6. ж.н ийн хувилал

LOGO

Жинхэнэ нэрийн хувилал

Б.Отгон-Эрдэнэ

Жинхэнэ нэр гэж юу вэ?

Хүн амьтан, юмс үзэгдлийг шууд нэрлэж, тооны дагавар, тийн ялгал хамаатуулахын нөхцөлөөр хувилдаг. Жинхэнэ нэр нь өгүүлбэрийн бүтцэд ихэвчлэн үйлийн эзэн /өгүүлэгдэхүүн/, үйлэнд өртөх юм /тусагдахуун/-ыг нэрлэдэг. Жишээ нь: Баярмаа ном авав.

Оноосон нэр ерийн нэр

Тийн ялгал

1 Нэрлэх2. Харьяалах3. Өгөх орших4. Заах5. Гарах6. Үйлдэх7. Хамтрах8. Чиглэх9. Жиших

хэн?, юу?хэний? юуны?хэнд? юунд?хэнийг?, юуг?хэнээс?, юунаас?хэнээр?, юугаар?хэнтэй?, юутай?хэн үрүү?, юу уруу?хэн шиг?, юу шиг?

I түвшин

1. аав

2. ээж

3. бал

4. цув

5. гэр

6. хүү

7. өмд

8. цамц

9. цүнх

10. нар

II түвшин

11. Туяа

12. Онон

13. нутаг

14. хаяг

15. морь

16. унага

17. баг

18. чарга

19. гараг

20. багш

III түвшин

21. шавж

22. үнэг

23. хоног

24. сан

25. аргаль

26. урхи

27. гурил

28. ааль

29. булга

30. цана

Тийн ялгалын нөхцөлөөр хувиргаарай!

Үгийн утгат хэсгүүд

Язгуур+ дагавар +нөхцөл

мал+ чин

мал+ ын

сур+ гч

сур+чээ

сур+гууль

цог+лог

дуу+чин

дуу+л

салхи+вч

сана+в

Үгийн утгат хэсгүүд

Язгуур+ залгавар

мал+ ын

дагавар

нөхцөл чин

суу+

дал лаа

морь+

л

ны

урга+ мал

сан

Утгат хэсгээр зааглан тэмдэглээрэй!

I түвшин

1. аавын

2. ээжид

3. балла

4. цувыг

5. гэрлэ

6. хүүтэй

7. өмд шиг

8. цамцыг

9. цүнхл

10.нарны

II түвшин

11. Туяа гаа

12.Онон ийн

13.нутагтаа

14.хаягийг нь

15.морилоод

16.унагалжээ

17.баглааг

18.багаджээ

19.гаргуудыг

20.багшийнхаа

III түвшин

21.шавжнуудыг

22.үнэгчлэв

23.хоноглоод

24.сандаа

25.аргалиар нь

26.урхидаад

27.гурилдав

28.аальгүйт

29.булган

30.цанаар нь

Жинхэнэ нэрийн хувилал

Жинхэнэ нэр

хамаатуулах тийн ялгал тоо - - -

дүү- нар –ын -аа

хамаатуулах

биед

эзэнд

I II

III

aa-4

минь,мааньчинь, тань

нь

Язгуур+ залгавар дагавар

нөхцөл

Үндэс гэж юу вэ?

Үгийн хамгийн ерөнхий цөм утгыг агуулсан, цаашид үл задрах, бүтцийн эхэнд байрлах утгат хэсгийг язгуур гэнэ.

Шинэ үг бүтээдэг залгаврыг дагавар гэнэ.

Үг хувиргадаг залгаврыг нөхцөл гэнэ.

Нөхцөлийн өмнө байрлах утгат хэсгийн үндэс гэнэ.

Жишээ нь: сурагчдын- сур –гч –д -ын

номыг - ном -ыг

Үндсийг ангилах

Үндэс

үүсмэл

үүсмэл биш

нэр

үйл

нэр

үйл

дуу –л -жээ

дуу –чин -ы

ном -ыг

ав -лаа

Язгуурын ангилал

Язгуур

идэвхтэй

идэвхгүй

нэр

үйл

дүрслэх

дуурайх

дуу- чин

сур- гч

тог- ш

гял- гар

1. амьдралд

а. Үгийн бүтэц:

амь –д – р –л -д

-д- өгөх оршихын т.я-ын нөхцөл

-л- үйл үгээс нэр үг бүтээх дагавар

-р- нэр үгээс үйл үг бүтээх дагавар

-д- нэр үгээс нэр үг бүтээх дагавар

амьдрал- үүсмэл нэр үндэс

амь-идэвхтэй нэр язгуур

ү.ү

Үг зүйн бүрэн задлал хийх

а. Үгийн бүтэцб. Үг бүтэх ёсв. Үгсийн аймаг

Үгийн бүтцээр зааглан тайлбарлаарай

1. амьдралд2. төрлийн3. захирагчийн4. саалийн5. хоолойгоороо6. алгандаа7. үнсээ8. шилээрээ9. бүргэд шиг10. салхины

11. хүчийг 12. хаалгаа13. бүслүүрээс14. зүрхнээсээ15. сэтгэл рүүгээ16. ухаанд чинь17. тавилангаар18. хөвгүүд нь19. тооноо20. шуурганд

1. амь-д –р -л -д

2. төр-л- ийн

3. захь-р-гч-ийн

4. саа-ль-ийн

5. хоолой-оор -оо

6. алга -д-аа

7. үнс- О -ээ

8. шил-ээр -ээ

9. бүргэд -шиг

10. салхи -ы

11. хүч -ийг

12. хаа-лга –О -аа

13. бүс-л-үүр -ээс

14. зүрх –ээс -ээ

15. сэд-гэ-л –рүү -ээ

16. ух-аан –д -чинь

17. тавь-л-н -аар

18. хөвгүүн-д -нь

19. тооно –О -оо

20. шуур-га -д

Үгийн бүтцээр зааглан тайлбарлаарай

ү.б.ү

ү.ү

ү.ү

ү.ү

ү.ү

ү.ү

ү.ү

ү.ү

ү.ү

ү.ү

ү.ү

ү.ү

ү.б.ү

ү.б.ү

ү.б.ү

ү.б.ү

ү.б.ү

ү.б.ү

ү.б.ү

ү.б.ү

Даалгавраа шалгаарай!

I түвшин

1. аав-ын

2. ээж -д

3. бал -л

4. цув -ыг

5. гэр -л

6. хүү- тэй

7. өмд -шиг

8. цамц- ыг

9. цүнх- л

10. нар- ы

II түвшин

11. Туяа - г- аа

12. Онон- ийн

13. нутаг- т- аа

14. хаяг -ийг -нь

15. морь - л -оод

16. унага- л-жээ

17. баг –л- аа- г

18. бага –д -жээ

19. гараг –ууд - ыг

20. багш –ийн- аа

III түвшин

21. шав-ж-ууд-ыг

22. үнэг-чил-в

23. хоно- г- л-оод

24. сан- д- аа

25. аргаль- аар-нь

26. урхи-д-аад

27. гурил –д -в

28. ааль-гүй-т

29. булга-н

30. цана-аар-нь