онтогенез-нэгэн биеийн хөгжил

Нэгэн биеийн хөгжил ба түүхэн

хөгжлийн тодорхойлолт

•Онтогенез- Грек хэлний ontos-бодгаль, genesis-хөгжил гэсэн үгнээс гаралтай

•Филогенез-Грек хэлний phylon-төрөл, овог, genesis-хөгжил гэсэн утгатай

үгнээс гаралтай

НЭГЭН БИЕИЙН ХӨГЖИЛ БА ТҮҮХЭН ХӨГЖЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ Өндгөн эстэй сперматозоид нийлж, зигот

үүсэх үеэс эхлэн тухайн бие махбодын үхэх хүртэлх амьдралын үеийг нэгэн биеийн хөгжил-онтогенез гэнэ.

1866онд анх Э.Геккель хэрэглэсэн. Судалдаг салбарыг хөгжлийн биологи гэнэ.

Филогенез гэдэг нь ангилалзүйн бүх бүлгүүдийн хөгжил, амьд бие махбодын түүхэн хөгжлийг бүхэлд нь хэлнэ.

Хөврөлийн өмнөх

Хөврөлийн

Хөврөлийн дараах

Нэгэн биеийн хөгжил

ХӨВРӨЛИЙН ӨМНӨХ ХӨГЖИЛ -ГАМЕТОГЕНЕЗ, ҮР ТОГТОЛТ ОРНО. Гаметогенез: Гаметогенез гэдэг нь эр, эм

бэлгийн эс үүсэж хөгжих үзэгдлийг хэлнэ. Гаметогенезийг 2 ангилдаг.

А) Сперматогенез Б) Овогенез

А) Сперматогенез: Эр бэлгийн эс үүсэж хөгжихийг СПЕРМАТОГЕНЕЗ гэнэ.

Сперматозойд нь эр бэлгийн булчирхай доторхи тахир сувганцаруудын дотор ханын эр бэлгийн эс үүсгэгч эсүүдээс 4шаттай үүсэж хөгжинө.

1. Үржих үе: Эр бэлгийн эс үүсгэгч эсүүд митоз хуваагдлаар эрчимтэй хуваагдан тоогоо олшруулж анхдагч эр бэлгийн эс үүсгэнэ.Үүнийг СПЕРМАТОГОНИ гэнэ. Сперматогони 2n хромосомын бүрдэлтэй байна

2. Өсөх үе: Сперматогонид бодисын солилцооны анаболизмын процесс эрчимтэй явагдан өсөж томорно. Өсөж томорсон эсийг АНХДАГЧ СПЕРМАТОЦИТ гэнэ.

3. Боловсрох үе: Анхдагч сперматоцит мейоз1 хуваагдлаар 2ширхэг хоёрдогч сперматоцит үүсэх ба хромосомын тоо 2 дахин цөөрнө. Хоёрдогч сперматоцит мейоз2 хуваагдалд орж, 4ширхэг сперматид үүсгэнэ. Үүнийг БОЛОВСРОХ ҮЕ гэнэ.

4. Хэлбэржих үе: Сперматид цааш ялгаран хөгжих замаар үр тогтоох чадвартай 4ширхэг сперматозойдыг үүсгэнэ. Хэлбэржиж гүйцсэн сперматозойд бүтцийн хувьд 3үндсэн хэсгээс тогтоно.

Б) ОВОГЕНЕЗ: ЭМ БЭЛГИЙН ЭС ҮҮСЭЖ ХӨГЖИХИЙГ ОВОГЕНЕЗ ГЭНЭ. ЭМ БЭЛГИЙН ЭС 3ҮЕ ШАТААР ҮҮСЭЖ ХӨГЖИНӨ 1. Үржих үе: Өндгөвчний холтослог

бодист орших цэврүүнд байрлах том бөөмтэй эсүүд митоз хуваагдлаар хуваагдаж ОВОГОНИ гэдэг эсүүдийг үүсгэнэ. Овогони 2n хромосомын бүрдэлтэй.

2. Өсөх үе: Овогонид бодисын солилцооны анаболизмын процесс эрчимтэй явагдан өсөж томорно. Өсөж томорсон эсийг АНХДАГЧ ОВОЦИТ гэнэ.

3. Боловсрох үе: Мейоз1 хуваагдлаар n хромосомын бүрдэлтэй том, жижиг 2ширхэг эс үүсэх бөгөөд томыг ОВОЦИТ, жижгийг нь АНХДАГЧ ЦӨӨРҮҮЛЭГЧ БИЕ гэнэ.

Боловсорч байгаа өндгөн эс гадагшлан умайн хоолой руу шилжих үед мейоз2 хуваагдал эхэлж, 2догч овоцит руу сперматозойд нэвтрэн орох хүртэл үргэлжилнэ. Нэвтэрмэгц мейоз2 хуваагдал дуусаж, n хромосом бүхий 1ширхэг овотид, нэг ширхэг 2догч цөөрүүлэгч биеийг үүсгэнэ. Энэ үед анхны цөөрүүлэгч бие хуваагдаж 2ширхэг 2догч цөөрүүлэгч бие үүсгэнэ.

Ингэж нэг ээлжийн овогенезийн төгсгөлд 3ширхэг цөөрүүлэгч бие нэг ширхэг үр тогтоох чадвартай овотид үүсдэг юм.

ХӨВРӨЛИЙН ХӨГЖИЛ-

ЭМБРИОГЕНЕЗЭмбриогенез нь үр тогтож зигот бий болохоос эхэлж

шинэ үр төл төрөх юмуу өндөгнөөс гарах хүртэл

үргэлжилнэ.

•Митоз хуваагдал-олон тооны эс-бластомер-бластул

Жижигрэх хуваагдал

•Дотроо хөндийтэй нэг давхраат үр хөврөл- хөндийг бластоцель

•Морул- дотроо хөндийгүй бластул-бластоцист

Бластулын үе шат

•2давхраат үр хөврөл•эктодерм, энтодерм, бластопор үүсдэг•Хөндий хэвэлтэн, хөвөн биетэнд

хөврөлийн хөгжил дуусдаг.

Гаструлын үе шат

•Мезодерм үүсдэг.•Целом- хоёрдогч хөндий

Нейрулын үе шат

•Эктодерм•Эндодерм•Мезодерм органогене

з- эрхтэнжих

үе шат

ЖИЖИГРЭХ ХУВААГДАЛЫН ТӨРӨЛИзолециталь-шар уураг жигд тархсан• Бүрэн жигд хуваагдал• Өргөс арьстан,

ланцетник-доод зэргийн хөвчтөн

Телолециталь-шар уургаар баялаг • Бүрэн жигд бус-

2нутагтан,мөлхөгчид• Бүрэн бус хуваагдал-

загас шувуу

Центролециталь-төв хэсэгт нимгэн үеэр хучигдмал• Бүрэн бус гадаргуун• шавж

Алециталь-шар уураг бараг байхгүй• Хүн хөхтөн амьтад

ТОДОРХОЙЛОЛТУУД Жижигрэх хуваагдлын үр дүнд үүссэн жижг

эсүүдийг бластомер гэнэ.-нэгж эс Олон дахин хуваагдсны дараа бие

биетэйгээ нягт байрласан олон бластомер бүхий бөмбөлөг хэлбэртэй хөврөлийг бластул гэнэ.

Бластулын гадаргууг бластодерм, дотоод хөндийг бластоцель гэнэ.

ГАСТРУЛЯЦИЙН ТӨРӨЛ Инвагинац-чихэгдэх

ланцетник, өргөс арьстан Иммиграц-нүүн шилжих

хөндий хэвлийтэн Эпиболи-нөмрөн хучих

телолециталь өндөгтэй амьтад Деламинац-хөндлөн давхарлах

сүүн тэжээлтэн амьтад, хүн

ТОДОРХОЙЛТОЛТУУД Гаструлын гадаад давхрааг эктодерм Дотоод давхрааг эндодерм Гаструлын доторх хөндийг анхдагч

гэдэсний хөндий ба гастроцель, гадаад орчинтой харьцах сүвгийг бластопор гэнэ.

НЕЙРУЛЫН ҮЕ ШАТМезодерм үүсэх

Хоёрдогч хөндий целом үүсэх

Эктодерм зузааран, дотогш хотойж мэдрэлийн ялтас үүснэ.

Мэдрэлийн ялтас эктодермээс тасарснаар мэдрэлийн гуурсыг бий болгоно.

Мэдрэлийн гуурсаас тархи, нугас, хөвч үүснэ.

Нейрулын төгсгөлийн шатанд мэдрэл, хоол боловсруулах-гэдэс зэрэг гол эрхтэнүүд үүсдэг.

2 талаар мезодерм байрлана.

МЕЗОДЕРМ ҮҮСЭХ АРГА ЗАМтелобластик

• Гаструлын бластопор сүвийн 2 хажууд нэг нэг телобласт гэдэг шинэ эс үүсч тэр нь хурдан хуваагдаж олширсоор мезодерм болно.

• Сээр нуруугүйтэн

энтроцель

• Анхдагч гэдэсний хөндийг бүрдүүлж буй эндодермийн давхаргын 2 хажуугаас хуниас маягийн цүлхэн үүсэж эндодермээс хөндийрөн салж битүүрээд мезодерм болно. түүнд хөндий үүсэх ба хоёрдогч гэдэсний хөндий гэнэ.

• Сээр нуруутан

ОРГАНОГЕНЕЗ--ГИСТОГЕНЕЗэктодерм

• Мэдрэлийн эрхтэн тогтолцоо

• Арьсны эпидермисийн эс

• Дайвар эрхтэн

• Нөсөөт эд• Бамбай

булчирхай

эндодерм

• Уушгины цулцангийн эс

• Нойр булчирхайн эс

• Сэрээ булчирхай

• Давсаг• Хоол

боловсруулах эрхтэн тогтолцоо

• Амьсгалах эрхтэний тогтолцоо

мезодерм

• Булчингийн эс• Бөөрний

сувганцарын эс

• Цусны улаан эс, судас

• Яс • Амьсгалын

эрхтний доод зам

• Хөвч, мөгөөрс, араг яс

• Бэлгийн булчирхай

ХӨВРӨЛИЙН ДАРААХ ХӨГЖИЛ

ХӨВРӨЛИЙН ДАРААХ ХӨГЖИЛ Хөврөлийн дараах хөгжил нь амьтдын хувьд

эхийн хэвлийгээс эсвэл өндөгний бүрхэвчээс гарсан цагаас эхэлнэ.

Хөврөлийн дараах хөгжил

Шууд хөгжил Шууд бус хөгжил

Шууд хөгжил гэдэг нь эхийн хэвлийнээс гарсан төл эх организмтайгаа морфологи бүтцээрээ ижил байхыг хэлнэ. Жишээ нь: Сүүн тэжээлтэн амьтад, хүн.

шувууд сүүн тэжээлтэн

мөлхөгчид

Шууд бус хөгжил гэдэг нь өндөгний бүрхүүлээс чөлөөлөгдсөн төл эх организмтайгаа морфологи бүтцээр өөр байхыг хэлнэ.

мэлхий эрвээхий

Мэлхий авгалдайг шанаганцар гэдэг. Авгалдай нь хооллож, өсөхөд зохилдсон хялбар бүтэцтэй байх бөгөөд хөгжлийн цаашдын явцад эд, эрхнүүд нь солигдон бие гүйцсэн амьтан болж хувирна. Энэ үзэгдлийг дүрс хувирал буюу метаморфоз гэнэ.

Загас, мэлхий, шавжид хөврөлийн дараах хөгжил нь метаморфозын замаар явна.

Метаморфозын үзэгдэл шавжид үндсэн 2 хэлбэрээр

явагдана.

Бүрэн хувирал

Эрвээхий, хос далавчтан, хальсан далавчтан зэрэг нь авгалдайн шатаас гадна хүүхэлдэйн

шатыг дамждаг.Үүнийг бүрэн хувирал гэнэ.

Бүрэн бус

хувирал

Шулуун далавчтан, бясаа, ургамлын ширх

зэрэг шавжуудын авгалдай нь хүүхэлдэйн

шат дамжилгүй, олон дахин гуужих замаар нас бие гүйцдэг.Үүнийг бүрэн

бус хувирал гэнэ.

ӨСӨЛТ, ХӨГШРӨЛ, ҮХЭЛ

Өсөлт гэдэг нь биеийн жин, өндөр, эзэлхүүн тодорхой хувиар нэмэгдэхийг хэлнэ.

ӨСӨЛТ

ХЯЗГААРГҮЙ

Өсөлт нь амьдралын туршид үргэлжилнэ.

Жишээ нь: Шавж, шувуу, сүүн тэжээлтэн

ХЯЗГААРТАЙӨсөлт нь ямар нэгэн

хугацаанд захирагдана. Жишээ нь: Ургамал

Мөн өсөлтйг изометрийн ба аллометрийн өсөлт гэж ангилна.Изометрийн өсөлт буюу жигд өсөлт –Эрхтэн системүүд ижил харьцаатай өсдөг.Аллометрийн өсөлт буюу жигд бус өсөлт-Эрхтэн систем ялгавартай өсдөг.

НАС ГЭДЭГ НЬ АМЬД БИЕИЙН ХӨВРӨЛИЙН ДАРААХ ХӨГЖЛИЙН ҮРГЭЛЖЛЭХ ХУГАЦААГ ХЭЛНЭ.Янз бүрийн ургамал, амьтны наслах хугацаа харилцан адилгүй. - Богино настай: Амёб 16-20 цаг, гидра 2-3 сар, хулгана 1-2 жил - Дундаж настай: Чандага 5-7 жил, адуу 15-30 жил, хясаа 10-15 жил - Урт настай: Яст мэлхий 200-300 жил, гацуур 1200 жил, заан мод 5000 жил

ХӨГШРӨЛ Хөгшрөл нь нас бие гүйцсэний

дараа бодгалийн бодисын солилцоонд өөрчлөлт орж эс, эдийн нөхөн төлжилт удаашран хөгширч эхэлнэ. Эс, эдийн бодисын солилцооны удаашрал нь гадаад шинжээр илэрнэ.

Жишээ нь: хүнд л гэхэд үс бууралтах, нүүрний арьс үрчийх гэх мэт хөгшрөлтийн шинжүүд илэрнэ.

Хөгшрөл нь амьд биеийн эд, эрхтний тогтолцоог бүхэлд нь хямруулах боловч эдгээрээс хамгийн аюултай нь мэдрэлийн тогтолцоо юм. Мэдрэлийн тогтолцоо хямарснаар бодгалийн бүх тогтолцооны зохицуулга алдагдан, бодисын солилцоо удааширсаар насны туйлд хүрэхэд зогсоно.

ҮХЭЛ ГЭДЭГ НЬ БИОЛОГИЙН ЗҮЙ ТОГТОЛТ ПРОЦЕСС ЮМ.Үхлийг 2 ангилна. 1. Клиник үхэл буюу эрхтэн тогтолцооны үхэл- Эмч хүний авхаалж самбаатай шат дараалсан үйл ажиллагаагаар сэргээгдэж болно. 2. Биологийн үхэл буюу эсийн үхэл- Эс нь амьд биеийн хамгийн бага нэгж тул эсийн үхжил гэдэг нь буцалтгүй процесс юм.

Үхэлд хүргэх шалтгаан: 1. Онтогенезийн төгсгөл2. Өвчин эмгэг3. Гэнэтийн осол зэрэг болно.