Deskriptivne studije - Универзитет у ... · dizajniranja deskriptivnih studija ......

DESKRIPTIVNE STUDIJE

Prof. dr Tatjana Pekmezović

Institut za epidemiologiju

Medicinski fakultet u Beogradu

EDUKATIVNI CILJEVI

• Upoznavanje sa osnovnim specifičnostima dizajniranja deskriptivnih studija

• Prikaz različitih tipova deskriptivnih studija

• Razmatranje aplikabilnosti deskriptivnog metoda

Tipovi studija

Deskriptivne studije

Osobe Mesto Vreme

Deskriptivne studije

PLACE

PERSON

TIME

Think of this as the standard dimensions used to track the occurrence of a disease.Think of this as the standard dimensions

used to track the occ

urrence of a disease.

Postavljanje hipoteze

Predikcija dogañaja vezanih za zdravlje

POPULACIJA U RIZIKU

Populacija u riziku

novoroñeni smrt

emigracija

Slučajevi

bolesti

imigranti emigracija

Incidencija

Prevalencija i incidencija

SmrtIzlečenjeGubitak ispitanika

Dužina bolestiPrevalencija

Prevalencija

Celoživotna prevalencija

Periodična prevalencija

Trenutna prevalencija

Lifetime Period Point Lifetime

prevalence

Period

prevalence

Point

prevalence

Greška sećanja?

1-godišnja prevalencija3-mesečna prevalencija

Proporcija osoba sa aktivnom bolešću

1989 2001 p

Lifetime prevalence 81.9% 89.4% 0.020

One-year prevalence 79.2% 86.5% 0.040

TENZIONA GLAVOBOLJA

One-year prevalence 79.2% 86.5% 0.040

- males 66.1% 81.5% 0.010

- female 92.7% 90.4% N.S.

Point prevalence 23.4% 19.0% N.S.

- males 12.2% 12.0% N.S.

- female 31.7% 24.0% 0.020

Male:female ratio 1:1.4 1:1.1 N.S.

Age at onset < 20 yrs or less (83%) < 20 yrs or less (77%) N.S.

Incidencija

Brojilac- broj novih slučajeva bolesti u definisanom vremenskom periodu

Imenilac- populacija u riziku

Zapaženi slučajevi u definisanom vremenu

- populacija u riziku- uključuje vreme

Populacija u riziku

AA

BB

CC

90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 Vreme uVreme u ririzikuziku

x66,,00

66,,00

1111,,00

DD

EE x99,,55

55,,00

Ukupne godine rizikaUkupne godine rizika 3737,,5 5

---- vreme praćenjavreme praćenjax x početak bolestipočetak bolesti

IncInc = 2 / 37= 2 / 37,,5 5 osobaosoba--godinagodina

= 0= 0,,053 053 osobaosoba--godinagodina= 53 = 53 nana 1000 1000 osobaosoba--godinagodina

Problem definicije slučaja

- Dijagnostički kriterijumi (problem dijagnoza ‘’zasnovanih na iskustvu’’)- Klasifikacije - Varijacije u prevalenciji

Studije incidencije glavobolja

Populacija u riziku– Osobe bez glavobolja

– Osobe bez specifičnih glavobolja

– Osobe bez migrene i tenzione – Osobe bez migrene i tenzione glavobolje (druge glavobolje prisutne)

Koju populaciju uzeti kao imenilac kada se izračunava incidencija različitih tipova glavobolja?

KKUMULATIVUMULATIVNANA IINCIDENCNCIDENCIJAIJA

� Proporcija� Pokazatelj rizika� Zavisi od stope incidencije i dužine perioda praćenja

xx

x

x

x

x

xx početak bolesti

Mesec 1 Mesec 12

CI = 7/12 godišnje

= 0.58 godišnje

PREVALENCIJA MULTIPLE SKLEROZE U BEOGRADU, 1985-2006. GODINE

Populaciono istraživanje

• Screening upitnici – Kratki

– Jednostavni

Populaciono istraživanje

Varijacije učestalosti bolesti u vremenu• Varijacije na godišnjem nivou, sezonske

varijacije, varijacije u toku dana ili toku sata • Poznavanje vremenskih trendova omogućava

preduzimanje mera za prevenciju i kontrolu bolesti.bolesti.

Varijacije u učestalosti bolesti u vremenu Varijacije u učestalosti bolesti u vremenu uključuju:uključuju:

Rapidne fluktuacije (Rapidne fluktuacije (kratkoročne)kratkoročne)

Periodične trendove (ciklične varijacijePeriodične trendove (ciklične varijacije))Sekularne trendove (dugoročni)Sekularne trendove (dugoročni)

KRATKOTRAJNE IZMENE U UČESTALOSTI OBOLEVANJA I UMIRANJA

� Istovremena ekspozicija� Kratkotrajno delovanje agensa

� Epidemija fokomelije i talidomid

� Trenutne epidemije (point source)

� Kratak ikubacioni period

Epidemija zajedničkog izvora

Epidemija fokomelije posle talidomida

CIKLIČNE VARIJACIJE

Regularno javljanja promena u učestalosti obolevanja i umiranja u odreñenim vremenskim periodima.periodima.

� Tokom godine i tokom više godina

� Sezonske varijacije

� Postoje i kod zaraznih i kod nezaraznih bolesti

Sezonske varijacije

- Putevi prenošenja agensa- Bihejvioraslni faktori rizika- Sredinski i drugi faktori koji odreñuju pojavu i distribuciju bolesti

Incidencija morbila u Srbiji, 1965-1974. godine

400

500

600

700

Inc/

100.

000

0

100

200

300

400

1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974

godine

Inc/

100.

000

Biološki ritmovi

• Biolološki rimovi su ciklični obrasci fizioloških promena i najčešće su sinhronizovani sa dnevnim, mesečnim ili sezonskim cikličnim promenama sredine (Luce, 1971).sredine (Luce, 1971).

Biološki ritmovi vaskularnih bolesti

• Infarkt miokarda

• Disekcija aneurizme aorte

• Plućna embolija• Plućna embolija

• Tromboza dubokih vena

• Moždani udar

ARIMA proces

Autoregresioni integrisani

proces pokretnih pokretnih proseka

(Box & Jenkins, 1970)

Moždani udar - dnevne varijacije

20

40

60

80

Endogeni faktori• hipertenzija• koagulacija krvi

Egzogeni faktori• prelazak iz

-80

-60

-40

-20

0

20

24:00-5:59h 06:00-11:59h 12:00-17:59h 18:00-23:59h

%

I60

I61

I63

I64

• prelazak iz horizontalnog u vertikalni položaj• fizička aktivnost• emocionalni stres• uzimanje antihipertenzivnih lekova u dve doze

Moždani udar – nedeljne varijacije

0

10

20

30

I60

Emocionalni i fizički stresRazličit nivo jutarnjeg kortizola radnim danima i vikendom

Životni stil vikendom

-40

-30

-20

-10

0

Ponedeljak Utorak Sreda Četvrtak Petak Subota Nedelja

%

I60

I61

I63

I64

Životni stil vikendomKonzumiranje alkohola Izloženost klimatskim faktorima

Organizacija medicinske službe

Moždani udar - mesečna vremenska serija

• Tokom hladih meseci koncentracija fibrinogena je veća za 23%• Temperatura vazduha• Atmosferski pritisak

SEKULARNE VARIJACIJE

Promene u učestalosti obolevanja koje nastaju u dužim vremenskim intervalima (decenije i vekovi)vekovi)

� Da li su stvarne ili su artefakt?

Forecast of Cancer Deaths

Forecast of cancer deaths if present trends continue (Data from the

American Cancer Society)

TRENDOVI MORTALITETA OD MALIGNIH TUMORA U ZEMLJAMA EVROPSKE UNIJE I

SRBIJI-MUŠKARCI

TRENDOVI MORTALITETA OD MALIGNIH TUMORA U ZEMLJAMA EVROPSKE UNIJE I

SRBIJI-ŽENE

Tobacco Use in the US, 1900-2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

Per Capita Cigarette Consumption

50

60

70

80

90

100

Age-Adjusted Lung Cancer Death

Rates*

Per capita cigarette consumption

Male lung cancer death rate

0

500

1000

1500

2000

2500

1900

1905

1910

1915

1920

1925

1930

1935

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

Year

Per Capita Cigarette Consumption

0

10

20

30

40

50

Age-Adjusted Lung Cancer Death

Rates*

*Age-adjusted to 2000 US standard population.

Male lung cancer death rate

Female lung cancer death rate

1986 - ČERNOBILJ

Incidencija karcinoma štitne žlezde kod dece

60

80

100

120

Incidence Rate per million

Belarus

Ukraine

0

20

40

60

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

Years

Incidence Rate per million

Ukraine

Briansk

Gomel

Mortalitet od tuberkuloze, SAD, 1860-1960

ImunizacijaNovi lekoviBolji uslovi života

Mortalitet od tuberkuloze, SAD, 1990-2006

•Rezistencija na lekove• HIV infekcija• Migracije• Migracije• Putovanja

SEKULARNE VARIJACIJE

� Promene u prepoznavsnju bolesti/dijagnostici

� Promene u meñunarodnoj klasifikaciji bolesti, povreda i uzroka smrti

� Promene u kvalitetu registracije obolevanja i � Promene u kvalitetu registracije obolevanja i umiranja

� Promene u strukturi stanovništva

� Promene u preživljavanju kao rezultat uspešnijeg lečenja

� Promene faktora sredine i faktora vezanih za način života

� Genetske izmene

Varijacije učestalosti bolesti u prostoru

• Poznavanje topografskih varijacija omogućava istraživanje etiologije bolesti i planiranje zdravstvene službe.

Varijacije u učestalosti bolesti u prostoru uključuju:Varijacije u učestalosti bolesti u prostoru uključuju:Internacionalne razlikeInternacionalne razlike

Razlike unutar zemljeRazlike unutar zemlje

Lokalna distribucijaLokalna distribucija

John Snow i kolera

TOPOGRAFSKE KARAKTERISTIKE POREMEĆAJA ZDRAVLJA

� Etničke grupe (genetske i sredinske razlike)

� Geografske odlike (klima, nadmorska visina, geografska širina, geološki sastav zemljišta)

INTERNACIONALNE RAZLIKE

�Razvijenost i dostupnost zdravstvene službe�Pouzdanost dijagnoze i potpunost ispitivanja�Pouzdanost dijagnoze i potpunost ispitivanja�Tačnost podataka o strukturi stanovništva

The proportion of all deaths caused by cancer in the different regions of the world, 2002

PREVALENCIJA MULTIPLE SKLEROZE U SVETU

GEOGRAFSKA DISTRIBUCIJA DEMENCIJA

PodručjePodručje AB AB (%)(%)

VD VD (%)(%)

Ostale Ostale demencije demencije

(%)(%)

EvropaEvropa 61,461,4 27,527,5 11,111,1

Severna Severna AmerikaAmerika

74,574,5 10,010,0 15,515,5

AfrikaAfrika 64,364,3 28,628,6 7,17,1

AzijaAzija 46,546,5 38,138,1 15,415,4

RAZLIKE UNUTAR ZEMLJE

� Endemska struma, fluoroza, karijes

� Endemska nefropatija� Endemska nefropatija

� Gradijent sever-jug (multipla skleroza)

Endemska nefropatija

Localna distribucija

Karakteristike osoba

Uzrast Hobi

Pol Kućni ljubimci

Zanimanje Putovanja

Vakcinalni status NavikeVakcinalni status Navike

Osnovna bolest Bračno stanje

Lekovi Obrazovanje

Nutricioni status Etnička pripadnost

Socijalno-ekonomski faktori Religija

Uslovi stanovanja Rasa

Povezanost uzrasta sa bolešću

Prevalence of Congenital Malformations Across Maternal Age

TIPOVI DEKSRIPTIVNIH STUDIJA

� Ekološke studije� Ekološke studije

� Prikaz slučaja

� Serija slučajeva

EKOLOŠKE (KORELACIONE) STUDIJE

Definicija:

� Linearna korelacija izmeñu bolesti (incidencija, prevalencija, mortalitet) i neke (incidencija, prevalencija, mortalitet) i neke karakteristike od interesa (način ishrane, uzimanje alkohola, pušenje...)

� Uporeñivanje više populacija istovremeno ili posmatranje jedne populacije u različitim vremenskim periodima

Breast Cancer Mortality and Dietary Fat Intake

EKOLOŠKE STUDIJE

Prednosti:

� Prvi korak u ispitivanju uzročno-posledičnih veza (pomažu formulisanju hipoteze)

� Moguće je targetovati visokorizične populacije, vremenske periode iligeografska populacije, vremenske periode iligeografska područja za buduće studije

� Jednostavne za izvoñenje

� Kratko vreme izvoñenja

� Ne zahtevaju velika materijalna sredstva

� Korišćenje već postojećih podataka

EKOLOŠKE STUDIJE

Loše osobine:

� Postojanje veze na nivou grupe ne znači obavezno vezu i na nivou pojedinca

� Nije moguća kontrola uticaja konfaunding faktora

� Posmatra se prosečna izloženost uticaju pojedinih faktora

PRIKAZ SLUČAJA

� Opisuje se jedan boelsnik

� Neuobičajene karakteristike bolesti i drugih � Neuobičajene karakteristike bolesti i drugih dogañaja

� Prvi korak u identifikaciji novih bolesti ili neželjenih dejstava izloženosti

PRIKAZ SLUČAJA

SERIJA SLUČAJEVA

� Kolekcija više neuobičajneih bolesnika u kratkom vremenskom intervalu

� Identifikovanje početka epidemije� Identifikovanje početka epidemije

� Pomaže formulisanju hipoteza

SERIJA SLUČAJEVA

Primer: AIDS-Oktobar 1980 - Maj 1981, 5 slučajeva pneumonije

izazvane sa Pneumocystis carinii kod homoseksualaca;

-Početkom 1981, više slučajeva Kapošijevog sarkoma -Početkom 1981, više slučajeva Kapošijevog sarkoma kod mladih homoseksualaca;

-Uspostavljen sistem nadzora nad novom bolešću: otkriveni novi bolesnici meñu i.v. narkomanima, bolesnicima sa hemofilijom, osobama koje su primale transfuziju

SERIJA SLUČAJEVA