1

“ROLI I QYTETIT NE ORGANIZIMIN E

TERRITORIT”

2

Qyteti?

• Sipas Max Weber:

“mund te perpiqemi te percaktojme qytetin ne menyra te ndryshme. Te gjitha qytetet kane te perbashket: qe gjithsecili ka nje vendodhje te percaktuar, te pakten relativisht: eshte nje “periferi”, jo nje ose disa banesa te izoluara (…): ai eshte nje “periferi” e madhe (1979).

3

… me pak fjale …

• Qytetet jane vende ne siperfaqen e toksore, ku vihet re me mire se hapsira gjeografike eshte nje realitet artificial, pra nje “produkt” i shoqerise njerzore.

• Njeriu ka riperpunuar ambjentin natyral dhe e ka organizuar ne menyre qe te gjeje ne te, kenaqesine e nevojave te tij.

4

Funksioni i qytetit

• Qyteti eshte i tille kur, eshte ne gjendje te organizoje territorin perreth.

• Qytetet jetojne ne mardhenie me nje rajon, nga i cili merr mbeshtetje dhe i ofron te mira dhe sherbime, por sidomos drejt te cilit ushtron fuqine e drejtimit dhe kontrollit.

• Edhe kur “hapsirat urbane” jane rritur pa organizim, funksioni i tyre ishte ai i gjeneratorit te organizimit te hapsirave tokesore.

5

Funksioni i qytetit

• Si nje organizem biologjik, rajoni, sa me kompleks eshte, aq me shume ka nevoje te zhvilloje brenda tij, nje aparat nervor qendror per qeverisjen e rritjes dhe funksionimin:

SISTEMIN URBAN

6

Rendesia e qytetit varet nga funksionet qe perhap. Me “funksion urban”, kuptojme te gjitha “ato aktivitete te jashtme ose basic dhe te brendshme ose no basic qe qyteti permbush.  SHEMBULL: Funksioni politik, kulturor, kreativ dhe novator Funksionet e qytetit kane rreze veprimi te ndryshme per shtrirjen territoriale SHEMBULL: Funksioni politiko-administrativ 

7

NIVELITERRITORIAL

FUSHA RREZJA/KM

Mikrorajonal Fqinjesia, lagja, qyteti

0,1-30

Rajonal Komunat 30-150

Makrorajonal Shteti, bashkesia e shteteve, kontinente, planeti

>20.000

NIVELI

8

Kulturor Muze, universitete, teater, biblioteka, mass media, gazetaria, festivale, panaire…

Drejtues Komuna, Rajone, ambasada, banka, sigurimet, zyrat…

Produktiv Artizanat, SME, kompani te medha, tregu i punes urban…

Shperndares Trasport, hekurudhe, aeroporte, tregje, shendetsi, turizem dhe kohe e lire, palester, kinema…

LLOJET

9

Funksione lokale dhe eksporti

• Shkembimet qe qyteti ka ne brendesi dhe jashte, jo vetem ne anen ekonomike: perveç shkembimeve te rregulluara nga tregu ka edhe shkembime idesh, novacionesh dhe vlerash kulturore, flukse njerzish qe shtyhen nga aktivitete pa perfitim.

• Funksionet lokale, rrezja e te ciles nuk kalon qytetin, per mirembajtjen e riprodhimit te vete qytetit.

• Funksione eksporti, rrezja e veprimit te tyre eshte rajonale, dhe lidhen me diferencen eksport/import te qytetit.

10

Per te kuptuar funksionimin e “organizmit kompleks” qe e percaktuam “qytet” mund te

perdoren disa modele teorike

11

Teori te zhvillimit urban

Shtrirja e qytetit ne zona funksionale ka krijuar teori te ndryshme, te cilat

perfaqsojne variante te vlefshme te modeleve, per pershkrimin e qytetit

Qyteti perfshin nje qender sipermarrje, ne literaturen anglo-saksone CBD, e karakterizuar nga :

AKSESIBILITETI VENDOSJA QENDRORE

13

CBD (Central Business District)ose Qendra e Sipermarrjes

• Vlere e larte trualli;

• Shtrirje arteriale;

• Ndertesa te larta;

• Afersi me qendrat historike.

14

Ernest Watson Burgess

Modeli i zonave koncentrike Burgess (1925)

15

Zona 1

• Zona qendrore biznesi (CBD)

• Nivele te ndryshme te ardhurash me zonat periferike

• Zgjerimi i linjave urbane lidhet me kete model se tepermi

16

ZONA 2

• Karakterizuar nga modele miks, per perdrimin industrial ose rezidencial te truallit

• Shtepi te vogla, apartamente te vogla, terheqin njerzit me te ardhura me te ulta

• Shpesh perfshin kriminele dhe geto racore• Zakonisht quhen zona tranzicioni

17

ZONA 3

• Zonat e “puntoreve”• Puntore, te vendosur afer fabrikave te zonave 1

& 2• Me stabel se zonat e tranzicionit• Karkaterizohet nga lagje etnike, emigrantesh

18

ZONA 4

• Shoqeri e klases se mesme, me kushte me te mira

• Shumica kane pune ne zonat CBD

19

ZONA 5

• Familje te pasura, te mbledhura ne perfieri• Hapsira te medha natyrore dhe shtepish• Te pasurit u spostuan ketu, per te shmangur

heterogjenitetin social, i shkaktuar nga shtrija e zones 4

20

21

Modeli i zhvillimit ne sektoreHomer Hoyt (1939)

22

23

Edward Louis Ullman

Modeli me shume berthamaHarris & Ullman (1945)

Chauncy Dennison Harris

Prof. Carmelo M. Porto 24

Prof. Carmelo M. Porto 25

26

KRITERI FUNKSIONALIST 

Analiza funksionale, na lejon percaktimin e raporteve qe ka qyteti me rrethinat e aferta dhe me

pjesen tjeter te botes 

27

Walter Christaller (1933)

28

Zonat qendroreZonat qendrore• Christaller, duke i aplikuar rrjeteve te qyteteve

“ligjet e ekonomise”, te ndryshuara nga teoria neoklasike e ekuilibrit te tregut, ne kushte konkurrence perfekte, me rrjedhoje krijimin e “zonave qendrore”.

29

Zonat qendroreZonat qendrore

• Zonat qendrore jane qendra qe i “sherbejne” territorit rrethues, duke i ofruar popullates te mira dhe sherbime qendrore.

• Territori i sherbyer nga nje zone qendrore, quhet rajon plotesues.

30

Zonat qendroreZonat qendrore

Çdo qender urbane ka njefare fushe veprimi ekonomike

kriter i te qenit qender

Prof. Carmelo M. Porto 31WALTER CHRISTALLER