĘDÓW PRZYBYSZOWYCH NA FRAGMEN-

TACH LIŚCI LUB KORZENI JEST WYKORZYSTYWANA W

OGRODNICTWIE DO ROZMNAŻANIA WEGETATYWNEGO

ROŚLIN ZA POMOCĄ SADZONEK.

RODZAJE ROZGAŁĘZIEŃ PĘDÓW

WYRÓŻNIA SIĘ ROZGAŁĘZIENIA MONOPODIALNE

(JEDNOOSIOWE) PĘDU (rys. 4.57 B), WYSTĘPUJĄCE U

DERENIA, DĘBU, BUKA, KLONU, JESIONU ORAZ U

DRZEW SZPILKOWYCH ORAZ ODGAŁĘZIENIA SYMPO-

DIALNE (WIELOOSIOWE (rys. 4.57 C).

ROZGAŁĘZIENIA SYMPODIALNE WYSTĘPUJĄ U

LIPY, BRZOZY, GRABU, WIĄZU ORAZ U DRZEW OWO-

COWYCH. CZĘSTO SPOTYKA SIĘ JE RÓWNIEŻ U

KŁĄCZY, CZYLI ROSNĄCYCH POZIOMO PODZIEMNYCH

PĘDÓW, U KTÓRYCH PĄK SZCZYTOWY WYRASTA W

GÓRĘ I WYTWARZA PĘD NADZIEMNY, OBUMIERAJĄCY

POD KONIEC SEZONU WEGETACYJNEGO, A JAKO

PRZEDŁUŻENIE KŁĄCZA ROZWIJA SIĘ JEDEN Z JEGO

PĄKÓW BOCZNYCH (rys. 4.104).

ODMIANĄ ROZGAŁĘZIENIA SYMPODIALNEGO JEST

ROZGAŁĘZIENIE POZORNIE WIDLASTE, CZYLI PSEU-

DODYCHOTOMICZNE (rys. 4.57 D). TAKIE ROZGAŁĘZIE-

NIA PĘDÓW WYSTĘPUJĄ U JEMIOŁY, BZU LILAKA,

MAGNOLII I SZAKŁAKA.

DŁUGOPĘDY I KRÓTKOPĘDY

U WIELU DRZEW CZĘŚĆ OSI DRUGIEGO I WYŻ-

SZYCH RZĘDÓW WYRASTA JAKO DŁUGOPĘDY MAJĄCE

DŁUGIE MIĘDZYWĘŹLA, WZROST INNYCH JEST NATO-

MIAST ZAHAMOWANY, WSKUTEK CZEGO STAJĄ SIĘ

KRÓTKOPĘDAMI Z BARDZO KRÓTKIMI MIĘDZYWĘŹLA-

MI I GĘSTO OSADZONYMI LIŚĆMI.

U SOSNY, MODRZEWIA, BUKA I DRZEW OWOCOWYCH

LIŚCIE SĄ WYKSZTAŁCANE NIEMAL WYŁĄCZNIE NA

KRÓTKOPĘDACH. U WIELU DRZEW, np. U JABŁONI,

GRUSZY, ŚLIWY I CZEREŚNI, KRÓTKOPĘDY SĄ

JEDYNYM MIEJSCEM TWORZENIA KWIATÓW (rys. 4.58).

KRÓTKOPĘDY MOGĄ BYĆ PRZEKSZTAŁCANE W

OSTRE CIERNIE, np. U TARNINY I DZIKIEJ GRUSZY.

KRÓTKOPĘDY MOGĄ NIEKIEDY WYSTĘPOWAĆ JAKO

JEDYNA POSTAĆ PĘDU. NA PRZYKŁAD U BURAKA,

RZODKWI, MARCHWI I SAŁATY W PIERWSZYM ROKU

WEGETACJI TYCH DWULETNICH ROŚLIN, LIŚCIE TWO-

RZĄ GĘSTĄ ROZETĘ TUŻ NAD KORZENIEM, Z BARDZO

KRÓTKĄ, PRAWIE NIEWIDOCZNĄ ŁODYGĄ, TWORZĄ

ONE KRÓTKOPĘD. DOPIERO W DRUGIM ROKU

WEGETACJI WYTWARZAJĄ DŁUGIE PĘDY KWIATOWE.

PEWNE ROŚLINY SĄ TRWALE ROZETKOWE, JAK np..DZIEWIĘĆSIŁ I POZIOMKA, INNE NATOMIAST TWORZĄ PĘDY ROZETKOWE TYLKO W PIERWSZYM OKRESIE ROZWOJU, POTEM ZAŚ PĘD GŁÓWNY ROŚNIE INTENSYW-NIE, WYTWARZAJĄC KWIATY. DO TEGO TYPU NALEŻĄ ROŚLINY DWULETNIE, JAK MARCHEW, BURAK, KAPUS-TA, KTÓRE W PIERWSZYM ROKU, W CZASIE WEGETATYW-NEJ FAZY ROZWOJU TWORZĄ TYLKO PĘD ROZETKOWY,ZAŚ W DRUGIM ROKU WYTWARZAJĄ WYSOKI PĘD KWIA-TONOŚNY.

PĘDY ROŚLIN PNĄCYCH SĄ WIOTKIE I UTRZYMUJĄ

SIĘ NA PODPORACH; BYWAJĄ WIJĄCE SIĘ LUB

CZEPNE. WIJĄCE SIĘ PĘDY (OWIJAJĄCE SIĘ WOKÓŁ

PODPÓR) MAJĄ np. FASOLA, CHMIEL, POWÓJ I

KANIANKA. INNE PNĄCZA WYKSZTAŁCAJĄ SPECJALNE

ELEMENTY CZEPNE POCHODZENIA PĘDOWEGO, np.

WĄSY PRZESTĘPU LUB PRZYLGI DZIKIEGO WINA (rys.

3.78)

ZMODYFIKOWANE ŁODYGI I PĘDY NADZIEMNE

WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN DWULETNICH GROMADZĄCYCH

W NICH ZAPASY POKARMU. NA PRZYKŁAD KALAREPA

WYKSZTAŁCA ZGRUBIAŁĄ ŁODYGĘ, U KAPUSTY NATO-

MIAST FORMUJE SIĘ PĘD SPICHRZOWY W POSTACI tzw.

GŁÓWKI UTWORZONEJ PRZEZ SKRÓCONĄ ŁODYGĘ

(GŁĄB) I WYRASTAJĄCE Z NIEJ, OTULAJĄCE CAŁOŚĆ

LIŚCIE.

KŁĄCZA SĄ POZIOMO ROSNĄCYMI POD ZIEMIĄ

ŁODYGAMI ZAOPATRZONYMI W KORZENIE PRZYBYSZO-

WE WYRASTAJĄCE Z WĘZŁÓW. DAJĄ ONE POCZĄTEK

RÓWNIEŻ LICZNYM PĘDOM NADZIEMNYM. KŁĄCZA

MOGĄ BYĆ ZGRUBIAŁE I SKRÓCONE, JAK U ZAWILCA,

LUB CIENKIE I DŁUGIE, W POSTACI PODZIEMNYCH

ROZŁOGÓW, JAK U PERZU (rys. 3.79).

BULWY SĄ SWOISTYMI KRÓTKOPĘDAMI POWSTAJĄ-

CYMI NA KOŃCACH ROZGAŁĘZIEŃ PODZIEMNYCH

ROZŁOGÓW ZWANYCH STOLONAMI (rys. 3.80). PEŁNIĄ

ONE DWOJAKIE FUNKCJE: SĄ MAGAZYNAMI SUBSTAN-

CJI ODŻYWCZYCH ORAZ SŁUŻĄ DO ROZMNAŻANIA

WEGETATYWNEGO. NA BULWACH ZIEMNIAKA ZNAJDU-

JĄ SIĘ tzw. OCZKA, CZYLI MIEJSCA OSADZENIA PĄCZ-

KÓW DAJĄCYCH POCZĄTEK PĘDOM NADZIEMNYM

CEBULE SĄ SILNIE SKRÓCONYMI PĘDAMI, ZŁOŻONY-

MI Z PODZIEMNEJ ŁODYGI, OTOCZONEJ WIELOMA

WARSTWAMI ŁUSKOWATYCH, POCHWIASTYCH LIŚCI.

WEWNĘTRZNE – SPICHRZOWE LIŚCIE SĄ ŻYWE I MIĘ-

SISTE. Z ZEWNĄTRZ CEBULA OKRYTA JEST OCHRONNĄ

WARSTWĄ OBUMARŁYCH, CIENKICH I SUCHYCH LIŚCI.

CEBULE WYSTĘPUJĄ U NIEKTÓRYCH ROŚLIN JEDNO-

LIŚCIENNYCH, np. U CEBULI JADALNEJ (rys. 3.81),

CZOSNKU, LILII, TULIPANA I INNYCH.

KLASYFIKACJA ROŚLIN NA PODSTAWIE BUDOWY I

TRWAŁOŚCI ŁODYG

BUDOWA I ZWIĄZANA Z NIĄ OKREŚLONA TRWAŁOŚĆ

ŁODYGI JEST PODSTAWĄ DO WYRÓŻNIENIA GRUPY-

ROŚLIN ZIELNYCH I GRUPY ROŚLIN O ŁODYGACH

ZDREWNIAŁYCH

ROŚLINY JEDNOROCZNE PRZECHODZĄ CAŁY CYKL

ROZWOJOWY – OD WYKIEŁKOWANIA DO WYDANIA

NASION W CIĄGU JEDNEGO SEZONU WEGETACYJNEGO,

PO CZYM GINĄ. ZIMUJĄ JEDYNIE W POSTACI NASION.

ROŚLINY ZIELNE

TYPOWYM PRZEDSTAWICIELEM ROŚLIN ZIELNYCH

SĄ TRAWY. U JEDNOLIŚCIENNYCH SĄ TO ROŚLINY O

ŁODYGACH ZIELONYCH, NIEZDREWNIAŁYCH I O

NAGICH, NIEOSŁONIĘTYCH ŁUSKAMI PĄCZKACH.

NADZIEMNE PĘDY ROŚLIN ZIELNYCH ROKROCZNIE

ZAMIERAJĄ NA ZIMĘ, ALE SAME ROŚLINY ŻYĆ MOGĄ

DŁUGO. WYRÓŻNIA SIĘ WŚRÓD NICH ROŚLINY JEDNO-

ROCZNE, DWULETNIE I WIELOLETNIE.

ŁODYGI ZIELNE OBUMIERAJĄ POD KONIEC SEZONU

WEGETACYJNEGO. SĄ WYKSZTAŁCANE PRZEZ ROŚ-

LINY JEDNOROCZNE,DWULETNIE ORAZ WIELOLETNIE,

KTÓRE TRACĄ NA ZIMĘ CZĘŚCI NADZIEMNE, A ZIMUJĄ

JEDYNIE W POSTACI PODZIEMNYCH LUB PRZYZIEM-

NYCH KŁĄCZY, BULW, CEBUL, PRZYZIEMNYCH PĘDÓW

ROZETKOWYCH itp..

RODZAJE ŁODYG

ŁODYGI ZIELNE SĄ SŁABO ZDREWNIAŁE I W

NIEWIELKIM STOPNIU ZRÓŻNICOWANE. OKRYWA JE

SKÓRKA, A PĄKI SĄ NAGIE. U JEDNOLIŚCIENNYCH

(np. u traw), NASADA LIŚCIA JEST POCHWĄ, KTÓRA

OTACZA ŁODYGĘ NA ODCINKU CAŁEGO MIĘDZYWĘŹ-

LA. DOPIERO W OKOLICY NASTĘPNEGO WĘZŁA, POD

NASADĄ NASTĘPNEGO LIŚCIA, POCHWA PRZECHODZI

W ODSTAJĄCĄ OD ŁODYGI BLASZKĘ LIŚCIOWĄ. W

WYNIKU TEGO CAŁA ŁODYGA, ZWANA U TRAW

ŹDŹBŁEM, OKRYTA JEST KOLEJNYMI POCHWAMI

LIŚCIOWYMI (rys. 4.59 A).

ŁODYGI ZIELNE SĄ SŁABO ZDREWNIAŁE I W NIEWIEL-

KIM STOPNIU ZRÓŻNICOWANE. OKRYWA JE SKÓRKA,

A PĄKI SĄ NAGIE. U JEDNOLIŚCIENNYCH (np. u traw),

NASADA LIŚCIA JEST POCHWĄ, KTÓRA OTACZA ŁODY-

GĘ NA ODCINKU CAŁEGO MIĘDZYWĘŹ-LA. DOPIERO W

OKOLICY NASTĘPNEGO WĘZŁA, POD NASADĄ NAS-

TĘPNEGO LIŚCIA, POCHWA PRZECHODZI W ODSTAJĄ-

CĄ OD ŁODYGI BLASZKĘ LIŚCIOWĄ. W WY-NIKU TEGO

CAŁA ŁODYGA, ZWANA U TRAW ŹDŹBŁEM, OKRYTA

JEST KOLEJNYMI POCHWAMI LIŚCIOWYMI (rys. 4.59 A).

ROŚLINY DWULETNIE W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA

WYTWARZAJĄ PĘDY ASYMILUJĄCE ORAZ ORGANY

SPICHRZOWE GROMADZĄCE PRODUKTY ASYMILACJI.

W NASTĘPNYM ROKU WYDAJĄ PĘDY KWIATOWE. PO

DOJRZENIU NASION ROŚLINY DWULETNIE GINĄ,

PODOBNIE JAK JEDNOROCZNE. 

ROŚLINY ZIELNE WIELOLETNIE, CZYLI BYLINY, ŻYJĄ

DŁUGO DZIĘKI SPICHRZOWYM PODZIEMNYM PĘDOM LUB

KORZENIOM. OWOCUJĄ ROKROCZNIE. DO TEJ GRUPY

NALEŻY NAJWIĘCEJ GATUNKÓW ROŚLIN ZIELNYCH –

m.in. WIĘKSZOŚĆ TRAW, ROŚLINY CEBULOWE, CZĘŚĆ

ROŚLIN MOTYLKOWATYCH I WIELE INNYCH.

ROŚLINY O ŁODYGACH ZDREWNIAŁYCH

 ŁODYGI TYCH ROŚLIN MAJĄ SILNIE ROZBUDOWANĄ

TKANKĘ NACZYNIOWĄ (DREWNO); Z ZEWNĄTRZ

POKRYTE SĄ KORKIEM. ICH ZIMUJĄCE PĄCZKI SĄ

OKRYTE OCHRONNYMI ŁUSKAMI. ROŚLINY O ŁODY-

GACH ZDREWNIAŁYCH WYRÓŻNIAJĄ SIĘ DŁUGOWIECZ-

NOŚCIĄ I ODPORNOŚCIĄ NA NIEKORZYSTNE WARUNKI

ŚRODOWISKA. NALEŻĄ DO NICH KRZEWINKI, KRZEWY I

DRZEWA.

KRZEWINKI SĄ TO MAŁE (DO 1 m WYSOKOŚCI)

WIELOLETNIE ROŚLINY O ŁODYGACH ZDREWNIAŁYCH

CAŁKOWICIE (np. WRZOS) LUB CZĘŚCIOWO, TYLKO W

DOLNYCH PARTIACH (np. BORÓWKA CZARNA).

KRZEWY OSIĄGAJĄ WYSOKOŚĆ KILKU METRÓW.

ODZNACZAJĄ SIĘ BRAKIEM LUB SŁABYM ROZWOJEM

PĘDU GŁÓWNEGO ORAZ GĘSTYMI, ODCHODZĄCYMI

TUŻ NAD ZIEMIĄ ODGAŁĘZIENIAMI ŁODYG.

U KRZEWÓW ŁODYGA GŁÓWNA JEST BARDZO

KRÓTKA LUB W OGÓLE JEJ NIE MA, A ROZGAŁĘZIENIA

POWSTAJĄ TUŻ U PODSTAWY PĘDU.

PODOBNE DO KRZEWÓW SĄ KRZEWINKI, RÓŻNIĄCE

SIĘ OD NICH TYLKO MAŁYMI ROZMIARAMI, JAK np. U

WRZOSU, BORÓWKI I ŻURAWINY.

LODYGI ZDREWNIAŁE WYKSZTAŁCAJĄ ROŚLINY

DRZEWIASTE: DRZEWA, KRZEWY I KRZEWINKI. SĄ TO

FORMY WIELOLETNIE OTRWAŁYCH ŁODYGACH – W

NASZYM KLIMACIE ICH PĘDY TRACĄNA ZIMĘ TYLKO

LIŚCIE. DRZEWA MAJĄ GRUBY, ZDREWNIAŁY PIEŃ

POKRYTY KORKIEM. U DRZEW NAGOZALĄŻKOWYCH I

DWULIŚCIENNYCH PIEŃ JEST ZAKOŃCZONY KORONĄ

ZŁOŻONĄ Z ROZGAŁĘZIEŃ RÓŻNEGO RZĘDU, Z KTÓ-

RYCH OSTATNIE WYKSZTAŁCAJĄ SIĘ NAJCZĘŚCIEJ

JAKO KRÓTKOPĘDY.

DRZEWA SĄ DŁUGOWIECZNYMI ROŚLINAMI (ŻYJĄ

NIEKIEDY PONAD TYSIĄC LAT), OSIĄGAJĄCYMI CZASEM

OGROMNE ROZMIARY. PĘD GŁÓWNY DRZEW PRZYBIERA

POSTAĆ MASYWNEGO PNIA, ROZGAŁĘZIONEGO WYSO-

KO NAD ZIEMIĄ. ODGAŁĘZIENIA PNIA – KONARY I GAŁĘ-

ZIE TWORZĄ KORONĘ DRZEWA.

JESIENIĄ, PO UTRACIE LIŚCI, GAŁĄZKA DRZEWA LIŚCIASTEGO JEST ZAKOŃCZONA NA SZCZYCIE PĄKIEM ZIMOWYM OKRYTYMŁUSKAMI (rys. 4.59 B). NA WIOSNĘ ŁUSKI ODPADAJĄ, POZOSTA-WIAJĄC DOKOŁA GAŁĄZKI ŚLADY W POSTACI BLIZN ŁUSKO-WYCH. KOLEJNE, ROCZNE PRZYROSTY GAŁĄZKI SĄ WIDOCZNEJAKO ODLEGŁOŚCI MIĘDZY OKÓŁKAMI BLIZN ŁUSKOWYCH. WWĘZŁACH GAŁĄZKI POZOSTAJĄ ŚLADY PO LIŚCIACH W POSTACIBLIZN, PONAD KTÓRYMI ZNAJDUJĄ SIĘ ZIMOWE PĄKI LIŚCIOWE.Z PĄKÓW TYCH ROZWIJAJĄ SIĘ NA WIOSNĘ KRÓTKOPĘDY ZGĘSTO OSADZONYMI LIŚĆMI (rys. 4.58).

DRZEWA JEDNOLIŚCIENNYCH MAJĄ INNĄ BUDOWĘ. NA PRZYK-ŁAD PALMY NIE TWORZĄ ROZGAŁĘZIEŃ I MAJĄ TYLKO JEDNĄ OŚW POSTACI PNIA ZAKOŃCZONEGO PĄKIEM WIERZCHOŁKOWYMZ BARDZO SZEROKIM STOŻKIEM WZROSTU. MIĘDZYWĘŹLA SĄBARDZO SKRÓCONE, WSKUTEK CZEGO NA SZCZYCIE PNIA POW-STAJE PIUROPUSZ GĘSTO OSADZONYCH LIŚCI. POD NIM ZNAJ-DUJE SIĘ STREFA POKRYTA NASADAMI LIŚCIOWYMI, KTÓRE SĄPOZOSTAŁOŚCIĄ PO OPADŁYCH LIŚCIACH. PONIŻEJ TEJ STREFYPIEŃ JEST POKRYTY KORKIEM.

MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY PĘDUŁODYGI SĄ ZAKOŃCZONE NA SZCZYCIE MERYSTEMAMI WIERZ-CHOŁKAMI PĘDU. MERYSTEMY TE MAJĄ ZWYKLE KSZTAŁT KOPULASTO ZAOKRĄGLONY, CZĘSTO STOŻKOWATY – STĄD NAZWA STEŻEK WZROSTU. WYRÓŻNICOWUJĄ SIĘ Z N ICH TKANKI ŁODYGI ORAZ ZAWIĄZKI ODGAŁĘZIEŃ BOCZNYCH W POSTACI PĄKÓW PACHWINOWYCH, A W GENERATYWNEJ FAZIE ROZWOJU – RÓWNIEŻ KWIATY. TKANKI MERYSTEMU WIERZ-CHOŁKOWEGO SĄ CHRONIONE PRZEZ OKRYWĘ Z ŁUSEK.

WZROST PĘDU OKRYTONASIENNYCH NA DŁUGOŚĆ

ODBYWA SIĘ WIERZCHOŁKOWO LUB WSTAWOWO.

WZROST WIERZCHOŁKOWY WYSTĘPUJE U ROŚLIN

DWULIŚCIENNYCH, NATOMIAST JEDNOLIŚCIENNE

ROSNĄ ZWYKLE WSTAWOWO.

WIERZCHOŁKOWY WZROST PĘDU ODBYWA SIĘ,

PODOBNIE JAK WZROST KORZENIA, DZIĘKI TKANCE

TWÓRCZEJ WIERZCHOŁKA WZROSTU – MERYSTEMOWI

WIERZCHOŁKOWEMU. ZNAJDUJE SIĘ ON W PĄCZKU,

KTÓRY JEST ZAWIĄZKIEM PĘDU.

WZROST PĘDU POWODOWANY JEST PODZIAŁAMI KO-

MÓREK MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO I STOPNIO-

WYM WYDŁUŻANIEM SIĘ DOLNYCH MIĘDZYWĘŹLI

PĄCZKA. RÓWNOCZEŚNIE ROZWIJAJĄ SIĘ I ODSUWAJĄ

OD SIEBIE DOLNE LIŚCIE; ICH MIEJSCE ZAJMUJĄ NOWO

POWSTAJĄCE ZAWIĄZKI

WZROST WSTAWOWY JEST ZNACZNIE SZYBSZY NIŻ

WZROST WIERZCHOŁKOWY WSKUTEK ZWIELOKRO-

TNIENIA STREFY TWÓRCZEJ, CO np. MOŻNA OBSERWO-

WAĆ PO SKOSZENIU TRAWY. WZROST PĘDÓW, ZARÓW-

NO WIERZCHOŁKOWY, JAK I WSTAWOWY, JEST NIEOG-

RANICZONY, tzn. TRWA PRZEZ CAŁE ŻYCIE ROŚLINY.

JEGO TEMPO ZMNIEJSZA SIĘ JEDNAK W MIARĘ JEJ

STARZENIA SIĘ.

WZROSTEM WSTAWOWYM (interkalarnym) WYRÓŻ-

NIAJĄ SIĘ ŁODYGI ZBÓŻ I TRAW. PRZEBIEGA ON

INACZEJ NIŻ WIERZCHOŁKOWY WZROST ROŚLIN

DWULIŚCIENNYCH. TKANKA TWÓRCZA PĘDU WYSTĘ-

PUJE U DOŁU KAŻDEGO MIĘDZYWĘŹLA ŁODYGI (JAKO

tzw. MERYSTEM WSTAWOWY – INTERKALARNY).

DOLNE CZĘŚCI MIĘDZYWĘŹLI SĄ ZATEM STREFAMI

WZROSTU. WZROST ŁODYGI POLEGA NA JEDNOCZES-

NYM WYDŁUŻANIU SIĘ OD DOŁU KU GÓRZE WSZYST-

KICH JEJ MIĘDZYWĘŹLI.

U ROŚLIN NASIENNYCH PĄKI BOCZNE WYSTĘPU-

JĄ W KĄTACH LIŚCI (PACHWINACH LIŚCIOWYCH), tj.

POMIĘDZY NASADĄ LIŚCIA A ŁODYGĄ (rys. 4.54). TEGO

RODZAJU PĄKI BOCZNE NAZYWAMY KĄTOWYMI LUB

PACHWINOWYMI. PĄKI BOCZNE SĄ ZAWIĄZKAMI OD-

GAŁĘZIEŃ BOCZNYCH PĘDU. PĄKI W STANIE SPO-

CZYNKU NAZYWAMY SPOCZYNKOWYMI LUB ŚPIĄ-

CYMI.

Rys. 4.55. PĄK LIŚ-CIOWY.

PĄKI, W KTÓRYCH ZAWARTE SĄ ZAWIĄZKI LIŚCI

NAZYWAMY LIŚCIOWYMI. JEŚLI ZAWIERAJĄ ZAWIĄZKI

KWIATÓW SĄ NAZYWANE GENERATYWNYMI. W

PRZYPADKU, GDY ZAWIERAJĄ ZAWIĄZKI LIŚCI I

KWIATÓW SĄ NAZYWANE MIESZANYMI.

PĄKI OKRYTE ZAWINIĘTYMI WOKÓŁ NICH ZAWIĄZ-

KAMI LIŚCI NAZYWAMY NAGIMI.

LIŚCIE OKRYWAJĄCE PĄKI SPOCZYNKOWE PRZE-

KSZTAŁCAJĄ SIĘ CZASEM W SZTYWNE, SKÓRZASTE

ŁUSKI PĄKOWE WYSTĘPUJĄCE np. U DRZEW ZRZU-

CAJĄCYCH LIŚCIE JESIENIĄ. ZAWIĄZKI NOWYCH LIŚCI

ZIMUJĄ W SPECJALNYCH PĄKACH SPOCZYNKOWYCH.

OPRÓCZ PĄCZKA SZCZYTOWEGO NA ŁODYDZE

WYSTĘPUJĄ TEŻ, TAK SAMO ZBUDOWANE, PĄCZKI

BOCZNE (rys. 3.76).

WYRASTAJĄ ONE Z WĘZŁÓW W KĄTACH LIŚCI,

CZYLI W tzw. PACHWINACH LIŚCIOWYCH POWODUJĄC

POWSTAWANIE ROZGAŁĘZIEŃ ŁODYGI I ROZRASTANIE

SIĘ PĘDÓW BOCZNYCH.  

PĄKI MOGĄ RÓWNIEŻ TWORZYĆ SIĘ W RÓŻNYCH

MIEJSCACH ŁODYGI, A TAKŻE NA LIŚCIACH I KORZE-

NIACH W WYNIKU ODRÓŻNICOWANIA PEWNYCH PARTII

TKANEK STAŁYCH I ZAŁOŻENIA SIĘ W DANYM MIEJSCU

WTÓRNEGO MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO. TAKIE

PĄKI I ROZWIJAJĄCE SIĘ Z NICH PĘDY NAZYWAMY

PRZYBYSZOWYMI.

U ROŚLIN ZIELNYCH PĄCZKI SZCZYTOWE I BOCZNE

POWSTAJĄ I ROZWIJAJĄ SIĘ PRZEZ CAŁY SEZON

WEGETACYJNY. U ROŚLIN WIELOLETNICH O TRWAŁYCH

ŁODYGACH, tj. U DRZEW I KRZEWÓW, PĄCZKI TWORZĄ

SIĘ JESIENIĄ, A ROZWIJAJĄ WIOSNĄ NASTĘPNEGO

ROKU.

PRZED UTRATĄ WODY I DZIAŁANIEM MROZU W

OKRESIE ZIMY, PĄCZKI DRZEW I KRZEWÓW CHRONIONE

SĄ PRZEZ ZDREWNIAŁE LUB SKORKOWACIAŁE ŁUSKI.

U WIELU ROŚLIN ŁUSKI SĄ ZLEPIONE I USZCZELNIONE

ŻYWICĄ. U PEWNYCH DRZEW, np. U KASZTANOWCA,

MŁODE LIŚCIE W PĄCZKACH SĄ POKRYTE GĘSTYMI

WŁOSKAMI UTRZYMUJĄCYMI IZOLACYJNĄ WARSTEW-

KĘ POWIETRZA.

PĘDY PRZYBYSZOWE POWSTAJĄ NAJCZĘŚCIEJ PO

USZKODZENIU, ZRANIENIU LUB ŚCIĘCIU CZĘŚCI

ROŚLINY. NA PRZYKŁAD PO ŚCIĘCIU PNIA DRZEWA

PĄKI PRZYBYSZOWE MOGĄ TWORZYĆ SIĘ U JEGO

PODSTAWY LUB NA KORZENIACH I WYRASTAĆ W PĘDY

ODROŚLOWE LUB ODROSTY KORZENIOWE. ZDOLNOŚĆ

TWORZENIA PĄKÓW PRZYBYSZOWYCH NA FRAGMEN-

TACH LIŚCI LUB KORZENI JEST WYKORZYSTYWANA W

OGRODNICTWIE DO ROZMNAŻANIA WEGETATYWNEGO

ROŚLIN ZA POMOCĄ SADZONEK.

BUDOWA MORFOLOGICZNA i ANATOMICZNA ŁODYGI

W ŁODYGACH ZIELNYCH PRZYROST WTÓRNY JEST BARDZO NIEZNACZNY

LUB NIE WYSTĘPUJE W OGÓLE, TAK ŻE ICH ROZWÓJ OGANICZA SIĘ W

ZASADZIE DO BUDOWY PIERWOTNEJ.

.Rys. 4.54. PĘD ROŚLI-NY DWULIŚCIENNEJ – SCHEMAT.

PRZEKRÓJ POPRZECZNY ŁODYGI LNU Z KILKOMA WARSTWAMI TKANEK

RDZEŃ, MIĘKISZ, PARENCHYMA

PROTOKSYLEM

KSYLEM FLOEM SKLERENCHYMA KORASKÓRKA

Rys. 4.55. PĄK LIŚ-CIOWY.

PĄK WIERZ- BLASZKA LIŚCIOWACHOŁKOWY LIŚĆ

OGONRK LIŚCIOWY (szypułka)

WĘZEŁ PĘD PĄK KĄTOWY NIĘDZYWĘŹLE WĘZEŁ

ŁODYGA

KORZEŃ BOCZNY SYSTEM KORZENIO- WY KORZEŃ GŁÓWNY