View
242
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
1/130
T.C.
UKUROVA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
FELSEFE VE DN BLMLERANABLM DALI
GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
Ali Ekber TRKOLU
YKSEK LSANS TEZ
ADANA2006
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
2/130
T.C.
UKUROVA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
FELSEFE VE DN BLMLERANABLM DALI
GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
Ali Ekber TRKOLU
DANIMAN: Do. Dr. Kadir ALBAYRAK
YKSEK LSANS TEZ
ADANA2006
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
3/130
ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne,
Bu alma, jrimiz tarafndan Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalnda
YKSEK LSANS TEZolarak kabul edilmitir.
Bakan : Do. Dr. Kadir ALBAYRAK
(Danman)
ye :Yrd.Do.Dr. Mnir YILDIRIM
ye : Yrd.Do.Dr. Muhammet YILMAZ
ONAY
Yukardaki imzalarn, ad geen retim elemanlarna ait olduklarn onaylarm.
// 2006
Prof. Dr. Nihat KKSAVA
Enstit Mdr
Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge,
ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunundaki hkmlere tabidir.
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
4/130
i
ZET
GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
Ali Ekber TRKOLU
Yksek Lisans Tezi, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal
Danman: Do.Dr. Kadir ALBAYRAK
Eyll 2006, 116 sayfa
Antakya, Byk skenderin generallerinden Seleukos tarafndan kurulmu,
Roma mparatorluu dneminde de bakent olmutur. Antakya, birok dinden ve
inantan insann bir arada yaad bir kltr merkezidir.
Hristiyanlk, Kuds dnda ilk kez Antakyada yaylmaya balamve bu dinin
takipileri ilk kez burada Hristiyan adn almtr. Havariler Antakyay ziyaret etmive
burada Aziz Petrus, Antakya Kilisesini kurmutur. Daha sonra Papa buray hac yeri
olarak ilan etmitir. Bu olaylar sonucunda Hristiyanlar iin Antakyann nemi daha daartmtr.
Giriblmnde Antakyann tarihi anlatldktan sonra, Hristiyanln douu,
Havarilerin Antakyaya gelii, Antakya Kilisesinin kuruluu ve kilisede grev yapan
nemli din adamlar ikinci blmde anlatlmtr.
Gnmzde hlen Antakyada aktif olarak faaliyet gsteren kiliselerin ibadet,
ayin ve sakramentleri son konu olarak ilenmitir. Antakyadaki Hristiyan
cemaatlerinin birlik ve uyum iinde yaadklar gzlemlenmi ve buradaki cemaatinyaantsnn diyalog iin iyi bir rnek olduu tespit edilmitir.
Anahtar Kelimeler: Antakya, Hristiyanlk, Katolik, Ortodoks, Protestan.
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
5/130
ii
ABSTRACT
CHRISTIANITY IN ANTAKYA IN THE PAST AND TODAY
Ali Ekber TRKOLU
Master Degree Thesis, The Department of The Philosophic and Religious Sciences
Supervisor: Do. Dr. Kadir ALBAYRAK
September 2006, 116 Pages
Antioch was established by one of Alexander the Greats generals Seleukos, and
has been the capital during the Roman Empire Period. Antioch is a cultural dwelling
centre, in which people from many religions and believes live in a harmony, because of
its geographic, economical and social position.
Except Jerusalem, Christianity first spread in Antioch and the followers of this
religion were called Christian in Antioch. The apostles visited Antioch and here St.Petrus established Antioch Church. Later, the Pope declared here as a pilgrimage place.
As a result of these events, Antioch gained more importance for the Christians.
After telling the history of Antioch in the introduction, the birth of Christianity,
apostles coming to Antioch, the establishment of Antioch Church and the important
religious men who served in this church are told in the second part.
The rites, worships and sacraments of this church which is stil serving actively,
were told as the last subject. It is observed that different Christian communities live in
Antioch in a unity and harmony and it is also ascertained that the lives of these
communities is a good example for the dialogue.
Key Words: Antioch, Christianity, Catholic, Orthodox, Protestant.
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
6/130
iii
KISALTMALAR
bkz. : baknz.
c. : cilt.ev. : eviren.
DTA : Dinler Tarihi Ansiklopedisi.
Hz. : Hazreti.
M.. : Milattan nce.
M.S. : Milattan Sonra.
. : lm
St. : Saint.TDV : Trkiye Diyanet Vakf.
vb. : ve benzeri.
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
7/130
iv
NSZ
Antakya, Bat ile Dou kltrnn kesitii, toplumlarn kltr alveriinde
bulunduu bir corafyada yer almaktadr. Konumu itibariyle nemli bir ticaret ve transitmerkezi olan Antakya, gemite ve gnmzde birok dinden ve inantan insann bir
arada yaad bir kltr merkezi konumundadr. Gnmz Antakyasnda cami, kilise
ve havra varlklarn bir arada srdrmektedir.
Hatay ili Trkiye Corafyasnda Dou Akdeniz blgesinde yer almaktadr.
Hatay'da dier turizm yannda inan turizmi de gelimitir. Hristiyan dininin
yaylmasnda byk hizmetler veren Hz. sa'nn havarilerinden Aziz Petrus Kudsten
sonra Antakya'da dini yaymaya balamtr. Kendi adn tayan tarihi Aziz Petruskilisesi de buradadr ve halen ayakta durmaktadr. Aziz Petrustan nce Hristiyanlar
iin nemli bir Aziz olan Barnaba ve bununla birlikte Hristiyanla yeni bir boyut
kazandran, Hristiyanln ikinci sas Pavlus da misyon faaliyetlerini burada
yrtmlerdir.
Romallar zamannda Hristiyanlar burada din adna ok ehit vermiler ama
Konstantinin Hristiyanl benimsemesi ile Antakya, Hristiyanln nemli
merkezlerinden biri olmutur. Burada alan okulda Hristiyanlk iin nemli din
adamlar yetitirilmitir. Konstantinin Hristiyanlara kazandrd huzur, bir sre sonra
teolojik tartmalar nedeniyle yerini mezhep kavgalarna brakmtr. Antakya iin
tekrar kt gnler balam, byk katliamlar, srgnler olmuve btn bunlara bir de
depremler eklenince kbus daha da bymtr. Tabi buralara yaplan istilalar da halk
iin ayr bir sorun tekil etmitir. Bizansn yapt zulm, slam ordusunun buray
almasyla son bulmutur. Hal seferleriyle yeni bir kargaa iine srklenen Antakya,
Osmanl idaresi ile bir sre sknete kavumutur. Franszlarn Antakyay igali ile
Hristiyanlar buralarda tekrar faaliyette bulunmaya balam, halk arasna fitne girmi
ama Antakyallar son kararlarn verip Trkiye ile birlik olmulardr. Bu gnden sonra
halk, farkl inan ve dnceleri bir kenara brakp, birlikte hareket etmilerdir.
Ortodoks ve Katolik kiliseleri, Musevilere ait havra ile Mslmanlarn tarihi
camilerinin yan yana bulunmas bunun gzel bir rneini temsil etmektedir.
Bizim tezimizin konusunu ilgilendiren Hristiyanlar, burada 2000 yl ncesinden
beri yaamaktadr. Burada patriklikler kurmulardr. Gemite Monofizitlere ve
ardndan Yakubilere ait olan Patriklik unvann, gnmzde Sryani, Marun, Rum
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
8/130
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
9/130
vi
Bu alma ukurova niversitesi Rektrl Aratrma Fonu F2004YL14
nolu Proje tarafndan desteklenmitir. Katkda bulunan herkese teekkr ediyorum.
Adana, Eyll, 2006
Ali Ekber TRKOLU
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
10/130
vii
NDEKLER
ZET ........................................................ ............................................................ ..................................... i
ABSTRACT ..................................................... ........................................................... ........................... ii
KISALTMALAR ..................................................... ........................................................... ................ iii
NSZ .................................................... ............................................................ ................................... iv
RESM LSTES...................................................... ........................................................... ................ xi
BRNCBLM
GR........................................................ ............................................................ .................................... 1
1.1. Aratrma Hakknda Genel Bilgi ........................................................... .................................... 1
1.1.1. Konunun Amac, Seimi ve Snrlar ........................................................... ................. 11.1.2. Metodoloji ve Kaynaklar .................................................... .............................................. 3
1.2. Antakyann Genel Tarihi.................................................... ........................................................ 4
1.2.1. Hatay Devletinin Kurulmas ve Trkiyeye Katlmas ............................................ 9
1.2.2. Efsanelerde Antakyann Kuruluu..................................................... ......................... 11
KNCBLM
HIRSTYANLIIN DOUU, ANTAKYA KLSESNN KURULUU VEGELME DNEM........................................................ ........................................................... ..... 13
2.1. Hristiyanln Douu ......................................................... ...................................................... 13
2.1.1. Kilisenin Douu......................................................... ...................................................... 18
2.1.2. Pavlusun am Tecrbesi ................................................... ............................................ 20
2.2. Antakya Kilisesinin Kuruluve Gelime Dnemi ...................................................... ..... 21
2.2.1. Havarilerin Antakyaya Gelii .................................................... .................................. 21
2.2.2. Antakya Kilisesinin Kuruluu ..................................................... .................................. 232.2.3. Antakya Kilisesinde Grev Yapan Piskoposlar ve Roma mparatorluunun
Hristiyanlara Kar Tutumlar ..................................................... .................................. 24
2.3. Hristiyanln Devlet Dini Olmas ve lk Byk Konsil................................................. 29
2.3.1. Hristiyanln Devlet Dini Olmas ..................................................... ......................... 29
2.3.2. lk Konsilin Toplanmasnda Antakyann Etkisi ve Arius .................................... 30
2.4. Nasturun Hristiyanla Etkisi .................................................... ............................................ 34
2.5.1. II. Efes Konsili (M.S. 449) ........................................................... .................................. 35
2.5.2. Kadky Konsili (M.S. 451) ........................................................ .................................. 37
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
11/130
viii
2.5.2.1. Kadky Konsili Sonrasnda Antakya...................................................... ..... 38
2.5.3. II. stanbul Konsili (M.S. 553) .................................................... .................................. 41
2.5.4. III. stanbul Konsili (M.S. 680) ........................................................... ......................... 41
2.6. lk Yllardan Melkit ve Sryani Kilisesi Olarak kiye Ayrlncaya Kadar Antakya
Kilisesinde Grev YapmOlan Patriklerin simleri ve Grev Tarihleri ..................... 43
2.7. Dou ve Bat Kiliselerinin Ayrlmas ........................................................... ......................... 44
2.7.1. Sezaropapizm ..................................................... ........................................................... ..... 45
2.7.2. Kilisede BePatriklik Anlaynn Ortaya k ................................................ 46
2.7.3. Roma le stanbul Arasndaki Kilise Hiyerarisi Konusundaki ekimeler.... 47
2.7.4. Lisan Farkllndan Dolay Ortaya kan Karlkl Bilgisizlik ve Yanl
Anlamalar ................................................... ........................................................... ............... 48
2.7.5. Filioque Meselesi ........................................................ ...................................................... 48
NC BLM
ANTAKYA HIRSTYANLIININ NAN ESASLARI ................................................ 51
3.1. nan Esaslar ...................................................... ........................................................... ............... 51
3.1.1. Antakya Rum Ortodoks Kilisesince Kabul Edilen nan Esaslar...................... 52
3.1.1.1. man Esas....................................................... ...................................................... 52
3.1.1.2. Teslis ...................................................... ........................................................... ..... 53
3.1.1.2.1. Tanr (Baba) ..................................................... .................................. 53
3.1.1.2.2. sa Mesih (Oul) ...................................................... ......................... 54
3.1.1.2.3. Kutsal Ruh ........................................................ .................................. 54
3.1.2. Antakya Katolik Kilisesince Kabul Edilen nan Esaslar.................................... 55
3.1.3. Kilise........................................................... ........................................................... ............... 56
3.1.3.1. Saint Piyer (Aziz Petrus) Kilisesi.................................................... ............... 58
3.1.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi...................................................... ............... 59
3.1.3.2.1. Antakya Rum Ortodoks Kilisesine Bal Hristiyanlarn
Saylar ...................................................... ............................................ 62
3.1.3.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi Patrii..................................... 62
3.1.3.2.3. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Grev Yapmve Halen
Grevli Din Adamlar ........................................................ ............... 64
3.1.3.3. Antakya Katolik Kilisesi ......................................................... ......................... 65
3.1.3.4. Antakya Protestan Kilisesi ...................................................... ......................... 67
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
12/130
ix
DRDNC BLM
ANTAKYA HIRSTYANLIININ BADET VE AYNLER ..................................... 69
4.1. Hristiyanlkta badetler ....................................................... ...................................................... 69
4.1.1. Antakyadaki Kiliselerde Gnlk badetler ......................................................... ..... 71
4.1.2. Haftalk badetler ........................................................ ...................................................... 73
4.1.2.1. Antakya Katolik Kilisesinde Haftalk badet.............................................. 74
4.1.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Haftalk badet................................ 74
4.1.2.3. Antakya Protestan Kilisesinde Haftalk badet .......................................... 75
4.1.2.4. Antakyadaki Kiliseleri Arasndaki Baz badet Farkllklar ................ 76
4.1.3. Bayramlar .................................................. ........................................................... ............... 77
4.1.3.1. sa le lgili Bayramlar .................................................... .................................. 78
4.1.3.1.1. Christmass (Noel) .................................................... ......................... 78
4.1.3.1.2. Epifani Bayram ....................................................... ......................... 83
4.1.3.1.3. Ik-Nur Bayram ..................................................... ......................... 83
4.1.3.1.4. Paskalya Bayram .................................................... ......................... 83
4.1.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinin Bayramlar ve Aziz Anma
Gnleri .................................................... ........................................................... ..... 89
4.1.4. Oru ve Perhiz.................................................... ........................................................... ..... 924.1.4.1. Kilise Tarafndan Oru Zamannda Yenilmesi Msaade Edilen
Yiyecekler ........................................................ ...................................................... 92
4.2. Sakramentler ....................................................... ........................................................... ............... 93
4.2.1. Vaftiz .......................................................... ........................................................... ............... 93
4.2.1.1. Antakya Katolik Kilisesinde Vaftiz.......................................................... ..... 94
4.2.1.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Vaftiz................................................. 95
4.2.2. Konfirmasyon..................................................... ........................................................... ..... 974.2.2.1. Antakya Katolik Kilisesinde Konfirmasyon ............................................... 97
4.2.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Konfirmasyon ................................. 98
4.2.2.3. Katolik ve Ortodoks Kiliseleri Arasndaki Konfirmasyon Ayininin
Farkllklar ...................................................... ...................................................... 98
4.2.3. Evharistiya (Ekmek-arap Ayini) ....................................................... ......................... 99
4.2.3.1. Antakya Katolik Kilisesinde Ekmek ve arap Ayini ............................. 100
4.2.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Ekmek ve arap Ayini ............... 101
4.2.4. Gnah tiraf ....................................................... ........................................................... ... 101
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
13/130
x
4.2.4.1. Antakya Katolik Kilisesinde Gnah tiraf................................................ 102
4.2.4.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Gnah tiraf.................................. 103
4.2.5. Son Yalama ...................................................... ........................................................... ... 103
4.2.5.1. Antakya Katolik Kilisesinde Son Yalama............................................... 104
4.2.5.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Son Yalama................................. 105
4.2.6. Rahip Takdisi ..................................................... ........................................................... ... 106
4.2.7. Nikh .......................................................... ........................................................... ............. 107
4.2.7.1. Ortodoks Kilisesinin Dini Nikh Yasaklad Gnler ve Evlilik
artlar ..................................................... ........................................................... ... 108
4.2.7.2. Antakyal Hristiyanlarnn Dn Adetleri ............................................. 109
SONU .................................................... ............................................................ ................................ 111
KAYNAKA ................................................... ........................................................... ....................... 113
ZGEM ..................................................... ........................................................... ....................... 116
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
14/130
xi
RESM LSTES
Resim 1. Haron, Yunan Mitolojisinde Cehennem Kayks....................................... 6
Resim 2. St. Piyer Girii .............................................................................................. 59Resim 3. St. Piyer i ................................................................................................... 59
Resim 4. Antakya Ortodoks Kilisesi D .................................................................... 61
Resim 5. Antakya Ortodoks Kilisesi ....................................................................... 61
Resim 6. Petrus ve Pavlus............................................................................................ 61
Resim 7. Antakyal Hristiyanlar ................................................................................. 63
Resim 8. Antakya Ortodoks Patrii ............................................................................. 64
Resim 9. Nikola Huri ................................................................................................... 64Resim 10. Vehbi Huri .................................................................................................. 64
Resim 11. Butros sagil................................................................................................ 64
Resim 12. Sami Bulos Sabagil..................................................................................... 64
Resim 13. Dimitri Doum ........................................................................................... 65
Resim 14. Jan Dellller................................................................................................ 65
Resim 15. Katolik Kilisesi ....................................................................................... 66
Resim 16. Avlu, DCephe ......................................................................................... 66
Resim 17. Oyun Salonu ............................................................................................... 67
Resim 18. Oturma Salonu ............................................................................................ 67
Resim 19. Katolik Kilisesi an ve Hemen Bitiiindeki Cami (a),
Kilisenin Bahesi (b) ................................................................................. 67
Resim 20. Ekmek-arap Gezdirilirken ........................................................................ 77
Resim 21. Ekmein Kutsan...................................................................................... 77
Resim 22. Vaftiz Kurnalar.......................................................................................... 97
Resim 23. Rahip, Bir Hasta in Dua Ederken ............................................................ 105
Resim 24. Rahip Takdis Edilirken............................................................................... 107
Resim 25. Rahip Takdisi, ncili perken .................................................................... 107
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
15/130
1
BRNCBLM
GR
1.1. Aratrma Hakknda Genel Bilgi
1.1.1. Konunun Amac, Seimi ve Snrlar
Gemite ve Gnmzde Antakyada Hristiyanlk adl bu almamzn temel
amac, Hristiyanln ilk yllarnda Hristiyanln merkezi ve dinamik g
odaklarndan biri olan Antakyada gnmzde yaayan Hristiyanlarn gemile
balantlarn tespit edip aratrmak ve hl ibadet ve ayinlerini nasl icra ettiklerini
ortaya koymaktr.
Asi nehrinin kenarna yerleen Antakya, Akdenize yakn oluu, Asya ve Orta
Dounun kavak noktasndaki konumu nedeniyle, Yunanl, Msrl, Sryani ve Asyal
tccarlarn ortak pazar olmutur. Mezopotamya, Arabistan ve Hindistandan gelen
kymetli rnler, burada pazar bulmutur. Antakyay kuran Seleukos ve ardndan gelen
yneticiler, buray gn getike gzelletirmihatta dnyann ilk sokak aydnlatmasn
yapmlardr. Asi rma zerine vuran klar neticesinde ehir gece btn ihtiamyla
parlamtr. Bu gzel ehre Romallar da zgr kent stats vererek burann refah
dzeyini daha da artrmlar ve insanlarn buraya g etmesini salamlardr. Bu g
neticesinde kentte, egzotik inanlar, Yunan kltr, Roma ihtiam, Hristiyan inanlar
harmanlanm ve yepyeni bir kltrn olumasna zemin hazrlamtr. te bu yeni
kltrn etkisinde kalan Hristiyanlar, dini nderlerine (sa) ve inanlarna farkl
yaklamlar getirerek, Hristiyanln yeniden ekillenmesini salamlardr.
Hristiyanln hkim olmasndan sonra Roma mparatorluunun tanrlarnn yerini
Hristiyan inancndaki tanr anlay (Baba, Oul, Kutsal Ruh ve Meryem) almtr.
Deiik dnce ve felsefi akmlarn etkisinde kalan baz Hristiyanlar, bu dncelerini
ortaya koyunca tartmalara neden olmular ve neticesinde Hristiyanln dini
doktrinlerini belirlemek iin toplantlar (konsil) dzenlenmesine sebep olmulardr.
Antakya, skenderiye ile birlikte Dou Hristiyanlnn iki nemli merkezindenbiriydi. Bu iki ehrin rekabeti dini tartmalar da beraberinde getirdi. stanbul, bakent
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
16/130
2
olduktan sonra, burada bulunan patrikler tm Hristiyanln dini lideri olmak
istemilerdir. stanbulda grev yapan patriklerin genelinin Antakya ekolundan olmas
nedeniyle skenderiye, stanbulla da liderlik ekimesine girimitir. Hatta baz
konsillerde stanbul Patriklerinin aforoz edilmelerini salayarak Dounun liderliinin
kendilerinde olduunu gstermeye almtr. Aforoz ettikleri patriklerin bazsnn
Antakya ekolnden oluu, Antakyaya kar da hamle yaptklarn gstermektedir. Ama
yllar sonra Antakya ve skenderiye monoteizm grn savunarak, ilk defa birlikte
hareket etmilerdir. Bu dnem, her iki ehir iin kbus olmu; Romann putperestlii
dneminde katledilen Hristiyan halk imdi kendi dindalar tarafndan katledilmeye
balamtr. Bu eziyet slam ordusu gelinceye kadar devam etmitir. Antakya,
Mslmanlarn eline geince Hristiyanlk iin eski nemini yitirmi, sadece patriklik
olarak unvan kalmtr. Bu unvan hala Sryani, Marun, Rum Katolik, Rum Ortodoks
ve Sryani-Yakubi mezhepleri devam ettirmektedir. Bu patrikliklerin patrikleri Antakya
dnda yaamaktadr. Bu patrikliklere bal cemaat de Antakyada yaamamaktadr.
Sadece burada, Rum Ortodoks Patrikliinin cemaati bulunmaktadr.
Antakyada Ortodoks cemaatten baka, Katolikler ve az da olsa dier Hristiyan
mezhepleri de bulunmaktadr. Ortodoks cemaat Antakyann en eski yerleen halkdr
ve Hristiyan cemaatin ounluunu oluturmaktadr. Daha sonra yetmi kiilik
mensubuyla Katolik Kilisesi gelmektedir. Aratrma alanmza da genellikle bu iki
cemaat girmektedir. nk dier kilise mensuplar buraya ya sonradan yerlemiler ya
da misyonerlik yapmak iin gelmilerdir. Ama yine de Antakya Protestan Kilisesine de
deindik. Bu kiliseden yeterince bahsedemeyiimizin nedeni, kilisenin 2000 ylnda
faaliyete gemesi ve cemaatinin yeni yeni olumasdr. Tespit edebildiimize gre, bu
kiliseye ayine gelen ve burann hizmetlerini yrtn kiilerin geneli Ortodokstur. Bu da
bizim Ortodoks cemaat zerinde daha ok durmamz zorunlu hale getirmitir.
Aratrmamz, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi, Antakya Katolik Kilisesi veAntakya Protestan Kilisesi ile snrlandrlmtr. Antakyada yaayan Hristiyanlar ve
kiliseler hakknda altmz iin nce Antakyann genel tarihinden ksaca sz
edilmitir. Daha sonra, Antakya, Hristiyanln Kudsten sonra asl merkezi olduu ve
ncillerde de burann bahsi getii iin nce ncillere gre Hristiyanln douundan
ve Antakyaya geliinden bahsedilmitir.
Antakya kilisesinin tarihsel geliimi, Hristiyanla etkisi, Hristiyanlk iinde
Antakya kilisesinin konumu ve kilisede grev yapan nemli din adamlarndan ksacabahsedilmitir.
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
17/130
3
Son blmde, gnmzde Antakyada bulunan Hristiyan kiliselerin (Ortodoks
ve Katolik) inan esaslarndan ve almamzn asl konusu olan Antakyadaki
Hristiyanlarn dini ibadet ve ayinlerinden detayl bir ekilde zerinde durulmu, hatta
baz ayin ve trenler yerinde bizzat grlmtr.
1.1.2. Metodoloji ve Kaynaklar
Gemite ve gnmzde Antakyada Hristiyanlk zerine yaplan bu almada,
Dinler Tarihinin deskriptif, tarihsel ve karlatrmal metotlar takip edilmitir.
almada kullanlan metotlardan biri de, gzleme dayanan alan aratrmasdr. Bu
erevede, Antakyaya gidilmi, buradaki Antakya Rum Ortodoks Kilisesinin, Antakya
Katolik Kilisesinin ve Antakya Protestan Kilisesinin baz ayin ve trenlerine katlarak
izlenmitir. Ayin ncesi ve sonrasnda Hristiyan papaz ve cemaatleriyle sohbet
yaplarak gzlemlerimiz deerlendirilmitir.
Bu gzlemlerimiz srasnda notlar alnmama bazen cemaatin not almzdan
rahatsz olmas nedeniyle nce gzlem yaplmdaha sonra gzlemleri yazma yoluna
gidilmitir. Bu almada, soru cevap metodu da uygulanm; renmek istediimiz baz
konular hakknda sorular hazrlayp onlar papazlara veya halka sorarak cevaplarbulmaya allmtr.
Antakyann genel tarihini anlatrken genellikle, Hatay iin hazrlanan
yllklardan faydalanlmtr. zellikle Mehmet Tekinin Hatay tarihi ile ilgili yapt
aratrmalar bize olduka yardmc olmutur.
Gemite Antakyada Hristiyanlk konusunu ilerken faydalandmz
kaynaklarn banda Mehmet elikin Sryani Tarihi, Richard E. Rubensteinin sa
Nasl Tanr Oldu ile Aziz S. Atiyann Dou Hristiyanl Tarihi adl eserlergelmektedir. Dou ve Bat Hristiyanlnn ayrl konusunda Ahmet Hikmet
Erolunun Dou ve Bat Kiliselerinin AyrlSebepleri adl makalesi almamzda
n plana kmtr.
badet ve ayinler konusunda en ok bavurduumuz eser, Mnir Yldrmn
Yunanistan ve Ortodoks Kilisesi adl almas olmutur. Bayramlar konusunda ise
Mehmet Katarn Hristiyan Bayramlar zerine Bir Aratrma adl makalesi,
zellikle Katolik Bayramlar hakknda bize yardmc olmutur. Bunlarn yanndaKatolik kilisesinin hazrlad bror, kilisenin tarihi hakknda bize bilgi vermitir. Yine
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
18/130
4
Dominico Beyin bize verdii dua kitab Katolik ayinlerinde okunan dualar hakknda
mracaat ettiimiz temel kaynak olmutur. Kiliselerin Pazar gnleri ve bayramlar iin
hazrlad brorler faydalandmz malzemelerin banda gelmitir.
1.2. Antakyann Genel Tarihi
Altnz, enky, Antakya ve evlikte yaplan aratrmalar, yredeki
yerlemenin Orta Paleolitik Dneme uzandn ortaya karmtr. Yerlemeler, st
Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik dnemler boyunca da srmtr. Buradaki aratrmalara
gre, ilk yerlemelerin M. 100000-40000e tarihlenen Orta Paleolitik dneme
uzandn gstermektedir (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3464).
Tun andan itibaren Akadlarn egemenliinde kalan bu blge M.. 1800-
1600 yllar arasnda merkezi Halep olan, Babil ynetimindeki Yamhad Krallna
balanmtr (Ana Britannica, 1992, 10: 451). Yre, M.. 17. yzyl sonlarnda
Hititlerin, M.. 1490larda Msrn egemenlii altna girmitir. M.. 1200l yllarda
merkezi Kanula (atalhyk) olan Hattena Krall kurulmutur (Ana Brinannicada,
Hatay szcnn bu kralln adndan geldii sanlmaktadr yazlmtr, Ana
Britannica, 1992, 10: 451). Daha sonra bu Kralln lkesi, srasyla Asurlularn, HititPrensliklerin, Urartularn ve tekrar Asurlularn egemenlii altna girmitir. Hatta M..
VII. yzyl ortalarnda Ouz Trkleri dahi bu blgeye gelip 18 yl kalmtr (Hatay,
1998, 52). M.. VI. yzyl ortalarnda Antakya ve evresi Pers mparatorluunun
snrlar iinde idi ama Pers Kral Dara, Byk skenderle sos (skenderun)ta yapt
savata yenilerek Frata kadar ekilmi, Frat boylarnda ikinci bir savata da yenilince
yurt, skenderin egemenlii altna girmitir (Hatay Yll, 1973, 19). skenderin
lmnden sonra imparatorluu paylaan kumandanlarndan Seleukos, rakibi olan vepaylarna Frigya ile Anadolu den dier kumandanlardan Antigonosu yendikten
sonra, onun Samandada kurduu ehirle, Amik gl gneyinde ina edip kendi adn
verdii ehri ykp yerlerine Samandada Selucia Pieria (Samanda-evlik) ve babas
Antiochos adna Antiochia (Antakya)y kurmutur (Sahilliolu, 1991, 3: 228).
Kentin ilk halkn Makedonyal, Atinal, Kbrsl, Rodoslu ve Giritliler
oluturmaktayd. Kent, Helenistik dnemin en nemli merkezlerinden biri olmutur
(Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466). ki mahalleden oluan ehrin Halep yoluna doru
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
19/130
5
olan ksmnda Makedonyallar ve Yunanllar, gneybat tarafnda ise yerli halkla bir
miktar Yahudi oturmaktayd (Sahilliolu, 1991, 3: 228229).
En az Antakya kadar nl olan ve Antakya iin Daphne (Defne) yaknndaki
Antakya olarak tarif edilen banliys Defne'den su getiren bir su kemeri ile Silpius
eteklerinde sarnlar ina edildii, yaplan kanalizasyon tesisat ile pis sularn Orontes'e
(Asi) aktld bilinmektedir (Hatay 2000, 2000, 22).
Antakya ehir plan, sokaklar kn gnei grecek ve yazn da Asi nehrinin
rzgrn alacak ekilde Xenarius tarafndan izilmitir. Lskye ehir plannn da ayn
olmas nedeniyle bu iki ehir kiz ehirler adyla uzun sre anlmtr (Tekin, 1993,
24). Seleukos devleti zamannda Antakyada ilki M.. 195 ylnda olmak zere M.S. 6.
yzyla kadar aralklarla devam eden olimpiyatlar dzenlenmitir (Hatay, 1998, 52).
Kentin ikinci kurucusu saylan IV. Antiochus Epiphanes (M.. 175164),
Epiphania olarak anlan yeni bir yerleme kurdurmu, bylece Antakya drt mahalleli
(tetropolis) bir ehir olmutur (Sahilliolu, 1991, 3: 229). IV. Antiochus zamanndan
gnmze gelmiyegne eser, bir kayaya oyulmuCharonion'a(Haron) ait dev bsttr
(resim: 1). Hkmdarl srasnda kente yaylan veba salgnn durdurmas iin ilahlara
yaknmak amacyla yontulmaya balanm olan bst, salgnn snmesi sonucu
tamamlanmadan yarm braklmtr.
Kuruluunu bu ekilde tamamlayan ehir, M.. 64te Pompeinin ehre girip,,
Selevki Devletine son vermesiyle Antakya, Roma mparatorluuna katlmtr. Pompei,
halk ynetime sndrmak iin 69 ylndaki depremde harap olan ehri onartm,
bylece ehir mparatorluun Suriye eyaletinin bakenti olmutur. Birka deprem
atlatan ehir, tahrip olduysa da derhal imar edilmitir. Romallar ayrca surlar daha da
geniletmilerdir (Sahilliolu, 1991, 3: 229). M.S. I. yzylda Hristiyanlk Kudsten
sonra Antakyada da yaylmve burada ilk defa Hz. saya inananlara Hristiyan ad
verilmitir.
mparatorluun dou illerini tehdit ile balayan Pers tehlikesi, mparator
Valerian'n (253260) esir dt 260 ylndaki savatan sonra ciddi boyutlara ulam
ve nihayet 256 ylnda kent ilk defa I. apur (Sapor I) tarafndan igal edilmitir. 260
yl Haziran ay sonlarnda kenti ikinci defa ele geiren Persler, Antakya'y yama
ederek yakp ykmlar ve bir harabe haline getirmilerdir (Rubenstein, 2004, 40).
Byk ehirlerin evresinde bulunan, her gn gidip gelinmesi mmkn olan ve ehrin hayatna katlanyerleme blgesi.Yunan mitolojisinde Cehennem Kayks.
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
20/130
6
Resim 1. Haron, Yunan Mitolojisinde Cehennem Kayks
Perslere kar kazanlan bir ka baar zerine bamszln ilan eden Palmura
Kraliesi Zenobia, 268 ylnda Antakya'y igal etmi, ancak bir ka yl sonra mparator
Aurelianus ile giriilen ve Zenobia'nn esir dmesi ile sonulanan mcadeleyi takiben
Antakya eski gnlerine dndrlm ve bu olaylarda uram olduu tahribatn
giderilmesi amacyla mparator Probus (276-282) dneminde zel ilgi altna alnmtr.
Antakya'y bir ka kere ziyaret etmiolan mparator Diocletian (284-305) dneminde,ada zerindeki hipodroma bitiik (stanbul ve Selanik'te olduu gibi) muhteem bir
saray ina edilmitir (Hatay 2000, 2000, 23).
525 yl Ekim aynda kentte kan byk bir yangn ok sayda binann kl
olmasna ve ok sayda insann lmesine neden olmutur. Bundan bir yl sonra, 526
senesi Mays aynn 29. gn akama doru vuku bulan deprem, yaklak 250.000
300.000 kiinin lmne neden olurken, kentin hemen tamam tahrip olmu, ayakta
kalabilen yaplar da depremden sonra kan yangnda kl olmutur. Bu felaketin yol
at kargaada halk kenti yama etmi, birbirlerini ldrmve korkarak kenti terk
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
21/130
7
etmitir. Defne ve Seleucia Pieria da bu depremden byk lde zarar grmtr.
mparator tarafndan kentin sratle imar, su kemerleri, hamamlar ve kprlerin onarm
iin byk meblalar gnderilmitir (Hatay, 1998, 54). Mstakbel imparator I.
Justinianus ve Theodora, bu felaket zerine Antakya'da kiliseler, hamamlar, sarnlar ve
imarethaneler yaptrarak kente olan ilgilerini ifade etmilerdir. Theodora'nn yaptrd
Archangel Kilisesi'nin stunlar, stanbul'dan gnderilmitir (Yurt Ansiklopedisi, 1982,
5: 3466). 540ta Enirvan ehri alarak yamalam, 542de veba salgn, 551, 557 ve
577de depremler ehri tekrar sarsmtr (Sahilliolu, 1991, 3: 229).
606607 yllarnda Perslerin Suriye ve n Asya'ya yapt hcumlar, mparator
Heraclius (610-641) dnemine rastlayan 613 ylnda imparatorluk ordusunun Antakya
yaknnda byk bir yenilgiye uramas ile devam etmi ve kent tekrar Perslerin
igaline uramtr. Bu igal, iinde Suriye'nin de bulunduu imparatorluun dou
topraklarnn 628 ylnda Bizans'a iade edilmesine kadar devam etmitir (Sahilliolu,
1991, 3: 229-330).
Halife mer ynetimindeki Araplarn, 634 ylndan itibaren Bizans topraklarna
girmesi ile balayan Suriye ve Filistin'in istilas, Heraclius dneminde 20 Austos
636'da yaplan Yermk savanda, Bizans kuvvetlerine kar kazanlan zafer sonucu
Kuds'e kadar uzanrken, Antakya, hicretin 17. ylnda (Mart 638) Eb Ubeyde bin
Cerrah kuvvetlerine kar ksa bir direnmeden sonra teslim olmutur (Sahilliolu, 1991,
3: 330).
661750 yllar arasnda, Antakya Halepe bal olarak Emevilerin elinde
bulunmaktayd. Abbasiler dnemine gelindiinde Antakya sakin bir devir yaamtr.
Bu dnemde de Antakya Kilikyann merkeziydi. Abbasiler dneminde Halife Harun
Reit Antakyaya kadar gelmitir. Bu halife dneminde Antakya avasm olarak idare
edilmitir.
Abbasilerden sonra Antakya, Ahmet bin Tolun tarafndan zapt edilmitir. 877deTolunoullarnn daha sonra hitlerin egemenlii altna giren Antakya, 944te
Hamdanoullarnn Halep koluna balanmtr (Tekin, 2000, 7).
Bizans mparatoru II. Nikephoros Suriyeye at bir sefer srasnda 968de
ehri almve ehir 1084 ylna kadar, bir asrdan fazla Bizans hkimiyetinde kalmtr
(Sahilliolu, 1991, 3: 330).
Anadolu Seluklu hkmdar Sleyman ah, Antakyay 1084te ele geirmitir.
Antakya halknn ounluu Hristiyan olduu iin, Mslman Trklerin ehri almalarkarsnda son derece endie ve korkuya kaplarak i kaleye snmlard. Oysa
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
22/130
8
Sleyman ah kimseye ktlk yapmak niyetinde deildi. Bu niyetini askerlerine
kartt bir emirname ile aka ortaya koymutur. Sz konusu emirnamede
Hristiyan halka iyi davranlmas, evlerine girilmemesi, kzlaryla nikhla da olsa
evlenilmemesi eklinde ifadelere yer verilmitir (Tekin, 1993, 43). Sleyman ah, Mar
Cassianus Kilisesini camiye evirmi; buna karlk iki yeni kilise (Meryem Ana ve
Saint George Kiliseleri) yaplmak zere bir araziyi Hristiyan halka tahsis etmitir
(Sahilliolu, 1991, 3: 330).
Sleyman ahn lmnden sonra Melikah, buraya Yasyan tayin etmitir.
1097 ylna gelindiinde, Suriye Seluklularnn karklndan yararlanan Hal
ordular skenderunu ve daha sonra ierden birinin (Firuz) ihaneti sayesinde 1098de
Antakyay ele geirmilerdir. Antakya bu sefer 170 yl Hallarn hkimiyetinde
kalmtr. Tekrar Hristiyanln merkezi haline gelen Antakya, Kuds Krallna bal
bir dukalk (Antakya Prenslii veya Antakya Kontluu) eklinde ynetilmitir.
Uzun bir sre Hal hkimiyetinde kalan Antakya 1268de Msr Memluk
Sultan Baybars tarafndan ele geirilmi, ancak Antakya, Mslmanlarn merkez olarak
gelitirdikleri am ile rekabet edecek durumda deildi (Meydan Larousse, 1992, 1:
556). Baybars, halk kltan geirmi, bir ksmn da esir alm, ehrin yamalanmasna
izin vermive bylece ehir tahrip edilerek atee verilmitir. Bundan sonra Antakya bir
daha eski aaasna ulaamamtr (Sahilliolu, 1991, 3: 230).
1516da Mercidabkta, Osmanl ordusu ve Memluk ordusu arasndaki sava,
Osmanllar kazanmtr. Yavuz Sultan Selim, sava kazandktan sonra Halepe girmi.
Ardndan Antakya ve evresini de ele geirmitir. Bu Padiahtan sonra, Kanuni Sultan
Sleyman Tebriz Seferi dnnde buradan gemitir. Kanuninin emriyle Antakyann
evresindeki Belene, cami, han, hamam ve imaret yapm balatlarak buras, ky
haline getirilmitir (Tekin, 2001, 19).
XVI. yzylda Antakyann demografik yaps incelendiinde, nfusun birkadefa tespit edildii ve bu tespitin 1527den 1589a kadar deimedii grlmtr.
Ayrca, bu dnemde gayrimslim nfusun olmad da kaytlarda yer almtr. ehirdeki
mahalle saysna gelince; 22 ile 24 arasnda deimektedir (Tekin, 2000, 13). Bunlardan
Debbs (Drtayak), Haracc Bekir ve Hallabnnemle (Basaliye) mahalleleri Osmanl
fethinden sonra kurulmutu. Btn bu mahalleler sur iinde yer almaktayd ve XIX.
yzyla kadar sur dnda pek mahalle bulunmamaktayd (Sahilliolu, 1991, 3: 231).
XVI. yzylda gayrimslim nfusu bulunmayan Antakyada 1867de CevdetPaa burada 8775 Mslman, 1129 gayrimslim nfusun bulunduunu yazmtr (nfus
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
23/130
9
bilgileri ve Antakyadaki ehir yaplar iin bkz. Sahilliolu, 1991, 3: 231).
Mslmanlar deiik mesleklerle zellikle iftilikle urarken, Hristiyanlar daha ok
zanaat ve ticaretle uramaktayd. Hristiyan mahalleleri de kiliselerin evresinde
olumutur (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466).
XVII. - XVIII. yzyllarda Antakya, Lskye, Hama, Humus civarlarnda konar-
ger Trkmen airetleri iskn edilerek, hem retim dengesi oluturulmu ve hem de
baz yerleim yerleri imar edilmitir. XVIII. yzyla gelindiinde Msr Valisi Kavalal
Mehmet Ali Paann olu brahim Paa Osmanl ordusunu yenerek Suriyeye ulam,
1832de yaplan savata, brahim Paa, Osmanl ordusunu yenerek bu blgeyi de ele
geirmitir. brahim Paann kurduu dzen 1839 Tanzimatn ilanna kadar devam
etmitir (Tekin, 2001, 21).
1839 Tanzimat Fermannn ilan, Antakya idaresinin dzenini de etkilemitir.
Ancak bu fermann etkisi ok uzun srmemi. XIX. yzyl balarnda skenderun, Belen
ve Antakya kazalar evresine kadar isyan hareketleri ba gstermeye balam. Bu
blgenin slah iin bir frka oluturulmutur. Adna Frka- Islahiye denilen bu ordu,
isyan hareketlerini dzenli bir ekilde bastrarak isyan eden airetleri de itaat altna
almtr (Tekin, 2001, 22).
Ermeni faaliyetlerinin Antakya ve evresini etkisi altna almas, daha sonra bu
blgelerde yabanc okullarn almasna da zemin hazrlamtr. Bu okullarda, bata
Ermeniler olmak zere btn Hristiyan halka ve ksmen de yerli halka hizmet
verilmekteydi. Sz konusu okullardan ilki, Presbiteryen misyonerleri tarafndan
Samandada alan ngiliz okulu (1846)dur ve bundan sonra Antakya (1876) ve
skenderunda (1902) da ubeleri alarak, misyonerlik hareketlerine devam etmilerdir
(Tekin, 2000, 124; Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466). 1877de skenderuna yerleen
Saint Josef srleri, 1905te Antakyaya bir okul, bir yetimhane ve bir dispanser amtr.
Kapuin rahipleri, 1882de bir okul amtr. Bu okullarda daha ok Hristiyanaznlklarn ocuklar renim grmekteydi (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466).
1.2.1. Hatay Devletinin Kurulmas ve Trkiyeye Katlmas
I. Dnya Savann sonlarna doru, M. Kemal Paa, Antakyann bugnk
snrlarnn hemen hemen ayn ekliyle korunmasn salamtr. MondrosMtarekesinin imzalanmasndan nce 27 Ekim 1918de Antakyada Faysal taraftarlar
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
24/130
10
bir Arap hkmeti kurduklarn ilan etmiler. Ardndan Mondros Mtarekesi
imzalanmtr. Bu mtarekeye dayanarak 12 Kasm 1918de Franszlar Antakyaya
asker karmlar. 7 Aralkta skenderundan gelen bir Fransz birliinin Antakyay
igaliyle Arap hkmeti maceras sona ermitir (Tekin, 2001, 25).
Manda idaresinin kuruluundan itibaren Ermeni okullarnn says 8den 40a
kmtr. Manda idaresi, Araplk alama almalarna da arlk vermitir. Arap
liseleri amlar ve buraya Suriyeli Arap militanlar, retmen olarak tayin edilmitir. Bu
okullarda Trkeye yer verilmemi, Franszca ve Arapa dersleri okutulmutur. I.
Dnya savandan nce Ortodokslarn Antakyada iki, Samandada bir okullar vard
ve bu okullar Rus arlnn yardmlar ile yaamaktayd (Antakyada alan okullar ve
bunlar aanlar, yaptklar almalar hakknda bkz. Tekin, Hatayda Eitim ve Kltr,
s. 7273).
21 Ekim 1921 Ankara Antlamas ile Fransa skenderun sanca denilen blgeye
idari muhtariyet vermeyi kabul etmitir. Ocak 1937de Paris ve Ankarada yaplan
grmelerden sonra iki devletin garantisinde Hatay adyla bir devlet tekili
kararlatrlmtr. Anayasas, Milletler Cemiyetinde hazrlanmve 29 Mays 1937de
onaylanmtr (Sahilliolu, 1991, 3: 232).
M. Kemal Atatrk Hataya byk nem vermitir. Bu Trk ehrinin Fransz
idaresine gemesini iddetle knam ve tepki gstererek; Krk asrlk Trk yurdu
dman elinde esir kalamaz eklindeki tarihi szn sylemitir. Ancak 1921 Ankara
itilafnamesinin imzalanmak zorunda kalnmas, Hatayda Fransz basksn bir derece
daha arttrm. Bu duruma, Trk ordusu 5 Temmuz 1938de iki koldan Hataya girerek,
mdahale etmitir. Bu srada Fransa, Boazlarn neminden ve Ortadounun en gl
bir devleti olmasndan dolay Trkiye ile ilikilerini yumuatmak istemekteydi
(Hatipolu, 1986, 21). Nihayet bu yaknlama, Hatayda Trk ve Fransz ordularnn
garantisi altnda, Millet Meclisi seiminin yaplmasn salamtr. Seimlerden sonraise yeni devlet iin bir cumhurbakan seilerek, 2 Eyll 1938de Hatay Cumhuriyeti
ilan edilmi, Cumhurbakanlna Tayfur Skmen seilmi, Bakanla Doktor
Abdurrahman Melek atanm ve hkmet kurularak greve balanlmtr. Devletin
bayra hemen hemen Trk Bayrann ayns, Milli Mar ise Trk stiklal Mar idi
(Hatay, 1998, 76).
Hatay Cumhuriyeti ile Trkiye arasnda gayet yakn ilikiler kurulmutur. Hatay
Meclisi, Trkiyedeki Trk Medeni Kanununu aynen kabul etmitir. Bununla birlikteTrkiyedeki mali mavirlerden yardm istemi ve Trkiyeden gelen mali
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
25/130
11
mavirlerin yardmyla, Hatay ekonomik dzenini kurmaya almtr. Ayrca Trk
Ceza Kanununu da yine Hatay Meclisi tarafndan kabul edilmitir. Tm bu giriimler
Hatayn anavatana katlma isteinden kaynaklanmtr. Tabi ki, Trkiyede bu istei
desteklemive bu ynde faaliyetlerini hzlandrmtr (Armaolu, 2002, 351).
Hatay Devleti ile Trkiye arasndaki mnasebetler hzla gelimitir. Ancak
Fransa ile Trkiye arasnda Hatay hakknda tereddtler mevcuttu. 23 Haziran 1939da
Hatay Millet Meclisi toplanarak anavatana katlma karar almtr. Ayn gn Trkiye ile
Fransa arasnda bir anlama yaplarak Hatayn Trkiyeye katlma karar kabul
edilmitir. Ancak, bunun karlnda Fransa, Suriyenin bamszln garanti eden bir
maddeye yer vermitir (Eyicil, 1990, 294).
29 Haziran 1939 gn Hatay Millet Meclisi son defa toplanm, oy birlii ile
Trkiyeye katlma karar alarak kendi kendini feshetmitir. Trkiye Byk Millet
Meclisinde 7 Temmuz 1939 tarihinde kabul edilen bir kanunla Hatay Vilayeti
kurulmutur. kr Skmenser Hatay Valiliine tayin edilmitir. Anlama gerei 23
Temmuz 1939 gn Antakya Klasnda devir teslim treni yaplm, klaya halkn
cokun sevin gsterileri arasnda Trk Bayra ekilmi ve son Fransz askerleri de
Hatay terk etmitir. Bylece Hatay tekrar Trkiye topraklarna katlmoldu (Hatay,
1998, 76).
1.2.2. Efsanelerde Antakyann Kuruluu
Antakya Efsanesi, skenderin lmnden sonra generallerinden Seleukos, yeni
bir devlet kurmak iin Hatayn bulunduu topraklara gelir. Bakent olacak bir yer
aramaya koyulur. Casius Dandaki bir khine bavurur. Khinin dediklerine uyarak
Zeusa kurban keser. Anszn beliren bir kartal, kurbandan bir para kapp hi de kentkurmaya uygun olmayan deniz kysnda bir yere brakr. Seleukos burada bir liman
yaptrr.
Bu kez opolisteki Jpiter Tapnana gider, bir kurban daha keser. Kartal yine
belirir. Kurban Silpius Da ile Orantes (Asi) rma arasnda brakr. Seleukos buraya
byk bir kent kurdurur, babas Antiokosun ansna Antioche adn verir (Yurt
Ansiklopedisi, 1982, 5: 3474).
Defne (Harbiye) Efsanesi,Zeusun olu Ik Tanrs Apollon, rmak kenarnda
gen ve gzel bir kz grr. Bu esiz gzelin ad Defnedir. Apollonun iinde arzular
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
26/130
12
uyandrr. Onunla konumak ister. Fakat Defne, Ik Tanrsnn iinden geenleri
anlamtr. Kamaya balar. O kaar, Apollon kovalar. apkn Tanr bir taraftan kama
seni seviyorum diye barr. Defne ise Tanrlarla sevien kadnlarn balarna neler
geldiini bildii iin korkuya kaplr ve kamaya devam eder. Apollona gelince, bu
gzel periyi mutlaka yakalamak istemektedir. Aralarndaki mesafe gittike ksalr ve bir
an gelir ki Defne, Apollonun scak nefesini salarnn arasnda duyar. Artk kurtulu
imkn kalmadn anlayan Defne, birden durur ve aya ile topra kazyarak yle
barr: Ey toprak ana, beni rt, beni sakla, beni koru. Bu iten yalvarzerine Defne
organlarnn arlatn, odunlatn hisseder. Olgun gsn gri bir kabuk kaplar,
kokulu salar yapraklara dnr, kollar dallar halinde uzar, krpe ayaklar kk olup
topran derinliklerine dalar, bir defne aac oluverir.
Bu manzara karsnda aran Apollon, Defnenin aa oluunu hayret ve znt ile
seyreder. Sonra da sarlr ve sert kabuklar altnda hala arpmakta olan kalbinin sesini
duyar ve yle seslenir: Defne, bundan sonra sen, Apollonun kutsal aac olacaksn.
O solmayan ve dklmeyen yapraklarn, bamn elengi olacak. Deerli kahramanlar,
savalarda zafere ulaanlar, hep senin yapraklarnla alnlarn ssleyecekler.
arklarda,iirlerde admz yan yana geecek.
Bu tatl szler zerine Defne, dallarn eerek Apollonu sayg ile selamlar.
Apollon teessr ve heyecan iinde o aac amblem olarak alr ve parlak
yapraklarndan bana bir ta yapar. te o zamandan beri iir ve silah zaferi Defne dal
ile dllendirilir ve Defnenin gzyalar bugn hala Harbiyede elaleler meydana
getirmektedir (www.antakyagezi.com, 21.02.2005). I. Seleukos dneminde su kanallar
yaplarak Defne alayanlarndan Antakyaya su getirilmi, bu su, depoya aktarlmve
su datm ebekesi ile ehre datlmtr (Hatay, 1998, 52). Defneyi yakalamak zere
olan Apolloyu betimleyen bir mozaik, bugn Princeton mzesindedir (Yurt
Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466).Defne (Harbiye), il merkezine 7 km. mesafede olup, Yaylada ilesi zerinden
Suriye ve dolaysyla Ortadouya balayan E91 karayolu zerinde bulunmaktadr.
Suriye hududuna 55 km mesafededir. Harbiye, son yllarda Ortadou lkeleri olmak
zere gittike artan turist aknna uramaktadr. Lokantalar, turistik otelleri,
pansiyonlar ve elence yerleri byk bir gelime gstermitir.
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
27/130
13
KNCBLM
HIRSTYANLIIN DOUU, ANTAKYA KLSESNN KURULUU VEGELME DNEM
2.1. Hristiyanln Douu
Tarih kaynaklar sann kimlii konusunda kesin bilgi vermemektedir. Yaam,
peygamberlii, onu takip eden rencileri, armha gerilii hakknda Romal yazarlar,
sa ile ilgili bilgi vermemilerdir (DTA, 2: 6-7). rnein Romal yazarlardan Livy ve
Seneca sann ada olmasna ramen almalarnda sadan bahsetmemitir
(Gndz, 2004, 136). Roma resmi kaynaklarnda, Kayser Augustun nfus saymna
katlmasna ramen, sa ile ilgili bir bilgi edinilmemitir. Fakat Romal yazarlardan
Tacitus, Suetonius ve Kk Pliny yazdklarnda sadan bahsetmilerdir. Yahudi
kaynaklarndan Talmudda, sadan, eriate aykr hareket eden bir sihirbaz olarak
bahsedilmitir. Yine Yahudi yazar F. Josephus, sadan haber vermitir (Tmer, 1997,
12). Fakat Ali Erba, Josephusun sadan haber verdii iddia edilen eserinin
kaybolduunu, Rusa bir tercmesinin gnmze kadar geldiini ve bu esere mehul
bir Hristiyann ilaveler yaptn iddia etmektedir (Erba, 2003, 30; Gndz, 2004,
138)). Buna ilave olarak Erba, Tacitusun sadan bahsettii eserinin 115 ylnda
yazldn, bu tarihte zaten Romada kalabalk bir Hristiyan cemaatinin bulunduunu,
artk bu tarihlerde ncil menkbesinin tamamen yerletiini, Tacitusun da verdii
bilgilerin kulaktan dolma olduunu eserinde belirtmitir (Erba, 2003, 31). Suetonios
ve Kk Pliny de Tacitusun adalardr. Kk Pliny, 111-113 yllar arasndaBursa ve Adapazar blgesinde Roma valilii yapm ve blgesindeki Hristiyanlarla
ilgilenip onlarla diyalog kurmutur (Snmez, 2002, 138). Bu durumda, ad geen
Romal yazarlarn say grm olmalar, onun hakknda herhangi bir belgeye sahip
olmalar mmkn grlmemektedir. Bu yzden sann kurtarc Mesih olarak ne zaman
ortaya ktn ancak Luka ncilinden renmekteyiz; Sezar Tiberiusun
egemenliinin on beinci ylnda Yahudiyede Pontius Pilatus valilik yapmaktayd.
Celileyi Hirodes, tureya ve Trohonitis blgesini Hirodesin kardei Filipus, AviliniyiLisania ynetmekteydi (Luka, 3/1). Bu bilgiler dier ncillerde bulunmamaktadr.
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
28/130
14
Lukann verdii bu tarihi bilgilere gre Eliade, sann M.S. 28-29 yllarnda ortaya
ktn belirtmitir (Eliade, 2003, 2: 380). Bu tarihi bilgilerden sonraki ksm dier
ncillerde de anlatlmaktadr.
Tanrnn emri ile eria rmann evresinde dolaarak insanlar tvbe etmeye ve
vaftiz olmaya aran Yahya Peygamber, ayn zamanda Tanr krallnn yaknda
kurulacan ama kendisinin Yahudilerin bekledii Mesih, lyas ve Peygamber
olmadn da aklamaktayd (bkz.Yuhanna, 1/19-28; Luka, 3/2-16; Markos,1/4-8;
Matta, 3/1-12). Yeaya Peygamber, Yahya peygamber iin yle demiti: lde
haykran, Rabbin yolunu hazrlayn, geecei patikalar dzleyin diye sesleniyor
(Matta, 3/3; Luka, 3/4).
Yahyann arsna uyanlar oalmt ve Yahya, arsna uyanlar vaftiz
etmekte, tavsiyelerde bulunmakta ve mjdeledii ama tanmad say beklemekteydi.
sann stnln, Ben sizi suyla vaftiz ediyorum, ama benden daha gl olan
geliyor. Ben onun arklarnn ban zmeye bile layk deilim. O sizi Kutsal Ruhla
ve atele vaftiz edecek (Luka, 3/16; Matta,3/11; Yuhanna, 1/26-27; Markos, 1/7-8)
szleriyle belirtmekteydi.
Yahya, say vaftiz etmekten ekinmesine ramen yine de sa onun elinden
vaftiz olmutu. sa vaftiz olduktan sonra gkler alm, Kutsal Ruh gvercin eklinde
sann zerine inmi, gkten Tanr Sen benim sevgili olumsun, senden honudum
diye seslenmi (Matta, 3/16-17; Markos, 1/10-11; Luka, 3/21-22) ve bylece sa artk
grevine balamt. Luka ncilinde sann greve baladnda 30 yalarnda olduu
belirtilmitir (Luka, 3/23). Bundan sonra sa, blis tarafndan denenmek zere ruh
aracl ile le gtrlmve sa orada krk gn krk gece oru tutmutur. Bu krk gn
boyunca da eytan tarafndan denenmi ama eytan alt olup say terk edip gitmitir
(Matta, 4/1-11; Markos, 1/12-13; Luka, 4/1-13).
sa, Yahyann tutuklanmasndan sonra Celileye gitmive Tanrnn mjdesiniduyurmutur: Zaman doldu, Tanrnn egemenlii yaklat, tvbe edin, mjdeye inann
(Markos, 1/14-15; Matta, 4/17). Bu ar, Yahudi dinselliine egemen olan eskatolojik
umudu ifade etmektedir(Eliade, 2003, 2: 382).
aya Peygamber, Yahudilere: Babilin Yahve, Tanrnn arac Keyhsrev veya srail tarafndanyklacan; srailin kurtulacan yani srgnlerin zgrle kavuacan, l geeceklerini, Kudsevararak dnyann drt bir yanna dalmolanlarn bir araya geleceini; Yahvenin Siyona dneceini;
yeniden ina ve cemaatin oalmasyla lkenin ihya olacan; milletlerin Yahveyi kabul edeceini vekendi tanrlarndan uzaklaacan anlatarak onlara eskatolojik umud vermekteydi (Elliade, 2003, 2:289). Bu eskatolojik dnceyi daha sonra gelen dier peygamberler de gelitirmitir. Bu yzden
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
29/130
15
sa, Havariler adyla anlan ilk rencileri ile birlikte Celile blgesini
dolamakta, buralardaki havralarda vaaz vermekte, halk hayranlk ve aknlk iinde
brakmaktayd. zellikle insanlardan kt ruhu kovmas, hastalar iyiletirmesi, cinleri
kovmas ve onlar konuturmamas gibi zellikleri tm Celile blgesinde hzla
yaylmt. (Markos,I/21-34; Matta, 4/23). sann daha sonra bir czamly (Matta, 8/1-
4; Markos, 1/40-45; Luka, 5/12-13) ve bir felliyi iyiletirmesi (Matta, 9/1-8; Markos,
2/1-12; Luka, 5/17-26) gibi mucizeleri onun nnn Celile, Dekapolis, Yerualim,
Yahudiye, eria rmann kar yakas ve tm Suriyede yaylmasna ve halkn
peinden gitmesine sebep olmutur (Matta, 4/24-25). sann, hastalar iyi etme
mucizesinin halkn zerinde etkisi olduu aikrdr. Bugn bile halk, tp biliminin
dnda iyileme mucizeleri aramaktadr ki, sa gibi, hastalar iyiletirme mucizeleri
gsteren kiilerin pelerinde kalabalk halk grmek gayet doaldr.
sa, peindeki kalabal grnce, dadan onlara seslenerek vaaz vermiti.
Burada kendisinin kutsal yasay tamamlamak iin geldiini syleyerek; ahlaki kurallar,
nasl dua edileceini, nasl oru tutulacan, nasl davranmalar gerektiini onlara
anlatmt. sann dada yapt bu vaaz halk artmt. nk, din bilginleri gibi
deil yetkili biri gibi dini retmekteydi (Matta, 7/28-29). Tabii, sann bu kutsal
yasaya kar zgr tavr Ferisileri kayglandrmaktayd, onun mucizelerine
inanmamaktaydlar ve sann cini kovmas olayn cinleri, cinlerin nderinin gcyle
kovuyor demekteydiler (Matta, 9/34,12/24; Markos, 3/22; Luka, 11/15). sa ile her
frsatta ekiecek bahaneler aramaktaydlar ve onu kutsal yasaya uymamakla
sulamaktaydlar. sa da onlara her defasnda ileri ile dlarnn bir olmadn
sylemekte, onlar ikiyzllkle sulamaktayd. Ferisilerle beraber, yasa uzmanlarn
yani din bilginlerini de grevlerini yapmamakla ve insanlara tavsiye ettikleri eyleri
yerine getirmemekle sulamaktayd (Luka, 11/37-54). sa, onlarn tapna dua evi
olmaktan kardklarn ve haydut evine evirdiklerini sylemekteydi. Bu yzden, bakahinler, din bilginleri ve halkn ileri gelenleri say yok etmeye karar vermilerdi
(Markos, 11/17-18; Luka, 19/46-47).
sa, ifa datarak ve vaaz vererek ldrleceini bildii yere (Yerualim) doru
ilerledi. Ferisiler, sann yanna gelerek buradan ayrlp baka yere git, Hirodes seni
ldrmek istiyor dediler; ama sa onlara, bir peygamberin Yerualim dnda lmesi
dnlemez (Luka,13/33) karln verdi. Hatta rencilerine Yerualime
Yahudiler, kendilerini kurtulua erdirecek, Tanrnn egemenliini yeryzne hkim klacak bir kurtarcbeklemekteydi.
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
30/130
16
gidiyoruz. Peygamberlerin insanoluyla ilgili yazdklarnn tm yerine gelecektir. O,
teki uluslara teslim edilecek. Onunla alay edecek, ona hakaret edecekler; zerine
tkrecek ve onu kamlayp ldrecekler. Ne var ki o, nc gn dirilecek (Luka,
18/31-33; Matta, 20/17-19; Markos, 10/32-34) szleri ile lp dirileceini nceden
bildirmekteydi.
sa, Zeytin Dann yamacndan spa zerine bindi. Halk, giysilerini ve aa
dallarn yollara sermibir ekilde;
Hozana!
Rabbin adyla gelene vgler olsun
Atamz Davutun yaklaan egemenlii kutlu olsun
Ey ycelerde hozana
ilahisini syleyerek say cokuyla karlad ve sa bir kral gibi Yerualime girdi
(Matta, 21/1-11; Markos, 11/1-11; Luka, 19/28-40; Yuhanna, 12/12-19). Bu ihtiaml
giri tm kenti alkalad ve kentliler Bu kimdir? diyerek kalabala sordular.
Kalabalk, bu, Celilenin Nasra kentinden Peygamber sadr cevabn verdiler (Matta,
21/10-11). sa, burada da Ferisilerle, din bilginleri ile mnakaa etmitir. Onlar da artk
say hileyle tutuklama zamannn geldiine karar verdiler.
Hristiyanlarn zld olaylardan biri, on ikilerden olan Yahuda skariotun
ihanetidir. O, ba kahinlere giderek say ele verme karlnda pazarlk yapm ve
say ele vermek iin frsat kollamtr (Matta, 26/14-16; Markos, 14/10-11; Luka,
22/3-6).
sa, Yahudi bayram olan fsh yemeinde rencileri ile son yemeini yedi.
Burada kendisine ihanet eden kiiyi iaret etti ve daha sonra kendi elinden rencilerine
ekmek ve arap vererek ikramda bulundu (Matta, 16/17-29; Markos, 14/12-26; Luka,
27/7-23; Yuhanna, 13/21-3; I. Korintlilere, 2/23-25)
sa ve Havarileri ilahi syledikten sonra dar kp Zeytin Dana dorugittiler (Matta, 26/30; Markos, 14/26 ). Bu arada sann en istikrarl rencisi, iman
eden cemaatin lideri olarak grlen Petrusa bu gece horoz tmeden beni kez inkar
edeceksin (Matta, 26/34; Markos, 14/26-31) diyerek inkarn nceden bildirmesi ve
Fsh: Bahar Bayram, zgrlk Bayram ve Hamursuz Bayram olarak da bilinen fsh,srailoullarnn Msrdan knn yldnm olarak brani takvimine gre Nisan aynn 15indekutlanr. Tanr, Msr halkna ilk erkek ocuklarnn lmesini musibet olarak vermiti. srailoullar bumusibetten korunmak iin Tanrya kurban kesip kaplarna kanlarn srdler. Bylece Tanr kaplardaki
bu iaretlere bakarak onlar atlamt. Bu olayn ansn tazelemek zere, Yahudilerce her sene FshBayramnda bir kuzununTanrya kurban edilmesi ve bunun yenilmesi, bu bayramn geleneklerindenbiridir (Altnta, 2001, 12-14).
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
31/130
17
Petrusun da onu inkar etmesi (Matta,26/74; Markos, 14/68) kafalar kartrsa da, onun
inkar insann zayfln dorulamaktayd. Bu ac verici olay Eliade, byle bir
davranPetrusun saygnln ve karizmatik erdemlerini asla yok etmez. Bu ac verici
olayn anlam bellidir: selamet dncesine dayal tutumda, ne insani erdemler, ne de
gnahlar hesaba katlr; nemli olan nedamet getirmek ve umudunu yitirmemektir
(Eliade, 2003, 2: 384) eklinde yorumlamaktadr.
Yahudann ihaneti, Petrusun say inkr etmesi gibi, Getsemani denen yerde
Hristiyanlar iin zc bir olay daha olmutur:
Getsemani denen yerde sa rencilerine, Ben uraya gidip dua edeceim, siz
burada oturun dedi. Petrus ile Zebedinin iki olunu yanna ald. Kederlenmeye, ar
bir sknt duymaya balamt. Onlara lesiye kederliyim, burada kaln, benimle
birlikte uyank durun dedi. Biraz ilerledi, yzst yere kapanp dua etmeye balad:
Baba, mmknse bu kse benden uzaklatrlsn. Yine de benim deil, senin istediin
olsun. rencilerinin yanna dndnde onlar uyumu buldu. Petrusa Demek ki
benimle bir saat uyank kalamadnz, Uyank durup dua edin ki, ayartlmayasnz, Ruh
isteklidir, ama beden gszdr dedi. sa ikinci kez uzaklap dua etti ama dndnde
rencilerini yine uyumakta grd (Matta, 26/36-45; Markos, 14/32-42; Luka, 22/39-
46). Bu olay da insann zayf olduunu ortaya koymakta, uyank kalmann zor bir snav
olduunu ortaya koymaktadr. Gerek Petrusun inkr, gerek bu olay Hristiyanlar iin
bir ibrete dnecektir (Eliade, 2003, 2: 385).
Daha sonra sa, Yahudann ihaneti ile yakalanr ama rencileri onu brakp
kaarlar. sa, nce yksek kurul (Sanhedrin) nnde yarglanr. Burada bakhin saya
Tanrnn olu Mesih sen misin? dedi. sa sylediin gibidir deyince, ba khin
Tanrya kfrettin diyerek, lm hak ettiine karar verdi (Matta, 26/57-66; Markos,
14/53-64; Luka, 22/66-71; Yuhanna, 18/19-24). sa daha sonra vali Pilatus nnde
yargland. Vali ona sen Yahudilerin kral msn?diye sordu. sa sylediin gibidirdedi. Bunun zerine Pilatus, say sulu bulmasa da halkn onu armha ger diye
barmalarnn baskn kmas zerine onu armha germeye karar verdi ve sa
askerlerin krba darbeleri ve alaylaryla birlikte armha gtrld.
sa, bann zerine bu, Yahudilerin kral sadr yazl bir su yaftas aslm
olarak armha gerildi (Matta,27/37-38; Markos, 15/26-28; Luka, 23/28-41; Yuhanna,
19/19). Bu olayn kesin tarihi bilinmemektedir, tahminen M.S. 30 yllarnda 14 veya 15
Nisan gn meydana gelmitir (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 16). ncil dnda sann haa
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
32/130
18
gerildiini Yahudi yazarlardan F. Josephus ve Tacitus da eserlerinde ksaca da olsa
bahsetmilerdir (Tmer, 1997, 12).
Hazrlk Gnyd ve abat Gn balamak zereyken say, yksek kurul
yelerinden Yusuf adnda biri, cesedi Pilatustan isteyip onu keten beze sararak, hi
kimsenin konulmad, kayaya oyulmubir mezara yatrd ve mezarn giriine bir ta
yuvarlad (Luka, 23/52-54).
sann tutuklanmas, yarglanmas ve armha geriliinden sonra mminler
daldlar. Yalnzca olup bitenleri izleyen baz kadnlar vard. Bunlarn arasnda
Mecdelli Meryem, Kk Yakup ile Yosenin annesi Meryem ve Salome
bulunmaktayd (Markos, 15/40; Matta, 27/55-56; Luka, 27/49; Yuhanna, 19/25). sann
armha gerilmesinden sonra olan olaylar Hristiyanln ana kayna ve temelini
oluturmutur. sann tekrar dirilii, rencilerine grlmesi ve rencileri ile
aralarndaki diyalogu ve onlarn gzleri nnde ge ykselmesi inanc, manevi gcn
yitiren ve say terk edip kaan grubun tekrar kararl bir mmin grubuna dnmesini
salamtr.
2.1.1. Kilisenin Douu
Kilise kelimesi, Yunanca toplant anlamna gelen ekklesia kelimesinden
alnmtr. Toplamak veya toplant anlamna gelen kilise kelimesi Hristiyan cemaatin
toplants manasndadr (Sarkolu, 2002, 354). sa, havarilerini topladnda,
kalabalklara vaaz ettiinde, ekmei krdnda, Petrusa anahtarlarnn iktidarn
verdiinde, deiik milletlere ncili anlatmalar iin rencilerini gnderdiinde,
kilisenin ilk safhas kurulmutur. Kilisenin resmi olarak kuruluu Pentekost gn
gereklemitir (Besnard, 1992, 166). Havariler, Yuhanna lakapl Markosun evindetoplanarak sa ile geirdikleri hatralarn anmaktaydlar (elik, 1996, 25). M.S. 30
ylnn Pentekost gn imanllar yine bir arada toplanmlard. Anszn gkten, gl bir
rzgrn esiini andran bir ses geldi ve bulunduklar evi tmyle doldurdu. Ateten
dillere benzer bir eylerin dalp her birinin zerine indiini grdler. manllarn hepsi
Kutsal Ruhla doldular ve Ruhun onlar konuturduu baka dillerle konumaya
baladlar (Elilerin leri, 2/1-4). Bylece Pentekost bayramyla Hristiyan Kilisesinin
tarihi balar. Bu Kilise kendisinden asla ayrlmayacak Kutsal Ruhla donatlm,Yahudilikten bamsz, yeni ve evrensel krallk olarak ilan edilmitir (Bihlmeyer-
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
33/130
19
Tuchle, 1972, 17). Bu olaydan sonra artk havariler canlanmaya, umutlanmaya, vaaz
vermeye ve mucizeler gerekletirmeye baladlar. Petrus, Pentekost gn kalabala
seslenerek onlar Hristiyanla ard (Elilerin leri, 2/14-36). Daha sonra tvbe
edin, her biriniz sa Mesihin adyla vaftiz olsun dedi ve bin kiiyi vaftiz ederek
Hristiyan topluluuna katt (Elilerin leri, 2/38-41). Bir gn Petrus, Yuhanna ile
birlikte tapnakta sakat dilenciyi iyiletirdi (Elilerin leri, 3/1-7). Petrus, bu olay
gren ve aknlk iinde bulunan Yahudi halkna, bilgisizliklerinden tr say
ldrttklerini ama bu olayn Tanrnn szn yerine getirmesi olduunu, bu yzden
gnahlarn temizlenmesi iin tvbe edip Tanrya dnmelerini syledi (Elilerin leri,
3/11-20). Bu olay zerine de imanllarn says artt ama Petrus ve Yuhanna Yahudi
Yksek Kurulunda yargland fakat sulu bulunamad, yalnzca Yksek Kurul
tarafndan tehdit edildiler (Elilerin leri, 4/1-21).
manllar ekonomik rgtlenme iine girmi, birbirlerine balanmlar, her
eylerini paylamlar (Elilerin ileri, 4/32-37), bylece geimlerini salamakta ve
dinlerine sk bir ekilde sarlmaktaydlar. Eliler, mucizeler gstermeye devam etti,
tapnakta vaazlar verdiler. Btn bunlar ba khinleri ve Sadukileri ok kzdrd ve
onlarn hepsini Yksek Kurul nnde yine yarglattlar. Yksek Kurul onlar kamlatt
ve tehdit edip sald (Elilerin ileri, 5/27-40).
Havariler bir gn kendilerinin grevini yapacak yedi yardmc seti. Baz
Yahudiler, bunlardan birini (stefanos) bu adam durmadan bu Kutsal yere (Azatllar
Havras) kar koyuyor diye sulayp Yksek Kurulda yarglattlar (Elilerin ileri,
6/12-13). stefanos, Yahudilerin genel tarihini kurul nnde anlattktan sonra Ey dik
kafallar, yrekleri ve kulaklar snnet edilmemi olanlar, siz tpk atalarnza
benziyorsunuz, her zaman Kutsal Ruha kar direniyorsunuz. Atalarnz
Peygamberlerin hangisine zulmetmediler ki? Adil olann geleceini nceden bildirenleri
de ldrdler, melekler araclyla buyrulan yasay alp da bana uymayan sizler, imdide adil olana ihanet edip onu katlettiniz hitabn yapnca kurul yeleri fkelendi ve
onun talatarak ldrlmesini saladlar (Elilerin ileri, 7/51-61). Bylece stefanos 32
veya 33 ylnda Hristiyan inancnn ilk ehidi oldu (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 18).
stefanosun ldrlmesini ilerde Hristiyan teolojisini oluturacak olan Pavlus da
onaylamtr (Elilerin ileri, 8/1). stefanosun ldrld gn Yerualimdeki
kiliseye kar korkun bir bask dnemi balad. Eliler hari btn imanllar Yahudiye
ve Samiriyenin her yanna daldlar (Elilerin ileri, 8/1-3).
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
34/130
20
2.1.2. Pavlusun am Tecrbesi
Pavlus, Romallara mektubunda kendisinin brahim soyundan, Benyamin
oymandan bir srailli (Romallar, 11/1) olduunu yazmtr. Elilerin lerindeyazdna gre Pavlus, kendisinin Kilikyann Tarsus kentinde doduunu ve Kudste
Gamalielden Yahudi yasasnn eitimini aldn sylemitir (Elilerin leri, 22/2-3).
Luka, Elilerin lerinde ondan Saul diye bahsetmitir. Pavlusa bu isim, byk
ihtimalle srailoullar tarihindeki kral Saulun isminden hareketle verilmitir (Gndz,
2004, 32).
stefanos ldrldkten sonra Yahudiler Hristiyanl tamamen yok etmek
istemilerdi. Hristiyanlk balamadan bitmeliydi. Hristiyanlar yok etmek iin hrsl bir
Ferisi gen olan ve yurt dndaki artlar ok iyi bilen Pavlus, bu iiin grevlendirildi
(Zitelmann, 2003,136). Pavlus, inanllar topluluunu krp geirmekteydi. Ev ev
dolaarak, kadn erkek demeden imanllar dar srklemekte, hapse atmaktayd
(Elilerin ileri, 8/3). Kudsten etrafa dalan halk misyonerlik grevini yapmakta ve
Hristiyanln yurt dnda da yaylmasn salamaktaydlar. Kuds Yahudileri
Pavlusu, Kuds dna kan Hristiyanlar balayarak Kudse getirecekti ama olaylar
yle gelimedi. ama giderken bana mistik bir vizyon geldi. Bu vizyonu beni daha
annemin rahmindeyken seip ltfyle aran Tanr, uluslara mjdelemem iin olunu
bana gsterdi (Galatyallar, 1/15-6) diye aklayan Pavlus, misyonunun insandan
kaynaklanmadn, sa Mesihin vahiy yoluyla olutuunu (Galatyallar, 1/11-12)
syleyerek, Hristiyanln tekrar doumunu gerekletirmitir.
Pavlus, ama Hristiyanl yok etmek iin hareket etmiti fakat ama varnca,
Havralarda sann Tanrnn olu olduunu hemen duyurmaya balad (Elilerin ileri,
9/20). amdaki Yahudiler Pavlusu ldrmek iin tuzak kurdular fakat Pavlus oradan
kaarak Kudse geldi. Barnaba araclyla havarilerle konutu ve bandan geenleri
anlatt. Daha sonra Pavlus, Yerualimde ve her yerde Hristiyanl anlatmaya balad,
dili Greke olan Yahudilerle tartt. Yahudiler onu ldrmeyi planladlar fakat imanl
kardeleri onu karp Tarsusa gtrdler. Bu vizyon tecrbesi ve yapt misyonerlik
hareketi ile Pavlus, say tanmadan Havari unvan alan tek kii olmutur (Eliade,
Havari: dini anlamda havariler, Rabbi grenlerdir. Bu yzden havarilerin sonuncusu Pavlus olmutur.Bu anlamda havari, sann diriliine ahit olanlar ve diriliin gerekletii ksa sre boyunca kendisindenmisyonerlik grevini alanlardr (F. Aydn, 2002,77).
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
35/130
21
2003, 2: 393). Pavlus, eitli milletlere ve ehirlere yazd mektuplarla Hristiyan
ilahiyat biliminin kurucusu olmutur (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 22).
2.2. Antakya Kilisesinin Kuruluve Gelime Dnemi
2.2.1. Havarilerin Antakyaya Gelii
stefanosun ldrlmesi ile balayan bask sonucu dalan imanllar, Fenike,
Kbrs ve Antakyaya kadar gittiler. Tanr szn sadece Yahudilere duyuruyorlard.
Ama ilerinden Kbrsl ve Kireneli olan baz adamlar Antakyaya gelip Greklerle de
konumaya baladlar. Onlara Rab sayla ilgili mjdeyi bildirdiler. Onlarn arasnda
etkin olan Rabbin gc sayesinde ok sayda kii inanp Rabbe dnd (Elilerin ileri,
11/19-21).
Luka, Elilerin leri kitabnda, Antakyada ilk Hristiyanln yayln
anlattktan sonra; Havarilerin bakan Yakupun, Barnabay Antakyaya gnderdiini,
Barnabann da Tarsusta gizlenen Pavlusu buraya getirerek bir yl boyunca
Hristiyanl yaydklarn (Elilerin ileri, 11/22-25) ve gn getike burada oalan
cemaate ilk kez Hristiyan (Mesihi) ad verildiini (Elilerin ileri, 11/26) yazmtr.
Pavlus, Yahudi hukuku olan Musa hukukunu, zellikle snnet olmay kabul etmemekte,
Yahudi olmayan Gentilelileri kendisine hedef olarak seerek, onlara Mesih kavram
evresinde sa anlayn kompoze etmekte ve bylece Kuds cemaatinden ayr bir
dinsel hareket iine girmekteydi. Nitekim Mesih merkezli oluan bu dinsel hareketin
cemaatine Antakyada Mesihi (Hristiyan) ad verilmitir (Gndz, 2004, 56).
Elilerin lerine gre, Kudsten Antakyaya gelen baz kimselerin orada
byk bir ktlk olacandan bahsetmeleri zerine, rencilerin her biri kendi gcorannda yardm toplam ve bu yardmlar Pavlus ve Barnaba araclyla Kudse
gndermilerdir (Elilerin ileri, 11/27-30). Pavlus, Kudsteki bu seyahatte Havarilerin
Yahudi olmayan uluslara misyon faaliyetlerini yrtmesi iin kendine ve Barnabaya el
uzatarak yetki verdiklerini (Elilerin ileri, 2/9), bu yzden de snnetlilere mjdeyi
bildirme iinin Petrusa, snnetsizlere bildirme iinin de kendisine verildiini (Elilerin
ileri, 2/7) sylemitir.
Barnaba ve Pavlus, Markos diye de tannan Yuhannay da yanlarna alarakAntakyaya dnmlerdi (Elilerin ileri, 12/25). Antakyadan da misyon hareketine
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
36/130
22
devam etmiler ve Kutsal Ruhun grevlendirmesi ile misyonu yaymak iin Kbrs,
Pisidya snrndaki Antakya, Konya, Listra ve Derbeyi ziyaret edip tekrar Antakyaya
dnmler ve buradan Pamfilya, Perge ve Antalyaya gidip yine Antakyaya
dnmlerdir.
Pavlus ve Barnaba bu misyon hareketinde gnahlarn sa araclyla
balanaca, Musann yasas ile aklanamayaca (Elilerin ileri, 13/38-39) mesajn
ilerken, Yahudiyeden gelen baz kiiler Antakyadaki Hristiyanlara Siz Musann
tresi uyarnca snnet olmadka kurtulamazsnz diye retmekteydiler. Pavlusla
Barnaba bu adamlarla ekiip tartdlar. Bu grup, byk ihtimalle Havarilerden Yakup
liderliindeki Kuds merkezli sa cemaatinin mensuplardr. nk sonraki dnemlerde
de Yakup cemaati ile Pavlus ve rencileri arasnda ayn konuda ciddi tartmalar
yaanmtr (Gndz, 2004, 60). Tartmalarn belirli bir uzlama salamamas zerine,
Pavlusla Barnaba, yanna birka kii alp, Kudse gidip, bu sorunu havarilerle
zmeye karar verdiler (Elilerin ileri, 15/1-2). Yakup, Petrus, Yuhanna, Pavlus ve
Barnabann katlmyla oluan Kuds Konsili ya da Havariler Konsili (49 veya 50)
adyla mehur olan bu toplantda, Petrus ve Yakub, Pavlus ve Barnabay hakl grm;
neticesinde Havariler cemiyeti, Barsaba denilen Yahuda ve Silas araclyla
Antakyadaki Hristiyanlara u mektubu yollamlardr:
Kardeleriniz olan biz elilerle ihtiyarlardan, teki uluslardan olup Antakya,
Suriye ve Kilikyada bulunan siz kardelere selam!
Bizden baz kiilerin yannza geldiini, szleriyle sizi tedirgin edip aklnz
kartrdn duyduk. Oysa onlar biz gndermedik. Bu nedenle aramzdan setiimiz
baz kiileri, sevgili kardeimiz Barnaba ve Pavlusla birlikte size gndermeye oy birlii
ile karar verdik. Bu ikisi, Rabbimiz sa Mesihin ad uruna canlarn gzden karm
kiilerdir. Kararmz uyarnca size Yahuda ile Silas gnderiyorum. Ayn eyleri szl
olarak da aktaracaklar. Kutsal Ruh ve bizler, gerekli olan u kurallarn dnda sizeherhangi bir ey yklememeyi uygun grdk: Putlara sunulan kurbanlarn etinden,
kandan, boularak ldrlen hayvanlarn etinden ve fuhutan saknmalsnz. Bundan
kanrsanz, iyi edersiniz, esen kaln (Elilerin ileri, 15/22-29).
Kuds seyahatinin ardndan Pavlus ve Barnaba, misyon hareketleri yaptklar
kentlere ikinci bir misyon seyahati yapmay planlarlar. Barnaba yanlarna Yuhanna
Markosu almak istemiti, fakat Pavlus, Pamfilyada kendilerini yzst brakp terk
eden Markosu yanlarnda gtrmeyi uygun grmedii iin Barnaba ile aralarndaanlamazlk kmtr. Bunun zerine Barnaba ve Pavlus birbirlerinden ayrlmlardr;
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
37/130
23
Barnaba yanna Markosu alarak Kbrsa doru gitmi, Pavlus da yanna Silas alp
Suriye ve Kilikya blgesine doru gitmitir (Elilerin ileri, 15/36-41). Bu
anlamazln altnda yatan asl meseleyi Pavlus, Galatyallara mektubunda
Antakyaya Musa hukukuna uyan baz adamlar (Yakup taraftarlar) gelince, Petrusun
bunlardan korkarak snnetsizlerden (Gentilelerden) uzaklatn, Barnabann da Petrus
gibi yaptn yazm ve Petrusu ve Barnabay ikiyzllkle sulamtr
(Galatyallara, 2/11-13).
Pavlus, Anadolunun eitli yerleim merkezlerinden misyonuna da devam
ederken ncil ve Elilerin leri yazar Luka da kendisine katlmtr. Daha sonra
Pavlus, Makedonus ve Yunanistandaki ehirlere uram, Efesten geerek Kudse
kadar gidip buradaki kiliseyi ziyaret ederek tekrar Antakyaya dnmtr. Pavlus, bu
misyon seyahatinde zellikle ac ekip lmden dirilen Mesih (Luka, 17/3) inanc
zerinde durmutur.
Pavlus, Antakyada bir sre kaldktan sonra tekrar misyon yolculuuna
balamtr. Tekrar Efese, Makedonyaya, Yunanistana ve ehirlerine, Egedeki
adalara ve daha sonra Yerualime gitmifakat burada Yahudiler Pavlusu sulamve
kargaa km, bunun zerine Roma askerleri Pavlusu tutuklamlardr. Nihayetinde
Pavlus, Filistin blgesinde ve Roma da yarglanmtr. Geleneksel Hristiyan dncesi,
Pavlusun imparator Nero dneminde (54-68) idama mahkum edilerek ldrld
(Gndz, 2004, 83) ve Pavlusun lm tarihinin 67ye denk dt kanaatindedirler
(Gndz, 2004, 85).
2.2.2. Antakya Kilisesinin Kuruluu
Antakya Patriklii, M.S. 37-43 yllar arasnda Petrus tarafndan kurulmutur.Kudsten sonra Hristiyanln ikinci merkezi sayld iin Antakya Patrikliine Ana
Kilise denir (Akdemir, 2002, 9). Ayn ekilde Eusebius da, Antakya Kilisesinin Aziz
Peter (Aziz Petrus) tarafndan kurulduunu, daha Roma Kilisesini kurmadan nce
burada yedi yl sre ile bu kilisenin ilk Piskoposluunu yaptn iddia etmitir.
Antakya, zamanla Hristiyanlk tarihi asndan vnlecek konuma ykselmitir.
nk ilk kez Hristiyanlk Yahudiler dnda da (putperestlere) yaylmve yine ilk kez
burada Hristiyanlk Yahudi ismi dna kp Hristiyan adn almtr. (Atiya, 2005,192).
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
38/130
24
Gelenee gre Petrus, M.S. 33-40 yllar arasnda yedi yl sre ile Antakya
Kilisesine bakanlk etmi, batya gitmeden nce yerine vekil olarak Pavlusun da
yardmyla Putperest kkenlilere St. Euodiosu (Atiya, 2005, 192), Yahudi asll
Hristiyanlara gnatiusu atamtr (elik, 1996, 52). St. Euodius, mparator Neron (54-
68) dneminde ldrlnce cemaatin lideri sadece St. gnatius olmutur. Atiya,
eserinde; gnatiusun, Euodiusun lmnden sonra Aziz Pavlus tarafndan takdis
edildiini yazarken (Atiya, 2005, 193), elik, eserinde, onun Euodius ile ayn anda
Antakya Hristiyanlarnn bakan olduunu yazmtr (elik, 1996, 52). Her halkarda
gnatius zamannda Antakya Kilisesi bamsz bir Piskoposluk unvann almtr. M.S.
70 ylnda Kuds, Titus tarafndan yklmasndan sonra buradaki cemaat dalm,
cemaatin bazlar Antakyaya g etmi(Atiya, 2006, 192; elik, 1996, 53) ve burada
Hristiyanlarn says artmtr. Bylece Antakya, Hristiyan dnyasnn lideri ve misyon
almalarnn merkezi olmutur. Bunun zerine gnatius, Suriye Piskoposu unvann
kullanmaya balamtr (elik, 1996, 54). St. gnatius, kuvvetli bir misyoner rgt
kurmutu. nce Antakya Kilisesi iindeki Yahudi asll Hristiyanlar ile Putperest asll
Hristiyanlar arasndaki ayrl gidermi, sonra da zellikle Anadoludaki kiliselere
gnderdii mektuplarla paralanmalar nlemeye almt (elik, 1996, 55).
gnatiusun yapt bu misyon almalar mparatorluk iinde huzursuzluk yaratmve
ikayetler zerine Dou seferine kan mparator Trajan, Antakyaya urayarak St.
gnatiusu yakalatmt (elik, 1996, 56). gnatius, mparator Trajan (98-117) tarafndan
sorguya ekilmive mparator, onun vahi hayvanlara atlmasn emretmitir. Romaya
gtrlen ve 87000 seyircinin gzleri nnde vahi hayvanlarca paralanan gnatiusun
(Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 48) bedeninden kalan kk paralar Antakyaya gtrlerek
gmlmve V. yzylda mparatorie Evdoksiya, kiliseye evrilmiolan eski bereket
tapnana gmlmesini emredene kadar orada kalmtr. St. gnatiusun Sryani
tarihinde o kadar saygn bir yeri vardr ki, ardndan gelen Yakubi Patrikler takdis edilipgreve balarken gnatiusun unvan ile anlmlardr (Atiya, 2005, 193).
2.2.3. Antakya Kilisesinde Grev Yapan Piskoposlar ve Roma
mparatorluunun Hristiyanlara Kar Tutumlar
Antakyann ilk piskoposlar, M.S. 135 ylnda Judasa gelinceye kadar YahudiHristiyanlard (Atiya, 2005, 193; elik, 1996, 82). Piskopos Theophilus (165-182) ile
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
39/130
25
birlikte Antakya Kilisesinin dnm noktas balamtr. Theophilus, Putperest
dncelerle ve ilk Sryani gnostiklerin sapkn retileri ile mcadele etmitir. Bu
dnemden nce ortaya kan Marcion, Eski Ahiti reddetmekte ve Eski ve Yeni Ahitin
ayn Tanrdan olmadn, Yahudilerin Tanrsnn Yaratc Tanr, sa da zuhur eden
Tanrnn sevgi ve teselli Tanrs olduunu savunmakta, Yahudilerin nfuzlarn
ykmak iin sann grnte haa gerildiini aslnda haa gerilenin o olmadn iddia
etmekteydi (elik, 1996, 84; Eliade, 2003, 2: 426). Dahas Marcion, Luka ncili ile
Pavlusun on mektubu dndaki havarilerin mektubunu da reddetmive kendine gre
Lukann ncilinden, Elilerin lerinden ve Pavlusun Mektuplarndan zel bir Yeni
Ahit dzenlemitir (Albayrak, 2004, 63).
Gnostisizmi Antakyaya sokan kii, Samariyeli olan Menandrostur. Kendini,
insanlar kurtarmak iin gkten inmi kurtarc olarak tantmakta ve kendisinin vaftiz
ettii kiilerin meleklerden dahi stn olduunu iddia etmekteydi. 100-130 yllar
arasnda Antakya da faaliyet gsteren ardl Satornil, yalnzca yaratc meleklerin ba
olan Yahudilerin Tanrsnn karsna gizli Tanry koymakta, eytann eseri olarak
aklad evlilii mahkm etmekteydi (Eliade, 2003, 2: 426). te Antakya piskoposu
Theophilus bu gibi Gnostik dncelerle mcadele etmive Atiyann yazdna gre,
zellikle Treatise to Autolycus adl eserinde Marcionun bu fikirlerini rtmtr.
Theophilusun bu eseri kayda geen en eski din bilim eserlerinden biridir ki Trinity
(l Teslis) teriminin ilk kullanm bu esere kadar geri gtrlebilmektedir (Atiya,
2005, 194).
199 ylnda Serapion Antakya piskoposu olmutur. Serapion, Yunanllara ve
Caricus, Pontius ve Damianus adl kiilere hitaben mektuplar ve eserler yazmtr. Onun
esas olarak Frikyal Montanusun sapkn grleri ile mcadele ettii sylenmektedir
(Atiya, 2005, 194).
240-250 yllar arasnda Antakya piskoposluunu St. Babylas ynetmitir.
Hristiyanlar, II. yzyldan itibaren mparator tapnmalarn reddetmeleri sebebiyle
Neronun emriyle kyma uram ve Hristiyanlk yasak din olarak kabul edilmiti.
202de Septimius Severus, din yayma abalarn yasaklayan, ilk Hristiyan kart
kararnameyi karmt. Ksa sre sonra Maximinus kilise hiyerarisine saldrm, ama
Gnostisizm: Tanr, alem, insan ve bunlarn birbirleriyle olan ilikilerini kendine has kutsal esoterik
(gizli) bilgi doktrini temeline dayal olarak aklamay ilke edinen dini, felsefi gelenek (Gndz, 1998,143).
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
40/130
26
bir sonu alamamtr. Deciusun saltanatna kadar, kilise bar iinde gelimitir
(Eliade, 2003, 417-418). Bu dneme gelindiinde Hristiyanlar Yahudiler kadar
kalabalk olmasalar da Roma dnyasndaki en dinamik dini gruptular ve saylar gittike
artmaktayd. Decius, Hristiyanlar Romann knden sorumlu tutarak,
Hristiyanl ortadan kaldrma seferleri dzenlemitir. Decius, tm halka lmsz
Tanrlara (mparatorluk Tanrlarna) kurban sunmalarn, yapmayanlarn lm ile
cezalandrlaca kararnamesini duyurmu(Eliade, 2003, 2: 418; Rubenstein, 2004, 35),
bunun zerine eski Tanrlara kurban adamayanlar ldrlmtr. Eski Tanrlara kurban
adamayanlar iinde St. Babylas da vard. St. Babylas ldrlnce Antakyada onun ad
evresinde bir klt olumutur. Babylas, St. John Chrysostom tarafndan aziz
mertebesine karlmtr (Atiya, 2005, 194).
Eski tanrlara kurban adamadklar iin idam edilenlerin arasnda St.
Babylasdan baka; Romal Fabiam ve II. Sixtus, Kudsl Aleksandros, Kartacal
Cyprion gibi nl piskoposlar da vard (Rubenstein, 2004, 36).
Hristiyanlarn kriz karsnda prensipli davranlar, ehitlerinin yapt
fedakrlk, kilisenin alar doyurmalar, evsizleri barndrmalar, hastala
yakalananlarla ilgilenmeleri gibi tutumlar Roma halk arasnda byk sayg
toplamalarna sebep olmu ve bylece Hristiyanlar, n snavdan zaferle kmlardr
(Eliade, 2003, 2: 418; Rubenstein, 2004, 36).
Bu zaferde mparator Deciusun 251 ylnda lmesi de etkili olmutur ama
yerine geen mparator Valerianusun kararyla 257-258 ylnda tekrar bask dnemi
balamtr. 257 ylnda Valerianusun bildirisine gre, Hristiyan din adamlar ilahlara
kurban etmedikleri takdirde srgn edilmekte, dini toplantlar yapanlar ldrlmekte,
din adamlar fikirlerinde kararllk gsterirlerse idam edilmekte, yksek mevkideki
Hristiyanlar makam ve mevkilerinden uzaklatrlmakta, Hristiyan asil kadnlar kle
olarak altrlmaktayd (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 56). 260 ylnda Sasani kral I.
apur, Roma ordusunu ve Valerianusu ele geirmi sanki Hristiyan ehitlerinin
intikamn alrcasna Valerianusun diri diri derisini yzdrp bu deriyi Bakent
Meydannn kapsna iviletmiama maalesef, Antakyaya girip ehri yamalamve
binlerce kiiyi de kle yapmtr (Rubenstein, 2004, 40). Kle yaplanlar arasnda
Antakya episkoposu Dimitriyanos vardr (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 36). Belki bu
olaylar da Hristiyanla katlm arttrmtr. nk her ne kadar mparatorlar bu kt
gidiattan Hristiyanlar sorumlu tutsa da, insanlar bu durumun igaller, kt yneticiler
8/13/2019 GEMTE VE GNMZDE ANTAKYADA HIRSTYANLIK
41/130
27
ve kendilerini artk korumayan aciz Tanrlardan kaynaklandn bilmekteydiler. 260-
303 yllar arasnda bir bar dnemi olmutur. Hatta mparator Gallien (260-268),
Hristiyanlarn mal ve mlklerini geri vermi ve dini toplant yapmalarna da izin
vermiti (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 56). Hristiyanlk, mparatorluun her yerine ve tm
toplumsal katmanlara (hatta mparatorun ailesine kadar) szmay baarmtr (Eliade,
2003, 2: 418). mparatorun kars Prisca ve kz Valeria da Hristiyan olmutu
(Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 57).
Dimitriyanosdan (254-260) sonra 260-270 yllar arasnda Samsatl Paul XVI.
Piskopos olarak seilmitir. Paul, Palmira Tadmur kraliesi Zenobia nn retmeni
olduu iin; kralie ehrin valiliini de ona vermiti (elik, 1996, 86; Atiya, 2005, 195).
Paul, Tanr inanc konusunda yle demektedir: Baba, Oul ve Kutsal Ruh diye
uknum yoktur. Tek uknum vardr. O da bir tek olan Tanrdr ki Kitab- Mukaddes onu
Baba olarak adlandrmaktadr. say, Ruhul Kuds araclyla bakire Meryemden
mucizev bir ekilde domu saf bir insan olarak nitelendirmektedir. saya ycelii
verenin Tanrsal Hikmetin (Kelam) onun iine ilemesi olduunu, bu Tanrsal
hikmetin daha nceki Peygamberlerde de ksmi olarak var olduunu sylemekte ve
armha gerildii zaman Tanrsal Hikmetin ondan ayrldn iddia etmektedir (elik,
1996, 86-87). Paul, bu grlerini eyleme dkerek; Mesih in Tanr olduunu gsteren
ya da ima eden her eyi kaldrtmtr. Antakyada artk sa, bir Peygamber, Allah ise tek
bir varlk dncesi hkim olmaya balamt. Hatta bir keresinde halk, kendisine
mutlu Antakya kilisesini putperestlikten, sapknlktan korumak ve takdis etmek iin o
gkten inen bir melektir eklinde tempo tutmutur (elik, 1996, 88). Bu durumda Paul,
Mesihin ikili doas retisinin temellerini atmve nl Homoousion terimini ilk
kez kullanmtr (Atiya, 2005, 195). Paulun bu almalar ve dnceleri her yanda
yank yapmt. Bu fikir akmna kar skenderiye piskoposu Dionysius, Dou
kiliselerini, problemi zmek zere Antakyaya konsil toplantsna mektup yollayarak
arm, bylece 264
Recommended