kisi.deu.edu.tr › melih.belevi › cıvatalar2013-1.pdf · CIVATA BAĞLANTILARI2012-12-16 ·...

CIVATA BAĞLANTILARI

Cıvatalar makinaların montajında, yatakların ve makinaların

temele tespitinde, boru flanşların, silindir kapaklarının

bağlantısında, çelik konstrüksiyonlarda ve benzeri bir çok

yerlerde bağlantı elemanı olarak kullanılırlar.

Bağlama elemanı olarak somunlu, somunsuz ve saplama

olmak üzere üç şekilde kullanılır. Saplamaların bir tarafı

doğrudan doğruya bağlanacak parçaların birine vidalanır.

Saplamalar sık sık çözülmesi gereken sistemlerde kullanılır.

Cıvataların bağlama ve çözme işlemleri anahtar veya

tornavida denilen takımlarla yapılır.

Cıvatalı Bağlantı Konstrüksiyon Örnekleri

Cıvatalar ve Vidaların görevleri:

1. Sökülebilen bağlantılarda tesbit cıvatası olarak

2. Tespit ettikten sonra öngerilim vermek maksadıyla.

3. Tapa ve kör tapa olarak.

4. Boşluk ve aşınmaları ayarlamak için ayar cıvatası olarak

5. Ölçme aletlerinde ölçü vidası olarak(mikrometre).

6. Küçük kuvvetleri büyük kuvvetlere çevirmek için

(mengene, vidalı pres).

7. Dönme hareketini ilerlemeye, ilerlemeyi dönmeye

çevirmek için (yivset-mermi).

Cıvataların teknikte neden çok kullanılırlar ?

1. Çözmek ve bağlamak çok kolaydır.

2. Standart olarak hazırlanmışlardır.

3. Kolay imal edilirler.

4. Değişik uygulamalar için değişik tipleri mevcuttur.

Dezavantajları;

1. Kendi kendine çözülmemesi için emniyet önlemleri almak

gerekir.

2. Vidanın merkezleme kalitesi yoktur.

3. Kertik (Çentik) tesiri ile kopabilir,

4. Ötelemenin dönmeye çevrilmesinde verim düşüktür.

Vidanın Özellikleri ve Genel Boyutlar

Vida silindirik çubukların dış ve dairesel deliklerin iç

yüzeyine açılmış helis şeklinde kanaldır. Vidayı;h hatve,

silindir çapı d ve eğim açısı ß olmak üzere üç ana faktör

karakterize eder.

Vida bir kanal şeklinde olduğu için dış (d) ve iç (d1)

olmak üzere iki çaptan ve bunlarını ortalamasından (d2) söz

edilebilir. Aynı durum eğim açısına da yansır.

h

dtan=h/(d)

h

h

Vidaların sınıflandırılması

CIVATA BAĞLANTILARI

Profillerine göre

Üçgen (Metrik, Whitworth),

Trapez, Testere, Yuvarlak,

Kare

Helis yönüne göre

sağ (siy) veya sol

(sity) helis

Ağız sayısına göre

bir, iki, üç veya dört

ağızlı olabilirler.

Üçgen vidalar

l)Whitworth vidaları, Normal whitworth vidaları ve Whitworth boru vidası olarak ikiye ayrılır.

-Normal Whitworth vidası: Tepe açısı 55° lik ikizkenar üçgen olan, dış yüksekliğinin de yuvarlatılarak 1/6 sı alınan bu vida bağlama işlerinde kullanılmaktadır.

Üçgen vidalar

-Whitworth Boru vidası: TSCI/23 ...25 'e göre 1/8 "..6" arasında standartlaştırılmıştır. Dişleri fazla kalın olmayan boru cidarını zayıflatmamak için ince tutulmuştur- Orta (o) ve kaba (k) kalite olarak üretilirler. Sızdırmazlıkları keten lifler ve PTFE band ile sağlandığı gibi, sızdırmazlıkları kendinden sağlanan konik uçlu whitworth boru vidaları da vardır. (TS 61/26)

Üçgen vidalar

-BSF vidası: İngiliz standartlarında bulunan 3/16” den 4 1/4" kadar çaplar arasında standartlaştırılan bu vidaların tepe (uç) açısı 47,5°dir.

2) Metrik vidalar: Tepe açısı 60° olan bu vidaların kalın ve ince dişli tipleri vardır. İmalat toleransları ince (i), orta (o) ve kaba (k) olmak üzere üç gruba ayrılmıştır.

3)UST vidası: Metrik vida dişi gibi 60° tepe açılıdır Vida diş üstünde 1/8, diş dibinde ise 1/6’ lık bir düzeltme yapılmıştır. Kaba adımlı (MNC) ve ince adımlı UNF olmak üzere ikiye ayrılır.

CIVATA BAĞLANTILARI

NORMAL WHITWORTH VĠDASI

CIVATA BAĞLANTILARI

WHITWORTH BORU VĠDASI

CIVATA BAĞLANTILARI

BSF ĠNGĠLĠZ ĠNCE ADIMLI VĠDASI

CIVATA BAĞLANTILARI

Ġç vida (somun)

Vida Ģaftı (dıĢ vida)

Üçgen vidalar

CIVATA BAĞLANTILARI

Trapez Vidalar

Vida kesiti 30° tepe açılı trapezdir. Hareket vidasıolarak preslerin millerinde, krikolarda, ventillerde,vanalarda, torna tezgahlarının ana millerinde kullanılır.Çoğu kez otoblokajı kaldırmak ve hareketi hızlandırmakamacıyla çok ağızlı yapılır. Bazen sık sık çözülen yerlerdetesbit cıvatası olarak da kullanılır.

CIVATA BAĞLANTILARI

Trapez Vidalar

CIVATA BAĞLANTILARI

Testere dişli vidalar

Çok önemli bir hareket vidasıdır. Tek yönden çokbüyük kuvvetle yüklenen yerlerde örneğin preslerdekullanılır. Taşıyıcı yüzey vida eksenine hemen hemendikeydir. Sırt yüzeyi ise bu eksenle 30°lik bir açı meydanagetirir. Dış vidanın diş dibi çapı ile somunun diş dibi çapıeşit alınarak her iki parça için silindirik bir klavuz eldeedilir. Bu yapılmazsa çalışmada tutukluk olur. Hareketvidası olarak kullanıldığından çok ağızlı olarak üretilirler.

CIVATA BAĞLANTILARI

Yuvarlak dişli vidalar

Sızdırmazlık gereken yerlerde (şişe, kavanozağızlarında), keskin profilli vidaların pislik, kum, toz vepastan fazla zarar gördükleri yerlerde (kirli su vana milleri,itaiye armatürleri) kullanılırlar.

CIVATA BAĞLANTILARI

Yuvarlak diĢli vidalar

CIVATA BAĞLANTILARI

Kare (Dikdörtgen) vidalar

Hareket vidası olarak kullanılırlar. Ancak imalattan sırasında taşıyıcı yüzeylerin temiz çıkması için torna tezgahının takımları çok hassas ayarlanmalı ve her iki diş yüzünü ayrı ayrı işlemeleri gerekir.

CIVATA BAĞLANTILARI

VĠDA GÖSTERĠMLERĠ ÖZEL DURUMLAR

Metrik (M)

DiĢ baĢı çapı (mm) M20

Metrik ince diĢ (M)

DiĢ baĢı çapı (mm) x hatve (mm)

M80xl.5 Sol vidaMlO.Sol

Whitworth vida (W)

DiĢ BaĢı çapı(inch) x hatve (mm)

W2"5.645 Çot ağızlı (2) vida M10.2 ağızlı

Trapez vida (Tr)

DiĢ baĢı çapı (mm) x hatve (mm)

Tr48x8 Çok ağızlı (3) sol vida M10.3 ağızlı sol

Testere vida (Tv)

DiĢ baĢı çapı (mm) x hatve (mm)

Tvl00xl2

Yuvarlak vida (Tv)

DiĢ baĢı çapı (mm) x hatve (mm) .

Yv40x 4.233

Boru diĢi ve \idasi (R)

Borunun nominal çapı (inch)

Rl"

CIVATA BAĞLANTILARI

DIN ve TS Standartlarına göre semboller: d,dı,d2,D,Dı.D2,h,,p,t, ,, 21 tt

CIVATA BAĞLANTILARI

Vida Toleransları:

Vidaların birbirinden bağımsız olan 5 toleransı vardır ait oldukları boyutun indis olarak gösterirsek bunlar, Td, Td2, TD2, Td1, TD1 dir. cıvata ve somunlarda birim delik sistemi kullanılır. ISO tolerans sistemine göre cıvata vidasının tolerans bölgeleri e, g, h somun vidasının tolerans bölgeleri G, H'dir. Bu bölgelere bağlı olarak ince (i), orta (o) ve kaba (k) olmak üzere üç tolerans sınıfı vardır.

CIVATA BAĞLANTILARI

cıvata vidası M 20 - 4g 6g

DıĢ çapın tolerans alanı

Ortalama çapın tolerans alanı

CIVATA BAĞLANTILARI

Somun vidası M 14 - 4G 6G

DıĢ çapın tolerans alanı

Ortalama çapın tolerans alanı

Cıvata Malzemeleri ve Üretim Yöntemleri

Cıvata Malzemeleri

Cıvata ve somunlar genellikle çelikten imal edilirler.Ayrıca çeşitli amaçlar için Al alaşım, pirinç, teflon,polyamid gibi malzemeler de kullanılmaktadır.Cıvataların mekanik özellikleri kabartma olarak başlarınayazılır.

Eski Sembol

4A 4D 4S 5D 5S 6D 6S 6G 8G 10K 12K

Yeni Sembol

3.6 4.6 4.8 S6 5.8 6.6 6.8 6.9 8.8 10.9 12.9 14.9

ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ

Talaş Kaldırarak Vida Dişi Açılması:

Az sayıda yapılacak üretimde vida dişleri torna veyarevolver tezgahlarında, lokmalar veya otomatik paftalarkullanılarak açılabilir. Trapez, testere, yuvarlak ve kareprofilli vidalar torna tezgahında açılabilir. Büyük serilerhalinde vida dişi soyma aparatları veya vida dişi frezelemeaparatları kullanılmak suretiyle ekonomik şekilde açılabilir.Bu aparatlarda yüksek kesme hızları ve bu sayede temizvida dişi oturma yüzeyleri elde edilir.

ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ

Talaş Kaldırarak Vida Dişi Açılması:

Somunlar ise az sayıda üretileceklerse kılavuzkullanılarak elde veya matkapta, çok sayıda üretileceklerseotomatik somun dişi açma tezgahlarında üretilirler.Hareket vidalarının somun dişleri torna tezgahlarındaaçılır.

ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ

Talaş Kaldırmadan Vida Dişi Açılması

Bu metotla yaklaşık d2 çapındaki bir malzemeyeovalama ile dişler açılır, bu metodun talaş kaldırarak dişaçma metoduna göre üstünlükleri;

Malzeme tasarrufu Zaman tasarrufu Malzemenin liflerinin kesilmemesi sonucu titreşimli

yüklere karşı daha dayanıklı olması.

Ġki silindir segmanı ile

ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ

CIVATA ġEKĠLLERĠ

SOMUN ġEKĠLLERĠ

FLANġ BAĞLANTILARI

Cıvata Bağlantılarını Sıkma Ve Çözme Metodları

Ön gerilme kuvvetinin cıvataya sağlıklı olarak etki etmesi bağlantının emniyetli olması açısından önemli faktörlerden biridir. Bu nedenle seçilecek sıkma metoduna dikkat etmek gerekir. Bu amaçla kullanılan metotlar üç ana gruba ayrılırlar.

1.Mekanik olarak sıkma (tek ve çift ağızlı anahtarlarla, yıldız anahtarlarla, inbus "altı köşe"anahtarlarla, lokma anahtarlarla ve tornavidalarla)2.Hidrolik (basınç) ile sıkma3.Termik (ısı) ile sıkma

Altı köĢe cıvatalar

Kanca anahtar

Özel baĢlı cıvatalar ve uygun takım (tornavida) ağızları

Takım

cıvata BaĢı

ÇÖZÜLMEYE KARġI EMNĠYET TEDBĠRLERĠ

Bir cıvata bağlantısının iyi bir ön gerilme kuvveti

verilerek sıkılmış olması çözülmeye karşı en büyük

emniyetidir. Fakat değişken olarak etki eden işletme

kuvvetinden dolayı ön gerilme kuvveti azalıp vida dişleri

arasında oluşturduğu sürtünme ortadan kalkmasıyla cıvata

bağlantısı gevşeyebilir. Bu durumun önüne geçmek için şekil

bağlı ve kuvvet bağlı emniyet tedbirleri alınmaktadır.

Bunların dışında son zamanlarda yapıştırma usulü ile de

cıvata bağlantıları emniyete alınmaktadır.

ġekil bağlı cıvata emniyetleri

Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri

Kuvvet bağlı cıvata emniyetleri

Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri

Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri

Tırtılı rondela çifti (NORD-LOCK sistemi)

Somunların ve cıvata başının artına oturma yüzeyi düz

değilse (döküm ve dövme paçalarda olduğu gibi) bir pul

konur. Böylece sıkma ve çözme momentinin gereksiz

artması ve (bağlanan parçaların yumuşak olması durumunda

ise pul oturma yüzeyini arttırdığından) yüzeylerin ezilmesi

önlenmiş olur. Çelik konstrüksiyonlarda ise U ve I

profillerinin ayaklan belli bir eğimde olduğu için cıvata

eksenine dik bir oturma yüzeyi sağlamak amacıyla özel

pullar kullanılır.

Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri

Profil çeliklerinde özel pul

CIVATA BAĞLANTILARI

Cıvata bağlantılarına bağlama;

Somunun sıkılması ile meydana

gelen ön gerilme kuvveti ile

gerçekleşir.

Cıvataların ön gerilmeli takılmaları,

1. Sızdırmazlığı sağlar

2. Değişken zorlanma durumunda, gerilme

genliğini azaltarak cıvataların ömrünü arttırır.

Bu kuvveti meydana getirebilmek için somun;

Mstop=Ms+M’ momenti ile sıkılmalıdır.

Hesaplama Yöntemi

Ms momenti cıvata vidası ile somun vidası arasındaki

sıkma momenti

M’ momenti somun veya cıvata başı ile bağlanacak parça

arasındaki sürtünme momentidir.

Sıkma olayının fiziksel esası eğik düzlem ve sürtünmeye

dayanmaktadır. Somunun sıkılması bir yükün eğik düzlem

üzerinde kaldırılmasına benzer.

Ft

Fn

Fn

Fön

h

Ms=Ft.d2/2

Sürtünme açısı

kare vidalar için tan= Fn/Fn=

Üçgen&trapez vidalar için tan’=’, ’=/cos(/2)

Ft

Fn Fn Fön

)tan(.

)tan(.

öntüçgen

öntkare

FF

FF

0F

0F

y

x

Ft

Fn

Fn

Fön

Sıkma momenti

tan

sincos

cossin0cossin0

sincos0sincos0

öntnntx

önnnönny

FFFFFF

FFFFFF

açısısürtünmekatsayısısürtünme

FFF önönt

:;:

)tan(tan.tan1

tantan

212

2

22

2;)tan()

2(2/.

;)tan()2

(2/.

dddd

FdFM

dFdFM

ı

öntüçgens

öntkares

)ρ-βtan(F=F;)2

d(F=M

;)ρ-βtan(F=F;)2

d(F=M

'

ön

'

üçgent

2'

üçgentüçgençöz

ön

'

karet

2'

karetkareçöz

Çözme momenti

Ft’

Fn

Fn

Fön

M’ momenti somun veya cıvata başı ile bağlanacak parça arasındaki sürtünme momentidir.

M’ momentinin belirlenmesi

Cıvata Bağlantısının Kilitlenme (otoblokaj) ġartı

Tespit cıvatalarında bağlantının kendi kendine çözülmemesi istenir. Bunun için eksenel kuvvetinin bir döndürme momenti meydana getirmemesi gerekir. Bu durumda bağlantıyı sökmek için sökme yönünde bir moment uygulanması gerekir. Buna göre;

şartından veya elde edilir. Bu

cıvataların çözülmeme otoblokaj şartıdır. Kilitlemeli (otoblokajlı ) sistemlerde;

0tan2

dFM /2önçöz

/

0tan2

dFM /2önçöz şeklindedir.

Fn cosβ

Fn sinβ

Cıvatanın sökülmesini önleyen kuvvet Fn cosβ

Fn sinβCıvatayı sökmeye çalışan kuvvet

Cıvatanın kendiliğinden sökülmemesi için ;

Fn cosβ ≥ Fn sinβ

cosβ ≥ sinβ

≥ sinβ/ cosβ

tanρ ≥ tanβ

ρ ≥ βKare vida

ρ′ ≥ β Üçgen vida

)tan(.

)tan(.

öntüçgen

öntkare

FF

FF

Ft

Fn Fn

Fön

)tan(.

)tan(.

öntüçgen

öntkare

FF

FF

Ft

Fn

Fön

β

Çözme durumunda

)tan(.

)tan(.

öntüçgen

öntkare

FF

FF

Ft

Fn Fön

β

Otoblokajlı durumda

ρ > β (Kare vida)

Fn cosβ

Fn sinβ

Cıvatanın sökülmesini önleyen kuvvet Fn cosβ

Fn sinβCıvatayı sökmeye çalışan kuvvet

Cıvatanın kendiliğinden

sökülmemesi için ;

Fn cosβ ≥ Fn sinβ

cosβ ≥ sinβ

≥ sinβ/ cosβ

tanρ ≥ tanβ

ρ ≥ β

Kare vidaρ′ ≥ β Üçgen

vida

Verim

Cıvata sisteminin verimi sistemden alınan iĢin verilen iĢe oranından hesap edilebilir.

Sıkılan cıvatalarda

//2

ön

ön

s

ön

t

ön

tan

tan

2.tan2

dF

h.F

2.M

h.F

tan

hF

h.F

Çözülen cıvatalarda,

tan

)tan(

h.F

2.M /

ön

çöz

Otoblokajlı bir vidada;

Sınır durum olan β=ρ’ için açılar küçük

olduğundan; tan(β+ρ’)~ β+ρ’=2 β yazılarak

2

1

2)tan(

tan/

ÖNGERĠLME TEORĠSĠ

Bu teori sıkılarak takılan bir cıvata bağlantısında, cıvata

sistemine gelen işletme kuvvetinin etkisini gösterir.

Bir cıvata bağlantısının,

a) Serbest

b) sıkıldıktan sonraki

c) işletme kuvveti etkisi altındaki

durumları şekillerle gösterilecektir.

websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/

Serbest Sıkma durumunda İşletme kuvveti etkidiğinde

Fön

δc

Fön

δp

δ’

Fctop

Fb

δp

δctop δptop

Fiş

Fz

Fo

φ ψ

Fön

δc

δ’

Fctop

Fb1

δp

Fz1

Fo1

φ1

ψ

Fz2

φ2

Fo2

Fb2

Fön=sbt

Fiş=sbt

Değişken zorlanmada

Fz1 Fz2

FÖN FÖN

δc

δc

Değişken zorlanma durumunda

Fiş=sabit

Fön=sabit

Fb1Fb2

FÖN FÖN

δpδp

Sızdırmazlık durumunda

Fiş=sabit

Fön=sabit

Değişken Kesitli Cıvataların Rijitliği

...)+A

L+

A

L(

E

1=....+

k

1+

k

1=

k

1

2c

2

1c

1

civ2c1ctopc

Sıkılan Parçaların Rijitliği

2

Lk+s=D)d-D(

4

π=A

L

AE=k

p

oeş

2

D

2

eşp

p

pp

p

Sıkılan parçalar arasında conta varsa

dD

conta

contaconta

conta

contapp s

EA=k

k

1+

k

1=

k

1

1top

p=2,5MPa

Ø300

Ø320

Ø345

Ø370

Ø390

Ø320

2,5 MPa

Mukavemet Hesabı

A) Öngerilmesiz cıvatalar

sd

FAkiş

ç

4

. 2

1

s3;

16

d.

M;

4

d.

F Ak22çB3

1

s

21

önç

B) Öngerilme ile bağlanan cıvatalar

35,1....2,1

4

.:

2

1

b

Akönb

ç cvesd

FciçinrmaBoyutlandı

ii) İşletme sırasında

sd

FAkTop

ç

4

. 2

1

Değişken zorlanmada

2

FF=F;

2

F+F=F

4

d.π

F=σ;

4

d.π

F=σ

minmax

g

minmax

o

2

1

g

g2

1

o

o

ç

eK

ı

Degby

ı

DD

g

D

Ak

o

Ak

önminzöntopmax

K

1=k;σ.5,0=σ;.....k.k.k.k.σ=σ

σ.σ

σ+σ

σ=s;F=F;F+F=F=F

b) Dış kuvvet enine etkiyorsa

i) Deliğe boşluklu takılan cıvatalar:

s

σ≤τ3+σ=σ

6,1....1,1=csayıCivata:i;i.μ

F.c=F

Ak22

çB

o

o

ön

ii) Deliğe boşluksuz takılan cıvatalar

emAk

2P

s.d.i

Fp;

s

4

d..n.i

F

C) Vidanın zorlanması

a) Dış kuvvet eksenel olarak etkiyorsa:

i) Sıkma sırasında

Statik zorlanmada

C) Vidanın zorlanması

sayısıdişzkuvvetgelendişez

FF :;1

emememhadz

FP

tdz

FPveyaP

dd

FP

)..(..

;...

)(4

1222

1

2

1

a=0,5 (kare vida)

a=0,65 (trapez vida)

a=0,75 (üçgen cıvata vidası)

a=0,85 (üçgen somun vidası)

websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/

websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/

TRANSMĠSYON CIVATALARI

Kuvvet veya hareket iletiminde kullanılan vida mekanizmalarına transmisyon cıvataları denir. Çalışma bakımından transmisyon cıvatalarının çalışma prensibine çok yakın olup yük altında sıkılan cıvatalar, çektirme cıvata mekanizmaları veya sık sık çözülüp bağlanan sistemler, tutturma cıvata mekanizmaları da bu gruba sokulabilir.

TRANSMĠSYON CIVATALARI

Transmisyon cıvatalarında genellikle bir güç iletimi söz konusu olduğundan verimin yüksek olması istenir. Üçgen profilli vidalarda profil eğimi nedeniyle sürtünme direnci arttığı için

µµ’=tan ρ’=

cos ( α/2 )

verim azalır. Bu nedenle üçgen profil uygun değildir.

Bunun dışında üçgen profilli vidaların adımlarının küçük olması eksenel hareketin yeteri kadar çabuk olmasını engellediğinden üçgen profil tercih edilmez. Aynı çapta büyük adımlı üçgen profil ise cıvata kesitini zayıflatacağı için uygun değildir. Bütün bu sebepler dikkate alındığında trapez, testere veya kare profiller tercih edilmektedir.

TRANSMĠSYON CIVATALARI

TRANSMĠSYON CIVATALARI

TRANSMĠSYON CIVATALARI

Cıvata somun sistemi hareket bakımından sınıflandırılırsa;

Somun sabit, cıvata dönme ve öteleme hareketi yapar.

Cıvata sabit, somun dönme ve öteleme hareketi yapar.

Cıvata dönme hareketi, somun öteleme hareketi yapar.

Somun dönme hareketi cıvata öteleme hareketi yapar.

TRANSMĠSYON CIVATALARI

Yapı bakımından bağlama ve transmisyon cıvataları arasında fark yoktur. Ancak transmisyon cıvataları yukarıda belirtilen sebeplerden dolayı üçgen profilli olmazlar. Çalışma prensibi bakımından bağlama ve hareket cıvataları arasındaki tek fark transmisyon cıvatalarında somun ile cıvata arasındaki hareketin yük akında yapılmasıdır. Bu nedenle transmisyon cıvatalarınınçalışma prensibi bağlama cıvatalarının sıkma prensibine benzer. Ancak burada cıvataya tatbik edilen moment, bir döndürme momenti ve (F) kuvveti de ön gerilme kuvveti değil, nominal kuvvet veya yüktür.

• Hareket cıvatalarında somun ile cıvata arasındaki hareket yük altında yapılır. Bu nedenle hareket cıvatalarının çalışma prensibi bağlama cıvatalarının sıkma prensibine benzer. Ancak burada cıvataya uygulanan moment bir döndürme momenti ve cıvata üzerindeki eksenel kuvvette öngerilme kuvveti değil nominal kuvvet veya yüktür. Hareket cıvatalarına uygulanan döndürme momenti de somun ve cıvata dişleri arasındaki sürtünme momenti ve yataklama sistemindeki sürtünme momenti olmak üzere iki direnç momenti yenen bir momenttir. Bağlama cıvataları için elde edilen sıkma momenti hareket cıvataları için yazılırsa

TRANSMĠSYON CIVATALARI

• Cıvata dişleri arasındaki sürtünme momenti;

'

2

2/2s

d

h

2

dFtan

2

dFM

• Yataklama sistemindeki sürtünme momenti;

2

dFM o

1sü

Cıvata veya somun hareketi kuvvet yönünde ise

'

2

2/2s

d

h

2

dFtan

2

dFM

'

2

2/2s

d

h

2

dFtan

2

dFM

Cıvata veya somun hareketi kuvvet yönüne ters ise

Kendi kendine kilitlemeli sistem söz konusu ise

2

2/2s

d

h

2

dFtan

2

dFM

Verim• hareket kuvvet yönüne ters ise

• hareket kuvvet yönünde ise

• kilitlemeli sistem söz konusu ise

2d

h1

tan

)tan(

)tan(

tan

• Hareket cıvatalarının verimi ile ilgili sonuçlar:

• Şekil-1.21 eğim açısına göre vida verimi

– Bir cıvata somun sisteminde verim, helis () ve

sürtünme () açılarına bağlıdır. Sabit bir sürtünme

açısı için, helis açısına bağlı olarak verim Şekil-

1.21’de verildiği gibi değişir. Şekilden de

görüldüğü gibi verim önce () helis açısına bağlı

olarak hızlı bir artış göstermekte, artma hızı

sonradan azalmakta ve derece için maksimum

değerine erişmektedir.

– Vida dişlerindeki sürtünme açıları dikkate alınırsa

dir. Buna göre aynı helis açısı için olur.

– Otoblokajlı cıvata somun sistemlerinde sınır

durum olan için açılar küçük olduğundan

yazılarak

• bulunur. Buna göre otoblokajlı sistemlerde verim en

fazla %50 olabilir. Yataklardaki sürtünme kayıpları da

dikkate alınırsa hareket cıvatalarında verim %25 ile

%35 arasında değişir. Verimi artırmanın yolu vida

dişlerindeki ve yataklardaki sürtünmeyi azaltmaktadır.

websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/

DĠFERANSĠYEL VE BĠLEġĠK CIVATALAR

Transmisyon cıvatalarının stroku

s = n. zo.h

n cıvatanın devir sayısı

Zo Vidanın ağız sayısı

h Vidanın hatvesidir

Çok küçük hareketlerin söz konusu olduğu ayar işlemlerinde ince hatveli vidalar kullanılabilir. Ancak bunlar zayıf vidalardır. Bu sakıncayı önlemek için diferansiyel vidalar geliştirilmiştir. Bu cıvatalar yönleri aynı fakat hatveleri farklı seri halinde iki vidadan meydana gelmektedir. Somunlardan biri hareketli diğeri ise sabittir. Cıvatanın her dönüşünde somunlar birbirine yaklaşır veya uzaklaşır.

s = h1 - h2 1 no'lu somunun hatvesi büyük ise s = h2 - h1 1 no'lu somunun hatvesi küçük ise

DĠFERANSĠYEL VE BĠLEġĠK CIVATALAR

DĠFERANSĠYEL VE BĠLEġĠK CIVATALAR

İntegral (bileşik) cıvatalar ise hatveleri aynı fakat yönleri farklı iki vidadan meydana gelirler.

HESAPLAMA PRENSİPLERİ

em1

AK22

çB

31

s

21

ç

F3,1ArmadaBoyutlandı

s/3

16/d

M

4/d

F

Mukavemet Hesabı Aşınma Hesabı

em21

2

em21

2

pdd4

Fhzhm

p

dd4

z

Fp