Κοινωνία και Οικονομία

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ6ος - 9ος αι. μ.Χ.

Οικονομία

Επιδημίες + φυσικές καταστροφές μείωση πληθυσμού αυτοκρατορίας.Έφεσος, Νίκαια κέντρα εμπορίου και βιοτεχνίαςΤο εξωτερικό εμπόριο φθίνει διότι οι Άραβες ελέγχουν λιμάνια Συρίας, Αιγύπτου οι θαλάσσιες επικοινωνίες είναι επικίνδυνες λόγω

των πειρατών

Χρυσός βυζαντινός σόλιδος(το δολλάριο του Μεσαίωνα)

με τις μορφές του Νικηφόρου Α΄ και του Σταυράκιου

Τι ήταν οι «κακώσεις» του Νικηφόρου Α΄ ;

• Ήταν τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα για την ανόρθωση της οικονομίας.

• Ονομάστηκαν «κακώσεις» από τους αντιπάλους του και τον χρονογράφο Θεοφάνη.

• Με τις κακώσεις το κράτος άρχισε να ασκεί ισχυρή φορολογική πίεση στις αγροτικές κοινότητες.

Οι «κακώσεις» ήταν μέτρα οικονομίας:

• Η ακύρωση των φοροαπαλλαγών της αυτοκράτειρας Ειρήνης – εγγραφή πολιτών στους φορολογικούς καταλόγους

• Επιβολή καπνικού φόρου στους παροίκους μονών και ναών και στα φιλανθρωπικά ιδρύματα

• Συλλογική ευθύνη της κοινότητας για καταβολή φόρων• Απαγόρευση τοκογλυφίας• Δημιουργία κλήρων για τους ναύτες στρατιώτες της Μ.

Ασίας• Υποχρέωση πλούσιων ναυκλήρων (πλοιοκτητών) της

Κωνσταντινούπολης να δανειστούν από το κράτος με υψηλό επιτόκιο στόχος η ανάπτυξη εμπορίου και ναυσιπλοΐας

Αγώνες κατά των Βουλγάρωντου Νικηφόρου Α΄

Το 807 ο Νικηφόρος κατέστειλε στάση των Σλάβων της Πελοποννήσου. Πιθανόν η καταστολή αυτή να επιτεύχθηκε χάρη στις στρατιωτικές αποικίες που είχε ιδρύσει.

Την ίδια χρονιά εξεστράτευσε κατά των Βουλγάρων, που επωφελούμενοι από την κατάσταση της αυτοκρατορίας επί Ειρήνης, είχαν συνέλθει από τα πλήγματα του

Κωνσταντίνου Ε΄ και είχαν επεκτείνει κατά πολύ το κράτος τους υπό τον Κρούμο. Ο Νικηφόρος ανακατέλαβε την Αδριανούπολη, εκεί όμως έμαθε για συνωμοσία που εξυφαινόταν εναντίον του στην Κωνσταντινούπολη και επέστρεψε εσπευσμένα. Τιμώρησε πολλούς με εξορία, αλλά νέα συνωμοσία αποκαλύφθηκε το επόμενο έτος και νέες τιμωρίες επιβλήθηκαν, αυτή τη φορά και σε επισκόπους και μοναχούς.

Το 809 οι Βούλγαροι επιτέθηκαν σε στρατόπεδο του Στρυμόνα όπου γινόταν η πληρωμή των στρατού, κι αφού διέπραξαν φόνο πολύν, άρπαξαν χίλιες εκατό λίτρες χρυσού. Ύστερα ο Κρούμος κατέλαβε την Σαρδική, την σημερινή Σόφια, κι έσφαξε έξι χιλιάδες στρατιώτες και λαό πολύ.

Ο Νικηφόρος ξεκίνησε για ν’ αντιμετωπίσει τον Κρούμο, αλλά θέλησε συγχρόνως να τιμωρήσει τους αξιωματικούς που ήταν υπεύθυνοι για την πτώση της Σαρδικής, με αποτέλεσμα πολλοί ν’ αυτομολήσουν και οι συνένοχοί τους στο στρατόπεδο που είχε συγκροτηθεί να οργανώσουν στάση.

Ο Νικηφόρος μπόρεσε τελικά να την εξουδετερώσει με αμοιβές και υποσχέσεις.

Λίγο μετά ένας μοναχός αποπειράθηκε να τον δολοφονήσει.Τον Ιούλιο του 811 εξεστράτευσε με πολυάριθμο στρατό –είχε επιστρατεύσει

ακόμη κι οπλισμένους με σφενδόνες μόνο και ραβδιά. Ο Κρούμος ζήτησε ειρήνη αλλά ο Νικηφόρος δεν δέχτηκε και μπήκε στην Βουλγαρία. Πολλοί τον συμβούλευσαν να σταματήσει εκεί, αλλά αυτός δεν τους άκουσε και προχώρησε, έχοντας διατάξει γενική σφαγή των εχθρών. Κυρίευσε το στρατόπεδο και το ταμείο του Κρούμου, αλλά αυτός διέφυγε κι έστειλε νέο μήνυμα : «Νίκησες. Πάρε ό,τι θέλεις και φύγε με ειρήνη». Και πάλι ο Νικηφόρος αρνήθηκε.

Οι Βούλγαροι τότε απέκλεισαν όλες τις προσβάσεις στο στρατόπεδο του Νικηφόρου και βρέθηκε αυτός σε δεινή θέση, πολιορκημένος ξαφνικά από τον συνεχώς ενισχυόμενο στρατό των Βουλγάρων. Κατάλαβε ότι σωτηρία δεν υπήρχε γιατί είπε στους δικούς του: «Και φτερά να βγάλουμε δεν σωζόμαστε». Όλη τη νύχτα οι Βούλγαροι κραύγαζαν και κροτούσαν τα όπλα τους για να σπάσουν το ηθικό των πολιορκημένων και τα χαράματα επιτέθηκαν και σάρωσαν το στρατόπεδο. Ο Νικηφόρος σκοτώθηκε καθώς και πλήθος στρατού. Ο Κρούμος έκοψε το κεφάλι του Νικηφόρου και το επιδείκνυε κρεμασμένο για πολλές μέρες. Ύστερα το έγδαρε, το έντυσε με ασήμι κι έπιναν απ’ αυτό κρασί στα συμπόσια ο ίδιος κ’ οι άρχοντες των Σλάβων.

Παραμένει ανεξήγητο, πώς οι όροι αντιστράφηκαν μέσα σε πέντε μέρες και ο θριαμβεύων Νικηφόρος έπαθε τέτοια καταστροφή από τον κυνηγημένο Κρούμο. Ο ίδιος ο Θεοφάνης απορεί και πιθανολογεί προδοσία. Ο Ζωναράς μιλά για νυχτερινό αιφνιδιασμό και προδοσία. Το μόνο βέβαιο είναι ότι χάρηκαν αμφότεροι –ο Ζωναράς τριακόσια χρόνια μετά.

Ο Κρούμος μετέτρεψε το κεφάλι του Νικηφόρου Α΄ σε … κούπα κρασιού!

Στρατιωτικοποίηση

• Εμφάνιση οικογενειακών επωνύμων

• Οικοδόμηση πολλών κάστρων

• Βαθμιαία επέκταση του δικτύου των θεμάτων με τη διχοτόμηση παλαιότερων μεγάλων θεμάτων + δημιουργία νέων θεμάτων

• Δημιουργία ναυτικών θεμάτων θωράκιση παράλιων περιοχών

Στρατιωτικά επώνυμα και κάστραΕίναι χαρακτηριστικό ότι από αυτήν ακριβώς την εποχή

αρχίζει η χρήση οικογενειακών ονομάτων. Όσα διέσωσαν οι πηγές είναι σχεδόν αποκλειστικά επώνυμα στρατιωτικών οικογενειών, αφού η βυζαντινή αριστοκρατία προερχόταν από το στρατό και ήταν περήφανη για τα κατορθώματα των προγόνων της.

Η στρατιωτικοποίηση της χώρας φαίνεται ιδιαίτερα στη μορφή που αποκτούν αυτό το διάστημα οι βυζαντινές πόλεις… Οι πόλεις είναι φυσικά ή τεχνητά οχυρωμένες.

Πολλές πόλεις αυτής της εποχής είναι χτισμένες σε απόκρημνα και δυσπρόσιτα μέρη. Χρησιμεύουν σαν καταφύγια των αγροτικών πληθυσμών της περιοχής και στεγάζουν μόνιμα περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές στρατιωτικές φρουρές, χαρακτηρίζονται όλες ως «κάστρα» (φρούρια) και έχει ιδιαίτερα σημασία το γεγονός ότι αυτός ο όρος αντικαθιστά προοδευτικά τον όρο «πόλις».

Ε. Γλύκατζη – Αρβελέρ, Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, Αθήνα 1977, σελ. 36 - 37

Πᾶμε να δοῦμε λοιπόν… μερικά Βυζαντινά κάστρα!

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ

Μονεμβασιά

Το όνομα «Μονεμβασία» προέρχεται από τις λέξεις

«Μόνη έμβαση», δηλαδή μοναδική είσοδος. Η πόλη της Μονεμβασιάς ιδρύθηκε ουσιαστικά στα χρόνια του

αυτοκράτορα Μαυρικίου, ίσως το 583, όταν οι κάτοικοι των γύρω περιοχών έψαχναν να βρουν καταφύγιο από τις επιδρομές

των Αβάρων και των Σλάβων.

Ήταν χτισμένη πάνω σε ένα βράχο με μοναδική πρόσβαση από τη στεριά μια στενή λωρίδα γης

από την οποία πήρε και το όνομά της.

ΤΟ ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ἙπταπύργιοΘεσσαλονίκης

Το Φρούριο του Επταπυργίου, γνωστό και με την οθωμανική ονομασία Γεντί Κουλέ (Yedi Kule), βρίσκεται στο βορειοανατολικό

άκρο των τειχών της Θεσσαλονίκης, εντός της Ακρόπολης. Αποτελείται από δύο ενότητες:

το βυζαντινό φρούριο, το οποίο συνθέτουν δέκα πύργοι με τα μεταξύ τους μεσοπύργια διαστήματα

και τον περίδρομο, καθώς και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών, που έχουν κτιστεί εντός κι εκτός του φρουρίου.

Επταπύργιο Αναπαράσταση 3d (από το google earth)

ΓΙΕΝΤΙ ΚΟΥΛΕ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

Επταπύργιο(Γιεντί Κουλέ)

ΚωνσταντινούποληςΤο Επταπύργιο της Κωνσταντινούπολης, τουρκικά Γεντί Κουλέ ή Γεντή Κουλέ

(Yedikule) είναι ένα κάστρο ενσωματωμένο στα τείχη της Πόλης, στο

νοτιοδυτικό τους τμήμα παρά την Χρυσή Πύλη (Χρυσεία Πύλη), που φέρεται να

θεμελιώθηκε από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ζήνωνα (425 μ.Χ). Παραμελημένο όμως στη συνέχεια σχεδόν κατέρρευσε, οπότε και οικοδομήθηκε εκ

νέου από τον Αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή και τους μετέπειτα

Αυτοκράτορες Βασίλειο Β΄, Κωνσταντίνο Η΄ και Μανουήλ Α΄ Κομνηνό, επί της ηγεμονίας του οποίου και ολοκληρώθηκε.

Το αρχικό του όνομα ήταν "στρογγύλο", αργότερα "Κυκλόβιο",

Καστέλιο και τελικά "Πενταπύργιο" επειδή είχε λάβει σχήμα πενταγώνου φέροντας ένα πύργο σε κάθε γωνία.

KASTRO IVANNITVN IPPOTVN

Το κάστρο των Ιπποτών της Ρόδου

Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα και πιο καλοδιατηρημένα κάστρα της

Ευρώπης. Χτίστηκε το 1309 όταν το νησί πουλήθηκε στους Ιωαννίτες Ιππότες. Το τάγμα του Αγίου Ιωάννη ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα στην Ιερουσαλήμ με στόχο την νοσηλεία και περίθαλψη των προσκυνητών και σταυροφόρων, αλλά πολύ σύντομα μετεξελίχθηκε σε μάχιμη στρατιωτική μονάδα που απέκτησε μεγάλες εκτάσεις γης. Όταν οπισθοχώρησε από την Ιερουσαλήμ και αργότερα από την Κύπρο, το τάγμα ίδρυσε την έδρα του στη Ρόδο και απέκτησε κατά τη χρονική περίοδο αυτή ηγετικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο.

Τα πανίσχυρα τείχη της πόλης αντιστάθηκαν ακόμα και στην πολιορκία του Μωάμεθ Β' του Πορθητή, το 1480, που κατέληξε στην ήττα της υπέρτερης αριθμητικά τουρκικής δύναμης.

Το 1522, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κατόρθωσε, μετά από εξαντλητική για τον πληθυσμό πολιορκία, να συνθηκολογήσει με τους Ιππότες. Το τάγμα υποχρεώθηκε να παραδώσει την πόλη στους Τούρκους και να αποσυρθεί στη Μάλτα, αφήνοντας πίσω πλήθος μνημείων, ανεξίτηλα ίχνη της παρουσίας του στο νησί.

ΦΡΑΓΚΟΚΑΣΤΕΛΟ (Κρήτη)

Το κάστρο του Kiskalezi στην Τουρκία

Κizilkule

ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΒΑΛΑΣ

ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΣΣΙΩΠΗΣ (Κέρκυρα)

Βyzantine Castle Selcuk Cas

Βυζαντινό κάστρο Sant'Aniceto στο θέμα της Καλαβρίας

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΜΕΘΩΝΗΣ

Οχυρωμένη καστροπολιτεία

Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα οχυρωματικά σύνολα του ελληνικού χώρου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα καστροπολιτείας.

Καταλαμβάνει ολόκληρη την έκταση στα ΝΔ παράλια της Πελοποννήσου, μ’ ένα εξαιρετικό φυσικό λιμάνι, το οποίο κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους αποτελούσε σταθμό στο δρόμο των προσκυνητών για τους Αγίους Τόπους και των εμπορικών πλοίων από τη Δύση στην Ανατολή.

Η περίοδος ακμής του κάστρου τοποθετείται στην περίοδο της Α' Ενετοκρατίας (13ος-15ος αιώνας).

Το κάστρο της Βόνιτσας

Είναι ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα διατηρημένα της δυτικής Ελλάδας. Αποτελείται από τρία διαζώματα, το ακρόκαστρο και έχει σχήμα ωοειδές. Το μεγαλύτερο μέρος των οχυρωματικών του έργων και κτισμάτων σχεδιάστηκε από Ενετούς μηχανικούς στις αρχές του 13ου αιώνα, κυρίως πάνω στα παλιά, βυζαντινά, ερειπωμένα τείχη.

Στη συνέχεια διευρύνθηκε όπως δείχνουν τα σχέδια µε τις αλλεπάλληλες φάσεις που βρίσκονται στο Κρατικό αρχείο της Βενετίας και μετατράπηκε σε ένα πανίσχυρο φρουριακό συγκρότημα, απόρθητο από ξηρά και θάλασσα.

Για τους Ενετούς τα φρούρια της Βόνιτσας και της Ναυπάκτου αποτελούσαν στρατηγικά σημεία, που εξυπηρετούσαν την οικονομική και στρατιωτική πολιτική τους στο Ιόνιο.

Το κάστρο της Πάτμου

Το έρημο αυτό νησί άρχισε να εποικίζεται στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας, όταν ο μοναχός Χριστόδουλος από τη Βιθυνία έλαβε από τον Αυτοκράτορα του

Βυζαντίου Αλέξιο Α' τον Κομνηνό (1081–1118) την άδεια να ιδρύσει

στην Πάτμο τη Μονή Ιωάννου του Θεολόγου πάνω σε ύψωμα ψηλότερα από το σπήλαιο της Αποκάλυψης, ακριβώς πάνω στον αρχαίο βωμό της θεάς Άρτεμης.

Η Μονή κτίσθηκε σε μορφή μεσαιωνικού κάστρου με επάλξεις και τείχη επιστήριξης με καθολικό στο κέντρο της, μικρό μεν, καθώς και με άλλα κτίσματα, κελιά και δεξαμενές.

Γύρω από τη Μονή άρχισαν να εγκαθίστανται εκτός από τους μοναχούς και κοσμικοί με τις οικογένειές τους χτίζοντας σπίτια και έχοντας ως άσυλο την οχυρωμένη Μονή σε περίπτωση κινδύνου πειρατικής επιδρομής.

Κάστρο Πλαταμώνα

Είναι καστροπολιτεία!Ανήκει στη

μεσοβυζαντινή περίοδο (10ος μ.Χ. αι.).

Έχει χτιστεί ΝΑ του Ολύμπου, σε θέση στρατηγική που ελέγχει τον δρόμο Μακεδονίας - Θεσσαλίας - Νότιας Ελλάδας.

Ο Πύργος του, που δεσπόζει πάνω στην εθνικό οδό, είναι ένα επιβλητικό μεσαιωνικό φρούριο.

Το βυζαντινό τείχος συντηρήθηκε από τους Φράγκους μετά το 1204 και τους Βυζαντινούς τον 14ο αιώνα. Το φρούριο ήταν το βασικότερο στήριγμα του δεσποτάτου του Πλαταμώνα.

Αργότερα καταλαμβάνεται από τους Τούρκους, που επίσης το επισκευάζουν, αλλά εξακολουθεί να κατοικείται από Χριστιανούς.

Πλαταμώνας: Το κάστρο της Ωριάς όπως λέει και το τραγούδι

Το κάστρο της Ωριάς- Για άνοιξε άνοιξε πόρτα, πόρτα της Ωριάς,πόρτα της μαυρομάτας της βασίλισσας.- Φεύγα απ' αυτού, βρε Τούρκε, βρε σκυλότουρκε.- Μα το σταυρό, κυρά μου, μα την Παναγιά,εγώ δεν είμαι Τούρκος ουδέ Κόνιαρος,είμαι καλογεράκι απ' ασκηταριό.Δώδεκα χρόνους έχω οπ' ασκήτευα,χορτάρι εβοσκούσα σαν το πρόβατο,κ' ήρθα να πάρω λάδι για τοις εκκλησιαίς.Για ανοίξετέ μου νά μπω του βαρόμοιρου.- Να ρήξουμε τσιγγέλια να σε πάρουμε.- Τα ράσα μου είναι σάπια και ξεσκίζονται.- Να ρήξουμε το δίχτυ να σε πάρουμε.- Είμαι από τη πείνα κι' άντραλίζουμαι.Γελάστηκε μια κόρη, πάει, του άνοιξε. Όσο ν' ανοίξη η πόρτα, χίλιοι εμπήκανε, κι' όσο να μισανοίξη, γέμισ' η αυλή, κι' όσο να καλοκλείση η χώρα πάρθηκε. Όλοι χυθήκαν 'ς τάσπρα, όλοι 'ς τα φλωριά,και κείνος εις την κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.Κ' ή κόρη από τον πύργο κάτω πέταξε, μήτε σε πέτρα πέφτει, μήτε σε κλαριά, παρά σε Τούρκου χέρια και ξεψύχησε.

Όσα κάστρα κι' αν είδα και περπάτησα, σαν της Ωριάς το κάστρο δεν ελόγιασα. Κάστρο θεμελιωμένο, κάστρο ξακουστό, σαράντα οργυαίς του ψήλου, δώδεκα πλατύ,μολύβι σκεπασμένο, μαρμαροχυτό,με πόρτες ατσαλένιαις κι' αργυρά κλειδιά, και του γιαλιοϋ η πόρτα στράφτει μάλαμα.Τούρκος το τρογυρίζει χρόνους δώδεκα,δεν μπορεί να το πάρη το ερημόκαστρο. Κι' ένα σκυλί τουρκάκι, μιας 'Ρωμνιάς παιδί, 'ς τον Αμιρά του πάει και τον προσκυνάει.- Αφέντη μ' Αμιρά μου και σουλτάνε μου,αν πάρω γω το κάστρο τι είν' η ρόγα μου;- Χίλια άσπρα την ημέρα κι' άλογο καλό,και δυο σπαθιά ασημένια για τον πόλεμο.- Ουδέ τάσπρα σου θέλω κι' ουδέ τα φλωριά,ουδέ και τάλογό σου κι' ουδέ τα σπαθιά,μόν' θέλω γώ τη κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.- Ωσάν το κάστρο πάρης, χάρισμα κι' αυτή.Πράσινα ρούχα βγάζει, ράσα φόρεσε.Τον πύργο πύργο πάει και γυροβολάει,Στην πόρτα πάει και στέκει και παρακαλεί.

Ένα πρώιμο παράδειγμα στρατιωτικοποίησης… Η πρώτη πολιορκία της Θεσσαλονίκης, αποτέλεσμα της

αβαροσλαβικής επίθεσης του 617 ή 619, βρήκε πολλούς από τους κατοίκους της έξω από τα τείχη για να μαζεύουν σοδειά. Στη διάρκεια της μάχης έφτασαν έμποροι από την Κωνσταντινούπολη μεταφέροντας σιτάρι…

Αντίθετα από τους τρομοκρατημένους ναυκλήρους που δεν βοήθησαν τη Θεσσαλονίκη το 597, οι κυβερνήτες και τα πληρώματα πήραν τα όπλα και βοήθησαν στην απόκρουση των βαρβάρων.

Δεν μπορεί να υπάρξει καλύτερο παράδειγμα για το τι σημαίνει ο όρος «στρατιωτικοποίηση» στο Βυζαντινό κράτος.

Η στρατιωτικοποίηση δεν έγκειται τόσο στο τυπικό θέμα της συγκέντρωσης της πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας στα χέρια του στρατηγού του θέματος, αλλά σήμαινε μάλλον το να μάθουν οι Βυζαντινοί να ζουν με τον κίνδυνο, ένα μάθημα που φαίνεται ότι είχαν αφομοιώσει από τις αρχές του 7ου αι. J. L. Teall, The Grain Supply of the Byzantine Empire (330-1025), Dumbarton Oaks Papers 13 (1959) 121

Εποικισμοί

• Πολλοί Σλάβοι μεταφέρθηκαν από τις σκλαβηνίες των Βαλκανίων σε περιοχές της Μ. Ασίας

• Μικρασιατικοί πληθυσμοί σε σκλαβηνίες της Θράκης, της Μακεδονίας και της Νότιας Ελλάδας.

• Από τα τέλη του 8ου αι. μ.Χ. οι Σλάβοι ενσωματώνονται στη βυζαντινή κοινωνία και αφομοιώνονται.

Επανάσταση Θωμά Σλάβου 821-823 μ.Χ.

Το κίνημα του Θωμά του Σλάβου

• 821 μ.Χ.• Μ. Ασία• Εικονόφιλος, προστάτης φτωχών υποσχέθηκε

απαλλαγή από τη φορολογία.• Πολιορκία Κωνσταντινούπολης αποτυχημένη:

απόρθητα τείχη Λιποταξία πληρωμάτων Θωμά Βαριά ήττα στόλου του Θωμά στην Κων/πολη 822

• Οκτώβριος 823 σύλληψη και θανάτωση Θωμά.• Όχι λαϊκή εξέγερση και κοινωνική επανάσταση, πιο

πολύ εμφύλιος, σφετερισμός εξουσίας