View
0
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
ประวตศาสตรนครราชสมา
นวลเพญ ภานรตนอรณวรรณ เหลาภกด
เปรมวทย ทอแกว
บรเวณจงหวดนครราชสมาในปจจบนปรากฏรองรอยและหลกฐานแสดงวามพฒนาการของชมชนโบราณมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร เมอราว ๔,๐๐๐ ๓– ,๐๐๐ ปมาแลว ณ บรเวณเขาจนทนงาม อำาเภอสคว ภาพเขยนสแสดงการดำาเนนชวตของคนในสงคมลาสตว นอกจากนยงมการขดคนทางโบราณคดพบหลกฐานการตงถนฐานของชมชนเกษตรกรรมทเกาแกทสดของเมองนครราชสมา เมอประมาณ ๓,๐๐๐ ปมาแลวทบานธารปราสาท อำาเภอโนนสง และยงพบหนตงเปนรปวงกลม ทบานหนตง อำาเภอสงเนน ซงศาสตราจารยชน อยด สนนษฐานวาเปนวฒนธรรมหนใหญรนใหม เชอวาเปนศาสนสถานหรอหลกเขตแสดงอาณาเขตของเมอง
ภาพคดลอกทเขาจนทนงาม อำาเภอสคว จงหวดนครราชสมา
ในราวพทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจกรเจนละของขอมไดแผขยายอทธพลเขามาใน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ปรากฏหลกฐานทปราสาทภมโปน จงหวดสรนทร และเมองศรเทพ จงหวดเพชรบรณ เปนโบราณสถานอนเนองจากศาสนาพราหมณของอาณาจกรเจนละแสดงวาบรเวณเมองนครราชสมากอาจอยใตอำานาจของขอม เพราะมหลกฐานวาขอมแผขยายอาณาเขตมาถงเมองพมายดวย (ด.จ.อ. ฮอลล, ๒๕๒๒: ๑๒๓-๑๒๔)
รวมสมยกบอาณาจกรเจนละ มหลกฐานหลายประการทแสดงวาเมองนครราชสมาไดรบอทธพลวฒนธรรมสมยทวารวด โดยเฉพาะทเมองเสมา อำาเภอสงเนน พบชมชนทมคนำาคนดนเปนรปวงร มการพบศลาธรรมจกร และพระพทธไสยาสน ปจจบนอยทวดคลองขวาง ตำาบลเสมา อำาเภอสงเนน แตไมแนใจวาอาณาจกรทวารวดจะแผอำานาจเขาครอบครองหรอไม เพราะฝมอเปนของชางพนเมอง
โคราชศกษา 28
แผนผงเมองเสมา
พระพทธไสยาสน
โคราชศกษา 29
อาณาจกรศรจนาศะ พทธศตวรรษท ๑๕ - ๑๖ รวมสมยกบอาณาจกรเจนละ ทวารวด ศรวชยและโยนก มศลาจารกบออกาซงศาสตราจารยยอรช เซเดสไดอานจารกน โดยศาสตราจารยหมอมเจา สภทรดศ ดศกลทรงแปลจากภาษาฝรงเศสวาจารกนมเนอหาเกยวกบพทธศาสนา และกลาวถงพระราชาแหงอาณาจกรศรจนาศะทรงอทศปศสตวและทาสทงหญงชายถวายแดพระภกษสงฆ และจารกอกหลกหนงกลาวถงพระราชาแหงศรจนาศะวาเปนกษตรยทครองอาณาจกรอยนอกเขตอาณาจกรในกมพชา แตศนยกลางอาณาจกรศรจนาศะนนเราไมอาจปกใจวาอยบรเวณบออกา ตำาบลเสมา อำาเภอสงเนนแตนาจะอยบรเวณทราบสงโคราชมากกวาบรเวณลมนำาเจาพระยา นอกจากนนาเชอวาอาณาจกรศรจนาศะไดรวมตวเปนอาณาจกรทมนคง กอนพทธศตวรรษท ๑๕ เพราะมการกลาวชอขององศเทพ ซงคงจะเปนนามบรรพบรษกอนทจะสรางจารกบออกา พทธศกราช ๑๔๑๑ อาณาจกรนคงจะรงเรองสบตอมา ในพทธศตวรรษท ๑๕
และในราวพทธศตวรรษท ๑๕ นเอง ขอมสมยพระนครหรออาณาจกรกมพชาไดแผขยายอทธพล เขามาในเมองนครราชสมา เพราะปรากฏพระนามของพระเจายโศวรมนท ๑ (พทธศกราช ๑๔๓๒) ทปราสาทพนมวน ตำาบลบานโพธ อำาเภอเมอง และมการสรางปราสาทหนเมองแขก ตำาบลโคราช พบศลาทบหลงทสถานพระนารายณ วดพระนารายณมหาราช อำาเภอเมอง นอกจากนยงมการสรางปราสาทพมายสมยพระเจาสรยวรมนท ๑ และสรางตอเนองมาถงสมยพระเจาชยวรมนท
โคราชศกษา 30
๗ แตเมอสนพระเจาชยวรมนท ๗ อาณาจกรขอมสมยพระนครเสอมลง ขอมคงไมไดควบคมดนแดนแถบนอยางเขมงวดนก เพราะในสมยอาณาจกรสโขทยเขตแดนของไทยยงไมรวมเมองนครราชสมา โดยเมองนครราชสมารวมกบอาณาจกรกรงศรอยธยา สมยพระรามาธบดท ๑
ปราสาทพมายกอนการบรณะ
ชอเมองนครราชสมาถกกลาวถงเปนครงแรกจากเอกสารสมยพระบรมไตรโลกนาถ ในกฎหมายเรอง พระอยการตำาแหนงนาพลเรอนและนาทหารหวเมองทประกาศใชในปพทธศกราช 1998 ระบวา เมองนครราชสมาเปนเมองชนโท เจาเมองมบรรดาศกดเปนออกญากำาแหงสงครามรามภกดพรยะภาหะ ศกดนา ๑๐,๐๐๐ ไร (กรมศลปากร ๒๕๒๑: ๑๗๕) แตทนาสนใจทสดอยตรงทวานครราชสมาเปนเมอง ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเพยงเมองเดยวทถกระบไวในรายชอเมองของกฎหมายฉบบน
โคราชศกษา 31
กอนหนานเมองนครราชสมานาจะยงไมไดเปนสวนหนงของอาณาจกรไทย ยงอยภายใต การปกครองของกมพชา แตคงจะควบคมดแลไมเขมงวดมากนก เพราะกมพชานนเรมเสอมอำานาจลงตงแตสนสมยพระเจาชยวรมนท ๗ แมวาจะมคนไทยแถบลมแมนำายมจะสามารถตงตวเปนอสระและสถาปนาอาณาจกรสโขทยไดสำาเรจในปลายพทธศตวรรษท ๑๘ แตยงไมมอทธพลแผมาจนถงนครราชสมาทคงเปนเพยงเมองชายเขตแดนของอาณาจกรในสมยนน
แตอยางไรกตามมหลกฐานทแสดงวาเมองนครราชสมาอาจจะไดตดตอกบอาณาจกรไทย ในลมแมนำาเจาพระยากอนการสถาปานาอยธยาเปนราชธานในพทธศกราช ๑๘๙๓ (มานต วลลโภดม, ๒๕๐๒) หรออยางนอยนาจะเรมมความสมพนธกนในสมยพระรามาธบดท ๑ โดยทเมองนครราชสมา มฐานะเปนเมองพระยามหานครของอยธยา ขอสนนษฐานนอนมานจากผลทกองทพไทยไดชยชนะในสงครามกบกมพชา (กรมศลปากร, ๒๕๐๕:๙๘ - ๙๙) ทแมวาอยธยาจะยงไมไดมอำานาจเหนอกมพชาอยางเดดขาด แตนาจะเปนผลใหหวเมองปลายอาณาเขตของกมพชา เชน นครราชสมาคงจะหลดพนจากอำานาจของกมพชาและตกอยใตอำานาจอยธยาแทน โดยมการกลาวถงหลกฐาน เชน เสาหลกเมองไมตะเคยนหนซงเปนศลปกรรมสมยตนอยธยา รวมทงขอสงเกตจากตำานานทองถนศลปกรรมแบบอทองและการหลอทองสำารดทไมใชงานชางแบบกมพชาในแถบเมองนครราชสมา (มานต วลลโภดม, ๒๕๐๒)
ขอจำากดในการคมนาคม ผลประโยชนทางเศรษฐกจ ปรมาตรประชากรทเบาบาง เปนเหตผลใหดนแดนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอไม
โคราชศกษา 32
ไดรบความสนใจเปนพเศษในชวงนน นครราชสมาเปนเพยงเมองชายเขตแดนของอยธยาและมขอบเขตอำานาจอยในบรเวณจงหวดนครราชสมา ชยภม บรรมยปจจบน ในขณะทพนทสวนใหญของภาคตะวนออกเฉยงเหนอคงเปนดนแดนรกรางทไมมเมองสำาคญใดๆ หรอแมแตเวยงจนทนเองอางองเขตอทธพลของตนอยแคบรเวณลมแมนำาโขง (ประวตพระธาตศรสองรก) ดงนนจงไมคอยปรากฎเรองราวเกยวกบเมองนครราชสมาในประวตศาสตรไทยมากนก รวมทงขอสงเกตวาพลเมองนครราชสมามความใกลชดทางวฒนธรรมกบกมพชา จงทำาใหยงไมยอมออนนอมราบคาบทเดยวในรชกาลตอๆ มากองทพไทยยงตองยกออกไปตกรงกมพชาอกหลายครง การปกครองหวเมองตอนแผนดนสงในสมยนน เหนจะตงรกษาเพยงเมองโคราชเกา (อำาเภอสงเนน) เทานน ในหนงสอพระราชพงศาวดารจงไมมเรองราวกลางถงเมองนครราชสมาจนถงแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช
สมยสมเดจพระนารายณนาจะเปนสมยทเกดความเปลยนแปลงครงใหญทนครราชสมา โดยโปรดใหยายเมองนครราชสมาจากทองทอำาเภอสงเนนมาตงอยในทตงปจจบน โดยสรางเมองนครราชสมา เปนปอมปราการในฐานะเมองสำาคญชายพระราชอาณาเขต และทรงเลอกสรร ขาราชการทมความสามารถออกไปปกครอง ในสมยพระเพทราชาเมอแรกขนครองราชยสมบตไดมพระราชโองการใหขาราชการหวเมองมาถวายบงคมถอนำาพพตนสตยาเพอแสดงความจงรกภกดแตเจาเมองนครราชสมาไมยอมมาเขาเฝา จงมพระบรมราชโองการใหยกทพขนมาปราบพระยายมราช (สงข) ทเมองนครราชสมาสงครามนกนเวลากวา ๒ ป ซงคงทำาใหเมองนครราชสมาออนแอลงและถกตดทอนกำาลงของเมองไป
โคราชศกษา 33
มาก เหนไดจากเหตการณกบฏบญกวางในปพทธศกราช ๒๒๓๕ ทมกำาลงเพยง ๒๘ คน เจาเมองและกรมการเมองนครราชสมายงตองยอมออนนอมและขอใหกองทพอยธยาเขาชวยยตเหตการณ (กรมศลปากร, ๒๕๐๕:๑๕๐-๑๕๑)
ภาพถายทางอากาศเมองนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๕๐
หลงเหตการณนคงตองมการฟ นฟกำาลงใหกบเมองนครราชสมาอกครง เหนไดจากเหตการณ เจาเมองหลวงพระบางยกทพมาตเมองเวยงจนทน พระเจากรงศรสตนาคนหต (เวยงจนทน) ขอใหกองทพอยธยาเขาชวย ปรากฏวากองทพไทยมกำาลงจากนครราชสมาเปนกำาลงหลก (กรมศลปากร, ๒๕๐๕:๑๕๖-๑๖๐) แตอยางไรกตามการฟ นฟกำาลงให
โคราชศกษา 34
กบเมองนครราชสมาไดกระทำาพรอมๆ กบการเพมบทบาทใหกบเมองสำาคญอนๆ เชน พมาย เหนไดจากการขยายอทธพลของอยธยามาถงหวเมองเขมรปาดง ในสมยพระทนงสรยามรนทรในชวงปลายอยธยาทรงโปรดเกลาใหหวเมองนขนตอเมองพมายแทนทจะเปนเมองนครราชสมา การเพมอำานาจใหกบพมายนาเปนการปองกนเพอไมใหเมองนครราชสมาเปนเมองใหญเพยงเมองเดยวเชนเดม ซงทำาใหสามารถทาทายอำานาจของอยธยาเชนทเคยทำามา เมออยธยายตความเปนราชธานลงในป พทธศกราช ๒๓๑๐ กลมผปกครองในพมายกสามารถกมอำานาจการปกครองในเขตอทธพลของเมองนครราชสมาไดสำาเรจและเหนไดวากลมผนำาในสองเมองนไดผลดเปลยนกนขนเปนผปกครองเมองนครราชสมา เชนขนชนะกรมการเมองนครราชสมาไดรบพระกรณาโปรดเกลาแตงตงเปนพระยากำาแหงสงครามครองเมองนครราชสมาหลงจากจบกมกรมหมนเทพพพธหรอกรณเจาพระยานครราชสมา (ป น) เจาเมองนครราชสมาอกทานหนงในสมยธนบรเคยรบราชการเปนยกบตรเมองพมาย
ในสมยธนบร ปญหาทางการเมองภายในของเวยงจนทนและจำาปาศกดเปดโอกาสใหอทธพลของไทยขยายเขาสภาคตะวนออกเฉยงเหนอและเรมเขาไปจดการปกครองดนแดนแถบนอยางจรงจง โดยเรมตนจากสถานการณทางการเมองของลาวในชวงนนทเกดความแตกแยกภายใน จากกรณกลม ขนนางทเปนศตรกบกรงศรสตนาคนหตหนภยทางการเมองมาขอออนนอมตอไทยในสมยธนบร รฐบาลไทยประกาศใหการคมครองพรอมทงใหสถานภาพทางการเมองแกขนนางเหลานน ในสมยรชกาลตอมายงสถาปนาใหเมองภายใตการปกครองของอดตกลมขนนางจากเวยงจนทนนมฐานะเทยบเทาเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกดท
โคราชศกษา 35
มฐานะเปนเมองประเทศราช หลกจากการทำาสงครามกบเวยงจนทนในปพทธศกราช ๒๓๒๑ เวยงจนทนถกลดฐานะลงเปนเพยงเมองพระยามหานคร แมวาตอมาเวยงจนทนจะไดยกฐานะเปนเมองประเทศราชขนตอกรงเทพฯ แตเมองทเคยขนตอเวยงจนทนโดยเฉพาะในฝงขวาของแมนำาโขงกลายเปนเมองชนนอกของอยธยา หลงเหตการณนรฐไทยจงไมเพยงไดกำาลงคนเขามา เพมเตมเทานน ยงเกดเมองใหมตงขนเปนจำานวนมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ,๒๔๙๕:๓๕๖-๓๕๗) และอาณาจกรไทยยงสามารถเขามามอทธพลในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอทงหมดอยางสมบรณไดเปนครงแรกแมวาในสมยน ยงไมสามารถจดระเบยบการปกครองเมองใหมเหลานใหเรยบรอยลง แตเมองนครราชสมาในฐานะทเปนเมองใหญและใกลชดกบอาณาจกรไทยในทราบภาคกลางมานาน จงสามารถทจะดแลผลประโยชนและเชอมโยงอำานาจของสวนกลางทมอยเหนอเมองตางๆ นไดเปนอยางดโดยเฉพาะการเดนทางตดตอระหวางเมองในภาคตะวนออกเฉยงเหนอกบสวนกลางตองผานเมองนครราชสมาจงเปนแหลงจายเสบยงทพกระหวางทาง รวบรวม และเรงรดการจดสงสวยสาอากรตางๆ ดงนนนครราชสมาจงมบทบาทเปนเสมอนตวแทนของสวนกลางในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอการทพระเจากรงธนบรทรงพระราชทานพระสนมทเชอวาทรงพระครรภกบพระองคใหกบเจาพระยานครราชสมา (ป น) เปนการสะทอนถงความใกลชดและความไววางพระทยทมตอผปกครองเมองนครราชสมาอยางสง
รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงแตตงพระพมายขนเปนพระยานครราชสมา เจาพระยานครราชสมา (ป น) เจาเมองคนเดมนนกลาววาทานชราภาพและจกษมดมวลง (จดหมายเหตเมอง
โคราชศกษา 36
นครราชสมา,๒๔๙๗:๕๖) ดงนนเมองนครราชสมายงคงความสำาคญเปนเมองหลกของไทยอยระหวางเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกดกบกรงเทพฯ ทำาหนาทในการดแลรกษาความสงบชายพระราชอาณาเขตเปนหเปนตาแทนรฐบาลใหมทกรงเทพฯ เพอชวยงานการขยายอำานาจของไทยเขาสภาคตะวนออกเฉยงเหนอและฝงซายของแมนำาโขงในขณะทนครราชสมามลกษณะเปนตวแทนของกลมวฒนธรรมไทยมเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกด และเมองอบลราชธานเปนตวแทนของกลมวฒนธรรมลาว แตเมองเหลานไมไดมความสมพนธกนอยางใกลชดพอทจะรวมกลมทาทายอำานาจของกรงเทพฯ ได ในทางตรงขามรฐบาลทกรงเทพฯ ประสบความสำาเรจในการจดการใหบรรดาผนำาของเมองเหลาน คานอำานาจซงกนและกนเหนไดจากกรณกบฎขาหลายครงในเขตจำาปาศกด ทำาใหกลมอำานาจเดมของเมองจำาปาศกดตองสนอำานาจลงกลมเมองเวยงจนทนกลาวโทษนครราชสมาวาเปนตนเหตของความวนวายเหลานนในขณะทนครราชสมาเองกปฏเสธทจะชวยเหลออบลราชธานในการตอสกบกลมกอการชาวขา การทสมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพทรงกลาวไววาในสมยนไดมการตงหวเมองชนนอกใหเปนกำาลงของเมองนครราชสมาและยกเมองนครราชสมาเปนเมองเอก (สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ,๒๕๑๑:๑๘) นาทจะสะทอนใหเหนถงสถานการณทางการเมองในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมกลมการเมอง ๔ กลม ในขณะทเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกด และเมองอบลราชธานมฐานะเปนประเทศราชเมองนครราชสมาเปนตวแทนของกลมวฒนธรรมไทยจงควรจะเลอนสถานะขนเปนเมองชนเอกและเพมเตมกำาลงคนเพอทจะไดทำาหนาทเปนหเปนตาแทน
โคราชศกษา 37
รฐบาลพรอมทงคานอำานาจกบเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกด และเมองอบลราชธาน ในพทธศกราช ๒๓๖๙ เกดสถานการณทมแนวโนมจะเปนวกฤตการณทางการเมองขนทกรงเทพฯ เมองเวยงจนทนและเมองจำาปาศกดไดใชโอกาสนนดนรนเพอใหหลดพนจากอำานาจของไทย แตนบเปนโชคดทประชากรเชอสายลาวและเขมรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอสวนหนงเปนอรกบเวยงจนทนทำาใหเวยงจนทนไมไดรบความสนบสนนจากกลมประชากรเหลานกองทพเจาอนวงศถกประวงเวลาในการเดนทางรวมทงตองกระจายกำาลงออกเพอชกจงกลมทสนบสนนและกวาดตอนกลมทไมสมครใจ จนทำาใหฝายไทยสามารถปราบปรามเหตการณนจนกระทงทำาลายเมองเวยงจนทนลงหลงสนเหตการณกบฎอนวงศ เมองนครราชสมากลายเปนกำาลงสำาคญของไทยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยตอนเหนอมอาณาเขตถงจงหวดขอนแกนในปจจบน และทางตะวนออกถงจงหวดสรนทรในปจจบนและแมวาปญหากบหวเมองลาวจะสนสดลงแตการขยายอำานาจของไทยมาทางดานตะวนออกนทำาใหไทยตองเผชญหนาคตอสประเทศใหม คอ เวยดนาม ในขณะทคตอสรายเดมทางฝงตะวนตกของไทยกำาลงตอสกบคตอสใหมทเปนตอหลายเทาตวความตงเครยด ทางการเมองจงยงคงอยในทางฝงตะวนออกของไทยทำาใหนครราชสมาทวความสำาคญ มากยงขนกวาเดม
ในสมยรชกาลท ๔ ประเทศไทยไดทำาสญญาเบาวรงกบองกฤษ และสญญาลกษณะเดยวกนกบชาตตะวนตกอนๆ เชน ฝรงเศสซงเปนการยกเลกการคาแบบผกขาด เปนการคาทใหเอกชนเขามาทำาการคาขายได เมองนครราชสมาไดรบความสนใจในฐานะทมสนคาออกทสำาคญ เชน หนง
โคราชศกษา 38
สตว เขาสตว และงานอกจากนรชกาลท ๔ ยงทรงมพระราชดำารทจะตงใหเปนเมองราชธานแหงท ๒ แตเนองจากขาดแคลนนำาและการคมนาคมไมสะดวก จงโปรดใหสรางทประทบทพระนารายณราชนเวศน มเมองลพบรซงสรางสมยสมเดจระนารายณมหาราชแทน
ครนถงสมยรชกาลท ๕ พระองคไดทรงทำานบำารงเมองนครราชสมาใหเจรญรงเรองยงขนกวาแตกอนในทกๆ ดาน ทงนเพอสรางความมนคงของชาตตอตานการแผขยายอทธพลของฝรงเศส ทเหนเดนชดทสด คอ ทรงพระกรณาโปรดเกลาใหกรมหมนสรรพสทธประสงคจดเตรยมการปกครองเมองนครราชสมา เพอเตรยมการตงเปนมณฑลเทศาภบาล นอกจากนยงโปรดใหสรางทางรถไฟสายแรกจากกรงเทพฯ ถงนครราชสมา เมอพทธศกราช ๒๔๓๓ ทำาใหเมองนครราชสมาและเมองอนๆ ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเดนทางตดตอกบภาคกลางและภาคอน ๆ ไดสะดวก ทำาใหชาวเมองเกดความรสกวาเปนสวนหนงของประเทศไทย
การสรางทางรถไฟ สายกรงเทพฯ นครราชสมา–
โคราชศกษา 39
สมยรชกาลท ๖ ไดโปรดใหรวมมณฑลเทศาภบาลเขาเปนภาคมอปราชปกครองยกเวนมณฑลนครราชสมายงคงปกครองแบบมณฑลเทศาภบาลตอเนองมาจนถงสมยรชกาลท ๗ ป พทธศกราช ๒๔๗๖ ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง และกบฎบวรเดช รฐบาลจงไดตราพระราชบญญตระเบยบบรหารแหงราชอาณาจกรสยาม พทธศกราช ๒๔๗๖ ยบมณฑลเทศาภบาลและจดระเบยบบรหารราชการสวนภมภาค โดยแบงการปกครองออกเปนจงหวด และอำาเภอมาจนถงปจจบน
อาคารโรงเรยนนายรอยตำารวจภธร นครราชสมา รศ. ๑๓๐ ( พ.ศ.๒๔๔๔)ถายจากทศใต คอ กำาแพงเมองนครราชสดานถนนสรรพสทธ
(อนสรณนกเรยนนายรอยตำารวจ รนท (๖, ๒๔๕๘, ไมมเลขหนา)
โคราชศกษา 40
ทหารปนใหญคายหนองบวซอมรบ (คายสรนารในปจจบน)
โคราชศกษา 41
Recommended