1392

ند سف

م/ اسو

ره شما

م/ ده

هفالس

44

سىفار

ى ب ها

كتاسى

و بررقد

نسى

فارى ب ها

كتاسى

و بررقد

ن

روزبه. شيخها، و يعقوب سيد حسينى، حسن؛ دانايى فرد، ■روش شناسى كيو: شالوده هاى نظرى و چارچوب انجام پژوهش.

تهران: صّفار،1392. شابك: 978-964-388-395-9.

مقدمه و است علمى توسعة و بشرى دانش رشد بناى سنگ پژوهش، اجراى هر طرح پژوهشى مستلزم بهره گيرى از يك روش شناسى مناسب است كه به نظر مى رسد معيار انتخاب يك روش مناسب، است مرتبط پژوهش اهداف با آن تناسب به هرچيز از قبل و مدون روشى وجود واقع، در .( 73 ص ،1388 (منصوريان،

منسجم براى انجام هر پژوهش امرى ضرورى است.روش تحقيق زبان مشترك جامعة علمى است كه در غياب آن امكان ارتباطات علمى از ميان خواهد رفت (منصوريان، 1391). روش پژوهش كيو، مبنايى روانشناختانه دارد، اما در پژوهش هاى مواجهه كمترى اقبال با روانشناسان بين در و روانشناسى حوزة بوده است و در عين حال در برخى علوم همچون علوم اجتماعى، علوم سياسى و ساير رشته ها بيشتر مورد استفاده قرار گرفته است. توصيف ساده و گوياى نويسندگان اثر دربارة روش شناسى كيو، در

جمالت زيرين كه برگرفته از بخش «كالم آغازين» كتاب حاضر است، شمايى كلى از اين روش شناسى را در ذهن خوانندگان اين

اثر ايجاد مى كند.دربارة پژوهش براى علمى چارچوبى كيو، «روش شناسى ●ذهنيت افراد و شيوة نگرش آنها به موضوعات گوناگون است»

(ص 10).● «اين روش شناسى بر ديدگاه هاى ذهنى مشاركت كنندگان

در پژوهش تمركز دارد» (ص 10).شده، گردآورى افراد ديدگاه هاى روش اين «در ●عاملى، تحليل با و شده بررسى آنها ميان همبستگى هاى ذهنيت هاى مشترك در ميان مشاركت كنندگان شناسايى و در

نهايت اين ذهنيت هاى مشترك تفسير مى شوند» (ص 10). ● «اما در اين روش ها امكان بررسى عميق و مقايسة شيوه هاى ارزش گذارى و اولويت هاى ذهنى و به طور كلى ذهنيت افراد

وجود ندارد» (ص 10).بانك هاى نيز و اينترنت در ساده جستجويى انجام با اطالعاتى حاوى مجالت تخصصى، مى توان به انبوهى از مقاالت دست يافت كه از روش شناسى كيو استفاده كرده اند. به نظر مى رسد روش هاى است. گسترده بسيار روش شناسى اين از اقبال جهانى پژوهش در وراى خود تاريخى پرفراز و نشيب دارند. همانگونه كه در روش شناسى كيو مى توان اين فراز و فرودها را به خوبى مشاهده استفنسون2روش شناسى ويليام بار اولين مى رسد نظر به كرد. كرد. مطرح (1953 (استفنسون، مقاله اى در را كيو3 پژوهشى خواندن كتاب روش شناسى كيو، ما را با فراز و فرودهاى آن آشنا مى كند. اثر حاضر، به معرفى و نقد و بررسى كتابى مى پردازد كه روش شناسى مطرح در آن در حوزة علم اطالعات و دانش شناسى نيز مورد توجه جدى قرار نگرفته است. به نظر مى رسد انتشار اثر براى و ايران در كيو روش شناسى بيشتر معرفى هدف با حاضر صورت روش شناسى اين با آشنايى به متمايل مخاطبان تمامى دستنامه هاى و كتاب ها كه معتقدند اثر نويسندگان است. گرفته بسيارى دربارة روش شناسى كيو نگارش يافته است (ص 10) اما از و تشريحى صورت به كه يافت مى توان منبعى و كتاب كمتر

روش شناسى كيورحمان معرفت1 ■

عضو هيئت علمى دانشگاه سمنان و دانشجوى دكترى علم اطالعات و دانش شناسى دانشگاه خوارزمى

1392

ند سف

م/ اسو

ره شما

م/ ده

هفالس

45

روش شناسى كيوروش شناسى كيو

در اين روش ديدگاه هاى افراد گردآورى شده، همبستگى هاى ميان آنها بررسى شده و با تحليل عاملى، ذهنيت هاى مشترك در ميان مشاركت كنندگان شناسايى و در نهايت اين ذهنيت هاى مشترك تفسير مى شوند

مى رسد نظر به باشد. پرداخته روش اين به گوناگون جنبه هاى علم متخصصان و كارشناسان براى بتواند حاضر اثر معرفى با آشنايى عالقمندان ساير كنار در نيز دانش شناسى و اطالعات

اين روش شناسى كيو مفيد باشد.

معرفى نويسندگان اثردورة وى است. مدرس تربيت دانشگاه دانشيار دانايى فرد، حسن دانشگاه در توسعه و تطبيقى دولتى مديريت در را خود دكترى در عضويت بر عالوه وى است. نموده طى طباطبايى عالمه مركز پژوهشى شوراى در متنوع، تخصصى شوراهاى و كميته ها دبيرخانة پژوهشى شوراى ايران، بهره ورى و مديريت مطالعات دانشكدة پژوهشى شوراى و نظام مصلحت تشخيص مجمع علوم انسانى دانشگاه تربيت مدرس سابقة عضويت دارد. تجربيات پژوهشى و حضور در شوراهاى عالى پژوهشى، قلم تواناى دانايى فرد در اثر حاضر را به رخ خوانندگان مى كشد. برخى از آثار وى در

حوزة روش تحقيق عبارتند از:پايايى و روايى «ارتقاي .(1386) حسن دانايى فرد، .1مميزى استراتژى هاى بر تأملى كيفى: پژوهش هاى در

پژوهش». مجله اقتصاد و مديريت.كيفى: پژوهش «استراتژي .(1387) حسن دانايى فرد، .2

كاربرد تئورى سازه بنياد». مجلة انديشة مديريت.و مبانى نظريه پردازى: .(1387) حسن دانايى فرد، .3

روش شناسى ها. تهران: انتشارات سمت.و...

سيد يعقوب حسينى، به عنوان نويسندة همكار، نيز استاديار گروه مديريت دانشكدة ادبيات و علوم انسانى دانشگاه خليج فارس

است. روزبه شيخها نيز يكى از دانشجويان رشته ام. بى. اى. مقطع كارشناسى ارشد (ورودى 90) مؤسسة آموزش عالى نورطوبى4 است.

كتاب روش شناسى كيو: شالوده هاى نظرى و چارچوب انجام پژوهش از انتشارات صّفار است كه با همكارى اين سه نويسنده شده آراسته طبع زيور به نسخه 1100 در 1392 سال بهار در است و با قيمت مناسب 70000 ريال در اختيار عالقمندان حوزة علوم اجتماعى و نيز پژوهشگران متمايل به آشنايى و استفاده از اين روش، قرار گرفته است. عالوه بر ناشر، امكان تهية اين اثر از طريق انتشارات مختلف همچون انتشارات اشراقى5، پخش كتاب

برخط سامانه هاى و صفا كتابفروشى مراديان، كتابفروشى بينش، خريد كتاب، همچون آدينه بوك6 وجود دارد.

معرفى اثرپيوست يك با همراه فصل، نه و بخش چهار از حاضر كتاب تشكيل شده است. منابع استفاده شده در اثر، در انتهاى كتاب آورده

شده است.كيو روش شناسى نظرى پايه هاى معرفى به اول فصل گرفته قرار اشاره مورد فصل اين در كيو روش مبانى مى پردازد. است. نگارندگان اثر در مقدمة اين فصل اشاره مى كنند كه «تأكيد بر مبانى نظرى داراى آنچنان اهميتى است كه ويليام استفنسون، را خود فعاليت از عمده اى بخش نيز روش شناسى، اين پايه گذار براى نگارش و انتشار مقاله ها و كتاب هايى دربارة اصول نظرى اين روش شناسى متمركز كرده است» (ص 13). شايد بر همين اساس و دستنامه ها به صرف «مراجعة معتقدند اثر نگارندگان كه باشد دستورالعمل هاى انجام پژوهش به روش كيو بدون تعمق در پايه هاى نظرى اين روش شناسى، منجر به شناختى همچون شناخت داستان

معروف «پيل در اتاق تاريك» خواهد شد» (ص 13).

1392

ند سف

م/ اسو

ره شما

م/ ده

هفالس

46

روش شناسى كيو در ابتدا به عنوان شاخه اى تغيير يافته از روش قديمى اسپيرمن شناخته مى شد، اما بعدها به دليل مشكالتى كه در اين راه با آن مواجه شد، مسيرى مجزا در پيش گرفت

اين فصل با اشاره به مفهوم ذهنيت7، خود ارجاعى8 و منطق استقرائى - قياسى9 به عنوان مفاهيم اصلى و پايه اى براى آشنايى فراهم روش اين شناخت براى مقدمه اى كيو، روش شناسى با مى كند. با توجه به اينكه «اين روش شناسى، مفهوم ذهنيت را در چارچوبى كل نگرانه و بديع توسعه داده و آن را به گونه اى جديد در كرده اند تالش اثر نگارندگان ،(13 (ص است» كرده معرفى خوانندگان به را اطالعاتى رفتارگرايى، و ذهن گرايى دربارة ابتدا بپردازند عامل» «ذهنيت مفهوم به سپس و نمايند ارائه كتاب در نمايند. تشريح استفنسون ديدگاه از را ذهنيت جديد مفهوم و ذهنيت عامل، مفهوم ذهنيت از نظر استفنسون داراى دو ويژگى مهم رفتار عامل است؛ يعنى خودكار بودن رفتار و معنا يافتن رفتار بر اساس طبيعت و ماهيت ارتباطشان با محيط (ص 15). به اعتقاد بيان شيوة خود روش شناسى در استفنسون حاضر، اثر نگارندگان ذهنيت را طى فرايندى موسوم به «رتبه بندى كيو10» متحول نمود. عالقمندان براى آشنايى با فرايند رتبه بندى كيو مى توانند به صفحة

شانزده كتاب مراجعه نمايند. اشاره بر تأثيرپذيرى نظريات استفنسون از ويليام جيمز11، ذهن آمريكايى معطوف اين روانشناس و فيلسوف خوانندگان اثر را به مى كند. آنان با استناد به يكى از آثار12 استفنسون مى نويسند كه استفنسون اظهار داشته است كه ايدة اولية روش شناسى كيو را از از حال عين در است. كرده اخذ جيمز روانشناسى13 اصول كتاب ادعاى وى اظهار تعجب مى كنند؛ زيرا از نام نبردن استفنسون از جيمز تا بيست سال پس از معرفى روش كيو، يعنى تا سال 1954،

در ادامه ياد مى كنند (ص 18).پايان بخش قياسى، ـ استقرايى استدالل منطق توصيف

موضوعات مطرح شده در فصل نخست است.فصل دّوم، به خاستگاه و تاريخچة روش شناسى كيو مى پردازد. نگارندگان اثر حاضر اشاره مى كنند كه ويليام استفنسون زير نظر دو نفر از سرشناس ترين روانشناسان تاريخ انگلستان به نام هاى چارلز اسپيرمن14 (مبدع نظرية آمارى تحليل عاملى) و سيريل برت15، در دانشگاه كالج لندن فعاليت مى كرد (ص 25). به اعتقاد آنان، تدوين روش شناسى كيو نقطة اوج ايده هاى نوآورانة استفنسون بوده است. در عين حال به نظر نويسندگان كتاب، روش شناسى كيو در ابتدا شناخته اسپيرمن قديمى روش از يافته تغيير شاخه اى عنوان به مى شد، اما بعدها به دليل مشكالتى كه در اين راه با آن مواجه شد،

مسيرى مجزا در پيش گرفت (ص 25).و rروش شناسى در گردآورى شده داده هاى نوع در تفاوت تحليل انجام و كيو روش در داده ها استانداردسازى نحوة كيو، در است. فصل اين در مطرح موضوعات از فرد مبناى بر عاملى پايان فصل دوم، نگارندگان اثر حاضر، زندگى نامة حرفه اى مبدع روش شناسى كيو را مورد اشاره قرار داده اند و در نهايت به گسترة جغرافيايى و زمينه هاى كاربرد روش شناسى كيو پرداخته اند. داستان ظهور روش شناسى نوين كيو، در بستر علم روانشناسى كه ظاهراً در نهايت سرانجام چشمگير و روشنى در اين علم نمى يابد و اقبال

چندانى به آن در اين رشته نمى شود براى خوانندگان اثر جالب توجه است. به ويژه آنكه روش شناسى كيو بر خالف اقبال روانشناسان،

در ساير علوم كاربرد فراوان داشته است.پژوهش هاى در كيو روش شناسى كاربرد زمينه هاى صورت گرفته در خارج از ايران بسيار گسترده است. در عين حال در كيو روش از استفاده با صورت گرفته پژوهش هاى از مواردى ايران در انتهاى فصل دّوم آورده شده است. مانند پژوهشى كه به در تهران دانشگاه الكترونيكى استادان ذهنى الگوهاى شناسايى انجام (1391) همكارانش و تقى ياره فتانه توسط ياددهنده نقش

گرفته است.فصل سّوم به تشريح مراحل انجام پژوهش در روش شناسى «انديشمندان كه معتقدند حاضر اثر نگارندگان مى پردازد. كيو گوناگونى روش هاى به را كيو پژوهش فرايند مراحل مختلف دسته بندى كرده اند» (ص 37) در عين حال، چهار مرحلة بنيادين و عاملى تحليل .3 داده ها، گردآورى .2 پژوهش، طراحى .1از استفاده با پژوهش انجام براى ،(37 (ص نتايج» تفسير .4اختيار در روشن مدل و الگو يك عنوان به را كيو روش شناسى انجام فرايند 37 صفحة در همچنين مى دهند. قرار خوانندگان مرحله 4 اين از هركدام جزئيات و كيو روش شناسى با پژوهش را در نمودارى ساده و جالب مشخص كرده اند و در ادامه توصيف مختصرى از مراحل چهارگانة فوق در اين فصل آورده شده است. فصل چهارم، از طراحى پژوهش با روش كيو سخن به ميان آورده است. انتخاب موضوع پژوهش و انطباق و همخوانى موضوع با طبيعت روش شناسى كيو امرى مهم و مورد توجه در صفحات مشخص حاضر، اثر نگارندگان نظر از است. فصل اين آغازين كردن قلمروى پژوهش امرى است كه موجب مى شود تا «موضوع موضوعى دربارة افراد ذهنيت و يافته بيشترى وضوح پژوهش خاص مورد بررسى قرار گيرد و از كلى نگرى پرهيز شود» (ص 49).

يكى از مهمترين موضوعات در طراحى پژوهش كيو، موضوع «گزينة است. كيو» «مجموعة و كيو» «گزينة تدوين و طراحى كيوها به طور معمول گزاره هايى دربارة موضوع مورد نظر هستند» (ص 49) و مجموعه اى از گزينة كيوها، «مجموعة كيوها» را تشكيل مى دهند. مجموعة كيوها مى توانند متنوع باشند. «استفنسون مجموعة كيوهايى مانند اشياء، تصاوير، ويژگى هاى رفتارى، خصوصيات و غيره

را نيز مورد بررسى قرار داده است» (ص 49).اين در مناسب كيوهاى مجموعة و كيو گزينة ويژگى هاى فصل به تفصيل تشريح شده است. روش هاى اصلى گردآورى و انتخاب گزينة كيوها يعنى روش ساختاريافته و ساختارنيافته (بدون ساختار) و شباهت ها و تفاو ت هاى آن با روش هاى سنتى گردآورى شرايط و گزينه ها تعداد است. گرفته قرار بررسى مورد داده ها انتخاب كه پژوهشگرانى ويژگى هاى با همراه گزينه ها نگارش مى شوند در اين فصل مورد توجه نگارندگان اثر قرار گرفته است. «برخالف ساير پژوهش هاى آمارى از جمله روش آر، جامعة نمونه گزينه هاى بلكه نيستند، مشاركت كنندگان كيو روش شناسى در

سىفار

ى ب ها

كتاسى

و بررقد

نسى

فارى ب ها

كتاسى

و بررقد

ن

1392

ند سف

م/ اسو

ره شما

م/ ده

هفالس

47

يكى از مهمترين موضوعات در طراحى پژوهش كيو، موضوع

طراحى و تدوين «گزينة كيو» و

«مجموعة كيو» است. «گزينة كيوها به طور

معمول گزاره هايى دربارة موضوع مورد

نظر هستند»

هر روش اين در مى دهند. تشكيل را نمونه جامعة كيو مجموعة بر .(59 (ص مى شود» ظاهر متغير يك حكم در مشاركت كننده مورد كيو پژوهش در نتايج تعميم پذيرى موضوع اساس همين

ترديد است.اثر نگارندگان مى پردازد. داده ها گردآورى به پنجم فصل الزم زمينه سازى نوين فناورى هاى گرچه كه مى كنند اشاره داده هاى گردآورى براى برخط وب سايت هاى انواع حضور براى هنوز اما است، نموده فراهم را كيو روش به پژوهشگر نياز مورد از اطالعات گردآورى براى حضورى جلسات شكل گيرى هم مشاركت كنندگان مزاياى خود را دارد (ص 66). فصل پنجم دربارة نحوة طراحى كارت ها، طراحى جدول رتبه بندى، شكل هاى توزيع رتبه بندى، چگونگى و مراحل انجام مصاحبه و روش پاسخگويى را ارائه نموده است. كارت ها جاوى گزينه كيوها هستند، هر كارت

حاوى يك گزينه كيو.مى شود خواسته مشاركت كنندگان از كيو، روش شناسى در تا هر كارت را در جاى مناسب خود در جدول رتبه بندى كيو قرار متمايل پژوهشگران براى عملى توصيه هاى پنجم، فصل دهند. به استفاده از روش كيو ارائه مى دهد تا بتوانند با كمترين خطاى اين خواندن با پژوهشگران بپردازند. داده ها گردآورى به ممكن فصل با شرايط برگزارى جلسات حضورى و نحوة گردآورى داده ها و دانشجويان براى ويژه به پنج فصل خواندن مى شوند. آشنا مى كنند، استفاده كيو روش از بار اولين براى كه پژوهشگرانى

بسيار مفيد است. فصل ششم، فصل تحليل و پردازش داده هاست. اين فصل به توصيف نحوة شناسايى و استخراج عامل ها مى پردازد. در ابتداى را پژوهش انجام براى تحليل استراتژى نگارندگان، فصل، اين كّمى روش هاى ساير خالف «بر آنان اعتقاد به مى كنند. تبيين نخواهد ختم مشخص نتيجة يك به كيو روش شناسى آمارى، و شد. در واقع، در اين روش نتايج بى شمارى قابل حصول است و پژوهشگر بايد روند تحليل را بنا به هدف پژوهش و استراتژى كه در نظر دارد در جهت حصول نتايج مناسب هدايت كند» (ص 81). استراتژى پژوهش، هر ابتداى در بايد پژوهشگر توصيف، اين با خود را براى انجام تحليل ها و نتايج مورد نظر خود مشخص نمايد. سطح بررسى و همبستگى ماتريس تشكيل چگونگى است. ششم فصل در مطرح موضوعات از همبستگى معنادارى در ادامه، معيارهاى كايزر- گاتمن، معيار همفرى، آزمون سنگريزه، تحليل موازى و معيار هفت جادويى مورد اشاره قرار گرفته است. معيارهايى كه «مورد تأييد انديشمندان حوزة تحليل عاملى بوده و

از زاوية عينيت گرايى به تحليل عاملى مى نگرند» (ص 110). عامل ها شناخت و عاملى چرخش موضوع به هفتم فصل تغييرات و عامل ها پردازش موضوع فصل، اين در مى پردازد. است. گرفته قرار بحث مورد آنها عاملى بارهاى در ايجاده شده «فضاى مفهوم با فصل اين ابتداى در حاضر اثر خوانندگان در عاملى، فضاى مى شوند. آشنا مفهوم17» يا «فضاى عاملى16»

احاطه را پژوهش موضوع كه است ذهنيت ها» از واقع، «فضايى كرده است (ص 114).

نگارندگان اثر حاضر معتقدند كه با استفاده از فضاى مفهوم، صورت به را كيو روش شناسى اساسى مفاهيم برخى مى توان مرحله اى عنوان به عامل ها چرخش موضوع كرد. درك روشن تر ادامة كه در روش شناسى كيو نيازمند دخالت پژوهشگر است، در انتخاب عاملى، چرخش نتيجة مى گيرد. قرار بررسى مورد فصل عامل ها، چرخش در اصلى انگيزة سه است. نتيجه مناسب ترين يعنى چرخش اكتشافى، چرخش بر پاية استدالل استقرايى- قياسى و چرخش براى پاكسازى، مورد توجه نويسندگان كتاب قرار گرفته سه همچنين مى شوند. آشنا چرخش ها اين با خوانندگان و است روش رياضى، دستى و تركيبى در چرخش عامل ها مورد اشاره قرار مى گيرد. در ادامه، برآورد عاملى و امتياز عامل همراه با روش هاى مختلف برآورد امتياز عاملى مورد توجه قرار گرفته است. چگونگى در نتايج تفسير مرحلة به ورود براى عاملى آرايه هاى تشكيل

انتهاى فصل توضيح داده شده است.فصل هشتم، به صورت اختصاصى به تفسير عاملى مى پردازد. نويسندگان اثر با اين توجيه كه «اگر هدف كمك به پژوهشگران است الزم باشد، كيو روش شناسى با باكيفيت پژوهش انجام در (ص 141)، شود» ارائه نيز عامل ها تفسير براى مناسب شيوه اى اقدام عامل ها تفسير براى كارآمد و جديد نسبتًا روشى ارائة به

مى نمايند. كه مى دهد پيشنهاد پژوهشگران به را نكاتى نهم، فصل است. مفيد تخصصى نشريات در انتشار براى مقاله نگارش در

روش شناسى كيوروش شناسى كيو

1392

ند سف

م/ اسو

ره شما

م/ ده

هفالس

48

جامعيت اثر در پرداختن به روش شناسى كيو و عدم توجه به حاشيه ها و نقل قول هاى غيرضرورى از ويژگى هاى شايستة اثر است به گونه اى كه در عين رعايت اختصار، به تمامى جنبه هاى مرتبط با روش شناسى كيو پرداخته شده است

نگارندگان كتاب حاضر در اين فصل، راهكارهاى نگارش مقاالتى پژوهشگران براى كرده اند، استفاده كيو روش شناسى از كه را برمى شمارند. نكات مثبت بى شمارى براى پژوهشگران روش شناسى داوران نبودن آشنا به توجه با تا مى شود ارائه فصل اين در كيو صورت گرفته پژوهش هاى و مقاالت روش شناس اين با نشريات با روش شناسى كيو به سادگى رد نشوند و از طرف ديگر با توجه به ناكافى بودن پژوهش هاى صورت گرفته با استفاده از اين روش، خوانندگان مقاالت و پژوهش هاى مرتبط با روش شناسى كيو، به كرده اند تالش كتاب نويسندگان شوند. آشنا آن فضاى با خوبى قالبى قابل قبول و رايج براى انتشار مقاالتى كه روش كيو استفاده

نموده اند، ارائه دهند. SPSS پيوست كتاب نيز روند انجام تحليل عامل با نرم افزاركوتاه، عملى دستنامة و مى كشد تصوير به خوانندگان براى را با عاملى تحليل انجام نحوة با ناآشنايان براى مفيدى و مختصر

استفاده از نرم افزار SPSS فراهم مى كند.

جايگاه اثر در ميان آثار مشابه با يك جسـتجوى سـاده در پورتال كتابخانة ملى ايـران18 مى توان متوجـه شـد كه تعداد آثـار منتشرشـده در حوزة روش شناسـى كيو كمتر از تعداد انگشـتان يك دسـت اسـت. يكى از آثار منتشرشـدة اخيـر در ايـن حـوزه مرتبـط بـه خانـم طيبـه نيك رفتـار (1390) اسـت. همچنيـن پيش از ايشـان نيز اثرى در خـور توجه از عليرضا خوشـگويان فرد (1386) در ايـن حـوزه و توسـط مركـز تحقيقـات صـدا و سـيماى جمهـورى اسـالمى ايـران منتشـر شـده اسـت. نگاهـى بـه آثـار پيشـين، نشـان مى دهد كه كتـاب حاضـر جايگاه شايسـته ترى در بخـش آمـوزش عملى و سـادة روش شناسـى كيو بـه مخاطبـان دارد. گرچـه بـه نظـر مى رسـد بررسـى ايـن آثـار و مقايسـة آنـان بـه صورتـى مفصـل، نيـاز بـه انتشـار اثـرى مجـزا دارد، امـا بـا مطالعـة ايـن آثـار برخـى ويژگى هـا ى كتـاب حاضـر رخ مى نمايـد. بـه عنـوان مثـال خوانـدن و درك اثر انتشـاريافته از آقـاى عليرضـا خوشـگويان فرد بـراى دانشـجو يـا محققـى كـه با اين روش شناسـى آشـنا نيسـت، كار سـاده اى به نظر نمى رسـد. در حالـى كـه اثر حاضر به شـيوايى تمام و به سـادگى هرچـه تمامتر، در تمامـى بخش هـا و فصل هـاى كتـاب خواننـده را بـه گونـه اى يـارى مى دهـد كه گويـى با او سـخن مى گويد و همـراه و همقدم

خواننـده در درك و اسـتفاده مناسـب از اين روش اسـت. بـه منجـر حاضـر اثـر توجـه جالـب ويژگى هـاى برخـى برجسـته تر شـدن آن در ميـان آثـار مشـابه شـده اسـت. بـه نظـر مى رسـد جامعيـت اثـر در پرداختـن بـه روش شناسـى كيـو و عدم توجـه بـه حاشـيه ها و نقـل قول هـاى غيرضـرورى از ويژگى هاى شايسـتة اثـر اسـت بـه گونـه اى كـه در عين رعايـت اختصـار، به تمامـى جنبه هـاى مرتبـط بـا روش شناسـى كيـو پرداختـه شـده اسـت. در ادامـه برخـى ويژگى هاى قابـل توجه در اثر مورد اشـاره

قـرار مى گيـرد.

برخى ويژگى هاى قابل تحسين اثربرخى از ويژگى هاى قابل توجه اثر حاضر عباتند از:

● يكـى از ويژگى هـاى جالـب اثـر، توجـه بـه ارتبـاط بيـن فيزيـك نيوتنـى و روانشناسـى و نيـز فيزيـك كوانتـوم و (صفحـات اسـت آن از روانشناسـى نظريـات تاثيرپذيـرى 16 تـا 18 كتـاب). اشـارة نويسـندگان اثـر بـه زندگى نامـة حرفـه اى مبدع روش شناسـى كيـو، يعنى ويليام استفنسـون، مبانـى الزم بـراى پرداختن بـه تحصيالت وى در دو رشـتة روانشناسـى و فيزيـك را فراهـم كـرده اسـت و ايـن امر به نوبـة خـود، زمينـة درك ارتبـاط بين ايـن دو حـوزه را براى

خواننـدگان اثـر فراهـم مى كنـد. از تاريخ نگارانه و علمى منطقى، تصويرى حاضر، كتاب ●شكل گيرى ايده تا توسعة روش شناسى كيو در اختيار خواننده مثال هاى با كرده اند تالش اثر نويسندگان مى دهد. قرار كاربردى، ساده و جالب به شرح مسائل و مشكالت تكوين

روش شناسى كيو بپردازند. خود جذب را اثر خوانندگان كتاب، نثر نگارش روانى ●تا مى كنند تالش ساده، زبانى با اثر نويسندگان مى كند. ُرمانى گويى دهند. ارائه خوانندگان به را پيجيده مفاهيمى

جذاب را مطالعه مى كنند.● كتاب، رويكردى آموزشى دارد و به گونه اى نگارش يافته است كه پژوهشگر ناآشنا با اين روش مي تواند با خواندن اثر

به صورت عملى آشنا شود.به متن تا است شده باعث اثر نويسندگان باالى دقت ●در نگارشى و ويرايشى اشكالت كه بيابد نگارش گونه اى

متن اثر بسيار كم و ناچيز باشد. ● متن كتاب به گونه اى نوشته شده است كه به نظر مى رسد مى توان كتاب متن از مستقيم قول نقل چند از استفاده با روش اين كليات با را كيو روش شناسى با ناآشنا خوانندة

آشنا نمود.● اثر حاضر داراى فهرست جدول ها و فهرست شكل هاست كه به خواننده كمك مى كند تا به سادگى به محتواى مورد

نياز خود در جداول و اشكال دسترسى يابد.● استفاده از پانويس ها و معادل انگليسى واژگان و اسامى

خاص از نقاط قوت اثر به شمار مى آيد.

برخى نكات نيازمند توجه در اثرواژگان موضوعـات، از مناسـب نمايـه اى خالـى جـاى ●انگليسـى و اسـامى خاصـى كـه بـه وفـور در متـن ديـده مى شـود، بـه خوبى نمايـان اسـت. تدوين نمايـة موضوعى، از يكـى عنـوان بـه مى توانـد خـاص واژگان و اسـامى ابزارهـاى كمكـى در بازيابـى محتـواى اثـر بـه خواننـدگان

كمـك شـايانى نمايـد.انگليسى معادل به اشاره بر نويسندگان تالش وجود با ●

سىفار

ى ب ها

كتاسى

و بررقد

نسى

فارى ب ها

كتاسى

و بررقد

ن

1392

ند سف

م/ اسو

ره شما

م/ ده

هفالس

49

نگارندگان اثر حاضر معتقدند كه با استفاده

از فضاى مفهوم، مى توان برخى مفاهيم اساسى روش شناسى

كيو را به صورت روشن تر درك كرد

و خاص اسامى برخى خاص، اسامى و واژه ها از بسيارى واژگانى محدود داراى معادل انگليسى نيستند (مانند: نظرية فضاى و نمونه فضاى ،50 ص براون ،17 ص همه چيز

بردارى ص 51، واتز و استنر ص 66، و...)● بـه نظـر مى رسـد اثر حاضر به خوبى توانسـته اسـت تا به صورتـى مجمـل و در قالـب يـك تك نگاشـت، در خصوص روش شناسـى كيـو اطالعاتـى جامع بـه خواننده ارائـه دهد. همانطـور كـه اشـاره شـد اثـر حاضـر تـالش مى كنـد تـا ضمـن اشـاره بـه تاريخچـة ايـن روش شناسـى، بـه صورت گام بـه گام نيـز خواننـدة ناآشـناى بـا ايـن روش شناسـى را بـا آن آشـنا نمايـد. در واقـع نويسـندگان تـالش كرده اند تا دسـت مخاطـب را در دسـت خويـش بگيرنـد و همـراه با او بـه صـورت عملـى، نگاهى بـه روش شناسـى كيـو و فرآيند

اسـتفاده از آن داشـته باشند.

نتيجه گيرى كتـاب روش شناسـى كيـو، اثـرى در خـور توجه اسـت. آشـنايى با روش شناسـى كيـو، مى توانـد زمينـة انجام پژوهش هاى مناسـب و گسـتردة قابـل انجام بـا اين روش را فراهـم آورد. همچنين به نظر مى رسـد معرفـى كتاب حاضـر، امكان آشـنايى با ايـن روش براى جامعـة علمـى ناآشـنا با ايـن روش ارزشـمند را فراهم كنـد. كتاب حاضر، دسـتنامه اى گام به گام براى آشـنايى با روش شناسـى كيو بـراى مخاطبـان فراهم مى آورد. نويسـندگان كتـاب در مقدمة اثر، هـدف از انتشـار اثـر را تـالش بـراى معرفى بيشـتر روش شناسـى كيـو بـراى مخاطبـان ايرانـى در نظـر گرفته انـد. به نظر مى رسـد انتشـار آثارى از اين دسـت بتواند زمينة الزم براى معرفى مناسـب ايـن روش شناسـى را بـراى جامعـة پژوهشـگران ايرانـى فراهـم نمايـد. اشـارة نويسـندگان اثـر به تـالش بـراى انتشـار راهنمايى مناسـب بـراى آشـنايى بـا روش شناسـى كيـو كـه در مقدمـة اثـر بـه آن پرداختـه شـده اسـت، بـه عنـوان يك هـدف ارزشـمند در سراسـر متن قابل مشـاهده اسـت. در واقع ارائة تصويرى مناسـب از نحـوة شـكل گيرى روش شناسـى كيـو، همـراه بـا مثال هـاى متنـوع و كاربـردى ارائه شـده در فراينـد معرفى روش شناسـى كيو، باعث شـده اسـت تـا به عنـوان يـك خواننـده، كاربردى بـودن و عملـى بـودن اثـر برايمان ملمـوس باشـد، ادعايى كه نويسـندگان در مقدمـة اثـر بـا عنـوان «تـالش بـراى پرداختـن تشـريحى به

روش شناسـى كيـو» بـه آن اشـاره كرده اند.

تقدير و تشكريزدان دكتر آقاى جناب فرزانه، انديشمند راهنمايى از پايان در دانشگاه دانش شناسى و اطالعات علم گروه دانشيار منصوريان، رفع براى پيشنهاد ارائة با و متن مطالعة ضمن كه خوارزمى، و نگارش براى را سطور اين نگارندة حاضر، اثر اولية اشكاالت

انتشار آن مورد حمايت و تشويق قرار دادند، قدردانى مى كنم.

پي نوشت ها

1. Rmarefat@semnan.ac.ir

2. Stephenson, William

3. Q Methodology

4. http://www.nooretouba.ac.ir

5. eshraghi.ir

6. http://www.adinehbook.com/gp/product/9643883959

7. Subjectivity

8. Self- Reference

9. Abduction

10. Q-Sort

11. William James

12. Stephenson, W. (1988).’Quantum theory of

Subjectivity’, Integrative Psychiatry, 6:180-187.

13. The principle of Psychology

14. Charles Spearman

15. Cyril Burt

16. Factor Space

17. Concept space

18. http://opac.nlai.ir/

مآخذ .(1391) زهـرا عباسـعلى، طيبـه، نيك رفتـار، فتانـه، تقى يـاره، «شناسـايى الگوهـاى ذهنـى اسـاتيد الكترونيكـى دانشـگاه روش مبنـاى بـر (پژوهشـى ياددهنـده: نقـش در تهـران كيـو)». مديريـت فنـاورى اطالعـات، دورة چهـارم، شـمارة

.40-23 صـص پاييـز، دوازدهـم، خوشگويان فرد، عليرضا (1386). روش شناسى كيو. تهران: صدا و

سيماى جمهورى اسالمى ايران، مركز تحقيقات.دانايى فرد حسن، حسينى سيد يعقوب، شيخها روزبه. روش شناسى تهران: پژوهش. انجام چارچوب و نظرى شالوده هاى كيو:

صّفار، 1392. - علمي مقالة يك ويژگى «صد .(1388) يزدان منصوريان، پژوهشي خوب». كتاب ماه كليات. دي ماه 88. شماره 154،

صص 66 ـ 77.روش نكوهش و نكوداشت «در .(1391) يزدان منصوريان،

پژوهش»، ليزنا (گاهى دور / گاهى نزديك: 34)مطالعة يك در آن كاربرد و كيو روش طيبه (1390). نيك رفتار، راه هاى مورد در نخبگان ذهنيت گونه شناسى موردى:

مديريت دولت افقى در ايران. تهران: نگاه دانش.Stephenson, W. (1953).The study of behavior:

Q-technique and its methodology. Chicago:

University of Chicago Press.

روش شناسى كيوروش شناسى كيو