ORTAÖĞRETİM 9. SINIF KİMYA 2. ÜNİTE: BİLEŞİKLER

1

ÜNİTENİN KONU BAŞLIKLARI1. BİLEŞİKLER NASIL OLUŞUR?2. İYONİK BİLEŞİKLER3. KOVALENT BİLEŞİKLER

2

1. BİLEŞİKLER NASIL OLUŞUR?3

BİLEŞİKLERİN TANIMIFarklı cinsteki atomların belirli oranlarla

kimyasal özelliklerini kaybederek birleşmeleriyle oluşan yeni saf maddeye denir.

4

BİLEŞİKLERİN ÖZELLİKLERİ1– Aynı cins molekül ve farklı cins atomdan

oluşmuşlardır.2– Saftırlar (Arı).3– Homojendirler.4– Yoğunluk, erime ve kaynama noktaları

karakteristiktir.5– Kimyasal yolla bileşenlerine ayrışırlar.6– Formülle gösterilirler (CO, H2O, HNO3).

5

BİLEŞİK FORMÜLLERİ1– KABA FORMÜL (BASİT FORMÜL)

(AMPİRİK FORMÜL): Bir bileşiği oluşturan elementleri ve bu elementler arasındaki en basit oranı gösteren formüldür.

2– MOLEKÜL FORMÜLÜ (KİMYASAL FORMÜL): Bileşiği oluşturan temel birimi ve bu birimdeki atomların sayılarını gösteren formüldür.

6

KABA FORMÜL (BASİT FORMÜL) (AMPİRİK FORMÜL)Kaba formülden; bileşikte hangi elementlerin

bulunduğu, bileşikteki elementlerin sayıca (molce) oranı, eğer atom ağırlıkları verilirse bileşikteki elementlerin kütlece oranı bulunabilir.

7

MOLEKÜL FORMÜLÜMolekül formülünden; kaba formülden

anlaşılan her şey anlaşılabilir, ayrıca bileşiği oluşturan elementlerin sayıları ve atom ağırlıkları verilirse bileşiğin mol kütlesi bulunabilir.

Her iki formülden de fiziksel veya kimyasal özellik anlaşılamaz.

8

DEĞERLİK VE YÜKSELTGENME BASAMAĞI FARKI

Değerlik, bir atomun bağlayabileceği hidrojen atomu sayısıdır. Değerlikte + ve – söz konusu değildir, rakamsal değerlerdir.

Yükseltgenme basamağı ise taneciğin elektriksel yüküdür.

9

Nötr atom, verdiği elektron sayısı kadar + yükseltgenme basamağı; aldığı elektron sayısı kadar da – yükseltgenme basamağı kazanır.

Örneğin; sodyum iyonunun değerliği 1’dir, yükseltgenme basamağı ise +1’dir.

Bu farka çok dikkat edilmemektedir. Değerlik de yükseltgenme basamağı gibi aynı anlam için kullanılmaktadır.

10

FORMÜL YAZMAFormül yazarken çaprazlama yapılır.Öncelikle pozitif değerlikli element yazılır.Değerlikler bilinmelidir. Değerliği değişken olanlar bilinmelidir.

11

BİLEŞİKLERİN İSİMLENDİRİLMESİ1– METAL + AMETALNaCl: Sodyum klorür CaF2: Kalsiyum florür MgO: Magnezyum oksit AlN: Alüminyum nitrür K2S: Potasyum sülfür

Ba3P2: Baryum fosfür

12

2– METAL + KÖKLiNO3: Lityum nitrat

Mg3(PO4)2: Magnezyum fosfat3– KÖK + AMETALNH4Cl: Amonyum klorür

(NH4)2S: Amonyum sülfür4– KÖK + KÖKNH4OH: Amonyum hidroksit (NH4)2CO3:

Amonyum karbonat

13

5– DEĞERLİK DEĞİŞTİREN METALLERİN BİLEŞİKLERİ

FeO: Demir (II) oksit Fe2O3: Demir (III) oksit

PbCl2: Kurşun (II) klorür

PbCl4: Kurşun (IV) klorür Bileşiklerinde değerliği değişkenlik gösteren

metaller: Fe, Mn, Pb, Sn, Cr, Au, Hg, Cu.

14

6– AMETAL + AMETAL1– mono 2– di 3– tri 4– tetra 5– penta 6– hegza 7– hepta 8– okta 9– nona 10– deka

15

NO: Azot monoksit NO2: Azot dioksit

N2O5: Diazot pentaoksit

PCl3: Fosfor triklorür

CS2: Karbon disülfür CO: Karbon monoksit

16

BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI1– ASİTLER2– BAZLAR3– OKSİTLER4– TUZLAR

17

OKSİTLEROksijenin yanında tek cins elementin

bulunduğu (OF2 hariç) bileşiklerdir.1– ASİT OKSİTLER (AMETAL OKSİTLER)Ametallerin oksijence zengin oksitlerine

denir. Örneğin: CO2, NO2, N2O5, SO3, SO2.Asit oksitlerin suyla tepkimelerinden asitler,

bazlarla tepkimelerinden tuz ve su oluşur.

18

2– BAZİK OKSİTLER (METAL OKSİTLER)Metallerin oksitlerine denir. Örneğin: Na2O,

CaO, Li2O.Bazik oksitlerin suyla tepkimelerinden bazlar,

asitlerle tepkimelerinden tuz ve su oluşur.

19

3– NÖTR OKSİTLERAmetallerin oksijence fakir oksitlerine denir.

Örneğin: CO, NO, N2O.Nötr oksitler; suyla, bazlarla ve asitlerle

tepkime vermezler. Oksijenle yanarak asidik oksitlerine

dönüşürler.

20

4– ANFOTER OKSİTLER Anfoter metallerin oksitlerine denir. Örneğin:

Al2O3, Cr2O3, ZnO, PbO, SnO.Anfoter oksitlerin bazlar ve asitlerle

tepkimelerinden tuz ve su oluşur. Suyla tepkime vermezler.

5– PEROKSİTLEROksijenin –1 değerlikli olduğu oksitlerdir.1A

ve 2A grubu metallerinin peroksitleri vardır. Örneğin: Na2O2, Li2O2, H2O2, K2O2, CaO2, MgO2, BaO2.

21

Peroksitler ısıtıldıklarında normal oksitlerine dönüşür.

H2O2 + ısı → H2O + 1/2O2

6– BİLEŞİK OKSİTLERBirden çok değerlik alan metallerin birden

çok değerliğinin bir arada bulunduğu oksitlerdir. Örneğin:

FeO . FeO2 → Fe3O4

PbO . PbO2 → Pb2O3

PbO . Pb2O3 → Pb3O4

22

TUZLARAnyon ve katyon içeren, suda genelde

çözünebilen, suda çözündüğünde veya sıvı hâlde elektriği iletip katı hâlde iletmeyen, oda şartlarında katı hâlde bulunan maddelerdir.

23

TUZ ÇEŞİTLERİ1– ASİDİK TUZ Kuvvetli asitle zayıf bazların tepkimesinden

oluşan veya yapısında H+ iyonu (NaHSO4) bulunduran tuzlardır.

2– BAZİK TUZ Kuvvetli bazların zayıf asitlerle

tepkimesinden oluşan veya yapısında (OH)– iyonu bulunduran tuzlardır (MgOHCl).

24

3– NÖTR TUZ Denk kuvvetlerde asit ve bazın tepkimesinden

oluşan tuzlardır.4– ÇİFT TUZ KAl(SO4)2 → K+ + Al+3 + 2SO4

–2

5– KOMPLEKS TUZ Fe3[Fe(CN)6]2 → 3Fe+2 + 2[Fe(CN)6]–3

25

ELEMENTLERDEN BİLEŞİK OLUŞMASIEVREN VAR OLDUĞUNDA OLUŞAN

BİLEŞİKLERE ÖRNEK H + H → H2 + enerjiHER AN OLUŞANAN BİLEŞİKLERE ÖRNEK C + O2 → CO2 + enerji

26

DALTON’UN TANECİKLİ YAPIYI AÇIKLAMADA TAKİP ETTİĞİ YOLDalton, maddeleri tarttı.Birleştirdi.Bazısının 1/2, bazısının 7/4, bazısının 1/8

oranında birleştiğini gördü.Buradan şu sonuca gitti: Madde tanecikli

yapıdadır.

27

BİLİM ADAMI ELEMENT BULMAK İÇİN Mİ İŞE BAŞLAMIŞTIR?EVET! Günümüzde nükleer laboratuvarlarda

yapay elementler elde edilmektedir.HAYIR! Fe2O3, doğada hematit adındaki

demir bileşiğidir; kömürle ısıtıldığında demir elementi elde edilir. İlk elde edilişi gayriiradi olabilir.

28

Fe2O3 + 3C + yüksek sıcaklık → 2Fe + 3CO

29

İNSANLAR SÖNMÜŞ KİREÇ BİLEŞİĞİNİ NASIL KEŞFETTİ?(SENORYA ÜRETMEK..!)Kireç taşını ısıttılar. CaCO3 + yüksek sıcaklık → CaO + CO2

Yağmur yağınca bulamaç oldu. CaO + H2O → Ca(OH)2

Elleri kirlenince duvara sürdüler.Duvarın kirliliği gitti.Böylece badana maddesi keşfedilmiş oldu.

30

MOLEKÜLLER ÖNCE ATOMA AYRILIR, SONRA BİRLEŞİR N2 + 3H2 2NH3

H N H H 2NH3

H N H H

31

ELEMENT TANIMIYLA İLGİLİ SÖYLEM HATALARIHer elementin yapı taşı atom değildir. Yapı

taşı molekül olan elementler de vardır. Bunlara element molekülleri denir.

Element tanımında; “aynı cins atomdan oluşan saf madde” derken izotoptan söz etmelidir; çünkü her bir aynı cins atomun farklı izotopu vardır, bu yönüyle farklı atom olmaktadır.

32

BİLEŞİK TANIMIYLA İLGİLİ SÖYLEM HATALARIHer bileşiğin yapı taşı molekül değildir. Yapı

taşı formül–birim olan bileşikler de vardır.Bileşik diyebilmemiz için farklı cins atomların

kimyasal yolla birleşmesi gerekir. Aynı cins atomların kimyasal yolla birleşmesinden oluşan element molekülleri, elementtir; bileşik değildir.

33