9. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zasad udzielania pierwszej pomocy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Tomasz Sułkowski Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy 346[04].O1.05 Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr Iwona Grudzień mgr Aurelia Włoch Opracowanie redakcyjne: inż. Danuta Szczepaniak Konsultacja: dr Dorota Koprowska Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[04].O1.05 „Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy”, zawartej w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8

4.1. Prawna ochrona pracy 8 4.1.1. Materiał nauczania 8 4.1.2. Pytania sprawdzające 9 4.1.3. Ćwiczenia 9 4.1.4. Sprawdzian postępów 11

4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp 12 4.2.1. Materiał nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzające 13 4.2.3. Ćwiczenia 13 4.2.4. Sprawdzian postępów 15

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach działających na rzecz osób niepełnosprawnych

16

4.3.1. Materiał nauczania 16 4.3.2. Pytania sprawdzające 18 4.3.3. Ćwiczenia 18 4.3.4. Sprawdzian postępów 19

4.4. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy 20 4.4.1. Materiał nauczania 20 4.4.2. Pytania sprawdzające 23 4.4.3. Ćwiczenia 23 4.4.4. Sprawdzian postępów 24

4.5. Środki ochrony indywidualnej 25 4.5.1. Materiał nauczania 25 4.5.2. Pytania sprawdzające 26 4.5.3. Ćwiczenia 26 4.5.4. Sprawdzian postępów 27

4.6. Ochrona przeciwpożarowa 28 4.6.1. Materiał nauczania 28 4.6.2. Pytania sprawdzające 37 4.6.3. Ćwiczenia 37 4.6.4. Sprawdzian postępów 38

4.7. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy 39 4.7.1. Materiał nauczania 39 4.7.2. Pytania sprawdzające 41 4.7.3. Ćwiczenia 41 4.7.4. Sprawdzian postępów 42

4.8. Organizacja działań ratunkowych – „łańcuch ratunkowy” 43 4.8.1. Materiał nauczania 43 4.8.2. Pytania sprawdzające 45 4.8.3. Ćwiczenia 45 4.8.4 Sprawdzian postępów 46


4.9. Ocena stanu poszkodowanego 47 4.9.1. Materiał nauczania 47 4.9.2. Pytania sprawdzające 48 4.9.3. Ćwiczenia 49 4.9.4. Sprawdzian postępów 49

4.10. Udzielanie pierwszej w nagłych wypadkach i zachorowaniach 50 4.10.1. Materiał nauczania 50 4.10.2. Pytania sprawdzające 62 4.10.3. Ćwiczenia 62 4.10.4. Sprawdzian postępów 63

4.11. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa 64 4.11.1. Materiał nauczania 64 4.11.2. Pytania sprawdzające 68 4.11.3. Ćwiczenia 68 4.11.4. Sprawdzian postępów 69

4.12. Apteczka pierwszej pomocy 70 4.12.1. Materiał nauczania 70 4.12.2. Pytania sprawdzające 71 4.12.3. Ćwiczenia 71 4.12.4. Sprawdzian postępów 72

5. Sprawdzian osiągnięć 73 6. Literatura 78


1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, które powinieneś mieć opanowane, aby

przystąpić do realizacji programu jednostki modułowej, − cele kształcenia jednostki modułowej, − materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń

i zaliczenia sprawdzianów, − pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do

wykonywania ćwiczeń − ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie

stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia, ukształtujesz umiejętności określone w programie jednostki modułowej,

− sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy i stopień ukształtowania umiejętności. Jeżeli Twoje odpowiedzi będą pozytywne, to będziesz mógł przejść do następnego tematu, jeżeli nie, to sprawdzian postępów pozwoli Ci wskazać, jakie wiadomości powinieneś powtórzyć, lub jakie ćwiczenia wykonać ponownie, by ukształtować potrzebne umiejętności.

− sprawdzian osiągnięć, który znajduje się na końcu jednostki modułowej, umożliwi Ci sprawdzenie, czy dobrze opanowałeś program jednostki. Jest on przygotowany w formie przykładowego testu, zawiera instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań testowych. Wszystkie zadania zamieszczone w teście obejmują treści objęte programem nauczania oraz sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w programie jednostki modułowej cele,

− literaturę, skorzystanie z niej umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu jednostki modułowej. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.


Schemat układu jednostek modułowych

346[04].O1.02 Doskonalenie umiejętności

interpersonalnych

346[04].O1 Podstawy świadczenia

usług socjalnych

346[04].O1.01 Charakteryzowanie psychofizycznych

i społecznych aspektów rozwoju człowieka

346[04].O1.03 Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

346[04].O1.05 Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy

346[04].O1.04

Prowadzenie profilaktyki i promocji zdrowia

346[04].O1.06

Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji jednostki modułowej, powinieneś umieć:

− dokonywać oceny swoich umiejętności, − komunikować się i pracować w zespole, − analizować treść działania, − samodzielnie podejmować decyzje, − uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności, − korzystać z różnych źródeł informacji, − wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje

niezbędne do wykonywania zadań zawodowych, − interpretować założenia teoretyczne i stosować je w praktyce, − interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień, − charakteryzować zjawiska fizyczne, − charakteryzować zjawiska biologiczne, − identyfikować elementy anatomii człowieka, − identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: − zinterpretować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, − określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie przestrzegania przepisów bhp, − określić prawa i obowiązki pracownika w zakresie przestrzegania przepisów bhp, − rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, − zastosować środki ochrony indywidualnej, − podjąć działania w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcja

przeciwpożarową, − zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii i higieny pracy, − udzielić pierwszej pomocy w urazach i nagłych zachorowaniach zgodnie

z obowiązującymi standardami, − wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową, − wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Prawna ochrona pracy 4.1.1. Materiał nauczania

Sprawny system, umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa w stosunku do jego obywateli.

Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy rozumiane jako przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określających prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Hierarchia aktów prawnych obowiązujących w naszym kraju, z uwzględnieniem specyficznych aktów prawa pracy wygląda następująco [15]: 1. Konstytucja RP. 2. Ustawy, w tym Kodeks Pracy. 3. Akty wykonawcze do ustaw, w tym głównie rozporządzenia. 4. Postanowienia układów zbiorowych, porozumień zbiorowych. 5. Postanowienia regulaminów (w tym regulaminu pracy oraz regulaminu wynagradzania,

statutów). Prawna ochrona pracy w szerokim rozumieniu obejmuje treść wszystkich norm prawa

pracy, ponieważ wszystkie one ustanawiane są w interesie pracujących i służą ochronie tych interesów. W węższym rozumieniu pojęcie prawnej ochrony pracy dotyczy tej części norm prawa pracy, które służą bezpośrednio celom ochrony zdrowia pracowników przed niebezpieczeństwami mogącymi powstać w samym procesie pracy. Właściwym przedmiotem ochrony pracy jest zabezpieczenie pracownika przed szkodliwym oddziaływaniem środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia. Jest to ten dział przepisów, który w ochronę przed niebezpieczeństwami związanymi z procesami produkcji bierze nie majątkowe interesy pracownika, lecz samą pracę.

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks Pracy (Ustawa z 26 czerwca 1974 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94). Pozostałe przepisy ochrony pracy przedstawić można w czterech grupach [15]: − przepisy zapewniające bezpieczne i higieniczne warunki pracy (np.: Rozporządzenie

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz. U. 2003 nr 169 poz. 1650 z późn. zm.; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, Dz. U. 1996 nr 62 poz. 287),

− przepisy o szczególnej ochronie pracy kobiet (np. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet, Dz. U. 1996 nr 114 poz. 545; Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu i trybu wydawania zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią, Dz.U. 2006 nr 42 poz. 292),


− przepisy o szczególnej ochronie pracy młodocianych (np.: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, Dz. U. 2004 nr 200 poz. 2047; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób nie mających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób nie mających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum, Dz. U. 2002 nr 214 poz. 1808),

− przepisy o organizacji i kompetencjach organów nadzoru nad warunkami pracy. Przepisy te z uwagi na rolę, jaką spełniają, stanowią jeden z ważniejszych elementów

regulacji stosunków pracy. Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad

i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie odrębnych przepisów.

Państwowa Inspekcja Pracy powołana ustawą z dnia 6 marca 1981 r., posiada szerokie uprawnienia w zakresie nadzoru i kontroli przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, a w szczególności: przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym. Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP.

W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważna rolę odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan bezpieczeństwa w zakładach pracy [6, 7].

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest prawo pracy? 2. Jaka jest hierarchia aktów prawnych obowiązujących w naszym kraju a dotyczących

ochrony pracy? 3. Jakie instytucje sprawują nadzór i kontrolę w zakresie przestrzegania prawa pracy oraz

zasad i przepisów bhp?

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Podane niżej akty prawne dotyczące ochrony pracy przedstaw w odpowiedniej hierarchii. 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. 2. Regulamin pracy w Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie. 3. Regulamin wynagradzania w Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie. 4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie

rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. 5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań

i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.


6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

7. Statut Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie. 8. Układ Zbiorowy Pracy pomiędzy Zarządem Domu Emeryta „Druga Młodość”

w Cieszynie a Zakładową Organizacją Związku Zawodowego Pracowników „Gospodarni” z siedzibą w Cieszynie.

9. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. 10. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) określić rodzaje hierarchii podstawowych aktów prawnych dotyczących ochrony pracy, 3) poklasyfikować podane akty prawne wg rodzajów, 4) ustalić hierarchię wszystkich aktów. UWAGA! – na jednym szczeblu hierarchii może się

znajdować kilka aktów, 5) przygotować plakat, 6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy: − arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip – chart. Ćwiczenie 2

Wykorzystując metodę metaplanu zaproponuj rozwiązanie opisanej sytuacji: Regulamin wynagradzania w Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie oraz Układ

Zbiorowy Pracy pomiędzy Zarządem Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie a Zakładową Organizacją Związku Zawodowego Pracowników „Gospodarni” z siedzibą w Cieszynie stanowią, iż Pracownicy Domu Emeryta powinni otrzymywać wynagrodzenie do ostatniego dnia miesiąca. Od sześciu miesięcy wynagrodzenie wypłacane jest z dwutygodniowym opóźnieniem.


1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) dokonać diagnozy aktualnego stanu odpowiadając na pytania „Jak jest? (Jak było?)”.

Odpowiedzi zapisać na karteczkach i przykleić je w wyznaczonym miejscu na plakacie, 3) wskazać możliwości poprawy sytuacji odpowiadając na pytanie „Jak być powinno?”

Propozycję zanotować na karteczkach i przykleić je w odpowiednim miejscu plakatu, 4) zastanowić się nad przyczynami powstałych nieprawidłowości i błędów. Odpowiedzieć

na pytanie: „Dlaczego nie jest (nie było) tak, jak być powinno?” Propozycje zanotować na karteczkach i przykleić je w wyznaczonym miejscu plakatu,

5) zapisać wnioski na karteczkach i przykleić je w wyznaczonym miejscu na plakacie. (Zwrócić uwagę, aby wnioski doprowadziły do poprawy sytuacji zgodnie z sugestiami drugiego pytania: „Jak być powinno?”),

6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy, 7) wnioski ze wszystkich plakatów zebrać jako wspólne rozwiązanie problemu.


Wyposażenie stanowiska pracy: − arkusze papieru A2 z zaznaczonymi polami dla metaplanu, − kolorowe, małe karki papieru, − mazaki, − tablica flip – chart. 4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować pojęcie prawo pracy? 2) określić podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy? 3) wymienić instytucje powołane do sprawowania nadzoru i kontroli nad

przestrzeganiem prawa pracy?


4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp 4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [17, rozdz. X], a w szczególności w dziale dziesiątym – Bezpieczeństwo i higiena pracy. Podstawowe obowiązki pracodawcy 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy. 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, b) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek: a) współpracować ze sobą, b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu, c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników. Prawa i obowiązki pracownika 1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany: − znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,


− wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

− dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

− stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

− poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;

− niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

− współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana: 1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy; 2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem; 3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy;

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.



1. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? 2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? 3. Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp? 4. Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wskaż, które z podanych niżej obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązany jest wypełniać pracownik: − dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,

a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

− dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,


− dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

− organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, − organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy; − poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom

lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, − stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony

indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, − wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

− zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

− zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

− zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami,

− zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy, − znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym.


1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) określić, jakie podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy, 3) zapisać wszystkie pomysły na kartce, 4) uporządkować zapisane obowiązki pracownika (odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy), 5) porównać własne propozycje z zapisami w Kodeksie Pracy, 6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Kodeks Pracy, − arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip – chart, − małe kartki papieru.

Ćwiczenie 2

Określ podstawowe obowiązki pracodawcy oraz osoby kierującej innymi pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.


1) dobrać partnerów do pracy w grupie,


2) zapisać po dwie, różne propozycje obowiązków pracodawcy i osoby kierującej pracownikami na przygotowanych kartach pracy,

3) przekazać własne karty pracy następnemu zespołowi (karty przekazywane są w jednym kierunku, każdy zespół uzupełnia każdą kartę własnymi, dwoma propozycjami, propozycje nie mogą się powtarzać),

4) uzupełniać kolejne karty pracy do momentu, aż karty „wrócą” do „pierwszych właścicieli”,

5) propozycje skonfrontować z Kodeksem Pracy, wykreślić te, które nie są z nim zgodne.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Kodeks Pracy, − arkusze papieru, − kolorowe mazaki, − tablica flip – chart, − karty pracy. 4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? 2) określić prawa pracownika w zakresie bhp? 3) określić podstawowe obowiązki osób kierujących pracownikami

w zakresie bhp?


4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach działających na rzecz osób niepełnosprawnych

4.3.1. Materiał nauczania

Problemy oraz niepowodzenia życiowe osób niepełnosprawnych, ich marginalizacja

społeczna – oprócz ograniczeń wynikających z samej niepełnosprawności i czynników indywidualnych – wiążą się często z brakiem właściwych relacji społecznych, zaufania, wsparcia ze strony innych osób oraz – co wydaje się bardzo ważne brakiem przystosowania otoczenia do różnorodnych potrzeb psychofizycznych. Dlatego tak ważne jest, aby w możliwie największym stopniu wyeliminować bariery powodujące wykluczenie społeczne osób niepełnosprawnych w tym również bariery architektoniczne.

Budynki, w których przebywają osoby niepełnosprawne, powinny być dostosowane do ich potrzeb i wymagać, aby zapewnić bezpieczeństwo przebywających w nim osób. Ciągi komunikacyjne piesze, parkingi i miejsca postojowe, powinny spełniać szereg warunków określonych w przepisach techniczno-budowlanych (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690).

Z podstawowych trzech grup niepełnosprawności, czyli osób z dysfunkcją wzroku, słuchu i z dysfunkcją ruchu, największych udogodnień typu budowlanego wymaga się dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Spełnianie ich potrzeb oraz wymagań zaspakaja w dużej mierze oczekiwania osób o innych rodzajach niepełnosprawności i wpływa na podwyższenie standardu wnętrz przeznaczonych również dla ludzi zdrowych. W świetle cytowanych wyżej przepisów obiekty, w których mogą przebywać osoby niepełnosprawne muszą spełniać szereg wymagań, które dotyczą samych budynków oraz ich najbliższego otoczenia.

Bramy i furtki w ogrodzeniach nie mogą otwierać się na zewnątrz działki i mieć progów utrudniających wjazd osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich.

Miejsca postojowe (parkingowe) dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, przebywające w budynku na stałe lub czasowo powinny być usytuowane w odległości nie mniejszej niż 5 m od okien budynku. Miejsca te wymagają odpowiedniego oznakowania, przepisy dokładnie określają minimalny rozmiar takich miejsc: szerokość 3,6 m i długość 5 m, a w przypadku usytuowania wzdłuż jezdni – długość, co najmniej 6 m i szerokość, co najmniej 3,6 m. Przyjmuje się średnio, że ok. 10% stanowisk, nie mniej jednak niż 2, powinno być przeznaczonych dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne. Miejsca postojowe dla samochodów, z których korzystają wyłącznie osoby niepełnosprawne. Stanowiska postojowe w garażu, przeznaczone dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim z drogi manewrowej do drzwi samochodu, co najmniej z jednej strony, o szerokości nie mniejszej niż 1,2 m. Stanowiska postojowe dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, należy sytuować na poziomie terenu lub na kondygnacjach dostępnych dla tych osób z pochylni [12].

Do wejść do budynku użyteczności publicznej powinny być doprowadzone od dojazdów utwardzone dojścia o szerokości min. 1,5 m, co najmniej jedno dojście powinno zapewnić osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te mogą korzystać. Wymiary płaszczyzny podestu przy wejściu do budynku powinny umożliwiać swobodne manewrowanie wózkiem inwalidzkim. Stosowane wycieraczki powinny umożliwiać bezpieczny przejazd wózkiem inwalidzkim i przejście osób posługujących się kulami i laskami. W budynku użyteczności publicznej, wyposażonym w dźwigi, należy zapewnić osobom niepełnosprawnym dostęp do nich i dojazd na wszystkie użytkowe kondygnacje. W nowo wznoszonym niskim budynku niewymagającym wyposażenia w dźwigi, należy zainstalować urządzenia techniczne, zapewniające osobom


niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje z pomieszczeniami użytkowymi, z których będą korzystać [12].

Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu. Drzwi wejściowe do budynku i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych powinny mieć co najmniej szerokość 0,9 m i wysokość 2 m, wysokość progów w drzwiach nie może przekraczać 20 mm, drzwi otwierające się systemem tradycyjnym zamiast klamek, stwarzających możliwość zaczepienia ubraniem, powinny być wyposażone w uchwytu. Skrzydła drzwiowe wykonane z przezroczystych tafli powinny być oznakowane w sposób widoczny i wykonane z materiału zapewniającego bezpieczeństwo użytkowników w przypadku stłuczenia. Oznakowanie drzwi to – na przykład – wprowadzenie odmiennego, silnie kontrastującego koloru lub faktury obramowania drzwi w stosunku do tła, albo zastosowanie odmiennego koloru płaszczyzny skrzydeł drzwiowych w stosunku do ściany [12].

Skrzydła okien powinny być zaopatrzone w urządzenia pozwalające na łatwe ich otwieranie i regulowanie wielkości otwarcia z poziomu podłogi lub pomostu, także przez osoby niepełnosprawne, jeżeli nie przewiduje się korzystania z pomocy innych współużytkowników.

W pomieszczeniu przeznaczonym na zbiorowy pobyt osób niepełnosprawnych na grzejnikach centralnego ogrzewania należy umieszczać osłony, ochraniające od bezpośredniego kontaktu z elementem grzejnym.

Nawierzchnia dojść do budynków, schodów i pochylni zewnętrznych i wewnętrznych, ciągów komunikacyjnych w budynku oraz podłóg powinna być wykonana z materiałów nie powodujących niebezpiecznego poślizgu. Pochylnie przeznaczone dla osób niepełnosprawnych powinny mieć szerokość płaszczyzny ruchu 1,2 m, krawężniki o wysokości co najmniej 0,07 m i obustronne poręcze. Maksymalne nachylenie pochylni do ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych, poruszających się przy użyciu wózka inwalidzkiego, nie może przekraczać 15%. Im dłuższa pochylnia, tym jej nachylenie powinno być niższe, pochylnie mające długość ponad 9 m, powinny być podzielone na krótsze odcinki, przy zastosowaniu spoczników o długości co najmniej 1,4 m. W budynku, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinno być przystosowane dla tych osób przez [12]: − zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m, − stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów, − zainstalowanie odpowiednio przystosowanej, co najmniej jednej miski ustępowej

i umywalki, a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się w budynku takie urządzenia, zainstalowanie uchwytów ułatwiających korzystanie z urządzeń higieniczno-sanitarnych. Co najmniej jeden z dźwigów służących komunikacji ogólnej w budynku

z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinien być przystosowany do przewozu mebli, chorych na noszach i osób niepełnosprawnych. Dostęp do dźwigu powinien być zapewniony z każdej kondygnacji użytkowej. Odległość pomiędzy zamkniętymi drzwiami przystankowymi dźwigu a przeciwległą ścianą lub inną przegrodą powinna wynosić co najmniej [12]: − dla dźwigów osobowych – 1,6 m, − dla dźwigów towarowych małych – 1,8 m, − dla dźwigów szpitalnych i towarowych – 3 m.

Zaleca się aby minimalna szerokość kabiny do przewozu osób niepełnosprawnych wynosiła 1,1 m, a jej głębokość – 1,4 m. ponadto dla wygody i bezpieczeństwa niepełnosprawnych użytkowników dźwigu wskazane jest, aby [12]: − kaseta wezwań była umieszczona na wysokości 0,9 – 1,1 m od poziomu posadzki,


− kabina była wyposażona w poręcz prowadzoną na wysokości 0,9 m i listwę odbojową na wysokości 0,2 m od poziomu podłogi kabiny oraz odkładaną ławeczkę,

− kaseta dyspozycyjna w układzie pionowym miała przyciski nie wyżej niż 1,4 m; w układzie poziomym w pasie 0,9 – 1,2 m,

− przyciski poza wzrokowym oznakowaniem miały wprowadzone oznakowanie dotykowe pismem Braille’a,

− zainstalowany był system informacji głosowej. 4.3.2. Pytania sprawdzające


1. Jakie są wymagania architektoniczne dla otoczenia budynków, w których przebywają osoby niepełnosprawne?

2. Jakie warunki powinny spełniać schody i podjazdy w budynkach, w których przebywają osoby niepełnosprawne?

3. W jaki sposób należy dostosować pomieszczenia higieniczno-sanitarnych dla potrzeb osób niepełnosprawnych?


Dokonaj analizy stopnia przystosowania wybranego budynku (szkoła, teatr, kino) do potrzeb osób niepełnosprawnych.


1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) sprawdzić jakie rozwiązania architektoniczne zastosowano w wybranym budynku, 3) zastanowić się, które z nich tworzą bariery dla osób niepełnosprawnych (jeżeli takie

istnieją), 4) zaproponować działania mające na celu eliminację, zdiagnozowanych barier, 5) wyniki pracy zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Jak wygląda Twoja droga do szkoły? – dokonaj jej oceny z punktu widzenia osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim. Wyniki oceny przedstaw w formie prezentacji multimedialnej lub fotoreportażu wykonanego dowolną techniką.


1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) sprawdzić jakie bariery może napotkać osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim,

przemieszczająca się z miejsca Twojego zamieszkania do siedziby szkoły, sfotografować te bariery,


3) wykonać prezentacje multimedialną wykorzystując wykonane zdjęcia lub fotoreportaż, oraz uwzględniając charakterystykę napotkanych barier i działania mające na celu eliminacje barier;

4) zaprezentować na forum grupy prezentacje lub fotoreportaż.

Wyposażenie stanowiska pracy: − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer klasy PC z niezbędnym oprogramowaniem, − projektor multimedialny.

4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować wymagania architektonicznie dla otoczenia

budynków w których przebywają osoby niepełnosprawne?

2) określić zasady przystosowania budynków dla potrzeb i wymagań osób niepełnosprawnych?


4.4. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy


Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy

Najskuteczniejszym sposobem kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem pracy. Należy bezwzględnie pamiętać, że skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem pracy polega głównie na umiejętności przewidywania i zapobiegania pojawianiu się problemów, a nie walki z nimi dopiero wówczas, gdy wystąpiły i spowodowały niekorzystne skutki. Podstawowe zasady działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy powinny być usystematyzowane w następującej hierarchii ważności [10]: − unikanie ryzyka w miejscu pracy, − likwidowanie źródeł zagrożeń zawodowych, − dostosowanie warunków pracy do psychofizycznych właściwości pracownika, − zastępowanie niebezpiecznych technologii, maszyn, urządzeń, surowców itp. mniej

niebezpiecznymi, − stosowanie przede wszystkim ochron zbiorowych, a dopiero w ostateczności środków

ochrony indywidualnej, Należy podejmować działania, obejmujące przede wszystkim:

− ocenę ryzyka zawodowego, − stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko, − zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń na temat zasad ochrony

przed zagrożeniami. Podstawowe działania dla zapewnienia bezpiecznych warunków pracy na poziomie

każdej organizacji powinny się skupiać na [7]: − określeniu ogólnej polityki i celów kierownictwa firmy w zakresie bezpieczeństwa

i ochrony zdrowia pracowników, − zapewnieniu niezbędnych informacji umożliwiających wdrożenie ogólnej polityki, − uwzględnieniu zagadnień bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w zarządzaniu

i podejmowaniu decyzji, na każdym poziomie funkcjonowania organizacji, − konsultowaniu spraw w dziedzinie bezpieczeństwa pracy z pracownikami, − monitorowaniu i przeglądzie efektywności przyjętej polityki i całego systemu

zarządzania firmą. Typowy model zarządzania bezpieczeństwem pracy uwzględniający przedstawione wyżej

zasady to [7]: − polityka ogólna – jasno określić zobowiązania, cele, odpowiedzialność oraz procedury

funkcjonowania przedsiębiorstwa, − planowanie – zidentyfikować i oceniać ryzyko zawodowe, jakie występuje przy

wykonywaniu pracy w przedsiębiorstwie. Działania podejmowane w trakcie procesu planowania powinny obejmować ocenę ryzyka zawodowego i działań ograniczających to ryzyko; określenie potrzeb dotyczących działań kontrolnych w firmie; identyfikację potrzeb firmy w zakresie szkolenia; upewnienie się, że pracownicy posiadają dostateczną wiedzę i umiejętności w zakresie bezpiecznego wykonywania pracy oraz, że są im dostarczane niezbędne wskazówki i instrukcje,

− wdrażanie i działania – chodzi głównie o praktyczne wdrażanie założeń przyjętych w procesie planowania. Może to polegać np. na: wprowadzaniu niezbędnych zmian


organizacji i procedur wykonywania pracy, wyposażenia, maszyn, urządzeń, narzędzi; szkoleniach kadry kierowniczej i pracowników wykonawczych; doskonaleniu przepływu informacji,

− kontrola i korygowanie działań – stan bezpieczeństwa pracy w firmie należy monitorować i w razie potrzeby korygować. W tym celu powinny być stosowane metody proaktywne (np. podejmowanie działań wynikających z dokonanych kontroli, przeglądów, audytów) i reaktywne (np. na podstawie wniosków wynikających z okoliczności i przyczyn zaistniałych wypadków przy pracy oraz „zdarzeń potencjalnie wypadkowych”). Kierownictwo każdej organizacji odpowiada za właściwie funkcjonujący system

bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Informację i wskazówki dotyczące zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zawiera również Polska Norma PN-N-18004 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne”. Profilaktyczna ochrona zdrowia

Jednym z elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest profilaktyczna ochrona zdrowia, w jej ramach kierownictwo każdej organizacji zobowiązane jest do [9] − oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz

stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko, − informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,

oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Pod pojęciem ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń powodujących straty, związanych z wykonywaną pracą. W szczególności należy mieć na uwadze prawdopodobieństwo wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy (stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę) lub sposobu wykonywania pracy.

Do najważniejszych rzeczy, które w ramach ochrony zdrowia należy wykonać jest [9]: − zidentyfikowanie zagrożeń występujących na wszystkich stanowiskach (grupach

stanowisk) w firmie, − określenie, czy zagrożenia są znaczące, − określenie, czy zapobieganie zagrożeniom odbywa się przy pomocy właściwych środków

zaradczych, tak aby uczynić ryzyko jak najmniejszym. Oceny ryzyka zawodowego możemy dokonać metodą pięciu kroków. Podstawowe etapy

postępowania zgodnie z tą metodą przedstawiają się następująco: − dokonanie przeglądu stanowisk pracy – identyfikacja zagrożenia − określenie kto i w jakim stopniu jest narażony na zagrożenia, − oszacowanie ryzyka i ocena skuteczności zabezpieczeń, − podjęcie decyzji mających na celu redukcję ryzyka, − okresowe powtarzanie oceny.

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy powinno być procesem ciągłym. Wszystkie wymienione wyżej czynności należy powtarzać okresowo. Trzeba je również podejmować na nowo w przypadku zmian zachodzących w miejscu pracy, np. gdy wprowadzone zostały nowe rozwiązania organizacyjne, zastosowane zostały nowe urządzenia, gdy nastąpiły zmiany personalne wśród pracowników, itp.

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności: − utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące

szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników,


− przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia

lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają [3]: − osoby przyjmowane do pracy, − pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy

przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Pracownicy podlegają badaniom lekarskim:

− okresowym – w terminach określonych w obowiązujących przepisach (lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne może wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono w przepisach, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika),

− kontrolnym – w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Szkolenia w dziedzinie bhp Kierownictwo każdej organizacji zatrudniającej pracowników jest zobowiązane [3]:

− odbyć i powtarzać okresowo szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków,

− zapewnić przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie,

− zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac,

− wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on

wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenia w dziedzinie bhp pracowników przed dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Natomiast pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako: − szkolenie wstępne, − szkolenie i doskonalenie okresowe.

Szkolenia powyższe mogą być realizowane w formie instruktażu, seminarium, kursu, samokształcenia kierowanego. Powinny być przeprowadzane według programów dostosowanych do specyfiki poszczególnych grup stanowisk (zawodów), opracowanych na podstawie tzw. programów ramowych.

Szkolenie wstępne obejmuje instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie podstawowe. Instruktaż ogólny przechodzą wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy, a także studenci odbywający praktyki studenckie oraz uczniowie szkół zawodowych odbywający praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy – przed dopuszczeniem do wykonywania pracy. Instruktaż stanowiskowy powinien zapoznać uczestników szkolenia z zagrożeniami występującymi na ich stanowisku pracy, sposobami ochrony przed zagrożeniami oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku. Szkolenie podstawowe ma zapewnić pracownikom wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania lub organizowania


pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp. Ukończenie przez pracowników szkolenia podstawowego powinno być potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez organizatora szkolenia [3].

Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności pracowników w dziedzinie bhp, nabytych w czasie szkolenia wstępnego, oraz zaznajomienie ich z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkoleniom okresowym podlegają [3]: − nie rzadziej niż raz w roku – pracownicy zatrudnieni na robotniczych stanowiskach

pracy, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia oraz zagrożenia wypadkowe,

− nie rzadziej niż raz na 3 lata – pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych, − nie rzadziej niż raz na 6 lat – pracodawca, kierujący pracownikami, projektanci, inni

pracownicy inżynieryjno-techniczni, pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz pracownicy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp.

4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega zarządzanie bezpieczeństwem pracy? 2. Kto odpowiada za funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

pracowników? 3. Czym jest profilaktyczna ochrona zdrowia? 4. Czym jest ryzyko zawodowe? 5. Jak możemy ocenić ryzyko zawodowe? 6. Jakie są rodzaje szkoleń z zakresu bhp? 7. Jakie są cele szkoleń z zakresu bhp?


Zaprojektuj plakat przedstawiający schemat postępowania podczas oceny ryzyka zawodowego na dowolnie wybranym stanowisku pracy.


1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) ustalić jakie kroki należy wykonać aby dokonać oceny ryzyka zawodowego na

stanowisku pracy, 3) zapisać propozycje grupy, 4) dokonać wyboru stanowiska pracy, do oceny pod kątem występującego na nim ryzyka

zawodowego, 5) dokonać oceny ryzyka zawodowego zgodnie z zapisanymi wcześniej kolejnymi etapami

oceny, 6) wykonać plakat przedstawiający schemat postępowania podczas oceny ryzyka

zawodowego ma wybranym stanowisku pracy, wykorzystać dowolną technikę, 7) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.


Wyposażenie stanowiska pracy: − Poradnik dla ucznia, − arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip – chart, − komputer z oprogramowaniem graficznym, − farby, − pędzle.

Ćwiczenie 2

Określ szkolenia z zakresu BHP, w jakich powinny uczestniczyć wymienione niżej grupy pracowników: 1) pracownicy nowo zatrudnieni, 2) studenci odbywający praktyki, 3) uczniowie szkół zawodowych odbywający praktyczna naukę zawodu w zakładach pracy, 4) pracodawca, kierujący pracownikami, projektanci, inni pracownicy inżynieryjno-

techniczni, pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz pracownicy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp,

5) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) określić kryterium, według jakiego wydzielono poszczególne grupy pracowników, 3) podać przykłady szkoleń, w których powinni uczestniczyć pracownicy z poszczególnych

grup, 4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Poradnik dla ucznia, − arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip – chart.

4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić cele zarządzania bezpieczeństwem pracy? 2) scharakteryzować na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia? 3) opisać działania podejmowane podczas oceny ryzyka zawodowego? 4) scharakteryzować cele szkoleń z zakresu bhp?


4.5. Środki ochrony indywidualnej 4.5.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej, to wszelkie środki noszone lub trzymane przez

pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Środki ochrony indywidualnej przede wszystkim powinny być odpowiednie do istniejącego zagrożenia, powinny uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy, muszą uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika oraz być przeznaczone do osobistego użytku [5].

Pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy (art. 237 § 1 k.p.) ponadto powinien informować pracowników o sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 237 § 1 k.p.). Środki ochrony indywidualnej mają spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności (określone w Ustawie o systemie oceny zgodności z dnia 30 sierpnia 2002 r., Dz.U. nr 166, poz. 1360) ze zm. oraz Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz.U. z 2003 r., nr 80, poz. 725). Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy, jest również zobowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej posiadały właściwości ochronne i użytkowe; pracodawca jest obowiązany zapewnić pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej.

Wykaz zagrożeń i rodzajów prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej zawarte jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z późn. zm. (tekst jedn.: Dz. U. 2003 r., nr 169, poz. 1650).

Rodzaje środków ochrony indywidualnej [5]: − odzież ochronna, np. fartuchy, − środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne, − środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe), − środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy, − środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki, − środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe, − sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki, − dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści, − środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

W placówkach medycznych spośród wymienionych środków ochrony indywidualnej najczęściej wykorzystywane są rękawice medyczne, których głównym zadaniem jest ochrona nie tylko pacjenta, ale i użytkownika rękawic (personel medyczny) przed zanieczyszczeniami mikrobiologicznymi oraz odzież chroniąca przed czynnikami biologicznymi.

Rękawice medyczne dzielą się na: rękawice chirurgiczne oraz rękawice do badań i zabiegów. Rękawice chirurgiczne muszą być sterylne, mają anatomiczny kształt. Przeznaczone są do stosowania w chirurgii inwazyjnej. Ze względu na wymaganą precyzję oraz pewność chwytu bardzo istotne jest właściwe dopasowanie rozmiaru rękawicy do ręki (wybór odpowiedniej wielkości rękawic). Rękawice do badań i zabiegów mogą być sterylne lub niesterylne. Nie jest wymagane, aby miały kształt anatomiczny. Rękawice tego typu


zalecane są do stosowania podczas przeprowadzania badań medycznych, zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych oraz do kontaktu z zanieczyszczonym materiałem medycznym (np. sortowanie odpadów medycznych). Rękawice medyczne najczęściej wykonywane są z lateksu kauczuku naturalnego. Rękawice medyczne powinny być szczelne oraz powinny charakteryzować się odpowiednimi właściwościami mechanicznymi. Rękawice medyczne muszą również spełniać wymagania dotyczące nieszkodliwości dla organizmu ludzkiego. Rękawice powinny być przechowywane w opakowaniach fabrycznych, na półkach, w pomieszczeniach suchych i przewiewnych, w temperaturze (5÷25)°C, z dala od urządzeń grzejnych i punktów świetlnych. Warunki magazynowania powinny zabezpieczać rękawice przed uszkodzeniem mechanicznym, zabrudzeniem, działaniem substancji chemicznych, promieni słonecznych [5].

Odzież ochronna dla personelu medycznego spełnia podwójną rolę: zapobiega zakażeniu pacjenta mikroorganizmami przenoszonymi z personelu medycznego w obszar pola operacyjnego podczas wykonywania zabiegów operacyjnych, zapobiega kontaktowi powierzchniowemu mikroorganizmów znajdujących się we krwi i innych płynach ustrojowych pacjentów ze skórą personelu. Materiały barierowe przeznaczone na odzież ochronną dla lekarzy i pomocniczego personelu medycznego muszą przede wszystkim spełniać funkcję ochronną tzn. zabezpieczać przed przenikaniem szkodliwych dla zdrowia czynników biologicznych i osiadaniem ich na skórze. Pod pojęciem barierowości, w odniesieniu do wyrobów włókienniczych, należy rozumieć zespół cech tych wyrobów, nadających im określone funkcje ochronne. Oprócz posiadania właściwości ochronnych, materiały barierowe powinny umożliwiać odprowadzanie ciepła i wilgoci na zewnątrz dla zapewnienia komfortu użytkowania. Im wyższe parametry ochronne wyrobu, czyli im lepszą barierę stanowi on dla cieczy i mikroorganizmów, tym gorsze są jego właściwości użytkowe wynikające z mniejszej przepuszczalności powietrza i pary wodnej. Na poczucie komfortu użytkowania oprócz parametrów mikroklimatu wytworzonego pod odzieżą, określanego temperaturą i wilgotnością, wpływają także odczucia odbierane przez ciało człowieka przy bezpośrednim kontakcie z odzieżą oraz prawidłowa konstrukcja, zapewniająca pełną swobodę ruchów. Pełną ochronę przed kontaktem z krwią i mikroorganizmami zapewniają jedynie materiały powleczone warstwą tworzywa sztucznego lub laminowane folią [5].

Na świecie prawie 70% materiałów włókienniczych stosowanych w służbie zdrowia na środki ochrony indywidualnej obejmujące maski, nakrycia głowy, ubrania, fartuchy chirurgiczne, ochraniacze na buty, stanowią wyroby jednorazowego użytku, a 30% materiały wielokrotnego użytku. Tak wysoki udział materiałów jednorazowego użytku stwarza ogromny problem związany z bezpiecznym składowaniem, ewentualnie utylizacją zużytej odzieży z uwagi na ochronę środowiska naturalnego.



1. Jak brzmi definicja środków ochrony indywidualnej? 2. Jakie możesz podać przykłady zastosowania środków ochrony indywidualnej? 3. Jakie wyróżniamy rodzaje środków ochrony indywidualnej? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Określ, z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej.


Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapisać z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca

w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej (praca indywidualna), 2) dobrać się do pracy w parach, odczytać swoje materiały, podczas dyskusji wybrać, istotne

cechy i stworzyć wykaz środków ochrony indywidualnej, z których będzie korzystała osoba pracująca w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej,

3) pary połączyć w czwórki, czwórki w ósemki, itd. i w ten sposób ustalić wykaz środków ochrony indywidualnej dla osoby pracującej w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej,

4) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − notatniki, − tablica flip – chart. Ćwiczenie 2

Określ, z jakich środków ochrony indywidualnej użyjesz podczas wykonywania zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych osoby obłożnie chorej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) określić zagrożenia podczas zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych w określonym

przypadku, 3) dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej, 4) zapisać na dużym arkuszu papieru wyniki pracy i zaprezentować je na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip – chart. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować rodzaje środków ochrony indywidualnej? 2) dobrać środki ochrony indywidualnej odpowiednio do zagrożenia

występującego w środowisku pracy?


4.6. Ochrona przeciwpożarowa 4.6.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany, samorzutny proces palenia się, rozprzestrzeniania się

ognia w miejscu, które nie jest przeznaczone takiego procesu, powodując przy tym straty materialne i zagrożenie życia ludzi oraz zwierząt [1].

Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie: − nagromadzonych jest dużo materiałów, substancji lub odpadów łatwopalnych, − materiały, substancje lub odpady łatwopalne pozostawione są bez odpowiedniego

nadzoru i zabezpieczenia, − stosowany jest otwarty ogień lub do procesów technologicznych wykorzystywana jest

wysoka temperatura, − materiały stosowane do celów technologicznych są łatwopalne, − występuje proces samonagrzewana się materiałów, − podczas prowadzonych procesów występuje iskrzenie, − występują wyładowania elektryczności statycznej, − w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń wydziela się energia cieplna, − materiały i wyposażenie znajdują się zbyt blisko elementów oświetlenia (żarówek)

i ogrzewania (piece, grzejniki itp.), − występują reakcje egzotermiczne, − urządzenia i instalacje elektryczne są nieprawidłowo eksploatowane, − nie jest zachowana właściwa ostrożność w postępowaniu z ogniem.

Proces spalania przebiega zgodnie z pewnymi regułami chemicznymi. Aby było możliwe konieczne jest spełnienie czterech warunków: − obecności materiału palnego (paliwa), − obecności utleniacza, − obecności źródła ciepła, − obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość

spalania. Przyczyny pożarów

Przyczyn pożarów jest bardzo dużo. Można je podzielić na 3 grupy [1]: 1. Nieostrożność i beztroskie obchodzenie się z ogniem w otwartych i zamkniętych

pomieszczeniach: − pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub

w pobliżu materiałów palnych, − rzucanie niedopałków papierosów, zapałek na materiały palne, np. na suchą trawę,

podłogę, podszycie leśne, − zaprószanie ognia w pomieszczeniach ,w których znajdują się materiały łatwopalne

np. benzyna, substancje chemiczne, papier, drewno, − rozniecanie ognisk w miejscach nieodpowiednich, w pobliżu lasów, łąk i zabudowań,

bezmyślne wypalanie traw, − posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności

powietrza, − zostawianie szklanych butelek i przedmiotów skupiających promienie słoneczne na

suchym podłożu, − nieprzestrzeganie zasad obchodzenia się z ogniem.


2. Niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych: − wadliwie wykonane instalacje elektryczne, − przeciążenia i zwarcia przewodów w wyniku nadmiernego ich obciążenia, − źle dobrane bezpieczniki lub ich zły montaż, − niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych.

3. Wady budowlane i złe zastosowanie materiałów budowlanych: − dobór nieodpowiednich materiałów i brak izolacji między materiałami łatwopalnymi, − brak w kominach urządzeń przechwytujących iskry lub nieszczelna instalacja, − brak odpowiedniej wentylacji i zabezpieczenia materiałów łatwopalnych. Pożary mogą być też spowodowane czynnikami naturalnymi np. pioruny lub

samozapaleniem się materiału łatwopalnego. Grupy pożarów

Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup pożarów: Tabela 1. Grupy pożarów, stosowanie środków gaśniczych [1]

Grupa pożarów Rodzaj płonącego materiału Środki gaśnicze Rodzaje gaśnic

A

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu, których występuje zjawisko żarzenia (drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne,)

woda, piana, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze;

Proszkowe (z proszkiem fosforanowym i pianowe)

B

Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła (benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen,)

piana, dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze;

śniegowe, proszkowe halonowe lub pianowe

C Gazy (metan, aceton, propan, butan,) proszki gaśnicze, halony;

zamiennie gaśnice proszkowe i halonowe

D Metale (magnez, sód, uran,) specjalne proszki gaśnicze; specjalne gaśnice proszkowe

E Pożary grupy A – D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem

dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze

zamiennie gaśnice proszkowe, śniegowe, halonowe

Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej

Ochrona przeciwpożarowa to działania mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed zgubnymi skutkami pożarów.

Do ochrony przeciwpożarowej można także zaliczyć ochronę przed klęskami żywiołowymi lub innymi zagrożeniami wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody: katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne.

Działania mające na celu zabezpieczenie i zmniejszenie ewentualnych strat to: − zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów i innych zagrożeń, − zapewnienie sił i środków niezbędnych do zwalczania powstałych zagrożeń, − prowadzenie działań ratowniczych.

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności: 1. Używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów: − w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych

przepisach,


− w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo, − w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez

właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami. 2. Garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe zasilania akumulatorowego pojazdu.

3. Rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych, jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze.

4. Wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych.

5. Przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od: − urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do

temperatury przekraczającej 100°C, − linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz

przewodów odprowadzających, − instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej

6. Użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta.

7. Stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki.

8. Instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak: wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem.

9. Składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji. 10. Ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację. 11. Zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe

użycie. 12. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

− urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe, hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne, klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

− urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

− wyjść ewakuacyjnych, − wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów

gazu. Podstawowe przepisy o ochronie przeciwpożarowej:

Metody i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy Ustawy o ochronie przeciwpożarowej, przepisy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, przepisy techniczno-budowlane oraz określone w Polskich Normach (PN) warunki techniczne środków zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także inne przepisy szczególne:


− Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 1991r. Nr 81, poz. 351 z późniejszymi zmianami),

− Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 1991 r. Nr 88, poz. 400 z późniejszymi zmianami),

− Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 1994 r. Nr 89, poz. 414 z późniejszymi zmianami),

− Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami),

− Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. z 1997 r. Nr 106, poz. 680 z późniejszymi zmianami) ,

− Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 121, poz. 1138 z 2003 r.),

− Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz.U. Nr 121, poz. 1139 z 2003 r.),

− Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r. Nr 75),

− Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (Dz.U. Nr 121, poz. 1137 z 2003 r.),

− Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 132, poz. 877 z 1997 r.),

− Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowania (Dz.U. Nr 98, poz. 1067 z późniejszymi zmianami),

− Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz.U. z 1999 r. Nr 73, poz. 824),

− Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. – w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz.U. z 1999 r. Nr 74, poz. 836),

− Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 stycznia 1998 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz osób uprawnionych do ich przeprowadzania (Dz.U. z 1998 r. Nr 15, poz. 69 z późniejszymi zmianami).

Jak się zachować, co robić – gdy zauważymy pożar? ! Nie wpadaj w panikę! – zachowaj spokój. ! Dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian. ! Jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm – jeśli taki jest w nim

zainstalowany. ! W trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego. ! Jeśli nie możesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdź do pomieszczenia jeszcze nie

ogarniętego pożarem, zbij jakimś przedmiotem okno – ale zachowaj ostrożność, uważaj na stłuczoną szybę, aby się nie skaleczyć.

! Zadzwoń po Straż Pożarną (tel. 998) – nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj z telefonu w sąsiednim budynku.


! Nie wchodź na teren płonącego budynku nim Straż Pożarna nie ugasi pożaru. ! Nie wchodź do pokoju ogarniętego pożarem i dymem.

Każda instytucja powinna posiadać „Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego” zawierającą podstawowe wiadomości (dotyczące sprzętu, oznakowania), wytyczne postępowania, wzory dokumentów (np.: protokół z przeglądu sprzętu pożarniczego, instrukcja postępowania na wypadek pożaru, oświadczenia pracownika o przeszkoleniu w zakresie BHP). Wykorzystanie środków gaśniczych

Środki gaśnicze można zdefiniować jako substancje gazowe, ciekłe i stałe, ich mieszaniny oraz związki chemiczne, których właściwości powodują spowolnienie, a w konsekwencji przerwanie procesu palenia. Do środków gaśniczych zaliczamy: wodę, piasek, dwutlenek węgla, halon i proszki gaśnicze.

Woda jest jednym z najskuteczniejszych środków gaszenia ciał stałych. Pobiera z palącego się ciała ogromnie ilości ciepła. W zetknięciu z ogniem zamienia się parę wodną, która wypiera z pożaru tlen. Wodą nie wolno gasić: instalacji elektrycznych pod napięciem, ciał palących się w wysokiej temperaturze przez żarzenie, nagrzanych maszyn i żelaznych konstrukcji, płynów łatwopalnych lżejszych od wody, sodu potasu, karbidu, wapna palonego, ponieważ przez wydzielanie dużych ilości gazów palnych prowadzi to do rozszerzenia się pożaru.

Piasek jest skuteczny w odcinaniu dostępu powietrza do ogniska pożaru, zapobiega rozpryskom, zmniejsza promieniowanie ciepła. Stosuje się go do gaszenia pocisków i bomb zapalających oraz niewielkich źródeł ognia. Nie wolno wykorzystywać go do gaszenia cieczy łatwopalnych, maszyn i aparatów precyzyjnych .

Piana gaśnicza może być produkowana przez połączenie kwasu z zasadą lub wody ze środkiem pianotwórczym i powietrzem. Izoluje palący się materiał od powietrza i ochładza go. Używa się jej do gaszenia cieczy palnych np. benzyny, ropy naftowej. Nie wolno stosować jej do gaszenia sodu, potasu i metali lekkich.

Dwutlenek węgla łatwo ulega skropleniu przez co oziębia palące się ciała i izoluje je od powietrza. Nadaje się do gaszenia farb, lakierów, rozpuszczalników. Można nim gasić instalacje elektryczne pod napięciem. Nie wolno używać go do gaszenia folii nitrocelulozowych, materiałów wybuchowych, sodu, potasu, wapnia, magnezu, cyrkonu i tytanu.

Halon jest to substancja, która nie przewodzi prądu elektrycznego. Sprężone mieszaniny halonu stosuje się jako środek gaśniczy. Gaśnice halonowe stosuje się dosyć rzadko, gdyż halon podobnie jak freon niszczy ozon. Wykorzystywany jest do gaszenia metanu, propanu, butanu.

Proszki gaśnicze są to drobno zmielone niepalne sole nieorganiczne. Obniżają temperaturę pożaru i izolują od powietrza. Służą do gaszenia rozlanych cieczy palnych, urządzeń i maszyn pod napięciem, silników spalinowych, pojazdów mechanicznych. Sprzęt gaśniczy

Gaśnica przeznaczona jest do gaszenia pożarów w pierwszej fazie ich rozwoju. Metalowe korpusy gaśnic są napełnione różnymi środkami gaśniczymi. Po otwarciu są one wyrzucane pod ogromnym ciśnieniem w postaci strumienia. Wyróżniamy kilka rodzajów gaśnic w zależności od ich przeznaczenia: − proszkowe – zalecane są do zabezpieczenia samochodów, garaży, warsztatów,

magazynów, hal przemysłowych, statków, zakładów energetycznych i chemicznych, biur, hoteli i mieszkań,

− pianowe – zalecane są w przemyśle petrochemicznym, chemicznym, drzewnym, na stacjach paliw, w magazynach cieczy łatwo palnych, bazach transportowych,

− śniegowe – zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach benzynowych i halach przemysłowych,

− halonowe – zalecana do gaszenia płynów łatwo palnych rozlanych na nierównych powierzchniach, silników spalinowych i elektrycznych, pojazdów mechanicznych, związków chemicznych wchodzących w reakcję z wodą, gazów ciekłych oraz urządzeń elektrycznych pod napięciem.


Hydronetka wodna składa się ze zbiornika na wodę i węża z prądownicą. Urządzenie obsługują dwie osoby: jedna pompuje wodę, a druga obsługuje wężyk z prądownicą.

Koc gaśniczy wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Koc ten wykonany jest z materiału niepalnego, który odcina dostęp tlenu przez co pożar gaśnie.

Tłumica służy do gaszenia iskier i żagwi spadających na obejścia i dachy. Są to płaskie miotły wiklinowe osadzone na długim drążku. Zamoczoną tłumicą uderza się źródło ognia.

Hydrant jest to wewnętrzny kran z wodą, do którego przymocowuje się wąż z prądownicą. Strumień wody kieruje się bezpośrednio na źródło ognia lub na część budynku, którą chcemy ochronić przed zapaleniem. Hydranty powinny znajdować się w każdym budynku. W wielu miejscach znajdują się hydranty zewnętrzne lub baseny przeciwpożarowe. Służą one jednostkom straży pożarnej do poboru wody w razie pożaru.

Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru, tzn. że nie każdy środek jest przydatny do gaszenia każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień, można go podsycić, spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia. Zasady obsługi gaśnic, hydrantów wewnętrznych i koca gaśniczego

Gaśnica proszkowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę i wyciągamy zawleczkę blokującą, uruchamiamy dźwignię lub wciskamy zbijak i kierujemy strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy proszkowej można w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub dźwigni prądowniczki. Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.

Gaśnica pianowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór i kierujemy strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili przerwać zamykając zawór.

Gaśnica śniegowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy chwycić dyszę za rękojeść (w gaśnicach mniejszych należy obrócić dyszę o około 90°) następnie odkręcić zawór butli w lewo, a dyszę skierować na ogień możliwie skośnie w dół. Gaśnica wytwarza biały obłok, z którego wytrąca się zestalony dwutlenek węgla, mający postać śniegu, podczas użycia zachodzi niebezpieczeństwo odmrożenia rąk. W czasie działania należy trzymać gaśnicę i dyszę tylko za uchwyt. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu butli. Podczas uruchamiania i działania nie należy odwracać jej dnem do góry. Należy natomiast chronić ją przed nagrzaniem i promieniami słonecznymi, ustawiać z daleka od palenisk i grzejników. Ogrzanie gaśnicy do temperatury powyżej 30° jest niebezpieczne.

Gaśnica halonowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy odkręcić w lewo kółko zaworu lub wyciągnąć zawleczkę, zrywając jednocześnie plombę. Następnie trzeba nacisnąć dźwignię i strumień skierować na ogień. Obecnie najpowszechniej stosuje się małe balonowe gaśnice samochodowe o pojemności ok. 0,35 l. Są to gaśnice aerozolowe, działające pod ciśnieniem własnych par. Uruchamia się je przez naciśnięcie palcem przycisku, po uprzednim zdjęciu kapturka zabezpieczającego, jak każdy pojemnik ze środkami kosmetycznymi w aerozolu. Działanie gaśnic balonowych można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu. W czasie uruchamiania i działania nie należy odwracać ich dnem do góry. Stosując halon do gaszenia pożaru wskazane jest kierowanie strumienia gaśniczego z wiatrem. Gasząc płonący silnik samochodu można skierować strumień gaśniczy przez szpary chłodnicy lub pokrywy, bez otwierania maski; zwiększy to skuteczność gaszenia, gdyż gaz nie będzie znoszony przez wiatr i łatwo wypełni przestrzeń silnikową, tłumiąc ogień. Należy pamiętać, że halon praktycznie nie posiada właściwości chłodzących, dlatego mocno rozgrzane przedmioty, po ulotnieniu się jego par, mogą ponownie zapłonąć. Z powodu toksycznego działania par halonów, a szczególnie tetry, nie należy gaśnic balonowych używać w ciasnych, zamkniętych pomieszczeniach.


Należy pamiętać, że: − w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty, − nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się na człowieku odzieży.

Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.

Hydrant wewnętrzny – W celu uruchomienia hydrantu wewnętrznego należy: − otworzyć szafkę, − rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą, − otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy, − skierować strumień wody na źródło ognia.

Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna obsługuje prądownicę a druga obsługuje zawór hydrantowy dawkując ilość wody. Nie wskazane jest używanie hydrantów wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów w obrębie elektroniki użytkowej, instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem (niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia prądem) oraz substancji, które z woda tworzą gazy palne np. karbid. W związku z powyższym pełne wykorzystanie hydrantu wewnętrznego do gaszenia ewentualnego pożaru może nastąpić tylko w ostateczności (np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic).

Koc gaśniczy – służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do palącego się przedmiotu. Sposób użycia: − wyjąć koc z futerału, − rozłożyć i szczelnie przykryć palący się przedmiot. Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego

Podręczny sprzęt gaśniczy należy umieszczać w miejscach widocznych, przy przejściach, przy wejściu do budynku, w budynkach wielokondygnacyjnych na każdej kondygnacji. Dokładne rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach określają przepisy Rozporządzenia MSWiA z dnia 16.06.2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 121, poz. 1138). § 28 ust.1. Rozporządzenie wprowadza obowiązek wyposażenia obiektów wyłącznie w takie gaśnice, które spełniają wymagania Polskich Norm wydawanych od 1992 r., odpowiedników norm europejskich EN (PN – EN). Dotyczy to nie tylko obiektów nowych, ale także istniejących. O spełnieniu tych wymagań świadczy oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym oznakowaniem daty produkcji zbiornika – od 1992 r. Inne gaśnice należy wycofać z eksploatacji. Tabela 2. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [13]

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator akustyczny

Zakaz używania otwartego ognia - palenie tytoniu zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca rozmieszczenia sprzętu pożarniczego lub urządzenia ostrzegającego


Nie zastawiać

Kierunek do miejsca rozmieszczenia sprzętu pożarniczego lub urządzenia ostrzegającego

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru - materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie zagrożenia

Niebezpieczeństwo wybuchu - materiały wybuchowe

Tabela 3. Wybrane znaki ewakuacyjne [14]

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Kierunek drogi ewakuacyjnej; Wyjście ewakuacyjne;

Drzwi ewakuacyjne;

Drzwi ewakuacyjne;

Przesunąć w celu otwarcia;

Kierunek do wyjścia drogi w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi ewakuacyjnej schodami w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi ewakuacyjnej schodami w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi ewakuacyjnej schodami w górę w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi ewakuacyjnej schodami w górę w prawo;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Stłuc aby uzyskać dostęp;

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego znajduje się;

Miejsce zbiórki do ewakuacji;


Pojemnik z maskami ucieczkowymi;

Rękaw ratowniczy;

Drabina ewakuacyjna;

Telefon alarmowy do wezwania pierwszej pomocy;

Pierwsza pomoc;

Ciągnąć;

Pchać;

Wyjście EXIT;

Emergency EXIT;

EXIT;

Droga ewakuacyjna;

Wyjście awaryjne;

Okno ewakuacyjne;

Uwaga stopień;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Uwaga próg;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w górę w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w górę w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w górę w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w dół;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w górę;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w górę w lewo;

Uwaga niski strop;

Uwaga strome schody;

Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;

Zakaz korzystania z dźwigu osobowego w razie pożaru;

Pull – Ciągnąć;

Push – Pchać;

Prysznic;

Prysznic do przemywania oczu;

Nosze;



Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co rozumiesz pod pojęciem pożaru? 2. Jakie czynniki zwiększają zagrożenie pożarowe? 3. Jakie warunki muszą być spełnione, aby zachodził proces spalania? 4. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów? 5. Jakie znasz grupy pożarów? 6. Jak można zmniejszyć ryzyko wystąpienia pożaru? 7. Jak zachowasz się, gdy zauważysz pożar? 8. Jakie znasz środki gaśnicze? 9. Jaki znasz sprzęt gaśniczy? 10. Jakie materiały możemy gasić gaśnicą: proszkową, śniegową, pianową? 11. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą? 12. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej? 4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy zagrożeń pożarowych w pomieszczeniu, w którym przechowywana jest bielizna pościelowa, koce, materiały opatrunkowe oraz leki. Zaproponuj odpowiednie środki bezpieczeństwa.


1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) wskazać elementy wyposażenia pomieszczenia stanowiące zagrożenie pożarowe, 3) zaproponować działania prowadzące do zmniejszenia ryzyka wystąpienia pożaru, 4) wyniki wypracowane wspólnie zapisać na dużym arkuszu papieru, 5) zaprezentować całej grupie przygotowane plakaty.



Ćwiczenie 2

Opracuj plakat z algorytmem postępowania w sytuacji, gdy w budynku Twojej szkoły wybuchnie pożar.


1) zaproponować działania, które należy podjąć w sytuacji, gdy w budynku wybucha pożar, 2) przedstawić w formie graficznej, na dużym arkuszu papieru, wyniki wypracowane

wspólnie z grupą, 3) zaprezentować całej grupie opracowany algoryt.


Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip – chart.

Ćwiczenie 3

Sprawdź czy w Twojej szkole prawidłowo oznakowano drogi ewakuacyjne.


1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) sprawdzić, w jaki sposób oznakowano drogi ewakuacyjne w szkole, wyniki zapisać na

dużym arkuszu papieru, 3) zaproponować uzupełnienie lub modyfikację istniejących oznakowań drogi

ewakuacyjnej, 4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.



4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować czynniki zwiększające zagrożenie pożarowe? 2) określić najczęstsze przyczyny pożarów? 3) dokonać podziału pożarów ze względu na rodzaj spalanego materiału

oraz sposobu jego spalania?

4) prawidłowo zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego lub pożaru?

5) scharakteryzować środki gaśnicze? 6) zastosować odpowiednie środki i sprzęt gaśniczy w zależności od

grupy pożarów?

7) rozróżnić znaki ochrony przeciwpożarowej? 8) obsłużyć sprzęt gaśniczy znajdujący się w Twojej szkole?


4.7. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy 4.7.1. Materiał nauczania

Ergonomia to przystosowanie procesów, stanowisk i środowiska pracy do możliwości

psychofizycznych człowieka. Ergonomia ma dwa zasadnicze cele. Jednym z nich jest zapewnienie maksymalnej wydajności pracy, w taki sposób by nie spowodować pogorszenia stanu zdrowia pracownika. Drugi to optymalizacja elementów stanowiska przez dostosowanie ich do właściwości organizmu ludzkiego. Przedmiotem badań ergonomistów jest system złożony z człowieka (lub wielu ludzi), obiektów technicznych (narzędzi pracy) oraz zewnętrznych warunków działania (środowiska). Można więc powiedzieć, że ergonomia ma jeden kluczowy cel: dopasowywanie warunków pracy do pracownika, bardziej niż pracownika do warunków pracy [11].

Pierwotnie istniały dwa nurty działalności ergonomicznej, które do dziś uważa się za przewodnie [10]: 1. Ergonomia koncepcyjna – zajmująca się projektowaniem urządzeń, maszyn i stanowisk. Jej

celem jest osiągnięcie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa przy minimalnym obciążeniu fizycznym i psychicznym. Projektując elementy stanowiska pracy dostosowuje się je do tzw. przeciętnego człowieka pod względem cech psychofizycznych.

2. Ergonomia korekcyjna – zajmująca się oceną i poprawą już istniejących stanowisk pracy, maszyn i urządzeń. Proponuje udoskonalenia likwidujące lub zmniejszające uciążliwości mające na celu usprawnienie wykonywanej pracy. Rozwiązania te często prowadzą do zwiększenia wydajności, komfortu i zadowolenia pracowników. Ergonomia korekcyjna pozwala na indywidualizację otoczenia, w którym przebywa człowiek. Szczególne znaczenie ma w projektowaniu środowiska, w którym przybywają osoby starsze lub niepełnosprawne. Nieco później powstała: ergonomia warunków pracy, ergonomia wyrobu, ergonomia

sportu, ergonomia prac biurowych, ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu, ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, ergonomia świata dziecięcego [10].

Aby odpowiednio zaprojektować stanowisko pracy niezbędne jest dokonanie analizy obciążenia organizmu czynnikami występującymi w procesie pracy. Dlatego w analizie obciążenia pracą bierze się pod uwagę dwa jego rodzaje [4]: 1. Obciążenie fizyczne:

− obciążenie dynamiczne – np. kucie młotem ręcznym, wiosłowanie, przecinanie materiału ręczną piłą, swobodny chód, bieg,

− obciążenie statyczne – większość prac biurowych, dźwiganie ciężaru w pewnej odległości od osi i środka ciężkości ciała, praca siedząca przy taśmach montażowych,

− monotypowość ruchów – obciążanie tych samych, nielicznych grup mięśni, ciągle w taki sam sposób, podczas gdy całe ciało jest w zasadzie w spoczynku,

− hipokinezja – niedobór wysiłku fizycznego lub mała aktywność ruchowa. 2. Obciążenia psychiczne.

− stopień odpowiedzialności pracy, − złożoność procesu pracy, − dokładność wykonywanych operacji, − powtarzalność czynności, − szybkość przebiegu danego zjawiska. Uregulowania prawne i obowiązujące przepisy prawa nakładają obowiązki stosowania

zasad ergonomii w procesach pracy.


Zasady ergonomii zalecają [4]: 1) pracę w pozycji neutralnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym kręgosłupa, łokcie i barki rozluźnione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej. Należy wybierać te narzędzia, które ułatwiają utrzymanie nadgarstka w pozycji neutralnej,

2) pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej utrzymując kończyny górne zgięte w stawach łokciowych pod kątem około 90°,

3) zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie elementów na stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to znaczy często używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często używane przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.

4) aby stanowisko pracy: − nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych, − minimalizowało odległości między pracownikiem, a przedmiotem pracy, − gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi, − zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi

i elementów sterowania, − umożliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów łokciowych

(wyjątek-prace cięższe), − było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika, − umożliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion i tułowia,

5) podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na dyski międzykręgowe w obszarze lędźwiowym,

6) aby organizacja pracy: − minimalizowała zmęczenie i obciążenia statyczne, − sprzyjała zmianom pozycji pracy nie utrzymywaniu jednej pozycji przez długi okres

czasu, − pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie podkładek

elastycznych w miejscach narażonych na ucisk, − sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy – przestrzeń do pracy powinna

umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego), − zapewniała właściwe tempo pracy – cykl pracy, − umożliwiała przerwy w pracy, − umożliwiała rotacje pracy, − umożliwiała zmianowość pracy. W pracy powinny być zapewnione optymalne warunki środowiska w zakresie

odpowiedniego mikroklimatu, ochrony przed hałasem i wibracjami, odpowiedniego oświetlenia.

Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń fizycznych w szczególności przy pracach, w których występuje monotypia, a jeżeli to możliwe – takie organizowanie pracy, aby urozmaicać jej rodzaj. Przez stosowanie zasad ergonomii pracownik poprawia jakość życia zawodowego, zwiększa zaangażowanie w czynności wykonywane w pracy, chroni swoje zdrowie.



Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czym zajmuje się ergonomia? 2. Jakie są najważniejsze zasady ergonomii? 3. Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii? 4. Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy? 5. Jakie są skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?


Przeanalizuj stanowisko, przy którym wykonujesz ćwiczenia pod względem ergonomicznym. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać się w trzyosobowy zespół, 2) przeanalizować informacje dotyczące ergonomii korekcyjnej, 3) sprawdzić się, czy na stanowisku pracy znajdują się przedmioty i elementy wyposażenia,

które można określić jako niefunkcjonalne, 4) wypisać propozycje poprawy warunków pracy, 5) dokonać prezentacji i oceny wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: − Poradnik dla ucznia, − zeszyt, − długopis.

Ćwiczenie 2

Opracuj założenia organizacji stanowiska do wykonywania zabiegów higieniczno- -pielęgnacyjnych. Uwzględnij zasady ergonomii.


1) przeanalizować informacje dotyczące ergonomii koncepcyjnej, 2) zastanowić się, jakie przedmioty i elementy wyposażenia powinny znajdować się na

stanowisku, 3) zapisać założenia organizacji stanowiska z uwzględnieniem wykazu niezbędnych

przedmiotów i elementów wyposażenia, 4) wykonać szkic, plan lub fotografie stanowiska zorganizowanego zgodnie

z opracowanymi założeniami, 5) dokonać prezentacji i oceny opracowanych założeń.


Wyposażenie stanowiska pracy − Poradnik dla ucznia, − aparat fotograficzny, − przybory do rysowania − zeszyt, − długopis. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie „ergonomia”? 2) zastosować zasady ergonomii podczas organizacji własnego stanowiska

pracy?

3) określić skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?


4.8. Organizacja działań ratunkowych – „łańcuch ratunkowy”

4.8.1. Materiał nauczania Osoba udzielająca pierwszej pomocy (nie mając nawet wykształcenia medycznego) staje

się automatycznie RATOWNIKIEM. Zadania ratownika są ograniczone, ale niezbędne. Po pierwsze należy ocenić rodzaj i rozmiary zaistniałego wypadku. W zależności od tego trzeba podejmować szybkie, ale rozsądne decyzje. Nawet chcąc dobrze, a zarządzając na przykład transport chorego z urazem kręgosłupa z całkiem bezpiecznego miejsca, wyrządza się ogromną szkodę.

Podstawą jest niedopuszczenie do paniki. Prawie zawsze trzeba uspokajać wszystkich obecnych i biorących udział w zdarzeniu. Spokój, zdecydowanie i konkretność ratownika w podejmowanych decyzjach niezwykle pozytywnie wpływa na całe otoczenie wypadku. Wówczas ma się lepszy kontakt z poszkodowanym, a on sam przekonuje się o niezbędności i słuszności podejmowanych czynności. Poza tym świadkowie lub inni uczestnicy zdarzenia zamiast panikować, czy rozpaczać, dzięki opanowanej postawie ratownika spoglądają na wszystko z innej perspektywy i nie utrudniają akcji. Należy też uważać, aby osoby niepowołane, nie spowodowały dodatkowych szkód przez nieprawidłową interwencję.

Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest opieka nad chorym do przyjazdu pogotowia ratunkowego, w celu niedopuszczenia do dalszych ciężkich komplikacji. W nagłych przypadkach pomocy należy udzielać już w pierwszych minutach od zdarzenia lub wystąpienia ostrych objawów schorzenia. Od tego zależy powodzenie przebiegu akcji. Ratownik nie może przeprowadzać zabiegów będących wyłącznie w gestii personelu medycznego! W zasadzie nie powinno się podawać żadnych środków farmakologicznych. Nie jest to oczywiście regułą, gdy trzeba tylko pomóc poszkodowanemu w zażyciu leków, które ten ma przy sobie (np. astmatycy, cukrzycy). Przygodny ratownik nie może stosować również innych inwazyjnych czynności medycznych (wkłucia, nastawianie złamań, itp.)

Do obowiązków ratownika należą przede wszystkim czynności doraźne ratujące życie. Są to: ewakuacja ofiary z okolicy zagrożenia, resuscytacja/reanimacja, opanowanie groźnego krwawienia, ułożenie na boku, walka ze wstrząsem, zabezpieczenie miejsca wypadku. Prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy

W świetle prawa, zgodnie z artykułem 162 kodeksu karnego, prawny obowiązek udzielania pomocy wygląda następująco:

§ 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażania siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej. Wzór „łańcucha ratunkowego” [8]

Przebieg udzielania pomocy w nagłych wypadkach, najlepiej przedstawia Łańcuch Ratunkowy. Składa się z kilku ogniw, które we wzorcowym przebiegu akcji ratunkowej zachodzą na siebie. Najważniejszym elementem łańcucha jest udzielenie pomocy na miejscu i późniejsze zapewnienie, w możliwie najkrótszym czasie, kwalifikowanej pomocy lekarskiej.


Rys. 1. Wzór łańcucha ratunkowego [8] Bardzo ważna jest kolejność poszczególnych elementów w łańcuchu oraz fakt, że brak

któregoś z jego ogniw prowadzi do zakłócenia całej akcji ratunkowej! Jeśli nie zostanie wezwane Pogotowie, to fachowa pomoc nie przyjedzie na miejsce. Jeśli nie zostaną rozpoczęte czynności sztucznego oddychania i masażu serca w przypadku ich braku u poszkodowanego, to po przybyciu karetki może być już za późno. Zabezpieczanie [8]

Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia. Oceniając sytuację, należy zadbać najpierw i przede wszystkim o własne bezpieczeństwo, a następnie o bezpieczeństwo poszkodowanego i osób postronnych. Istotnym elementem wstępnego postępowania jest ustalenie, czy istnieje czynnik powodujący zdarzenie lub katastrofę, a więc stwierdzenie, co się stało.

Do najgroźniejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki, jak ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza konieczność pilnej ewakuacji poszkodowanych z miejsca zdarzenia do strefy bezpiecznej.

Po ocenie zdarzenia i rozpoznaniu niebezpieczeństwa należy zabezpieczyć odpowiednio miejsce wypadku, korzystając z pomocy innych osób oraz z odpowiedniego sprzętu. Równie istotnym elementem wstępnego postępowania jest opieka nad osobami, które uległy panice. Osoby takie to także poszkodowani, mimo że nie mają urazów. Pozostawieni bez opieki są niebezpieczni dla siebie i innych, a ponadto dość często ulegają urazom w czasie chaotycznej ewakuacji, np. z płonącego magazynu. Aby uniknąć urazów w czasie paniki należy kierować ludzi w kierunku wyjść ewakuacyjnych. Zawsze należy zabezpieczyć miejsce wypadku tak, aby nie doszło do kolejnych zdarzeń, do zwiększenia liczby poszkodowanych i zwiększenia strat materialnych. Dobrym rozwiązaniem jest zlikwidowanie możliwości rozprzestrzeniania się czynników szkodliwych i niebezpiecznych, przy czym należy stale pamiętać o własnym bezpieczeństwie. Najważniejsze jednak jest przygotowanie miejsca zdarzenia na przyjęcie pomocy z zewnątrz.

Do środków ochronnych należą m.in.: okulary ochronne, maska, rękawice i odzież ochronna. Podstawowym wyposażeniem każdej osoby udzielającej pierwszej pomocy są rękawiczki lateksowe. Są one minimalnym zabezpieczeniem ratującego przed bezpośrednim kontaktem z materiałem biologicznym poszkodowanego (krew, tkanki, płyny fizjologiczne, wydaliny itp.). Dopiero po zabezpieczeniu siebie można przystąpić do oceny miejsca zdarzenia, bowiem od tego zależy bezpieczeństwo i ewentualne określenie zagrożenia dla ratujących, pacjentów i świadków zdarzenia. Rozpoznanie – liczba poszkodowanych [8]

Przed przystąpieniem do segregacji, wezwania pomocy i udzielania pierwszej pomocy, należy dokładnie i dość szybko przeszukać miejsce zdarzenia i odnaleźć wszystkie ofiary wypadku. Niemożliwe wydaje się pominięcie poszkodowanego, ale często bywa tak, że ofiary są odrzucane nawet kilkadziesiąt metrów od centrum wypadku lub leżą nieprzytomne w przydrożnym rowie. Zdarza się, że samochód najedzie na pieszego, a ten traci przytomność i zostaje uwięziony pod pojazdem. Wtedy na pierwszy rzut oka, będąc zdenerwowanym sytuacją, nie dostrzega się nikogo innego prócz poszkodowanych siedzących w pojeździe.

Dlatego lokalizacja wszystkich ofiar jest tak ważna. Nie tylko z tego względu, że trzeba w miarę możliwości wszystkim nieść pomoc, ale wzywając służby ratunkowe należy podać dokładną ilość i przybliżony stan WSZYSTKICH poszkodowanych. Należy pamiętać, że

ZABEZPIECZENIE ROZPOZNANIE WEZWANIE POMOCY

PIERWSZA POMOC

POGOTOWIE RATUNKOWE


jedna karetka może transportować tylko jednego pacjenta w pozycji leżącej, zatem jeśli źle określimy ilość potrzebujących pomocy wydłuża się znacznie czas oczekiwania, gdyż przybyłe na miejsce służby ratownicze muszą ponownie wezwać kolejne zespoły.



1. Kto może zostać ratownikiem? 2. Jakie są zadania i obowiązki ratownika? 3. Jakie są prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy? 4. Czym jest łańcuch ratunkowy? 5. Jakie są ogniwa łańcucha ratunkowego?


Zaprojektuj i wykonaj dowolną techniką plakat przedstawiający łańcuch ratunkowy. Zamieść na nim krótki komentarz do każdego ogniwa.


1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) uzgodnić jakie ogniwa tworzą łańcuch ratunkowy, nazwać je, 3) zaproponować komentarze do wszystkich ogniw, 4) wszystkie pomysły zapisać na kartce, 5) zaproponować technikę, formę graficzną plakatu, 6) wykonać plakat, 7) zaprezentować na forum grupy efekty pracy.


− duże arkusze papieru, − mazaki, − klej, − nożyczki, − kolorowe kartki papieru, − tablica flip – chart, − komputer z oprogramowaniem graficznym.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj algorytm postępowania uwzględniając założenia łańcucha ratunkowego, na podstawie przykładu: Przykład Jesteś świadkiem upadku starszej osobowy ze schodów. Upadek miał miejsce na zewnątrz budynku, podczas wchodzenia po schodach. Osoba po upadku rusza się, jednak nie może samodzielnie się podnieść. Jak się zachowasz w opisanej sytuacji?



1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) uzgodnić kolejne kroki postępowania – wszystkie pomysły zapisać na kartce, 3) zapisać ustalenia na dużym formacie w formie algorytmu postępowania.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Poradnik dla ucznia, − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip – chart,


Czy potrafisz: Tak Nie 1) okreslić osoby, które mogą zostać ratownikiem? 2) scharakteryzować zadania ratownika? 3) scharakteryzować podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy? 4) scharakteryzować ogniwa łańcucha ratunkowego? 5) zorganizować pierwszą pomoc zgodnie z założeniami łańcucha

ratunkowego?


4.9. Ocena stanu poszkodowanego


Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się oceny: − przytomności (świadomości), − drożności dróg oddechowych, − obecności lub braku oddychania, − akcji serca i wydolności krążenia, − obrażeń ciała poszkodowanego.

Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około 1 minuty. Ma ona na celu wykrycie podstawowych przyczyn ewentualnego zagrożenia życia i daje możliwość dokonania selekcji poszkodowanych na osoby wymagające pomocy natychmiast oraz te, którym pomoc może być udzielona nieco później. Ocenę można przerwać tylko w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub podjęcia czynności ratujących życie. Ocena przytomności

Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie płatka ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu proste polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. Czasami poszkodowany nie reaguje słownie, ale jest w stanie wykonać proste polecenia [2]. Ocena drożności dróg oddechowych [2]

W czasie udzielania pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne: należy otworzyć usta poszkodowanego i szybko, jednym rzutem oka sprawdzić, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce (np. wymiociny, krew, kawałki jedzenia, protezy zębowe). Jeśli tak jest, trzeba je usunąć, wykonując dwoma palcami okrężny ruch w jamie ustnej. Podczas usuwania ciał obcych między zęby poszkodowanego warto wsunąć przedmiot chroniący nasze palce przed przypadkowym odgryzieniem lub wcisnąć palec w polik poszkodowanego tak, aby znalazł się pomiędzy jego górną a dolną szczęką.

Następnie, w celu zapobiegnięcia zapadaniu się języka pacjenta, odchylamy delikatnie jego głowę do tyłu, trzymając jedną ręką za czoło, a drugą za brodę. Zastrzeżeniem do zastosowania tego manewru jest uraz kręgosłupa w odcinku szyjnym. Jeśli zachodzi podejrzenie, że tak właśnie jest (wypadek komunikacyjny, upadek z wysokości, widoczne obrażenia głowy i szyi), udrożnienie dróg oddechowych przeprowadza się unosząc tylko żuchwę ku przodowi. Można to uzyskać, naciskając do przodu obu kciukami kąty żuchwy lub przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się one przed zęby górne

Poszkodowanemu, który leży na wznak, należy odchylić lekko głowę na bok i w tej pozycji usuwać ciała obce. U poszkodowanego leżącego na wznak dochodzi do zapadania się języka i blokowania dróg oddechowych. Gdy podejrzewa się uszkodzenie odcinka szyjnego kręgosłupa, ułożenie poszkodowanego na wznak jest najlepsze. W takim przypadku, w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych, można próbować wyciągnąć nieco język.

Uciskające części ubrania to te, które uniemożliwiają swobodne oddychanie, np. zaciśnięty krawat czy koszula zapięta na ostatni guzik. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, należy rozluźnić jego ubranie, jeśli jest przytomny, może wykonać tę czynność sam. Na koniec należy odchylić głowę poszkodowanego do tyłu i podciągnąć żuchwę. Ocena oddychania

Oddech sprawdza się przy pomocy 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok. W tym celu należy pochylić się nad poszkodowanym i przybliża swoje ucho do ust i nosa


pacjenta. Dodatkowo kładziemy rękę na klatce piersiowej chorego. W ten sposób mamy możliwość usłyszenia szmerów wdychanego i wydychanego powietrza, wyczucia podmuchu na małżowinie usznej i poliku oraz zaobserwowania poruszania się klatki piersiowej, która podczas oddychania opada i podnosi się. Czynność tę wykonujemy przez 5-10 sekund. Jeśli oddech nie został usłyszany, wyczuty i zaobserwowany, oznacza to bezdech. Po stwierdzeniu bezdechu każemy osobie, która nam pomaga wezwać pogotowie (jeśli nie ma osób trzecich, trzeba samemu wezwać pomoc). Jeżeli poszkodowanym jest dziecko, należy wykonać 5 wdechów wstępnych, dopiero po nich rozpocząć masaż serca [8]. Ocena krążenia krwi

Zaraz po stwierdzeniu braku oddechu (u osoby dorosłej) i wezwaniu pogotowia należy wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej. We współcześnie stosowanych wytycznych prowadzenia akcji ratującej życie zrezygnowano ze sprawdzania tętna, gdyż czynność ta jest trudna (zwłaszcza u pacjentów z nitkowatym tętnem) i często powodowała pomyłki zarówno wśród laików jak i personelu medycznego. Układy oddechowy i krążeniowy są ze sobą ściśle powiązane, zatem zatrzymanie się jednego z nich prowadzi niemalże natychmiast do zatrzymania funkcji drugiego (bez oddechu – serce nie bije, gdy brak akcji serca – zatrzymuje się oddech). Szczegółowy opis prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej znajduje się punkcie 4.11. Poradnika dla ucznia [8]. Ocena obrażeń całego ciała

Kolejnym elementem oceny jest zbadanie całego ciała poszkodowanego (od czubka głowy do małego palca u nogi), głównie w poszukiwaniu takich urazów, jak rany, złamania i zwichnięcia.

Poszkodowany przytomny jest w stanie powiedzieć, co go boli. Wówczas zadanie jest ułatwione i ocena szczegółowa trwa krótko. U osób nieprzytomnych wszystkie czynności związane z oceną należy wykonywać bardzo delikatnie. Najważniejsze i najczęstsze miejsca urazów to: głowa, odcinek szyjny kręgosłupa, obojczyki, stawy ramienne, kości przedramion, żebra, miednica, kości udowe, kolana, kości goleni oraz stawy skokowe.

Należy ocenić odcinek szyjny kręgosłupa, który może być uszkodzony. W uzasadnionych przypadkach, np. po upadku z wysokości, takiego uszkodzenia można się spodziewać. Gdy poszkodowany jest nieprzytomny, a ocena uszkodzenia niepewna, należy postępować z nim tak, jakby miał uszkodzony kręgosłup. Osoba przytomna w razie uszkodzenia kręgosłupa będzie zgłaszać ból w szyi lub innym miejscu kręgosłupa i nie będzie mogła swobodnie poruszać głową lub kończynami z powodu ich niedowładu. Mogą także wystąpić zaburzenia czucia na skórze kończyn. W czasie oczekiwania na pomoc kwalifikowaną należy ponawiać co kilka minut ocenę przytomności, oddychania i krążenia krwi.



1. Jakie czynności składają się na ocenę stanu poszkodowanego? 2. W jaki sposób dokonujemy oceny przytomności poszkodowanego? 3. W jaki sposób dokonujemy oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego? 4. W jaki sposób dokonujemy oceny obecności lub braku oddychania u poszkodowanego? 5. W jaki sposób dokonujemy oceny wydolności krążenia u poszkodowanego? 6. W jaki sposób dokonujemy oceny obrażeń ciała poszkodowanego?



W sytuacji symulowanej dokonaj oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego.


1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami, 6) powtórzyć ćwiczenie trzykrotnie, aby każdy mógł pełnić rolę poszkodowanego,

ratownika i obserwatora. Wyposażenie stanowiska pracy:

− standardowo wyposażona apteczka, − środki ochrony indywidualnej (rękawiczki).

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej dokonaj sprawdzenia oddechu u poszkodowanego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami, 6) powtórzyć ćwiczenie trzykrotnie, aby każdy mógł pełnić rolę poszkodowanego,

ratownika i obserwatora. Wyposażenie stanowiska pracy:

− standardowo wyposażona apteczka, − środki ochrony indywidualnej (rękawiczki).

4.9.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) dokonać oceny przytomności poszkodowanego? 2) dokonać oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego? 3) sprawdzić oddech u poszkodowanego? 4) dokonać oceny wydolności krążenia u poszkodowanego? 5) dokonać oceny obrażeń ciała poszkodowanego?


4.10. Udzielanie pierwszej pomocy w nagłych wypadkach i zachorowaniach

4.10.1. Materiał nauczania Zestaw pierwszej pomocy i podstawowe środki ochrony ratownika

Zasady pierwszej pomocy wskazują na konieczność udzielania jej zgodnie z najlepszą wiedzą ratownika i z jak największym jego zaangażowaniem. Celem postępowania ratowniczego jest udzielenie pomocy i zapewnienie opieki poszkodowanemu do czasu przybycia wykwalifikowanych ratowników medycznych lub lekarza. Im lepiej jest wyposażony ratownik, tym mniejsza musi być jego szczegółowa wiedza, zwłaszcza na temat zawiłych technik bandażowania i opatrywania ran.

Środki ochrony osobistej ratownika to rękawiczki i maseczka do sztucznego oddychania. Rękawiczki chronią przed zakażeniem i ułatwiają pokonanie bariery psychologicznej przed kontaktem z raną czy z poszkodowanym. Powinny one być wykonane z silikonu i zapakowane fabrycznie w sposób ułatwiający ich użycie. W wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest używanie rękawiczek foliowych. Rękawiczki mogą być użyte tylko raz. Drugim środkiem ochrony osobistej ratownika jest maseczka do sztucznego oddychania. Może to być prosta maseczka foliowa z zaworem jednokierunkowym, która jedynie chroni ratownika przed bezpośrednim kontaktem z ustami poszkodowanego, lub nieco bardziej skomplikowana, z kołnierzem umieszczanym, między zębami poszkodowanego, pomagająca udrożnić drogi oddechowe. Są to maseczki jednorazowego użycia. Jeszcze bardziej skomplikowane maseczki, o sztywnej konstrukcji i z kołnierzem uszczelniającym, który umożliwia ich łatwe dopasowanie do twarzy poszkodowanego, są jednocześnie ochroną i idealnym narzędziem ułatwiającym sztuczne oddychanie. Umożliwiają wykonywanie wentylacji przez nos i usta równocześnie, są wyposażone w wymienne filtry. Można do nich podłączać dodatkowe urządzenia resuscytacyjne, a przez fakt łatwej ich dezynfekcji, przeznaczone są do wielokrotnego użytku [5]. Zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy

Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju niebezpieczeństwa. Najczęściej są to zagrożenia zewnętrzne, wspólne dla poszkodowanego i ratownika, które spowodowały zły stan poszkodowanego albo są dodatkowym niebezpiecznym czynnikiem zagrożenia życia lub zdrowia. Ratownik, wkraczając na scenę zdarzeń, także musi mieć świadomość ich istnienia. Ratownikowi nie wolno przystępować do akcji ratowniczej bez odpowiedniego zabezpieczenia, bez odpowiednich narzędzi ratowniczych i, co najważniejsze, bez umiejętności ich stosowania. Często zdarza się, że udzielanie pierwszej pomocy w zakładzie pracy przez samych pracowników jest niemożliwe, gdyż wkroczenie do akcji wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu. Pomoc w takich przypadkach polega na wezwaniu służb ratowniczych i niedopuszczeniu do niebezpiecznego miejsca osób postronnych. Innym rodzajem zagrożeń jest możliwość zakażenia się w czasie kontaktu z poszkodowanym. W warunkach pierwszej pomocy niebezpieczny może być kontakt z jego krwią, śliną, moczem i wymiocinami. Można uniknąć takiego kontaktu, stosując środki ochrony osobistej ratownika: rękawiczki, ekran lub specjalne okulary i maseczkę do sztucznego oddychania.

Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają się do: − używania rękawiczek gumowych, − niedotykania ręką – w rękawiczce lub bez – oczu, nosa czy błon śluzowych,


− wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i wszelkich materiałów opatrunkowych,

− mycia rąk wodą z mydłem natychmiast po udzieleniu pomocy i zdjęciu rękawiczek, − nie używania poplamionej krwią odzieży roboczej, − używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, występujących

w niektórych zestawach opatrunkowych. Ręce stanowią jedną z ważniejszych dróg przenoszenia drobnoustrojów. Mając to na

względzie, należy przestrzegać następujących zasad: − w czasie udzielania pierwszej pomocy nie nosić na palcach biżuterii, − unikać skaleczeń i wszelkich uszkodzeń skóry, − stosować rękawiczki ochronne, − skaleczenia natychmiast zabezpieczać opatrunkiem (po dokładnym umyciu rąk). Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy

Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami udzielania pierwszej pomocy [5]. 1. Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz

odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś został powiadomiony o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2. Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania i wypowiedzi poszkodowanego.

3. Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może się błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny. Jeśli jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków wypadku i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna osoba. Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4. Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

5. Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg, serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6. Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić. Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.

7. Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną folią. Pamiętaj, aby w czasie upału, chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się w cieniu.

8. Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet, gdy o to bardzo prosi. Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub napój. Niebezpieczeństwo polega przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych. Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji. Postępowanie ratownika jest uzależnione od zdiagnozowanych u poszkodowanego

objawów.


Zaburzenia przytomności Przytomność jest to zdolność człowieka do kontaktu z otoczeniem. Powszechnie stosuje

się dwa kryteria stanu świadomości: przytomność i nieprzytomność. Poszkodowani z zaburzeniami przytomności są szczególnie narażeni na dodatkowe

uszkodzenia ciała w sytuacji wypadku czy katastrofy. W praktyce zdarza się, że reagują na bodźce zewnętrzne nieadekwatne do sytuacji lub z dużym opóźnieniem; są niezorientowani co do miejsca i przebiegu zdarzenia. Stan ten może przejść w pełną świadomość lub w stan nieprzytomności. Tak zachowują się poszkodowani w stanach przedwstrząsowych i zawału mięśnia sercowego, pod wpływem działania trucizn oraz będący w dużym napięciu emocjonalnym (np. osoby, które uległy panice). Bezpośrednie przyczyny utraty przytomności mogą być różne [5]: − uraz głowy, z raną skóry lub bez, − brak tlenu w powietrzu, − zatkanie dróg oddechowych (ciało obce), − słaby przepływ krwi przez mózg: krwotoki, zawał mięśnia sercowego, spadek ciśnienia

krwi – omdlenie, − choroby: cukrzyca, śpiączka wątrobowa, śpiączka nerkowa, − zatrucia, − padaczka, − porażenie prądem, − wylew krwi do mózgu – udar mózgu, − nadmierne ochłodzenie, − nadmierne gorąco, udar cieplny.

Ocena przytomności jest prosta i praktycznie powinna trwać przez cały czas przebywania z poszkodowanym. Wstępna ocena polega na wydaniu kilku poleceń i zadaniu paru pytań: „otwórz oczy”, „jak się nazywasz?”, „gdzie mieszkasz?”, „gdzie się znajdujesz?”, „na co chorujesz?” oraz ocenie reakcji na bodźce fizyczne: lekkie dotykanie czy delikatne potrząsanie ramienia. Nie wolno uderzać poszkodowanego w twarz, szczypać ani polewać wodą!

Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, konieczne jest natychmiastowe sprawdzenie oddychania i tętna. Jedynym prawidłowym postępowaniem ratownika w stosunku do osoby nieprzytomnej, u której stwierdzi czynność oddechową oraz tętno, jest w większości przypadków zastosowanie pozycji bocznej ustalonej. U osób nieprzytomnych, u których oddychania i tętna nie stwierdza się, należy rozpocząć podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) – patrz punkt 4.11 Poradnika dla ucznia. Trzeba przy tym pamiętać, że nieprzytomni reagują na bodźce bólowe tak samo jak przytomni i brutalne postępowanie dodatkowo pogarsza ich stan. Obrażenia głowy (czaszkowo-mózgowe)

W krótkim czasie po ciężkich urazach głowy 40–50% rannych umiera z powodu obrażeń czaszkowo-mózgowych. Około 20% poszkodowanych można byłoby uratować, gdyby otrzymali stosowną pomoc na miejscu wypadku.

Zasady postępowania w urazach głowy są następujące [5]: − poszkodowanemu nieprzytomnemu należy zapewnić drożność dróg oddechowych,

usunąć z jamy ustnej ciała obce, krew bądź wymiociny, a także wydobyć zapadający się język, delikatnie odchylając głowę,

− jeśli istnieje podejrzenie złamania odcinka szyjnego kręgosłupa, przeciwwskazane jest odginanie głowy,

− należy ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną głową lub całą górną połowa ciała – przeciwdziała to obrzękowi mózgu i ułatwia odpływ krwi żylnej z głowy,

− należy tamować krwawienie z ran skóry głowy,


− w przypadku uszkodzenia czaszki, krwawienia z ran głowy nie tamuje się, a jedynie okrywa ranę jałowym opatrunkiem,

− wypływu podbarwionej krwią cieczy lub krwi z nosa i ucha, który może być objawem złamania podstawy czaszki, nie tamuje się i nie wyciera śladów – należy jedynie zastosować jałowy opatrunek.

Wstrząs Obecnie uważa się, że wstrząs jest stanem załamania się przepływu krwi przez tkanki

organizmu człowieka, prowadzącym do niewystarczającego odżywienia komórek i usuwania produktów przemian metabolicznych. W wyniku tego zostaje zaburzony dopływ substancji niezbędnych komórkom do prawidłowego funkcjonowania (głównie tlenu). Skutkiem są nieodwracalne zmiany w komórkach, które – w razie braku leczenia i przedłużania się wstrząsu – ulegają zniszczeniu. Im krócej trwa stan niedotlenienia i niedożywienia tkanek, tym większa szansa na wyprowadzenie poszkodowanego ze wstrząsu. Dlatego szybko udzielona pierwsza pomoc jest w przypadku wstrząsu bardzo ważna [8].

Przyczyny wstrząsu: − ciężkie uszkodzenie ciała, − nagła utrata dużej ilości krwi (krwotok), − ciężkie oparzenie, − ciężkie zakażenie, − ostra niewydolność mięśnia sercowego, − zatrucie.

Wstrząs może towarzyszyć urazom mózgu, zwłaszcza pnia mózgu, oraz rdzenia kręgowego. Objawy wstrząsu to [5]: − osłabienie, − niepokój, − blada, zimna, wilgotna skóra, − zimny pot, − przyspieszone, nieregularne tętno, − przyspieszony, płytki oddech, − nudności, − wymioty, − wzmożone pragnienie, − zaburzenia świadomości, − szerokie źrenice, słabo reagujące na światło, − ochłodzenie części dystalnych kończyn, − sine wargi i koniuszek nosa.

Postępowanie ratownicze [5]: Ułożenie poszkodowanego: jeżeli poszkodowany jest przytomny i nie wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji na wznak (początkowo, przez kilkanaście sekund, z uniesieniem kończyn dolnych pod kątem prostym, jak w omdleniu) z kończynami dolnymi uniesionymi na wysokość około 30 cm. Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny i wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec zachłyśnięciu.

Jak najszybsze eliminowanie czynników wstrząsorodnych: tamowanie krwawienia, unieruchomienie złamań i zwichnięć oraz chłodzenie skóry w przypadku oparzenia.

Zabezpieczenie przed utratą ciepła: ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna i dreszcze, chorego należy okryć. Nie wolno podawać płynów, szczególnie alkoholu.

Walka z lękiem: poszkodowany w stanie wstrząsu jest niespokojny, często przerażony, a nierozsądne podejście osoby ratującej (panika na miejscu wypadku) pogłębia jego objawy


lękowe. Należy zachować spokój, nie wpadać w panikę, wszystkie czynności wykonywać sprawnie, pewnie i szybko.

Obserwacja stanu poszkodowanego: regularnie, co kilka minut należy sprawdzać tętno i ciśnienie krwi, zwracając uwagę na częstość oddychania i jego jakość. Przy wystąpieniu bezdechów lub zatrzymaniu akcji serca, należy natychmiast podjąć PPŻ. Transport poszkodowanego dozwolony jest wyłącznie przewóz karetką pogotowia, pod opieką lekarza. Krwotok

Krwotok jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. Nagła utrata ponad 500 ml krwi może być niebezpieczna, lecz ubytek krwi do 1 litra, jeśli jest powolny, nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia. Bardzo trudno jest ocenić ilość utraconej krwi. W przypadku krwotoku wewnętrznego jest to praktycznie niemożliwe. Niebezpieczne są urazy nadbrzusza, ze względu na możliwość rozerwania śledziony lub wątroby. W ocenie stanu poszkodowanego pomocne są [2]: − ocena tętna – każde przyspieszenie tętna, szczególnie powyżej 100/min, − ocena ciśnienia krwi – spadek ciśnienia tętniczego krwi poniżej 80–70 mmHg (blada

skóra, szczególnie twarzy, oraz słabe, ledwo wyczuwalne tętno na tętnicy promieniowej lub, tym bardziej, jego brak),

− ocena stanu świadomości – pobudzenie ruchowe poszkodowanego, zdezorientowanie. W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli ran, opanowanie go jest związane

z zaopatrzeniem zranionego miejsca. Dzięki mechanizmom krzepnięcia, drobne skaleczenia zamykają się samoistnie już po

kilku minutach. Przy dużych uszkodzeniach zamknięcie naczynia skrzepliną następuje wolno lub nie następuje wcale, gdyż silny prąd krwi wypływającej z rany wypłukuje tworzące się skrzepy. Ilość utraconej krwi i szybkość jej utraty zależą głównie od wielkości uszkodzonego naczynia. Duża utrata krwi oraz wstrząs bezpośrednio zagrażają życiu. Organizm człowieka może znieść nawet dużą utratę krwi (50 – 60%), jeżeli następuje ona powoli. U dorosłej osoby utrata około 1 litra krwi stanowi już groźbę powstania wstrząsu.

Cechami zagrażającego wstrząsu są [5]: − przyspieszenie tętna – powyżej 100 uderzeń na minutę, − spadek ciśnienia tętniczego poniżej 80 – 70 mmHg, − pobudzenie ruchowe, niepokój, − często zaburzenia orientacji, − bladość skóry, − szum w uszach, − mroczki przed oczami, − zawroty głowy, − skłonność do omdleń przy przybieraniu pozycji pionowej, − nudności i wymioty.

Postępowanie w przypadku krwotoku: W czasie zaopatrywania ran należy pamiętać o stosowaniu rękawiczek gumowych. Jeśli krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie ubytek naczynia. W czasie transportu tego typu ranę należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem.

Silny krwotok (krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując) należy natychmiast zatamować, stosując miejscowy ucisk rany. W przypadku bardzo silnych krwotoków z dużych ran może być konieczny (np. w celu zatrzymania wypływu krwi w pierwszej chwili po amputacji) ucisk czterema palcami dużej okolicznej tętnicy. Na kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej – tętnica udowa.


Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie krwawiące, oprócz gazika nakłada się elastyczną poduszeczkę, wykonaną na przykład z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża. Całość opatrunku umocowuje się ciasno zwojami bandaża. Poduszeczka – uciskając ranę i jej okolicę – wpływa na zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co powoduje zatrzymanie krwawienia.

Zakładając opatrunek uciskowy należy pamiętać, aby przy zaciskaniu zwojów opaski nie doprowadzić do zastoju krwi w bardziej odległej od opatrunku części kończyny. Nie wolno stosować opasek prowizorycznych (sznurka, liny, kabla elektrycznego, itp.). Opaska musi być szeroka i nieco elastyczna. Zastój powstaje wówczas, gdy żyły powierzchowne zostaną zaciśnięte, a główne tętnice, głębiej położone, zachowują drożności i nadal pompują krew do tej części kończyny. Krew nie ma drogi odpływu, następuje przepełnienie naczyń i nasilenie krwotoku, zaś kończyna przybiera kolor siny. W takim wypadku należy natychmiast zdjąć opatrunek i założyć go ponownie, nieco słabiej napinając opaskę. W pojedynczych przypadkach nie można zakładać na krwawiącą ranę typowego opatrunku uciskowego. Te przypadki to [5]: − rana, w której utkwiły ciała obce, − otwarte złamanie, − amputacja, − krwotok z rozległej powierzchni rany.

Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na kończynach, stosując w pierwszej chwili mocny ucisk palcami, najlepiej przez jałowy opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy. Najczęściej opatrunek ten należy – do czasu przybycia pomocy – dociskać palcami.

Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi. Po stronie krwawienia należy ucisnąć lekko skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien łykać krwi. Jeśli krwotok lub inne obrażenia ciała powodują objawy przedwstrząsowe – i wyłącznie wtedy – poszkodowanego należy położyć. Zalecane jest ułożenie na brzuchu lub na boku, aby krew swobodnie wyciekała przez nozdrza. Zaciągnięcie krwi do płuc grozi zachłyśnięciem, a połykanie – wymiotami, które mogą być przyczyną dodatkowych powikłań. Nie należy wkładać do nosa gazy ani innych środków opatrunkowych. Krwotok z nosa zwykle nie jest groźny. Zdarza się po silnym uderzeniu w nos, na skutek mocnego kichnięcia lub manipulowania w nosie.

Krwotok wewnętrzny jest trudny do rozpoznania. Nie widząc na zewnątrz ciała krwi, rozpoznanie można oprzeć jedynie na objawach pośrednich, sugerujących krwawienie. Należy zwrócić uwagę na uwypuklenie się nasiąkających krwią tkanek w przypadku urazu kończyn, na objawy wstrząsu na tułowiu, a w przypadku urazu głowy – na stan świadomości poszkodowanego.

Postępowanie w przypadku amputacji [5] Na ranę należy założyć uciskowy, jałowy opatrunek i unieść część ciała, której fragment

został amputowany. Często, na skutek odruchowego obkurczenia się tętnic, krwawienie jest nieduże i można je zatrzymać tą metodą. W razie niepowodzenia, należy założyć opaskę uciskową.

W wielu przypadkach możliwe jest przyszycie odciętej części ciała i jej pełna lub częściowa rehabilitacja. Dlatego zawsze należy odszukać amputowany fragment tkanki i przekazać go lekarzowi. Amputat, nawet zanieczyszczony, owija się jałową gazą i – bez wykonywania żadnych dodatkowych zabiegów – wkłada do woreczka foliowego. Torebkę tę należy umieścić w drugiej torbie, wypełnionej wodą z lodem.


Rany Rana jest przerwaniem ciągłości skóry na skutek działania zewnętrznego czynnika

fizycznego lub chemicznego. Przez uszkodzoną skórę najczęściej wnikają do krwiobiegu zarazki wywołujące tężec, wściekliznę i zgorzel gazową. Istnieją ogólne zasady postępowania przy opatrywaniu ran, bez względu na ich rodzaj, obejmują one [5]: − zapewnienie własnego bezpieczeństwa (rękawiczki), − natychmiastowe prowizoryczne zaopatrzenie (np. gazą, którą poszkodowany może

trzymać sam), − czyszczenie rany (zasadniczo obowiązuje zakaz czyszczenia ran, lecz rozsądek nakazuje

czasem przynajmniej opłukanie wodą lub wodą utlenioną rany zabrudzonej powierzchownie ziemią, drobnymi ciałami obcymi czy, tym bardziej, substancjami trującymi; do czyszczenia ran należy używać wody wodociągowej, woda ze studni do tego celu się nie nadaje; dotyczy również ran oparzeniowych, powstałych w wyniku działania substancji chemicznych; wyjątek stanowią rany zabrudzone wapnem niegaszonym, które należy najpierw oczyścić mechanicznie),

− odsłonięcie okolicy rany w taki sposób, żeby w późniejszym postępowaniu nie było to już konieczne,

− ocenę stanu ogólnego, w tym krążenia (w przypadku ran silnie krwawiących zachodzi zawsze podejrzenie pogorszenia się stanu ogólnego poszkodowanego – należy więc zbadać go tak, jak w przypadku szybkiej oceny wstępnej),

− ocenę rany (rodzaj rany, jakość krwawienia z rany, ukrwienie części dalszej kończyny; jeśli krwawienie jest bardzo duże lub występuje ucisk odłamków kostnych na naczynia, w dalszej części kończyny nie wyczuwa się tętna; najczęściej jednak obwodowa część kończyny jest sina i ochłodzona),

− założenie opatrunku odpowiedniego do rodzaju rany, − ucisk bezpośredni miejsca krwawienia opatrunkiem i kontrola ukrwienia części dalszych

kończyny, − uniesienie kończyny (często samo uniesienie zranionej ręki wysoko nad głowę

zatrzymuje krwotok), − unieruchomienie okolicy rany (ma na celu ograniczenie do minimum dolegliwości

bólowych związanych z napinaniem uszkodzonej skóry lub mięśni czy przemieszczaniem się odłamków kostnych),

− przygotowanie do transportu (w tym także czynności związane z zaopatrywaniem rany), − precyzyjne określenie czasu założenia opatrunku uciskowego, a zwłaszcza opaski

uciskowej: na skórze, plastrze lub kartce przyczepionej do ubrania poszkodowanego należy napisać dokładną godzinę założenia opaski lub opatrunku uciskowego,

− stałą kontrolę stanu poszkodowanego: przytomności, oddychania i krążenia (nie wolno karmić i poić poszkodowanego),

− postępowanie przeciwwstrząsowe (częściowo zastosowane już wcześniej – unieruchomienie okolicy zranionej i założenie opatrunku ochraniającego; w tej części postępowania należy zadbać o postępowanie ogólne: komfort psychiczny poszkodowanego, ułożenie i okrycie go),

− kontrolę rany przez lekarza. W przypadku nabicia się poszkodowanego na przedmiot, zwłaszcza, gdy poszkodowany

„wisi” na nim, nie wolno uwalniać go, a jedynie podtrzymywać w taki sposób, aby ostry najczęściej przedmiot nie powodował dalszych uszkodzeń. Jest to typowe postępowanie w przypadku ran z ciałem obcym. Uwolnienie poszkodowanego może doprowadzić do natychmiastowego śmiertelnego krwotoku.


Ciało obce w ranie Jako zasadę pierwszej pomocy przyjęto nie usuwanie z rany ciał obcych, szczególnie

głęboko wbitych czy wklinowanych. Ciało obce w ranie zwykle zatrzymuje krwawienie, zaś nieumiejętna próba usunięcia go może doprowadzić do dalszego uszkodzenia tkanek. Często zdarza się, że po usunięciu ciała obcego otwierają się uciśnięte dotychczas naczynia krwionośne, co może spowodować obfite krwawienie. Ratownik powinien ostrożnie nakrywać jałową gazą ranę wraz z ciałem obcym, nie poruszając go i nie zmieniając jego pozycji. Ciało obce w oku

Gałki oczne od przodu są przykryte powiekami. Chronią one oko przed czynnikami zewnętrznymi i wysychaniem oraz, ze względu na bakteriobójcze właściwości łez, zapobiegają zakażeniom gałki ocznej. Od wewnątrz powierzchnia powiek jest wyścielona spojówką. Ciała obce wpadające do oka to zwykle kurz, drobne owady, rzęsy, ale także odpryski metalu i szkła czy drzazgi, które mogą wbić się w spojówkę lub, co gorsza, w rogówkę. Ciało obce w oku wywołuje ból, pieczenie i świąd, a potem, w związku z podrażnieniem spojówek, ich łzawienie, zaczerwienienie i obrzęk, czasem także zaburzenie widzenia.

Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę mechanicznego usunięcia go. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy ciało obce (pył, drobiny kurzu i pyłu węglowego, drobne owady) spoczywa luźno w worku spojówkowym i można wypłukać je czystą wodą. Ciała obce wbite w rogówkę czy spojówkę są trudne do usunięcia – wymagana jest wtedy pomoc okulisty. Poszkodowanemu należy zasłonić obydwie gałki oczne, skłonić go do patrzenia przed siebie i nie ruszania gałkami ocznymi i tak transportować do lekarza. Takie ciała obce, jak pył (najczęściej jest to jakiś związek chemiczny) należy bezwzględnie wypłukać, nawet bieżącą wodą z kranu. Wypłukiwanie pyłu z oka powinno trwać co najmniej 15 minut. W razie wniknięcia do oka wapna (szczególnie niegaszonego) należy najpierw usunąć na sucho widoczne okruchy. Zapobiega to poparzeniu, gdyż podczas gaszenia wapna (reakcja ta ma miejsce podczas płukania oka) wydzielają się duże ilości ciepła. Bardzo dokładne usunięcie okruchów zapobiega późniejszym powikłaniom, a często ślepocie [8].

Dobrze jest, bez względu na efekt udzielonej pierwszej pomocy, przemyć oko 3-procentowym roztworem kwasu bornego lub wodą destylowaną i zabezpieczyć jałowym opatrunkiem, po czym natychmiast skierować poszkodowanego do lekarza okulisty.

Osobnym problemem jest tzw. „porażenie łukiem elektrycznym”, albo inaczej – skutek działania światła o wielkiej intensywności na oko ludzkie. Zjawisko to występuje podczas spawania. Nieprawidłowe lub niedbałe korzystanie z maski ochronnej w czasie spawania, a przez to eksponowanie oczu na działanie światła, często powoduje powstanie zespołu takich dolegliwości, jak zaburzenia widzenia, bóle zagałkowe i światłowstręt, spowodowanych złuszczeniem się nabłonka rogówki i obrzękiem siatkówki. W tych przypadkach należy uspokoić poszkodowanego, położyć zimne okłady na obie gałki oczne i przewieźć go do lekarza. Oparzenie

Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w przypadku oparzeń termicznych skóry i głębszych tkanek zależy od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania.

Bezpośrednio po ustaniu działania czynnika parzącego temperatura powierzchni ciała szybko obniża się do temperatury otoczenia. Temperatura wewnątrz oparzonej skóry i pod nią jest jeszcze przez dłuższy czas podwyższona, ponieważ skóra jest złym przewodnikiem ciepła, a tkanki podskórne mają dużą pojemność cieplną. Jeżeli temperatura przekracza 43°C, to działa w dalszym ciągu, uszkadzając komórki ciała. Należy więc jak najszybciej przerwać


stan przegrzania tkanek i odprowadzić ciepło. W tym celu oziębia się miejsca poparzone, polewając je wodą o temperaturze około 20°C przez 20–30 minut.

Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego: − odcięcie od czynnika parzącego (zrzucenie ubrania, a gdy okaże się to niemożliwe – jego

gaszenie), − gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą

itd., − ochładzanie przez 20–30 minut lub dłużej, − założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku, − przy oparzeniach rozległych – rozebranie poszkodowanego i okrycie jałowym

prześcieradłem, − zapewnienie pomocy medycznej, − leczenie szpitalne oparzeń głębokich oraz wszystkich oparzeń twarzy, stóp i okolicy

krocza. W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie części garderoby splamione środkami

chemicznymi, czyli ubranie, bieliznę, buty i skarpety, należy natychmiast zdjąć z ciała poszkodowanego. Rozebranie poszkodowanego jest bardzo ważne, gdyż środek chemiczny zazwyczaj szybko penetruje całe ubranie. Następnie należy jak najszybciej zmyć środek chemiczny z ciała. Źródłem niebezpieczeństwa w przypadku oparzenia chemicznego jest bowiem działanie toksyczne środków chemicznych. Oparzenia tego typu wymagają fachowego leczenia (co najmniej w ośrodku zdrowia). Odmrożenie

Odmrożenie jest uszkodzeniem skóry, powstającym w wyniku działania na nią niskiej temperatury. Ciężkość i rozległość uszkodzenia skóry zależą od temperatury otoczenia oraz czasu, w jakim skóra była poddana działaniu niskiej temperatury. Wiatr i duża wilgotność powietrza nasilają skutki działania mrozu. Zmiany w naczyniach krwionośnych, spowodowane spożyciem dużej ilości alkoholu, powodują u poszkodowanych ciężkie odmrożenia, często przyczyniając się do nadmiernego wychłodzenia ciała i – w wyniku tego – śmierci. Miejsca szczególnie narażone na odmrożenie to: nos, uszy, policzki oraz palce rąk i stóp.

Intensywność odmrożenia, podobnie jak oparzenia, określa się w stopniach. Odmrożenie I stopnia charakteryzuje się przejściowymi zaburzeniami w krążeniu krwi

w skórze, bólem, często silnym, bladością lub sinoczerwonym zabarwieniem skóry, obrzękiem, pieczeniem i świądem skóry. II stopień odmrożenia to pojawiające się na skórze pęcherze z płynem surowiczym, III stopień – martwica powierzchowna skóry.

IV stopień – martwica głęboka, której ulegają np. palce, uszy lub nos. W takim przypadku może dojść do samoistnej amputacji odmrożonej części ciała [2].

Skutkiem odmrożenia części ciała jest najczęściej przechłodzenie całego organizmu. Dlatego w czasie ratowania poszkodowanego konieczne jest przemieszczenie go do ciepłego (niegorącego) pomieszczenia. Należy zdjąć z poszkodowanego mokre, zimne ubranie, a z jego palców ściągnąć biżuterię. Jeśli odmrożeniu uległy palce, trzeba zanurzyć je w letniej wodzie, początkowo o temperaturze 30°C, a następnie 36°C. Na odmrożone policzki, nos czy uszy nakłada się (niegorące), czyste opatrunki. Jeśli na skórze są widoczne pęcherze lub sinoczerwone albo blade plamy, należy zastosować suche, czyste opatrunki, najlepiej z wyjałowionej gazy. Ze względu na ogólne wychłodzenie ciała, poszkodowanemu podaje się ciepłe (nie gorące) napoje. Po ociepleniu odmrożonych części ciała, należy jeśli to możliwe ułożyć je nieco wyżej i okryć. Jeśli poszkodowany jest przytomny i dobrze się czuje, a do dyspozycji jest ogrzewany samochód, można odtransportować go do lekarza, jeśli nie – należy wezwać pogotowie ratunkowe.


W przypadku każdego odmrożenia stan poszkodowanego powinien ocenić lekarz. Przy odmrożeniach powyżej II stopnia poszkodowanemu podaje się surowicę przeciwtężcową. Nie wolno przekłuwać pęcherzy, masować i nacierać czymkolwiek odmrożonych okolic skóry oraz gwałtownie rozgrzewać odmrożonych części ciała, gdyż skóra w okolicy odmrożenia jest bardzo delikatna. Nie wolno także podawać poszkodowanemu alkoholu.

Jeśli na skutek przebywania na mrozie skóra zaczyna być zaczerwieniona i w miejscach zaczerwienionych staje się bolesna, można spodziewać się odmrożenia. Należy wtedy udać się do ciepłego pomieszczenia i delikatnie ogrzać miejsca przechłodzone. Natomiast bladość skóry i ustąpienie bólu świadczą już o jej odmrożeniu. Porażenie prądem elektrycznym

Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do 1 kV nie jest niebezpieczna dla życia; przedłużająca się ekspozycja może stać się przyczyną zgonu. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest natychmiastowe uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że osoba porażona prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu.

Szansa ratunku poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach – 40%, po 5 minutach – 25%, a po 8 minutach – już tylko 5%.

W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV należy [8]: − wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego, − otworzyć właściwe łączniki, lub wyjąć bezpieczniki z obwodu zasilania, − przeciąć lub zerwać przewody od strony zasilania odpowiednimi narzędziami, − zewrzeć przewody od strony zasilania, − wyjmować bezpieczniki mocy uchwytami przeznaczonych do tego celu. Gdy żadne z przedstawionych rozwiązań nie jest możliwe, należy: − odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub

dostępnymi przedmiotami z suchego drewna albo z tworzywa sztucznego, − zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować

taki upadek. W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu

przekraczającym 1 kV należy: − wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego, − odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami, przy

czym należy posługiwać się sprzętem ochronnym i nie dotykać bezpośrednio porażonego, − upewnić się, czy napięcie jest wyłączone, posługując się wskaźnikiem napięcia.

Oparzenia skóry nie są najczęściej rozległe i ograniczają się do miejsc kontaktu z prądem. Zaopatruje się je w sposób typowy dla oparzeń, natomiast rany innego rodzaju – w sposób odpowiedni do ich charakteru. Jeśli dojdzie do omdlenia (utraty przytomności), a oddychanie i tętno są zachowane, należy unieść na kilkanaście sekund kończyny dolne i górne poszkodowanego, a w przypadku powikłań lub braku oddychania i tętna – postępować w sposób opisany w rozdziale o podstawowych sposobach podtrzymywania czynności życiowych (PPŻ). Złamania kości i uszkodzenia stawów

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym.


Rozpoznanie złamania: − obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie, − nieprawidłowe ustawienie kości (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku złamania

podudzia), − nieprawidłowa ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie o siebie

odłamów kostnych. Stwierdzenie choćby jednego objawu złamania jest dla ratownika sygnałem do udzielenia

takiej pomocy, jaką stosuje się pewnym złamaniu. Należy przy tym cały czas pamiętać, że każdym nieostrożnym ruchem czy złym ujęciem kończyny można wywołać ból lub dodatkowe uszkodzenie naczyń, nerwów i skóry.

Powikłania przy złamaniu kości i uszkodzeniu stawów: 1. Każde złamanie może być przyczyną wstrząsu. W przypadku złamania kości zawsze

zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Wylew krwawy ogranicza się zwykle do okolicy złamania. Jeżeli odłamki kostne uszkodzą przebiegające w pobliżu duże naczynie krwionośne, to wylew krwi do tkanek jest duży i utrata krwi może sięgać, np. w złamaniu kości udowej, nawet kilku litrów. Prowadzi to do wstrząsu.

2. Zakażenie. Zakażenie skóry i tkanek głębiej położonych następuje najczęściej przy złamaniu otwartym: otwarta rana to wrota, przez które wnikają drobnoustroje chorobotwórcze. Zakażenie może objąć tylko skórę, ale zdarza się, że obejmuje również wszystkie tkanki miękkie oraz kość. Powikłane zakażeniem złamanie goi się trudno, często z pozostawieniem ubytków tkankowych. Ogólne zasady udzielania pomocy w złamaniach [2]:

− nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub pewnego złamania, grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej kości,

− ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą, − poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić

odpowiednio do okolicy urazu, − nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać, − przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy, − dalszą część kończyny należy „dopasować” do bliższej części, − kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne – jedna do drugiej, − należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji

przeciwwstrząsowej i uważając przy tym, aby nie poruszać uszkodzoną kością, − nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy

i kręgosłupa, − nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia, spowoduje to utrudnienie przy

ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości, − nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania,

powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek, − w każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.

Ze względu na sposób unieruchamiania, złamania można podzielić na: − unieruchamiane za pomocą obłożenia sztywnymi przedmiotami, − unieruchamiane odpowiednim ułożeniem, − unieruchamiane chustami trójkątnymi.

Ponieważ do każdego przypadku złamania zostanie wezwana pomoc z zewnątrz, nie ma potrzeby stosowania wyrafinowanych technik unieruchamiania złamania – lekarz sam, na miejscu wypadku, unieruchomi złamanie na czas transportu. W wyjątkowych sytuacjach np.: gdy poszkodowany musi być ewakuowany lub zachodzi konieczność działania przeciwwstrząsowego, dopuszczalne jest wykonanie unieruchomienia transportowego przez


ratownika udzielającego pierwszej pomocy. Należy pamiętać, że złe unieruchomienie może spowodować więcej szkody niż samo złamanie. Zachłyśnięcie (aspiracja)

Najczęściej spotykanym przypadkiem jest zachłyśnięcie, czyli dostanie się ciała obcego do tchawicy. Ma to miejsce bardzo często podczas rozmowy przy jedzeniu. Od razu wyzwala się naturalny odruch obronny organizmu w postaci kaszlu. Poszkodowany nie może złapać oddechu i wpada w panikę. Jeśli pomoc nie zostanie udzielona bardzo szybko, w efekcie braku tlenu następuje bezdech.

Pierwszą czynnością jaką powinniśmy wykonać jest namawianie poszkodowanego do kaszlu. Jeśli ta naturalna metoda obronna organizmu nie przynosi efektu, ratownik powinien 5 razy wykonać próbę uderzania płaską dłonią w plecy pacjenta między łopatkami. Trzeba pamiętać, żeby w czasie wykonywania tego manewru, głowa pacjenta znajdowała się niżej niż jego tułów. Najważniejsze, aby ujście dróg oddechowych było skierowane w dół.

Gdy zabiegi te nie pomogą, pozostaje jeszcze wykonanie tzw. chwytu Heimlicha. Jeśli pacjent jest przytomny ratownik staje za nim i obejmuje go oburącz za brzuch tak, aby dłonie zetknęły się na brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go mocno do siebie. W ten sposób ciało obce zostaje „wyciśnięte” z tchawicy w skutek zwiększenia się tłoczni brzusznej działającej następnie na klatkę piersiową. Czynność tę wykonujemy 5 razy lub do momentu wydostania się ciała obcego. Jeśli pacjent leży (ale jest przytomny!), ratownik klęka przed nim układając obie dłonie na nadbrzuszu ponad pępkiem. Następnie gwałtownym lecz płynnym ruchem wciska brzuch.

Manewr Heimlicha jest jednak dość ryzykowny, gdyż grozi uszkodzeniami narządów wewnętrznych. Dlatego stosuje się go tylko w przypadkach skrajnych, bezpośrednio zagrażających życiu. Poza tym nie powinien być stosowany przez osoby przypadkowe. Manewru Heimlicha nie wolno stosować u: kobiet ciężarnych, małych dzieci, nieprzytomnych oraz u bardzo otyłych [8].

Jeśli ratowana osoba traci przytomność udrażniamy jej drogi oddechowe i sprawdzamy oddech, ponieważ u nieprzytomnych wiotczeją mięśnie wokół krtani, co niekiedy powoduje udrożnienie dróg oddechowych. Jeżeli oddech nie powrócił, należy wykonać 5 prób wdechów (tak aby chociaż 2 wdechy były skuteczne), a w przypadku niepowodzenia rozpocząć uciskanie klatki piersiowej (tak jak podczas masażu serca). Astma

Astma to schorzenie polegające na trudnościach w oddychaniu. W zależności od rodzaju choroby, astma może mieć postać nagłego ataku jak również długotrwałych problemów w swobodnym oddychaniu. Czas trwania ataku może być dość krótki (kilka minut), albo trwać kilka dni. Poszkodowany podczas ataku astmy dusi się i stara się głęboko oddychać. Przyczyną astmy mogą być: czynniki psychiczne, chroniczne schorzenia dróg oddechowych, alergia.

Ratujący powinien usadzić osobę z atakiem na krześle przodem do oparcia, ponieważ ułożenie rąk na oparciu uruchamia mięśnie wspomagające oddychanie. Następnie należy poluźnić ubranie pacjenta (rozpiąć koszulę, krawat pod szyją) i otworzyć okno (jeśli znajduje się w pomieszczeniu). Ważne jest zapewnienie jak najwięcej wolnej przestrzeni i niedopuszczanie gapiów, ponieważ osoba z atakiem potrzebuje całkowitego spokoju i koncentracji na własnym oddechu. Jeśli poszkodowany posiada przepisany przez lekarza aerozol na astmę możemy (pomimo zasady nie podawania żadnych leków w pierwszej pomocy przedmedycznej) pomóc go zażyć. Jeśli atak nie ustępuje przed dłuższy czas lub nasila się koniecznie wzywamy Pogotowie Ratunkowe.


4.10.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega udzielanie pierwszej pomocy, kiedy jej udzielamy? 2. Jakie są podstawowe środki ochrony ratownika? 3. Jakie są zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy? 4. Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy? 5. Jak przebiega proces udzielania pomocy poszkodowanym w wyniku wypadków lub

nagłych zachorowań? 6. Jak postępujemy w przypadki zachłyśnięcia? 7. Jak pomagamy osobie nieprzytomnej? 8. Jak postępować z osobą, która podczas wypadku doznała obrażeń głowy? 9. W jaki sposób należy postąpić w przypadku skaleczenia, które spowodowało krwotok

zewnętrzny? 10. Jakie objawy wskazują na złamanie? 11. Jak należy postąpić w przypadku złamania zamkniętego, a jak w przypadku złamania

otwartego? 12. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu? 13. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy podopiecznemu ze złamaniem kości przedramienia.


1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,


− podręczny sprzęt dostępny w domu, który można wykorzystać do unieruchomienia kończyny: deseczki itp.,

− standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne, jałowy opatrunek, trójkątna chusta.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy osobie, którą poraził prąd. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,


4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,

Wyposażenie stanowiska pracy: − fantom, − maseczka do sztucznego oddychania, − standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowy opatrunek, trójkątna

chusta. 4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować podstawowe zasady udzielania pierwszej

pomocy?

2) scharakteryzować przebieg procesu udzielania pomocy poszkodowanym w wyniku wypadków lub nagłych zachorowań?

3) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej? 4) udzielić pierwszej pomocy osobie z urazem głowy? 5) postąpić zgodnie z algorytmem w przypadku złamania? 6) udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem? 7) udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?


4.11. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

4.11.1. Materiał nauczania Podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) odnosi się do utrzymania u poszkodowanego

drożności dróg oddechowych, wspomagania oddychania i krążenia krwi bez użycia innego sprzętu niż prosta foliowa maseczka ochronna. Szansa przeżycia po zatrzymaniu krążenia jest tym większa, im szybciej rozpocznie się ratowanie poszkodowanego. PPŻ obejmuje następujące elementy: − ocenę wstępną stanu poszkodowanego, − utrzymanie drożności dróg oddechowych, − wentylację płuc poszkodowanego wydychanym przez ratownika powietrzem (sztuczne

oddychanie), − uciskanie klatki piersiowej (masaż serca).

Kombinację tych czterech elementów nazywa się resuscytacją krążeniowo-oddechową. Jej celem jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji płuc i krążenia krwi do czasu usunięcia przyczyn zatrzymania krążenia krwi. Są to więc czynności podtrzymujące życie, aczkolwiek zdarza się, że są wystarczające do usunięcia przyczyny zatrzymania krążenia krwi i pozwalają na pełne przywrócenie życia.

Postępowanie w zakresie PPŻ: 1. Potrząśnij delikatnie poszkodowanym, krzyknij. 2. Odchyl głowę, wysuń żuchwę. 3. Patrz, słuchaj, wyczuwaj. 4. Oznaki krążenia oceniaj przez 10 sekund. 5. Uciskaj 100 razy na minutę w stosunku 15 uciśnięć do 2 wdmuchnięć, gdy wykonujesz

PPŻ sam lub w 2 osoby. Tabela 4. Postępowanie w zależności od wieku poszkodowanego (według obowiązujących wytycznych ILCOR

z 2005 roku) [8] Reanimacja krążeniowo- -oddechowa

Niemowlę do 1 roku życia

Dziecko 1 - do okresu pokwitania

Dorosły od okresu pokwitania

Rozpoczęcie działań ratujących

od

5 wdechów, a następnie 30

ucisków

5 wdechów, a następnie 30

ucisków 30 ucisków

Miejsce ucisku jeden palec poniżej linii sutkowej

jeden palec powyżej dołu mostka

dwa palce powyżej dołu mostka

Głębokość ucisku (generalnie: 1/3

głębokości mostka) 1,5–2,5 cm 2,5–3,5 cm 4–5 cm

Częstotliwość ucisku mostka (nie

ilość!!!) 100 na minutę 100 na minutę 100 na minutę

Proporcje wdech - ucisk 2 : 30 *) 2 : 30 *) 2 : 30

*) w przypadku wykonywania zabiegów resuscytacyjnych przez 2 i więcej ratowników, wtedy stosuje się proporcje 2 : 15.


Pozycja boczna Gdy masz wątpliwości, co stało się poszkodowanemu, postępuj według podanych niżej

zasad PPŻ [5]. 1. Zapewnij bezpieczeństwo poszkodowanemu i sobie. 2. Sprawdź, czy poszkodowany jest przytomny i czy reaguje. 3. Jeśli poszkodowany reaguje ruchem bądź słownie, podejmij działanie:

− pozostaw poszkodowanego pozycji, w jakiej go znalazłeś (upewniając się, że nic mu w tym miejscu nie grozi), oceń jego stan i uszkodzenia ciała,

− co pewien czas sprawdzaj stan poszkodowanego i, jeśli trzeba, wezwij pomoc. 4. Jeśli poszkodowany nie reaguje (jest nieprzytomny):

− wezwij pomoc, − usuń z jego jamy ustnej ciała obce, które w oczywisty sposób mogą tamować

oddychanie; dotyczy to także źle umocowanych sztucznych zębów, − poluźnij ciasne ubranie wokół szyi, − udrożnij drogi oddechowe przez odchylenie głowy i wysunięcie brody (żuchwy), co

spowoduje odciągnięcie zapadniętego języka od tylnej ściany gardła. Połóż dłoń na czole poszkodowanego i delikatnie odchyl jego głowę do tyłu, trzymając kciuk i palec wskazujący w taki sposób, aby – jeśli to będzie potrzebne – móc zamknąć nos poszkodowanego przy sztucznym oddychaniu, (najlepiej zrobić to w pozycji, w której poszkodowany został znaleziony). W tym samym czasie opuszkami palców drugiej ręki, umieszczonymi pod żuchwą poszkodowanego, podnieś (wysuń) brodę, aby udrożnić drogi oddechowe; jeśli sprawia ci to trudność, odwróć poszkodowanego na plecy i wtedy udrożnij drogi oddechowe tak, jak to zostało opisane powyżej,

− staraj się unikać zbyt silnego odchylania głowy, jeśli podejrzewasz uszkodzenie odcinka szyjnego kręgosłupa.

5. W celu zapewnia drożności dróg oddechowych obserwuj oznaki oddychania, staraj się je wysłuchać i wyczuć: − obserwuj ruchy klatki piersiowej poszkodowanego, − nasłuchuj przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu, − staraj się wyczuć wydychane powietrze swoim policzkiem – jest to jedyny pewny

objaw oddychania, − zanim stwierdzisz brak oddychania, przez 10 sekund obserwuj jego oznaki,

wysłuchuj ich i staraj się je wyczuć, − sprawdź tętno; w nagłych przypadkach jest ono najlepiej wyczuwalne na tętnicy

szyjnej, − sprawdzaj tętno przez 10 sekund, nim stwierdzisz jego brak.

6. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, lecz oddycha i ma tętno, powinieneś: − ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej, jeśli nie pogorszy to jego stanu, − wezwać pomoc, − wrócić do poszkodowanego i obserwować go dokładnie, sprawdzając, czy oddycha

bez przeszkód. Gdy oddychanie i tętno występują u poszkodowanego lub zostały przywrócone, ważne

jest zapewnienie dobrej drożności i wentylacji. Należy przede wszystkim upewnić się, że język nie tamuje dróg oddechowych. Istotne jest także zminimalizowanie ryzyka zakrztuszenia się poszkodowanego własnymi wymiocinami. Z tych powodów powinien on być ułożony w pozycji ułatwiającej oddychanie. Zapobiega ona zapadaniu się języka, przez co jest możliwe utrzymanie drożności dróg oddechowych.


Jedną z pozycji bezpiecznych jest tak zwana pozycja boczna. Zalecenia dla ratownika, ustalone przez NATO, są następujące [5]: − zdejmij poszkodowanemu okulary i wyjmij duże przedmioty z jego kieszeni, − uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obydwie jego nogi leżą prosto, − udrożnij jego drogi oddechowe, odchylając głowę i unosząc brodę, − ułóż bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż tułowia, − przenieś drugą rękę nad klatką piersiową i umieść dłonią zwróconą do dołu na barku

bliższym sobie, − chwyć pod kolanem nogę poszkodowanego leżącą bliżej ciebie i pociągnij ją do góry, nie

odrywając stopy od ziemi, − podłóż bliższą siebie rękę poszkodowanego pod jego pośladek, − połóż jedną rękę na barku poszkodowanego leżącym dalej od ciebie, a drugą – na dalej

od ciebie leżącym biodrze i przyciągnij poszkodowanego do siebie, przewracając go na bok. Jedną rękę poszkodowanego ułóż pod jego policzkiem, a drugą, wyprostowaną w łokciu, z tyłu;

− popraw ułożenie poszkodowanego, − odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, udrażniając drogi oddechowe, − regularnie sprawdzaj oddychanie i tętno.

Jest kilka różnych pozycji ustalonych, które spełniają wszystkie zalecane kryteria lub większość z nich. Gdy poszkodowanym jest ciężki mężczyzna, ułożenie go w opisanej pozycji może być bardzo trudne, zwłaszcza gdy ratownikiem jest kobieta. Można wtedy ułożyć poszkodowanego inaczej. Zaleca się jednak, aby w tej pozycji leżał krótko. Zasady postępowania są następujące [5]: − zdejmij okulary i rozepnij ubranie poszkodowanego, − uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obie jego kończyny dolne są

wyprostowane, − przesuń jego ramię w bok, − chwyć za kolano i rękę poszkodowanego po jego drugiej stronie, − zbliż kolano do ręki i pociągnij je do siebie, − popraw górną część kończyny dolnej tak, aby oba stawy, biodrowy i kolanowy, były

zgięte w prawą stronę, − odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, aby się upewnić, że drogi oddechowe są

udrożnione, − regularnie sprawdzaj oddychanie. 1. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie oddycha, ale jego tętno jest wyczuwalne,

wykonaj następujące czynności: − wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego

i idź po pomoc, po czym niezwłocznie wróć i rozpocznij sztuczne oddychanie, − koniecznie ułożyć poszkodowanego na plecach, − usuń widoczne przeszkody z ust poszkodowanego, ale nie ruszaj dobrze

umocowanych protez zębowych, i załóż mu na usta maskę do sztucznego oddychania (jeśli ją masz),

− wykonaj dwa powolne, skuteczne wdmuchnięcia, z których każde sprawi, że klatka piersiowa uniesie się i opadnie,

− odchyl głowę i unieś brodę poszkodowanego, − zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i palcem wskazującym ręki, która znajduje się na

czole poszkodowanego, − pozwól na niewielkie otwarcie ust poszkodowanego, utrzymuj brodę uniesioną do

góry,


− weź głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta do ust poszkodowanego, upewniając się, że ma on dobrze uszczelniony nos,

− mocno wdmuchuj powietrze w usta poszkodowanego, obserwując unoszenie się klatki piersiowej; jedno pełne wdmuchnięcie wykonuj przez 2 sekundy – objętość wdmuchiwanego powietrza wynosi 700–1000 ml,

− utrzymując głowę poszkodowanego odchyloną, a brodę wysuniętą (uniesioną), odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła,

− weź następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, wykonując w sumie 10 wdmuchnięć w czasie około 1 minuty,

− jeśli tętno jest wyczuwalne, kontynuuj tylko wentylowanie płuc poszkodowanego, ale sprawdzaj tętno po każdych 10 wdmuchnięciach lub co 1 minutę; jeżeli tętno zanika, musisz rozpocząć masaż serca.

Jeśli masz trudności z wdmuchiwaniem powietrza: − sprawdź jeszcze raz jamę ustną poszkodowanego i usuń ewentualne przeszkody, − sprawdź, czy jego głowa jest dostatecznie odchylona, a żuchwa uniesiona i czy

język, zapadając się, nie zamyka dróg oddechowych, − zrób 5 prób, aby uzyskać 2 efektywne wdmuchnięcia, − jeżeli okaże się to nieskuteczne, przejdź do oceny stanu krążenia.

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, nie oddycha i ma niewyczuwalne tętno, postępuj jak niżej:

− wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego i idź po pomoc, po czym natychmiast wróć i rozpocznij akcję ratunkową,

− ułożyć poszkodowanego na plecach, − upewnij się, że leży on na twardym, płaskim podłożu, − udrożnij drogi oddechowe, odchylając poszkodowanemu głowę i unosząc brodę, − wykonaj 2 wdmuchnięcia, − rozpocznij ucisk klatki piersiowej (masaż serca), − przesuwaj palcami – wskazującym i środkowym – wzdłuż dolnego brzegu klatki

piersiowej (łuk żebrowy) i wyszukaj punkt, w którym żebra łączą się, − utrzymując środkowy palec w tym punkcie, umieść dwa palce na mostku powyżej, − ułóż nadgarstek (nasadę) drugiej dłoni na mostku, nad palcem wskazującym

pierwszej ręki; powinien to być środek dolnej połowy mostka, − umieść swoje dłonie jedna na drugiej i złącz (spleć) palce obu rąk, co zapobiegnie

wywieraniu ucisku na żebra; nie wywieraj ucisku na nadbrzusze ani na najniższą część mostka,

− pochyl się nad poszkodowanym, pionowo w stosunku do jego klatki piersiowej, wyprostuj łokcie i naciskaj pionowo w dół na mostek w taki sposób, aby obniżał się około 4–5 cm,

− zwolnij nacisk, nie odrywając dłoni od mostka poszkodowanego, a następnie powtarzaj ucisk z częstością około 100 uciśnięć na minutę; uciśnięcie i zwolnienie ucisku powinno zabierać tyle samo czasu,

− po 15 uciśnięciach klatki piersiowej odchyl poszkodowanemu głowę, unieś brodę i wykonaj dwa efektywne wdmuchnięcia,

− natychmiast po tym ponownie umieść ręce na mostku, − kontynuuj sztuczne oddychanie i uciskanie klatki piersiowej (masaż serca)

w stosunku 2 wdmuchnięcia na 15 uciśnięć. W sytuacji gdy jest dwóch ratowników, należy podzielić role. Jeden ratownik wykonuje

sztuczne oddychanie (wdmuchnięcia), drugi – ucisk klatki piersiowej w stosunku 2 wdmuchnięcia na 15 uciśnięć.


Prowadzenie akcji ratowniczej we dwie osoby jest mniej męczące i skuteczniejsze. Może się jednak okazać trudniejsze ze względu na konieczność zsynchronizowania działań ratowników. Zasady są następujące. 1. Najważniejsze jest wezwanie pomocy. Podczas, gdy jeden ratownik rozpoczyna

resuscytację, drugi wzywa pomoc. 2. Kiedy do akcji włącza się drugi ratownik, powinien zacząć uciskać klatkę piersiową po

dwukrotnym wdmuchnięciu powietrza przez pierwszego. Podczas gdy jeden ratownik wdmuchuje powietrze, drugi powinien określić prawidłową pozycję na mostku i przygotować się do rozpoczęcia ucisku natychmiast po drugim wdmuchnięciu powietrza. Lepiej jest, kiedy ratownicy zajmują pozycje po przeciwnych stronach poszkodowanego.

3. Powinno się robić serie 15 uciśnięć i 2 wdmuchnięć powietrza. Po każdej serii 15 uciśnięć ratownik wdmuchujący powietrze powinien być gotowy do działania z jak najmniejszym opóźnieniem. Jest pomocne, kiedy ratownik uciskający klatkę piersiową głośno odlicza do 15.

4. Uniesienie brody i odchylenie głowy należy utrzymywać przez cały czas. Wdmuchnięcie powietrza powinno zwykle zajmować 2 sekundy, podczas których nie należy uciskać klatki piersiowej; uciski powinny być wznawiane natychmiast po wdmuchnięciu powietrza do klatki piersiowej, gdy ratownik odsunie swoje usta od twarzy poszkodowanego.

5. Jeżeli ratownicy chcą zmienić się miejscami – zwykle wówczas, gdy uciskający klatkę piersiową czuje się zmęczony – powinni to zrobić tak szybko i delikatnie, jak tylko jest to możliwe. Ratownik uciskający klatkę piersiową powinien zapowiedzieć zmianę oraz wykonaniu serii 15 uciśnięć szybko zająć miejsce przy głowie poszkodowanego, a następnie utrzymując udrożnione drogi oddechowe, 2 razy wdmuchnąć powietrza do klatki piersiowej poszkodowanego. Podczas tego manewru drugi ratownik powinien zmienić pozycję w taki sposób, aby rozpocząć uciski natychmiast po wdmuchnięciu powietrza.


Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie elementy składają się na resuscytacje krążeniowo-oddechową? 2. Jak wygląda pozycja boczna? 3. W jaki sposób przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania? 4. W jakim miejscu należy uciskać prowadząc masaż serca dorosłego poszkodowanego? 5. Jaki powinien być stosunek ucisków do oddechów w przypadku resuscytacji

wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu?


Wykonaj na fantomie sztuczną wentylację metodą usta–usta. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,


4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami

Wyposażenie stanowiska pracy: − fantom, − środki ochrony indywidualnej: maseczka do sztucznego oddychania, rękawice − płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami, 6) powtórzyć ćwiczenie trzykrotnie, aby móc pełnić rolę obserwatora, poszkodowanego,

ratownika.

Wyposażenie stanowiska pracy: − koc lub mata, na której będzie można ułożyć poszkodowanego, − środki ochrony indywidualnej: rękawice.


Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) scharakteryzować elementy składające się na resuscytacje

krążeniowo-oddechową?

2) przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania? 3) wykonać wentylację płuc poszkodowanego? 4) wykonać masaż serca? 5) ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej?


4.12. Apteczka pierwszej pomocy

4.12.1. Materiał nauczania Apteczka pierwszej pomocy jest zestawem leków, środków opatrunkowych, a także

niektórych przyborów i narzędzi lekarskich. Powinna być umieszczona w szafce lub odpowiedniej walizeczce oznakowanej czerwonym krzyżem. Apteczka musi znajdować się w miejscu łatwo osiągalnym, ale niedostępnym dla dzieci. Powinna zawierać tylko proste leki podstawowe i to w niedużych ilościach. Należy ją okresowo uzupełniać. Natomiast leki o przedawnionej dacie ważności trzeba usunąć i zniszczyć. Opakowania, w których przechowywane są leki, muszą być wyraźnie i jednoznacznie oznakowane. Nie wolno przechowywać leków w opakowaniach nie oznakowanych ani umieszczać ich w pustych opakowaniach po innych lekach bez zmiany oznakowania.

Skład apteczki pierwszej pomocy może być w pewnym stopniu modyfikowany, w zależności od wieku osób, dla których jest przeznaczona, ich ewentualnych przewlekłych chorób, miejsca w którym się znajduje, co się z tym wiąże sytuacji w której może być wykorzystana: samochód, pomieszczenia biurowe, dom, hala zakładu chemicznego. Niemniej jednak do podstawowego wyposażenia każdej apteczki pierwszej pomocy należą [8]: − bandaże – opaski z gazy, bawełny, wełny, gumy lub innego materiału. Bandażuje się nimi

części ciała w celu przymocowania opatrunku i przytrzymania kompresu, unieruchomienia stawu lub kończyny, wzmocnienia i unieruchomienia powłok po zabiegach operacyjnych. Bandaż elastyczny, wykonany jest z rozciągliwego materiału, przez co uciska owinięte miejsce – doskonale nadaje się do krwawiących ran,

− chusta trójkątna – ma wielorakie zastosowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy. Można z niej wykonać opatrunek głowy, temblak lub, po odpowiednim złożeniu, opatrunek ósemkowy. Chusta może być wykonana z muślinu, lnu, lub innego nierozciągliwego materiału. Można ją zrobić samemu, domowym sposobem, przecinając na skos kawałek kwadratowego materiału o boku równym metr,

− folia termoizolacyjna – tzw. „Folia NRC”, „Folia życia” lub „Koc ratunkowy”. Jest niezbędna przy wypadkach drogowych, narciarskich itp. Chroni przed groźną dla życia utratą ciepła, przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych i sygnalizuje, że osoba nią przykryta potrzebuje pomocy. Koc należy rozłożyć na całą szerokość i dokładnie owinąć poszkodowanego, pozostawiając odkrytą tylko twarz. Jeśli jest zimno należy rannego okryć srebrną powierzchnią do ciała, jeśli gorąco powierzchnią złotą do ciała,

− kompresy gazowe (jałowe) – wykonane z gazy 100% bawełnianej hydrofilowej, bielonej bezchlorowo. Są sterylne, co pozwala na bezpośrednie zastosowanie na rany. Gazy dostępne są w różnych rozmiarach (np.: 5x5, 7x7, 9x9, 50x50, 100x100 cm),

− maseczka do sztucznego oddychania – zabezpieczająca ratownika w minimalnym stopniu przy wykonywaniu sztucznego oddychania. Maseczka ma różne formy. Najczęstsza jest maseczka foliowa z otworem do wykonywania wdechów. Przeważnie na każdej znajduje się instrukcja postępowania stosowna do rodzaju maseczki,

− nożyczki – nożyczki apteczkowe, powinny być używane tylko i wyłącznie do tego celu. Gwarantuje to w minimalnym stopniu bezpieczeństwo przed zakażeniem. Jeśli ubrudzone zostały krwią, wydzielinami itp. należy je odkazić środkami chemicznymi. Nożyczki powinny też być odpowiednio ostre, by w razie potrzeby szybko i pewnie cięły,

− opaski opatrunkowe dziane – tzw. „opaski podtrzymujące”. Wykonane są z siateczkowatego, nierozciągliwego materiału. Nie można ich stosować bezpośrednio na rany. Służą jedynie do szybkiego przymocowania jałowego opatrunku. Dostępne są opaski o różnych szerokościach (np.: 5 cm, 10 cm, 12 cm) i przeważnie jednej długości: 4 metry,


− plastry – najczęściej używaną formą plastra jest płatek tkaniny, w której po wewnętrznej (klejącej) stronie znajduje się centralnie umiejscowiony kawałek jałowej gazy. Ten rodzaj stosuje się przy małych skaleczeniach. Drugi rodzaj plastra to, tzw. przylepiec. Posiada on tylko stronę klejącą (bez gazy) i nawinięty jest na szpuli. Stosuje się go przeważnie do mocowania większych opatrunków,

− rękawiczki lateksowe – są podstawowym środkiem zabezpieczającym nas przed szkodliwymi lub zakażonymi substancjami. Rękawiczki dostępne są zazwyczaj w 3 podstawowych rozmiarach (L,S,M). Nie są sterylne (pakowane w pudełkach). Należy uważać, by przy udzielaniu pomocy żadna rękawiczka nie pękła (co czasem się zdarza). Zdejmować je należy tak, aby nie dotknąć skóry,

− latarka – przydaje się np. przy ocenie reakcji źrenicowych, badaniu jamy ustnej i gardła, rozpoznaniu zawartości apteczki w ciemności itp.,

− agrafki – wykorzystywane do zapięcia chusty trójkątnej, bandaża itp. Ten zestaw podstawowego wyposażenia apteczki pierwszej pomocy można jeszcze

rozszerzyć o leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki nasercowe i uspokajające, leki żołądkowe i jelitowe, środki odkażające, przybory i narzędzia (termometr lekarski, penseta, nożyczki, kieliszek do leków, kroplomierz, zakraplacz, termofor).

Zestaw, który nadaje się jako przybornik pierwszej pomocy w zakładach pracy, szkołach, w tym również domach opieki społecznej może zawierać: agrafki, bandaże, chusteczki Leko do dezynfekcji, codofix, chusty trójkątne, ekran „Anty HIV”, folia izotermiczna, kołnierz, kompresy gazowe (jałowe), maseczka do sztucznego oddychania, nożyczki, opaski opatrunkowe dziane, opatrunki na oparzenia (Water Jel), penseta anatomiczna, plastry z gazą, plaster na szpuli, płyn do odkażania rąk, rękawiczki lateksowe, szyna Kramera, zestaw do płukania oka.



1. Czym jest apteczka pierwszej pomocy? 2. Jakie są zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej pomocy? 3. Jakie jest podstawowe wyposażenie apteczki pierwszej pomocy? 4. Czy skład apteczki zawsze jest taki sam czy może się zmieniać?


Dokonaj przeglądu apteczki pierwszej pomocy znajdującej się w Twojej szkole. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać przeglądu apteczki, uwzględniając miejsce przechowywania apteczki, jej zawartość, termin przydatności znajdujących się w niej medykamentów

2) spisać krótki protokół z dokonanego przeglądu, zamieszczając w nim – o ile to konieczne – propozycję doposażenia apteczki o nowe leki, środki medyczne czy zmianę miejsca przechowywania

3) zaprezentować na forum grupy sporządzony protokół.


Wyposażenie stanowiska pracy: − apteczka pierwszej pomocy znajdująca się na wyposażeniu szkoły. − karki papieru − długopisy/ołówki.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj wyposażenie apteczki pierwszej pomocy będącej na wyposażeniu Warsztatów Terapii Zajęciowej.


1) dobrać zespół, w którym zostanie wykonane ćwiczenie, 2) zastanowić się jakie środki medyczne i jakie leki mogą być potrzebne w opisanym

przypadku – burza mózgów, nie krytykować żadnego pomysłu, 3) spisać wyposażenie apteczki, 4) zaprezentować i przedyskutować na forum grupy efekty pracy, 5) skorygować zaproponowane wyposażenie – zgodnie z wnioskami z dyskusji.


− karki papieru, − długopisy/ołówki, − różnorodne elementy wyposażenia apteczki pierwszej pomocy.


Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) scharakteryzować zasady przechowywania i użytkowania apteczki

pierwszej pomocy?

2) scharakteryzować podstawowe wyposażenie apteczki? 3) wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy dla określonego przypadku?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Jedną z instytucji sprawujących nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy jest

a) Państwowa Inspekcja Sanitarna. b) Ministerstwo odpowiedzialne za sektor pracy. c) Związek Pracodawców Polskich. d) Sąd Pracy.

2. Obowiązkiem pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest a) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy. b) ochrona zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy. c) stosować środki ochrony zbiorowej. d) stosować środki ochrony indywidualnej.

3. Kierownictwo każdej organizacji w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia zobowiązane jest do a) informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną

pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. b) zorganizowania apteczki pierwszej pomocy. c) zapewnienia pierwszej pomocy w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy. d) wezwania odpowiednich służb w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy.

4. Wszyscy pracownicy podlegają badaniom a) na nosicielstwo wirusa HIV. b) psychotechnicznym. c) okresowym. d) testom alergicznym.


5. Odpowiedzialnym za dostarczenie środków ochrony indywidualnej jest a) pracownik. b) pracodawca. c) Państwowa Inspekcja Pracy. d) Państwowa Inspekcja Sanitarna.

6. Odzież ochronna dla personelu medycznego spełnia następującą rolę a) chroni przed warunkami atmosferycznymi. b) spełnia rolę estetyczną. c) zapobiega kontaktowi powierzchniowemu mikroorganizmów znajdujących się

w płynach ustrojowych pacjentów ze skórą personelu. d) chroni przed przypadkowym ukłuciem igłą.

7. Środkami ochrony indywidualnej są a) okulary korekcyjne – środki ochrony oczu. b) trampolina – środki ochrony przed upadkiem z wysokości. c) aparat słuchowy – środki ochrony słuchu. d) kremy, maści – dermatologiczne środki ochrony skóry.

8. W przypadku wybuchu pożaru w budynku należy a) szybko otworzyć okno lub zbić szybę w płonącym pomieszczeniu. b) otworzyć równocześnie drzwi i okno. c) nie otwierać okna, ani drzwi. d) nie podejmować żadnych działań, czekać na przyjazd straży pożarnej.

9. Miejsce składowania materiałów łatwopalnych oznaczone jest:

a)

b)

c)

d)

10. Stanowisko pracy zaprojektowane zgodnie z zasadami ergonomii charakteryzuje się a) zorganizowaniem na możliwie dużej przestrzeni, aby pracownik po różne

przedmioty wykorzystywane w procesie pracy mógł się przemieszczać, aby w ten sposób minimalizować obciążenie statyczne organizmu.

b) dopasowaniem do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika. c) warunkami w których pracownik przez cały czas będzie mógł wykonywać pracę

w jednej, nie zmieniającej się pozycji. d) zorganizowaniem siedzisk możliwie jak najniżej podłoża, aby ewentualne upadki

były jak najmniej dotkliwe dla pracownika.


11. Osoba, która nie posiada wykształcenia medycznego i jest świadkiem wypadku powinna a) wezwać pogotowie ratunkowe i do jego przyjazdu nie podejmować żadnych działań. b) udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym. c) nie podejmować żadnych działań, obserwować całe zdarzenie i na bieżąco

informować dyżurnego pogotowia ratunkowego o sytuacji w miejscu wypadku. d) udzielić pomocy poszkodowanym, ale tylko na ich wyraźne żądanie.

12. Udzielanie pierwszej pomocy ma na celu a) podjęcie czynności podtrzymujących życie poszkodowanego. b) przetransportowanie poszkodowanego do punktu ratownictwa medycznego. c) podanie poszkodowanemu leków przeciwbólowych. d) podanie poszkodowanemu czegoś do picia i wezwanie pogotowia ratunkowego.

13. Łańcuch ratunkowy to a) stalowa lina lub łańcuch, który wykorzystywany jest podczas demontażu pojazdów

samochodowych, w których zostali uwięzieni poszkodowani w wypadku. b) instrukcja postępowania podczas ratowania życia, stworzona dla potrzeb tylko

i wyłącznie specjalistycznych służb ratowniczych. c) Algorytm opisujący przebieg udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach. d) element wyposażenia samochodowej apteczki pierwszej pomocy.

14. Ocenę drożności dróg oddechowych, prowadzimy poprzez a) obserwacje, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce. b) kontrolę tętna na tętnicy szyjnej. c) kontrolę tętna na przegubie lewej ręki. d) nie prowadzimy niedrożność dróg oddechowych jest widoczna na pierwszy „rzut

oka” – poszkodowany dusi się.

15. Ocenę oddechu sprawdza się przy pomocy a) kontroli tętna na tętnicy szyjnej. b) kontroli tętna na przegubie lewej ręki. c) obserwacji, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce. d) 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.

16. W przypadku uszkodzenia czaszki należy a) nie tamować krwawienia z ran głowy, okryć ranę jałowym opatrunkiem. b) zastosować opatrunek uciskowy. c) poszkodowanego ułożyć na wznak, aby nogi miał powyżej poziomu głowy. d) poszkodowanego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.

17. Objawem złamanie jest a) obfite krwawienie z głębokiej rany. b) zasinienie miejsca domniemanego złamania. c) omdlenie pacjenta. d) nieprawidłowe ustawienie kości.


18. Manewru Heimlicha nie wolno stosować u a) osób powyżej 60 roku życia. b) nie ma przeciwwskazań – można stosować u każdego. c) kobiet ciężarnych, małych dzieci, nieprzytomnych oraz u bardzo otyłych. d) osób z nadciśnieniem tętniczym.

19. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa polega na a) sztucznym oddychaniu. b) masażu serca. c) sztucznym oddychaniu i masażu serca. d) ocenie drożności dróg oddechowych i akcji serca.

20. Skład apteczki pierwszej pomocy a) jest zawsze taki sam. b) jest dowolny – każdy go komponuje wg własnych potrzeb. c) może być różny w zależności od wieku osób dla których jest przeznaczona, ich

ewentualnych przewlekłych chorób, miejsca w którym się znajduje, co się z tym wiąże sytuacji w której może być wykorzystana, jednak każda apteczka powinna posiadać takie samo wyposażenie podstawowe.

d) jest ściśle określony odpowiednim rozporządzeniem Ministra Zdrowia.


KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko …………………………………………………….. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d

10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15. a b c d 16. a b c d 17. a b c d 18. a b c d 19. a b c d 20. a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997 2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993 3. Gałusza M.: Poradnik bhp dla pracodawców oraz osób kierujących pracownikami.

Wydawnictwo Tarbonus, Tarnobrzeg 2007 4. Górska E.: Ergonomia – projektowanie, diagnoza, eksperymenty. Wyd. Politechnika

Warszawska, Warszawa 2002 5. http://www.ciop.pl/ (08.06.2007) 6. http://www.ochronapracy.pl (07.06.2007) 7. http://www.pip.gov.pl/ (09.06.2007) 8. http://www.ratownictwo.waw.pl/ (09.06.2007) 9. Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G., Kraków 2002 10. Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Tom 1 i 2. CIOP, Warszawa

1999 11. Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Pakiet edukacyjny dla uczelni

wyższych. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2000 12. Nowak B.: Niepełnosprawni – wymagania techniczno budowlane. Państwowa Inspekcja

Pracy Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2003 13. PN-92/N-01256/01. Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa. 14. PN-92/N-01256/02. Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja. 15. Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Warszawa: Wydawnicze Prawnicze

PWN 1999 16. Szlązak J., Szlązak N.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Uczelniane Wydawnictwo

Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2005 17. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.

zm.

http://www.ciop.pl/

http://www.ochronapracy.pl

http://www.pip.gov.pl/

http://www.ratownictwo.waw.pl/

Career

9. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zasad udzielania pierwszej pomocy