Upload
others
View
8
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Koruma ve onarım yanında restorasyon alanında ülkemizde son yıllarda olumlu
gelişmeler yaşanmaktadır1. Kültür Bakanlığının denetlemeleri yanında restorasyon
yapılan alanlarda işlerinde uzman restoratörler çalıştırılmaktadır. Bir bölge ya da bir yapı
da restorasyon yapılmasına karar verildiğinde uygulanacak bazı işlemler bulunmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti tarafından da kabul edilerek Kültür ve Turizm Bakanlığı mevzuatı
içine dahil edilen ICOMOS Arkeolojik Mirasın Korunması ve Yönetimi Tüzüğü ve
Icomos Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü dikkate alınarak restorasyon çalışmalarına
başlanmaktadır.
İnceleme, belgeleme ve saptama2 bu çalışmalardan ilkidir. Restorasyonu
yapılacak alan ve yapı hakkında detaylı bir raporlar hazırlanır. Bu raporlar içinde yapının
çizimi plan, kesit ve görünüş olarak her cepheden detaylı olarak bulunmalıdır (Resim 1–
2). Restorasyon projesinde yapılan çizimler üzerinde lejantlar kullanılarak yapıda
bulunan taş çeşitleri, taşların konumları, kırık ve eksikleri belirtilmelidir. Çizim
çalışmalarına ek olarak yapının fotoğraflanması çevresi ile beraber detaylı şekilde
yapılarak rapora eklenmelidir. Bu görsel çalışmalara ek olarak yapının işlevini, yapım
tekniklerini, kullanılan malzemeleri, yatay ve düşey taşıyıcıların durumunu ile yapının
genelinde görülen bozulmaları belirten detaylı bir metin rapora eklenmelidir. Bu işlemler
* Öğr. Gör. Dr., Selçuk Üniversitesi Bozkır MYO Mimari Restorasyon Programı. [email protected] ** Dr., Selçuk Üniversitesi Arkeoloji Bölümü, [email protected] 1 Patara Meclis Binası, Kaş Tiyatrosu gibi restorasyonu bitmiş yapılar yanında Knidos Tiyatrosu, Telmessos Tiyatrosu gibi restorasyonu devam eden birçok yapı vardır. 2 http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Tuzukler1&dil=tr
GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE
ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE UYGULAMA ÖNERİLERİ
Özge ALTUN *
Savaş ALTUN **
180 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
gerçekleştirilirken yapıdan alınacak taş, harç ve metal örnekleri Ankara ve İstanbul başta
olmak üzere Restorasyon ve Konservasyon Bölge Laboratuarlarına analiz için
gönderilmelidir. Gelen sonuçlara ve Kültür ve Turizm Bakanlığının kabul edeceği şartlara
uygun olarak yenileme aşamasında kullanılacak malzemenin niteliği belirlenerek
restorasyon projesine eklenir. Bu malzemeler orijinal ya da orijinale en yakın
malzemelerden seçilmelidir3.
Belgeme işlemi restorasyon çalışmasına karar verildiği andan restorasyonun
bitmesine kadar aralıksız devam eden bir süreçtir. Tam olarak yapılan belgeleme
restorasyonun ilerleyen dönemlerinde ya da restorasyondan sonraki yıllarda yaşanacak
problemlerin çözülmesindeki en büyük yardımcıdır.
İkinci aşama olarak uygulanacak müdahalelere karar verilmesi gösterebiliriz.
Yapıya müdahale edilmeden önce raporda yer alan yapım teknikleri araştırılmalı ve
restorasyonda mümkün oldukça aynı yapım teknikleri uygulanmalıdır. Ayrıca bozulmaya
uğramış taşların bozulma dereceleri belirlenerek yapıda tekrar kullanılabilme durumları
belirlenmelidir. Bunlara ek olarak yapının statik durumu belirlenmelidir. Temel seviyesi
ya da temelden alınacak örnekler ile inşaat mühendisleri tarafından yapının statik raporu
mutlaka hazırlanmalıdır. Bazı durumlarda yapının temel seviyesine kadar sökülerek
zeminin sağlamlaştırılması gerekir. Aksi durumda yapılan restorasyon sağlam
olmayacağı gibi bir kaç yıl içinde yıkılabilir.
Üçüncü aşama onarım ve yenilemedir. Bu evrede yapıda kullanılan materyalin
onarılacağına mı yoksa yenileneceğine mi karar verilir. Daha sonra eğer yenileme
yapılmasına karar verilirse; yapı çizime uygun olarak sökülür ve numaralandırılır.
Numaralandırılan ve sökülen taşlar hem fotoğraf hem de çizim ile belgelenir (Resim 3, 4,
5,). Bu aşamada dikkat edilmesi gereken nokta restorasyon yapılırken alana girecek iş
makinelerinin hesaplanmasıdır. Örneğin dış duvara erken yapılan yenileme yapının iç
duvarlarına geçince zorluk yaratacak belki yıkılmasına neden olacaktır. Bu nedenle önce
projelendirme sonra yenileme yapılması çok önemlidir. Yapı elemanlarının
sökülmesinden sonra yapının durumuna göre zemin sağlamlaştırılıp tekrar örme işlemine
geçilir. Bu evrede yapıdan sökülen sağlam taşlar ve onarılabilen taşlar aynen
3 Yapıda kullanılan taşın alındığı ocağın yok olması durumuna karşı orijinale en yakın malzeme tercih edilebilir.
181 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
kullanılmalıdır. Ancak onarılamayan ve bozulma durumuna karşı koruyucu önlemler
alınamayacak durumda olan taşlar için yukarıda da belirttiğimiz üzere yeni taşlar gelen
analiz raporlarına uygun olarak kullanılabilir. Yapı tekniklerinde yapının orijinalliği
bozulmamalı mümkün olduğunca aynı teknikler kullanılmalıdır.
Günümüzde restorasyon sonrasında ya da sırasında orijinal taşlar ve yenileme
sonucu konulan taşlar arasında oluşan renk farkları sanki yanlış restorasyon uygulaması
yapılmış gibi duyurulmaktadır. Unutulmaması gereken nokta yapılardaki taşlarda görülen
kararmalar insan eli ve doğal olaylar sonucu meydana gelen kirlenmelerdir. Yenileme ile
konulan taşlar ise ocaktan yeni çıkmış ve herhangi bir kirlemeye uğramamış taşlardır.
Restorasyonu yapılan eser ilk yapıldığı dönemde yenilenen taşlar ile aynı renge sahip
olduğu unutulmamalıdır. Yanlış eleştirilere yol açan bu durum belirlenecek uygun
temizleme yöntemleri ile giderilebilir. Günümüzde giderek yaygınlaşan ve gerek taş
gerekse ahşap yapılarda zarara yol açmayan lazer ile temizleme yöntemi en
uygunudur(Resim 6, 7 ). Pahalı olan bu sistem Selçuk Üniversitesi rektörlüğü desteği ile
Koruma Onarım bölümümüzde gerçekleştirilen proje ile hayata geçirilmesi
planlanmaktadır. Projenin gerçekleşmesi sonucunda hem üniversitemiz restorasyon
uygulamalarında rol alabilecek hem de çevredeki antik kentler için sağlıklı eser temizliği
yapılabilecektir. Ayrıca Restorasyon uygulamalarında dikkate alınan tüzükler yapıya
uygulanan yenilemenin vurgulanmasını gerektiğini belirtir. Bunun nedeni ilerleyen
yıllarda meydana gelecek bozulmalara karşı uygulanacak koruma, onarım ve yenileme
uygulamaları için referans noktası olmasıdır.
b-İsaura için yenileme önerileri
İsaura kenti bölge içinde iyi korunmuş nadir bir örnektir4. Kenti oluşturan öğeler
arasında sayabileceğimiz sur duvarları, şehir kapısı, cadde, stoalar, zafer takları,
nekropoller ve diğer yapılar hem koruma onarıma hem restorasyona uygundur. Kentte
yapılacak kazılar ile hazırlanacak detaylı raporlar hangi yapının koruma hangi yapının
restorasyona gerektirdiğini net bir biçimde ortaya koyacaktır. Kent içindeki yapılar
baktığımızda genellikle yerel taş olarak adlandırdığımız taşın kullanıldığını görmekteyiz
ki bu durum gerçekleştirilecek bir restorasyonda hammadde sağlanması açısından
4 Yılmaz 2005.
182 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
kolaylık sağlayacaktır. Kente ulaşım düşünüldüğünde restorasyon için zorlayıcı tek nokta
iş makinelerinin alana çıkışı olarak düşünülebilir. Ancak kentin güney kısmı sabit bir vinç
çalışması açısından uygun gözükmektedir. Böyle bir durumda koruma kurulunun
belirleyeceği uygun bir alana sabit vinç kurularak restorasyon çalışmaları rahatlıkla
yapılabilir. Unutulmaması gereken nokta restorasyon projesi hazırlanırken iş
makinelerinin gerekli olduğu ve kurulacak yerlerin düşünülmesi gerektiğidir. Bu nedenle
kent restorasyonu iyi planlanmalı ikinci bir olasılık yoksa iş makinelerinin yolunu
kapatacak şekilde restorasyon yapılmamalıdır.
İsaura antik kentinde yukarıda da belirttiğimiz üzere yenileme yapılabilecek
birçok yapı bulunmaktadır. Burada iki yapı için yenileme önerileri belirteceğiz. Ancak
unutulmaması gereken en önemli nokta kazısı yapılmamış bir yapının restorasyon
çalışması yapılamaz. Eğer kazı yapılmadan yenilemeye geçilirse çalışmalar sırasında
ortaya çıkacak plan değişiklikleri en iyi ihtimalle uygulanan restorasyon projesinin
değiştirilmesi ile sonuçlanır. Bir diğer olasılık ise yapılmış bütün yenilemelerin sökülmesi
ve tekrar gözden geçirilmesidir. Bu durumda esere oldukça zarar verir. İsaura'da rahat bir
şekilde yenileme yapılacak alanlardan biri nekropollerdir, yapılacak yenileme, onarım ve
korumalar ile İsauria Bölgesinin nekropol yapısı ve mezar çeşitliliği açık hava müzesi
gibi sergilenebilir. Yenilemeye uygun yapılardan ilki Güney Nekropolünde yer alan ve
Anıt Mezar 1 olarak isimlendirdiğimiz mezar anıtıdır. Bu yapının seçilme nedeni
Swoboda'nın daha önce çizimini yaparak bir öneri sunmasıdır5 Resim 8). Günümüzde
Swobada'nın çizimi yaptığı döneme göre daha fazla tahribata uğramıştır, ancak mezar
etrafındaki bloklar çizimde verilen elemanlarla uyum içinde olduğu ve diğer mezarların
restitüsyon önerileri kazı yapılmadan verilemeyeceği için bu mezar seçilmiştir. Kesme
taştan yapılmış mezar anıtının etrafında mezara ait olduğu anlaşılan bloklar
bulunmaktadır. Ayrıca mezarın içi doğal şartlar ve olasılıkla insan eli ile toprak, moloz
ve çöp ile dolmuştur (Resim 9, 10, 11). Mezarın şu anki durumunun çizimi yapılarak
belgelenmiştir6 (Resim 12). Etrafındaki blokların ölçüleri ve yapıları bu mezara ait
olduklarını düşündürmektedir. Ancak belirttiğimiz üzere sistemli kazı çalışmaları
sonucunda net veriler elde edebiliriz. Bu hali ile mezar duvar örgüsü anlaşılmaktadır.
5 Swoboda- Keil - Knoll 1935, s. 140, Abb. 71. 6 Altun 2016, s 18, resim 1-8, çizim 1.
183 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
Duvar kalınlıkları çift sıra örgü halinde yapılmıştır. Derzleri kaydırılarak yükseltilen
duvarlarda, blokların birleştirilmesinde kenet kullanıldığını günümüze ulaşan izlerden
anlamaktayız (Resim 13). Sonuç olarak kazısı yapılarak temel seviyesine kadar inilen
mezarın statik raporu alınmalıdır. Daha sonra rapora uygun şekilde ya temel seviyene
kadar sökülerek temel sağlamlaştırılmalı ya da en düzgün duvar örgü sırasına ulaşana
kadar duvar blokları sökülmelidir. Söküm işlemi yapılırken bloklar söküldükleri duvar
yönüne ve sırasına göre kodlanarak numaralandırılmalıdır (ör: doğu 1.sıra 1. blok için
D1-1 kodu kullanılabilir). Söküm işlemi gerçekleştirilip belgelendikten sonra duvarlar
geleneksel yöntemine uygun şekilde örülmelidir. Yenileme sırasında olabildiğince
orijinal bloklar kullanılmalıdır, eğer orijinal bloklar onarılamayacak kadar kötü
durumdaysa o zaman yeni bloklar kullanılabilir.
İkinci yapı İsaura antik kenti sembollerinden biri haline gelen Hadrianus Zafer
Takıdır (Resim 14,15). Bu yapının da Swoboda tarafından yapılmış çizimine
sahibiz7(Resim 16, 17, 18), bu durum bizim restitüsyon önerisi sunmamızı
kolaylaştırmaktadır. Düzgün kesme taştan yapılan tak yuvarlak kemerlidir. Duvar örgüsü
tek bir tipe sahip değildir. Alt kısımda pseudo isodomos dediğimiz bir sıra geniş bir sıra
dar yüzlerin kullanıldığı örgü ile atkılı duvar örgüsü dediğimiz iki geniş sırada bir uzun
atkı taşlarının kullanılması ile örülen örgü karışımıdır. Bu çeşit duvar örgüsü, özellikle
surlarda Isaura'da görülen bir özelliktir8. Swobada'nın çizimine göre kemeri çerçeveleyen
alan isodomos diyebileceğimiz tarzda aynı yüksekliğe sahip bloklardan yapılmıştır. Her
bloğun derzleri kaydırılarak yapılmıştır ki bu da duvara sağlamlık kazandıran bir
özelliktir. Bu çizim sayesinde duvar örgüsünün ne şekilde yenileceği kesindir. Bizim için
tartışılacak nokta blokların yüzde kaçının yapı da tekrar kullanılabilir olduğudur.
Yapılacak kazı çalışmaları sonucunda etrafındaki blokların çizimi ve raporlanması ile
hangi bloğun tekrar kullanılabileceği daha net şekilde anlaşılacaktır. Hadrianus zafer takı
için önemli bir diğer nokta zemin analizinin yapılmasıdır. Bu analiz sonucuna göre yapı
da yenileme mi yapılacağına yoksa onarılarak koruma altına mı alınacağına karar
verilmelidir. Zemin sağlamlaştırması yapılamayacak durumda ise yenileme yapılması
7 Swoboda- Keil -Knoll 1935, s 130-132. 8 Akarca 1998, s.115-116.
184 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
esere daha çok zarar verir. Bu hali ile var olan yapının onarılması yapının uzun süre
varlığını koruması sağlayacaksa yenileme yapılmamalıdır.
Burada belirttiğimiz restorasyon önerileri yapıların elimizdeki sınırlı çizimlerine
ve arazide bulunuş durumlarına göre yapılmıştır. Metin içinde de sık sık belirttiğimiz
üzere sistemli bir kazı çalışması yapılmadan yenileme yapılamaz. İsaura Antik kentinde
yapılacak sistemli kazılarla yapıların planlarının neredeyse tamamına ulaşabilir ve
restitüsyon önerisi sunabiliriz. Ayrıca alan içinde ve yapılar etrafında yığın halinde
bulunan blokların sistemli şekilde tasnif edilmesi yapılacak yenilemelerde malzeme
sıkıntısını kısmen ortadan kaldıracak kadar çoktur. Kazı çalışmaları ile birlikte sadece
yenileme değil koruma ve onarımı da kapsayan projeler yapılarak antik kentin büyük bir
kısmı ayağa kaldırılabilir. Önemli olan nokta iş makinelerinin yerleştirileceği alandan
blokların yerleştirilecekleri alanlara kadar her şeyin işin başında planlamasıdır. Sistemli
yapılacak kazı çalışması sorunsuz yenilemeleri de beraberinde getirecektir.
185 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
KAYNAKÇA
Akarca 1998 Akarca, A., Şehir ve Savunması, TTK, Ankara.
Altun 2016 Altun, S., İsaura Nekropolleri Ve Mezar Tipleri, yayınlanmamış doktora tezi.
Nimmrichter- Linke 2008 Nimmrichter, J., Linke, R., "Laser Cleaning Of Stone Artefacts",
Handbook on the Use of Lasers in Conservation and Conservation Science, COST G, 7, 2006.
Swoboda- Keil - Knoll 1935 Swoboda, H.-Keil, J.,-F., Knoll, Denkmäler aus Lykaonien, Pamphylien
und İsaurien, Wien.
Yılmaz 2005 Yılmaz, M., Bozkır Çevresinin (Hadim-Ahırlı-Yalıhüyük) Antik Tarihi ve
Eserleri: İsauria, Konya
http://www.icomos.org.tr
186 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
Resim Listesi
Resim 1: Restorasyon önerisi için tiyatro görünüş çizimi örneği.
Resim 2: Restorasyon önerisi için tiyatro plan çizimi örneği.
Resim 3: Taşların yapıdaki konumları örnek. Tarafımdan çekilen resimdir.
Resim 4: Taş tasnif alanı örnek. Tarafımdan çekilen resimdir.
Resim 5: Kaldırılan bloklar ve taş tarlasındaki konumları çizim örneği.
Resim 6: Lazer Temizleme yapılmış bina örneği. Nimmrichter, J., Linke, R., "Laser
Cleaning Of Stone Artefacts", Handbook on the Use of Lasers in Conservation and
Conservation Science, COST G, 7, 2006, s. 39.
Resim 7: Lazer Temizleme yapılmış bina örneği. Nimmrichter, J., Linke, R., "Laser
Cleaning Of Stone Artefacts", Handbook on the Use of Lasers in Conservation and
Conservation Science, COST G, 7, 2006, s. 17.
Resim 8: Anıt mezar 1, Swoboda öneri. Swoboda, H.-Keil, J.,-F., Knoll, Denkmäler
aus Lykaonien, Pamphylien und İsaurien, Wien, s. 140, Abb. 71.
Resim 9 Anıt mezar 1. Tarafımdan çekilen resimdir
Resim 10 Anıt mezar 1. Tarafımdan çekilen resimdir
Resim 11: Anıt mezar 1. Tarafımdan çekilen resimdir
Resim 12: Anıt mezar 1. Tarafımdan yapılmış çizimdir.
Resim 12: Anıt mezar 1. Tarafımdan çekilen resimdir
Resim 14: Hadrianus Zafer Takı. Tarafımdan çekilen resimdir
Resim 15: Hadrianus Zafer Takı. Tarafımdan çekilen resimdir
Resim 16: Hadrianus Zafer Takı, Swoboda çizimi. Swoboda, H.-Keil, J.,-F., Knoll,
Denkmäler aus Lykaonien, Pamphylien und İsaurien, Wien, s. 131, Abb. 55.
Resim 17: Hadrianus Zafer Takı, Swoboda çizimi. Swoboda, H.-Keil, J.,-F., Knoll,
Denkmäler aus Lykaonien, Pamphylien und İsaurien, Wien, s. 131, Abb. 55.
Resim 18: Hadrianus Zafer Takı, Swoboda önerisi. Swoboda, H.-Keil, J.,-F., Knoll,
Denkmäler aus Lykaonien, Pamphylien und İsaurien, Wien, s. 132, Abb. 56.
Resimler
187 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
Resim 1: Restorasyon önerisi için tiyatro
görünüş çizimi örneği.
Resim 2: Restorasyon önerisi için tiyatro plan
çizimi örneği.
Resim 3: Taşların yapıdaki konumları örnek Resim 4: Taş tasnif alanı örnek.
188 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
Resim 5: Kaldırılan bloklar ve taş tarlasındaki
konumları çizim örneği.
Resim 6: Lazer Temizleme yapılmış bina örneği. Resim 7:Lazer Temizleme yapılmış bina örneği
189 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
Resim 8: Anıt mezar 1, Swoboda öneri.
Resim 9 Anıt mezar 1 Resim 10: Anıt mezar 1
190 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
Resim 11: Anıt mezar 1
Resim 12: Anıt mezar 1 Resim 13: Anıt mezar 1
191 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
Resim 14: Hadrianus Zafer Takı Resim 15: Hadrianus Zafer Takı
Resim 16: Hadrianus Zafer Takı, Swoboda
çizimi.
Resim 17: Hadrianus Zafer Takı, Swoboda çizimi.
192 GÜNÜMÜZDE TAŞ MİMARİ RESTORASYON TEKNİKLERİ VE ISAURA KENTİ MİMARİSİNDE
UYGULAMA ÖNERİLERİ
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
Resim 18: Hadrianus Zafer Takı, Swoboda
önerisi.