กรงแตก

สจตต วงษเทศ

กรงแตก ยศลมแลวสจตต วงษเทศ

© บรษท สำ�นกพมพประพนธส�สน จำ�กดสงวนลขสทธต�ม พ.ร.บ. ลขสทธ พ.ศ. 2537

หามลอกเลยนแบบสวนใดสวนหนงของหนงสอเลมน มฉะนนจะถอวาละเมดลขสทธและมความผดทางอาญา

พมพครงแรก กมภาพนธ 2555

ขอมลท�งบรรณ�นกรมของสำ�นกหอสมดแหงช�ตNational Library of Thailand Cataloging in Publication Dataสจตต วงษเทศ

กรงแตก ยศลมแลว.-- กรงเทพฯ : ประพนธสาสน, 2555576 หนา 1.เรองสนไทย --รวมเรอง I.ชอเรอง

895.91301 ISBN

ร�ค� 000 บ�ท

จดพมพโดยสำ�นกพมพประพนธส�สน จำ�กด668-676 ถนนจรญสนทวงศ เขตบางพลด กรงเทพฯ 10700โทรศพท 0-2435-1671-2, 0-2435-5789 โทรสาร 0-2434-6812

http://www.praphansarn.comผกอตง : สพล เตชะธาดาคณะกรรมการบรหาร : พสทธ เลศวไล, ทพ. อดเรก ศรวฒนาวงษา, ศกดชย จราธวฒน, อาทร เตชะธาดากรรมการผจดการ : อาทร เตชะธาดาบรรณาธการ : สวสดศกด สงบยงกองบรรณาธการ : ศรเพญ ชยสนทแบบปกและรปเลม : DCพสจนอกษร : พทนนลน อนทรหอม

จดจำ�หน�ยโดยบรษท ซเอดยเคชน จำ�กด (มห�ชน)SE-EDUCATION PUBLIC COMPANY LIMITED1858/87-90 ชน 19 อาคารเนชนทาวเวอร ถนนบางนา-ตราดแขวงบางนา-ตราด เขตบางนา กรงเทพฯ 10260โทรศพท 0-2739-8000 โทรสาร 0-2739-8356-9 www.se-ed.com

พมพท : หางหนสวนจำากด ภาพพมพ

สารบญ

คำ�นำ�สำ�นกพมพ 10 1 ยศยงฟา 14 2 ดาบแหงอำานาจ 16 3 แผนดนใหม 21 4 เจาสามกรมแขงขอ 25 5 เจาสามกรมตอรอง 29 6 กกสามกรม 33 7 ผดในดงนำาครำา 38 8 ขวญเอยขวญมา 43 9 แพผกบง 48 10 ซองสมอาวธ 54 11 มโนหรา 59 12 นางบำาเรอ 64 13 ธรรมของราชา 70 14 จบเจาสามกรม 74 15 รบกกสามกรม 78

16 ปมแคนแนนใจ 82 17 ลางแคน 86 18 ปราบจลาจล 92 19 หนายอำานาจ 97 20 หนายตำาแหนง 102 21 บวชดกวา 108 22 เรอแหนาคหลวง 113 23 จวรสขมน 118 24 ผาเหลองคมราชภย 123 25 จางวางมหาดเลก 129 26 คนลมตวววลมตน 135 27 จางวางเพลง 140 28 แผนยดอำานาจ 144 29 กบฏ 149 30 คนเหลาราย 154 31 จบสก 158 32 รบราชบาตร 162 33 เตรยมการงานพระเมร 166 34 วณพกพระเมร 170 35 เกณฑเครองพระเมร 175 36 โกนหว 180 37 ปลนสงของกองเกวยน 184 38 ลกอน ลกจน 189 39 ไมเกณฑ 194 40 โกนผม 198 41 ถวายพระเพลง 203 42 ขาวศก 209

43 เรอรวนำา 214 44 กองอาจสามารถ 219 45 ลาผนวช 224 46 คนราชสมบต 229 47 ตงคายลอมเกาะเมอง 233 48 พวกอดอกทอง 238 49 ตงรบ 243 50 ฮกเกยนกบแตจว 248 51 เลกลอมกรง 253 52 รบคน 258 53 คำาหยาด 263 54 ภาษผกบง 268 55 ตลาดนอย ตลาดใหญ 273 56 ทำาขวญนาค 278 57 บวช 285 58 เขาพรรษา 291 59 ไปไหวพระ 297 60 พระสหงคสฮงสเฮย 303 61 คลอดลกประตวงหลวง 309 62 พลวง 314 63 โนราละครบาน 319 64 จำาอวด 324 65 พนองสองสนม 329 66 บานใหญ 334 67 แกว 339 68 โกงหนกกวาเกา 344 69 สนบน 348

70 ฝรง 353 71 พดเลน แตเปนเรองจรง 357 72 หอใบตอง 361 73 ภาษละคร 366 74 คนกลาง 370 75 ผวฝรง 374 76 ขนนาง 379 77 กรมหมนเทพพพธ 383 78 ตขนอน 387 79 หนาพระทนง 391 80 มงกรพนไฟพษ 396 81 ชกศกเขาบาน 400 82 ขาวศก 405 83 ปลนกนเอง 409 84 เมองใครเมองมน 414 85 หนกลบพษณโลก 418 86 กองทพไมวางรบ 422 87 ตดเสบยงเลยงกรง 427 88 กรงสทนดร 431 89 กำาปนฝรง 436 90 นำาไลศก 440 91 คนกรง 445 92 ทางเลอก 450 93 มอขวา 455 94 ไมใชพวกอยธยา 460 95 หนงสอใสบาตร 464 96 มหรสพสงคราม 468

97 แคนขององวะ 472 98 วบากกรง 477 99 เจาแขกออกศก 481 100 เจาแขกแตกทพ 486 101 รบกนเอง 490 102 ขดอโมงค 494 103 หนนำา 498 104 รำาดาบหวเรอ 502 105 ภาษหนาศก 506 106 ประตผ 511 107 รบทางเรอ 516 108 ปนใหญสองพนอง 520 109 อโมงคใกลกำาแพง 525 110 เผาตลาดทาขนนาง 529 111 ผาเหลอง หมวกแดง 534 112 ศกใน 538 113 เผากรง 542 114 ซงกะตาย 547 115 จำาจหนศก 552 116 อำานาจวางเปลา 556 117 ปลอบศก 561 118 เผาขาวเผาคาย 566 119 กรงแตก 571

สจตตวงษเทศ11

คำ�นำ�สำ�นกพมพ

“กรงแตก ยศลมแลว” เรองแตงแปลงพงศาวดาร งานเขยนเลม ลาสดของสจตตวงษเทศเลมนคอการประสานภาพอนรางเลอนในอดตดวยจนตนาการของผเขยน ทชวยสะทอนใหเราไดเหนวถชวตของผคนแตละชนชนในสมยอยธยาตอนปลายทแอบองอยบนวถแหงสงครามในชวงกอนทไทยจะเสยกรงครงท2ไดอยางมพลงนาตดตามทกบททกตอน

นวนยายเรองน แมจะมการอางองเหตการณสำาคญทางประวตศาสตรไทยชวงกอนเสยกรงครงท 2 มาเปนฉากสำาคญ ในการดำาเนนเรองกจรงอย แตสงทผเขยนถายทอดออกมาใหผอาน รบรนนไมใชภาพของความหดหนาหวาดกลวของการทำาศกสงครามหรอการปลกใจใหรกใหหวงแหนในแผนดนอนเปนเพยงอาณาเขตบอกทตงความมอยแตเพยงเทานน ทวาสจตต วงษเทศ สามารถถายทอดเรองราวของสงครามไดอยางงดงามและมเสนหยงในวถ ทแตกตาง ดวยการบรรจงสอดแทรกรายละเอยด เกรดเลกเกรดนอย

ทางวฒนธรรมทคนทวไปไมคอยไดรนกผสานรวมเขากบการดำาเนนเรองราวแตละชวงแตละตอนไดอยางละเอยดลออและแนบเนยน อกทงการเสนอปญหาของความเปนคนทงเรองการแยงชงอำานาจการเอารด เอาเปรยบ การขมเหงรงแกผออนแอกวา ฯลฯ ผเขยนกสามารถ นำาเสนอออกมาไดอยางกลมกลนกนไปตลอดตงแตเรมตนจนกระทงจบเรอง ซงรายละเอยดตางๆ เหลาน ชวยสะทอนใหผอานเหนถง วถชวตของผคนณหวงยามนนไดเปนอยางดยงเมอทานผอานเสพรบ รสความและรสวรรณศลปจากเรองนโดยสมบรณแลว กคงจะมประเดนใหขบคดอยางเขาใจกนไดวาเพราะศกในหรอศกนอกกนแนททำาให “กรงแตก ยศลมแลว”

สำานกพมพประพนธสาสนขอสงมอบผลงานอนทรงคณคา อกเรองหนง สมอทานผอานทกทาน เพราะนอกจากเรองนจะสรางความบนเทงเรงใจใหทานไดเสพกำาซาบกนครบทกรสชาตแลว สำานกพมพของเราเชอวาหนงสอเลมน ยงเปรยบไดกบบนทกทางวฒนธรรมทมคณคายงควรแกการครอบครองไวดงอรยทรพย

ดวยมตรภาพและความปรารถนาดสำ�นกพมพประพนธส�สน

กรงแตก

สจตต วงษเทศ

สจตตวงษเทศ15

“สวรรคตแลว---” เจานายพระบรมวงศานวงศบอกกนปากตอปากตกทอดถงขนนางอำามาตยาธบดทหมอบเฝาในวงครงนนราวกลางป พ.ศ. 2301

“พระพทธเจาหลวงสวรรคตแลว” เปนเสยงละลำาละลกสะอกสะอนบอกตอๆ กนไปในวงหลวง, วงหนา, วงหลง, และวงเจานายอนๆ ซงหมายถงสมเดจพระพทธเจาอยหวแหงกรงศรอยธยาเสดจสวรรคต ทมพระราชโอรสองคสำาคญเรยงพระนามวา เจาฟาธรรมธเบศร หรอเจาฟากง, กรมขนอนรกษมนตร, กรมขนพรพนต, ฯลฯ

เมอสมเดจพระพทธเจาอยหวทรงพระประชวรหนกกอนสวรรคต ฝายรกษาพระนครสงใหตำารวจจกชองลอมวงไวเหมอนรกษาพระนครเวลาเสดจไมอยใหมยศยงฟา

ใหกรมลอมพระราชวงปดประตพระราชวง แลวตงกองซมอยจวนทองสนามกลาง ขนหมนคมไพรขนรกษาปองเชงเทนรอบพระราชวง

ใหกรมวงนอกอยทมดาบชาววง ใหกรมวงเกณฑอยจำาหลอประต

1ยศยงฟา

ทาสบเบย และพนกงานอยรกษากรงตระเวนนอกทหาม ตงกองซมกองรกษาจำาหลอตางๆ และตระเวนในกรงตามอำาเภอตางๆ

ใหยมราชตงกองขดตาทพอยทองสนามหนาจกรวรรด เพลากลางคนไปตระเวนตรวจตราทวพระนคร

ใหรองเมองตงอยปอมเพชร บางกะจะใหสสดตงกองรกษาผราย 8 คกแลวใหตงกองตางๆ รกษาพระนครทงในเมองและนอกเมองตาม

ลำาดบไปอยธยายศยงฟามาแตกาลกอน ดงมโคลงพระราชนพนธบนสมด

ขอยอยในหอหลวงวา ๏ อยธยายศยงฟา ลงดน แลฤๅอำานาจบญเพรงพระ กอเกอเจดยลอออนทร ปราสาทในทาบทองแลวเนอ นอกโสม ฯตอไปน พระพทธเจาหลวงสวรรคตแลว ยศยงฟาจะลงดนหรอลง

ไปไหนไมรเลย

สจตตวงษเทศ17

กอนหนาพระพทธเจาหลวงจะเสดจสวรรคตไมนาน ไดมปญหาผรบรชทายาทในตำาแหนงอปราชวงหนา

“กรมขนอนรกษมนตรนน โฉดเขลาหาสตปญญาและความเพยรมได ถาจะใหดำารงฐานาศกดมหาอปราชสำาเรจราชกจกงหนงนน บานเมองจะเกดภยพบตฉบหายเสย” เปนพระราชโองการของสมเดจพระพทธเจาอยหว พระราชบดา

ขอความกลาวถงกรมขนอนรกษมนตรราชโอรสน ตรสเมอกรมหมนเทพพพธกบเจาพระยาอภยราชา ผวาทสมหนายกและเจาพระยามหาเสนา และพระยาพระคลงพรอมกนกราบบงคมทลพระกรณาขอพระราชทานใหเจาฟากรมขนพรพนต ขนประดษฐานทพระมหาอปราชเปนกรมพระราชวงบวรสถานมงคลหรอวงหนา

แตเจานองกรมขนพรพนตเหนแกเจาพกรมขนอนรกษมนตร เลยกราบบงคมทลพระกรณาขอพระราชทานใหเจาพเปนกรมพระราชวงบวรจงจะควร

2ดาบแหงอำานาจ

สมเดจพระพทธเจาหลวง เปนพระราชบดาของเจาพกบเจานองทงสองพระองค กทรงไมพอพระทยในองคเจาพ เลยตรสบรรยายสรรพคณอนขาดตกบกพรองของเจาพกรมขนอนรกษมนตรใหเปนทรทวกน

“เหนแตกรมขนพรพนต ประกอบดวยสตปญญาเฉลยวฉลาดหลกแหลม สมควรจะดำารงเศวตฉตร ครองสมบตรกษาแผนดนสบไป” สมเดจพระพทธเจาหลวงตรสกบกรมหมนเทพพพธและทาวพระยามขมนตรทเขาเฝาขอพระราชทาน

“ไปบวชเสย” สมเดจพระพทธเจาหลวงมองพระพกตรเจาพกรมขนอนรกษมนตร แลวตรสดงๆ ใหไดยนทวกนทงเจานาย บรมวงศานวงศ และทาวพระยามขมนตรทเฝาวา “ไปบวชเสย อยาใหกดขวาง”

ทวาอยาใหกดขวาง หมายถงอยาอยเปนกางขวางคอ หรออยาอยขดขวางเจานองกรมขนพรพนตทจะรบพระราชทานประดษฐานเปนทกรมพระราชวงบวร มหาอปราชสำาเรจราชกจกงพระนคร

เจาฟากรมขนอนรกษมนตร มอาจขดพระราชโองการได เพราะทรงเกรงกลวพระราชอาญา กตองจำาพระทยทลลาไปทรงผนวช แลวเสดจขนไปอยทวดละมดปากจน ทางยานปากจนตดกบบานเกาะ รมแควปาสก เหนอพระนครศรอยธยาขนไปไกลทเดยว ตงแตครงนนทนท ตรงกบเดอน 5 พ.ศ. 2300

แตพอถงปรงขน ราวเดอน 6 พ.ศ. 2301 เจาพกรมขนอนรกษมนตรกลาผนวช เสดจลงไปอยพระตำาหนกสวนกระตาย เพราะทรงรขาววาพระราชบดาทรงพระประชวรหนกมาก เมอเขาไปในวงหลวงแลว ไดเสดจไปดพระอาการพระราชบดาทพระทนงทรงปนทบรรทม เปนแตเสดจไปแยมฉากทอดพระเนตรสกครหนงเทานน ตามทเจาอาทตยผเปนราชบตรเจาฟาธรรมธเบศรซงสนพระชนมไปเชญเสดจมา

เจาอาทตย เปนราชบตรองคหนงของเจาฟาธรรมธเบศร เกดจากแมชอ หมอมพน ในจำานวนราชบตรราชธดามากองคดวยกนเพราะมชายาและเจาจอมหมอมหามจำานวนมาก จนไมมใครจำาไดถกตองครบถวนหมด ฉะนนเมอสนเจาฟาธรรมธเบศรแลว ตางกตองรบกรรม ถกรบราชบาตร

18 กรงแตก ยศลมแลว สจตตวงษเทศ19

แลวถกถอดจากเจาเปนไพร เวนแตเจาอาทตยผน เขาหาประจบประแจงเจาพกบเจานองซงมศกดเปนอาใหแผบารมมาปกปองคมครอง จงรอดถกถอดไปไดเพยงองคเดยว หรอจะมรอดอกกไมร เพราะพากนหลบไปพงพาอาศยเจานายอนๆ อกมาก

การทเจาอาทตยเขาใกลชดสนทสนมถงขนาดเชญเสดจเจาพกรมขนอนรกษมนตรจากพระตำาหนกสวนกระตาย ลกลอบเขาไปถงพระทนงทรงปนอนเปนทบรรทม แลวประทบยามพระประชวรหนกเชนน แสดงวาเจาอาทตยมงหวงอยางอนๆ อก แตไมมใครรวามงหวงอะไร

“พระแสงขรรคชยศรอยในหองบรรทมบนพระทนงทรงปนหรอเปลา” กรมขนอนรกษมนตรมรบสงกบเจาอาทตยผเปนหลานอา เมอกลบถงพระตำาหนกสวนกระตายในวงหลวง

“ไมไดสงเกตเลยทานอา” เจาอาทตยมอาการตกใจ “หมอมกลบไปดใหมไหมละ”

“ไมตองกได” ทานอาของเจาอาทตยรบสงบอกเบาๆ“ทานอาจะใชงานหรอ” เจาอาทตยสงสย เลยไตถามอยางครามกลว“ยงไมใชวนน แตตองใชวนหนา ตองใชพระแสงขรรคชยศร” เจาฟา

กรมขนอนรกษมนตรตรสพมพำาเบาๆ ใหเจาอาทตยผเปนหลานอาไดยนแคอยดวยกนสองคน

“ใชดาบอนไดไหมทานอา” “ดาบอนใชการไมได ตองใชพระแสงขรรคชยศรเทานน” พระแสงขรรคชยศร ทำาจากเหลกสกลสง ทมสายแรเหลกกบแหลง

ถลงอยทางทวเขาพนมดงเรก หมายถงทวเขาไมคาน ทขนานไปกบลำานำามลลงแมนำาโขง แหลงถลงเหลกสกลสงจะอยตามทดอนสงเชงพนม มพวกเขมรสงหรอขะแมรเลอเปนชางถลงกบชางตเหลกถวายพระเจาแผนดน แลวกษตรยเมองพระนครหลวงศรยโสธรประเอาไปถลง แลวตขนเปนดาบศกดสทธของพระราชามหากษตรยเทานน ตอมาไดทำาขนองคหนงพระราชทานใหพอขนผาเมองกมรเตงอญศรอนทรบดนทราทตยแหงกรงศรสชนาลยสโขทยเมอหลายรอยปมาแลว

ครนพอขนผาเมอง วงศศรสชนาลยสโขทยลงมาเปนกษตรยปกครอง กรงศรอยธยาศรรามเทพ กอญเชญดาบพระราชทานจากพระเจา แผนดนกรงศรยโสธรพระนครหลวงมาประดษฐานบนพระแทนเบองขวา เปนพระแสงดาบอาญาสทธ ขณะประทบนงวาราชการหรอบรรทมทกทวาราตรกาล สวนพระเจาแผนดนกรงสโขทยองคตอๆ มา ไดจำาลองพระแสงขรรคชยศรไวเปนสญลกษณของอำานาจอาญาสทธ ดงมบอกไวในศลาจารกวดปามะมวงของพญาลไท

พระขรรคเปนนามศสตราวธชนดหนงอนเปนสญลกษณของกษตรย มลกษณะเปนอยางหอกดามสนสำาหรบใชตอสเมอเขาประชดตวถงตะลมบอนกน จะใชฟนหรอแทงกได

ขรรค มรากจากคำาบาลวา ขคคะ สวนสนสกฤตวา ขฑคะ หมายถงกระบ หรอมดขนาดใหญ แตจะมรปลกษณะอยางไรแลวแตความนยมในทองถนตางๆ เชน นางกาลอนเปนปางดรายปางหนงของพระอมาเทวกทรงขรรค มรปเปนมดโตอยางทชาวอนเดยใตใชฟนคอแพะเพอบชายญ

ดาบแหงอำานาจสงสดคอพระแสงขรรคชยศรแลวมดาบชนรองเปนลำาดบๆ ไปอกจำานวนหนง เรยกพระแสงตางๆ กน เชน พระแสงกระบ, พระแสงงาว, ฯลฯ แตพระแสงขรรคชยศรเปนดาบแหงอำานาจสงสด

ใครมดาบ คนนนมอำานาจใครถอดาบ คนนนถออำานาจแต ใครชกดาบออกจากฝก คนนนบาอำานาจ“หมอมไปเชญพระแสงองคนมาถวายเดยวนเลยดไหม” เจาอาทตย

ประจบ“ถาไปเชญจรงๆ ยงไมทนออกมา คอกขาดแลว” กรมขนอนรกษ

มนตรมรบสงเครยดๆ เครงๆ ขรมๆ จนเจาอาทตยไมกลาพดอะไรอก เลยไมมเสยงอนใดนอกจากเสยงอกทกครกโครมของความเงยบนน

“สวรรคตแลว---” เจาจอมเพงกบเจาจอมแมน สองพนองเขามาหมอบกราบกรมขนอนรกษมนตร แลวกราบทลพรอมกนเบาๆ “สมเดจพระเจาแผนดนสวรรคตแลวเพคะ”

20 กรงแตก ยศลมแลว

กรมขนอนรกษมนตรมไดตรสอยางหนงอยางใด คงนงอยอยางนน ขณะเพลาบาย 4 โมงเศษของวนแรม 5 คำา เดอน 6 ตรงกบ พ.ศ. 2301

“สวรรคตแลว---” เจาจอมฟก พระสนมเอก กบเจาจอมปาน นองสาว ทงสองศรพนองเขามาหมอบกราบอกคหนงดวยขอความอยางเดยวกน ราวกบจะแตงคำาไวใหเหมอนกนวา “สมเดจพระเจาแผนดนสวรรคตแลวเพคะ”

กรมขนอนรกษมนตรกยงมไดตรสใดๆ คงไดแตนงอยอยางเกา ทำาใหในความเงยบมเสยงอกทกครกโครมหนกขอขนอก

เมอเสดจสวรรคตแลว วนรงขนเพลาเชา มสรงพระบรมศพในพระทนงทรงปน แลวอญเชญเขาพระบรมโกศนำาขนประดษฐานไวบนพระทนงบรรยงกรตนาสน รองานถวายพระเพลงตอไป ซงไมมใครรวาเมอไร ตอนไปตองขานพระนามพระพทธเจาหลวงวา สมเดจพระเจาบรมโกศ

เมอจดการปราบปรามเสยนหนามเรยบรอยสมพระยศยงฟาแลว บรรดาขาทลละอองทาวพระยามขมนตรทงหลายใหตงการพระราชพธปราบดาเหมอนราชาภเษกตามตำาราทกประการ เชญสมเดจพระเจาอยหวกรมพระราชวงบวร กรมขนพรพนต เสดจเถลงถวลยราชมไหสรยสมบตสบสนตตวงศ ดำารงพภพกรงเทพมหานคร บวรทวารวดศรอยธยา เปนแผนดนใหม

เรมการพระราชพธใหตงเตยงแวนฟามเสาสเสามเพดาน ตงบนพระทนงสรรเพชญปราสาท มพธสงฆพธพราหมณ เทยนชยพระสงฆราชจด เทยนราวในหลวงทรงจดบชาพระ และบชาสงศกดสทธอนๆ

3แผนดนใหม

22 กรงแตก ยศลมแลว สจตตวงษเทศ23

เมอแรกตงการพระราชพธ 3 วนนน ในหลวงทรงพระภษาลายพนขาวฉลองพระองคกรอง ทรงพระมาลาพระเสาสงสกหรา เสดจเพลาบายไปทรงฟงสวดทง 3 วน ทรงพระมหามงคล

ครนวนรงขนถงฤกษจะราชาภเษกนน ในหลวงเสดจขนไปแตเพลาเชาทรงศล ทรงประเคนสำารบพระสงฆแลว ชาวพระภษามาลาถวายเครองมรธาภเษก แลวชาวพระมาลาขนศรสยมพรหลงนำาสหสธารา

ครนสรงแลว เสดจขนนงบนตงไมมะเดอกวางจตรสศอกคบปผาขาว โรยแปงขวางหญาคาผาขาวปกบน ผนพระพกตรไปทศอสาน มตงนอยกวางศอกหนงตงพระอฐทศ ตงกรด ตงสงข ทงแปดทศ แลวมพธพราหมณถวายนำาพระมหาสงข

พราหมณถวายพระสพรรณบฏ ถวายพระมหาสงวาลสรอยออน ถวายพระเศวตฉตร ถวายผารตกมพล ถวายพระมหามงกฎ ถวายพระขรรคชยศร ถวายฉลองพระบาท 7 สง แลวถวายอษฎาวธ พระแสงปน พระแสงหอกชย พระแสงดาบเชลย พระแสงของาว พระแสงจกร พระแสงตรศล พระแสงเขน พระแสงเกาทณฑ 8 สง แลวพราหมณถวายชยถวายพร

แลวจงมรบสงแกพระมหาราชครผใหญ วาพรรณพฤกษและสงของทงปวงซงมในแผนดนทวขอบเขตแดนพระนคร ซงหาเจาของหวงแหนมไดนน ตามแตสมณชพราหมณอาณาประชาราษฎรจะปรารถนาเถด

จงพระมหาราชครผใหญซงมตระกลรบพระราชโองการเปนฤกษกอน แตเพลานนสบไปขาทลละอองธลพระบาทจงไดรบราชโองการสบไปได

ในหลวงทรงโปรยดอกพกลเงนดอกพกลทอง แลวพราหมณเปาพระมหาสงข ตฆองชยกลองอนทเภร ประโคมมโหระทกแตรสงขมโหรขบไมประโคม แลวเสดจไปทรงเครองตามโบราณราชประเพณ

เมอเสรจการราชาภเษกแลว โปรดใหสถาปนาเจานายขนนางขาราชการทงหลาย จนถงบาวไพรไดดเปนเจานายขนนางกม เจาจอมหมอมหามทมโอรสแลวยกขนเปนเจากม ผไดรบโปรดเกลายอมไดด

มยศยงฟาบรรดาขาทลละอองพระบาทกบขาหลวงเดมพากนยกยอปอปน

กนเองใหลนไป ไมเทานนยงพากนบนลอเพลงบรรเลงดนตรมโหรยอยกยศยงฟา

ตอจากนนบนลอบรรเลงเพลงดนตรมโหร มเนอความประหนงกาพยขบไมเรองพระรถเสน ทมใชงานตอๆ มาภายหลงวา

ขน เกยแกวเกาสง เสวยสวสดตง สพรรณรายรตน เพรศแพรวนง ในวรเศวตฉตร เฉลมโลกเมอง บพตรพระแกว แตนจกเกษม ฯ

ขนตงนงเมอง แทนทองรองเรอง สขศรปรดเปรมเมองกวางชางหลาย ลกขนมลนาย อยเยนเปนเกษมยนดปรดเปรม วโรจโอชเอม ทงหลายถวายกรทสดแลวบรรดาเจาจอมหมอมหามนกสนมกำานลนางทงอำามาตย

มนตร ตางมคำายอยกยศยงฟาเปนเพลงยาวพยากรณทมมาแตกอนวา๏ จะกลาวถงกรงศรอยธยา

เปนกรงรตนราชพระศาสนา มหาดเรกอนเลศลนเปนทปรากฏรจนา สรรเสรญอยธยาทกแหงหนทกบรสมามณฑล จบสกลลกคาวาณชทกประเทศสบสองภาษา ยอมมาพงกรงศรอยธยาเปนอกนษฐประชาราษฎรปราศจากภยพศ ทงความพกลจรตแลความทกขฝายองคพระบรมราชา ครองขณฑสมาเปนสขดวยพระกฤษฎกาทำานก จงอยเยนเปนสขสวสดเปนทอาศยแกมนษยในใตหลา เปนทอาศยแกเทวดาทกราศทกนกรนรชนมนตร คหบดชพราหมณพฤฒาประดจดงศาลาอาศย ดงหนงรมพระไทรอนสาขาประดจหนงแมนำาพระคงคา เปนทสเนหาเมอกนดาร

24 กรงแตก ยศลมแลว

ดวยพระเดชเดชาอานภาพ อาจปราบไพรทกทศานทกประเทศเขตขณฑบนดาล แตงเครองบรรณาการมานอบนบกรงศรอยธยานนสมบรณ เพมพนดวยพระเกยรตขจรจบอดมบรมสขทงแผนพภพ จนคำารบศกราชไดสองพน

“ราชสมบตเปนของเจานองแลว” กรมหมนเทพพพธ ทลเจาพคอเจาฟาเอกทศ ทรงกรมเปนทเจาฟากรมขนอนรกษมนตร วาสมเดจพระเจาบรมโกศตรสมอบราชสมบตแกกรมพระราชวงบวรสถานมงคล คอเจาฟาดอกเดอ ทรงกรมเปนทเจาฟากรมขนพรพนต สำาเรจเรยบรอยตามโบราณราชประเพณ

“ขารแลว” เจาพตรสบอกกรมหมนเทพพพธอยางหวนๆ เพราะเจาฟาเอกทศเจาพมพระชนมและยศศกดสงกวาพระองคเจาแขก กรมหมนเทพพพธ แลวตรสตอไปดวยสำาเนยงหลวงทมเสยงสงตำาอยางสำาเนยงชาวหลวงพระบางสองฝงนำาแมโขงอกวา “บอกทำาไม ขารแลว จะเยยกนหรอไง”

“หามได ขอไดโปรดอยาหาความใสกนเลยนะเจาพ” กรมหมนเทพพพธบอกอยางไมสบายใจยง แลวกคดยอนกลบไปถงเหตการณลวงมาแลวตงแตปกลาย คราวทตนเปนตนคดกราบบงคมทลขอรบพระราชทานใหเจาฟาดอกเดอ กรมขนพรพนตประดษฐานเปนทกรมพระราชวงบวร

4เจาสามกรมแขงขอ

26 กรงแตก ยศลมแลว สจตตวงษเทศ27

แตเจาฟาดอกเดอทลขอใหพระราชทานแดเจาพคอเจาฟาเอกทศ ทำาใหสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศไมโปรด แลวตรสเกรยวกราดลงทเจาพวาเปนคนโฉดเขลา หาสตปญญาและความเพยรมได ถาจะใหเปนมหาอปราช บานเมองจะเกดภยพบตฉบหายเสย

นแหละทำาใหเจาพกรมขนอนรกษมนตรระแวงแหนงหนาย เพราะทรงรดวาใครอยฝายไหน ใครสนบสนนใคร

“กระหมอมฉนเพยงแตจะทลเจาพวาพระแสงทงหลายตองเชญไปถวายกรมพระราชวงบวร กรมขนพรพนตทพระตำาหนกสวนกระตาย” กรมหมนเทพพพธตรสชแจงภารกจทตองทำาตามโบราณราชประเพณ

“ตองเชญไปใหหมดทกองค” กรมขนอนรกษมนตรมรบสงขงขงดงลนใหกรมหมนเทพพพธปฏบต “ตองเชญพระแสงในหบพระแสงในโรงตนไปดวยใหครบหมดทกองคทกประเภทศสตราวธ อยาปลอยทงไวสกองคเดยว แลวใหเชญไปพระตำาหนกสวนกระตายเทานน อยาเอาไปทอน ถาใครไมทำาตามนมโทษคอขาดสถานเดยว”

“พระเจาขา” กรมหมนเทพพพธสนองรบสงเจาพดวยสำาเนยงหลวงทมเสยงสงตำาออนชอยอยางสำาเนยงชาวหลวงพระบางทางสองฝงโขงโพน

ในขณะนน กรมหมนเทพพพธจงเชญเอาพระแสงดาบ, พระแสงกระบ, พระแสงงาว อยขางทประทบของสมเดจพระเจาบรมโกศนน สงใหขนพพธรกษาชาวทเชญไปทพระตำาหนกสวนกระตาย ตามเสดจเจานองกรมพระราชวงบวรสถานมงคลททรงพำานกอยพระตำาหนกนน

ขณะเจาพมรบสงกบกรมหมนเทพพพธนน เจานายอกกลมหนงมกรมหมนสนทรเทพกบกรมหมนเสพภกด พากนเสดจเขาไปขางในวงหลวง แลวเชญพระแสงบนพระทนงบรรยงกรตนาสนเอาไปตำาหนกศาลาลวดทประทบทงสน

ขางกรมหมนจตรสนทรเหนเจาพวกหนงเชญพระแสงไปพระตำาหนกสวนกระตาย กบเหนทงเจาอกพวกหนงเชญพระแสงอกหมหนงไปตำาหนกศาลาลวด กตกพระทยวาไมใชเหตปกตเปนแนแลว เลยเรงเสดจกลบไปทอยดวยกนกบเจาอกสององคในตำาหนกศาลาลวด

ขณะนนประตพระราชวงหลวงปดหมดทกประตแลว เพราะกรมหมนเทพพพธตรสสงใหเจาพระยาอภยราชา, พระยาพระคลง, พระยารตนาธเบศ ใหไปควบคมดแลปดพระราชวงหลวงตามธรรมเนยมเมอพระเจาแผนดนเสดจสวรรคต เพอปองกนชงราชสมบตซงเคยมปญหามาเนองๆ ถาไมปดประตวงหลวง

ครนเพลาจะใกลพลบคำา กรมพระราชวงบวรเจานอง มพระบณฑรใหหาทาวพระยาขาทลละอองธลพระบาทผใหญผนอย ซงประชมพรอมกนอยทศาลาลกขน ใหเขาไปเฝายงพระตำาหนกสวนกระตาย จะปรกษาราชการแผนดน

“พวกเจาสามกรมใหขาหลวงไปปลนโรงแสงนอก แลวขนเอาปน นกสบกบศสตราวธของหลวงมาถอนบรอยคน ชมนมอยทางตำาหนกในทายสนม” เจาอาทตยทลบอกเจานองใหทรงทราบ แลวทลถามวา “พวกมนทาชงแลวใชไหม มนคดประทษรายแลว”

“พวกเขาเสยสตยทใหไวกบเสดจพอพระเจาแผนดน” เจานองกรมพระราชวงบวรมพระบณฑรเนบชาขนลอยๆ แตเจาอาทตยกบขาทลละอองในทนนไดยน

ทวาเสยสตยนน เพราะเจาสามกรมเขาถวายสตยพรอมหมดทงสกรม ตอหนาพระทนงเมอตอนสายวนนนเอง ตกเยนกเสยสตย

กอนสวรรคตเมอตอนสาย สมเดจพระเจาอยหวเสดจออกพระทนงทรงปน ดำารสใหหาพระราชบตรผใหญมาเฝาพรอมแลว ตรสมอบราช-สมบตแกกรมพระราชวงบวร แลวใหพระเจาลกเธอทงสกรม ถวายสตยยอมเปนขาทลละอองธลพระบาทตอหนาพระทนง อยาใหคดประทษรายแกกน ซงมเจาสามกรมรวมอยดวย

เจาสามกรมเปนคำาเรยกรวมพระราชโอรส 3 พระองคททรงกรมของสมเดจพระเจาบรมโกศ ทกำาเนดเรยงลำาดบใกลกน มพระองคเจามงคด ทรงกรมเปนกรมหมนจตรสนทร, พระองคเจารถ ทรงกรมเปนกรมหมนสนทรเทพ, พระองคเจาปาน ทรงกรมเปนกรมหมนเสพภกด ถารวมกบพระองคเจาแขก ททรงกรมเปนกรมหมนเทพพพธ กจะเปนเจาสกรม

28 กรงแตก ยศลมแลว

แตกรมหมนเทพพพธทรงภกดตอเจานอง กรมพระราชวงบวร สวนเจาสามกรมไมยอมภกดดวย หากแขงดถงทสด แลวยงเคยเพดทลพระเจาอยหวใหลงโทษโบยเจาฟาธรรมธเบศรจนสนพระชนมมาแลว เปนทรบรทงของสมเดจพระเจาอยหวทเพงสวรรคต และบรรดาเจานายทกองค ดวยเหตดงนเองทำาใหพระเจาบรมโกศจงใหเจาสกรมถวายสตยตอหนาพระทนง หวงจะมใหมเหตประทษรายเมอผลดแผนดน

“ทลกระหมอมจะมพระบณฑรอยางไร กระหมอมขอถวายตวทำาอยางนน” เจาอาทตยทลเจานองเรองเจาสามกรมมปญหา

“ตองทลถามเจาพ” เจานองตรสถามวา “เจาพอยไหน”“กระหมอมเหนงวนเรองแสงดาบกบกรมหมนเทพพพธอยทางโนน”

เจาอาทตยทลแลวชมอไปทางหลงตำาหนก“ไปทลเจาพ ทลทกอยาง” เจานองตรสบอกเจาอาทตยเจาอาทตยเรงไปทลเจาพ กรมขนอนรกษมนตร วาขนอนรกษภธร

ขาหลวงในกรมหมนสนทรเทพ พาเอาคนจากตำาหนกสระแกวประมาณ 100 เศษ ปนขามกำาแพงวดศรสรรเพชญและกำาแพงโรงรถเขามาบรรจบคนในกรมหมนจตรสนทรทตำาหนกศาลาลวด และขนพพธภกดในกรมหมนจตรสนทร พาคนเขาไปกระทงทำาลายบานประตโรงแสงนอกเขาไปเอาปนนกสบและศสตราวธมาถอเปนอนมาก

“ทอนจนทน” เจาพกรมขนอนรกษมนตรตวาดขนลอยๆ ดวยสำาเนยงหลวงกรงศรอยธยาเมอฟงคำาเจาอาทตยเลาเหตการณพฤตกรรมของเจาสามกรม “อยางนตองถวายทอนจนทนทบใหสนบญพรอมกนไปเลย”

“ไมจนทนมไวบชาตถาคตพระพทธเจา ไมไดมไวฆา” กรมพระราชวงบวร กรมขนพรพนต ผทรงเปนเจานอง ตรสบอกเจาพกรมขนอนรกษมนตรททลใหประหารเจาสามกรมดวยทอนจนทน

“สามกรมไมใชตถาคต แตมนตระบดสตยแลว นจะบชาพวกมนหรอ” เจาพแสดงอาการหงดหงด “เอาทอนจนทนนนแหละประเคนใหเปนศพ แลวเอาไมจนทนเผาศพพวกมนดวย”

จนทนเปนชอพรรณไมหลายชนด มเนอไมหอม ใชทงในงานมงคล เชน ใชผงจากแกนไมทำาธปเทยนอบจดไหวพระ และงานอปมงคล เชน ประหารชวตเจานาย

จนทน จนทนพมา จนทนหอม เปนไมยนตน ใบดกหนาทบ ใบเดยวเรยงสลบ รปหอกกลบ ขอบจกตอนปลาย ดอกขาวเหลองเปนชอ ผลมครบตามยาว 5 ครบ เนอไมแกจดคลายไมผ สนำาตาลแลบดำา หอม ใชผงจากแกนไมนทำาธปเทยนอบ ทำานำาอบไทย เครองหอมอบเสอผา ปรงเปนยาหอมบำารงหวใจใหสดชน โบราณใชทอนจนทนสำาเรจโทษผมเชอกษตรย

5เจาสามกรมตอรอง

30 กรงแตก ยศลมแลว สจตตวงษเทศ31

จนทนขาว จนทนใบเลก จนทนา เปนไมยนตน ใบเดยวเรยงตรงขาม ดอกขาวนวลเปนชอ เนอไมหอม ใชทำาฟนเผาศพ

จนทนชะมด เปนไมยนตน ใบชอเรยงสลบ ยอดออนมขนสนสนำาตาล ดอกขาวเลกเปนชอ เนอไมหอม ใชเผาศพ

จนทนแดง จนทนผา เปนไมยนตน ลำาตนแตกแขงเปนงาม ใบแคบยาวเรยงสลบถเปนกลมตามกงเปนกระจก ดอกขาวเปนชอยาวตดลกเปนพวงคลายหมากแดงหมากเหลอง ในรากมกรดทเจาะหนทะลใหรากเดนได ไมชอบขนในทราบ ลำาตนทถกเหดราเกาะกนเรยกวา สาร มกมสแดง กลนหอมใชเปนสมนไพร จนทนแดงมรสขมเยนแกไอ แกเลอดออกตามไรฟน แกบาดแผล แกไขจากนำาดพการ เปนยาแกกระสบกระสาย แกพยาธ เปนยาเยนดบพษไขไดทกชนด ใชฝนทาแกฟกบวมหรอฝ

จนทนเทศ จนทนบาน เปนไมยนตน ใบเรยงสลบ ดอกเดยว ผลสกลกสเหลอง เยอหมเมลดเปนรางแหสแดง เมลดสนำาตาลเขม เยอหมเมลดและเมลดใชเปนเครองเทศ เรยกวาดอกจนทน ลกจนทน เนอไมมรสขม หอม รอน แกนแกไขกระสบกระสายตาลอย บำารงตบ ปอด หวใจ นำาด เมลดใน หอม ฝาด หวาน แกกระหายนำา บำารงกำาลง แกจกเสยด แกกำาเดา แกทองรวง แกปวดรดมดลก ขบลมในลำาไส บำารงโลหต แกบด แกธาตพการ รกหมเมลด(ดอกจนทน) บำารงโลหต บำารงผวเนอ

จนทนลกหอม จนทนโอ ลกอนทร จนทนา เปนไมยนตน ใบแขงเขยวดกหนาทบ จนทนลกหอมลกกลม หามเหลองแบนหอม จนทนโอลกกลมเหมอนสม ไมแบน กลนหอม รบประทานได บางคนรบประทานกบนำากะทสด เนอไมรสหวาน บำารงประสาท เนอหนงใหสดชน แกไข แกปอด ตบ ดพการ แกรอนในกระหายนำา แกเหงอออกมาก ขบพยาธ

“เราเปนลกพอเดยวกน มพอคนเดยวกนนะเจาพ” เจานองทวงตง“แตคนละแม เรามแมคนละแม” เจาพยอน “พวกมนเคยใหราย

เจาพธรรมธเบศรถกเฆยนจนสนพระชนมมาแลวจำาไดไหม ขนปลอยไวกเหมอนปลอยเสอเขาปา มนจะยอนกลบมากนเรา หอกขางแครจะกลบมาทมแทงเรา”

“เมตตาธรรมคำาจนโลก พระอาจารยวดประดโรงธรรมสอนวาเมตตาธรรมคำาจนโลก เราไมควรขดขวางเมตตาทจะมาคำาจนโลก”

“เมตตาคนคดไมไดผล เพราะไมมวนตรง” เจาพอธบายโนมนาวใหเจานองเดดขาด “คนคดไมมตรง คนโกงไมมซอ คนพวกนมรางแตรางใจ ทำารายองคธรรมธเบศร หวงเปนวงบวรแทน แลวหวงราชสมบต จงกำาจดคนอนทขวางอย”

“ถาถงกบฆาแกงกน กกลววาจะลกลามไปกนยกใหญ แลวระงบไมได”

“ไอทนากลวทสด แลวทำาใหเรากลวทสดกคอความกลวนแหละ ตองไมกลวมนเลย แลวไมนากลว”

“นมนตพระราชาคณะพระอาจารยมาชวยเกลยกลอมสกคราวหนงกอนเถด ถาไมไดผลแลวคอยวากนใหม” เจานองตดบทใหขนนางเจาหนาทเรงไปนมนตพระสงฆ

ในเพลาเยนวนนน พระราชาคณะ 5 รป คอ พระธรรมโคดม วดธรรมกราช, พระธรรมเจดย วดสวนหลวงสบสวรรค, พระพทธโฆษาจารย วดพทไธสวรรย, พระเทพมน วดกฎดาว, พระเทพกระว วดพระรามาวาส อนพระเทพมนมพรรษามากกวารปอนทงหมด กพากนมาชมนมอยทมสงฆ

ครนเพลาประมาณทมเศษ จงมพระบณฑรใหนมนตเขาไปทพระตำาหนกสวนกระตาย ตรสอาราธนาพระราชาคณะทง 5 รป มพระเทพมนเปนประธาน ใหไปวากลาวเลาโลมเจาสามกรมใหมาสมครสมานสโมสรสามคคดวยกนตามพระราชโอวาทสมเดจพระบรมโกศตรสสงไว

พระราชาคณะพระอาจารยทง 5 รป ไปเจรจากบเจาสามกรมถงสองหนกลบจนเพลาดกสามยามเศษใกลรง เจาสามกรมจงมาเฝา

“จะตงใครเปนพระมหาอปราชกรมพระราชวงบวร” เจาสามกรมทลถามกรมขนพรพนตทไดรบพระราชทานราชสมบตสบจากสมเดจพระราชบดาพระบรมโกศ

“งานพระบรมศพยงคาอย” กรมขนพรพนตตรสตอบ “ยงไมไดคด

32 กรงแตก ยศลมแลว

ขอราชการอะไรเลย”“เมอไรจะคด”“ใหเสรจการพระบรมศพกอนแลวจะคด”เจาสามกรมไดยนดงนนกเงยบไปพกหนง แลวตรสหารอกรมขนพร

พนตวา “ขอใหกรมหมนจตรสนทรเปนพระมหาอปราช”กรมขนพรพนตรบวาเมอปราบดาภเษกและเสรจการพระบรมศพ

แลวจะคดเรองใหกรมหมนจตรสนทรเปนพระมหาอปราช“ขอใหกรมหมนสนทรเทพกบกรมหมนเสพภกดดแลเมองมะรดกบ

ตะนาวศร”กรมขนพรพนตรบวาเมอปราบดาภเษกและเสรจการพระศพแลวจะ

คดเรองใหกรมหมนทงสองดแลเมองมะรดกบตะนาวศรเจาสามกรมไดยนแลวรวมกนกระทำาสตยถวายตอหนาพระอาจารย

และพระราชาคณะทงหมด เสรจแลวตางแยกกนกลบททาง พระสงฆกกลบวด

รงขนตอนเชา เจานายทกพระองคเสดจมาพรอมกนทพระทนงทรงปน ครนสรงพระบรมศพแลวอญเชญเขาพระบรมโกศ นำาขนประดษฐานไวบนพระทนงบรรยงกรตนาสนตรงลานหนาจกรวรรด ดานตะวนออกของวงหลวง

“มกำาไลมอ กำาไลเทา ปนปกผม แหวนหวมะกลำา แหวนลกแกว” ออกญาเมยนเปดหบไมแลวทยอยยกสงของตางๆ ออกวางเปนตวอยางใหเหน แลวพดตอไปอกวา “แตของสำาคญทพวกแขกชกนจดถวายคราวนเปนลกปดแกวจากเมองอรมโตระก เมองนอยทไหนหมอมฉนไมรเลย”

“ลกปดแกว---” ชายาเจาสามกรมคนหนงพดขนอยางเนบชาดวยสำาเนยงสงตำา “คราวกอนกลกปดแกว คราวนลกปดแกวอกแลว”

“คราวกอนไมใชของเมองอรม แตคราวนมาจากเมองอรม” ชายาเจาสามกรมคนสองบอกกลาว

“จะเมองอรมหรอเมองอะไรกชางเถด ของดมราคาใชไดทงนน” ชายาเจาสามกรมคนสามบอกตรงๆ

ชายาทงสามของเจาสามกรม ลวนฟนดำาคลำาเพราะเคยวหมากคำาตอคำาไมขาดปาก แลวมเชยนหมากประจำาตวและประจำาบานเรอนทกแหง จงตองมกระโถนบวนนำาหมากวางไวใกลๆ ดวย

เสรจงานตงพระบรมศพบนพระทนงบรรยงกรตนาสนแลว ความ

6กกสามกรม

34 กรงแตก ยศลมแลว สจตตวงษเทศ35

ขดแยงของเจาสามกรมกบเจาพเจานองคลคลายลงแลว พระนครศรอยธยาดเหมอนจะเกษมสขเหมอนครงบานเมองด รอแตงานราชาภเษกพระเจาแผนดนองคใหม ระหวางรอนชวตทงหลายไมวาเจานายหรอไพรฟากเขาสปกต

แตไมมใครมองเหนคลนใตนำากบนำาลอดใตทราย และไมมใครหยงรกอบวกบรากบวใตนำาวาจะถกปปลากดแทะเละเทะขนาดไหน

เจาสามกรมมชายาเอกเปนพนองทองเดยวกน มพอแมเดยวกนเปนเชอพระวงศสมเดจพระเจาบรมโกศทเกดแตเจาจอมหมอมหามคนหนง เลยจบใหดองกนไวตามโบราณราชประเพณ จนไดชอเปนทรทวกนในแวดวงเจานายกบพอคานานาประเทศสบสองภาษาวากกสามกรม หมายถง ชายา 3 นางของเจาสามกรมทรวมหวจมทายควบคมดแลกจกรรมทำารายไดทงทางตรงและทางออม โดยมออกญาเมยนเปนตวแทนตวกลางคอยตดตามเชอมโยงดแลกจการนนๆ

“ชอบแหวนลกแกว ไมชอบหวมะกลำา” กกสามกรมคนหนงพดพลางหยบแหวนลกแกวมาใสนวนางขางซาย แลวยกมอซายขนอวด “งามไหมละออาม”

“เออยใสแลวงาม” กกสามกรมคนสองบอก แลวเอาสายลกปดพวงหนงมาทาบอก เมอเลกผาสไบขนไปกเหนนมทงสองเคลอนคลอย เลยเอาสายลกปดทำาเฉวยงเอยงพาดบนเนนนมชมชนดวยกนทงสามคน แตบางคนบวนนำาหมากลงกระโถน

กกสามกรมมนามเรยงลำาดบ เออย-อ-อาม เทากบ โต กลาง เลก ลวนนงผาลายจงกระเบน ไมมเสอ แตมสไบพาดเฉวยงเอยงบาไวทกคน ทำาใหถนถมนมคลอยกระเพอมกระพอสมผสสะบดสไบเมอเคลอนไหว

ออกญาเมยนเคยบวชเรยนเปนภกษถงเปรยญ 3 เรยกวา มหาเมยน แลวเขารบราชการเปลยนสถานะเปนขนนางอยกบเจาสามกรม ทำาความดความชอบจนไดบรรดาศกดเลอนขนตามลำาดบจนเปนออกญา สวนชอเมยนเปนคำาชาวบานรานตลาดทวไปในสยามประเทศ แปลวา มด, ลบล, ซอน ฯลฯ สอดคลองกบอาชพการงานทไมเปดเผยตวตนแทจรง

“สนคาในสลบเทยวทจะมาถงขางหนาน มสงของมากกวาแตกอน พวกแขกชกนเขาขอพระกรณาจากทานหญงทงสามอยาใหตองเสยภาษปากเรอเตมราคา” ออกญาเมยนบอกความตองการทแขกชกนฝากของมาถวายลวงหนากอน เมอสลบแขกมาถงจงจะขอเขาเฝาถวายตวกบถวายของดวยตนเอง เลยพากนเคยวปากหยบๆ บางทกเปดปากเหนฟนดำาเหมอนชาวสยามทวไป ทงผดและไพรบานพลเมองกรงศรอยธยา

“เขามแกใจเราเสมอตนเสมอปลาย ออกญาบอกพวกเขาเถดวาพวกขาจะทลในกรมทงสามใหลดหยอนตามตองการ” กกสามกรมนงอยบนตงไมประดบมกหนหนาหากนเพอเลอกสรรสงของ สวนออกญาเมยนนง พบเพยบเกบเขาอยกบพนตำาหนกไมจนทนของเจาสามกรม แลวหยบหมากขนมาเคยวเหนฟนดำา

สลบ อานวา สะ-หลบ เปนคำามลาย หมายถงเรอใบเดนทะเลชนดหนงของแขกมสลม คนทวไปเรยกสลบแขก ใชบรรทกสนคาจากดนแดน ตะวนออกกลาง เชน เปอรเซย ฯลฯ ชมพทวปมายงสวรรณภม

แขก หมายถง คนมสลมนบถอศาสนาอสลาม มชมชนอยรวมกนแถบตะเกยทางคลองตะเคยน แตหมายรวมถงคนนบถอศาสนาพราหมณดวย เรยกแขกพราหมณ มเทวสถานอยทางชกน

ชกน เปนคำากรอนมาจาก ชกณฑ คำาวากณฑ เปนคำาสนสกฤต แปลวา ไฟ, หลมไฟ, หมอไฟ สวนช หมายถง นกบวช, พราหมณ ชอชกนกรอนจากคำาวาชกณฑ หมายถงพราหมณโหมไฟบชาเทวดาซงทำาเปนประจำาจนชาวบานในพระนครศรอยธยาเรยกพวกนวา ชกน

เทวสถาน หรอโบสถพราหมณของพราหมณโหมกณฑพวกนอยทางทศใตของวดมหาธาต เรยกยานชกน มสะพานขามคลองเรยกสะพานชกน มตลาดอยเชงสะพานชกนตะวนตกเรยกตลาดชกน มพวกแขกพราหมณกบแขกมสลมนงรานขายกำาไลมอ, กำาไลเทา, ปนปกผม, แหวนหวมะกลำา, แหวนลกแกว, ลกปด, เครองประดบประดาอนๆ ลวนเครองทองเหลองและเครองตะกว

ออกญาเมยนรบเปนนายหนาใหแขกชกนพวกนเขาถงอำานาจ

36 กรงแตก ยศลมแลว สจตตวงษเทศ37

ราชวงศมานานแลว โดยมชองเขาทางกกสามกรม หรอชายาเอกเจาสามกรม ทใกลชดเปนหนงเดยวกบอำานาจของเจาสามกรม สวนเจาสามกรมกไดทรพยศฤงคารธนสารสมบตจากพอคาตางประเทศชาตเหลาน

“ออกญาตองไปบอกจฬาใหรเรองสลบแขกจะเขาคราวหนาดวย” กกสามกรมกำาชบออกญาเมยน

“จะไปพรงนเลยทเดยวกระหมอม” ออกญาทลทานหญงกกเจาสามกรม “จฬานาจะอยบานทตะเกย”

จฬานหมายถงจฬาราชมนตร เปนมสลมตะเกยทางคลองตะเคยนนอกเกาะเมองลงไปทางใตรมแมนำา ทานผนอยกรมทาขวา ขนอยกบออกญาศรธรรมราชโกษาธบด ถอตราบวแกว มหนาทดแลการคาทางทะเลอนดามนตงแตอาวเมาะตะมะถงอาวเมองมะรดทางใตลงไป

กกสามกรมพยายามเกลยกลอมจฬาราชมนตรใหมาเปนพวกเดยวกน แตอกทางหนงเจาสามกรมกตอรองกรมขนพรพนตพระราชวงบวรเพอขอควบคมดแลเมองมะรด เพราะมรายไดมงคงจากสลบแขกและกำาปนฝรงทมาเนองๆ แลวยงชงปลนในทะเลสมทรไดอกเปนกำาไรหลายเทา ถาจฬาไมมาเขารวมมอดวยกลำาบากยากเขญ ถงทสดจะเปนปม ขดแยงแขงขอตอกรจนตองกำาจดกนไปขางหนง

“เอานำาผงเมองเพชรบรณไปฝากจฬาดวย” กกสามกรมกำาชบออกญาเมยน “บอกวาขอพรพระผเปนเจาใหกนนำาผงแลวอายยน ไมเจบไมไข”

“นำาผงอยทไหนกระหมอม” ออกญาถามหานำาผง“ในคลงศาลาลวด” หนงในกกสามกรมชไปทางตำาหนกศาลาลวด

“เบกไปเลย บอกวาพวกเราจะใช”วาแลวกกสามกรมกชวยกนเลอกสรรสงของทแขกชกนฝากออกญา

เมยนมากำานลอยางเอาใจใสจนไมคดถงธระการงานของออกญาเมยน“ททางไมพอเกบของจากมหาโลก กระหมอมจะขอใหทานหญงชวย

เปนธระวากลาวคนทางทำานบรอใหยายออกไปอยากดขวาง” ออกญาเมยนเลาความ

ของจากมหาโลก หมายถงดาบเหลกทชางตดาบทำาขนทบานมหาโลกรมแควปาสกอยางลกลอบ เพราะทนนอยใกลแหลงแรและถลงเหลกจากปาดงพงไพรภเขาสงลมนำาปาสกเมองเพชรบรณกบเขาพระบาทเมองสระบร

ททางในคำาของออกญา หมายถงทซอนดาบเหลกทขนใสเรอลองจากบานมหาโลกเมองสระบรลงมา แลวลอบขนเกบซอนไวในทแออด รมทางสามแพรงนำาตรงปอมมหาไชยกบทำานบรอ เพราะตรงนนมโรงเรอนโรงรานรวมถงกระทอมทบกบเรอนแพสลบซบซอนเปนแหลงเสอมทรามรมนำาตรงชานกำาแพงพระนคร

“ขาตองไปดเอง จะไดทลบอกเจาสามกรมวาเปนเรองสำาคญ” เออยใหญกกสามกรมบอกออกญาเมยน

“อยถดโรงเรอนของกระหมอมไปทางปอมมหาไชย” ออกญาอธบาย “โรงเรอนกตองขยบขยาย เพราะมคนมาก ไมพอทจะหลบนอน”

ทออกญาเมยนเอยวาโรงเรอน หมายถงโรงโสเภณมหญงโสเภณเกอบรอยรวมอยดวยกนตรงนน อนเปนกจการในความดแลของออกญาเอง หรอจะวาเปนกจการสวนตวกได แตถกตองตามกฎหมายทกอยาง เพราะตองสงภาษอากรใหภาษคลงหลวงตรงตามกำาหนดเวลาทตกลงกน แลวยงตองสงเปนสนนำาใจใหสามกรมดวย

“ทใหเกลยกลอมพวกฝรงละไดผลยงไง” กกสามกรมพากนพดเบาๆเพราะมอบหมายออกญาเมยนจดโสเภณใหนายเรอฝรงกบลกเรอทลวนไมมเมยมาดวย เพอแลกเปลยนกบขอซอปน

“ฝรงบอกวาของจะมาถงแลว”“ถาอยางนนไปทำานบรอกนเถอะ” วาแลวกกสามกรมกสงบาวไพร

เตรยมจดเสลยงคานหามกบขาคนและสงของตามกระบวน โดยมบรวารคนหนงเรงไปทลเจาสามกรมใหทรงทราบวากกสามกรมจะออกไปราชการทางทำานบรอปอมมหาไชย

สจตตวงษเทศ39

“ไมเคยเหนอะไรสกปรกเทาน” กกสามกรมพากนเหลยวมองไปรอบขางทเปนโรงกระทอมสบปะรงเคเพพงกบขหมขหมาขกาขไก บางทกมขผใหญกบขเดกๆ ปนกนเปนเนอเดยว เขยวเหลองแดงดำาระยำาเหมนเปนทปลงธรรมสงเวช

“ไมเคยเหมนอะไรเทาน” กกสามกรมพดดงๆ พลางทำาทาผดตนแดงเอาสไบมาปดจมกกเปดใหเหนนมเจานางทงสามคเคลาคลอยลอยกระเพอมอยยวบยาบ

“ถาลกเขาไปอกจะยงกวานกระหมอม” ออกญาเมยนเพดทลถงสภาพทประชมชนบรเวณสามแพรงแมนำาตรงปอมมหาไชยใกลทำานบรอ “แตเปนทเหมาะเกบของ เพราะไมมใครสนใจจะเขามาตรวจตรา สมกบเปนทลบเฉพาะของเจานาย”

“ของทเอามาแลวอยไหน” กกสามกรมถามเบา ๆดวยทาทางเหยยบขไกไมฝอ รงเกยจสงสบปะรงเคตางๆ ทโสโครกตกคลกโดยรอบ

“อยใกลตลงนำาตรงหอผเจาทเหมอนศาลเพยงตาตงอยตรงโนน

7ผดในดงนำาครำา

กระหมอม” ออกญาเมยนบอกพลางชมอไปขางหนาทางตะวนออก “เปนโรงสบปะรงเคของพวกคานเรอ ทงรางมานานเปนหลายปแลว มงใบจากยงแขงแรงคมฝนฟาได”

“อกฝงหนงเปนทอะไร” กกสามกรมถามถงฝงตรงขาม“เกาะลอย” ออกญาเมยนทล “เปนเกาะลอยกระหมอม มวด ม

บาน แลวกมคน เปนทขามทำานบรอออกไปนอกเกาะเมอง ออกไปนอกพระนคร”

กกสามกรมพากนเดนลกเขาไปทางดานเหนอ มพลตระเวนใสหมวกแดงเปนกลมถออาวธครบมอเดนนำาหนา แลวมบาวไพรหญงชายถอขาวของเดนตามหลง บรรดาราษฎรซกหวอยทนนพากนหลบซอนตามทซอนตางๆ แตบางคนบางพวกหาทหลบซอนไมทนกถกถบถกถองถกตะบองของพลตระเวนเปนทวตกอกใจไพรพลเมอง

“ตงแตตรงโนนถงตรงน กระหมอมจะขอขยายโรงรานออกมาจะไดมททางรบคนเพมขน” ออกญาเมยนทลกกสามกรมถงบรเวณทตองการขยายโรงโสเภณ

“ใหตำารวจหลวงมาไลคนพวกนออกไปอยทอน” กกสามกรมบอกออกญาเมยน แลวบอกหวหนาพลตระเวนใหไดยนเพอปฏบตในวนพรงน ขณะเดยวกนกทำาทาเหมนขเหมนเยยวทเดนผานไปอยางทลกทเล

ทางเดนบางแหงเปนดนแหงขรขระ แตบางแหงเปนดนเปยกเฉอะแฉะเพราะขงนำาครำาครำาครา ทงนำาฝนนำาทานำาขาวนำาลางมอลางตนตอเนองนมนาน เลยเปนหลมลนเละเทะเลอะเทอะ

“ดอกทอง อแปนแตก” กกสามกรมคนหนงเดนไถลลงไปในโคลนนำาครำา เพราะไมทนเหนจงรองตะโกนขนดวยตกใจทสด เปนผรสวาทของทาวนางผดในดงนำาครำา ทำาเอาคนไดยนแปลกใจ

“กระเดนมาถกกดวย อหา” กกสามกรมอกคนหนงหวดรองกองไปพรอมกบถลกโจงกระเบนเหนหวเขาลกเขาไป

“นำาเวย เอานำามาลางโวย” ออกญาเมยนตะโกนบอกฝงไพรในทนนใหยกกระออมอางกระถางนำามาลางหวางขาใหกกสามกรมสองคน

40 กรงแตก ยศลมแลว สจตตวงษเทศ41

พลตระเวนหมวกแดงกพากนกรเขาไปตามโรงรานมงหญาคากรอง แลวฉดกระชากลากคนใหขนอางกระถางนำาไปลางขางนอก

นางสมโรงกระทอมซอมซออยตรงนน กถลนยกอางดนเผามนำาเตมออกจากชานกระทอมไปตามเสยงบญชา มลกสาวชอโสมชวยยกกบลกชายชอแสง เคยนหวดวยผาเหลองจากวดมณฑป เดนถอสากตำาขาวตามออกไปดดวย แตกระเบนเหนบของนางสหลดรวงออกมาขณะยกอางนำาดนเผา เลยตกใจใชมอขางหนงมาฉวยกระเบนเหนบตรงหวางขาเทากบปลอยอางนำาดนเผาใหเอยงตกแตกกระจายใสกกสามกรมเปยกปอนเขาไปอก คนอนๆ ทยกถงนำามาพากนชะงก

“อสามศอก อดอกทอง อเยดซอน” กกสามกรมตกใจสดขด แลวรองดาพรอมกนราวกบนดไว พลางเอาสนตนถบนางสคนละทสองท เพราะโมโหโกรธาททำานำาหกรดแลวทำาอางแตกใส นางสลมกลงอยตรงนน

อดอกทอง กบอเยดซอน เปนคำาดาทอ มในพระอยการลกษณะววาทตกนดากน ตราขนราว พ.ศ. 1900 หรอหลงจากนนไมนานนก คำานใชดาทอตอมาอกนานมาก

พลตระเวนหมวกแดงพากนกรเขามาหานางส ทำาทจะทำาราย บางยกดาบบางยกไมแสจะหวดใหจงหนบดวยถอวามโทษหนกททำาราย เจานายกกสามกรม

ไอแสงลกชายนางสเคยนหวดวยผาเหลองของหลวงตาถอสากตำาขาวตดมอมาหมายดเหตการณเอะอะมะเทงเลยตกใจหมายชวยแมทกำาลงถกพลตระเวนหมวกแดงกลมรม กยกสากสามขมเขาใสใหรบดาบรบไมแส พรอมทงตปองกนกวาดเปนวงกลมคมครองรางแมไว พวกพลตระเวนเลยถกลกหลงสากตำาขาวบอบชำาตามๆ กน สวนอโสมลกสาวเพงนมตงเตาเตงตงตกตะลงลงนงแอบครกดวยตกใจอยตรงนนตวสนระรก

พลตระเวนหมวกแดงนกไมถงวาจะมผบาวเคยนผาเหลองเนอตวเปลอยเปลานงเตยวมาขดขวางตงทาส เลยยงมอมองดบาวหนมเอามอหนงดงแมเขากระทอมของตวอยางทลกทเล

“จบมนไวไอขครอกขขา” ออกญาเมยนตงสตไดกรองตะโกนบอก

พลตระเวนหมวกแดงดวยสำาเนยงชาวพระนครเหมอนเจรจาโขนหลวง “จบไอขครอกขขามากระทบ”

ขขา หมายถง ทาส หรอผรบใชเลวทรามตำาตอย สวนขครอกมความหมายเดยวกบขขา

พลตระเวนหมวกแดงแรงฤทธกพากนกรไปทไอแสงบาวคราวรนหนม แตแลวตองลมระเนระนาดเมอมกระยาจกเขญใจพวกหนง 3-4 คน ทำาหกลมควำาขวางทางเฉอะแฉะนน พวกพลตระเวนหมวกแดงเลยพากนสะดดอตลด หมวกแดงหลดจากหวคดคลมระเนระนาดคลกขหมขหมาขกาขไก ไมทนจบไอขขาขครอกแสงททงสากตำาขาว แลววงหนสดใจขาดดน เหวยงผาเหลองเคยนหวทงใหนางโสมนองสาวรบไวพลางกพงหลาวลงแควนำาปาสก ดำามดหายไปในพรบตา กวาจะเหนหวขนมาอกกนานโข แตไปโผลเอาเมอเขาเขตฝงเกาะลอยตรงขามแลว

พอขนฝงวดมณฑป ไอแสงลกบาวนางสกลกจอสะบดเนอตวหวห วงตอเขาไปในวดขณะตะวนลบไม เหนเพอนเดกวดคหนงเดนโพกผาเหลองจะไปทางหอกลองฆองระฆงกเขาไปรวมทางเปนสามคน แลวแสรงวงไลเตะกนกนไป

“ยงไมถงยำาคำาไอแสง” เพอนเดกวดตะโกนบอกไอแสงทวงกรขนหอกลองฆองระฆง แลวเสอกไมตกลองสองมอขนมา

“ตะลมตม---ตะลมตม---ตะลมตมๆๆๆๆๆ” ไอแสงรวกลอง สดแรงแลวตะโกนบอกเพอน “มงลงเมงตามกไปไมตองรอตะวนตกดน ลอมนตงแตตอนนแหละ”

“เมงๆๆๆๆๆ” เพอนไอแสงยกไมตฆองระฆงขนสดแขน แลวตรวลงไป

“ตะลมตม-เมง ตะลมตม-เมง ตะลมตม-เมง” เสยงฆองกลองยำาคำาเรมเขาจงหวะจะโคนตามแบบแผน สกพกหนงกเรมตขดไปขดมาคลกเคลากนวา “ตะลมตม-เมง ตมตมตม-เมง ตมตม-เมง ตมตมตม-เมง---”

ฆองกลองยำาคำาทำาเสยงดงกงวานจากวดมณฑปบนเกาะลอย ใหลอยขามแควปาสกไดยนมาถงโรงเรอนโรงรานกระทอมทบแถวแนวชาน

42 กรงแตก ยศลมแลว

กำาแพงพระนครตรงปอมมหาไชย บรรดาพลตระเวนหมวกแดงไดยนชดเจน กกเจาสามกรมกบออกญาเมยนกไดยนเหมอนคนอน

สวนนางสกบลกสาวชอโสม นอกจากไดยนแลวยงรจกคนตกลองดวย แตไมไดบอกใครวาใครตกลอง ผคนในโรงกระทอมตรงปอมมหาไชยพากนมดหวซอนตวมใหใครเหน

ไมนานนกออกญาเมยนกเชญกกสามกรมเดนออกจากชานกำาแพงพระนครกลบไปตำาหนก

เสยงตะลมตมเมงจากฆองกลองวดมณฑปบนเกาะลอยขาดหายไปแลว คงไดยนแตเสยงสรวลเสเฮฮากบแมลกเรยกหากนและกนเมอตะวนตกดนสนแสงตะวน

พวกทหารกบพลตระเวนหมวกแดงพากนตรวจยามตามไฟ สวนโรงรานโรงกระทอมจดตะเกยงนำามนมะพราว แตบางพวกเอากอนไตจดสองทางสวางไสวเปลวไฟโอนเอนไปมาตามแรงลม

เมอออกญาเมยนกบกกสามกรมออกไปพนชานกำาแพงพระนครเขาสในเมองแลว บรรดาคนทงหลายละแวกนนยงไมคลายวตกกงวล เพราะไมรวาพรงนมะรนนจะมอะไรเกดขนอก ตางรดวาชวตลขตเองมได แคเกดมาเปนกายนกนบเปนคณแลว เหตดงนนจงพากนมาดอาการนางสอยางหวงใย ขณะเดยวกนกเกรงกลวอำานาจราชศกด จงคอยหลบเขาเงามดหมอบคลานเขาไปโรงกระทอม พดกระซบกระซาบแกกน

“ออกญาพาเจานายมาไลพวกเราเพราะเขาจะใชทนทำางานของเขา” นางสอธบายใหเพอนบานรไว

8ขวญเอย ขวญมา

44 กรงแตก ยศลมแลว สจตตวงษเทศ45

“ใชทำาโสเภณชำาเรานะหรอ” นายแทน คนเลนจำาอวดละครเปนคอหนงตวตง ถามขนอยางขยะแขยง

“ทำาอะไร ฉนไมรเลย” นางสตอบ“เจานายทมาเขาเปนใคร” นายม คนเลนจำาอวดละครเปนคอสอง

ตวตยคกบนายแทนถามเบาสด ตรงกบใจทกคนอยากร“กกสามกรม” ผชายคนชอกงจบปากจบคอตอบคำาถามดวยเสยง

ยานคางอยางไพเราะคลายเปนสาวเปนนาง แตทจรงเปนนาย“เมยเจาสามกรม” ผหญงชอแกวบอกเพมเตมอยางหวนๆทงนางสและคนอนๆ สายหนาหากนเพราะไมเคยไดยน ไมเคยรจก

นเพงไดยนกบหเปนครงแรกเหมอนๆ กนทกคน“เจาสามกรม ม 3 คน ผชาย เปนพนองเรยงกน ทงหมดเปนนองของ

เจาฟากงพอฉน นแหละฉนถงตองแอบซอน เพราะพวกนเปนชายาของเจาสามกรม เขารจกฉนทกคน คนในวงเขาเรยกพวกนวากกสามกรม เพราะรวมหวเปนกกเดยวกน หากนดวยกน” ชายหนมชอกงอธบายยดยาว

“ฉนกตองแอบซอน” หญงชอแกวพดบาง “ถาพวกนนเหนฉนกจะมเรอง พวกเขาชอบหาเรองทบถมเจาฟากงพอฉน แตฉนไมยอม”

“อพวกนแหละพากนเพดทลใหพระเจาบรมโกศฆาพอฉน” กงพดพลางกกดฟน

เจากงกบเจาแกวเปนโอรสธดาของเจาฟากงทเกดจากเจาจอมหมอมหามสามญชนทตายไปนานแลว เมอเจาฟากงสนพระชนมคราวถกโบยหนก บรรดาลกเมยทงหลายกถกถอดจากเจาเปนไพร เวนเสยแตจะมเจานายองคอนอมช เชน เจาอาทตยทอยกบกรมขนอนรกษมนตร แตกงกบแกวไมมเจานายฝายใดอมช จงตองถกถอดเปนไพร สองพนองเลยมาอาศยโรงกระทอมอยชานกำาแพงพระนครใกลวงจนทรเกษมทเจาฟากงเคยประทบ จะไดรบจางเลนละครแลวบอกบทละครกบชาวละครแกบนชานพระนครปอมมหาไชยน

“มดแลว เปนขางแรมเดอนมด แตอยากทองบทของทานพอ---” กงกทองบทเหครวญขนทนท

เรอยเรอยมารอนรอน สรยาจรเขาสายณหเรอรองสองสจนทร สงแสงกลานาพศวง

ลวลวจนทรแจมฟา เหมอนพกตราหนานวลผจงสงสวยรวยรปทรง สงสเจาเทาสจนทร

พอกงทองถงตรงน แกวกทำาสญญาณขอทองตอเอวออนฉะออนองค โฉมอนงคทรงสาวสวรรค

หาไหนไมเทยมทน ขวญเนตรพนนารกกงบอกแกวจะขอทองบทสำาคญดวยเสยงสนเครอวาขาวสดพดจบจน เจามสนพมศกด

ทงวงเขาชงนก แตพรกเจาคนเดยวกาพยเหครวญบทนเปนทกลาวขวญในหมผดมตระกล เพราะตาง

เดาตรงกนวาเปนกาพยชนวนใหเจาฟากงถกโบยจนสนใจเพอนบานละแวกปอมมหาไชยทยอยมาพดคยกบนางสและคนอนๆ

จนแนนโรงกระทอมทมขกะไตจดไฟอยอนเดยวขกะไตทำาจากไมผคลกนำามนยางจากตนยางนา แลวหอดวยใบไม

หนาเปนมดๆ เปนทอนเปนแทงบรรทกเกวยนมาจากทตางๆ ทางปาดงกนดาร เชน เมองโคราช ใชจดไฟใหแสงสวางกบความรอน มขายในตลาด

เพอนบานคนหนงจดแจงเอาขกะไตไปจดไฟกอดวยไมขอนดนโต จะไดไมเปลองขกะไต เพราะดททาแลวจะมเพอนบานทยอยมาเยยมยามถามอาการนางสอกไมนอย สวนมากจะเปนเชอเครอละครพวกเดยวกนทงนน

แตทสำาคญกวาใครตองเปนพวกละครแกบนทลวนรบจางรวมกนเลนแกบนมานมนาน นางสเปนละครนางรำาทชำานาญกวาใคร เพราะรบถายทอดเขาทรงแมสจากแมตวเองทตายไปแลวดวยโรคบาดทะยกเมอปกอน

“พอกงกบแมแกววาพวกเราตองทำายงไงถงจะแกไขเหตการณวนนได” พอเฒาเจาโผละครแกบนถามอยางวตกอกใจ

“จะพงใครกไมไดแลว” พอกงพดพลางคดถงเชอพระวงศทเคยรจกเมออยในวงหนากบวงหลวง “ถาพงพวกในวงไดบาง ฉนคงไมมาอยตรง

46 กรงแตก ยศลมแลว สจตตวงษเทศ47

นหรอก”“ยงใหฉนกบพกงอยตรงนไหมละ” แมแกวพดขนอยางวงวอน

ออนนอมตางจากกกสามกรมทมาวางอำานาจ“อยทนแหละ อยชวยกนเลนละครไป แลวแบงกนกน” พอเฒาเจา

โผพดขน“มาทำาขวญใหอสมนเถอะ” แมเฒาพดขนแลวใหไปเอาแคนมาเปา

ทำาขวญ สวนแมเฒาเตรยมเปนหมอเรยกขวญใหนางสทมานงหมอบตรงหนาแมเฒา เมอเหนวาพรอมกนพอดกรองขวญวา

“ขวญเจาเอย ขวญเจาจงมา ขวญอยาหลบลหนไปกลางเถอน ขวญอยาแชเชอนไปลงทะเลใหญ ขวญเจาอยาตกใจเตลดหลง เขาปาเขาดงกนดาร---ขวญเอย ขวญมา”

หมอแคนเปาแคนคลอหมอขวญ เพอนบานญาตพนองนงอยทนนพากนกำาหนดจตปลอบประโลมนางสทขวญหนดฝอเมอตอนเยน

เชอกนสบมาหลายพนปวาคนเรามสวนประกอบสำาคญทสด 2 สวนเทานน คอสวนทเปนตวตนคอรางกาย กบสวนทไมเปนตวตนคอขวญ

ขวญตางจากวญญาณ เพราะเมอคนตายไป วญญาณกดบหายไป แตขวญไมหายไปพรอมเจาของทตาย ในทางตรงขามขวญของผตายยงมอย แลวพยายามหาหนทางกลบเหยาเรอนเดมของตน ไมวาเหยาเรอนเดมจะอยสวนไหนของโลก

ขวญมหนวยเดยว แตฝงกระจายอยทกสวนของรางกายตงแตแรกเกดมาเปนตวตน และมความสำาคญเทาๆ กนหมด รวมถงสำาคญเทารางกายดวย เพราะรางกายตองมขวญ ถาไมมขวญกไมมชวต ฉะนนรางกายทมชวตตองมขวญ เชน ขวญหว ขวญตา ฯลฯ

คนจงเชอวาถามขวญอยกบรางกาย เจาของขวญจะมความสข ถาขวญออกจากรางกายไป เจาของขวญกไมมความสขและไมเปนปกต อาจเจบไขไดปวยจนถงตายได

แมเฒาเหนวานางสมเคราะหทถกเจานายถบเมอตอนเยน ขวญอาจตกใจหนไปจากนางส เลยตองทำาขวญเรยกขวญใหกลบมาอยรางนางส

ตามเดม“มงมกขวญละไอม” นายแทนถาม“ขวญเดยวอยกลางกระหมอมหว” นายมตอบ“ขวญเดยวไอเขยวหมาวด” นายแทนวา“สองขวญละ” นายมถามบาง“สองขวญขยนหาเมยหาผวทำาลก”

สจตตวงษเทศ49

รงขน นางสตนนอนแลวทำางานตามปกต รสกขดยอกทลมลกคลกคลานเมอวานนไมมากนก

“มากบนำา” นางสตอบคำาถามลกสาวทชวยทำาแพผกบง แลวถามวาผกบงพวกนมาจากไหน ปลกไวหรอ “ผกบงมนเปนพดเปนแพมากบนำา ขากเอาลำาไมไผไลตอนมารวมไวตลงน แลวเอาลำาไมไผขนาบไวเปนคอกนำา ผกบงมนกอยในคอกไมไหลหนไปกบนำา”

นางสเอาลำาไมไผอกลำาหนงขนาบเขาคเคยงเสรมความแขงแรง แลวเอาอกทอนหนงปกเปนเสาเขากบตลงสง ใชเชอกผกเขากบเสาแลวยดโยงไมขนาบผกบงลงไปในแมนำา ขณะตวเองเหนบโจงกระเบนใหแนน แตปลอยนมโทงเทง

“จบปลายไมไวอนงโสม” นางสบอกลกสาวใหชวยจบปลายไมทจะโอนลงไปกระหนาบผกบงในแมนำา

นางส มบรรพชนขางพอเปนเขมร แตขางแมเปนมอญ ไดชอสจากคำาเขมรวา สร อานวา สะ-เรย หมายถงสตร หรอผหญง ถาเรยกแมส หมาย

9แพผกบง

ถงผบรรพบรษ มกมการละเลนเขาทรงแมส กบรำาแมส ตอนสงกรานตเพอขอขมาบรรพชนทเปนผหญง

“จบเฉยๆ หรอทำายงไงอกละแม” อนงโสมลกสาวถามขณะถลกผาโจงมาเหนบทชายพก แตปลอยนมตงเตาแผหราไมมผาแถบคาดอก

คำาวาโสม มรากจากภาษาบาลสนสกฤต แปลวาพระจนทร หรอสทอง แตในคมภรพราหมณหมายถงนำาเมาทเทวดานำาไมเถาชนดหนงมาหมกคนสำาหรบดมใหมนเมา

นางสมลกชายชอแสง ไปอาศยวดมณฑปเปนลกศษยพระ จะไดมขาวกน แลวเรยนวชาตกลอง มหนาทตฆองกลองยำาคำายำารงทกวน เมอโดดนำาดำานำาหนพลตระเวนหมวกแดงไปเมอวานกไดตกลองยำาคำาเสยงสะเทอนเลอนลนไปตลอดคงนำา

สวนผวนางสสงกดมลนาย ตองเขาเวรเกณฑแรงของมลนายปละ 9 เดอน แลวออกมาอยบาน 3 เดอน ครบกำาหนดเวลากตองไปทำางานตามเกณฑอก บางทกตองไปรบทพจบศก

“จบไวใหตรงๆ กอน จบตรงๆ เฉยๆ ใหขามดตรงโคนนกอน” นางสบอกใหรงาน พอเสรจแลวกรองบอกวา “ปลอยปลายไมออกไปไดแลว ไมตองจบแลว”

นางสขยบโคนไวแลวใหปลายไมไผลำานนตอนผกบงเขารวมกลมหลวมๆ เออมไปเกบผกบงยอดงามๆ ไปกำามอหนง แลวเอามอลวงลงไปใตแพผกบงควานหาอะไรอยสองสามรอบกไดปลาชอนมาตวหนง ตงใจจะเอาไปทำาแกงสมตมปลาชอนมอเยนน แตปลาชอนตวเดยวจะไมพอแบงกนเลยควานหาปลาอยางอนๆ ทจะจบไดไปดวย

“มปลาดวยหรอ” อนงโสมเบกดวงตาถาม“มนกนรากผกบงอยใตแพ ใครอยากกนปลากมาจบเอาไป” นาง

สบอกลกสาว“คนบานอนมาจบไปกนไดไหม”“ไดซ” นางสบอกลกสาวชอโสมอนงโสมมองหนาเงยดแมอยางงงๆ สงสยอะไรสกอยาง แตไมได