YENİ ÇAĞ, YENİ DÜŞÜN AKIMLARI

YENİ ÇAĞ, YENİ DÜŞÜN AKIMLARIYENİ ÇAĞ, YENİ DÜŞÜN AKIMLARI

19. yüzyıl sonlarında 19. yüzyıl sonlarında İmparatorluğunun yıkılıp İmparatorluğunun yıkılıp parçalanmasını önleme parçalanmasını önleme

gereksinmesinden doğan düşün ve gereksinmesinden doğan düşün ve eylemler aynı görüş ve öneriler eylemler aynı görüş ve öneriler çevresinde birleşme eğilimleri çevresinde birleşme eğilimleri

gösteren aydınların çoğalması ile gösteren aydınların çoğalması ile düşün akımı olarak kabul edilmeye düşün akımı olarak kabul edilmeye

başlanmıştı. başlanmıştı.

“ “ Genç Türk” hareketi içinde Genç Türk” hareketi içinde gruplaşmalara yol açan ayrı gruplaşmalara yol açan ayrı

görüşler, ülke dışında çıkabilen görüşler, ülke dışında çıkabilen dergi ve gazetelerde düşün ve dergi ve gazetelerde düşün ve

öğretileri yansıtan yazılar öğretileri yansıtan yazılar

yayımlandıkça, yayımlandıkça, İslamcılıkİslamcılık, ,

batıcılıkbatıcılık, , ulusçulukulusçuluk gibi gibi akımlara bağlı olarak gelişti. akımlara bağlı olarak gelişti.

2. Meşrutiyetten sonra ise 2. Meşrutiyetten sonra ise hareket ülke içine kayarak, hareket ülke içine kayarak,

yayım organları ve belli yayım organları ve belli merkezlerden yönetilen merkezlerden yönetilen örgütleriyle ideolojik örgütleriyle ideolojik

karakterleri belirmiş düşün karakterleri belirmiş düşün akımları olarak göründü. akımları olarak göründü.

Giderek siyasal partilerin Giderek siyasal partilerin kuruluşuna da yol açan, kuruluşuna da yol açan, program ve eylemlerine program ve eylemlerine

egemen olan, bu akımlar egemen olan, bu akımlar

şöyle sıralanabilir:şöyle sıralanabilir:

**İslamcılıkİslamcılık,,

* * UlusçulukUlusçuluk

* * BatıcılıkBatıcılık

* * SosyalizmSosyalizm

İslamcılıkİslamcılık«Sırat-ı Müstakim», «Sebilürreşad», «Sırat-ı Müstakim», «Sebilürreşad», «Mekâtip», «Medâris», «Livayı», «İslâm», «Mekâtip», «Medâris», «Livayı», «İslâm», «Mahfel»«Mahfel» v.b. yayım organlarında, Sait v.b. yayım organlarında, Sait Halim Paşa (prens, sonra sadrazam), M. Halim Paşa (prens, sonra sadrazam), M. Şemsettin (Günaltay), Eşref Edip, Şemsettin (Günaltay), Eşref Edip, Mehmet Akif, Salâhattin Âsım İslamcılık Mehmet Akif, Salâhattin Âsım İslamcılık akımının ideolojik yapısını belirleyen akımının ideolojik yapısını belirleyen yazılarında, çağdaş sorunlara İslâm yazılarında, çağdaş sorunlara İslâm öğretisinin verimleri ışığı altında bakarak öğretisinin verimleri ışığı altında bakarak çözüm yolları aradılar. çözüm yolları aradılar.

İslamcılıkİslamcılıkOrtak amaçları yeni bir Ortak amaçları yeni bir devlet kurmak değil, şeriat devlet kurmak değil, şeriat hükümlerinden koptuğu için hükümlerinden koptuğu için gerileyen Osmanlı gerileyen Osmanlı İmparatorluğunu kurtarma İmparatorluğunu kurtarma yollarını bulmaktı.yollarını bulmaktı.

İslamcılıkİslamcılıkBu yol ancak, İslâm Bu yol ancak, İslâm öğretisinin, inanç, ahlak, öğretisinin, inanç, ahlak, toplumbilim ve yurt yönetimi toplumbilim ve yurt yönetimi alanlarında ortaya koyduğu alanlarında ortaya koyduğu kuralları çağdaş kuralları çağdaş gereksinmelere uygun gereksinmelere uygun biçimlerde yorumlayıp biçimlerde yorumlayıp uygulamakla açılabilirdi. uygulamakla açılabilirdi.

İslamcılıkİslamcılıkBatıdan yalnız teknolojik Batıdan yalnız teknolojik gelişmeler yönünden gelişmeler yönünden yararlanılmalı, özellikle yararlanılmalı, özellikle uygarlık modeli saylan din uygarlık modeli saylan din devlet ayrılığı gibi kurallara, devlet ayrılığı gibi kurallara, toplumun ahlakı üzerinde toplumun ahlakı üzerinde derin yaralar açan medeni derin yaralar açan medeni kanunlara kapılar (ve kanunlara kapılar (ve kafalar) kapalı tutulmalıydı. kafalar) kapalı tutulmalıydı.

İslamcılıkİslamcılıkKişi özgürlüğü ve eşitlik ilkeleri Kişi özgürlüğü ve eşitlik ilkeleri İslâm öğretisinin temel İslâm öğretisinin temel kurallarından olduğu için, sınıf kurallarından olduğu için, sınıf ayrılıklarına dayanan batı ayrılıklarına dayanan batı toplumlarında görülen anayasal toplumlarında görülen anayasal haklar, parlamentarizm haklar, parlamentarizm türünden gelişmeler de türünden gelişmeler de kopyacılık olarak niteleniyor, kopyacılık olarak niteleniyor, ülke çıkarlarına aykırı ülke çıkarlarına aykırı bulunuyordu. bulunuyordu.

İslamcılıkİslamcılık

Halim Paşa, Halim Paşa, İslâmlaşmak adlı İslâmlaşmak adlı eserinde şu eserinde şu tanımlamayı yaptı: tanımlamayı yaptı:

İslamcılıkİslamcılık «İslâm’ın din ve dünyayı, «İslâm’ın din ve dünyayı, maddiyat ve maneviyatı maddiyat ve maneviyatı kapsayan sosyal bir din olduğu kapsayan sosyal bir din olduğu kabul edildikte, İslâmlaşmak kabul edildikte, İslâmlaşmak demek, İslâm’ın ittihat, ahlâk, demek, İslâm’ın ittihat, ahlâk, içtimaiyat ve siyaset sistemini içtimaiyat ve siyaset sistemini daima zaman ve muhitin daima zaman ve muhitin ihtiyacına en uygun bir surette ihtiyacına en uygun bir surette tefsir ve bunlara uymaktır.»tefsir ve bunlara uymaktır.»

Şair Mehmet Akif, Şair Mehmet Akif, gelişmekte olan ulusçuluk gelişmekte olan ulusçuluk akımını, İmparatorluğun akımını, İmparatorluğun dağılmasına yol açacağı dağılmasına yol açacağı gerekçesiyle hem yanlış, gerekçesiyle hem yanlış, hem tehlikeli buldu. hem tehlikeli buldu.

İslamcılıkİslamcılıkYazılarında Peygamberin Yazılarında Peygamberin «kavmiyyet gayesi güdenler «kavmiyyet gayesi güdenler bizden değildir» biçimindeki bizden değildir» biçimindeki buyrultusuna dayanarak, buyrultusuna dayanarak, İslamlığın ırk, renk, dil, çevre İslamlığın ırk, renk, dil, çevre iklim öğelerinin üzerinde bir iklim öğelerinin üzerinde bir birleştirme gücü olduğunu birleştirme gücü olduğunu savundu. savundu.

Akif de Sait Halim Paşa Akif de Sait Halim Paşa gibi siyasal partilerin gibi siyasal partilerin ayrımcılık yarattığı ayrımcılık yarattığı görüşünü öne sürüyor ve görüşünü öne sürüyor ve batı anlamı ile kabul edilen batı anlamı ile kabul edilen partilerin İslâmiyet için partilerin İslâmiyet için ciddi bir tehlike olduğunu ciddi bir tehlike olduğunu yazıyordu.yazıyordu.

İslamcılık, «İslamcılıkla İslamcılık, «İslamcılıkla birlikte oluşan akımlardan birlikte oluşan akımlardan yalnız Osmanlıcılarla köklü yalnız Osmanlıcılarla köklü zıtlaşmaya girmediler. En zıtlaşmaya girmediler. En önemli çelişkisi batıcılık önemli çelişkisi batıcılık akımıyla idi. akımıyla idi.

«Batıcıların, batı «Batıcıların, batı uygarlığının alınmaya en uygarlığının alınmaya en değerli gördükleri yanı değerli gördükleri yanı (hayatın dinin elinden (hayatın dinin elinden kurtarılarak kurtarılarak özgürleştirilmesi) özgürleştirilmesi) İslamcıların gözünde onun İslamcıların gözünde onun en alınmaya değmez, en en alınmaya değmez, en kötü yanıydı.» kötü yanıydı.»

UlusçulukUlusçuluk

19. yüzyıl sonlarında, kimi 19. yüzyıl sonlarında, kimi düşün ve edebiyat düşün ve edebiyat

adamlarının kafasında Türk adamlarının kafasında Türk dili ve Türk Tarihi sorunları dili ve Türk Tarihi sorunları

yer almaktaydı. yer almaktaydı.

UlusçulukUlusçulukBu kişiliklerden Ali Suavi, Ahmet Bu kişiliklerden Ali Suavi, Ahmet

Vefik Paşa, Şinasi, Şemsettin Vefik Paşa, Şinasi, Şemsettin Sami, Süleyman Paşa, Necip Sami, Süleyman Paşa, Necip

Asım ulusçuluk kavramının bir Asım ulusçuluk kavramının bir ülkü durumuna gelmesini ülkü durumuna gelmesini

hazırlayan temel çalışmalar hazırlayan temel çalışmalar yaptılar, yol göste rici ürünler yaptılar, yol göste rici ürünler

verdiler. verdiler.

Özellikle dil alanındaki Özellikle dil alanındaki çalışmalar geçerli oldu, çalışmalar geçerli oldu, halk tabakalarının da halk tabakalarının da güvencesini kazandı.güvencesini kazandı.

UlusçulukUlusçuluk«Resmi yazışma» dilinden ayrı «Resmi yazışma» dilinden ayrı

bir gazete dilinin oluşması, Türk bir gazete dilinin oluşması, Türk tarihinin kaynaklarını inceleyen tarihinin kaynaklarını inceleyen

kitapların öğrenim kitapların öğrenim programlarına girmesi, giderek programlarına girmesi, giderek

okumuş ara tabakada ulusal okumuş ara tabakada ulusal bilincin uyanmasına yol açtı.bilincin uyanmasına yol açtı.

Özellikle dil ve edebiyat Özellikle dil ve edebiyat alanında ulusçuluk akımına alanında ulusçuluk akımına

katkıda bulunan ürünler katkıda bulunan ürünler okumuş ara tabakanın okumuş ara tabakanın

eğilimlerine etkili olarak, yön eğilimlerine etkili olarak, yön vermeye başladı. vermeye başladı.

UlusçulukUlusçulukÖte yandan Türk Derneği (1908) Öte yandan Türk Derneği (1908) Türk Yurdu Cemiyeti (1911), Türk Türk Yurdu Cemiyeti (1911), Türk

Ocağı (1911), Milli Talim ve Ocağı (1911), Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti (1916) gibi Terbiye Cemiyeti (1916) gibi kuruluşlarda hareketin eylem kuruluşlarda hareketin eylem gücü kazanmasına çalışıldı. gücü kazanmasına çalışıldı.

Tüzüğünde, «Türklerin harsi Tüzüğünde, «Türklerin harsi birliğine ve medeni kemaline» birliğine ve medeni kemaline» çalışmak amacı ile kurulduğu çalışmak amacı ile kurulduğu

belirtilen Türk Ocakları, bu belirtilen Türk Ocakları, bu kuruluşların en yaygını ve kuruluşların en yaygını ve

etkilisi oldu. etkilisi oldu.

Mütarekeye kadar 28 şube Mütarekeye kadar 28 şube açmayı başardığı gibi, sadece açmayı başardığı gibi, sadece

İstanbul Ocağı'nda üye İstanbul Ocağı'nda üye sayısını 2473'e kadar sayısını 2473'e kadar

yükseltebildi. yükseltebildi.

Ayrıca Mehmet Emin Ayrıca Mehmet Emin (Yurdakul), Ziya Gökalp, Halide (Yurdakul), Ziya Gökalp, Halide Edip , Mehmed Fuad (Köprülü), Edip , Mehmed Fuad (Köprülü), Ahmet Ağaoğlu gibi ulusçular Ahmet Ağaoğlu gibi ulusçular

Hars ve ilim heyetinde Hars ve ilim heyetinde birleştirilerek harekette kuram birleştirilerek harekette kuram

ve eylem birliği arandı. ve eylem birliği arandı.

UlusçulukUlusçulukKısa sürede yayın organları ve Kısa sürede yayın organları ve örgütlenme biçimlerinde gelişen örgütlenme biçimlerinde gelişen ulusçuluk akımı, çağdaş düşün ulusçuluk akımı, çağdaş düşün ve edebiyatımızın oluşumuna ve edebiyatımızın oluşumuna katkıda bulunan sorunları da katkıda bulunan sorunları da

gündemine alarak çözüm yolları gündemine alarak çözüm yolları aradı. aradı.

UlusçulukUlusçulukİdeolojisini temellendirmeye çalışan İdeolojisini temellendirmeye çalışan ideologlar yetiştirdi. Kendini ortayaideologlar yetiştirdi. Kendini ortaya

koyma süreci içinde asker-sivil ara koyma süreci içinde asker-sivil ara tabakanın ülküsü durumuna gelerek tabakanın ülküsü durumuna gelerek hayata geçti; toplumsal ve siyasal hayata geçti; toplumsal ve siyasal alanda yankıları olan eylem gücü alanda yankıları olan eylem gücü

kazandı.kazandı.

Ulusçuluk akımının düşün Ulusçuluk akımının düşün adamları arasında Ziya adamları arasında Ziya

Gökalp, Ahmet Ağaoğlu ve Gökalp, Ahmet Ağaoğlu ve Yusuf Akçura adları Yusuf Akçura adları

seçiliyordu. seçiliyordu.

UlusçulukUlusçuluk«Yeni Hayat ve Yeni Kıymetler» adlı «Yeni Hayat ve Yeni Kıymetler» adlı makalesinde (Genç Kalem ler, sayı makalesinde (Genç Kalem ler, sayı 8, 1910) siyasal devrimden sonra 8, 1910) siyasal devrimden sonra

toplumsal devrimi yapma göreviyle toplumsal devrimi yapma göreviyle sorumlu olunduğunu belirten sorumlu olunduğunu belirten

Gökalp, toplumsal devrimi şöyle Gökalp, toplumsal devrimi şöyle tanımladı:tanımladı:

UlusçulukUlusçuluk«İçtimai inkılâp ne demektir?«İçtimai inkılâp ne demektir?

Eski hayatı beğenmeyerek yeni bir Eski hayatı beğenmeyerek yeni bir hayat yaratmak. Bilirsiniz hayat hayat yaratmak. Bilirsiniz hayat tabiri, gayet umumi bir manâya tabiri, gayet umumi bir manâya

delâlet eder. Bu kelimede iktisadi, delâlet eder. Bu kelimede iktisadi, ailevi, bedii, felsefi, ahlâki, siyasi ailevi, bedii, felsefi, ahlâki, siyasi

bütün hayatlar mündemiçtir.bütün hayatlar mündemiçtir.

Yeni hayat demek, «yeni Yeni hayat demek, «yeni iktisat, yeni aile, yeni iktisat, yeni aile, yeni

estetik, yeni felsefe, yeni estetik, yeni felsefe, yeni ahlâk, yeni hukuk, yeni ahlâk, yeni hukuk, yeni

siyaset» demektir.siyaset» demektir.

Yeni hayatın durağan bir Yeni hayatın durağan bir kavram olmadığını kavram olmadığını

değer sistemini değer sistemini gelişmesi içinde gelişmesi içinde

yaratacağını ileri sürdü. yaratacağını ileri sürdü.

UlusçulukUlusçulukBatı uygarlığının çöküp yı kılmaya Batı uygarlığının çöküp yı kılmaya

mahkûm olduğunu, uygarlığın mahkûm olduğunu, uygarlığın ancak «Yeni hayatın gelişmesiyle ancak «Yeni hayatın gelişmesiyle

başlayacak Türk uygarlığı ile başlayacak Türk uygarlığı ile geleceğini yazarak sosyalizmin geleceğini yazarak sosyalizmin

«hayalî ürem-ütopya-» olduğunu «hayalî ürem-ütopya-» olduğunu ifade etti.ifade etti.

«Alman filozofu «Alman filozofu Nietzche'nin tahayyül Nietzche'nin tahayyül ettiği fevkalbeşerler ettiği fevkalbeşerler

(üstün insanlar) (üstün insanlar) Türklerdir.»Türklerdir.»

Yazıyı sonuca bağlayan bu Yazıyı sonuca bağlayan bu tümce, ulusçuluk akımının tümce, ulusçuluk akımının önde gelen ideologunun önde gelen ideologunun ırkçı ve turancı görüşlere ırkçı ve turancı görüşlere

kaymasına etken olmuştur. kaymasına etken olmuştur.

Gökalp, uzun süre üstün ırk Gökalp, uzun süre üstün ırk kavramını içtenlikle kavramını içtenlikle

benimseyerek benimseyerek manzumelerinde, yazılarında manzumelerinde, yazılarında Turan ülküsüne bağlamaya Turan ülküsüne bağlamaya

çalıştı.çalıştı.

«Vatan ne Türkiye'dir Türklere, «Vatan ne Türkiye'dir Türklere, ne Türkistan, ne Türkistan,

Vatan büyük ve müebbed bir Vatan büyük ve müebbed bir ülkedir: Turan.»ülkedir: Turan.»

UlusçulukUlusçulukNe ki, ulusçuluğu hayal planına Ne ki, ulusçuluğu hayal planına

sürükleyen bu ülkü, I. Dünya sürükleyen bu ülkü, I. Dünya Savaşı yenilgisinden sonra gene Savaşı yenilgisinden sonra gene

Gökalp'in kalemiyle kesinlikle Gökalp'in kalemiyle kesinlikle redde uğrayarak, hareket redde uğrayarak, hareket

temelindeki ideolojik sapmadan temelindeki ideolojik sapmadan kurtulma olanağına kavuştu. kurtulma olanağına kavuştu.

1918-1924 evresindeki 1918-1924 evresindeki yazılarında, ırkçı ve yazılarında, ırkçı ve

turancı görüşleri turancı görüşleri tartışarak kesinlikle tartışarak kesinlikle

reddetti. reddetti.

UlusçulukUlusçulukUlusçuların en önemli çelişkileri Ulusçuların en önemli çelişkileri

İslamcı akımın temsil ettiği İslamcı akımın temsil ettiği ülkülerleydi. İslamcı kuralların ülkülerleydi. İslamcı kuralların

ümmet toplumunun koşullarında ümmet toplumunun koşullarında geçerli olma gücü taşırken. Türkler geçerli olma gücü taşırken. Türkler

ulus olma aşamasına ulaşınca, ulus olma aşamasına ulaşınca, eski gücünü yitirdiğini yazdılar. eski gücünü yitirdiğini yazdılar.

UlusçulukUlusçulukÇünkü daha önceki toplum Çünkü daha önceki toplum

koşullarında en yüksek değer olan koşullarında en yüksek değer olan din işlevini koruyamaz duruma din işlevini koruyamaz duruma

gelmiş, öteki ulus toplumlarında gelmiş, öteki ulus toplumlarında olduğu gibi, Türkler arasında da olduğu gibi, Türkler arasında da

dinsel ülküler, yeni gereksinmeler dinsel ülküler, yeni gereksinmeler karşısında yetersiz kalmışlardı.karşısında yetersiz kalmışlardı.

UlusçulukUlusçulukUlusçular, Kurtuluş Savaşı'na Ulusçular, Kurtuluş Savaşı'na

yandaş oldular. Akımın kuram ve yandaş oldular. Akımın kuram ve eylem adamlarından çoğu, (Gökalp, eylem adamlarından çoğu, (Gökalp,

Akçura, Ağaoğlu, Mehmet Emin), Akçura, Ağaoğlu, Mehmet Emin), Mustafa Kemal Paşa'nın görüş ve Mustafa Kemal Paşa'nın görüş ve eylemleriyle çelişkiye düşmeyerek eylemleriyle çelişkiye düşmeyerek

Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne katıldı. katıldı.

BATICILIKBATICILIK

Düşün tarihimize batıcılık olarak geçen Düşün tarihimize batıcılık olarak geçen akımın kökleri, Tanzimat dönemine akımın kökleri, Tanzimat dönemine

kadar uzanır. Tanzimatçı devlet kadar uzanır. Tanzimatçı devlet adamları, aydınlar, yazarlar batı adamları, aydınlar, yazarlar batı

ülkelerinde tekniğin yarattığı yeni ülkelerinde tekniğin yarattığı yeni uygarlığı hayranlıkla izlemişler, eğitim uygarlığı hayranlıkla izlemişler, eğitim kurumları, kültür ve sanat hareketleri kurumları, kültür ve sanat hareketleri

birey ve dev let ilişkilerinin ulaştığı birey ve dev let ilişkilerinin ulaştığı düzey karşısında coşkuya kapılmışlardı. düzey karşısında coşkuya kapılmışlardı.

BATICILIKBATICILIK

Namık Kemal, yazılarında Namık Kemal, yazılarında batı uygarlığının kendisinde batı uygarlığının kendisinde

yarattığı izlenimleri yarattığı izlenimleri yansıtırken, İmparatorluğun yansıtırken, İmparatorluğun

kurtuluşu için çıkar yolun kurtuluşu için çıkar yolun batının deneylerinden batının deneylerinden

yararlanmak olduğunu yazdı. yararlanmak olduğunu yazdı.

BATICILIKBATICILIK

Ziya Paşa'nın hayranlığı ise,Ziya Paşa'nın hayranlığı ise,

«Diyar-ı küfr-ü gezdim beldeler «Diyar-ı küfr-ü gezdim beldeler kâşaneler gördüm kâşaneler gördüm

Dolaştım mülk-ü islâmı, bütün Dolaştım mülk-ü islâmı, bütün viraneler gördüm»viraneler gördüm»

biçiminde bir karşılaştırmayla biçiminde bir karşılaştırmayla dizelere yansımıştı.dizelere yansımıştı.

BATICILIKBATICILIK

19. yüzyılın sonlarına değin 19. yüzyılın sonlarına değin batı uygarlığı ile batı batı uygarlığı ile batı kapitalizmi arasındaki kapitalizmi arasındaki

birleşme noktaları üzerinde birleşme noktaları üzerinde gerçeğe yakın çözümlere va gerçeğe yakın çözümlere va

rılamadı. rılamadı.

BATICILIKBATICILIK

Okumuşlar, kapitalizmin Okumuşlar, kapitalizmin son aşaması olan son aşaması olan sömürgeci batı ile, sömürgeci batı ile, uygarlığına hayran uygarlığına hayran

oldukları batıyı ya inkâr, ya oldukları batıyı ya inkâr, ya kabul durumunda kaldılar.kabul durumunda kaldılar.

BATICILIKBATICILIK

Sorun 19. yüzyıl sonlarına Sorun 19. yüzyıl sonlarına doğru bir yüzünü doğru bir yüzünü

karanlıktan kurtarır gibi karanlıktan kurtarır gibi oldu: Osmanlı aydını oldu: Osmanlı aydını teknolojinin bilincine teknolojinin bilincine

varmıştı. varmıştı.

BATICILIKBATICILIK

Ünlü kişiliklerin Ünlü kişiliklerin kalemlerinden şiire bile kalemlerinden şiire bile

giren özlemlerle batı, kendi giren özlemlerle batı, kendi gerçeğini aşan, soyut, gerçeğini aşan, soyut, «idealize edilmiş» bir «idealize edilmiş» bir

kavram olarak görülmeye kavram olarak görülmeye başladı. başladı.

BATICILIKBATICILIK

Tevfik Fikret, Promete adlı Tevfik Fikret, Promete adlı şiirinde şöyle sesleniyordu:şiirinde şöyle sesleniyordu:

«Kalbinde her dakika şu ulvî tahassürün «Kalbinde her dakika şu ulvî tahassürün

Minkaar-ı âteşini duy, daima düşün Minkaar-ı âteşini duy, daima düşün

Onlar niçin semada, neden ben Onlar niçin semada, neden ben çukurdayım çukurdayım

Gülsün neden cihan bana, ben yalnız Gülsün neden cihan bana, ben yalnız ağlayım?»ağlayım?»

BATICILIKBATICILIK

2. Meşrutiyet'ten sonra bir 2. Meşrutiyet'ten sonra bir akım görünüşü alan batıcılık, akım görünüşü alan batıcılık, Dr. Abdullah Cevdet (1869-Dr. Abdullah Cevdet (1869-1932) ve Celâl Nuri (1877-1932) ve Celâl Nuri (1877-

1938)nin çabaları ile etkinlik 1938)nin çabaları ile etkinlik kazanmaya, duygusal kazanmaya, duygusal

plandan akıl planına geçmeye plandan akıl planına geçmeye başladı.başladı.

BATICILIKBATICILIK

Dr. Abdullah Cevdet, Dr. Abdullah Cevdet, Abdülhamid 2. döneminde Abdülhamid 2. döneminde

ülke dışına kaçan ülke dışına kaçan meşrutiyetçilerden biriydi. meşrutiyetçilerden biriydi. Tıbbiye'yi bitirdiği evrede Tıbbiye'yi bitirdiği evrede sürgün edilmiş, zorbalık sürgün edilmiş, zorbalık

rejiminin sıkıntılarına rejiminin sıkıntılarına uğramıştı. uğramıştı.

BATICILIKBATICILIK

Ne var ki, yaşamı bo yunca bu Ne var ki, yaşamı bo yunca bu sıkıntıları ilk mücadele sıkıntıları ilk mücadele

evresinde gösterdiği dirençle evresinde gösterdiği dirençle karşılayamadı. Ülke karşılayamadı. Ülke

dışındayken, Abdülhamid'e dışındayken, Abdülhamid'e boyun eğerek, Viyana boyun eğerek, Viyana

elçiliğinde verilen hekimlik elçiliğinde verilen hekimlik görevini kabul etti. görevini kabul etti.

BATICILIKBATICILIK

Mısır ve Avrupa'da bulunduğu Mısır ve Avrupa'da bulunduğu yıllarda, «Osmanlı» (1897) ve yıllarda, «Osmanlı» (1897) ve

«İçtihat» dergilerini çıkardı. Uzun «İçtihat» dergilerini çıkardı. Uzun süre yayımını sürdüren «İçtihat» süre yayımını sürdüren «İçtihat» dergisi, (1904-1932), Meşrutiyet dergisi, (1904-1932), Meşrutiyet

döneminde batıcılık akımının döneminde batıcılık akımının başlıca organı durumuna geldi.başlıca organı durumuna geldi.

BATICILIKBATICILIK

Batıcılar da —ulusçular gibi— Batıcılar da —ulusçular gibi— siyasal ve yüzeysel bir hareket siyasal ve yüzeysel bir hareket olarak gördükleri meşrutiyetin, olarak gördükleri meşrutiyetin,

toplumsal bir devrimle toplumsal bir devrimle tamamlanacağı görüşündeydiler. tamamlanacağı görüşündeydiler.

Toplumsal devrim anlayışlarını Toplumsal devrim anlayışlarını belirtmeye çalıştıkları belirtmeye çalıştıkları

programda, programda,

BATICILIKBATICILIK 1 — Batının özellikle tekniğinden 1 — Batının özellikle tekniğinden

yararlanılmasını, yararlanılmasını,

2 — Hukuk alanında köklü değişiklikler 2 — Hukuk alanında köklü değişiklikler getirecek reformlara gereksinme getirecek reformlara gereksinme

duyulduğunu, duyulduğunu,

3 — Mecelle gibi İslam hukukuna 3 — Mecelle gibi İslam hukukuna dayanan yasaların değiştirilmesini, yeni dayanan yasaların değiştirilmesini, yeni

bir «Hanedan-ı Saltanat» yasası bir «Hanedan-ı Saltanat» yasası çıkarılmasını önerdiler.çıkarılmasını önerdiler.

BATICILIKBATICILIK

Ulusçuluk, İslamcılık akımlarının Ulusçuluk, İslamcılık akımlarının görüş ve önerilerinden toplumsal görüş ve önerilerinden toplumsal

yapıya uygunluğu oranında yapıya uygunluğu oranında yararlanılması gerektiğini öne yararlanılması gerektiğini öne

sürerek «telifçiliğe» düşen sürerek «telifçiliğe» düşen batıcılar, toplumsal koşulların batıcılar, toplumsal koşulların

temelden değişmesine yol temelden değişmesine yol açacak herhangi bir girişimde açacak herhangi bir girişimde

bulunamadılar. bulunamadılar.

BATICILIKBATICILIK

Önerileri hep üst Önerileri hep üst yapı sorunları yapı sorunları

çerçevesinde kaldı.çerçevesinde kaldı.

SOSYALİZMSOSYALİZM

Sosyalist öğreti Sosyalist öğreti doğrultusunda düşün ve doğrultusunda düşün ve

eylemlerin toplumsal eylemlerin toplumsal güç olarak gözükmesi güç olarak gözükmesi

2. Meşrutiyetin ilânından 2. Meşrutiyetin ilânından sonradır. sonradır.

1908-1913 yılları arasında, 1908-1913 yılları arasında, İmparatorluğun düşün İmparatorluğun düşün

merkezleri sayılan İstanbul merkezleri sayılan İstanbul ve Selanik'te haftada bir ya ve Selanik'te haftada bir ya da iki kez çıkabilen gazete da iki kez çıkabilen gazete ve dergiler yayımlanmaya ve dergiler yayımlanmaya

başladı: başladı:

«Bahçe» (1908), «Bahçe» (1908), «İştirak» (1910), «İştirak» (1910),

«İnsaniyet» (1910), «İnsaniyet» (1910), «Sosyalist» (1910), «Sosyalist» (1910),

«Medeniyet» (1910). «Medeniyet» (1910).

Bu gazetelerde «sosyalizm ve Bu gazetelerde «sosyalizm ve Köylüler», «Sosyalizm Tarihinden Köylüler», «Sosyalizm Tarihinden Bir Yaprak», «Sosyalizm Menbaı», Bir Yaprak», «Sosyalizm Menbaı»,

«Sosyalizmin Terakkiyatı ve «Sosyalizmin Terakkiyatı ve İstikbali» gibi çeviri ve uyarlama İstikbali» gibi çeviri ve uyarlama

yazılarında öğretinin ilkeleri yazılarında öğretinin ilkeleri araştırılıyor, haber ve yorum araştırılıyor, haber ve yorum

biçimlerinde işçi eylemlerine yer biçimlerinde işçi eylemlerine yer veriliyordu.veriliyordu.

Öte yandan İstanbul. Öte yandan İstanbul. Zonguldak, Selanik, Balya Zonguldak, Selanik, Balya

gibi emekçilerin toplu gibi emekçilerin toplu olarak bulunduğu olarak bulunduğu kentlerde, yabancı kentlerde, yabancı

işverenlere karşı geniş işverenlere karşı geniş ölçüde grevler başlamıştı. ölçüde grevler başlamıştı.

İşçi sınıfının ekonomik İşçi sınıfının ekonomik mücadele silâhını kullanarak mücadele silâhını kullanarak birlikte hareket etme bilinci birlikte hareket etme bilinci

karşısında hükümet ve karşısında hükümet ve sermaye çevreleri sermaye çevreleri meşrutiyetin temel meşrutiyetin temel

amaçlarından sayılan amaçlarından sayılan «Hürriyet, Müsavat, Adalet» «Hürriyet, Müsavat, Adalet»

ilkelerine yan çizerek ilkelerine yan çizerek kısıtlama yolları aradılar. kısıtlama yolları aradılar.

Kısa sürede çıkarılan Tadil-i Kısa sürede çıkarılan Tadil-i Eşgal Kanunu (İşbırakımı Eşgal Kanunu (İşbırakımı yasası) ile grev hakkının yasası) ile grev hakkının

kapsamı daraltılarak kapsamı daraltılarak uygulama olanaklarına uygulama olanaklarına

engeller konuldu. engeller konuldu.

İktidar yanlısı kalemler, İktidar yanlısı kalemler, grevlerin ülke ekonomisinde grevlerin ülke ekonomisinde yaratacağı etkilerle, yabancı yaratacağı etkilerle, yabancı

sermayeye bağlı endüstri sermayeye bağlı endüstri kuruluşlarının zarara kuruluşlarının zarara

gireceğinden, «şirketlerin gireceğinden, «şirketlerin hisse senetlerinin hisse senetlerinin

düşeceğinden yakındılar, düşeceğinden yakındılar, (İkdam, 16 eylül 1908), (İkdam, 16 eylül 1908),

Daha sonra İşbırakımı Daha sonra İşbırakımı yasasının yasaklayıcı yasasının yasaklayıcı

hükümlerine karşın süregelen hükümlerine karşın süregelen grevler polis ve asker grevler polis ve asker

müdahalesiyle kırılmaya müdahalesiyle kırılmaya çalışıldı. Ne var ki, çeşitli çalışıldı. Ne var ki, çeşitli

işkollarındaki örgütlenmelerin işkollarındaki örgütlenmelerin hızı kesilmiyor, aksine merkez hızı kesilmiyor, aksine merkez kentlerin dışına da taşıyordu. kentlerin dışına da taşıyordu.

Osmanlı Sosyalist Osmanlı Sosyalist Fırkası, bu koşullar Fırkası, bu koşullar altında kuruldu (eylül altında kuruldu (eylül

1910). 1913 yılına kadar 1910). 1913 yılına kadar yayım ve örgütlenme yayım ve örgütlenme

alanlarında çalışmalarını alanlarında çalışmalarını sürdürdü. sürdürdü.

Partinin düşün Partinin düşün tarihimizin ilginç tarihimizin ilginç belgelerinden biri belgelerinden biri sayılması gereken sayılması gereken

programında, programında,

«Demiryolları, bankalar, «Demiryolları, bankalar, madenler ve sigorta şirketlerinin madenler ve sigorta şirketlerinin

millileştirilmesi» (mad. 6) millileştirilmesi» (mad. 6) öngörülüyor, «İdam cezasının öngörülüyor, «İdam cezasının

kaldırılması» (mad. 6) gibi kaldırılması» (mad. 6) gibi Cumhuriyet döneminde de Cumhuriyet döneminde de tartışması süren konularda tartışması süren konularda çağdaş uygarlık düzeyinde çağdaş uygarlık düzeyinde istekler ileri sürülüyordu.istekler ileri sürülüyordu.

SOSYALİZMSOSYALİZM Osmanlı Sosyalist Fırkası'nın Paris Osmanlı Sosyalist Fırkası'nın Paris

Şubesini kuran Dr. Refik Nevzat ise, Şubesini kuran Dr. Refik Nevzat ise, yayımladığı kitapçıkta İttihat ve yayımladığı kitapçıkta İttihat ve

Terâkki Partisi'nin çıkardığı Terâkki Partisi'nin çıkardığı «cemiyetler», «basın», «toplanma» «cemiyetler», «basın», «toplanma» yasalarını ağır bir dille eleştirerek bu yasalarını ağır bir dille eleştirerek bu

tür girişimlerin iktidarı kaybetmek tür girişimlerin iktidarı kaybetmek korkusundan doğduğunu belirtti, korkusundan doğduğunu belirtti, «Osmanlı devrimi için birer leke» «Osmanlı devrimi için birer leke»

olarak tanımladı. olarak tanımladı.

Refik Nevzat'a göre, Refik Nevzat'a göre, Meşrutiyet, yalnız burjuvazi Meşrutiyet, yalnız burjuvazi

ile küçük burjuvaziye ile küçük burjuvaziye özgürlük getirmiş, onların özgürlük getirmiş, onların

«sermaye simgesi» «sermaye simgesi» olmuştu. olmuştu.

İşçi sınıfına en doğal haklar İşçi sınıfına en doğal haklar (çalışma ve iş özgürlüğü) (çalışma ve iş özgürlüğü) tanımadığı için emekçiler, tanımadığı için emekçiler, «kapitalistlerin kullandığı «kapitalistlerin kullandığı

canlı makineler» canlı makineler» halindeydiler. halindeydiler.

Kapitalistin mutlak Kapitalistin mutlak egemenliği altında egemenliği altında

tutulan işçileri «hiç bir tutulan işçileri «hiç bir vakit hür, serbest bir vakit hür, serbest bir fert, bir vatan evladı» fert, bir vatan evladı» sayma olanağı yoktu.sayma olanağı yoktu.

«Nlsbî değil, mutlak «Nlsbî değil, mutlak özgürlük...» isteyen Dr. özgürlük...» isteyen Dr. Refik Nevzat, iktidarın Refik Nevzat, iktidarın ekonomi politikasını ekonomi politikasını

ulusal çıkarlara aykırı ulusal çıkarlara aykırı bularak şiddetle bularak şiddetle

yeriyordu: yeriyordu:

«Boğazımıza kadar borç «Boğazımıza kadar borç içinde boğuluyoruz, Hâlâ da içinde boğuluyoruz, Hâlâ da

borç etmekten borç etmekten çekinmiyoruz. Ya bilerek çekinmiyoruz. Ya bilerek

tekrar borç altına giriyoruz; tekrar borç altına giriyoruz; yahut, edilen borçları yahut, edilen borçları

unutarak yeniden borç unutarak yeniden borç altına girmekleri altına girmekleri

utanmıyoruz.utanmıyoruz.

Sosyalist öğretiye bağlı Sosyalist öğretiye bağlı hareketler, Sadrazam hareketler, Sadrazam

Mahmut Şevket Paşa'nın Mahmut Şevket Paşa'nın öldürülmesi (12 haziran öldürülmesi (12 haziran

1913) olayından sonra ilân 1913) olayından sonra ilân edilen sıkıyönetim edilen sıkıyönetim

evresinde kesinlikle evresinde kesinlikle susturuldu. susturuldu.

Sendikalar ve işçi kulüpleri Sendikalar ve işçi kulüpleri kapatıldı; gazetelerin yayım kapatıldı; gazetelerin yayım

olanağı kalmadı. 1908-olanağı kalmadı. 1908-1913 yıllarındaki 1913 yıllarındaki

gelişmelerde adları gelişmelerde adları sosyalist olarak bellenen sosyalist olarak bellenen

kimi kişiler sürgüne kimi kişiler sürgüne gönderildi. gönderildi.

1918'den sonra Marxist 1918'den sonra Marxist kuramcıların «Kurtuluş» kuramcıların «Kurtuluş»

(1919-1920) ve «Aydınlık» (1919-1920) ve «Aydınlık» (1921-1925) dergilerinde (1921-1925) dergilerinde

bilimsel sosyalist öğretinin bilimsel sosyalist öğretinin kuramlarına ilişkin kuramlarına ilişkin

yazılarının yanı sıra Türkiye yazılarının yanı sıra Türkiye sorunları işlendi. sorunları işlendi.

Kurtuluş Savaşı'na Kurtuluş Savaşı'na yandaş olan yandaş olan

Aydınlık'çılar, İzmir'in Aydınlık'çılar, İzmir'in geri alınmasını coşkuyla geri alınmasını coşkuyla

karşıladılar. karşıladılar.

Dr. Şefik Hüsnü, Türkiye Büyük Dr. Şefik Hüsnü, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına çektiği Millet Meclisi Başkanlığına çektiği

telgrafta, «İstanbul'un şuurlu telgrafta, «İstanbul'un şuurlu işçileri»nin «Türk işçi ve köylü işçileri»nin «Türk işçi ve köylü

ordularının bütün cihan ordularının bütün cihan proleteryasının müzaheretiyle, proleteryasının müzaheretiyle,

cihan emperyalizmine karşı cihan emperyalizmine karşı kazandıkları zaferi kalplerinden» kazandıkları zaferi kalplerinden»

alkışladığını, alkışladığını,

«yakın bir âtide işçi ve «yakın bir âtide işçi ve çiftçilerimizi hakiki çiftçilerimizi hakiki

kurtuluşa mazhar edecek kurtuluşa mazhar edecek yegâne çare olan müşterek yegâne çare olan müşterek

istihsale ve mülkiyete istihsale ve mülkiyete müstenit içtimaî inkılabın müstenit içtimaî inkılabın

husul bulacağı»nı kuvvetle husul bulacağı»nı kuvvetle umut ettiğini yazdı. umut ettiğini yazdı.

YENİ ÇAĞ, YENİ DÜŞÜN AKIMLARI

Documents

Özgür Düşün - Sayı 1

· Web view19. YÜZYILDA SANATIN BAŞKENTİ PARİS. VE . PARİS ’TE DOĞAN. YENİ SANAT AKIMLARI. Özet. 19. yüzyıl, insanlık tarihinde önemli değişim ve gelişimleri

“Iyice Düşün...”

Özgür Düşün - Sayı 33

EDEBİYAT AKIMLARI

Özgür Düşün - Sayı 16

Özgür Düşün - Sayı 37

Özgür Düşün - Sayı 44

Özgür Düşün - Sayı 4

Özgür Düşün - Sayı 54

Özgür Düşün - Sayı 7

Özgür Düşün - Sayı 41

Özgür Düşün Sayı 47

Özgür Düşün - Sayı 24

Özgür Düşün - Sayı 43

Özgür Düşün - Sayı 19

Özgür Düşün - Sayı 3

Özgür Düşün - Sayı 2

DÜNYA RESİM TARİHİ VE ÇAĞDAŞ SANAT AKIMLARI

Özgür Düşün Sayı 49